sosyal pekiştireçlerin ve model davranışlarının...

101ded

Deerler Eitimi Merkezi

Sosyal Pekitirelerin ve Model Davranlarnn, ocuklarn Ahlaki Yarglarnn ekillenmesindeki Etkisi (Bandura rnei)

Ramazan GREL1*

zet- Bu makale, Bandurann 5-11 ya aralndaki ocuklarn ahlaki yarglarnn ekillenmesinde model alma ve sosyal pekitirelerin etkisini test etmek zere gerek-letirdii aratrmasnn ulat sonular deerlendirmeyi amalamaktadr. Bu dorul-tuda makalede, Bandura tarafndan farkl deney ortamnda 5-11 yalarndaki ocuk-lar zerinde, ahlaki geliim ve uyum salamada sosyal renme, pekitireler ve model davranlarnn etkilerine dair gerekletirilen deneysel faaliyetlerin uygulama sonula-rna ve bu sonularla ilgili deerlendirmelere yer verilmitir. Bandura aratrmasn 78i erkek ve 87si kz olmak zere toplam 165 renci zerinde gerekletirmitir. Ara-trma, operant seviyelerin llmesi, deneysel ilemler aamas ve uygulama sonras aama olmak zere aamada tamamlanm, her aamada ocuklarn ahlaki yarglarna dair fikir yrtmeye yardmc olacak hikyelere yer verilmitir. Bandurann ulat sonular deerlendiren bu makalede, Piagetin basamak teorisinden farkl olarak, Ban-dura rnei zerinden model davranlarnn ve sosyal pekitirelerin ocuklarda ahlaki adan davran deiiklii meydana getirme konusunda daha ncelikli bir fonksiyon icra edebilecekleri sonucuna ulalmtr.

Anahtar Kelimeler - Bandura, Sosyal renme, Model davranlar, Pekitire, Ahlaki yarg

* Dr., Marmara niversitesi, lahiyat Fakltesi, Din Eitimi Anabilim DalE-posta: [email protected]

Deerler Eitimi Dergisi

Cilt 12, No. 28, 101-119, Aralk 2014

DED_28_2.indd 101 3/9/15 5:10 PM

102 ded

Ramazan Grel

Giri

Sosyal renme kavram, gnmzde eitim, eitim psikolojisi, ahlak geliimi, deerler eitimi gibi alanlarda dikkate alnan bir kavramdr. Bu kavram, teorik olarak Sosyal renme Kuramnn konusu olmutur. Bazen Sosyal-Bilisel Kuram (Social Cognitive Theory) olarak da isimlendirilen (Bandura, 1977, s. 38) bu kuramn temel yaklam, insann her trl renmesinin bireysel, ev-resel ve davransal faktrlerin karlkl etkileimi sonucu olutuu ynndedir (Bandura, 2001, s. 1-26; Ergn, 2004, s. 23). Yine bu kurama gre, insann sos-yal bir varlk olmasndan hareketle toplumda bireylerin, baka bireylerin davra-nlarn model almas ve gzlemlemesi sonucunda da renme gerekleebilir1 (Bayrak, 2007, s. 200; Demirba ve Yabasan, 2005, s. 165-166). Bu ynyle Sosyal renme Kuram, insann davranlarn deneysel olarak ve belirli pren-siplerle aklayan davran kuramlardan ayrlmaktadr.

nsanlarn karlkl etkileim sonucu birbirlerinden bir eyler renmelerine, bakalarnn davranlarn gzlem yoluyla model almalarna ilikin ilk akla-malar Platon ve Aristoya kadar dayanmaktadr. Onlara gre eitim, bireylere gzlem yapabilme ve model alma imknnn tannmas, bu dorultuda en iyi modellerin seilerek bireylere sunulmas olarak dnlmelidir (Kanad, 1948, s. 148, 169). nsanlarn birbirinden renmesi hususunda daha sistemli dn-celeri dile getiren ilk dnr ise John Dewey olmutur. Dewey, zihni ve zih-nin oluumunu toplumsal bir sre olarak grm, okulu toplumun bir uzants olarak deerlendirmitir. Deweye gre renci okulda bir toplumun yesi gibi davranmal, arkadalaryla ibirlii ierisinde ilgilerini ynlendirmeye tevik edilmelidir (Field, 2001). Daha sonraki dnemde Rus Psikolog Vygotsky -renmeyi, sosyal ortamda renenin ilgisine bal olarak ve retenlerin rehber-liinde gerekleen bir faaliyet olarak aklamtr (Korkmaz, 2003, 250-251). Sosyal renme olgusu bir kuram olarak ise ilk kez 1947de Julian Rotter tara-fndan gelitirilmitir (Bayrak, 2007, s. 200).

1 Sosyal renme teorisine gre model alma yoluyla renme birbirine bal drt aamal bir sre-ce dayanr: 1. Dikkat (attention), 2. Hatrda Tutma (retention), 3. Uygulama ve Davran Meydana Getirme (motor reproduction), 4. Gdlenme (motivation). Bu aamalara bal olarak model alarak renmede yle bir sre takip edilir: Modellenecek davran belirleme - model davrann pe-kitirme model alacak kiinin davran iin hazr halde bulunmas model alan kiinin davran zihninde kodlamas model alan kiinin davran iin motive edilmesi model alan kiinin davran aktif olarak gerekletirmesi (Bk. Demirba ve Yabasan, Sosyal renme Teorisine Dayal retim Etkinliklerinin, rencilerin Akademik Baarlarnn Kalclna Olan Etkisinin ncelenmesi, Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 2005, 5(1), s. 165-166).

DED_28_2.indd 102 3/9/15 5:10 PM

103ded

Sosyal Pekitirelerin ve Model Davranlarnn, ocuklarn Ahlaki Yarglarnn ...

