sosyolojik perspektiften sekulerlesme ve din iliskisine yeniden bakis relationship between religion...

8/3/2019 Sosyolojik Perspektiften Sekulerlesme Ve Din Iliskisine Yeniden Bakis Relationship Between Religion and Secularizati

1/112

I

T.C.KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALIZET

YKSEK LSANS TEZ

SOSYOLOJK PERSPEKTFTENSEKLERLEME VE DN LKSNE

YENDEN BAKI

Ali BAYER

DANIMAN: Do. Dr. Mehmet Ali KRMANYl: 2006 Sayfa: 107

Jri : Do. Dr. Mehmet Ali KRMAN

Do. Dr. Haluk ALKANYrd. Do. Dr. Nuri KAHVEC

Seklerlemeyle ilgili tartmalar sosyal bilimler alannda ok nemli bir yerigal etmektedir. Bu aratrma ne seklerleme ynndeki tartmalara katlr nede seklerlemeye kardr. Bununla birlikte, din ve seklerleme arasndaki ilikigz nnde bulundurulursa, bu konu zerinde teorik almalarn yanndaampirik almalar yaplmas gerektiinde srar etmektedir. zellikle son yirmi ylzarfnda, seklerleme birok farkl bak asndan tartlan bir konudur.

Tartmalarn birou konunun znden ziyade tanmlama zerinde ve biimseldzleme odaklanm ve ksr tartmalara neden olmutur. Seklerleme FranszDevrimi, Reformasyon ve Avrupa aydnlanmasnda kkleri bulunan tarihi, siyasi,ekonomik ve sosyo-kltrel bir sretir. Bununla birlikte din, moderntoplumlarda grnmeyen din gibi farkl biimlerde de olsa varln korumayadevam etmektedir. Seklerleme tezine karlk yeni dini hareketlerin ortaya k,rasyonel seim teorisi gibi yeni modellerle bir takm eletiriler ortaya konmutur.Anlalan, modern toplumda din ve seklerleme arasndaki karlkl iliki iindevarlklarn srdreceklerdir.

Anahtar Kelimeler: Din, seklerleme, seklerizmden dn, modernleme,

rasyonelleme, grnmeyen din, zelleme, rasyonel seim teorisi yeni dinihareketler

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
http://www.pdffactory.com/http://www.pdffactory.com/


2/112

II

KAHRAMANMARA ST MAM UNIVERSITYINSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES

DEPARTMENT OF PHILOSOPHY AND RELIGION SCIENCES

ABSTRACT

MA Thesis

THE RELATIONSHIP BETWEENRELIGION AND SECULARIZATIONIN SOCIOLOGICAL PERSPECTIVES

Ali BAYER

SUPERVISOR: Assoc. Dr. Mehmet Ali KRMANYear : 2006 Pages: 106

Jury: Assoc. Prof. Dr. Mehmet Ali KRMAN: Assoc. Dr. Haluk ALKAN

: Asist. Prof. Dr. Nuri KAHVEC

ABSTRACTThe secularzation debates concerning occupy an important place in the field

of social science. This study is neither against or with secularization. Howewer, bytaking into acoount the relationship between secularization and religion, it isinsisted that there has to be empirical studies besides theoretical studies on thissubject. Especially, in recent two decade the secularization is a subject wasdebating from many diverse sociological perspectives. Much of that debate hasbeen rather sterile, focusing more on form than content, definition than substance.

Secularization is a socio-cultural, economic, political and historical process, whichhas roots in Europan illumination, French revolution and reformation.Neverthless, religion remains also different forms such as invisible religion inmodern societies. Secular trends that do not directly concern religion frequentlyimpact indirectly in ways which both promote and alter religion

Key Words: Religion, secularization, modernization, de-secularization,invisible religion, rational choice theory, new religious movements.



3/112

III

NSZ

nsan inanma kapasitesine sahip bir varlktr ve insanlk tarihi boyunca akn bir

gce inanma sregelen bir olgudur. Bir kutsal fikrinin tarihin btn dnemlerindeolduu gibi gnmzde de geerliliini koruduu grlmektedir. Aydnlanmadneminden itibaren sosyologlar yakn zamanlara kadar dinin lmnn gerekleecei,dini kurum ve sembollerin toplumsal nem ve etkileme gcn kaybedecei ynndebir takm grler ne srmlerdir. Sosyoloji literatrnde seklerleme olarak bilinensz konusu tezlerin ngrlerinin gereklemedii ynnde son yllarda, zellikle1980lerden balayarak yeni ve farkl bir takm iddialar ortaya konmutur.

Seklerleme tartmalar ilk olarak Bat toplumlarnda, zellikle Hristiyantoplumlarda ortaya kmakla birlikte sz konusu srecin etkileri Bat d toplumlardada grlmeye balanm, son yllarda artan bir ekilde dnyann dier blgeleri vedinleri zerinde bu srecin daha ok etkili olduu gzlenmitir. Kresellemenin

etkilerini daha derinden hissettirdii gnmzde Batl olmayan toplumlarn da busreten etkilenmesi doal karlanmaldr. Trk toplumu Tanzimattan bu yanamodernleme ynnde bir dizi reformlar gerekletirmitir. Ulu nder M. KemalAtatrk nderliinde gerekletirilen ve modernleme ynnde atlan admlarla TrkiyeCumhuriyetinin sekler bir karakter kazand bilinmektedir. lkemizdeseklerlemeyle ilgili tartmalar son dnemlerde ele alnmaya balanm; kavram dahaok laiklik, adalk ekseninde ilenmitir.

Bu dncelerle gerekletirilen aratrma alt ana blmden olumaktadr. Birinciblmde konuya genel bir giri yaplm, kinci blmde din ve seklerlemeninkavramsal ve sosyolojik anlamlar, tarihsel arka planlar zerinde durulmutur. nc

blmde seklerlemeyle ilgili fikirler hakknda bilgi verilmitir. Drdnc blmdeseklerleme teorileri ortaya konulmutur. Beinci blmde seklerlemeyle ilgiliseklerleme teorileri zerinde ortaya konulan verilerin llmesi ve deerlendirilmesi,altn a dncesi, slam ve seklerleme gibi eitli problemler ele alnmtr. Sonuve deerlendirme blmnde konuyla ilgili fikirlerin genel bir deerlendirmesiyaplmtr.

