lkelerin gemii ile bugn arasndaki benzerlikler artcdr. 30 Mays 1876 askeri darbesiyle tahttan indirilen Abdlaziz'in bana gelenler ile Cumhuriyet dneminde ar ekonomik kararlar alan hkmetlerin bana gelenler benzerdi.

MHP'nin bugn bartsnden yana tavr almasnda artc bir yan yoktu, nk dnemin Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi'nde bundan 9 yl nce Nihal Atsz ve Alparslan Trke ayrlyla birlikte byk bir tarihsel dnm yaanm, oy al a-bilmek iin slam motifinden yararlanma karar verilmiti.

Tarikatlar gemite lkenin sosyoekonomik ve siyasi hayatnda nemli bir rol oynad, ya bugn? Baka bir adan gnmz tarikatlar...

Dnn eli silahl Aknc Genler'i bugn ne yapyor? AKP'lilerin eleri neden ve nasl rtnd? Osmanl istihbarat rgtn ngilizler neden ve nasl kurdu? Dinc i-lerin Mehmed kif Ersoy'la ilgili yalan artk son buluyor.

Doruyu bulmak zek ve ak l meselesinden ok, k i i l ik ve ahlak sorunudur.

SZ KM KANDIRIYORSUNUZ! Yazan: Soner Yaln Yayn haklar: Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A.. Bu eserin btn haklar sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz. I. bask / Nisan 2008 / ISBN 978-975-991-709-8 Kapak tasarm: Yavuz Korkut Bask: Mega Basm. obanesme Mah. Kalender Sok. No: 9 Yenibosna - STANBUL Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A.. 19 Mays Cad. Golden Plaza No. I Kat 10. 34360 ili - STANBUL Tel. (212) 246 52 07 / 542 Faks (212) 246 44 44 www.dogankitap.com.tr / editor@dogankitap.com.tr / satis@dogankitap.com.tr

Siz Kimi Kandryorsunuz!

Soner Yaln

indeki ler

Giri .............................................. .......................................... 13 AKP'nin tesettre girme hikyeleri .................. ........................ 15 1. blm / Barts slam'dan nce de vard!........................... 21 "uleba trban" tasarmndan kara arafa uzanan srad bir hayat: ule Yksel enler...................................................... 30 Mehmed kif yalan .................................................................. 36 Gya Osmanl padiahlar iki imezmi! ... ................................ 39 ki ien halifeler bile vard!....................... ................................. 43 2. blm / Nakibendi cumhuriyeti................................................. 49 Nazm Hikmet'ten Blent Ecevit'e Nakibendi ailelerin nl ocuklar 54 "Nakibendi Kardelii"nin zorlu snav..... .................................. 56 Nakibendiler, Alevi-Bektailere "kara araf" giydirmek istiyor! .... 61 Nakibendiler hep iktidar istedi! ..................... 64 Filmin sadece "yapmcs" deiti "senaryo" hep ayn kald........ 65 83 yllk derin sn Nakibendi eyh Said'in mezar nerede?.............. 69 Nakibendi eyh Said'in solcu torunlar ........................................ 70 3. blm / Aknc genler .................................................................. 73 imdi nerede ne yapyorlar?......................... ................................ 74 Cumhurbakan Gl'n 600 yllk soyaac.................................... 76 Gl ailesinin nlleri kimler?........................ ............................... 84 Bir "Beyaz Mslman"n portresi: Sabahattin Zaimolu ............... 86 4. blm / Madmak vahetinden ran'a uzanan tehlikeli yol............ 97 Okuma yazmay unutan yazar: Ltfiye Aydn........... ....................... 101 Trkiye ran olur mu? ran nasl "dincileti"?........... ...................... 104 ran ile Trkiye'nin artan tarihsel benzerlii .............................. 107 ran slam Devrimi kendi "Fazl Say"larna ne yapt?..... .................. 110 Laik Trkiye kendi Osman Yamurdereli'sine ne yapt? .. 114

5. blm / Irk-dinci tehlike.......................................................... 117 Trk futbolunun "siyah" imtihan................................................ 121 Milliyetilii anlama klavuzu ....................... .............................. 125 MHP'nin 40 yldr bitmeyen derdi!.................... .......................... 128 ki terristin artan benzerlikleri................... ........................... 133 "Hepimiz Ermeniyiz" pankart ve ite bizim Ermenilerimiz........... 135 Misyoner cinayeti................................. ....................................... 139 Rahibeye alayan Mslman Trkler........................................... 143 "Ya futbolcu ya imam!"............................. ................................... 144 Biz size rklk yapmadk Bayan Merkel.............. ......................... 145 Peki Avrupal'ya gre biz kimiz?................................................... 149 nl eserlerde Trk imgesi.......................................................... 152 Sadece cinsellik deil; Trk barbarl da ska ilendi.................. 154 Bakire Kralie'nin bekretini kim korudu?............. ....................... 156 6. blm / Casuslar dnyas............................................................ 165 ngiliz Raporlarndaki Trkler ...................... ............................... 168 CIA'i stanbul'da kuran kadn: Betty Carp ............. ...................... 170 Trk casusuyla nasl tantm? ...................... ............................. 174 7. blm / Trk "Che Guevara"lar.................................................. 177 Tarihte ilk Trk cumhuriyeti: Bamsz Bat Trakya Cumhuriyeti.. 179 Mehmetik 150 yldr gerilla sava yapyor............ ..................... 181 Osmanl'nn da "Che Guevara"lar vard............... ....................... 183 MT doum tarihini bilmiyor........................ ............................... 187 Trk "Mata Hari": Emine Adalet..................... ............................ 190 TKP-MT ortakl (!).............................. ..................................... 193 MTi gazeteciler kim? ............................ .................................. 195 Paris Komn'ndeki Trkler........................ ................................ 196 Osmanl'nn "Antkabir'i Abide-i Hrriyet'ti................................. 199 Abide-i Hrriyet'te mezar bulunanlar................. ....................... 201 8. blm / Ne yapmal nasl yapmal?............................................. 207 Bir avu tayyarecinin destan ....................... .............................. 211 Dnyann en byk silah tccar stanbul genelevlerinde alt... 216 Dello serbest braklsn!........................... .................................. 222 9. blm / En ok tarttmz konu: Anayasa................................ 227 Dn bugne benziyordu.............................................................. 227

Anayasa 150 yldr gndemde ....................... ........................... 232 Anayasa Atatrk'n kalp krizi geirmesine neden oldu .. 239 Atatrk ihmal ldrd!.......................................................... 241 Atatrk, miraslar arasna nn'nn ocuklarn neden koydu?..... 243 Neden ankaya Kk'ne gmlmedi?................ ......................... 246 ankaya Kk'nn ilk sahibi Ermeni'ydi ..................................... 247 ankaya Kk'n Naziler'den kaan bir mimar yapt: Clemens Holzmeister 251 10. blm / Aydn topyas.............................................................. 255 Fransz air Lamartine'in Osmanl'dan zel ricas: "Bana ltfen bir iftlik verir misiniz?" .............. ............................. 259 DP iinde sosyalist-liberal ittifak................................................... 261 Liberal-sosyalist ittifakm bien "orak"! ........................................ 263 "Yeter! Sz Milletindir!" ............................ .................................... 266 "Limon gibi sklmaya hayr!"........................ ................................. 268 DP milletvekili listesinde bir sosyalist ................ ........................... 270 Bir krmz karanfilin yks........................ ................................. 272 1 Mays 1977'de ka kii ld? ...................... .............................. 275 30 yllk derin sr.................................. ......................................... 276 Ankara'da silahlarn susmad gece................... ........................... 278 sim isim... Sonra neler oldu?........................ ................................ 283 11. blm / "Balans ayar"............................................................... 287 12. blm / "Magazin haberleri"...................................................... 293 Portre: air Hasan Hseyin Korkmazgil 376 gn youn balamda kald................................................................... 298 Yaar Kemal'in aklar ............................. .................................... 300 Kokain tutkusunun yok ettii nl karkoca ........... ...................... 302 kinci vaka: Afife Jale-Selahattin Pnar.......................................... 306 Elerinin gznden nl edebiyatlarn ev halleri ...... ................. 308 Genler nasl evlenmelidir: Grclk m? Grclk m? .... 312 nl yazarlarn bilinmeyen ynleri............................................... 313 Klasik Bat mziine tutkulu bir devlet adam.......... ..................... 318 Viyolonsel dersi alan bir babakan................... ............................. 321 Hatal plak kayd yznden istiklal Mar'n yllardr yanl sylyoruz! ....................... .................................... 324

13. blm / Osmanl'nn nl resim koleksiyonerleri... 329 Srad bir hayat: Fikret Mualla..................... ............................. 335 14. blm / Gazetecinin lm...................................................... 343 Sonsz yerine / "Mektup".............................................................. 357 Dizin ............................................. ............................................. 365

Giri

Aye Denizdalan, Sadife Dd, Glden iek, Necla zveren ve Sevgi Sesli; bu isimleri tanyor musunuz? Bu adlan duyannz var m? Hi sanmam....

Tarih 29 Aralk 2005.

Yer Bursa...

Saat, gece 02.00 sular.

Tekstil fabrikasnda kan yangnda bu be ii kadn, fabrika kaps zerlerine kilitli olduu iin yaamlarn kaybetti.

Aye Denizdalan 15, Sadife Dd 16 yandayd.

32 yandaki Sevgi Sesli aylk hamileydi.

Gnde 16 saat alyorlard. Hibirinin sigortas yoktu.

Bursa'daki bu can yak c durum Trkiye'deki dier fabrikalardan pek farkszd...

Trkiye'de tekstil sektrnde 3 milyon alan var. Bunun yars kadn ii. statistik rakamlaryla sizi bomak istemiyorum. Ama u can yakc duru-mu da bilmeniz gerekiyor: 18 yan altndaki 1 milyon ocuk ii, sendikasz, sigortasz klelik koullarnda karn tokluuna alyor.

Ve gerek Bursa'daki yangndan canlarn kaybeden, gerekse Trkiye'nin eitli blgelerinde ayn koullarda alan kadn emekilerin byk ounluu bartl.

imdi gelin bu sorunun zerine cesaretle gidelim: Neden trbanl emeki kadnlarn sorununu deil de; niversitedeki trban meselesini srekli konuup, tartyoruz?

niversitelerde ilk trban meselesini, Dileri Bakan Al i

Babacann halas Hatice Babacann Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi'nde 1967 ylnda gndeme getirdiini biliyoruz!

Peki: Bursa'da can veren bartl be emeki kadn neden bilmiyo-ruz, tanmyoruz?

Trkiye'de trban neden hep niversiteyle zde tartlyor?

Geliniz imdi meselenin daha ac yann konualm:

niversitelerde trban serbest oldu.

Herkes merakla bekliyor, imdi ne olacak?

Deniliyor ki, "mahalle basks" gibi niversitelerde "trban basks" ola-cak; zellikle Anadolu'daki niversitelerde tm kz rencilere rtnme bask-s gelecek.

Bu olabilir mi? Evet olur.

Bitmedi. Meselenin bir baka yn daha var: Trbanl kzlarmz ni-versitelere girince ne olacak?

Syleyeyim: ok iyi okuyacak, ok baard olacak ve okullarn hep de-receyle bitirecekler.

Peki, sonra ne olacak?

Ne olacak biliyor musunuz; evlendirilip eve kapatlacaklar. Bunu da ne-reden kardn demeyin.

Gelin Trkiye'yi yneten birka politikacnn kzlarna baka lm: Cum-hurbakan Abdullah Gl'n kz Kbra, Bilkent niversitesi'ni bitir bitirmez evlendirildi. alacak m, hayr!

Babakan Recep Tayyip Erdoan'n kz Esra. ABD'de Indiana nivers i-tesi'nde okudu. alyor mu? Hayr.

Babakan'n dier kz Smeyye alyor mu; hayr!

Milli Gr'n lideri Necmettin Erbakan'n kzlar, Elif Bilkent nivers i-tesi'ni bitirdi, Zeynep ise ODT'y. alyorlar m; hayr! Evlendiler, ocuk yaptlar.

Enerji Bakam Hilmi Gler'in kz Aye eyma da Gazi niversitesi Mi-marlk Blm'n bitirir bitirmez, Bakan Osman Pepe'nin olu smail'le evle n-dirdi.

Devlet Bakam ve Hkmet Szcs Cemil iek Bilkent niversitesi'ni bitiren kz clal'i hemen evlendirdi.

Ulatrma Bakam Binal Yldrm'n kz Brah...

Listeyi uzatmaya gerek var m?

ok merak ediyorsanz; daha yalar kk olan Bra ahin, Zian G-ler, Bra elik'i medyadan takip ediniz. Onlar da abla lar gibi niversiteyi ok iyi dereceyle bitirecekler ve sonra hemen evlendirilecekler.

Niye? Neden bu prltl kzlarmz evlere hapsediyor?

15

Niye kimsenin sesi kmyor bu duruma? zgrlk, demokrasi, insan haklar szcleri nerede? Kzlarnn bana gelenlerin benzerini annelerinin yaamadn m sanyorsunuz?..

AKP'nin tesettre girme hikyeleri

AKP'lilerin eleri, ne zaman nasl rtnd? Aile, mahalle, koca basks grdler mi? Mesleklerini brakp "ev kadn" olmaya mecbur mu edildiler? Hepsi ayn sosyal snftan m geliyor?

te onlarn, isim isim rtnme hikyeleri...

Hayrunnisa Gl

Abdullah Gl'n annesi Adviye Hanm, gelini olmasn istedii Hayrunnisa'y Kayseri'de bir akraba dnnde grd. Hayrunnisa 14 yan-dayd. stanbul'da emberlita Orta Okulu'nu yeni bitirmiti. Takdirname al-mt. Liseye balayacakt.

Abdullah Gl 29 yandayd. Sakarya niversitesi'nde asistand. Gl a i-lesi, zyurt ailesine grcye gidip, Hayrunnisa'y istedi.

Aileler anlat. Ama ortada bir sorun vard. Medeni Kanun, 14 yanda bir kzn evlenmesine izin vermiyordu. Hayrunnisa'nn 15'ini doldurmas bek-lenecekti.

18 austos 1980.

O gn Hayrunnisa'nn ya gnyd. O gn yasal engel kalkt.

O gn 30 yandaki Abdullah Gl ile 15 yandaki Hayrunnisa zyurt ev-lendi.