Gnmzde ise sosyal renme kuram denildiinde akla gelen ncelikli isim Albert Banduradr. Bir psikolog olarak Bandura, zellikle sosyal psikoloji ile ilgilenen dier birok psikolog gibi zihinsel geliimin yannda ahlaki geliimi de bir sosyal renme meselesi olarak ele alm, ahlaki davran ve deerler normatif olduuna gre insan bu normlar nasl renmekte ve benimsemek-tedir? Ahlak normlarnn ve ahlaki davranlarn deimesi ve ekillenmesi hangi temel faktrler erevesinde izah edilebilir? (Gngr, 2000, s. 44-45) sorularna cevap aramtr. renmeye getirdii sosyal-davran yaklamla Bandura, Sosyal renme Kuramn insanlarn ahlaki deerleri nasl rendik-lerini aklamak zere daha da gelitirmi; dnme, hafza, dil ve davranlarn sonularn tahmin etme ve deerlendirme gibi sreleri de iine alacak ekilde geniletmitir (Malone, 2002, s. 10-13). Farkl deney ve aratrmalaryla Ban-dura, sosyal renme, sosyal pekitire ve model davranlarnn, ocuklarn ahlaki yarglarnn ekillenmesindeki roln inceleyerek ahlaki yarg geliimi ve deerlerin renilmesini bir sosyal renme meselesi olarak ele almtr. Bu makalemizde biz, Bandura tarafndan eitli deney gruplar zerinde yaplan aratrmalar nda sosyal pekitire ve model davranlarnn, ocuklarn ahlaki yarglarnn ekillenmesinde ncelikli etkiye sahip olabileceini ortaya koymay amalamaktayz. Ayrca Bandurann konuyla ilgili ulat sonular deerlendirmeyi, bu sonular zellikle Piagetin basamak teorisi olarak bi-linen teorisiyle karlatrmay ve buna bal olarak baz nerilerde bulunmay da istiyoruz. Bu sebeple makalede Sosyal renme Kuramyla ilgili dier teo-ri ve yaklamlara yer vermeyip sadece Bandura rnei zerinden konuyu ele alacaz. Bu anlamda makalemizin, tamamen Bandurann yapt aratrmann verileri zerine temellendirileceini de dikkatlere sunmamz gerekir.

Bandurann Ahlaki Yarglarn Geliimini Anlamlandrma abalar

nsann davranlarnn altnda yatan nedenleri tespit iin birok teori geliti-rilmitir. Bu teorilerin ulat sonulara gre son zamanlara kadar ne kan genel gr, bir ihtiyaca bal olarak insan herhangi bir davrana zorlayan belirleyici gcn, onun sahip olduu i drtler ve itici gler olduu gr-dr. Her ne kadar bu gr geni apta kabul grse de tamamen kar klamaz deildir. nsann ahlaki deer ykl davranlarn sadece psikolojik faktrler-le aklayan bu tr teoriler, hem dnce hem de uygulanabilirlik asndan eletirilmitir (Bandura, 1971, s. 1) Buna karlk sosyal renme kuramna gre insan, ne sadece i glerinin ne de sadece evresel etkenlerin kontrol

DED_28_2.indd 103 3/9/15 5:10 PM

104 ded

Ramazan Grel

altndadr. nsan, hayatna tesir eden yaam deneyimlerini etkileyebilme yete-neine sahip bilinli bir varlktr. Bununla birlikte d uyarclar ve pekitireler de insan davranlarn etkilemektedir. nsan, kendi davranlarnn meydana getirdii uyarc etkenlerin ynetiminde ve bakalarnn sergiledii davranlar-dan elde edilen sonularla belli derecede kendi davranlarn kontrol edebilir, daha sonra da ekillendirebilir (Bandura, 1971, s. 6). Bu nedenle insann davra-nlarn anlayabilmek iin hem bireyi (gemi renme ve tecrbelerini) hem de evresini (bireyin farknda olduu ve tepki verdii uyarclar) gz nnde bulundurmak gerekir (Mearns, 2004). nsann ahlaki deer ykl davranlarn anlamlandrmak da bunun dnda deildir.

Bu amala Bandura, Piaget tarafndan 7-10 ya aralndaki ocuklar zerinde gerekletirilen aratrmann sonularna bal olarak elde edilen ahlaki yargya bal tepkilerin2 ekillenmesinde model alma ve sosyal pekitirelerin etkisini test etmeyi tasarlamtr. Bu amala zel setii bireylerden oluan farkl deney gruplarn deiik deney ortamnda gzlemleyerek bu gzlemler zerinden hipotezini temellendirmeye almtr. Bandura, bu hipotezini, ahlaki yargda bulunmayla alakal tepkilerin/sonularn Piagetin bahsettii yalarda onun ifa-de ettiinden daha farkl olduunu ortaya koymak, ocuklarn ahlaki ynden uyumlarnn (oryantasyon) deiebileceini hatta tepki-pekitire olaslklarnn ynlendirmesiyle ve uygun sosyal modellerin bulunmas artyla olumlu ynde tersine bile dnebileceini kantlamak olarak belirtmitir (Bandura ve McDo-nald, 1963, s. 275). Bandura, deney grubunu oluturan ocuklar 5-11 yalar arasndan semitir. Aratrmann tm aamalarna toplam 78 erkek ve 87 kz katlmtr. Bu katlmclar, Hristiyan Din Okulu ve ounlukla toplumun orta seviyesine hitap eden lkretim Halk Okulundan seilmitir. Aratrma, din okulunda hafta sonu, halk okulunda ise hafta ii gerekletirilmitir. Uzman ve model olarak ise Stanford niversitesinden kz renciler grev almtr.