Seklerleme konusu zerinde nemli tartmalar yaplm olsa da bir srezelliini tadndan henz sonulandn sylemek iin elimizde yeterli veri yoktur.Bylesi tartmal bir konu zerinde almak belli zorluklar da beraberindegetirmektedir. Ancak lisans dneminden itibaren byk bir ilgi ve desteini her zamangrdm, aratrmann olumasna fikri destek vermekle kalmayp, ayn zamanda

aratrmann danmanln yrten hocam sayn Do.Dr. Mehmet Ali KRMANaarkamzda deil, aratrmalaryla nmzde olduu ve gen aratrmaclara k tuttuuiin zellikle teekkr ederim. Sosyolojik bir bak as kazanmamz salayan,aratrmann oluumunda gerek kaynak temini, gerekse fikirleriyle byk bir yardmgrdm hocam sayn Prof.Dr. Hsn Ezber BODURa sonsuz teekkr ederim.Aratrmann oluumunda gr ve eletirileriyle yardmlarn esirgemeyen hocalarmsayn Do.Dr. Haluk ALKANa ve Yrd. Do.Dr. Nuri KAHVECye kranlarmsunarm.

Hayatmn her dneminde ilgi ve desteini zerimde hissettiim aileme teekkrbir bor bilirim.

Ali BAYER



4/112

IV

NDEKLER

NSZ ...........................................................................................................IIINDEKLER................................................................................................IVKISALTMALAR..............................................................................................V1. GR ............................................................................................................1

1.1. Aratrmann Konusu ..............................................................................21.2. Aratrmann Amac ve nemi ................................................................31.3. Aratrmann Metodu ..............................................................................31.4. Aratrmann Snrllklar .......................................................................51.5. Konuyla lgili Daha nceki Aratrmalar ................................................5

2. DN VE SEKLERLEME ..........................................................................8

2.1.Din...........................................................................................................82.1.1.Kavramsal Adan Din ......................................................................82.1.2. Sosyolojik Adan Din......................................................................9

2.2.Seklerleme..........................................................................................122.2.1.Kavramsal Adan Seklerleme .....................................................122.2.2. Tarihsel Srete Seklerleme........................................................16

3. SEKLERLEMEYLE LGL KAVRAMLAR.........................................223.1. Farkllama ...........................................................................................223.2. Rasyonelleme ......................................................................................273.3. Modernleme ........................................................................................313.4. Bireycilik ..............................................................................................35

3.5. oulculuk............................................................................................373.6. zelleme .............................................................................................42

4. SEKLERLEME TEORLER .................................................................464.1. Klasik Seklerleme Teorisi ..................................................................464.2. Yeni Paradigma ve Rasyonel Seim Teorisi .......................................... 524.3. Klasik Seklerleme Tezini Destekleyen Veriler ...................................624.4. Yeni Paradigmay Destekleyen Veriler..................................................654.5. Seklerleme Teorilerine Genel Bir Bak .............................................67

5. SEKLERLEME LE LGL PROBLEMLER.........................................725.1.Seklerlemenin llmesi ....................................................................725.2. Katlm, badetlere Devam ....................................................................765.3. Gemiin Dindarl veya Altn a Dncesi.....................................805.4. Seklerleme Kanlmaz Bir Sre midir?............................................855.5. Seklerleme ve Yeni Dini Hareketler...................................................885.6. slam ve Seklerleme...........................................................................93

6. GENEL DEERLENDRME VE SONU..................................................99KAYNAKA................................................................................................102ZGEM ..................................................................................................107



5/112

V

KISALTMALAR

ayr. Ayrca

bkz. BaknzAFD Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi DergisiAFY Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlarev. evirenCUFD Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisider. DerleyenDB Diyanet Bakanl Yaynlared. Editrhaz. HazrlayanFD lahiyat Fakltesi Dergisikr. Karlatrnz

KSU Kahramanmara St mam niversitesiOMU Ondokuz Mays niversitesis. Sayfass. Sayfalar arasYay Yaynevi



6/112

GR Ali BAYER

1

1. GR

Bat toplumlarnda ortaya kan Rnesans, Reform, Corafi Keifler,sanayileme, kentleme, kitle iletiim aralarnn yaygnlamas, g hareketleri gibikkl deimeler ve byk apl savalar sadece Bat toplumlaryla snrl kalmam;tm dnyay derinden etkilemi ve kkl deime ve gelimelere kap aralamtr.

On dokuzuncu yzyla kadar hemen her toplumda din, btnyle kltr, dnyagrn temelde paylar. Ancak modern dnyada oyuna dhil olan dier gler,zellikle de bilimin bir kurum olarak ortaya k genel kuak iindeki formel eitiminyksek seviyesi ve teknolojinin daha byk alanlara etkisi gibi durumlar nemlideimelere neden olmutur. Bilimsel metot hakikatin ls haline gelmi, bylecetoplumdaki dier kurumlar dini merulatrmaya daha az baml olmutur.

Din, geleneksel toplum ve kltr yaps ierisinde toplumsal yapy ailedenekonomiye, eitimden hukuka ve bo zaman deerlendirme gibi alanlar btnyle

kucaklamaktayken, modernlemeyle birlikte toplumda kutsal ve kutsal d (sacred veprofan) ayrm Durkheim,Dini Hayatn lkel Biimleri (2005) ortaya km, gelenekseldeerlerde zayflama meydana gelmi ve insanlar anlam arayna girmilerdir.Modernlemenin mekn olarak kabul edilen ehirler, insanlar yalnzla srklemi,daha nceleri kolektif bilince dayal toplum yaps yerini bireyci anlayn egemenolduu yaplarla yer deitirmitir. Ortaya kan bu kkl deimelere uyum salamakonusunda eitli problemler yaanm, yaanan gelimeler toplumsal bunalmlar veanomik durumlara doru bir seyir izlemitir.