Ve o gne kadar ba ak olan Hayrunnisa, ite o gn, evlendii gn te-settre girdi.

Okuldan ayrld. Artk ev kadnyd.

Emine Erdoan

Emine Glbaran 15 yanda intihar etmeyi dnd...

Yl 1970'di... Mithatpaa Akam Sanat Okulu'nun rencisiydi. Roman-tik bir kiilii vard. Cep romanlar okuyor. Artistlerin kartpostallarn biriktiri-yordu. Emel Sayn ve Ajda Pekkan' beeniyordu.

Bir de sinemaya gitmeyi...

Ziya Amcalarnn eski Amerikan otomobilinde ilk kez direksi-

16 yona geti; otomobil kullanmak istiyordu.

Giyinmeyi ok seviyordu. Diki dergisi Burda'nn patronlarndan kalp karp, kendine elbiseler dikiyordu. lk diklii giysi ise ift tarafl bir pelerin oldu. Bir taraf uuk bir eflatun, dier tara f uuk griydi...

Aabeyi Hseyin Glbaran kendisinden bir ya bykt. Kz kardei Emine'ye artk rtnmesi gerektiini syledi.

Emine Erdoan, yllar sonra Nasl rtndler? Kitabnn yazar Glay Atasoy'a o gn anlatt:

Aabeyim bana rtnmem gerektiini syledii zaman intihar etmeyi bile dnmtm. Nasl olur da rtnrdm! evremde bir tane rnei yok-tu. Ky gibi bir yerde olsam neyse... Orada dikkati ekmezdim. Ama burada (stanbul'da) olamazd. Bu kark duygular iindeyken, bir vesileyle ule Yk-sel enler'le tantm. Bu tanma beni ok etkiledi. Bylelikle bir Mslman hanmn hem modern hem kltrl hem de rtl olabileceini grdm.

Emine Glbaran 15 yanda rtnd. Okuldan ayrld...

Mnevver Arn

Yl 1978.

Ankara Kz Teknik Yksek retmen Okulu Giyim Blm'nden, 5 ze-rinden 4,5'Ia mezun oldu. Okulun en baard rencisiydi.

Mnevver Tay, niversite yllarnda modern giyimiyle dikkat eken b i-riydi. Bir de yardmseverliiyle taranyordu.

Krehir Kaman'da retmenlik yapmaya balad. Manisa MSP l Ba-kam Avukat Blent Arn, hemerisi Mnevver retmeni partisinin nde g e-len isimlerinden smail Tay'dan istedi.

Mnevver Tay retmenlii seviyordu. Evlenmeyi imdilik d-nmyordu.

Ancak.

Babasnn srarna fazla kar koyamad. Ve evlendi.

Damat Blent Arn 31, gelin Mnevver Tay ise 22 yandayd. ret-men Mnevver Tay evlenince ev hanm oldu; tesettre girdi. retmenlii brakt...

ok sevdii retmenlii ancak bir yl yapabilmiti...

Ahsen Unaktan

Edirneliydi ailesi; merkeze bal Musabeylii kynden. Orta halli Eral ailesinin kzyd.

Mandolin ve piyana almay kk yata rendi. Tenis oynamay sevi-yordu.

renim hayatnda hep baarlyd. stanbul Hukuk Fakltesi'ni bitirdi. Avukatlk yapmaya balad.

Solcuydu.

1971 ylnda Maliye Bakanl'nda hesap uzman olarak alan Kemal Unaktan'la evlendi. Edirne'den ocukluk arkadaydlar. Bir gn: Yolda grd- bir iportacdan earp ald. rtnd.

Avukatl brakt. Ev haram oldu.

Ei bakan olunca, rtnme modelini deitirdi; trban kulaklarnn ar-kasndan balayarak kendi tarzn yaratt. Trban Eral ailesini bld. Bugn Eral ailesinin ou hl solcu...

Mehtap Gler

CHP Mula Milletvekili Hasan Fehmi lter'in kzyd. Annesi Sevilay lter ressamd.

DSP'li, eski Dileri Bakan Sina kr Grel'le kuzendiler.

Hilmi Gler ODT'den metalrji mhendisi olarak mezun oldu. Ayn niversitede yksek lisans, doktora yapt. TA -TUSA, MKEK, ETBANK, GDA kurumlarnda st dzey grevler ald.

33 yandayd.

Mehtap lter'le tant. Birbirlerine k oldular. Flrt ederek, 1981 y-lnda evlendiler.

Babas Hasan Fehmi lter bu mutlu olaya ahit olamad; nk yl nce vefat etmiti.

Mehtap Gler evlenince rtnd.

almay brakt, ev hanm oldu.

Glten iek

Ailesi Yozgatlyd. Yozgat ile Yerky arasndaki Saray ilesinde ret-menlik yapyordu.

Cemil iek ise Yozgat'ta avukatt.

Grc usulyle evlendiler. Glten Hanm'n retmenlii sadece be yl srd.

rtnd, ev hanm oldu.

18

Semiha Y ldr m

O da retmendi.

Ei, Ulatrma Bakam Binal Yldrm, Erzincan Refahiye ilesi Kay k-ynden akrabasyd.

Grc usulyle evlendiler. Evlenince o da retmenlii brakt. rt n-d, ev hanm oldu.

Fatma eyda Akda

Fatma eyda, Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi ikinci snf renci-siydi. Babas subayd. Ba akt.

Nesrin Akda mstakbel gelinini Erzurum'da bir toplant da grp be-endi.

Olu, Recep Akda Erzurum niversitesi Tp Fakltesi'ni bitirmi; ni-versitede kariyer yapmt. Bekrd.

Akda ailesi, Ordu'ya gidip Fatma eyda Hanm ailesinden istedi.

Evlendiler. Fatma Akda, okulu yarm brakt. Tesettre girdi. Ev hanm oldu.

Saniye ahin

Mehmet Ali ahin ile Saniye ahin teyze ocuklaryd.

Mehmet Ali ahin, Babakan Erdoan'n stanbul mam Hatip Lisesi'n-den okul arkadayd. Memleketi, Karabk Ovack ilesine bal Ekincik k-ynde 1,5 yl imamlk yapt.

Teyzesinin kz Saniye'yle evlendi.

Bu akraba evliliinden midir bilinmez; oullan Fatih ahin zihinsel en-gelli dodu.

Mehmet Ali ahin sonra stanbul Hukuk Fakltesi'ni bitirme baarsn gsterdi. Sonra siyasetin merdivenlerini hzla trmand.

En byk destekisi ise ei, ev hanm Saniye ahin'di.

Meserret Ekren

Yl 1976.

Eczaclk Fakltesi'nden o yl mezun oldu. Ayn yl, Bursa ktisadi ve T i-cari limler Fakltesi'nden mezun olan Nzm Ekren'le evlendi.

rtnd. Mesleim yapmad. Ev hanm oldu.

19

Zeynep Babacan

Hacettepe niversitesi Mtercim Tercmanlk Blm rencisiydi, leri de ei olacak Ali Babacan'n kz kardei Betl, Tuba ve Merve'yle y akn arkadat.

Ali Babacan renimini tamamlayp ABD'den dnd. Babas Hilmi Ba-bacan, olu Ali'nin evliliini yle anlatt:

Amerika'dan dnnce Ali'nin kz kardeleri, kendi arkadalarnn arasndan birini belirledi ve "Aabeyciim, u kz ( Zeynep Yurter) senin iin uygundur" dediler. Biz de Allah'n emriyle istedik, istediimiz gn de kabul edildi. Kz kardeleri, Ali'nin kendi karakterini ve nasl birini istediini bildikleri iin mevcutlarn iinde sana bu uygun dediler. Biz de grc usulyle gittik, baktk ve beendik.

Trkiye'yi Avrupa Birlii'ne tayaca sylenen gen Dileri Baka n Ali Babacan'n evlilii grc usulyle byle gerekleti. Evlenmesiyle birlikte Zeynep Yurter rtnd. Ev hanm oldu.

Uzatmayaym...

Hayati Yazc'nn ei Selma; Hseyin elik'in ei ahsenem; Mehdi Eker'in ei Yasemin; Faruk elik'in ei Beyhan... Liste uzayp gidiyor...

Sonu:

"Trbanl kzlar niversiteye gitsin, aydnlansn, toplumsal ha yat iinde yerlerini alsnlar" gibi hayatin gerekleriyle uyumayan/romantik szleri bir yana brakalm. Deerlendirmelerimizi bilgiye dayal yapalm. Trbanl kzla-rmz niversiteyi bitirince altrlmyor. Tekrar eve kapatlyor .

Trkiye'de ilk trban eylemini yapan Dileri Bakam Ali Babacan'n ha-las Hatice Babacan alt m hi? Hayr.

Grmyor musunuz, bir aldatmaca yok mu bu oyunun iinde !

Hi yle "kamusal alanda altrlmyor" gibi meseleyi arpta cak tar-tmalara girmeyiniz. Trkiye'de zel sektrde i mi yok? Baksanza yoksul bartller karn tokluuna alyor.

Meselenin z ne biliyor musunuz?

Mesele snfsal.

Channel, Hermes, Prada, Gucci, Christian Dior markal anta

20 tayp; Christian Louboutin, Paciotti, Sergio Rossi'den ayakkab giyen ba r-tl kadnlarn hibiri almamaktadr.

Ve ne yazk ki trbana bakta krlk, slk vardr.

Bartl kzlarmzn toplumsal hayat iinde olmasn m istiyorsanz? Gzel. O halde, kaldrn banz: Onlar zaten hayatn iinde; kuru parayla tekstil fabrikalarnda smrlyor, can veriyor.

Trbanl kadnlarn giydii, kulland Dona Garan, Marks and Spencer, H&M, Next, Zara, River Island, Abercrombie&Fitch, Liz Claiborne, Banana Republic, GAP, Mexx, DIM, Lindex, Woolrich ve Old Navy, Reebok, Esprit, Benettton ve Tommy Hilfiger, Pierre Cardin, U.S. POLO ve Cacharel, Top Shop, Laura Ashley, Walt Disney, Puma, Debanhams, Vetir, Armand, ThieryLVMH, Benetton, Stefanel gibi dnya markalarm kt koullarda retenler bizim bartl gencecik kzlarmz.

Peki, bu bartl kzlarmz smren kim?

Be vakit namazn klan, hac iadam; yani yeil sermaye!

Sektrdeki kadn iilerin bata gelen sorunlar arasnda, sigortasz kaytd alma, bitirici alma saatleri, dk cret ler, cretlerin denme-mesi, hibir i gvencesinin bulunmamas, aalama ve dayan olaanlama-s ve kadn iilere ynelik cinsel taciz yer alyor. Kle artlarnda alan ba-rtl kzlarmz iin kimse ne kalem oynatyor ne de Meclis'i harekete ge i-riyor.

Varsa yoksa niversitelerde trbann serbest braklmas...

Sizce burada byk bir oyun yok mu?

stelik: Tarihsel gerekler gn gibi ortadayken...

Bilimin olmad yerde kime ne anlatabilirsiniz ki?

Bartsnn slamdan ok nce olduunu ka kii biliyor?..

1. blm

Barts slamdan nce de vard!

Kadn niye rtnyor?

Kadnn rtnmesi ne zaman, nasl oldu?

Gelin, kadnn rtnme tarihine ksa bir gz atalm...

lkel alarda sihir ve by dncesi hkimdi. nsanolu kadnn ocuk dourmasna akl erdiremiyordu. Bunu gizli bir g olarak yorumluyordu. Bu nedenle kadndan hem korkuluyor, hem de kadna sayg duyuluyordu, te yandan lka'da birok alanda retimi kadnlar balatmt: ip, sepet dokuma, ala balk avlama, toprak kap, ate yakp yemei piirme, tarak, kak, madeni eyalar, boncuk, besinleri birbirine katarak mutfak kltrn gelitiren ilk hekimlik ve ifal otlar gibi bulular kadnn eseriydi.

Kadnn el stnde tutulduu "anaerkil" dnem binlerce yl srd. Ne zaman insanolu doal olaylar kavramaya balad "by" bozuldu. Artk kad-nn nasl ocuk sahibi olduu anlalmt! Yetmezmi gibi erkekler, retim biimini ve sava aletlerim gelitirdi; din devleti, tapnak-saray-ordu biimin-deki erkek egemen rgtlenmesine yneldi; kadnn "saltanatna" son verdi!

Peki, ama niye saa dmand?

Ne vard bu sata?

Kadnn sa ve kadnn gvdesi; kadnn doast glere sahip oldu-unun simgesiydi.

Kadnn binlerce yl olaanst glere sahip olduuna inanlmas ve binlerce yl bylerde kullanlmas sonucu, kadn sa bir karabasan gibi e r-keklerin zerinde bask oluturdu.

Ve erkekler de bu baskdan kurtulmak iin kadnlarn salarna yneldi. Erkek zihni, erkek erkini olutururken, btn engel-

22 leri ykmak, kendini stn cins olduunu inandrmak istedi.

Eski anaerkil dnya grnn yeniden hortlamamas iin kadn her alanda yadsma yoluna gitti.

rtl kadn bayla, "bakn bir zamanlar sizi byl balaryla, sal a-ryla korkutan tanra ya da salarnn kt etkisi olan kadn artk yok, kadnla-r ve salarn denetlediimize gre sizin denetimimiz de bizim elimizde" gr-ne inandrmak istedi.

Mzelerdeki M eserlerine baktnzda grrsnz; tanra lar tarih boyunca hep balarnda simgeler vardr; gkcisimlerini, bitkiler, ylan, ku gibi hayvan simgeleri...

Ama trbana benzeyen ilk rt Smer kalntlarnda ortaya kt. Soan biimli sark/ klah gibi baa taklan nesnelerdi bunlar.

Tanra kltnde -ilahilerden anlaldna gre- bir tren nesnesiydi trban. Bir Smer ilahisinde ugurra, nemli bir buluma iin bozkra giderken bana takt trbana benzeyen bir rtyd!

Smer'de tanralar, tamamiyle plak olduklar erken dnemde de, salar serbeste salnm ve balarnn tepesinde bir trban tarken betim-lenmilerdi. rnein Lilith olduu sanlan M 2000 tarihine ait rlyefte tanr-ann banda trbana benzeyen rt vard. Ve o dnem iin bu tr rtnme, tanrann gl bysn ve egemenliinin kantyd. Ama bu dier kadnlar iin geerli deildi artk!