2 Piaget, zihni geliiminden sz ederken ahlak geliimi ile de ilgilenmitir. O, yardmclaryla birlik-te Cenevreli ocuklar zerinde yapt sistemli gzlemler neticesinde ahlaki duygu ve dncenin farkl ya devreleriyle birlikte ilerlediini ve ahlaki gelimenin ocuktaki genel dnce geliimiyle paralel seyrettiini ileri sren bir teori ortaya atmtr. Bu yzden onun teorisine kognitif gelime teorisi de denir. Piagete gre ocukta ahlaki dnce geliimi balca iki safha halindedir: Birinci safha, herhangi bir ahlaki dnceye sahip olmayan ocuun bu konulardaki ilk dncelerinin etraf-taki byklerin direkt etkisiyle ekillendii otoriteci bir ahlakn zelliklerini tad safhadr. Bu safhada ocuk, olay ve durumlar somut sonularna gre deerlendirir. Hem niyeti hem de sonucu birlikte dikkate almaz. Ahlak sadece mevcut kat kurallara ballk eklinde anlar ve kurallarn dei-emeyecei kanaatindedir. kinci safha ise, ocuun ahlak deimez prensipler olarak deil, karlkl anlamaya bal olarak hal ve artlara gre deiebilen bir normatif sistem halinde grd safhadr. Yaplan ileri artk niyete gre deerlendirmeye balar. Bu safhalar birbirinin devam olmakla birlikte birbirinin yerine gemez ve zihinsel geliimle e zamanldr (Geni bilgi iin bk. Gngr, 2000, s. 44-45; Bacanl, 2005, s. 74).

DED_28_2.indd 104 3/9/15 5:10 PM

105ded


Bandura, aratrmas iin semi olduu ocuklar deney grubuna ayr-mtr. Birinci gruptaki ocuklar, grup intibaknn aksine ahlaki yarglar temsil eden yetikin modelleri gzlemlemi, modellerin davranlarnn deer ykl sonularna adapte olmalar iin olumlu kabullerle pekitirilip desteklenmiler-dir. kinci grup, model davranlarn gzlemlemi fakat onlarn davranlarna uymak iin herhangi bir destek almamlardr. nc grup ise, model davra-nlarn gzlemlememi fakat deer ykl davranlarla yz yze geldikleri ah-laki yarg geliimi iin desteklenmilerdir. Devam eden uygulamalarda ocuk-lar zerindeki genel etkiler test edilmitir (Bandura ve McDonald, 1963, s. 277).

Testin Aamalar ve Uygulan

Bandura, testini aamada gerekletirmitir: Birinci aamada ocuklarn test ncesi operant seviyeleri (bireyin ortaya koyduu bir davrann pekitirilerek tekrarlanma ihtimali) llm, ikinci aamada deneysel ilemler gerekleti-rilmi, son aamada ise elde edilen veriler deerlendirilerek birtakm sonulara ulalmtr. Bu aamalar detaylaryla ortaya koymak testin daha iyi anlalma-sna yardmc olacaktr.

Operant Seviyelerin llmesi Aamas

Testin deneysel ilemler aamas ncesinde Piagetin ahlaki geliim aamala-ryla uyumlu olarak ocuklara, bencilce ve kt niyetle motive edilmi kiile-rin davranlarn konu edinen ve nemsiz sonular reten olaylarn aksine iyi niyetle yaplm nemli lde maddi zararla sonulanan olaylar konu edinen hikyeler anlatlmtr. ocuklara, kararlarn vermeleri ve setikleri cevabn sebebini ortaya koymalar iin Sizce hangisi daha yaramaz? diye sorulmu-tur. Bu hikyelere birka rnek vermek gerekirse yledir:

1. Annesi akam yemei iin ardnda John odasndadr. Aa iner ve yemek odasnn kapsna gelir. Fakat kapnn arkasnda bir sandalye vardr. San-dalyenin zerinde de stnde fincanlar olan bir tepsi vardr. John bundan haber-sizdir ve kapy aar. Kap tepsiye arpar ve fincanlar krlr.

2. Bir gn Henrynin annesi dardayken Henry, dolaptan yemek almak ister. Bir sandalyenin zerine kar ancak yiyecek kavanozu hala yksektedir. Henry, kavanoza ulamay denerken orada bulunan srahiyi devirir ve srahi krlr.

Testin ilk aamasnda bu trden hikyelere yer verilmesi, deneysel uygula-malar ncesi ocuklarn ahlaki yarglarn daha gvenilir ve adilane bir ekil-

DED_28_2.indd 105 3/9/15 5:10 PM

106 ded

Ramazan Grel

de deerlendirip objektif sonular elde etme amacna yneliktir (Bandura ve McDonald, 1963, s. 276). Piagetin hikyelerinden3 model alnarak oluturul-mu olan mesaj ykl durumlar ieren bu hikayeler, herhangi bir belirsizlii akla kavuturmak iin ocuklar zerinde nceden test edilmitir. Ulalan sonularn ciddiyeti hakknda ocuklarn yorumlar llm, niyetler veya so-nulardan ok hikyelerdeki kiilerin yaptklar hakknda karar vermeleri iin ocuklar ynlendirmesi muhtemel ilgisiz unsurlar ortadan kaldrlmtr4 (Ban-dura ve McDonald, 1963, s. 277). Ayrca ocuklar, aralarnda erkek-kz olarak eit bir ekilde blnmler, yalara gre kategorize edilmilerdir. Bu sayede deney gruplar ocuklarn ya ve cinsiyetine gre dengelenmitir.

lk aamann sonunda hikyeleri dinleyen ocuklarn, hikyelerdeki kahra-manlarn yaptklaryla ilgili ulatklar ahlaki yarglarn sonular Tablo1de gsterilmitir.

