1

Агуулга

❑ Хүүхдийн насны үечлэл: Сургуулийн нас

❑ Сургуулийн бага насанд гарах өөрчлөлтүүд

❑ Эцэг эхийн анхаарах зүйл

❑ Багшийн хийх зүйл

❑ Сургуулийн дунд насанд гарах өөрчлөлтүүд

❑ Эцэг эхийн анхаарах зүйл

❑ Багшийн хийх зүйл

❑ Сургуулийн ахлах насанд гарах өөрчлөлтүүд ❑Эцэг эхийн анхаарах зүйл

❑ Багшийн хийх зүйл

2

Өсвөр нас

Эрт

(12-14)

Дунд

(14-17)

Хожуу

(17-19)

3

Шилжилтийн үе

Хүүхэд

Шилжилт

Залуу

❖ Өсөх, төлөвших, өөрчлөгдөх

❖ Нөхцөл байдал бус, үе шат

❖ Хүйсийн онцлог шинж

❖ Хүн өөрийгөө ирээдүйд бэлддэг

❖ Хуучин дадал зуршлаа орхин, шинэ зуршилтай

❖Залуу насны хариуцлагатай үе 4

Шилжилтийн үе хэдийд эхлэх вэ? Хэзээ дуусах вэ?

11-13

17-21

13-15

5

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)

Бие бялдрын хөгжил:

❖ Бэлгийн бойжилт ❖(Охид: 13-15; Хөвгүүд: 14-15)

❖ Дотоод булчирхайн хөдөлгөөн идэвхжинэ ❖ Эрэгтэй, эмэгтэй хүний онцлог болох биеийн

шинж хэлбэрүүд тодорно.

➢ Юу болоод байна вэ?

➢ Юу болох гээд байна вэ?

➢ Өөрт гарч буй өөрчлөлтийг нуух

➢ Үе чацуутан, эсрэг хүйстний биед гарч буй өөрчлөлтийг ажиглана 6

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)

Бие бялдрын хөгжил:

❖ Биеийн өсөлт эрчимтэй явагдана

❖ Биеийн хөгжилт нь оюун ухааны бойжилтын үндсийг буй болгодог

Өсөлт гэдэг нь хүүхдийн биед явагдаж

буй өндөр ба жингийн нэмэгдэл зэрэг

хэмжиж болохуйц, харагдахуйц

өөрчлөлт юм.

7

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)

Бие бялдрын хөгжил: ❖ Биеийн зарим эрхтэн өөр өөр хурдтай

өөрчлөгдөнө: ❖Гарын шуу, ХӨЛ томорно

❖ Хамар, шанаа томорно Нүүрний тэгш хэм алдагдана.

❖ Гуя мөрнөөс түрүүлж томорно

❖Охидын өгзөг, хөвгүүдийн цээж, мөр томорно.

❖ Цээжин хэсгийн харьцаа алдагдана.

❖ Гар, хөл цээжнээс түрүүлж томрох тул биеийн харьцаа алдагддаг.

❖ Нурууны өсөлт, жингийн нэмэгдэл нь ялгааг тодруулна. (10 см ба 8 см)

❖ Хөвгүүдийн булчин, охидын өөхний нэмэгдэл 8

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)

Бие бялдрын хөгжил:

❖ Дотоод эрхтэн хөгжинө: ❖Зүрхний жин 2 дахин нэмэгдэнэ.

❖ Хоол боловсруулагч эрхтнүүд томорно.

❖ Хоол идэх дур сонирхол нэмэгдэнэ.

❖ Биед өөх хуримтлагддаг.

❖ Хэт таргалахаас айж, болгоомжилно.

❖ Калорийн хэрэгцээ нэмэгдэнэ.

❖ Насанд хүрсэн хүнээс гурав дахин их уураг

❖ Тэнцвэргүй, замбараагүй хооллоно. ❖Чихэр, жимс, самар, амттан 9

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)

Бие бялдрын хөгжил:

❖ Ясны хөгжилт эрчимтэй явагдана.

❖ “Д” амин дэм, кальци шаардлагатай.

❖ Охидод төмрийн хольцтой хоол, хүнс ихээр шаардагдана.