Babil mparatoru Hammurabi'nin kanunlarnda kadnn sosyal stats ilk kez yazl yasa haline getirildi:

"Kadnlar sokaa karlarken balarn amam olacaklardr. "

Bu kanun yeniydi ama uygulama eskiydi. Smer, Asur, Hitit, Urartu, Akad gibi site devletlerinde de benzer uygulamalar vard.

Kadn rtye sokmann temel nedeni, hr kadnla kle kadnlarn bir-birinden ayrlmasn salamakt. Yani, hangi kadnn bir erkein korumas a l-tnda, hangisinin ise "kolay av" olduunu gstermekti!

Eski Anadolu kltrnde olan bu rtnme anlay dnyann eitli top-luluklarnda da vard. Onlar genellikle meseleyi mitolojik yklere dayandr-yorlard.

rnein: Japon mitolojisinin kutsal kahraman Okikurumi, Aynular'a kltr ve uygarl retmek zere, tanrlarn cennetin-

den yeryzne inmiti Cennete dnmeden nce Aynular'dan bir kadnla ev-lendi. Karsna, yiyecekleri kabile halkna datma grevi verdi. Ancak bunun iin de bir koulu vard; hi kimse karsnn yzne bakmayacakt. Yani rt-necekti!

rt nce Hititler'de ortaya kt.

Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesi'nde pimi toprak bir kabn ze-rindeki resim bize nemli bilgi veriyor. Kutsal evlilik treninde, tanrayla, tanr adna kraln evlenmesi iin yaplan ayini anlatan resimde tren srasnda gelin tanra, gnmzdeki arafn birebir ayns giyiyordu.

Ve ne yazk ki, kendine gvenli, rahat, buyurgan tavrl kraln karsn-da, edilgen, teslimiyeti duran bu kara arafl tanra ge lin, Smer'deki ken-dine gvenli tanra karakterinden hayli uzakt.

Kadnlar artk rtye sokulmutu, nceleri grnen salar zamanla g-rnmez olmutu.

imdi burada bir dakika duralm:

Trkiye'nin tek Smerolog bilim insan kim? Muazzez lmiye . 92 ya-ndaki bu bilim insanmz mrn Smer tabletlerini okumaya adamtr. 40 yl bu tabletler zerine almtr.

Bir gn bir kitap yazd ve dedi ki, "Smerler fahieleri dier kadnlardan ayrmak iin rtye sokarlard."

Bunu yazan Smer tableti aslnda. Muazzez lmiye tabletten oku-duunu aktaryor. Ne yapmasn bekliyorsunuz, grmesin mi bu gerei, ak-tarmasn m?

Doksan ksur yandaki bilim kadn mahkemeye verildi!

Ne yazk ki yobazlk toplumlara ite byle sirayet ediyor.

Hz. Muhammed dnemi Arapasn bilen din bilgini Turan Dursun'u neden katlettiler sanyorsunuz? Yaarken kimse tartmak iin karsna ka-myordu. nk yazdklarnn hepsi belgeliydi. Szlerinin tm din kaynaklar-na dayanyordu.

Bir dier bilim insan, ilahiyat uzman Doent Bahriye ok da ayn ne-denle kalle bir pusunun kurban olmad m?

Trkiye'nin ak adamlarm birer birer yok ettiler.

Bilim insanlarmz susturdular.

Geriye ne kald?..

Herakleides, Antik Yunan ve Msr'da yaayan kadnlarn ba giyimini yle tarif etmiti: "Giysilerin baa gelen ksm yle sar lr ki, yzn tm pe-eyle rtlm gibi grnr. Zira sadece gz -

24 ler ortada kalr, yzn dier blmleri ise giysinin bir parasyla tamamen rtlr. Btn kadnlar bu ekilde beyaz renkli giysiler giyerler. "

Antik Yunan'da barts, Bereket Tanras Demeter ve Zeus'un kars Hera'nn da zel simgesiydi!

Zamanla kadnlar bu durumu bile arayacak hale gelecekti.

Antik Yunan'da kadn "erkein bann belas" olarak grlmeye bala-nacakt. Pis kadnlarn domuzdan, zeki kadnlarn tilkiden, merakl kadnlarn kpekten meydana geldiine inananlar bile vard!

Kadnlarn tek bana sokaa kmalar ise artk hayaldi...

Roma dneminde de erkeklerin tartlmaz egemenlii iyice perinlen-di. Erkek asker, politikac, tccar; kadn ise evde oturup ocuk byten ve sadece kocasna hizmet edendi.

Kadnn en byk onuru bakire olmakt. Bir de dourgan olmak. Hibir sosyal hakk yoktu. Hatta, kadn ba ak darya karsa kocas onu boayabi-lirdi bile.

Tek tanrl dinler kadnn sosyal hayatn pek deitirmedi: Talmud'a gre, Yahudi kadnlarn ba ak halde toplum iinde gezmeleri gnahtr. Eski Ahit'te farkl yerde kadnn ban rtmesiyle ilgili pasaj bulunmaktadr. aya 3/19'da baa giyilen kyafet anlamnda "fara", aya 3/23'te barts anlamnda "tsnyafaah" ya da Tekvin 24/65-38/14. 19'da yz rten rt an-lamnda da "tsaayafa" kullanlmtr. Ayrca vcudun st ksmn rten rt anlamnda "radod" kelimesi kullanlmtr.

Hristiyanln temel ilkelerini belirleyen Tarsuslu Aziz Pavlus, "ka dnn rtsz Tanr'ya dua etmesi doru deildir. Kadn rtnmyorsa sa kesilme-lidir" demitir. Korintoslulara Mektup'ta bakn ne diyordu:

"Buna karlk kadnn banda rt olmakszn ibadet etmesi onun b a-n kirletir. nk byle bir kadn salar kknden kaznm bir kadnn ken-disidir. Bir kadn ban rtmyorsa san kestirsin. Ama salarn ksa kestir-mek veya kaztmak bir kadn iin ayn ekilde utan verici bir eydir. Kadn (sa uzun olmakla kalmamal) ban rtmelidir. Erkek tanrnn kopyas ve onun yansm olduu iin, ban rtmez. Ama kadn (rtnmeli

nk o ) erkein yansm dr. nk uzun sa, kadna rtnmesi iin ve-rilmitir. " (Birinci Mektup, 11/5-9. )

Erkek eli dememiliin, erdemliin sembol Hz. Meryem hep ba bal tasvir edilmitir.

Bizans'ta Kutsal ncil'i anlatan duvar mozaiklerinde Meryem kara a r-afl olarak karmza kar. Halen Avrupa mzelerinde Meryem'in kara arafl yalboyalar sergilenmektedir.

Sadece Hz. Meryem mi? Londra National Gallery'de sergilenen Juan Bautista Martinez Del Mazo'nun resminde spanya Kraliesi Marina (1666) siyah bir araf iindedir. arafn altnda yalnzca yzn darda brakan beyaz tlbentten bir rt dar taar.

rnein Jacques-Louis David'in 1793'te yapt nl Marat'nn lm tablosunda, banyoda Charlotte Corday tarafndan ldrlen nl devrimcinin ba trbanldr. Keza ayn Fransz Devrimi'nin idama mahkm ettii Kral XVI. Louis, 1793'te giyotine giderken, hcresinde hep takt trbann baka bir mahkma vermitir. Bu trban, 2004 ylnda ak artrmayla 88 000 dolara satlmtr.

Bilindii gibi Hristiyan rahibelerin balar rtldr. Bab'da kadn, "erkein cennetten kovulmasna sebep olduuna inanld iin hor grld. Rnesans'tan sonra bu gr deiti.

Bu arada, konumuzla direkt ilikisi olmad iin ksaca yazaym: Gerek Hristiyanlk gerekse Yahudilik'te rtnmeyle ilgili tpk slamiyet'te olduu gibi tartma vardr. Tartma ayetlerin yorumlanmasndan kaynaklanmakta-dr.

rnein, bahsi geen aya 3/19-23 arasndaki ayetlerde anlatlmak is-tenenin bartyle ilgisi olmad eklinde yorumlar vardr.

Bu ayetlerde Sion kzlarnn kibirlerinden bahsedilir. Barts namus ve/veya sa rtmek anlamnda deildi. Burada bahsi gecen barts ss ola-rak kullanlmaktadr. Bu ayette Tanr'nn ssten ve kibirden nefret ettii anl a-tlmaktadr.

Pavlus'a gelince, Birinci Mektubu'nda kadnlarn giyimi hakknda unu syler "Kadnlarn sa rtleri ile altnlarla, incilerle ya da pahal giysilerle de-il sade giyimle edepli ve ll tutumla Tanr yolunda yrmeleridir." (Timoteos'a Birinci Mektup, 2/9-10. )

Yani toparlarsak, salarn sadece ibadet srasnda rtlmesi emredil i-yordu. Dier yanda Hristiyan ve Yahudilikte gnlk yaamda gsteri ve kibir yasaklanmt. Salarn rtnmesi deil!

26 Bir de biz de sosyetik merkezlerde alveri yapan trbanl kadnlar gzn-zn nne getirin ltfen! Neyse...

Gelelim bizim slam dinine:

lk slami buyruklardan 17 yl sonra kadnn rtnmesiyle ilgili ayet gelmitir. Ahzb Suresi 59. ayet "Ey Peygamber hanmlarna, kzlarna, m-minlerin kadnlarna syle, d esvaplarn zerlerini skca rtsnler! Bu, onla-rn tannmalarna, tannp da eziyet edilmelerine en elverili olandr" der.

Grld gibi, kle ve cariyelere rtnme zorunluluu getirilmemiti. rtnme stat gstergesiydi ve bunun cinsellikle filan h i ilgisi yoktu.

Tartmalar hl sryor.

Kimi din bilgini Hz. Muhammed dnemi Arapsyla bugn kul lanlan Arapa arasndaki farklara dikkat ekiyor.

Yani zaman iinde rtnmeye ilikin farkl grler ortaya kt.

rnein Mevlana da kadnn barts konusunda unlar sy ledi:

"Kadna her ne kadar gizlenme, rtnme emir edersen onda kendini gsterme istei artar. Eer kadnn tabiatnda ktle ynelik bir eilim yok-sa yasak etsen de etmesen de o kiilii dorultusunda hareket edecektir." (Fih Mafih. )

Mevlana'nn bu szleri sylemesinde geldii Orta Asya kltrnn et-kisi vard kukusuz...

Ayrca meselenin corafi boyutu da vard: lde yasayanlar yzlerini rter, bu onlar hem gneten hem de kumdan korur. Hele eski zamanlardaki llerdeki su ktln gz nne alrsanz sanza giren bu pudra kadar ince kumun ne kadar rahatsz edici olduunu tahayyl edebilirsiniz.

Peki Orta Asya'da Mslmanl kabul eden Trkler ne zaman rtnd?

Orta Asya'daki gebe Trkmen kadnlarn sosyal hayat iindeki stat-s Hristiyan ve Yahudi kadnlardan farklyd. Mslmanl kabul ettikleri IX. ve XI. yzyllardaki yaam biimleri de geleneksel Mslman yaamna uymu-yordu.

Osmanl dneminde, Bizans alnana kadar rtnme kurumsal olarak yerlemedi. Bizans'ta olan; cinsiyetlerin birbirinden tecrit edilmesi, haremle-rin haremaalar tarafndan korunmalar, zellikle yksek snftan kadnlarn ev dna karken rtnmeleri ve pee takmalar henz Osmanl'da yoktu!

27

Tarihi ikari stanbul'un fethinden nce bakent olan Bursa'da kadn-larn yzlerini rtmediini yazyor "Yz rtmek sonradan det oldu. Karamanolu Aladdin'in Hamidolu lyas diyarn kat liam ettiinde kabile Diyar- Osaman'a firar etmilerdi. O vakit bunlar Murad Han grp pek temiz ve uslu dem olduklarndan kendi ehrinde (Bursa'da) yerletirilmi. te bu kabile kadnlar pek gzel olduklarndan herkes bunlar temaa etmeye (sey-retmeye) balaynca ulema tarafndan bu kabilenin hatunlarnn yzleri siper edilmesi (yzlerinin saklanmas) emredilmi. te ne vakit tara ksalar, o ka-bile hatunlar yzlerini siper ederlerdi. Fakat bu hal sonradan dier kadn ve kzlarnda pek houna geldiinden herkes daima gzelce her tarafn rtmeye balad. "

Burada dikkati eken nokta rtnmeye inantan ok, toplumsal bir tedbir gerei bavurulmasyd.

Gebe toplumun izlerini tayan Osmanl'da kadn erkekle birlikte ha-reket etmekte, trenlere katlmaktayd. Bu dnemde kadnlarn yzleri de akt.

rtnme yllar sonra, Osmanl Devleti'nin "halifelik" makamna sahip olmasyla yaygnlat.

Anadolu'da Asur'dan Antik Yunan'a, Roma'dan Bizans'a uzanan kadnn eve kapatlma sreci Trk kadnn da etkiledi.

Osmanl'da kadnn kapanmas XVI. yy. da balad ve Cumhuriyet Trkiyesi'ne kadar srd.

Osmanl'da kadnlar zerine karlan btn yasalar kadnn kapanmas ya da kyafetlerinin denetlenmesi ynnde oldu. karlan bu ferman ve yasa-larda kadnn giyimi ayrntl olarak tanmlanmt. Feracelerin yaka boylar, zerlerindeki naklar, yamaklarn biimleri, kumalarn kalnl incelii gibi detaylar bu fermanlara konu olmutu. Bu fermanlarla gelen yasaklar kadna alanda mdahale etti.

1. Giyimleri.

2. Sokaktaki davranlar.

3. Erkeklerle olan ilikileri.

Aslnda Osmanl gerileme dnemine girmesiyle kadnlara ynelik kya-fet yasaklar konusunda sertleti. rnein, ilk yasak 1725'te karld.

"Gnlk kyafetlerinin eriata uygun olmas devlet namusu ge-

28 reindedir. Fakat savalar yznden ok nemli lerle uralrken bu husus ihmal edilmitir. Baz yaramaz kadnlar bunu frsat bilip sokaklarda halk ba-tan karmak iin ar sslenmeye balamlardr. Yeni biimlerde eitli es-vaplar yaptrmlardr. Hristiyan kadnlarm taklit ederek balarna acayip serpular geirmilerdir.