Tablo 1: Farkl ya seviyelerinde erkekler ve kzlarn gsterdii sbjektif/objektif ahlak yarglar tepkilerinin ortalama yzdesi

Ya Gruplar Sbjektif / Objektif Ahlak Yarglarnn Yzdeleri

Erkekler Kzlar

5 - 6,5 Ya % 25 (Objektif Yarg) % 33 (Objektif yarg)

6,5 7,5 Ya % 47 (Objektif Yarg) % 56 (Objektif Yarg)

7,5 8,5 Ya % 55 (Objektif Yarg) % 75 (Sbjektif Yarg)

8,5 9,5 Ya % 65 (Objektif Yarg) % 50 (Sbjektif Yarg)

9,5 11 Ya % 59 (Sbjektif Yarg) % 70 (Objektif Yarg)

Bu tabloya gre, 5 ila 7,5 ya aralndaki hem erkek hem de kz ocuklarn objektif ahlaki yarglar gelitirdikleri gzlemlenmitir. Yani ocuklar, kahra-manlarn niyetlerine bakmakszn hikyeleri, sonular ve ortaya kardklar zarar ynyle deerlendirmi ve kahramanlarn yaramaz ocuklar olduu hkmne varmlardr. 7,5 ila 9,5 yalarndaki ocuklarda ise kzlar daha ok niyeti esas alm ve sbjektif ahlaki yarglar gelitirmiken erkekler objektif yarglarn srdrmlerdir. 9,5 ila 11 yalar arasnda ise tersi bir durum dik-

3 Hikye ile denei belli bir durum karsnda tavr almaya yneltme teknii ilk kez Piaget tarafndan kullanlmtr (Gngr, 2000, s. 88).

4 Bu durum, davran gelitirme merkezli renme yaklamnda davrann tasviri olarak isimlendi-rilir. Buna gre, ocua kazandrlmas hedeflenen davranlar somut ve objektif olmaldr. lgili dav-ranlar ocuklarn alglayabilecei oranda ve birbirleriyle ilikili konular ierir tarzda sunulmal, bu dorultuda hedefler belirlenmelidir (Bk. Yuvac, afak ve irin, 2013, 5/126).

DED_28_2.indd 106 3/9/15 5:10 PM

107ded


kat ekmektedir. Bu tablo sonu olarak test ncesi hazrlayc hikyelerin m-kemmele yakn bir n tahmin saladn gstermektedir5. nk bu hikyeler baarl bir ekilde kastl sonular ile yaplandrlm, bylece hikye karakter-lerinden daha yaramaz olanlarla ocuklarn aynilemesi salanmtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 278).

Deneysel lemler Aamas

Bandura, testinin ana blmn oluturan bu aamay ayr ortamdan olu-turmutur:

Birinci ortam, model davranlarnn ve ocuun tepkilerinin pekitirildii or-tam olup bu ortamda, nce modele sonra ocua olmak zere farkl zamanlarda farkl hikyeler yneltilmitir. Her bir hikye sonunda model, ocuun dinle-dii hikyeye bal olarak gelitirdii ahlaki uyumunun tersine olacak ekilde srekli olarak deer ierikli ahlaki davranlarda bulunmu, deneyi yapan kii de modelin davranlarn ok iyi, bu gzel, bu iyi gibi sosyal peki-tire olarak deerlendirebileceimiz6 onay cmleleriyle pekitirmitir. Benzer ekilde ocuk, modelin ahlaki yarglarna uyum gsterip gerekli olumlu tepkiyi gsterdii her seferde pekitirilmitir.

kinci ortam, model davranlarnn pekitirilip ocuun tepkilerine dair her-hangi bir pekitirecin olmad ortamdr.

Herhangi bir modelin olmad nc ortamda ise ocuklara basit hikyeler yneltilmi, baskn ahlaki intibaklarnn tersi ynde deer ykl tepkiler gster-diklerinde szl onay cmleleriyle pekitirilmilerdir.

almann operant test ile deneysel aamalar arasnda geen zaman iki hafta olup bu zamann sonunda deneysel davran kabul edip anlayan ocuklarn o-unluu ile birinci haftadan nc haftaya kadar ocuklar sralanm, toplam dokuz ift model, deneyin davran aamasna katkda bulunmutur. Deien artlar veya cinsiyet gruplarna gre deney grubu ya da modellerin etkilerinin

5 Burada kullanlan objektif ve sbjektif ahlaktan kast udur: Objektif ahlak, olay ve durumlarn somut sonularna gre deerlendirilmesi, niyetin dikkate alnmamasdr. Bu durumda ahlaki deerler mev-cut kurallara kat ballk eklinde alglanp deimez olarak kabul edilir. Sbjektif ahlak ise, niyeti esas alp ahlaki deerleri deimez prensipler olarak deil hal ve artlara gre deiebilen prensipler olarak grmektir (Bk. Bacanl, 2005, s. 74; Gngr, 2000, s. 45).

6 Onaylama, glmseme, ilgi gsterme, vg ve tevik etme gibi unsurlar sosyal pekitire olarak kabul edilmektedir (Bk. Schimitt, B.D., Guide for Parents Using Incentives to Motivate Your Child, Contem-porary Pediatrics, 2004, s. 23; Neill, J & Fleming, M, Social Learning Social Cognitive Perspectives on Personality-, Lecture Notesten aktaran Bayrak, 2007, s. 201).

DED_28_2.indd 107 3/9/15 5:10 PM

108 ded

Ramazan Grel

mmkn olan deiikliklerini kontrol etmek iin her bir ift, zne gruplar ola-rak l gruplara ayrlm, modellerin sunulmasnn gerektii durumlarda, n hazrlk amacyla modellere ocuklara okunacak hikyeler nceden okunmu, tecrbe sahibi olmalar salanmtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 278-279).

aamann sonunda ocuklarn vermi olduklar tepkilerin ortalama yzde-si Tablo 2 ve Tablo 3te verilmitir.