Robert Nisbet, sosyolojideki cemaate karlk cemiyet, otoriteye karlk g,statye karlk snf, mensubiyete karlk yabanclama ve kutsala karlk sekler gibibaz kavramlarn ztlklar meydana getirdiini ifade etmektedir. Kutsala karlk

seklerliin sosyolojik aratrmann bir znesi olarak en ak bir ekilde akla gelen birkarlk olduunu ifade etmektedir. Sosyolojik bak asndan, sosyal ilikilerinkiisellikten k, egemenliin brokratiklemesi ve geleneksel snflarn paralanmasgibi modern tarihteki byk eilimlere toplumun seklerletirilmesi elik etmitir, yanikutsal deerlerin faydac, uygulamac ve hazc dier deerlerle yer deitirmesi srecielik etmitir (Nisbet, 2005:58-60).

Toplumda meydana gelen deime ve gelimeleri anlamak ve aklamak zerebilim adamlar bir takm teoriler retmilerdir. Bir yanda sanayileme, modernleme vekitle iletiim aralarnn hzl gelimesiyle birlikte dini kurum ve sembollerin daha ncesahip olduu nem ve prestijin azalacan ne sren teoriler yer alrken; bununkarsnda son zamanlarda ortaya kan ve iddia edildii zere dini kurum ve

sembollerin toplumsal nemini yitirmedii, aksine yakn zamanlarda meydana gelen birtakm gelimelerle dinin daha da glendiini ve daha nce ifade edilen fikirleringeerliliini kaybettiini ne sren yeni bir akm ortaya kmtr.

Bir kimsenin sahip olduu dini tutum, seklerleme olgusuna yaklamnda etkiliolmaktadr. Bu balamda seklerleme tezini destekleyenlerin dine kar kaytszolmalar, kar kanlarn da dine kar yakn bir eilim duymalar mmkndr.Seklerleme tezinin, dini zayflatmak iin dine kar olanlar tarafndan kullanlan birsilah olduu ileri srlmtr. Fakat ayn ekilde ada toplumun seklerlemesifikrini uygun bulmayanlar tarafndan din kavramnn da bir silah olarakkullanlabilecei sylenebilir (Hamilton, 2001:186). Anlalan, din ve seklerlemekonusu ele alnrken bizim nerede durduumuz ve konuya hangi perspektiftenyaklaacamz, elde edeceimiz sonularda baat rol oynamaktadr.



7/112

GR Ali BAYER

2

Aratrmann konusu olan seklerleme ve din ilikisi incelenirkenaratrmaclarn duruu ok nemlidir. Bu balamda ortaya konulan aklamalarda,doal olarak dikkate alnacak ey, toplumda dinin roln aklayacak bir teori tipinebal olacaktr. Dinin grnmezlii veya zayflamas ya da, dinin yeniden ykselii

durumu iin ortaya konulacak bir aklamada sonuca etkide bulunan ey, teorilerdenbirinin dierini hesaba katp katlmamasna bal olacaktr. ayet din, zulm vemahrumiyete bir reaksiyon veya onlarn sonucu olarak aklanan ey ise;seklerlemenin aklamas demokrasi ve refahn gelimesine iaret edecektir. ayet dinkavram, gcn eksikliinin bir sonucu ise, seklerleme bilimin gelimesinin birsonucudur. Yine din, korku ve kukunun bir rn ise, seklerleme bizim tabii dnyaykontrol ve aklama yeteneimizin gelimesinin bir sonucudur. ayet din, hayat artlarzerinde kolektif bir lye nevrotik bir cevap ise, seklerleme modern artlarngerektirdii ok daha uygun bir dizi deerin sonucudur. ayet din, kadn ve erkeinvarlna anlam vermenin bir yolu ise, seklerleme bir anlam krizinin veya yeni biranlam salama yollarl srecinin, hkim durumdaki artlara daha uygun aratrmalarn

bir sonucudur. Son olarak, btnyle ne tatmin edici bir din teorisine ulamak, ne debtnyle tatmin edici bir seklerleme teorisi ortaya koymak mmkndr (Hamilton,2001:195).

Richard Fenn, seklerleme srecini toplumda kutsal ve profan arasndaki snrasndan tartr. eitli gruplar, birliktelikler, organizasyonlar ve bireylerin sahipolduklar amalar tanmak iin aratrdklar bir snrdr. Anlalan, seklerlemeotomatik/kendiliinden hareket eden veya evrimci bir sre deildir. Karmak veelikili bir sretir ve her seviyede atmac eilimlere maruz kalr. Onun sebepleritersine evrilebilir (Hamilton, 2001:209). Anlalan, Seklerleme, karmak incefarllklarn bulunduu elikili bir alma alandr. Bu durumun en iyi yn yksekderecede aydnlatc olmas, en kt yn ise, ideolojik seklerizm iin gizli, arzalbir klf oluturmasdr (Davis, 2005:109).

1.1. Aratrmann Konusu

Aratrmann konusu; seklerleme ve din ilikisinin sosyolojik perspektiftenincelenmesidir. Genel olarak, dini kurum ve sembollerin toplumsal nemlerinikaybedeceini ne sren klasik seklerleme teorileri ve buna karlk olarak dinikurum ve sembollerin nemini belli bir dnem iin kaybetmi olsa da, son dnemlerdemeydana gelen toplumsal gelimelerle birlikte dinin toplumsal neminin yeniden arttve daha da glendii ynnde yeni paradigma olarak isimlendirilen modelinseklerlemeyle ilgili ortaya koyduu aklamalarn genel deerlendirmesini konuedinmektedir. Seklerlemeyi oluturan entelektel arka plan tartmalar,modernleme, rasyonelleme gibi modern dnemin genel karakteristikleri seklerlemebalamnda tekrar ele alnacaktr. Seklerleme; kimilerine gre insanln banagelebilecek en byk felaket olarak anlalrken, bat insann ortaan karanlklarndankarp aydnla kavuturan bir olgu olarak ele alanlara da rastlanmaktadr.