Bundan byle kadnlar bir kartan ziyade byk yakal ferace ve de-irmiden fazla ba yemenisiyle sokaa kamayacaklardr. Feracelerde ss olarak bir parmaktan enli erit kullanlmayacaktr.

Bu yasaklar dinlemeyecek olan kadnlarn sokakta yakalar kesilecei ve esvaplarnn yrtlaca ilan olunsun. Dinlememekte srar edenler yakalanp baka ehirlere srleceklerdir. "

Bu yasak Mslman Osmanl kadnlarnn, Hristiyan kadnla ra benze-memeleri iin koyu renkli giysiler yerine renkli giysiler giymelerini de tavsiye ediyordu. Ama bazen de Mslman kadna yakan tek giysi olduu iddiasyla renkli giysiler yasaklanp araf giymeleri istenmekteydi!

Osmanl'da kadnlarn kyafeti hep tartma konusu oldu. Ne redeyse her padiah bir ferman kard. rnein: Sultan II. Mahmud da, bir fermanla Hristiyan kadnlarn balarn Mslman, Mslman kadnlarn ise Hristiyan kadnlar taklit eder ekilde rtmelerini yasaklad.

rnekleri oaltabiliriz ama uzatmamak iin hzla gnmze gelelim:

XIX. yy'n ortalarnda kadnlar stanbul'da araf giymeye balad.

1850'lerde Suriye Vilayeti'nden dnen Suphi Paa'nn kars s tanbul'da ilk araf giyen kadn oldu. Daha ok Yunanllarda grlen bu giysi, Merutiyet dnemine dein batan yere kadar uzanan kolsuz tek paral bir sokak kyafe-tiydi.

1876-1908 arasnda ise, ba ve omuzlar rterek bele kadar uzanan bir pelerin ve belden ayak bileklerine inen bir etek olmak zere iki paral sokak st giysisi olarak kullanld!

1880'li yllar arafn hzla yayld yllar oldu. Ancak, Sultan II. Abdlhamid ldrlme korkusuyla araf yasaklad. 27 Ekim 1883'te Paris'te yaymlanan Le Courier d'Orient isimli gazetede araf yasandan etkilenen kuma tccarlarnn yaknmalarna yer verildi.

29

stanbul da bu tr yasaklar sz konusu iken Anadolu kadnlar iin fera-ce ya da araf gncel bir tartma olmad. Hatta 1882'de karlan bir ferman-la ferace giymeleri istenen kadnlar bu buyrua isyan ettiler. Konuyla ilgili olarak 27 Temmuz 1882'de Levant Herald gazetesinde u haber yer ald:

Yeni zmit valisi civar kylerden pazarda satmak iin pazara mal getiren ferace giymemi ve ayanda pabu olmayan Trk kadnlarnn 5 gn hapis ve bir mecidiye para cezasna arptrlaca konusunda bir yasak kard. Bu ya-saa karlk kyl kadnlar, atalarndan kalm gelenek ve greneklerini hie sayp bask altna alan bu yeni kanuna uymaktansa, kylerinde kalmay yele-diler.

Burada aslnda yle bir durum ortaya kyor. Trkiye'nin bugn tart-t kamusal alan tartmas o zaman da yaanyor. Osmanl pazaryeri gibi ka-musal alanlarda rtnmeyi zorunlu klyordu.

Mslman kadnlar Anadolu'da pee takmad gibi stanbul'un Kad-ky, Tarabya gibi semtlerinde de bu serbestlie sahipti. Oysa Beyolu'na gi-den bir kadn pee takmak zorundayd.

Buradan yle bir sonu kyor iktidarn merkezinde duyarl lklar faz-layken evrede bu duyarlln azaldn gryoruz.

Osmanlnn son dnemde trban aydnlar tarafndan ok tartlan bir konu oldu. Birok kesim bu konuda kendi grn be lirtti. Kimi gerekliliini, kimi gereksizliini savundu.

Ziya Gkalp gibi aydnlar slamiyet ncesi Trk kadn konusunda ara-trmalar yaparak, o modelin benimsenmesi gerektiini savundu.

Grnen o ki, Osmanl'da balayan bu tartmalar gnmzde henz sonulanmad.

Barts, demokrasi mi yoksa uygarlk meselesi midir? Bu soruyu ta r-tmyoruz bile artk.

Bugn sk sk tarttmz trbann Trkiye'ye nereden nasl geldiini bile bilmiyoruz.

Trban Anadolu'da kullanlan "tlbent" szcnn deiime urama-sndan tretildii iddia ediliyor.

Britannica World Language Dictionary'de trban yle aklanyor:

"Doulu birinin bandaki kepin etrafnda kuan ya da aln

26

evrilmesiyle oluur. Trkede kullanlan 'tlbent' szcnn Franszcaya turban' olarak geti. Tlbent' kelimesiyse Farsa 'dulbent' kelimesinden gel i-yor. Turban kelimesinin kkeniyse hz l dn anlamna gelen 'turb' ya da ka-rklk anlamna gelen 'turbati' veya kkrtc anlamna gelen 'turbat' olduu ileri srlyor. Ayrca Franszcadaki lale kelimesi de bu iein trbana benze-mesinden (tulibe) dolay bu kkenden geldii de ek bir bilgi. "

Trban Fransa'ya Sultan III. Ahmed tarafndan gnderilen eli Yirmisekiz Mehmet elebi'yle gitti. Paris'te kadnlar, Osmanl elisinin sarn-dan etkilenmiti. O yllarda bata Paris olmak zere Avrupa'da oryantalizm rzgr esiyordu. zetle, trban ilk kullanan XVIII. yzylda Fransz kadnlar oldu.

lgintir, Bat'da doan trban slam dnyasnda nce Filistin'de dodu. Ardndan, ran slam Devrimi'nin simgelerinden biri oldu. Bilindii gibi 1980 ylndan sonra da Trkiye'de yaygnlat.

Ama ncesi vard...

"uleba trban" tasarmndan kara arafa uzanan srad bir hayat: ule Yksel enler

Hayrnnisa Gl'den Emine Erdoan'a kadar birok kadnn balarn balama ekline "uleba" deniyor.

Bu bartsne adn veren ule Yksel enler kimdi?

Nasl ve neden rtnd?

Bu trban modelini nasl buldu?

Terzilik rendii Ermeni ustasnn etkisi oldu mu?

Trbandan sonra neden kara arafa brnd?

Recep Tayyip Erdoan ile Emine Hanm birlikteliinin arabulucusu ule Yksel enler, neden iki kez evlenip boand?

Neden akl saln kaybetti?

te trban konusunda Trkiye'de "r aan" bir gazeteci-yazarn ya-am hikyesi...

Kbrslydlar.

Babas Hasan Tahsin ile annesi Mihriban mran Hanm teyze ocukla-ryd.

Alt kardetiler: zer, rsel, ule Yksel, Gonca Glsel, Tuncer ve i-dem.

Tarih 29 Mays 1938. Kayseri.

31

ule Yksel dnyaya geldi. Babas Smer Fabrikas'nda grevliydi. 6 yl sonra grevinden ayrld. stanbul'a yerletiler. Btn aile; anneanneler, ba-baanneler tm akraba kadnlar modern kyafetler iinde, zarif ve k gi-yiniyorlard.

ule Yksel Koca Ragp Paa ilkokuluna giderken ailenin ekonomik d-zeni bozuldu. enler iftinin ocuklarna okul aile birlikleri yardm etti. ule Yksel ortaokula kadar okuyabildi. Annesi kalp krizi geirip yataa balannca okuldan alnd.

Artk evden kmyor; temizlik yapyor; yemek piiriyordu. Ar ta kalan zamanlarnda hep kitap okudu; ne bulursa onu okudu.

ykler yazmaya balad. Bunlar Safa nal'n kard Yelpaze dergi-sine gnderdi, ilk yazarla burada adm att. Sonra Gkhan Evliyaolu, Peya-mi Safa gibi devrin nl isimlerinin bulunduu Yeni stanbul gazetesinin gen-lik kesinde yazmaya balad. Bu arada gazetenin Hanlarn hazrlayan Yksel Bey'den resim dersi ald. Resim derslerini mzik dersleri takip etti. Ney ve kanun almay rendi.

Aabeyi zer enler, Said-i Nursi'nin yakn evresine girmiti. Ailesinin modern yaamna; annesi ve kz kardelerinin rtnmemesine ve hele hele evde bile olsa kz kardelerinin erkek musiki hocalarndan ders almasna ok kzyordu. Bir gn evi terk etti.

Artk aabeyi zer'in yeni bir hayat vard. Dizinin dibinden ayrlmad Said-i Nursi, "zer" adn da deitirip "zeyir" koymutu!

Aabey zer enleri, Said-i Nursi'yle tantran kii ise, "Milliyetiler Dernei"nden arkada Nevzat Yalnta't.

ule Yksel o gnlerde k oldu. Lise rencisi mahalleli bir gence tu-tuldu. Ak karlklyd. Drt yl flrt ettiler. 18 yana bast gn iki aile yan yana geldi. Ancak bu sz kesme merasimi tatszlkla sonuland. Mstakbel kaynanasnn, olu ve geliniyle ayn evde yaamak istemesi bu birlikteliin sonunu getirdi. Baba Hasan Tahsin enler bu teklif i kabul etmedi. Bu ac so-nucu mutfakta renen ule Yksel baylp kald.

Ve yllar gese de bu ac dnr olayn hi unutamad. Hatta ocuk sa-hibi olamamasn da bu olaya balad...

Annesi akn unutmas iin ule Yksel'i Bakrky'de bir Ermeni terzi-nin yanna rak verdi. Gencecik yanda her trl elbiseyi dikebilecek dzeye geldi. Zamanla kalfala kadar ykseldi. Ermeni ustasnn Avrupa'dan getirdii moda dergilerini elinden drmedi. Bu dergilerde grdklerinden etkilenip leride "ule

28

ba Trban" tasarmn ortaya karacan kukusuz tahmin bile edemezdi...

Moda magazin dergilerini elinden hi drmedi ama siyasi olaylara da ilgisiz kalmad. 1950'li yllarda balayan Kbrs mitinglerine katld. Ata yurdu-nu unutmamt. Mitinglerde krsye kp alayarak iirler okudu.

27 Mays 1960 ihtilalinden sonra kurulan Adalet Partisi'ne katld. AP Bakrky Genlik Kollar, Edebiyat ve Kltr Kolu bakan oldu.

Faruk Nafiz amlbel'in kard Kadn Gazetesi'nde ke yazmaya ba-lad. Asl ad "Yksel"di. Ama kadn olduunun anlalmas iin adnn nne "ule" ekledi. O artk "ule Yksel enler"di.

O dnem siyasal gr olarak an milliyeti Nihat Atsz'a yaknlat. Ama aabeyi zer'in (zeyir) hastal yaamm deitirdi...

Aabeyi sarlkt. Annesi, kz kardeleri hastanede banda bek lediler gnlerce. Aabeyi kendine gelince onlardan son bir istekte bulundu: "rt-nn!"

ule Yksel sinirlendi: "Aabey neden bizden yapamayacamz eyler istiyorsun?"

Aabeyi, "O halde Risale-i Nur toplantlarna katln" dedi.

Aabeyin lm deinde morale ihtiyac vard. Kabul ettiler. Risale-i Nur toplantlarna aileden ilk olarak ule Yksel enler gitti.

Bir evde beyaz rtler iindeki on kadn, karlarnda ba ak, modern kyafetli ve stelik kendilerine gre hayli dekolte bir elbise iinde onu grnce ok ard. ule Yksel eteini ekitirip, manikrl ojeli parmaklarn sakla-yarak bir keye ekilip oturdu. Risaleleri dinlemeye balad. Hibir ey anla-mad. Skld.

Birka toplantdan sonra kadnlardan biri, ojeli trnaklarn "orangutan maymunlarna" benzetince ok utand.

Kendini "dzeltmeye" nce trnaklarndan balad, artk oje yoktu.

Sonra kadnlar ban rtmesini istedi. O da, "ayp olmasn" diye ban yarm rtmeye balad.

"Aabeyin ok iyi okuyor bakalm sen nasl okuyacaksn" diye eline Ri-saleleri verdiler.

ok gzel okudu; kadnlar hayran kald. Takdir edilmek, kabul grmek ok houna gitti.

O gnden sonra namaza balad.

33

Yl 1965

Bir gn aynann karsna geti; Besmele ekip rtnd.

inden "ne kadar irkin oldum" dedi. Bu kez sann n taraf grne-cek ekilde bartsn balad. "Ne kadar iradesizim" diye kzd.

Aynann karsnda bartsn tekrar tekrar eitli ekillerde balad: "Besleme kzlara benzedim!" "Hizmeti kz oldum!"

"Herkes bana gerici, yobaz gzyle bakacak!" Ve sonunda..

Bugn moda olan "uleba tipi trban" o gn, o aynann karsnda or-taya kt. "yle k bir tarz da rtnmeliyim ki herkes ok beensin!"

Bekledii olmad.

En byk tepki anneannesi kbal Hanm'dan geldi. lk sz, "Krt kanla-rna benzemisin" oldu!

Aabeyi dnda tm ailesi rtnmesine kar kt. Ne olduunu soran-lara "ba aryor" dediler.

Yolundan dnmedi. Kadnlara bartsn sevdirmek iin ok ura verdi; farkl k earplar dikti; biyeli, atkl, tokal zel bartler takt.

evresi tepki gsterdike o rtsne sarnd. rts bayra oldu.

Ne yazk ki barts enler ailesini bld; kardeler bile zamanla bir-biriyle grmez oldu...

ule Yksel enler, rtnmesiyle birilikte alt yayn organn da de-itirdi. Yeni yayn organyla birlikte artk davalar sreci de balayacakt. 26 Ocak 1967 tarihinde Mehmet evket Eygi'nin kard Yeni stiklal gazetesi, Pakistan'da niversiteye, ellerinde kitaplar kara araf iinde giden gen kzn fotorafn basp, yanna da ule Yksel enler'in "Mslman Kadnlarn rtnmesi arttr" diyen yazsn koyunca, Trk Kadnlar Birlii da va at.

ule Yksel enler ilk kez mahkemeyle tant. Ama bu son olmayacak; iki kez de cezaevine girecekti...