Tablo 2: deneysel ortamn her biri iin test periyodunun her birinde ocuklarn ortaya koyduu sbjektif ahlak yarglarnn ortalama yzdesi

Deneyin Aamalar Sbjektif Ahlak Yargla-rnn Yzdeleri

Model ve ocuk Davra-nlar Pekitiriliyor

Model Pekiti-riliyor, ocuk Pekitirilmiyor

Sadece ocuun Dav-ran Pekitiriliyor

Temel Test Aamas % 20 % 22 % 20

Deneysel Aamalar % 45 % 55 % 25

Test Sonras Aama % 53 % 50 % 35

Tablo 3: deneysel ortamn herbiri iin test periyodunun her birinde ocuklarn ortaya koyduu objektif ahlak yarglarnn ortalama yzdesi

Deneyin Aamalar Objektif Ahlak Yarglarnn Yzdeleri

Model ve ocuk Davranlar Pekitiriliyor

Model Pekitiriliyor, ocuk Pekitirilmiyor

Sadece ocuun Davran Pekitiriliyor

Temel Test Aamas % 15 % 15 % 15

Deneysel Aamalar % 45 % 50 % 30

Test Sonras Aama % 30 % 25 % 15

Testin bu aamalarndaki uygulamalarla, modellerin eitli durumlardaki dav-ranlar farkl derecelerde mkfatlandrldnda, onlar gzlemleyen ocuk-larn davranlarn ne dereceye kadar modele gre ayarlayacaklarnn tespitine allmtr. Ulalan en nemli netice u olmutur: Bir model bir takm davra-nlarndan dolay mkfat gryor ve ocuk bu durumlar gzlemliyorsa ocu-un, modelin o davranlarn sergilemesi ok yksek bir ihtimaldir (Bandura, 1962, s. 205-215).

Uygulama Sonras Aama

Uygulama aamasnn bitiini takiben ocuklar binadaki baka bir odaya aln-m, burada ikinci bir deneyci, model ve sosyal pekitirmenin olmad ortam-

DED_28_2.indd 108 3/9/15 5:10 PM

109ded


da ahlaki yarg ieren tepkilerdeki genel ve sabit deiiklikler hakknda daha ayrntl bilgi elde etmek iin fazladan birka hikyeyi ocuklara szl olarak yneltmi ve tepkilerini kaydetmitir. Aratrmann her aamasnda da farkl mekn ve hikyelerden sk sk istifade edilmesi, deney sonularnn daha sa-lkl olmasna katk salamtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280).

Deney boyunca deneyi yneten kii tarafndan yrtlen sosyal pekitirmeler ve deneysel durumlar, tepki-pekitire olaslklarn ortaya koymutur. Deney, modeller araclyla sergilenen davranlarn ocuklar tarafndan farkndal-nn bilinmesini tanmlayan ksa grlerle sona ermitir. Deneysel plann bir zeti Tablo 4te verilmitir.

Tablo 4: Deneysel plann zeti

Deneysel Gruplar 1. Aama 2. Aama 3. Aama

Sbjektif Ahlak ntibak Test ncesi operant seviyelerin llmesi

Deneysel lemler Aamas

Model ve pekitirelerin yok-luunda sbjektif ve objektif ahlak yarglarnn llmesi

Objektif Ahlak ntibak Test ncesi operant seviyelerin llmesiDeneysel lemler

Aamas

Model ve pekitirelerin yok-luunda sbjektif ve objektif ahlak yarglarnn llmesi

Tartma ve Elde Edilen Verilerin Deerlendirilmesi

Test sonucunda elde edilen veriler, operant seviyede nemsiz baz farkllklarn olduunu ve iki farkl okuldan seilen ocuklar iin sosyal etkinin nemini a-a karmtr. Testin aamalar sonucunda sbjektif ahlaki tepkilerde bulunma-nn yala doru orantl bir ekilde art gsterdii tespit edilmi, her ne kadar pe pee geliimsel aamalarda bazen objektif ve sbjektif ahlaki yarglar bera-ber grlse de yalar daha kk olan ocuklarn ou objektif ahlaki yarglar gelitirmilerdir. Daha yal olan ocuklarn byk ounluu ise sbjektif ah-lakn farkl derecelerini sergilemilerdir (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280).

Model davranlar ve mesaj ykl hikyelerle desteklenen deney aamalar sonucunda da farkl sonulara ulalmtr. Bu farkl sonularn analizi, objektif ahlaktan sbjektif ahlaka doru uyum salayp gei yapan ocuklarn dei-iminde deneysel uygulamalarn olduka etkili olduunu gstermitir. Model davranlar ve sosyal ierikli pekitireler, pozitif olarak pekitirilen ocuklarn ahlaki intibaklarn objektif ynden sbjektif yne doru deitirmekle kalma-m, ayn zamanda deney sonras yaplan uygulamalarda da bu durumun devam etmesini salamtr. Herhangi bir pekitire olmakszn sadece model davran-

DED_28_2.indd 109 3/9/15 5:10 PM

110 ded

Ramazan Grel

lar da ocuklarn ahlaki yarglarnn deimesinde etkili olmu ve sbjektif ah-laki tepkilerin olumasna katk salamtr. Bu veriler, istendik sonularn elde edilmesini hzlandrmada model davranlarnn olumlu etkisini kantlamtr. Bylece model davranlarna yer verilen iki ortam, testin sonularnn belir-lenmesinde ncelikli olarak etkin olmulardr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280).

Model davranlaryla sosyal pekitirelerin ayn anda ocuklara sunulmas uygulamasnn kzlar zerinde erkeklere gre daha byk etki gsterdii tespit edilmi, kzlara nispetle erkek ocuklarn herhangi bir pekitirmenin olmad ortamda model davranlarna kar daha duyarl ve uyumlu davrand grl-mtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280). Bu durum, model davranlar ve sosyal pekitirelerin etkisinin cinsiyete gre deitiini ortaya koymaktadr.

Bu alma neticesinde elde edilen veriler, sbjektif ahlakn yala beraber aa-ma aama artt ve bu artta bireyin zihinsel yaps yannda iinde bulunduu sosyal ortamn, sosyal deikenlerin ve model davranlarnn da etkin olduu sonucuna bizi ulatrmtr. Hlbuki ahlaki geliimi pe pee aamalarla ak-layan ve onu arlkl olarak insann zihinsel yapsnn bir sonucu olarak g-ren Piagetin teorisi bunu kantlamakta yeterince baarl olamamtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280; Bandura, 1969, s. 41). Btn ya seviyelerindeki ocuklarn ahlaki yarglar objektif ve sbjektif tepkileri ayn anda iermitir. Piagetin aamal ahlaki geliim teorisi, ocuklarn deer yarglarnn kolay-ca deitirilebilecei, zellikle yetikin model davranlarnn kullanlmasnn bunu salayaca bilgisiyle snrl kalmtr. Bandurann aratrmasyla elde edilen bulgulara gre de ahlaki davranlarn ve deer yarglarnn sosyal mo-dellerin gzlenmesi vastasyla kolayca renilebileceini sylemek mmkn-dr. Ancak Piagetin teorisinden farkl olarak sosyal pekitirelerin, davran deiikliinde etkili olan bir faktr olarak ncelikli bir fonksiyon icra edebi-lecekleri kabul edilmelidir. Ahlaki normlar ve deerler, sosyal normlarn bir eidini tekil ettii iin bunlarn renilmesi ve benimsenmesi sosyalleme de-nilen srecin nemli bir parasdr (Gngr, 2000, s. 44-45). Bu anlamda ahlaki gelime ve deer yarglarnn ekillenmesi, olumlu-olumsuz getirileriyle sosyal etkilerden ve pekitirelerden bamsz dnlemez.