Son yllarda meydana gelen nemli gelimelerle birlikte yeni bir ivme kazananseklerleme tartmalar; kresel bir olgu olarak yeni dini hareketler ve zelliklerasyonel seim teorisi balamnda ele alnmaya balanm, gelitirilen yeni teorikyaklamlar konuya farkl bir boyut kazandrmtr. Dnya apnda meydana gelendeimelerle birlikte insanlarn dindarlklarnda da farkllklar ve deimeler meydana

gelmitir. Bat dnyasnda; ait olmadan inanma (believing without belonging),(Davie, 1990:455-69), dindar deil ama inanl (spiritual but not religious), Bergere



8/112

GR Ali BAYER

3

gre uygunsuz olsa da sekler teoloji veya sekler Hristiyanlk, dinsizHristiyanlk gibi farkl tipolojik kavramlar kullanlmaya balanmtr (Berger,2002:242). Dolaysyla, dindarlk biimlerinde grlen bu farkllamalarn anlalpifadelendirilmesi de aratrmann konusu ierisine girmektedir.

1.2. Aratrmann Amac ve nemi

Seklerleme konusu teorik neme sahiptir, bu balamda dinin toplumdakiyerini aklama modeli olarak seklerleme zellikle batl bilim adamlar tarafndanyoun bir ekilde ilenmi bir konudur. Din ve seklerleme ilikisini ele alan buaratrma, tarihsel sre ierisinde seklerleme hakknda ifade edilen grleri ortayakoymak ve bu grleri gelien yeni artlara uygun biimde onlarn genel birdeerlendirmesini yapmaktadr. nceleri, modernlemenin bir sonucu olarak dinintoplumsal hayatta zayflayaca, gelien bilim ve teknoloji karsnda dinin toplumsalnemini kaybedecei, bu balamda dnyevi ilgi ve nceliklerin n plana kaca

eklinde yaygn bir anlay mevcuttur. Ancak yaanan deiim tecrbeleriyle birliktedinin, iddia edildii zere toplumsal hayattan balarn koparmad ve biimdeitirerek de olsa varln bir ekilde devam ettirdii grlmtr.

Toplumsal bir olgu olarak din, sosyal dzeni koruyucu, btnletirici vedeiimi engelleyici bir unsur olarak grlmekle birlikte toplumsal alanda bir atmaunsuru ve deimeyi hzlandrc bir faktr olarak da grlmtr. Sosyologlar,seklerleme teorileriyle gemite ve gnmzde toplumlarn dini hayatlarndakideiim ve dnm tecrbelerini ortaya koymay hedeflemilerdir.

Modernleme ve seklerleme srecinde dini kurum ve sembollerin azalmasnnyannda geleneksel dindarlk tiplerinde farkl olarak ait olmadan inanmadan inanlancak dindar deil, sekler Hristiyan. ateist Mslman gibi farkl dindarlk

biimlerinin ortaya kt iddia edilmitir. Dindarlk biimlerinde grlen budeimelerin anlalmas asndan da seklerleme din ilikisinin ortaya konulmasbyk nem arz etmektedir.

Aratrma, ortaya kan bu yeni durum karsnda, klasik seklerleme teorilerive bunun anti tezi olarak nitelenen yeni paradigmann grlerini ortaya koymaksuretiyle konuya farkl bir yaklam getirmeyi amalamaktadr. ada toplumlarn dinizayflatma eilimlerinin ne olduu ortaya konulduunda, gemite ve dier toplumlardadinin varl ve gc daha iyi anlalabilecektir. zellikle gelimekte olan lkelerkategorisinde yer alan ve nemli ekonomik, sosyal, siyasi, kltrel deiimleryaamakta olan; Trkiye gibi gei zellii (tranzisyonel) sergileyen lkelerinseklerleme tecrbelerinden ne derece etkilendiinin tespitine ve ortaya kan bu yenidurumun daha iyi anlalmasna katkda bulunmay amalamaktadr.

Bilim insannn bata gelen grevlerinden biri iinde yaad toplumungereklerini ortaya koyup, bilim dnyasnn hizmetine sunmaktr. Bu nedenleseklerleme konusunda yeni gelimeleri takip etmek ve seklerleme-din ilikisizerinde yaplan tartmalarn yeniden incelenip bilim insanlarnn hizmetine sunmaamac ierisinde bu alma hazrlanmtr.

1.3. Aratrmann Metodu

Sosyolojide uzun bir sre aratrlp incelenen, zellikle son dnemde yeniden

ele alnmaya balanan seklerleme din ilikisi din sosyolojinin gzde konular arasndayer almaya devam etmektedir. Dini karakterli olaylarn incelenmesi bilimi olan din



9/112

GR Ali BAYER

4

sosyolojisi alannda yaplan aratrmalarda sosyal bilimler metodolojisi izlenmektedirve aratrma bu modele bal kalacaktr. Yaplan bu aratrma sosyolojik bir literatrtaramasdr.

Aratrmann konusu olan seklerleme incelenirken bu alanda yaplan

almalarda bat toplumlarnda kilise din ilikilerinden hareketle ele alnp ortayakonulmaktadr. Kavramn ortaya kt ve geliim gsterdii mekan Bat toplumlarolduuna gre haliyle kilise din ilikileri n plana km olsa da, zamanla Bat dtoplumlarda da seklerleme eilimleri grlmeye balamtr. Seklerleme din ilikisisadece Hristiyan alemi iin deil; onun dnda kalan btn dini birlik veorganizasyonlar iin genel deerlendirmelerde bulunmak bakmndan zellikle dinisosyal biimlerin yaplar hakknda fikir edinmek bakmndan son derece nemliolmaktadr (Wach, 1987:26).

Din sosyolojinde aratrlacak konuya yaklamda objektiflik ilkesi oknemlidir. zellikle modernleme, rasyonelleme, yeni dini oluumlar gibi ok boyutlu(multi-dimensional) seklerleme olgusu ele alnrken her trl n yarg ve kabullerden

uzak, bilimsel metodolojiye bal kalmak gerekmektedir.Sosyolojik bir konu ele alnrken sosyolog, kiisel tercihlerini, n yarglarn,

inanlarn kontrol altnda tutmaya almal ve deersel olarak hkm vermektenziyade ak ekilde ortaya koymaldr (ifti, 1999:8). Konu ele alnrken hem Battoplumlarnn hem de, Bat d toplumlarn dini hayatlarndaki deimeler deeryargsndan uzak kalnarak deerlendirilmeye allacaktr. Dolaysyla, hem klasikseklerleme teorileri hem de yeni paradigmann verileri elden geldiince nesnelolarak ele alnacaktr. Yeni paradigmann klasik seklerleme teorilerin verilerinisorgulamalar, bilimsel yntemin ne olduu veya bilimsel objektiflik yargsnn nasldzenlenmesi gerektii ynndeki sekler anlaylara kadar uzanmaktadr. rneindinin bize nesiller boyu aktarlan ve modernite tarafndan krlamayan bir zincirolduu eklindeki teziyle tandmz Daniele Hervieu-Leger,din sosyologlarnninanan kimseler olmamasn objektifliin temel ls sayan mant u szlerlesorgulamaktadr: Aile sosyolojisi yapmak iin evli olmak m gerekir?(Hervieu-Leger,2000:13).