Anadolu'nun her yannda seminerler vermeye balad. ule Yksel gibi stanbul'da yaayan modern bir kadnn rtnmesi "itilmitik duygusu" iinde-ki evrelerde memnuniyet yaratt. Her gn bir yerde panele katld: "Ba ak kadnlara laf atlyor; oy-

34 sa kapal kadnlara ana bac gzyle bakyor" diyordu.

Laf atan Mslman erkei deil de, laf yiyen Mslman kadn dzelt-meye alyordu!

Said-i Nursi hayranyd. Bugn gazetesinde Necip Fazl Ksakrek, Said-i Nursi'nin evlenmeyiini ve sakal brakmayn ele tirince en sert tepkiyi o gsterdi. Giderek radikalleti. 1967 ylnda Papa'nn Trkiye'ye gelmesine kar- kp, "Alayn Ey Mslman Kardelerim Alayn" diye makale yazd.

Ankara'da imam hatiplere ve ilahiyat fakltelerine kz yetitirme kursu almasn salayp, mdr oldu. rencileri onun gibi "uleba" trban tak-maya balad. Bu kurstan yetien rencilerden biri de nl gazeteci Abdurrahman Dilipak'n ei Asiye Hanm'd.

Yaad ilk ak ve ilk hayal krklnn da etkisiyle yllar sonra Huzur Soka, adl romann yazd. Bestseller oldu. nlendi. Roman, Birleen Yollar adyla 1970'de sinemaya uyarland; Ynetmen Ycel akmakl'nn slami ie-rikli ilk filmi oldu. Barolde Trkn oray ve zzet Gnay vard.

Barts sinemaya girmiti...

32 yandaki ule Yksel enler o yl evlendi. Ei, ilahiyat me zunu tiyat-rocu Abdullah Kars't. ehir ehir dolap slami tiyatro yapyordu. Yani ayn zamanda dava arkadaydlar. Evlenmelerine Risale-i Nur talebelerinden Sait zdemir vesile olmutu.

Gelinlik modelini de ule Yksel enler izdi.

Kadn-erkek ayr ayr yaplan dn, mziksiz ve danssz oldu. Davet i-yelere ilk kez ayet ve hadis konmutu. Konuklarn tesettre uygun giyinmesi istenmiti.

Fakat: Bu slami dn mutluluk getirmedi.

Ei, ule Yksel'i hep dvd. Toplantlarda, "eziyet gren kadn sabret-tii takdirde Allah katnda byk derecelere ulaacan" syleyen ule Yk-sel'in dayanacak gc kalmad.

Be yllk evlilik hsranla bitti; boandlar.

Hayat devam ediyordu.

Koca basksndan kurtulmutu. Tekrar panellere gitmeye; gazetelere, dergilere yazmaya balad.

"dealist Hanmlar Dernei"ni kurdu. Manevi bakan oldu. Dernee ge-len gen kzlar arasnda, Emine Glbaran (Erdoan)

35 da vard Recep Tayyip Erdoan ile Emine Hanmn evliliklerinde arabulucu olan isim de ule Yksel enler'di.

Bu arada ikinci evliliini yapt.

Ei Kanada'da yaam bir maden mhendisiydi. Daha nce evlenmi ama eini kaybetmiti. Bir kz vard. (ule Yksel enler, vey kznn yaam-na saygsndan dolay, einin adnn yazlmasn istemedi. ) ule Yksel enler iin damat adaynn en nemli zellii namaznda niyaznda olmasyd.

Evlendiler. Bakrky'de dubleks bir apartman katna yerletiler.

Ei dolaysyla yeni evre edindi.

Yeni evre Nakibend smailaa Cemaati'ydi.

Burada tant kadnlardan, simsiyah araf giyen Dr. Sevim Asmgil, yaamnda ikinci radikal deiime neden oldu.

"slamiyet'ten soutuyor", "mmkn deil araf giymem" diyen ule Yksel enler bir gn kara arafa giriverdi.

Modern bartsyle balayan sre kara arafa gelip dayanvermi-ti.

Tercih kendinindi kukusuz.

Ama ortada reel bir durum da yok muydu?

Aabeyinin istediiyle Nurcu olup trban takan ule Yksel enler, bu kez einin isteiyle Nakibend olup kara arafa girivermiti!

Trban takarak modern hayat srdren evresini artan ule Yksel enler, bu kez kara arafa girerek, trbanl arkadalarm hayretler iinde b-rakt. Trbanl arkadalarndan koptu. Eiyle ve vey kzyla Fatih aramba'ya yerleti. Milli Gazete'deki yazlarna son verdi.

Bir gn Babakan Erdoan'n dnr, gazetenin bayazar Sadk Albayrak smailaa Cemaati eyhi Mahmut Hoca 'ya gelerek, enler'in tekrar Milli Gazete'de yazmas iin izin istedi.

eyh Mahmut Hoca, istiharede olan enler'in durumuna gre, belli k o-nularda yazmamak zere izin verebileceini syledi.

ki erkek ule Yksel enler hakknda karar verirken; o dnemde ule Yksel enler'in derdi bakayd.

kinci kocas da fiziki iddet uyguluyordu. Her seferinde eyhine kou-yor ama Mahmut Hoca "hele sabret" diyordu.

11 yl sabretti. Boand. Boanmasyla birlikte, smailaa Cemaati ken-disiyle tm ilikisini kesti!

Yapayalnz kald.

36

Annesi mran Hanm vefat etmiti. Babasnn yanna tand. Zaman gazetesinde ke yazarlna balad. Sorunlar yakasn brakmad. Babas Ha-san Tahsin ar psikolojik hastayd; hafzasn kaybetmiti.

Bir gn evden kt ve geri dnmedi.

Akl hastas Hasan Tahsin'i vatandalar Bakrky Akl Hastanesine g-trd. Hastanede dier hastalardan dayak yiyen Hasan Tahsin vefat etti.

Ayn hastalk ule Yksel enler'e de bela oldu. Hafzasn kay betti. Kimseyi bilemedi ve tanyamad. Kblenin nerede olduunu, namazda hangi dualar hangi srayla okuyacan soruyordu hep. Ayn zamanda uyuyamyor, sabaha kadar alyordu.

Doktorlar srekli uyuttular.

Bu ar yorucu hayat beynini, vcudunu ypratmt. Kim bilir belki de akraba evlilii sonucuydu ektii bu strap lar?

Tedavisi bugn hl sryor... Allah ifa ve uzun mr versin...

Sonu

ule Yksel enler'in yaam aslnda toplumsal hayatmzn dn -myle paralellik gsteriyor, yani Trkiye bugnlerde "aabey" basks altnda rtnp rtnmemeyi tartyor.

Bundan sonra nelerin yaanacam ule Yksel enler'in yaam hikye-si anlatyor zaten...

Mehmed kif yalan

rtnme konusunda nedense lkemizde hep bir kandrmaca vardr. Bunun en bilineni udur "Mehmed kif apka devrimine kar kt iin M -sr'a gitti!"

Yalan.

Ama yalan bilmek iin nce airin yaam hikyesinden satrbalar ve-relim:

1873 stanbul Fatih dodu. lk ad Rakf't.

Babas Tahir Efendi Fatih Medresesi'nde hocayd. Ama olunu medre-seye deil mahalle mektebine verdi.

Mehmed kif in din hocas Bezmenler'in byk days Sabetayist k-kenli Selanikli Esad Efendi'ydi.

Annesi Buharal erife Hanm, Nakibend Gmhanevi Der-

gah eyhi Ahmed Ziyaddin Efendi'nin mridiydi. Mlkiye'yi brakp Baytar Mektebine geti; okulu birincilikle bitirdi.

Gre yapmay seviyordu; hem de kispet giyip, yalanarak. Genlik yl-larnda dostu Neyzen Tevfikti. O yllar da ok iki iiyordu.

1898'de smet Hanm'la evlendi. Alt ocuu oldu: Cemile, Fe ride, Suat, Naim, Emin, Tahir.

Sultan II. Abdlhamid'e muhalifti. ttihatyd.

Victor Hugo, Zola, Lamartine gibi klasikleri elinden drmyordu. Fu-zuli, bn'l-Fariz ve Sadi-i irazi'yi ok beeniyordu.

Tevfik Fikret'i sevmezdi. iirlerinde karlkl atrlard.

Hi ak manzumesi yazmad.

Birinci Dnya Sava'nda Tekilat- Mahsusa grevlisi olarak Arabistan llerinde ve Lbnan'da grev yapt.

Berlin'e gnderildi. Grevi, Fransz ordusundaki Mslman as kerlerin bulunduu blgelere uaklarla atlacak Arapa bildirilerin hazrlanmasna yar-dmc olmakt.

Almanlar ven iirler yazd:

Deil mi ki Almansn

O halde fikr ile vicdana sahip insansn!

Finansrln Msrl Abbas Halim Paa'nn yapt Sebil'r-Read' kard. Batllamaya kar kmayan ama gelenei de yok saymayan bir s-lamcl savunuyordu.

Mehmed kif'in masonlarla bir ilgisi yoktu. Ama hamisi Msr l Abbas Halim'in babas Prens Muhammed Abdlhalim Osmanl'ya masonluu getiren kiiydi. Ayrca fikri nderi, ideologu Cemaleddin Afgani de masondu .

eyhlislamn Ulusal Kurtulu Sava'na katlanlar hakknda lm fetva-s kardm renince dayanma iin hemen Ankara'ya gitti. Anadolu'yu dolap ulusal mcadeleye destek istedi. Kastamonu Nasrullah Camii'nde yapt konumay, Adnan Menderes'in enitesi Nihad Paa oaltp elden ele dattrd.

Birinci mecliste Burdur milletvekili olarak grev yapt.

Trk Ordusu'na ithaf ettii stiklal Mar'n Taceddin Dergh'ndaki odasna kapanarak on gnde yazd.

Aralarnda Kastamonu Ortaokulu rencisi Rfat Ilgaz'n da bulunduu 724 bavuru arasnda birinci oldu. Millet Meclisi kendisini ayakta alklaynca, utanp genel kurul salonundan kt.

38

Srtnda giyecek paltosu bile yokken para dln kabul etmedi. Ba-ta Ruen Eref, Aka Gndz olmak zere ok k ii Mehmed kif'i cezalandr-mak iin stiklal Mar'nn deitirilmesini teklif ettiler. Atatrk bu nerileri hep reddetti.

Yazdm gibi dinciler, Msr'a gitmesine "apka devrimine kar kt-m" gereke gsteriyor. Bu doru deil.

Aslnda Milli Mcadele'den nce Msr'a gitme dncesi vard. Ulusal glere destek iin Ankara'ya gidince programn deitirmiti. Ekim 1923'de hamisi Abbas Halim Paa'yla Msr'a gitti. 7 ay kald.

1924'de Msr'dan dnd! kinci gidii ayn yln sonu oldu. Be ay kald. 1925 Maysnda dnd.

Ve nc gidii 1925 Eyllnde oldu. En uzun sre bu gidiiy le oldu. apka Devrimi ayn yln austos aynda olduundan, apkaya muhalif olduu iin gittii sylentisi karld! Aslnda ne fesi sevdi, ne de apkay; ve sark giymedi hayat boyunca. Dnsenize saltanat lavediliyor; Cumhuriyet ilan ediliyor; halife kovuluyor Mehmed Akif ses ini karmyor!

apka devrimi oluyor, lkeyi terk ediyor!

O, lkeyi terk ediyor; hayat boyunca birlikte olduu Abbas Halim Paa Trk vatanda olabilmek iin CHP'ye dokuz yz bin lira bata bulunuyor!

O, lkeyi terk ediyor ama din reformunun en nemli adm Kuran ke-rim'in tercme grevini kabul ediyor!

Msr'da din bilgisi retmenlii yapmyor; Trkoloji krss bakanl -n yapyor.

Ve hamisi Abbas Halim Paa 1935'te vefat edince; hamisinin kz Emine Abbas'n isteiyle Lbnan'a gidiyor.

Baknz Mehmed kif Ersoy'un aslnda ne kadar modernizm yanls o l-duuna bir rnek vereyim.

1936 ylnda Emine Abbas Hanm'a yazd mektupta ne diyor:

Paris'teyken dnyann en byk sanatkrlarn dinlediniz. Ne mutlu si-ze. Bendeniz son zamanlarda hanende musikisinden deta irenir gibi oldum.

Yani Mehmed kif, bizim alaturka mzie mesafeliydi; tpk Mustafa Kemal gibi. "Uyuturucu negamat" diye bahseder alaturka musikiden.

Ne musikinize girmi uyuturur negamat, Ne iirinizden olur tarumar fikr-i hayat.

Sadece mzik konusunda m?

Mehmed kif Ersoy'un kz Suat'a, Nzm Hikmetin annesi Cemile Ha-nm'dan resim dersleri aldrdn biliyor muydunuz?

Tarihi Taha Toros'un iddiasna gre, Mehmed kif Ersoy sadece Rus Yahudisi Feldman'a deil, Celile Hanm'a da portresini yaptrd!

Mehmed kif ok elilie karyd. Kzlarn eitiminden yanayd.

Toparlarsak; Mehmed kif, 16 Haziran 1936'da Trkiye'ye dnd Yani Msr'a gidii ve dnyle Abbas Halim Paa arasnda direkt bir iliki vard. Yurda dndnde hastayd; sirozdu. Ayn yl 27 Aralkta, Abbas Halim Pa-ann sahibi olduu Beyolu'ndaki Msr Apartman'nda ld. Saat 19: 45'ti.

Dincilerin sadece ismi zerinde polemik yapt Milli air Mehmed Akif deildi. Ayn yalan iki konusunda da yapyorlar...

Gya Osmanl padiahlar iki imezmi!

TBMM Plan ve Bte Komisyonu'nda, 2008 yl Ulatrma Bakanl bt-esi grlrken, araptan alnan yksek vergi tart na konusu oldu. Bakan Binali Yldrm, "insanlarn ayk gezmesi lazm" diyerek yeni bir iki tartmas balatt.

Bugn devletin st sivil kadrolarnda cumhurbakanndan babakanna kadar iki ien kimse yok; herkes ayk! "Ayk olmak" bir devlet politikas hali-ne geldi. Bu nedenle devlet seremonilerinde bile kadeh kaldrlmyor.