Pekitirmeye ilave yapmak, model alnan ahlaki yarg ve davranlarn o-cuklar tarafndan tekrar retilmesini nemli lde artrmtr. Bu balamda Bandurann ulat sonular, pekitirme ve model alma yaplarn birletirme-nin yalnz model almann olduu bir ortamdan daha gl bir renme ortam

DED_28_2.indd 110 3/9/15 5:10 PM

111ded


salayabilecei hipotezini dorulamtr (Bandura ve McDonald, 1963, s. 280). Modele ait davranlar gzlemlenirken, bu davranlar birer uyarc olarak de-nek zerinde idraki tepkiler uyandrm, bu uyarc tepkiler zihinsel faktrlerle etkileime geerek istendik davrann gereklemesini salamtr. Tepkinin is-tendik ekilde gereklemesinde pekitirme de etkili olmutur (Bandura, 1968, s. 41). Buna gre ahlaki yarglarn geliimi, ekillenmesi ve ahlaki deerlerin renilmesi esas itibariyle model davranlar, sosyal pekitireler ve zi-hinsel yapnn etkin rol ald bir sosyal renme eklidir.

Sonu ve neriler

Bu testin sonucunda Bandura, en genel anlamda u neticeye ulamtr: Bire-yin her eyi dorudan renmesine gerek yoktur. Bakalarnn deneyimlerini gzlemleyerek de pek ok eyi renilebilir. Bu durumda zellikle ilkretim andaki ocuklara bilisel, sosyal, psiko-motor ve ahlaki deer ykl birok davran, uygun modellerin rneklii ile kazandrlabilir. Toplumun gelecei olarak grlen ocuklarn sosyal ve duygusal geliimini desteklemek ve onlara insani ve ahlaki deerleri kazandrmak temel ama olmal, ocuun kendisine ve topluma yararl olmasn ngren temel deerleri benimsemesi iin gerekli olan eitim faaliyetleri dorudan veya dolayl olarak belirlenmelidir (Yuvac, afak ve irin, 2013, s. 126). Bu noktada eitimciler, her trl retici faali-yetleri uygulamann yannda ahlaki deerleri benimseyip renme ve davrana dntrme konusunda ocuklara rnek/model olma gibi nemli bir grevi de yerine getirmekle ykmldr (Bandura, 1986, s. 41). Bandurann ulat so-nular, model davranlarnn ve pekitirelerin ocuklar zerindeki etkisinin nemini bir kez daha ortaya koymutur. Bu nemine binaen konuyla ilgili u nerilerde bulunulabilir:

1. Bandurann ele ald ya dnemi olan 5 ila 11 yalar, ocuklarn fiziksel ve zihinsel geliimleri yannda ahlaki geliimlerinde de kritik bir dnem-dir. ncelikle anne-babalar, daha sonra da retmenler bu dnem zerine daha bir titizlikle eilebilmek adna ocuklarn ahlaki geliim zellikleri-ni bilmeli, onlar tanmal ve uygun model davranlarla ocuklarn ahlaki ynden geliimini desteklemelidir.

2. Bir nevi i denetim olan ahlaki geliime ortam hazrlamak adna anne-baba ve retmenler, soyut dzeyde uyar yerine somut dzeyde eylemi temel almaldr. Zira Bandurann da ifade ettii gibi ahlaki ierikli bir davran- szle anlatmaktan ok davranlarla ortaya koymak, ocuklar zerinde daha etkili olabilir.

DED_28_2.indd 111 3/9/15 5:10 PM

112 ded

Ramazan Grel

3. Ahlaki yargnn ekillenmesinde ocuklarn arkada evresi ve sosyal ev-releri de gerek model olma gerekse pekitirme mekanizmalarn ileten un-surlar olarak nemli yer tutar. Bu sebeple ocuklarn arkada evresi ve sosyal evreleri olumlu ahlaki yarglar gelitirmeleri adna daima denetim altnda tutulmaldr.

4. Gerek ev ortamnda gerekse okulda ahlaki davran ynyle model olabi-lecek sekin insanlarn hayat hikyelerinden rnek pasajlar ocuklara anla-tlmal, ahlaki geliimlerine katk amacyla bu hikyelerden azami istifade edilmelidir.

5. ocuklarn televizyon, internet ve bilgisayar oyunlarndaki olumsuz karak-terlerden etkilenerek onlarn davranlarn model almalar ve istenmedik ynde ahlaki geliim gstermeleri muhtemeldir. Bu nedenle anne-babala-rn, ocuklarn seyrettikleri programlar ve oynadklar bilgisayar oyunlarn kontrol altnda tutup televizyon ve bilgisayar banda geirdikleri vakitle ilgili rollerinin daha fazla farknda olmalar gerekir.

Kaynaka

Bacanl, H. (2005). Geliim ve renme. Ankara: Nobel Yaynlar.

Bandura, A. (1962). Social learning through imitation. Nebraska Symposium on Motivation. Marshall R. Jones (Ed.). Nebraska: Universty of Nebraska-Lin-coln Press, 205-215.