Sosyolojik aratrmalarda tabi bilimlerdeki gibi deney yapma olana ok g vesnrl olduu iin, bu eksii giderme ynnde yararl olan ve aratrmaclar tarafndanska bavurulan yntemlerden biri de, karlatrma yntemidir (Ozankaya, 1991:56).Seklerleme olgusunun farkl toplumlarn inan ve kltrlerini ayn oranda etkileyipetkilemediini, ortaya koymak, ortaya k itibariyle batl bir olgu olmasna karn,batl olmayan dier lkeleri de etkileyecei gereinden hareketle aratrma ortayakonulurken karlatrma yntemine bavurulmutur. Seklerlemeyle ilgili ortayakonan veriler karlatrarak bu verilerin gvenirlii deerlendirmeye tabi tutulmutur.nk ayn olguya farkl alardan bakan bu teorilerin verilerinin kendi alarndandoruluu kabul edilse de ok boyutlu bir konunun tek bir bak asyla doru olarakanlalmas ve ifadelendirilmesi mmkn deildir. Dolaysyla aratrmada, farkltoplumlarn inanlar da yer yer karlatrarak konuya zenginlik katlm ve daha dorusonulara ulalmaya allmtr.

Seklerleme, laiklik kavramyla yakn bir anlama sahiptir ancak ayn anlamkarakterlerini paylamazlar. Laiklik, din ve devletin ayrlmasn ifade ederkenseklerleme din ve devletin ayrlmasn da ieren, genel olarak dinin toplumdaki yeriniifade eden bir kavram olarak n plana kmaktadr. Dolaysyla, konu ele alnrken

kavrann bu yn dikkate alnacaktr. Aslnda konu, hali hazrda, din ve devletinayrlmas olarak anlalm olsayd ortada tartlabilecek fazla bir ey olmamas



10/112

GR Ali BAYER

5

gerekirdi. Batl toplumlarn ounda laiklik anayasada yer almtr. Ancakseklerleme tartmalar halen devam etmektedir. Seklerleme ok boyutlu birolgudur ve farkl bak alarndan yararlanlarak aklanabilir, onu sadece din ve devletilikileri olarak ele almak yanl sonulara ulatracaktr (Kkta, 1997:16; Kse,

2001:204). Seklerleme kavramnnn kullanm daha nceki almalardadnyevileme, adalama gibi kavramlar kullanlm olsa da, kavramn ifadeettii anlam snrlayacan dikkate alarak seklerleme ifadesini kullanmtr.

1.4. Aratrmann Snrllklar

Bilimsel aratrmalar doas gerei belli snrllklar bnyelerinde tarlar. Herbilimsel aratrmada olduu gibi aratrmamz da belirli snrlklar bnyesindebarndrmaktadr. Aratrma konusu olan seklerleme ok boyutlu (multi dimensional )ve disiplinler aras (interdisipliner) ele alnp incelenecek bir olgudur. Aratrmadaseklerleme olgusu, din sosyolojisi perspektifinden ele alnmtr. Aratrma bir

literatr almas olduundan grme, anket gibi teknikler kullanlmamtr.Seklerleme olgusu, Bat dnyasnda uzun yllar tartlmasna ramen lkemizdeancak son dnemlerde tartma zemini bulmutur. Konuyla ilgili yabanc literatrdehazrlanan birinci el kaynaklara elden geldiince ulalmaya allmtr. Kaynaklarnbyk ounluunun yabanc dilde olmas, Trke literatrde seklerleme konusuzerine yazlan eserlerin ok az olmas veya konunun sosyolojik perspektiftenincelenmemesi gibi faktrler konunun ilenii bakmndan baz zorluklar beraberindegetirmitir. Dolaysyla aratrma ulalan kaynaklarla snrldr.

Toplumsal artlar ve durumlar srekli deitii iin seklerleme ve din zerineyaplan bu aratrmada ulalan sonular da nihai deildir. Ayrca, seklerleme olgusuBat dnyasyla snrl bir olgu deildir. Buradaki snr corafi deil, kltreldir. Yani,

seklerleme srecinden sadece Batl lke ve toplumlar deil; ayn zamanda Bat dtoplumlar, bunlardan slam dnyas ve zellikle modern Trk toplumu bu sretenetkilenen ve hali hazrda bu sreci yaayan bir lkedir. Durum byle olmasna karn,konuyla ilgili Trke literatrde aratrmalar olduka yetersizdir veya daha okmodernleme-slam tartmas zerinde yaplmaktadr. Ayrca, seklerlemeyle ilgilialmalar daha ziyade Batl toplumlar zerinde yaplm olduu iin, Bat dtoplumlar zellikle de, Trk toplumu ile ilgili kapsaml analizler yaplmas pek mmknolmamtr

1.5. Konuyla lgili Daha nceki Aratrmalar

Din ve seklerleme olgusu Bat sosyal bilimler alannda uzun yllar ilenmi birkonudur. Seklerleme konusunda nde gelen Batl sosyologlardan Peter L. Berger,Thomas Luckmann, Rodney Stark, William S. Bainbridge, Jeffrey K. Hadden, RobertN. Bellah, Grace Davie, David Martin, Bryan Wilson, Steve Bruce, Daniel Bell ve dierbirok batl sosyolog gerek kitap olarak, gerekse makalelerle seklerleme konusunuilemilerdir. Bu yazarlarn eserlerini, hem aratrmann kapsam hem de zamanasndan, tek tek sunma yerine aratrma ierisinde bu sosyologlarn grlerine zamanzaman yer verilecektir.