❖ Тогтмол, зөв хооллох

❖ Хурдан шингэдэг,

шөлтэй хоол

❖ УС ба ШИНГЭН ХҮНС

❖ 30-45 минут

❖ ӨГЛӨӨНИЙ ЦАЙ10

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)Нийгэмшихүйн хөгжилд (хувийн шинж

чанар бүрэлдэх шат) гарах өөрчлөлтүүд:

❖ Адилтгал, онцлог шинжээ мэдрэх, ойлгох ❖Найз нөхөддөө хүлээн зөвшөөрөгдөх

❖Хэлц/өвөрмөц үг хэллэг хэрэглэх (Slang)

❖Амжилттай яваа гэж үзсэн хүнээ дуурайх

❖ Үе тэнгийн нөхдийн хүрээлэл, дотно нөхөрлөл

❖ Нас биед хүрсэн гэдгээ хүлээн зөвшөөрүүлэх (хувцаслалт, гадаад үзэмж, үсний засалт, спорт)

❖ Шинэ найз нөхөдтэй болохыг эрмэлзэнэ

❖ Хүнийг танин мэдэх, өөрийгөө мэдрэх хэрэгцээ буй болно.

11

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)Нийгэмшихүйн хөгжилд гарах

өөрчлөлтүүд:

❖ Эрх чөлөөт байдал

❖ Сэтгэл санаа, үзэл бодлоо хамгаална.

❖ Бодол санаа, мэдрэмжээ үг хэлээрээ гэхээс үйлдлээр илэрхийлнэ

❖ Маш эмзэг мэдрэмжтэй, аливаад шүүмжлэлтэй ханддаг.

❖ Ёс суртахууны ухамсар, үзэл санааны ерөнхий хандлага, суурь бүрэлдэнэ.

❖ Асуудлыг өөрөө шийдэх, үүрэг хариуцлагахүлээх эрмэлзэл

❖ Хүмүүстэй харилцаж, өөрийгөө ойлгуулах үйл 12

Сургуулийн дунд насны хүүхэд (12-16)Танин мэдэхүйн хөгжил

❑ Тодорхой үйлдлээс хийсвэр үйлдлийн үе шат руу шилжинэ (Ж.Пиаже)

❑ Утга учрыг нь олж, системтэй бодож эхэлдэг ❑Үйл явдлын цаад шалтгааныг хайх, олон талаас нь

бодох үйл

❑ Шинжлэх ухааны танин мэдэхүйн ерөнхий арга барил, хэллэг, сэтгэлгээний суурь элемент, чадваруудыг эзэмшинэ.

❑ Орчинтойгоо холбоо тогтооход үзэл бодлын ялгаа үүсч, мэтгэлцэх үе эхэлнэ. ❑Өөрийнхөө бодлын үнэн зөвийг олох, турших

❑ Аливаад шүүмжлэлтэй хандана. 13

Багш юу хийх вэ? Танин мэдэхүйн хөгжил:

❖ Хийсвэрлэн сэтгэх, үндэслэл гаргах боломж олгох

❖ Ёс суртахууны маргаантай асуудлыг дэвшүүлж, ярилцах

❖ Бүх хүүхдийн хувьд хийсвэр сэтгэлгээ өндөр хөгжсөн байдаггүйг тооцох

❖ Сурагчид өөрийн зөв гэдэгт хэт итгэх, туйлшрах; ХБО-д үл итгэх хандлага гаргаж болзошгүйг тооцох

❖ Бүтээлчээр сэтгэх, өөр өнцгөөс харах, өөр арга замаар ажиллахыг урамшуулах

❖ ШУ цагаан толгой: ШУ хэл, хэллэг, бичиглэл, тэмдэглэл, сэтгэлгээний арга барил 14

Багш юу хийх вэ?

Бие бялдрын хөгжил:

❑ Зөв хооллох, эерэг зуршлыг бэхжүүлэх

❑ Эрүүл чийрэг байх, спортоор хичээллэхэд нь туслах, мэргэжлийн багш нартай хамтран ажиллах

❑ Нас бие гүйцэх хөгжлийн түвшнээс хамааран хянамгай хандах, зарим үйл ажиллагааг хязгаарлах

15

Багш юу хийх вэ?