Bandura, A. & McDonald, F. (1963). Influence of social reinforcement and the be-havior of models in shaping childrens moral judgments. Journal of Abnor-mal and Social Psyhology, 67(3), 274-281. adresinden Temmuz 2013te indirilmitir.

Bandura, A. (1967). Social learning theory of identificatory processes, from Hand-book of Socialization Theory and Research, David E. Goslin (Ed.).

Bandura, A. (1969). Principles of behavior modification. Rinehart, Winston (Ed.). New York: Holt.

Bandura, A. (1971). Psychological modeling: Conflicting theories. Chicago: Aldi-ne-Atherton Inc.

Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall.

Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall.

DED_28_2.indd 112 3/9/15 5:10 PM

113ded


Bandura, A. (2001). Social cognitive theory: An agentic perpective. Annual Review of Psychology, s.1-26. adresinden Temmuz 2013te indirilmitir.

Bayrak, M. (2007). Sosyal renme Kuram ve Eitimde Uygulanmas. Sakarya niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 14, 198-210.

Demirba, M. ve Yabasan, R. (2005). Sosyal renme Teorisine Dayal retim Etkinliklerinin, rencilerin Akademik Baarlarnn Kalclna Olan Etki-sinin ncelenmesi. Abant zzet Baysal niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, 5(1), 165-166.

Ergn, M (2004). Snfta Motivasyon. E. Karip (Ed.). Snf Ynetimi. Ankara: Pe-gema Yaynclk.

Field, R. (2001). adresinden Austos 2013te indirildi.

Gngr, E. (2000). Deerler Psikolojisi zerinde Aratrmalar. stanbul: tken Yaynlar.

Kanad, H. F. (1948). Pedagoji Tarihi. stanbul: MEB. Yaynlar.

Korkmaz, . (2003), Sosyal renme Kuram. B. Yeilyaprak (Ed.). Geliim ve -renme Psikolojisi. Ankara: Pegema Yaynclk.

Malone, Y. (2002). Social cognitive theory and choice theory: A compatibilty analy-sis. International Journal of Reality Therapy, 22(1), 10-13.

Mearns, J. (2004). The social learning theory of Julian B. Rotters. adresinden Temmuz 2013te indirildi.

Neill, J. & Fleming, M. (2003). Social learning Social cognitive perspectives on personality-, Lecture Notes.

Schimitt, B. D. (2004). Guide for parents Using incentives to motivate your child, ContemporaryPediatrics. adresinden Temmuz 2013te indirildi.

Yuvac, Z., afak, M. ve irin, N. (2013). Okulncesi ocuklarna Deer Eitimi Verirken Davran Gelitirme Merkezli retim Yntemi Uygulayan -retmenlerin Grleri. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 5(126).

DED_28_2.indd 113 3/9/15 5:10 PM

DED_28_2.indd 114 3/9/15 5:10 PM

115ded

Center for Values Education

Influence of Social Reinforcement and Behavior Models in Shaping Childrens Moral Judgments (Banduras Example)

Ramazan GREL7*

Introduction

Presently, the Social learning theory is used in areas such as education, educati-onal psychology, moral development and values education. The basic approach of this theory sometimes called Social cognitive theory- (Bandura, 1977, p. 38), is that all human learning consist of individual, environmental and behavioral factors resulting from social interaction (Bandura, 2001, p. 26; Ergun, 2004, p. 23). According to this theory, human, learning may occur as a result of modeling the behavior of individuals; thus, influencing the behavior of other individuals in society (Bayrak, 2007, p. 200; Demirba & Yabasan, 2005, p. 165).

The first explanation about people learning from their interactions with others is based on the observations of Plato and Aristotle. According to them, edu-cation should be considered to be an individuals means to observe offer their best model (Kanad, 1948, p. 148, 169). Initially in an additional idea, John De-wey expressed that people are influenced by interacting with each other (Field,

*Dr., Marmara University, Faculty of Theology, Department of Religious EducationAddress for correspondence: Marmara niversitesi, lahiyat Fakltesi, Din Eitimi Anabilim Dal, stanbulE-mail: [email protected]

Journal of Values Education

Vol. 12, No. 28, 101-119, December 2014

DED_28_2.indd 115 3/9/15 5:10 PM

116 ded

2001). Later, Russian psychologist Lev Vygotsky defined learning as activities that depend on the students interest and are developed under the guidance of teaching in society and media (Korkmaz, 2003, p. 250). The social learning phenomenon was first developed, as a theory, by Julian Rotter in 1947 (Bayrak-, 2007, p. 200).

Psychologist Albert Bandura has been the most important conributor to the social learning theory. Along with interests in the mental processes of moral development, Bandura was particularly interested in social psychology, and his views have also been discussed regarding social learning (Gngr, 2000, p. 44). In his social-behavioral approach to learning, Bandura explained how people learn moral values; further, he expanded this approach to include processes such as assessment thinking, memory, language, and to predict the consequences of behavior (Malone, 2002, p. 10). He also dealt with moral judgment develop-ment and value learning as aspects of social learning.

Banduras Efforts in Understanding the Development of Moral Judgment

Many theories have been developed to identify the underlying causes of hu-man behaviors. Theories explaining moral behavior of people solely conside-ring psychological factors have been criticized in terms of their thinking and applicability (Bandura, 1971, p. 1). According to social learning theory, people, can control their own behavior, to a certain degree by managing the stimulating factor caused by their own behavior and the results obtained from the behavior exhibited by others (Bandura, 1971, p. 6). Therefore to understand human be-havior we need to consider both the individual and the environment (Mearns, 2004).

For this purpose, Bandura conducted research to test the impact of model-making and social reinforcement in the formation of moral judgments by children, aged 5-11 years, Bandura tried to justify his hypothesis by observing different test groups that were specifically selected in the three different test environments. Bandura hypothesis about to relevant responses to moral judg-ments contradicted what Piaget had concluded about this age group (Bandura & McDonald, 1963, p. 275). A total of 78 boys and 87 girls participated in all stages of the research. Bandura divided the research participants into three ex-perimental groups, testing the general effects of reinforcements and model be-

Ramazan Grel

DED_28_2.indd 116 3/9/15 5:10 PM

117ded

havior on children by employing different applications for each group (Bandura & McDonald, 1963, p. 277).