Seklerleme olgusu batda uzun yllar aratrlmasna karlk Trke literatrdekonunun ele alnmas olduka yeni saylr. Trke literatrde seklerleme zerine

yaymlanan eserlerden ksaca sz etmek gerekmektedir. Kronolojik olarak seklerlemezerine yaymlanan eserler unlardr:



11/112

GR Ali BAYER

6

Ali Kse, Seklerizm Sorgulanyor (2001)Eser, Peter L. Berger, Rodney Stark, W. H. Swatos, K. J. Christiano, Jeffrey K.

Hadden, Robert N. Bellah, David Martinin seklerleme zerine, MarkJuergensmeyerin fundamentalizm zerine farkl yer ve zamanlarda yaynlanm olan

makalelerden oluan sekidir. Seklerleme teorilerinin ngrlerinin gereklemedii,dini kurum ve sembollerin yeni dini hareketler rneinde olduu zere yenidencanland ve seklerleme olgusunun bu balamda yeniden deerlendirilmesigerektiini ne sren yazarlarn almalarnn tercmesidir. Yazarn kendi makalesininde bulunduu bu alma, seklerleme olgusunu ieren ilk derli toplu eser olamaniteliini tamaktadr.

M. Ali Kirman, Din ve Seklerleme (2005)Eser seklerleme olgusunu sosyolojik bakmdan ele alan ilk almadr.

Bylesine nemli bir konunun sosyologlar tarafndan ele alnmas zorunluluu ortayakmtr. M. Ali Kirmann bu almas eksik braklan bu boluu doldurmanoktasnda nemli katklar salamaktadr. Seklerleme kavram sosyal bilimler

literatrnde yakn zamanlarda fark edilmi ve bu konuyla ilgili problemler de daha oklaiklik, modernlik, adalk gibi konular erevesinde ele alnmtr. Din veSeklerleme ilikisi zerine yaplan ilk alan aratrmas olan bu almadaseklerleme olgusunu din, ekonomi, bilim, siyaset ve aile gibi temel toplumsalkurumlar balamnda incelemitir. Eser alan aratrmasdr. Yazar, Trk toplumundadinin sosyal hayatta ne derece etkin olduunu ortaya koymay amalamaktadr. Yazaragre seklerleme srecinin ortaya k ve etkileri her toplumda ayn biimdegereklememitir. Her toplumun kendine zg sosyo-ekonomik, kltrel ve tarihselartlar birbirinden farkl olduu iin her toplum kendi toplumsal yapsna greseklerleme srecinden farkl biimlerde etkilendii gzlenmektedir. Dolaysyla,seklerleme olgusu ele alnrken tek bir seklerleme modelindenbahsedilemeyeceini, seklerlemenin artk sona erdiini iddia etmenin de bellinoktalarda hatal olacan ifade etmektedir. nk seklerleme bir sretir ve henzsonulanmamtr. Ayrca, seklerleme gerilemi grnmesine karn; etkisini halagl bir ekilde srdrmektedir.

Ramazan Altnta, Din ve Seklerleme (2005)Yazarn seklerleme zerine daha nceden eitli yer ve zamanlarda

yaynlanm olan makalelerinden oluan, derleme bir eserdir. Din ve seklerlemeilikisini teolojik perspektiften ele alan yazar, slam ve seklerleme, slam-Protestanlkilikisi balamnda seklerlemenin kkleri zerinde durmu, ekonomi ve seklerlemekonularn ele alarak konuya farkl bir perspektifte yaklamtr. Eser yazarn Kelamalannda almas nedeniyle seklerleme hakknda genel bilgiler iermektedir.

Zeki Sayman, Din Seklerleme Cemaatler (2005)Akademisyen olmayan ancak bu konulara ilgi duyan biri olarak yazar din ve

seklerleme ilikisini slamiyet balamnda deerlendirmektedir. Mezhepleme olgusu,selefilik ve slam dnyasnn son yzyldaki seklerleme tecrbesini cemaatlemebalamnda ele almaktadr.

slamiyat Dergisi, Dnyevileme (2002)slamiyat dergisinin Dnyevileme zel says olarak hazrlanan almada

farkl bilim dallarndan akademik alanda alan ve aratrmac yazarlarndnyevileme/seklerleme olgusunu eitli perspektiflerden ele aldklar konuyla ilgilibilgilerin sunulduu bu alma faydadan hali deildir.

Diyanet Aylk Dergi, Dnyevileme (2006)



12/112

GR Ali BAYER

7

Gndemi takip edici bir nitelie sahip olan dergi; seklerlemenin son yllardapoplaritesinin artmasnn bir sonucu genel olarak dnyevileme olgusuyla ilgili eitligrleri bir araya getirmitir.

Gerek slamiyat, gerekse Diyanet Aylk Dergide seklerleme, dnyevileme

olarak ele alnmtr. zellikle Diyanet dergisi, seklerlemeyi dnya-ahiret ilikisierevesinde teolojik olarak ele alan ve elementer yazlardan olumaktadr.



13/112

DN VE SEKLERLEME Ali BAYER

8

2. DN VE SEKLERLEME

2.1.Din

2.1.1.Kavramsal Adan Din

Din olgusunu konu edinen bu aratrmada ncelikle dinin ne olduununbelirtilmesi gerekmektedir. nsanln hemen her dneminde toplumlarn hayatnetkileyen, akn bir gce inanma duygusunun var olduu grlmektedir. Din insanlarnyaam biimlerinin ekillenmesinde, sosyal, kltrel, ekonomik vs. alanlarndzenlenmesinde nemli bir unsur olmaktadr.

Btn insanlarn zihninde ayn duygular uyandracak olan bir din tanmgerekletirme ideali tarihin her dneminde gncelliini korumutur. Ancak zerindeherkesin uzlamaya varabilecei bir tanm da ortaya konulabilmi deildir. Klasik

dnemden, gnmze kadar her sosyolog din-toplum ilikileri balamnda kendi bakalarn yanstan farkl tonlarda tanmlamalarda bulunmulardr. Bergere gre tanmlardoalar gerei doru veya yanl olduklarna gre deil de, az veya ok faydal olupolmama durumuna gre deerlendirilmelidir (Berger, 2000:253). nk din kavrambir Budist ile Yahudi bir insann zihninde ayr armlar yapacaktr. Hatta ayn dineinanan insanlar bile farkl din anlaylarna sahip olabilmektedirler. Baz dintanmlamalarnda dinin bilgi veren yn n plana karlrm, konunun psikolojik,sosyolojik yn ihmal edilmi, bazlarnda da kognitif yannn aleyhine olacak ekildeahlak ve duygu konusu n plana karlmtr (Kkta, 1993:22). Dolaysyla, her bilimdal kendi metodolojisine uygun tanmlamalar yapmtr.