Baz evreler, "Osmanl Devleti de byleydi" diyor. yle miydi deil miydi; gelin bir gz atalm...

Ad: Osmanzade Taib Ahmed (1660-1724). airlii, padiah zel ktipl i-i ve tarihilii vard. 11 kitap yazd: Hadikat'l-mluk adl eserinde, Sultan I. Osman'dan II. Mustafa'ya kadar 22 padiahn hayatn kaleme ald. Hadikat'l-vzera adl kitabndaysa, ilk Osmanl Veziri Alaaddin Paa'dan, Rami Mehmed Paa'ya kadar 108 sadrazamnn hal tercmelerini yaz -

d. Bizim yararlanacamz kitabnn ad ise, Telhis Mehasini'l-adab. Kitabn adndan da anlald gibi Taib Ahmed Efendi'nin bu eseri; mehur Arap ilah i-yat/edebiyat Cahiz'in (776-868) Minhac's-sluk ile tarihi Mustafa Ah Efendi'nin (1541-1600) Mehasin'l-adab isimli kitaplarnn sadeletirilmi bir zetiydi.

Sadrazam Damat brahim Paa'ya takdim edilen bu eser on be blm-den oluuyordu, nc blmde, slam halifeleri ve Osmanl padiahlarnn zel hayatlarna ilikin bilgiler mevcuttu.

Telhis Mehasini'l-adab adl esere gre, Osmanl'nn ilk sultanlar az-larna iki koymamlard. lk padiah Osman Gazi, dini btn eyh Edebli'nin damad olduundan "kadehin gl rengine rabet etmemiti. " Ancak bu eserin aksine, baz tarihilere gre, Osman Gazi Bizansl beylerle (tekfur) arap i-miti.

Taib Ahmed'e gre, Osman Gazi'nin olu Orhan da ikiden uzakt. Her iki padiah da imiyordu ama toplantlarnda komutanlarna iltifat etmek maksadyla iki/"dolu" sunmulard. Bu det, Yldrm Beyazd, elebi Sultan Mehmed ve Sultan I. ve II. Murad dneminde de devam etmiti.

Taib Ahmed'e gre, "Fatih Sultan Mehmed Han ve Sultan Bayezid -i Ve-li, komutanlar ve vezirleriyle arada srada iy nu (iki lemi) ederlerdi. Hat-ta Bayezid-i Veli, Sadrazam Gedik Ahmed Paa'y iret (iki) srasnda katlet-miti. "

Yine kitabn aksine, bir iddiaya gre, Yldrm Beyazd iki iiyordu. Pa-diahn iki ve bezm (iki meclisi) dknlnn sebebi, ei Srp Prensesi Olivera'yd.

Dnelim tekrar Taib Ahmed Efendi'nin kitabna: Yavuz Sultan Selim iki kadehine fazla iltifat etmezdi, ancak ara s ra ierdi. Heyhat, abuk sarho olup iir okurdu. Bir gn bir elence srasnda yine sarho oldu, ayaa kalkt, eli n-deki kadehi ne doru uzatt ve zmden ilk arab kard iddia edilen ran ahn anmsayp iir okudu:

"Bint-l inebin bikrini Cem etti izale" (zmn kznn bekretini Cem yok et-ti!)

Kanuni Sultan Sleyman, ilk zamanlarnda musiki dinlerken iki imili-i vard. Ancak daha sonra ikiyi yasaklad.

"Osmanl'nn yasa gn srer" deyimi doruydu. Ksa bir zaman sonra iki yasa unutuldu, meyhaneler yeniden ald.

Padiahlar arasnda ikiye en dkn isim II. Selim'di. Lakab "Sar-ho"tu. Bu dnemde snrsz iki serbestlii vard, ilgintir II. Selim ikiye d-kn olmasna ramen, be vakit namazn da karmazd. Ve sonra, Halvetiyye eyhi Sleyman Efendi'nin telkiniyle iki imeye tvbe etti. Hatta bir gn has-talandnda hekimlerin iyilemesi iin verdii ilac, "iinde iki vardr" diye imedi.

kiye kar padiahlardan biri de, III. Murad'd. ki imedii gibi huzu-runda lafnn edilmesinden bile holanmazd. Bunun altnda yatan sebep ise uydu: ehzadelii srasnda babas II. Selim bir gn kendisini iki sofrasna ard, iki imesine izin verdi. Ama Padiah daha nce Harem Kethudas He-kimba Kurdolu'na, arap kadehinin iine ba arsna neden olacak baz maddeler koymasn istemiti. ehzade bu oyundan habersiz arap kadehi ni ard ardna iince birka gn ba arsndan duramad ve ikiye tvbe etti.

Bir dier padiah, III. Mehmed de babasnn yolundan gitti; iki imedi. Ama onun dneminde Osmanl kt bir alkanlkla tant: Ttn.

Allah'tan ttn gnah deildi!

Osmanl padiahlarnn ikiyle ilikileri hep inili kl oldu. ki yasa bazen iddetle uyguland bazen ise grmezden gelindi. Bu uygulamalarda, padiahlarn kiisel yaamlarnn etkisi vard: rnein I. Ahmed ok dindard ve onun dneminde iki yasa ok etkiliydi.

Osmanl Devleti iin XVII. yzyl, "duraklama" dnemiydi. Os manl sa-va kaybettike gericileti. ki yasaklar bu dnemde artt. Tm ktlklerin sebebi bu uursuz ikiydi!

IV. Murad kendisi imesine ramen halka alkol, sigara ve kahve kulla-nlmasn yasaklad, iki ienler daraalarnda sallandrlrken IV. Murad'n eyhlislam Zekeriyazade Yahya Efendi bakn iirinde ne diyordu:

Mescitte riyamiler etsin ko riyay Meyhaneye gel kim ne riya var ne mrai... (Brak mescitte ikiyzller devam etsin riyakrla Sen meyhaneye gel ki orada ne riya var ne riyakr. )

Eee, imdi bu iiri nasl deerlendireceiz? Tasavvufta "meyhane" tek-ke-dergh anlamna geliyordu. arap ise ilahi ak sembolize ediyordu.

Hadi diyelim ki, eyhlislam Efendi, tasavvufi anlamda kullan

d meyhaneyi. Fakat buradan da u sonu kmyor mu Meyhane, arap tasav-vufta kullanlacak kadar deerliydi! Neyse devam edelim...

Sultan brahim dneminde yeni keyif verici maddeler ortaya kt: Bun-larn banda, burundan ekilen enfiye (burunotu) vard. Bir tr uyuturucu olan enfiyeyi zamanla padiahlar ve sadrazamlar kullanacakt.

Bir sonraki padiah IV. Mehmed, avcla ve elenceye ok dkn ol-masna ramen ikiden uzak durdu. Hatta yasaklar katlatrd.

Ve XVII. yzyldaki iki yasa Osmanl'y yeni bir alkol eidiyle tan-trd: Rak.

Rak, -grnrde sudan farkl olmad iin-, iki yasan delmek mak-sadyla Osmanl'ya giriverdi.

Grld gibi, bize ait zannettiimiz rak maalesef "milli ikimiz" de-ildi. "Rak" szc Trke deil Arapayd. Arap lke lerinde "arak" denil-mekteydi.

Raky Osmanl Saray da pek sevdi. III. Ahmed, ounlukla ge celeri hnkr sofasnda, balkonda yumuak yastklar iinde yan yatm bir halde oturur, sadrazam, airleri ve dalkavuklaryla rak ierdi.

Bir sonraki padiah I. Mahmud da ikiyi seviyordu.

kinin seyri XVIII. yzylda da deimedi. Bazen yasakland, bazen se r-best brakld. Ne zaman paraya ihtiya duyuldu iki iimi serbest brakld. nk alkoln alm satmndan alnan "Zecriye Vergisi" hayli yklceydi!

Fndkl Mehmed Aa bu durumu Silahdar Tarihi adl eserinde yle yazd:

Hazine ok sknt iindeydi, iki yasa kaldrld. Meyhanelere ve ttn imee izin verildi. Ttne de ayrca gmrk kondu.

Aynen bugn gibi, ithal edilen ikiden alman fon getirii hayli yksekti. Trkiye ikiden alnan zel vergilerde dnya ampiyonuydu; ve bu "rekor" AKP dneminde krlmt!

Osmanl Saray tarih boyunca ne trajedilere tanklk etti: Sul tan III. Mustafa, yemeine zehir konularak ldrlecei korkusu nedeniyle hep pan-zehirler kulland ve bunun sonucu uyuturucu bamls oldu!

Osmanl'da ikiye sava aan son padiah, Sultan III. Selim oldu. Musi-kiye olan ilgisiyle bilinen bestekr padiah, ne kadar

meyhane varsa hepsini kapatt. Yasaa ramen iki imekte srar edenleri as-trd. Sonra ne oldu?

Son dnem Osmanl padiahlar arasnda ikiye en dkn Sultan II. Mahmud, yasaklar deliverdi.

Tarihi Necdet Sakaolu'na gre, Sultan Abdlmecid iki bamlsyd; baz geceler kr ktk sarho halde mabeyinciler tarafndan arabasna konu-lup saraya gtrlrd.

Sultan II. Abdlhamid anlarna gre, kardei Padiah V. Murad' ikiye altran, geceleri sk sk bulutuu air Namk Kemal'di.

Sultan II. Abdlhamid'in de itii biliniyor. Ama o ne rak ne arap i i-yordu. O, "eker suyu" rom iiyordu!

"Batc ttihatlar'n Padiah" Sultan V. Mehmed Read azna iki koymazd...

"Hain olup olmadna" henz karar verilemeyen son padiah Sultan Vahideddin de iki kullanmayanlar arasndayd.

Gelelim sonuca: imdi biz meseleyi "ayk kafa" sorununa indirgeyip, padiahlarn, ehzadelerin iki imelerindeki temel mese lelere gzmz ka-patp, "Osmanl'y bytenler, ayk kafayla gezmiyordu, batranlar ise hep aykt" gibi absrd bir deerlendirme yapabilir miyiz?

Ama ne yazk ki yapanlar var!

ki ien halifeler bile vard!

Osmanzade Taib Ahmed'in Telhis Mehasini'l-adab kitabnda slam ha-lifelerinin ikiyle ilikileri de yer alyor.

Halifeler fethettikleri topraklarda ikiyle tanmlard. Oysa slamn ilk yllarnda sert bir yasak vard. Hz. mer, hamamda vcudunu arapl suyla ykayan Halid bin Velid'e, "arabn iilmesi kadar vcuda srlmesi de yasak" demiti.

Gelelim halifelere...

Tarihi Taib Ahmed Efendi, halifeler hakkndaki bilgileri, s lam dnyas-nn nemli ilim adamlar arasnda gsterilen Cahiz'in (776 -868) Minhac's-sluk adl kitabndan almt. Bu kitapta, iki ien Emevi ve Abbasi hkmdar-lar unlard:

Mslmanlar arasnda ikinin yaylmasnn nedenlerinden biri de, Emevi hal i-felerinden Yezid Bin Muaviye, Abdlmlk Bin Mervan, Ye

zid Bin Abdlmlk, Velid Bin Yezid gibi kimselerin ki dkn olmalaryd. Arap hkm-

darlarndan Numan ve Hiam ve kk emirliklerden ou haftada bir gn iret ederler-di (ierlerdi).

Emevi hkmdarlarndan Yezid bin Velid ayya idi; vaktini sarho olup ay l-makla geirirdi. Abdlmelik ayda bir kere; Velid bin Abdlmelik haftada bir kere; Sleyman ve Merdan bin Mehmed gnde bir kere ierlerdi.

(... )

Abbasiler'den zevkusefa sofralarna en ziyade rabet eden halifeler; Hadi, Reid, Emin, Me'mun, Mu'tasam, Vask, Mtevekkil idi. Abbasi halifelerinden Ebul Abbas haftada bir kere sah gecesi ierdi. Hadi ve Mehdi iki gnde bir kere; Harun ve Me'mun haftada iki kere ierdi. Bunlar nihayet giderek ayya olmulardr. Mu'tasm, perembe ve cuma gnlerinde ve toplantlarda ierdi. Ama Vask, cuma gecesi ve toplant gnlerinde imez, dier geceler imezse uyuyamaz, rahat edemezdi...

Emevi ve Abbasiler'den iki dknleri olduu gibi ikiye kar hkm-darlar da vard. rnein, Emeviler'den mer Bin Abdlaziz ve Abbasiler'den Muhtedi ile Mansur gibi birok halife de ikiye kar mcadele vermiti. Fatimiler'den Mustansr iki sofralar kurdurmasyla bilinirken, Hakim Biemrillah tam tersine ikiye dmand.

slam ikiye izin vermiyordu. (Maide Suresi 90-91 ve Bakara Suresi 219). slam inancna gre ikinin bir damlas bile haramd, iki murdard. Bu nedenle ienlerin cezaya aptrlmas gerekiyordu.

Bin Harep, Velid Bin Akabe, Yezid Bin Muaviye, mer Bin Hattab vb s-lam'da iki cezas alan ilk isimlerdi. Aslnda mazeretleri vard: "Biraz ferahla-mak" ve "trl dncelerden kafalarm kurtarmak!" gibi.

Nedeni ne olursa olsun, yasaa, cezaya ramen, baz halifeler hem de konumlarn bile gz ard ederek, haram olduunu bile bile iki imilerdi.

Eh ne diyelim; gnahlar boyunlarna!

Bunlar biliyor muydunuz?

- Osmanllar araba "hardaliye" diyordu! arabn iine hardal dal koya-rak dinin yasandan kurtulduklarm dnrlerdi! Kimi de hurma, kuru zm, elma, kays gibi meyvelerden "nebiz" ad verilen iki yapyor ve bunun gnah olmadm iddia ediyordu! II. Abdlhamid de romu "eker suyu" niyet ine ii-yordu!

- "Akamc" deyimi ne zaman nasl dilimize girdi? XVI. yzylda eyh-lislam Ebussuud Efendi'nin, cuma namaz klnan bir ehre gndz, iki girme-sini yasaklayan fetvas zerine, stanbul'a iki akamlar girmeye balad. Bu yasak Mslmanlara da kap aralad ve gecenin karardnda iki imenin ad "Akamclk" oldu.