Stages and Implementation of TestBandura conducted the test in the following steps:

Stage of Operant Level Measurement Prior to the tests experimental procedures, Bandura and McDonald (1963) narrated to the children stories deals with events that resulting in substantial property damage, made in good faith, on the contrary stories about behavior of motivated individuals including issues selfish and maliciously material loss and produce insignificant results. These are unlike the events that produce in-significant results in Piagets stages of moral development. By narrating such stories during the first stage of the test, prior to stating the results, objectively evaluates the childrens moral judgment and is a reliable and equitable sour-ce for the purpose of obtaining required data (Bandura & McDonald, 1963, p. 276). Childrens reviwes have been measured about the seriousness of the results achieved, from very intents or results, irrelevant elements are removed that possible routing children to decide about made by the person in the story (Bandura & McDonald, 1963, p. 277). This case shows that the pre-test prepa-ratory stories provide near-perfect preliminary estimates. Because these stori-es are successfully configured with intentional results, the children are able to relate to the more mischievous character of the story (Bandura & McDonald, 1963, p. 278).

Stage of the Experimental Procedure

This step constituted the main component of the test, which consisted of three different environments. The first environment is one where the consolidation of the model behavior and the childs response occurs, in this environment before the model includes a child, it is directed toward different stories at different times. The second environment is the consolidation of the model behavior wit-hout any reinforcement about the response of the childrens reactions. In the third environment, the absence of a model, comprising simple and direct stori-es for children, were reinforced through verbal communication demonstrating value-laden responses in the opposite direction of dominant moral orientation (Bandura & McDonald, 1963, p. 278).

Influence of Social Reinforcement and Behavior Models in Shaping Childrens Moral Judgments ..

DED_28_2.indd 117 3/9/15 5:10 PM

118 ded

With the applications of the stages of the test, the pattern of behavior in vari-ous situations when different degrees awarded, we have tried to identify child-ren and observe how and to what extend will their behavior adjust to model. The most important result is the following: If a model project reward for ones behavior and the child can meet the conditions, then children have a very high

probability of adopting this model behavior (Bandura, 1962, p. 205).

The Stage After Application

Following the end of the application stage, the children were taken to another room in the building where a second experimenter narrated a few extra stori-es. To obtain more information about general and constant changes in reaction that involves moral judgments, the experimenter saved their responses in an enviroment that comprised the absence of models and social reinforcement. In all three stages of the study be frequently benefit from different places and sto-ries has contributed comprehensive test results (Bandura & McDonald, 1963, p. 280). The research concluded by providing brief descriptions of childrens

behaviors exhibited by the model.

Discussion and Evaluation of the Obtained Data

The data obtained in these test results clearly revealed the importance of social activity for the selected children from two different schools. As a result of the test application, the authors identified an increasing subjective moral respon-se proportional to the children ages. Although objective and subjective moral judgments are sometimes seen in the developmental stages of smaller children, the vast majority of older children exhibit different degrees of subjective mora-lity (Bandura & McDonald, 1963, p. 280).

Model behavior and test stages that supported by posts installed story are also different results. Analysis of these different results has show that experimental applications are very effective for assisting children in the transition of adapting objective morality to a subjective moral. Model behavior and social reinforce-ment not only changed direction from objective to subjective aspects of moral orientation of children that were positively reinforced but also after the test in applications was to ensure the continuation of this situation. Without any rein-forcement, only the model behavior have been effective in changing childrens moral judgments and contributing to the formation of a subjective moral res-ponse. These data have proven the positive effects of model behavior in accele-

Ramazan Grel

DED_28_2.indd 118 3/9/15 5:10 PM

119ded

rating the achievement of request results (Bandura & McDonald, 1963, p. 280). Piagets theory that desciribe the progression of moral development, viewing it mainly as a result of the mental structure, has not successfully proven this (Ban-dura & McDonald, 1963, p. 280; Bandura, 1969, p. 41). Learning and adopting moral norms and values is an important part of the socialization process because they constitute social norms (Gngr, 2000, p. 44). Making additions to rein-forcements significantly increases childrens reproduction if they have received moral judgments and behaviors as a model. In this regard, Banduras conclusi-ons verify the hypothesis that the coupling structures to reinforce provide more powerful learning environments only in a modeling environment and in the process of model-making (Bandura & McDonald, 1963, p. 280). While obser-ving the behavior of the models, this behavior as a stimulus evoked perceptional responses in the subjects; this stimulus response has enabled the realization of desired behavior through an interaction with the mental factor (Bandura, 1968, s. 41). Accordingly the development of moral judgment, the shaping and the learning of moral values substantially impact pattern of behavior, social re-inforcement and mental structure as an active form of social learning.

Conclusions and Recommendations

In the results of this test has Bandura and McDonalds (1963) have reached the following general result: The individual need not learn everythink directly. Many things can be learned by observing the experiences of others. In this case, knowledge can be gained by the children of primary school age and their cog-nitive, social, psychomotor and moral installed behavior can be influenced by suitable models. The main objective of education should be to support the social and emotional development of children, enabling them to acquire human and moral values as they are the future of society (Yuvac, afak & irin, 2013, p. 126).Based on these results, Bandura & McDonald (1963) provided the following recommendations to educators:1. Childrens first stage is critical. First, parents and then teachers should me-

ticulously identify the characteristics of moral development of children in this period.

2. Regarding the development of positive moral judgments, childrens social circles must always be closely monitored.

3. Television programs and computer games that children watch and play must be closely monitored.

Keywords - Bandura, Social learning, Model behavior, Reinforcement, Moral judgment.

Influence of Social Reinforcement and Behavior Models in Shaping Childrens Moral Judgments ..

DED_28_2.indd 119 3/9/15 5:10 PM

sosyal pekiştireçlerin ve model davranışlarının...

Documents