Dinin Tanr ya da bir ksm tabiatst manevi glerle ilikili olduunu varsayan

tanmlar dinin teolojik tanmlar olarak kabul edilebilir. Buna gre din, Tanrya, manevivarlklara inanmadr, Tanrnn insan ruhunda yaamasdr. Din, hem korkutucu hem decezp edici olan gizemdir. Yani teolojik tanm, bir eyin din olabilmesinde genel olarakbir Yce Varlk eklinde kiiselletirilen ancak zaman zaman gl manevivarlklarda yaylm bir varlk olarak da tasavvur edilen ya da gayri ahsi, gizemli,tabiatst bir g olduu kabul edilen bir gce inanc temel lt haline getirir. Dininahlaki tanm, dinin kendisine inananlarn nasl yaamalar gerektiini anlatmaktanibaret olduunu vurgulayan tanmlardr. Ahlaki tanmlar, kaynan sorgulanmam yada sorgulanamaz bir otoritede bulan ve genel olarak inananlar tarafndan desteklenendoru bir davran kodunu, bir eyin din saylmasnn temel lt sayarlar. Felsefitanmlar, insann kozmik dzen ya da beeri var olula ilikili olarak yorumlad bir

ideay ya da kavram bir eyin din saylabilmesinin lt haline getirir. Dininpsikolojik tanm, insanlarn iinde bulunulan his ya da duygular bir eyin din olarakkabul edilmesinin temel lt haline getirir. Bu duygular ya da hisler, insanlarn szkonusu duygu ve hisleri tatmin etmek iin daha byk glere bavurmalarna sebepolurlar. Sosyolojik tanm, bir insan toplumunun varln dini temel kriteri haline getirir.Bu insan topluluu, toplumun kendisinden daha byk kuvvetler ya da glere olaninanlaryla zdeletirilir, toplum bu inanlar tarafndan bir arada tutulur ve varlbylece devam eder (Cox, 2004:19-22).

Tanmlarn bu eitlilii dinin evrensel tanmnn yaplamayaca, efradn camiayarn mani bir tanmlama yaplamayaca gibi durumla kar karya brakr.Tanmlar yaplar gerei belli snrlamalar bnyelerinde tar. Dolaysyla, her tanm birdierini darda brakr. Din bir sosyolog iin sosyal bir kurum olarakdeerlendirilirken, psikolog iin yaanan bir tecrbe olarak alglanmaktadr.



14/112


9

Herhangi bir seklerleme tartmasnda seklerlemenin hangi fikirsel temeledayandnn ortaya konulmas tartmann sonucunu belirlemek iin ok nemlidir.zerinde durulmas gereken nokta, seklerlemenin nasl tanmlanacadr. Belki dahaesasl olarak dinin nasl tanmlayaca, konunun odan oluturmaktadr.

Seklerlemeyi yorumlayanlarn muhtemelen en nemli zellii, grlerini dintanmlamarna balamalardr (Haralambolos and Holborn, 1995:488). Din veseklerleme zerinde herkesin zerinde uzlat genel tanmlamalar olsa da olmasa da,bir ksm sosyologlar tarafndan byle bir sre tanmlanmtr. Din, ilkelden modernebtn toplumlarda ayn biimde yaanmam ve anlalmamtr. Ayn dini gelenekierisinde bile din insanlar tarafndan farkl biimlerde uygulanm ve yorumlanmtr.Durum byle olunca insanlarn bir ve ayn dini yaay ve anlaya sahip olduundanhareketle din tanmlamalarnda bulunmak yanltc sonular verecektir.

Din toplumsal ve balayc bir fenomendir. Mikro seviyede bu sosyal balamdadin ayr ayr eitli insan ihtiyalarnn tamamyla karlanmas iin yardm eder vetevik eder. Burada iki dnceye vurgu yaplmaktadr. Birincisi, dini gd ayet

evrensel deilse, toplumsal yapnn temel bir ynn oluturur. kincisi, din-kastedilendini tecrbedir-sosyal yapnn toplumsal seviyesinin bir trevidir (Wentworth,1989:48).

Dindarln boyutlar zerine yazd makalesinde Charles Glock, dindarlnboyutlarn dini inan, pratik, tecrbe, bilgi ve etkileme eklinde be boyutta ortayakoymaktadr. Buna gre, insanlarn dini yaaylar farkl formlarda olabilmektedir.Yaplacak aratrmann da dindarln bir boyutunu yaayan insann dier boyutunuyaamad veya yaamas gerektii gibi n kabullerden ziyade dindarln genel olarakele alnmas gerektiidir. Bylece daha genel ve daha gvenilir sonulara ulalacaktr(Glock, 1998:252-9). rnek olarak ar iki durum ele alndnda: ayet din sadecekurumsal pratik asndan tanmlandnda seklerleme, kilise yelii ve katlmnnd anlamna ve karakteristik bir sre gibi grnebilir, en az ndan Bat Avrupatoplumlarnda; ancak dier taraftan, dini her bireyde dindarln bir miktar olaraktanmlandnda, seklerlemeyi tanmlama imknsz hale gelir ve sadece insanpsikolojisinin bu evrensel zelliini gstermek iin deiimin ieriine iaret etmek iinkullanlr. Seklerleme almasndaki belirli ana problem tanmlamadr, bu bakmdanortaya konulan kavramlarn farkl kullanmlarn gz nnde bulundurmak olgununanlalmas asndan ok nemlidir (Hill, 1973:228).

2.1.2. Sosyolojik Adan Din

Seklerleme konusunun anlalmasnda; problemin ortaya konulmasndakullanlan kavramlarn birbirinden olduka farklekilde kullanlmas etkili olmaktadr.