Нийгэмшихүйн хөгжил: ❑ Адилтгалаа олох, найз нөхөрлөлтэй холбоотой

асуудлаар сурагчийг анхааралтай сонсох, туслах

❑ Хувийн нууц, эрх чөлөөг анги танхимд хангах журмыг сахих, соёлыг төлөвшүүлэх

❑ Буруу зуршлаас сэргийлэх, тамхи, архи, мансууруулах бодис, мөрийтэй тоглоом зэргийн хор уршгийг харуулсан лекц, ярилцлага, жүжигчилсэн тоглолт, үйл ажиллагаа явуулах

❑ Үе тэнгийнхний дарамтаас сэргийлэх

❑ Дотно үг, сэтгэгдэл бичих

16

Эцэг эх юу анхаарах вэ? ❑ Зөв, эрүүл хооллолт

❑ Өглөөний цай

❑ Жижиг хүүхэд шиг харьцахаас болгоомжил

❑ Сайн сонсох, ойлгох, хүлээцтэй хандах

❑ Бүх зүйлийг нь хялбаршуулах бус, өөрөө хариуцах, өөрөө шийдэх боломж олгох ❑Санаачлагч, бүтээлч байдлыг дэмжих

❑Нийгэм, гэр бүл, найз нөхдийн өмнө хүлээх хариуцлагыг анхааруулах

❑ Гэр бүл, нийгмийн хэм хэмжээнд зохицохыг нь хүлээх бус, үлгэр дууриалал болох, ярилцах, зөв харилцах

❑ Хөгжим, театр, дүрслэх урлагт чиглүүлэх 17

Үндэсний уламжлалт сурган хүмүүжүүлэх зарчмаас хэрэгжүүлэх:

❑ Хүүхэддээ сайнаар үлгэрлэх

❑ Хүүхэдтэйгээ хамт ажил үйл хийх

❑ Хүүхэддээ амьдралын ухаан заах

❑ Хүүхэддээ өөрийн нь хүчийг мэдрүүлэх

18

Сургуулийн ахлах нас (17-18)

❖ Тайван хүлээцтэй болж эхэлнэ

❖ Бие даасан амьдралаа зохиох зааг дээр ирнэ

❖ Нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцох, нийгэмд тодорхой байр суурь эзлэх, бие хүний эрхэм чанарууд төлөвших үе

❖ Сурах үйл ажиллагаанд ухамсартай хандана

❖ Зорилго тавих чадамж сайтай 19

Сургуулийн ахлах насны хүүхэд (17-18)

Бие бялдрын хөгжил:

❖ Биеийн ерөнхий хөгжил дуусна.

❖ Нас бие гүйцсэн хүний хэлбэр төрхийг олно

❖ Өндөр (охид)❖Хөвгүүд (20 нас хүртэл үргэлжилнэ)

❖ Эрүүл аж төрөх дэглэм

20

Сургуулийн ахлах насны хүүхэд (17-18)Нийгэмшихүйн хөгжил:❖ Ёс суртахуун, оюуны чадамж төлөвшиж, зан төлвийн үндсэн

шинжүүд тодорхой болно.

❖ Адилтгалаа олно (тогтвортой)

❖ Сэтгэл хөөрөх, баярлах үйлээ барьж, зохицуулж чадна

❖ Сэтгэгдэл, мэдрэмжээ үгээр илэрхийлэх чадвартай

❖ Хошин шогийн мэдрэмж хөгжинө

❖ Сонирхол тогтворжиж, ирээдүйн ажил мэргэжлийн сонголт хийнэ.

❖ Бие даан ажиллах, өөрийн үйл ажиллагааг төлөвлөн зохион байгуулах чадвар төлөвшинө.

❖ Буулт хийж , бусдад санаа тавьж чаддаг болно.

❖ Өөрийгөө ухамсарлан, хамт олны дотор өөрийн гэсэн байр суурьтай байх чадвартай болно.