- Trklerin milli ikisi ksrak stnden mayalanma yoluyla yaplan k-mzdr. 1960'l yllarda baz Trk/Bozkurtu genler rak, arap deil, "milli iki" diye kmz ierlerdi. lkcle ne zaman "Trk-slam Sentezi" yerleti bu hareket iinde kmz ime gelenei son buldu.

- ki yasa hibir dnemde hibir lkede tam olarak uygulanamaz. Ay-rca baz slam dnrleri, kimi hadislere dayanarak slam'n ikiye izin verd i-ini ispat etmeye alrlar. Bunlardan biri de Milli air Mehmed kif Ersoy'un damad, ilahiyat mer Rza Dorul'dur. slamiyet ve dinler tarihi zerine eserler vermi Dorul, iyi bir iiciydi. Sirkeci'deki Konyal Lokantas'nda hem kisini ier, hem de yazlarn kaleme alrd.

Kurankerim'i Tanrnn Buyruu adyla Trkeye evirdi. "eviri paras-n ikiye yatrd" diye ok eletirildi.

- Milli air Mehmed kif Ersoy, 24 yana kadar iti sonra brakt . Yakn arkada Neyzen, Mehmed Akif'i ikiye balatmak, Mehmed kif ise Neyzen'e ikiyi braktrmak iin ok urata. kisi de baarl olamad.

- Trk ressamlar arasnda en ok iki ienlerden biri de all brahim '-di. Neyzen, bir akam elinde rak iesi all brahim'e giderken, Bakrky Ha s-tanesi'nin bahekimi Mahzar Osman'la karlat. Mahzar Osman, daha hasta-neden yeni kan Neyzen'i Hinde ieyle grnce ok kzd. Hemen ieyi ken-disine vermesini istedi. Neyzen, ikinin yarsnn all brahim'e ait olduunu syledi. Mahzar Osman, "0 halde hemen yarsn boalt" dedi. Neyzen, "Boa l-tamam, stteki blm all'nn" yantn verdi!

- Trkiye'deki siyasal slamn manevi lideri Necip Fazl Ksakrek, uzun bir dnem iki iip, kumar oynad. Ama daha sonra ikisine de tvbe etti .

- air Yahya Kemal, iki masasnda en kk bir mnasebetsizlii bile ho karlamazd. Yakn arkada Yakup Kadri Karaos-

42 manolu'ndan rendii Bektailerin, "Masaya nasl oturdunuz ise, yle kalk -nz" szn pek severdi.

- Blent Ecevit iki sevmezdi. Turgut zal, Semra Hanm'n sraryla sa-dece bir kadeh konyaa hayr demezdi. Sleyman Demirci ise keyifli olduun-da bir iki kadeh ierdi.

- slami temelde gelenekten kopmayan, eriata kar gelmeyen ve an-cak Batl bir yaam savunan air Namk Kemal, rakya pek dknd. Babas, II. Abdlhamid'in Mneccimbas Mustafa Asm her mektubunda deta olu-na yalvarrd; "N'olur u ikiyi biraz azalt!"

Namk Kemal iki itiini hi saklamad. Bugnn baz siyasileri gibi ik i-yzllk iinde olmad. Yani hem eriatyd hem de ikici.

Gelimemi toplumlarda sadece "ak" ve "kara" vardr. Peki imdi Na-mk Kemal'i nereye koyacaz? nsann bireysel yaamnda yaadklar kimi ilgilendirir; kul ile Tanr arasna kim neden girmek ister? Herkesin bir dnya gr vardr ve insanlar inandklar gibi yaar.

Hayr birileri mutlaka mdahil olurlar..

Ve bu konuda APK evreleri srekli bir aldatmaca iindedir.

rnein: Babakan Recep Tayyip Erdoan kp, "Atatrk'n ei Latife Hanm da barts takard" dedi!

Siyasi terminolojideki ad, demagoji deil mi?

imdi buna ne yant vermemiz gerekiyor?

Yaasayd Latife Hanm, Babakan Erdoan'a yle bir mektup kaleme almaz myd?

Latife Hanm'dan Babakan Erdoan'a mektup

Sayn Babakan,

"Birinci Cumhurbakanmz Atatrk'n ei de trbanlyd. " eklindeki aklamanz zerine bu mektubu tarihe kar bir bor duy gusuyla kaleme al-dm.

Bilmenizi isterim ki, zorunluluk olmad dnemlerde ne ben ne de a i-lem hibir zaman barts kullanmadk.

Londra'da Chislehurst Tudor Hall School ve Paris'teki Sorbonne niver-sitesi'nde okurken bam akt. Pasaportumdaki

fotorafmda bile bam akt.

zmir'deki yaammda da rtnmedim. Sadece sokaa ktm zaman mecburen bama bir rt geiriyordum. Bu rtnme benim kiisel isteim deildi. Dnemin gelenekleri-detleri bunu emrediyordu.

Bartsne ilikin Osmanl hukukunda zorunlu bir yasa olmamasna ramen, banzn, yznzn ak olmas kad huzuruna karlp knanmanza neden olurdu. Bir kadnn bu knamaya maruz kalmas ise itibarnn-namusunun yok olmas demekti.

Bu nedenle rtnmeye mecburdum.

26 Kasm 1925'deki apka Kanunu ile balayp, 3 Aralk 1934'te kan 2596 Sayl Kanun ve 18 ubat 1935'te kan 2933 Sayl Kyafet Yasalaryla sren reformlar kadnlarn giyim konusunda tamamen zgrlemesini salad.

Ve ben de rty kaldrp attm.

Sayn Babakan,

Byk nder Mustafa Kemal'le evlendikten sonra mecburen, devlet grevi gerei rtndm.

Ancak benim rtm biraz farklyd: Dneme gre modern giyi -niyordum; araf giymiyor, pee takmyordum.

Yzm tmden ak brakan kendime zg bartm, tayyr lerim, pe-lerinlerim, izmelerim, elmas kpelerimle o dnem iin ok farkl bir giyim tarzna sahiptim.

Bu tarz, yabanc gazetelerde haber bile oldu.

17 Mart 1923 tarihli ngiltere'de yaynlanan London Ilustrated News ile ABD'de yaynlanan 14 Mart 1923 tarihli New York Times gazetelerine gz atarsanz, Trk cadnn zgrlk simgesi olarak beni gsterdiklerini grrs -nz.

Dier yandan, Byk nder Atatrk'le birlikte erkek meclisle rinde bu-lunmam, lokantalara gitmem, toplantlarda bacak bacak stne atmam da yadrganyordu.

Bu nedenle gizli bir rgt olan "Anadolu Osmanl htilal Komitesi", be-nim kyafetim ve davranlarm kastederek, "Yarn senin de kar ve kznn bu hallere getirileceini, rz ve namusunun mubah klnacan dn, vicdanna kulak ver, dininin namusunun ne kratta bir Millet Reisi elinde oyuncak oldu-unu anla! Ey Mslman, fazla sze hacet yok, din ve rk ocamzn haremine kadar uzanan bu eli bugn krmazsan dinine Kuran'na, rz ve namusuna ebe-diyen veda et" eklinde bildiriler datt. Ben ylmadm ve hi korkmadm.

Sayn Babakan,

nemle belirtmek istiyorum: "Atatrk'n ei de bartlyd" polemi-i yarn tehlikeli tartmalara neden olabilir.

Birileri kp "Atatrk'n dneminde iki yasakt, halifelik kurumu var-d, laiklik yoktu, kadnlara alma izni yoktu" diyebilir!

Oysa bunlar da tpk "benim bartm" gibi dnem artlar altnda de-erlendirilmesi gereken konulardr.

Sayn Babakan,

Devlet grevi gerei, siyasal kriz kmamas iin, ksa bir sre zorunlu olarak giydiim bartsnn bu ekilde deerlendirilmesine ok zlyorum.

Ayrca dnyorum da, bu polemii karanlar, "Cumhurbakan ei-nin bann ak olmas gerekiyor" diyenlerle ayn safta olduklarnn farknda-lar m acaba?

Unutmaynz ki bizim dnemimizde de baz evreler, "Cumhurbakan einin bann kapal olmas gerekiyor" diyordu! Yazdm gibi, bunu devlet grevi olarak kabul ettim ve rtndm.

Madem byle bir tartmann domasna neden oldunuz, imdi size so-ruyorum: Sayn Hayrnnisa Gl de tpk benim yaptm yapar, bart mese-lesini devlet grevi sayar ve bam aar m?

Sayn Babakan,

Bu gereksiz tartmalarla beni siyasete "malzeme" yaptrmaynz ltfen.

Size almalarnzda baarlar diler, kuracanz 60. Hkmet'in vata-nmza, milletimize hayrlar getirmesini dilerim.

Sayglarmla,

Latife Mustafa Kemal

2. blm

Nakibend cumhuriyeti

nce bir tespit yapalm:

Babakan Erdoan bata olmak zere AKP'nin "siyasal dili" Milli slam-cln kkeninde Nakibend bir eyh var: eyh Ahmed Ziyaddin Efendi...

Nakibend Gmhanevi Dergh'nn kurucusu eyh Ahmed Ziyaddin Efendi'nin, 1838'deki Osmanl-ngiliz Ticaret Anlamas'na tepki olarak hayata geirdii kampanyas, bugn tarttmz "Dindar milliyeti olur mu?", "Trk slamcl" polemiklerine biraz k tutuyor...

Babakan Recep Tayyip Erdoan ne zaman milliyetilii ar basan bir deme verse, muhalefet kendisini hemen "takiye" yapmakla itham ediyor.

slamclar-tarikatlar-derghlar ulusalc/milliyeti olabilir mi?

Bu soru Yeni Osmanllar'dan gnmze, 150 yldr sorulup duruluyor...

"slamclk" ve "milliyetilik"; bu iki kavramn 150 yllk "iliki si" aslnda hep ibirlii eklindedir; ounlukla birlikte hareket etmilerdir. Bazen araya ksa sreli ayrlklar girse de, iki akm hibir zaman "can dman" olmamtr .

Bu "ebedi dostluun" temelinde Nakibend eyh Ahmed Ziyaddin Efendi gibi din adamlarnn da etkisi vardr.

Bu giriten sonra soru udur: Bazen milliyeti sylemlerde bu lunan Babakan Erdoan "takiye" mi yapmaktadr; yoksa Gmhanevi Dergh'nn kurucusu eyh Ziyaddin Efendi'nin "Milli slamclk" yolundan m yrmekt e-dir?...

Neden bunlar hi tartlmyor?...

stanbul'daki Nakibend Gmhanevi Dergh zellikle son 50 yln en nl/bilindik tekkelerinden biridir.

50

Dergh, Abdullah Gl'le ikinci kez cumhurbakann kard, birincisi rahmetli Turgut zal'd!

Tekkenin mritlerinin ounu siyasi hayattan tanyorsunuz: Necmettin Erbakan, Korkut zal, Recai Kutan, Kemal Unaktan, Hsn Doan, Hasan Aksay, Erdem Beyazt, Temel Karamollaolu, Bahri Zengin, Kahraman Emm i-olu, Yahya Ouz, Cevat Ayhan, Prof. Cevat Akit, Prof. Osman atakl, Prof. Orhan Okyay, Ltfi Doan vb.

Listeye baktmzda unu rahatlkla syleyebiliriz; son 25 yldr -ufak kesintilere ramen- Trkiye'yi, Gmhanevi Dergh ynetmektedir .

Bunun tesadf olup olmad ayr bir tartma konusudur...

Bu nedenle derghla ilgili biraz bilgi sahibi olmamz gerekiyor:

Gmhanevi Tekkesi'nin kurucusu eyh Ahmed Ziyaddin Efendi (1813-1893), Gmhaneli bir tccarn oluydu. Babasnn tccar olmasn istemesine ramen, stanbul'a gelerek nce Beyazt, ardndan da Mahmut Paa medreselerinde okudu.

"Krt Hoca" lakabyla tannan Nakibend eyhi Abdurrahman el-Harputi'nin rencisi oldu. 1844'te mderrislik icazeti ald; Beyazt Medrese-si'nde dersler vermeye balad. 1848'te, skdar'daki Alacaminare Tekkesi'n-de Mevln Halid-i Badadi'nin halifelerinden Abdlfettah el-Ukari'yle tant. Onun araclyla Trablusam mfts Ahmed Ervadi'ye baland.

Mecmuati -Ahzab adl kitab derledi. mrnn 28 yln kitap alma-larna verdi. inde on sekiz bin eser bulunan drt ktphanesi vard.

1859'da Caalolu'ndaki Fatma Sultan Camii'nde ilk irada balad; ve ite buras zamanla Gmhanevi Dergh olarak n kazand.

imdi burada biraz soluklanalm... Ve Osmanl Devleti'nin ta rihsel bir dnemecine gidelim. 16 austos 1838.

Sadrazam Reid Paa, yalan arkada ngiliz Elisi Lord Stratford Canning'le -bugn .. Sosyal Tesisi olarak kullanlan stinyedeki-yalsnda Osmanl-ngiltere Ticaret Antlamas'n imzalad.

Benzer antlama ayn yl Avrupa'nn teki devletleriyle de yapld.

Bu ticari antlamalarla, Osmanl devleti d ticaretteki tekel dzenini ykt; ithalat nndeki -bata vergiler olmak zere- tm engelleri kaldrd.

zetle, Osmanl pazar, ucuz ithal mallar cenneti yapld .

Bu antlamalarla Osmanl pazarna yabanc sermaye, yabanc banka-lar ve borsa geldi.

Dnemin bugnden pek fark yoktu; Midhat Paa ve Namk Kemal gibi mnevverler bile borsada oynamaya baladlar. yle ya bir koyup ka-zanacaklard!

Tabii hep kaybettiler, tpk Osmanl Devleti gibi...

Hakl olarak, "tm bu olanlarn; -yabanc sermayenin, borsann- eyh Ahmed Ziyaddin Efendi'yle ne ilg isi var" diye soruyorsunuz?

Anlataym: Ahmed Ziyaddin Efendi, Osmanl pazarnn yabanc serma-yenin eline geiini engellemek; gelen yabanc bankalar fonksiyonsuz hale getirmek ve yerli sermaye birikimi oluturmak iin yardm sandklar kurdu. Amac, yabanc sermayeye kar ulusal/yerli sermayeyi glendirmekti! Bu nedenle, i kurmak isteyen yetenekli kiilerle ortaklk yoluyla irketler kurdu.

lk kez Nakibend bir dergh, "Trkler Mslmanl sadece oru tu-tup-namaz klmak zannediyor" anlaym ykt! Tekkelerin sadece uhrevi dn-yayla ilgilendiini sananlar yanltt! Dinsel olan ile dnyevi olan arasnda bir kpr kurmutu dergh.