❖ Хийсэн ажлаараа бахархана, “Ажил хэрэгч”

❖ Үүрэг хариуцлага хүлээх чадвар хөгжинө

❖ Нийгэм олон нийтийн шинжтэй үйл ажиллагаанд оролцоно. 21

Сургуулийн ахлах насны хүүхэд (17-18)

Танин мэдэхүйн хөгжил

❑ Хийсвэрлэн сэтгэх үйл хөгжинө

❑ Оюуны үйл ажиллагаа илүү тогтвортой, үр бүтээмжтэй болно

❑ Тусгай авьяас чадвар түргэн хөгжинө

❑ Тунгаан бодох, сэтгэхүйн бие даасан чанар хөгжтнө.

❑ ЕҮҮ, итгэл үнэмшил, байгаль нийгмийн үзэгдэл юмс хандах хандлага, үнэт зүйл, үнэлэмжийн тогтолцоо бүрэлдэнэ.

❑ Сурч боловсрох, ажил мэргэжлийн баримжаа олж авах үйл ажиллагаа зонхилно.

22

Багш юу хийх вэ?

Танин мэдэхүйн хөгжил:

❖ Бодит үзүүлэн, тодорхой загвар (диаграмм, зураг, хүснэгт) өгөлгүйгээр, задлан шинжлэх, нэгтгэн дүгнэх, үнэлэх үйлийг хийлгэх, асуудлыг хэрхэн шийдэх арга замыг тайлбарлуулах

❖ Тухайн хичээлээр эзэмшиж буй мэдлэг, чадвараа ашиглаад шинэ зорилтыг шийдэх даалгавар, төсөл дээр ажиллуулах

❖ Ертөнцийг үзэх шинжлэх ухааны үзэл, сэтгэхүйн бие даасан чанар төлөвшихөд туслах

23

Багш юу хийх вэ?

Бие бялдрын хөгжил:

❑ Эрүүл мэнд хувь хүний баялаг, үнэт зүйл болохыг ойлгуулах

❑ Өсвөр үеийнхэнд нийтлэг байдаг эрүүл мэндийн асуудлаар зөвлөгөө мэдээлэл авахад нь туслах

❑ Эрүүл эцэг эх, эрүүл хүүхэд

24

Багш юу хийх вэ?

Нийгэмшихүйн хөгжил:

❑ Сурагчдын дунд байдаг шахалт, дарамт, сэтгэл зовнилыг ойлгодог, тусалдаг байх

❑ Зөрчлийг хүч хэрэглэхгүйгээр шийдэхэд туслах

❑ Амьдралын зорилго, байр сууриа олоход нь зөвлөн туслах

❑ Өөрийгөө ойлгох, танихад туслах

❑ Авьяас чадварыг нээх, хөгжүүлэхэд туслах

❑ Мэргэжил сонгоход зөвлөгөө өгөх, чиглүүлэх

25

Үндэсний уламжлалт сурган хүмүүжүүлэх зарчмаас хэрэгжүүлэх:

❑ Хүүхэддээ амьдралын ухаан заах

❑ Хүүхэддээ өөрийн нь хүчийг мэдрүүлэх

❑ Хүүхдээсээ эрээн барааныг бүү нуух

❑ Хүүхдээ дурсах содон амьдралд сургах

26

⚫ Хүүхэддээ цаг гаргаарай. Та хүүхэддээ

өдөр бүр ердөө 30 минут зарцуулахад 7 хоногт 3,5 цаг, сард 15 цаг, жилдээ 180 цагхүүхэдтэйгээ тасралтгүй ажиллаж хүүхэддээ, өөртөө, гэр бүлдээ, улс эх орондоо алт мөнгөөр хэмжишгүй хамгийн том хөрөнгө оруулалтыг хийсэн байх болно.

27

Гүнзгийрүүлэн уншиж судлах:

Батхуяг, С., Даваажав, Б. (2008). Нийгмийн сурган хүмүүжүүлэх ухааны удиртгал.Улаанбаатар.

Дурмуш, А. (2011). Бид хүүхдээ залуу нас ба амьдралд бэлтгэж байна. Улаанбаатар: Мөнхийн үсэг.

Чэлик, Ф. (2015). Миний хүүхэд сургуульд орлоо. Улаанбаатар: Мөнхийн үсэг.

28

29