Milli sermayeyi oluturmay amalayan bu sandklar, aslnda Nakiben-dlerin tarihleri boyunca Osmanl'ya kar ilk "siyasal" tepkileridir...

Bir tasavvufi tekkenin -Gmhanevi Dergh'nn- dnyevi ilerle u-ramasnn eitli nedenleri vard kukusuz. Ama ncelikle bir sebebin zerin-de durmak istiyorum: Yerli sermaye birikimi oluturmay amalayan sandkla-rn kurulma dnemi, milliyetiliinin Avrupa'da "icat olduu" XIX. yzyldr. Yani, 1789 Fransz htilali'yle dnyaya yaydan ulusalclk/mil liyetilik rzgrla-rnn, artk Osmanl'y da derinden etkiledii bir dnemdir bu.

"slamclk" ve "milliyetilik" kavramlarnn, Osmanl siyasal dnce tarihinde yer almaya balad ve tartld bir dnemdir bu yllar.

Dergh bu rzgrdan etkilenmiti...

Trkiye'de her siyasal evrenin kendi milliyetilik tanm vardr; doktrin sanki bukalemunvaridir!

Oysa terminolojik anlam nettir: "Kendi ulusal pazarn/piyasan koru-mak. "

O halde: eyh Ahmed Ziyaddn Efendi sadece, Gmhanevi Derg-h'n kuran bir din adam deildi. O, ayn zamand Osmanl piyasasn Bat ser-mayesine kar koruyan bir milliyetiydi.

eyh Ahmed Ziyaddin Efendi'nin ailesinin tccar olmas, halifelerinin -mritlerinin ounun esnaflktan gelmesi de, bu "milli duruun" sebeplerin-den biriydi kukusuz.

Evet, bu kar gelmenin altnda, derghn "ehirli tccar dama rnn ol-duu gerei vard.

rnek vermek gerekirse; Einli Mustafa Feyzi Efendi "Ktip" diye tan-nyordu; Lastiki Murtaza Ticarethanesi bata olmak zere stanbul'daki baz byk irketlerin muhasebe hizmetlerini yrtmt.

Yine eyh Ahmed Ziyaddin'nin halifelerinden Abdlaziz Bekkine'nin babas Kazanl tccar Haris Efendi, Asmaalt'nda toptan ya ticaretiyle me-guld.

Osmanl ve Cumhuriyet brokratlarnn, retim yelerinin, niversite rencilerinin Nakibend Gmhanevi Dergh'na gitmelerinin nedenleri arasnda bu "milli duruun" pay yok mu sanyorsunuz?

Ahmed Ziyaddin Efendi'nin "milli slamclk" yolundan derghn dier eyhleri de gitti.

Osmanl'da kurulan "Milli Sandklar", Cumhuriyet'te (adn derghtan alan) fabrikaya dnt. Gmhanevi Dergh eyhi Mehmet Zahid Kotku'nun ncln yapt, tarmsal sulamada kullanlan 5-15 beygir g-cnde pompa reten "Gm Motor" fabrikasnn kurulmasna, ite tam bu perspektiften bakmamz gerekiyor...

Yol benzerdi: Ulusal pazar koruyan millici bir slam...

Tarihe farkl bakmay renmeliyiz; ezberimizi bozmalyz.

Gmhanevi Dergh'nda "uhrevi dnyann" yannda, "dnyevi iktisa-dn" bu derece rol oynamasna "tesadfi" deyip geemeyiz...

"slami Calvanizmi" yani Mslmanln kapitalizmle (serbest piyasayla) badaabileceini ilk telaffuz eden mnevver kimdi: Prof. Sabri lgener (1911-1983).

Peki Prof. lgener nerede dnyaya geldi? Gmhanevi Dergh'nda! Prof. lgener'in anne ve babas eyh Ahmed Ziyaddin Efendi'nin mridi ve Gmhanevi Dergh'nn srekli bakcsydlar...

Bu rneklerden sonra Gmhanevi Dergh'nn salt "teki dnyayla" ilgili olduunu nasl dnebiliriz?..

53

Bir rnek daha vermeme izin verin. Bu derghn nemli silsilelerinden biri de mer Ziyaadin'dir. Kendisi daha ziyade hukuk asndan dergha katk yapmt ki, hazrlad bir anayasa taslar (bugn tek sureti Washington K-tphanesi'ndedir) Atatrk tarafndan grldnde "Ben byle adamlar ar-yorum" deyip onu arattrdnda Hakk'n rahmetine kavumutu.

Uzatmayaym: Trkiye'de siyasal slamcln geliimi ve deiimi ze-rinde milliyetiliin ciddi etkileri hep oldu. Babakan Erdoan'n dnyaya ge-len torununa "Mehmed kif" adn vermesini de bu anlamda dnmeliyiz.

Ksaca: AKP'nin topografyasn kardmzda milliyetilik da marnn olduunu grrz.

Bu arada: zellikle son 25 yldr Trkiye piyasasn yabanc sermayeye aan siyasal kararlarn altnda, Gmhanevi Dergh mritlerinin imzalar -nn bulunmas da, tarihin garip bir cilvesi!..

Bunun siyasal terminolojideki ad oportnizmdir! Yani dnekliin si-yaset bilimince sylenii.

O soru yine karmza kt; "AKP Milli Gr gmleini karm mdr?"

Yani Trkiye'ye eriat getirecek midir, getirmeyecek midir? Anlalan bu sorudan kaamayacaz. O halde dncemi yazaym.

Milli Gr hareketinin ilk partisi Milli Nizam Partisi'ydi. Faize, serbest piyasa ekonomisine, Avrupa Birlii'ne vb karyd. Ahlak ve fazilet kavramlar -na ok vurgu yaplyordu. yle ki, baldzyla dans ederek byk "gnah ile-yen" Samsun MNP l bakan grevden alnd!

Sert sylemleri vard ve sonuta MNP, "laik devlet niteliinin ve Ata-trk devrimciliinin korunmas prensiplerine aykr olduu" gerekesiyle kap a-tld.

Milli Gr hareketi, 11 Ekim 1972'de bu kez Milli Selamet Partisi'ni kurdu. Sylemlerini biraz yumuatt. 14 Ekim 1973 Seimleri'nde MSP 1,2 mil-yon oy ald; yzde 11'lik bu oyla 48 milletvekiliyle Meclis'e girdi.

Artk hkmet orta olan MSP, doduu MNP'den ok farkl bir gr-nm arz ediyordu. yle ki, 26 Ocak 1974'te solcu CHP'yle koalisyon hkmeti bile kurdu. Sonra ar eletiriler ynelttii an partisi AP, MHP ve CGP'yle de 31 Mart 1975'de 1. MC'yi (Milliyeti Cephe) kurdu.

6 Haziran 1977 Seimleri'nde MSP umduunu bulamad. Oyla

rn ve milletvekili says ok dt. Bu seimden sonra MSP ok sert bir siyaset izlemeye balad. Silahl Aknclar kamplar, laik dzene meydan okuyan Konya Mitingi gibi toplantlar bu srete ortaya kt.

imdi diyeceksiniz ki, "biz AKP'yi sorduk; siz MNP ve MSP'yi anlatyo r-sunuz!"

Anlatmamn nedeni u: Trkiye'de iktisadi ve siyasi gelimeler AKP'nin istedii gibi, bu be yllk srete olduu gibi giderse eriat filan gelmez. Ama nmzdeki gnlerde, dnyada ekonomik kriz karsa bunun doal sonucu olarak "bak srtnda" olan Trkiye ekonomisi altst olur. Ve ite o zaman AKP gerek yzn gsterir. AKP sertleir. Sylemleri hep bir "sulu" aramaya dnk olur.

O "sulu" ise AKP'nin yapmak istediklerine kar kan (!) laikler olur. Ve diyecektir ki, eer imdi istekleri yaplrsa kriz alabilir.

O taleplerin ne olduunu yazmaya gerek yok sanyorum... Trkiye Ma-lezya m yoksa ran m olur o zaman grrz! Yok siyasi ve iktisadi alanda her ey gllk glistanlk olur; eriat filan gelmez hi korkmayanz!

Nzm Hikmet'ten Blent Ecevit'e Nakibendi ailelerin nl ocuklar

Bu "korkutucu" deerlendirmeleri bir kenara brakp, Nakibendi der-ghn tanmaya devam edelim:

Yaam, Gmhanevi Dergh'yla kesien nller kimlerdi?

Gmhanevi Dergh'nn mritleri arasnda Nzm Hikmet'in by-kannesi Aye Sdka Hanm da vard. Keza derghn mritlerinden Prof. Sabri lgener'in anneannesi Hatice Hanm, Aye Sdka Hanm'n kz kardeiydi. Ya-ni, Nzm Hikmet ile Prof. Sabri lgener kuzendiler. Bu akrabalk bana Kur-tulu Sava'nn nl komutan Ali Fuat Cebesoy'u da eklemek gerekiyor. Cebesoy da Aye Sdka Hanm'n torunuydu.

Prof. lgener'in bir dier kuzeni de yine bir nl komutand: Kzm Ka-rabekir!

Prof. lgener'in dedesi Hasan Sabri ile Kazm Karabekir'in babas Ahmed Efendi kardeti...

Biz desek baz evreler inanmaz ama dinci yaynlar bu kiiler hakknda "Sabetayist" diyor! Nakibendi dergh ve Sabetayistler ilgin bir ikili olmu-yor mu?

Dincilerin en byk dman siyasal liderlerin banda kim gelir Blent Ecevit. yi ama, Blent Ecevit de, Gmhanevi Derg -

55 h'nn kurucusu Ahmed Ziyaddin Efendi'nin akrabas. eyh Ziyaddin Efendi 63 yanda Havva Seher'le evlendi. Yazar Mahmut etin, Teyze ile Prenses adl kitabnda, Havva Seher Hanm'n, Blent Ecevit'in anneannesinin teyzesi ol-duunu yazd.

Baknz, aslnda yazmak istediim udur: O bildik belli kalplar iinden kmadan konuup tartyoruz. Resmi ideolojiye kar olduunu syleyen ay-dnlar bile resmi ideolojinin argmanlaryd konuuyor. Gelin u zerimizdeki rty kaldralm, gereklerle yzleelim. nc dnya lkelerine mahsus; karndakini dman grme huyumuzdan da vazgeelim.

rnein Gmhanevi Dergh'yla solcular hi ilgilenmemi. Oysa bu-gnlerde yeniden doan "Mslman sol" hareketin yllar ncesi lideri, "slam sosyalizmi" savunucusu Paris Sorbonne mezunu Nurettin Topu'nun (1909-1975) hidayetine vesile olan kii Gmhanevi Dergh eyhi Abdlaziz Bekkine'ydi.

eyh Bekkine "slam Sosyalizmine inanyor muydu? Bilmiyorum. Bildi-im, Kazanl hemehrisi nl bir sosyalistti: Vladimir li Lenin...

Bugnn liberal aydnlar da derghlara eletirel bir gzle bak may de-nemelidir. Gmhanevi Dergh eyhlerinden Mehmet Zahid Kotku'nun soh-betlerini Ersin Grdoan Grnmeyen niversite adl kitabnda (z Yaynclk) derledi. Bu kitap, ismi zerinde tartmalar yaplan eski Babakanlk mstear yeni AKP Milletvekili mer Diner'in, eyh Mehmet Zahid Kotku'nun ko -numalarndan ald notlarla derlenmitir.

Mstear Diner'in ald notlardan bir rnek:

Misvak kamz kullanr, bilmiyorum. oumuz di frasn tercih edi-yoruz. Gerekten efdal olan misvaktr, Di fras bizim deildir, (s. 65. )

Hadi gelin bununla yzlein. Ama kimsede o cesaret yok ne yazk ki.

Ve ne yazk ki, Trkiye'deki tarikatlar konusunda yeterli ara trma yok-tur. Oysa o kadar ok soru var ki:

rnein Krd-i Nursi hareketinden doan Fethullah Glen cemaatinin milliyetilie bak nedir? Sk sk vurgu yaptklar "Trk Mslmanl" deyi-minin kapsam nedir?

Balkanlar ve Orta Asya lkelerinde okullar bulunmasna ramen, Ms-lman Arap lkelerinde neden hi okul amamaktadr .

56 lar? Araplara soukluunun sebebi nedir?

Soru ok: Bizde din reformlarnn pozitivizm etkiliyle hep Bat'dan gel-dii sylenmektedir. Peki, Yusuf Akura'ya Tarz- Siyaset'i yazdracak teo-rik altyapy veren Kazan'daki Muhammediye Medresesi neden gz ard edi l-mektedir?

Tatar uyannn balca mimarlar ehabettin Mercari, Kayyum el Nasri, Alimcan Barudi'ler slam'da reform yapmak gerektiini sylemiyorlar myd? Kafkaslar'n "Trk slam"na etkileri nedir?

Ahmed Ziyaddin, Abdlaziz Bekkine, Mehmet Zahid Kotku gibi Kafkas gmeni Nakibendiler ile Ortadoulu Mevln Halid -i Badadi gibi Nakiben-di eyhlerin bak alar arasndaki fark var mdr?

Dnp dolap geldik mi yine Nakibendi tarikatna...

"Nakibendi Kardelii"nin zorlu snav

Mesud Barzani, Nakibendi tarikatna bal Snni Mslman bir Krt politikac. PKK ise Marksist kkenden gelen milliyeti/Krt bir terr rgt.

Peki, Barzani nasl oluyor da, iktidarnda Nakibendilerin olduu, byk ounluu Snni Mslman Trkiye'nin deil de PKK'nn yannda duruyor? Barzani'nin saf belli, duruu net; peki Trkiye'deki Nakibendilerin tavr ne-dir?

nce tespitlerimizi sralayalm:

1) 2007 ylnda ehit Mehmetikleri anma ve terr lanetleme yr-ylerinde, tarikatlarn "resmi kyafeti" trbanl-pardesl kadn saysnn azl medyada tartma konusu oldu.

Trkiye'deki ou kii gibi ben de "absrd bir tartma" deyip zerinde durmadm.

2) Bu ehit