Bunlardan biri de, din kavramna yklenilen anlamlar ve bu balamda din kavramnnfarkl perspektiflerden tanmlanmasdr. Dinin zc (substantive) tanmn yapanlaragre doastne bir inan olarak din, seklerleme sreciyle birlikte kte gibigrnr. Dinin fonksiyonel tanmn elinde bulunduranlara gre, hayata bir anlamsalayc olarak din; seklerleme sreciyle birlikte bir takm deimelere maruz kalr,ancak dini k zorunlu deildir (Roberts, 1990:319). Dolaysyla burada yaplmasgereken ey dinin zc ve fonksiyonel tanmlarn ele alarak konunun daha iyianlalmasn salamak olacaktr.

ster zsel isterse de ilevsel olsun belli bir din tanm ve buna dayal dinteorilerinden hareket etmenin bile snrlayc ve indirgeyici eilimleri ierebilecei,buna trl felsefeler ve doktrinlerin artlandrc, ynlendirici ve hatt yanltc tuzak

etkilerinin olduu ifade edilmitir (Gnay, 2002:18). Sosyologlarn yapm olduu din



15/112


10

tanmlar arasnda zc (substantial) ve fonksiyonel (functional) din tanmlardikkat ekmektedir.

zc tanmlara gre, din, inanlar, tutumlar, ynlendirmeler, aktiviteler,kurumlar ve yaplarn z olarak doastne ait olduunu vurgular. Dini bu ekilde

tanmlayanlarn toplumun ileyii iin dinin neminin kaybetmesi veya anmasneitli boyutlarn kabul etmeleri mmkndr (Wilson, 1987:159). in banda dinin birtanmn yapmak mmkn deildir. Olsa olsa bir tartmann sonunda-aada olduugibi-bir tanm yaplabilir diyen Weber, bir tanm yapmaktan ekinir. Bergerin de ifadeettii gibi Weberin eserini okuyan bir kimse vaat edilen tanmsal sonucu bo yerebekleyip durur dese de, Weberin dneminin din biliminde geerli olan zc tanmkabul ettii ve takip ettii ifade edilmitir (Ta, 2003:203).

Btn dinleri kapsayacak ekilde bir tanmlamann R. Otto tarafndan yapldkabul edilmektedir. Ona gre din, insann kutsalla ilikisidir. Ottoya gre, kutsalolarak bilinen veya kabul edilen ey, her eyden nce sadece dini alanda ortaya kanzel bir deerlendirmedir. Bu tanm, bireyin kutsal olan yaabilme kabiliyetinin

varln ve bu tecrbenin onun varl icab bulunduunu ifade etmesi bakmndannemlidir (Kkta, 1993:25).

J. Wach da Ottoyla benzer ekilde, din kutsaln tecrbesidir tanmn kabuletmektedir. Ona gre din alannda geerli bir ifade veya formun gerek anlam ve entemel kayna, orijininde ve karakteristik bir dini tecrbeye tanklk etmesindendir.Wacha gre dinin bu ekilde anlalmas ve objektiflii zerinde srar etmekte ve onunyalnzca yanltc tabiat zerinde srar eden psikolojik nazariyelere kar koymaktadr(Wach, 1987:17;Ta, 2003:203).

Sosyolojik anlay Wachn etkisinde ekillenen G. Menschinge gre din,insann kutalla hayati ilikisini ve kutsalla evrilmi insann cevabi davrandr. Birereve tanm olan dinlerin tezahrlerinde tarihsel imkanlarn ounu akta brakan butanm, daima kullanldekliyle din kelimesiyle ifade edilmi olan esas yapya dayanr(Kkta, 1993:26).

Berger, hem din tarihi hem de genel olarak din bilimlerinde ortak olanfenomenin yerleik kavramlaryla hareket ettiini belirtir. Rottounun din tanmdorultusunda hareket ettiini belirtmi ve zc bir tanmlamayla alma denediiniifade etmitir. Ancak ak bir din tanm da vermemitir. Berger, dnsel dnmyaamtr, yani balangta ateli bir seklerleme taraftaryken, daha sonra bugrlerinden vazgemitir ve bu balamda, Luckmannn ilevsel tanmna tamamenkatldn ifade etmitir. Dinin zsel bir tanmn yapmaya almann ve onunantroplojik temellenmesiyle toplumsal ilevselliinin ayr ayr konular olarakincelenmesinin daha yararl olacan dnmektedir (Berger, 2000:254-56).

Anlald kadaryla dinin zc tanmlar, dinin kutsal, akn, doast birvarla atfta bulunmaktadrlar. Bu tanmlar baz sosyologlar tarafndan din fenomeninievrensel olarak tanmlayamadklar iin dar tanmlar olarak deerlendirilmilerdir

Sosyal deimenin olduka yava gerekletii sanayi ncesinin duraantoplumlarnda dinin zyle ilgili tanmlara uygun bir dini yaayn hakim olduugrlrken; hzl sosyal deimelerin yaand ve geleneksel olandan sanayi toplumunageite modernizmin etkisindeki toplumlarda ise, fonksiyonel din tanmlarna uygun birdini hayatn yaand grlmtr. Ancak, buradan zc tanmlamalarn gelenekseltoplumlarda, fonksiyonel tanmlarn da modern toplumlar anlamada daha uygunolaca sonucu karlamaz (Cokun, 2005:13).

Dinin sosyolojik deerlendirmesinde ortaya kan farkllklarn temel sebebidine bakn hangi dzlemde gerekletirildii, dinin hangi gzle deerlendirildii ile



16/112


11

yakndan ilgilidir. Mesela Bryan Wilson gibi din sosyal bir kurumdur yaklamylakurumsal anlamda deerlendirmede bulunanlar mabetlere devam veya din kurumlarakatlm gibi tamamyla sosyal aktiviteleri dikkate alarak modernite ile birlikte dininzayfladn iddia etmektedirler. Ama dinin bir anlam sistemi olduu yaklamn

benimseyenler ise dinin metafizik alan, dolaysyla da iinde yaanlan dnyayanlamlandran bir olgu olduunu, bu anlamlandrmann da insan iin nemini hibirzaman kaybetmediini dnmektedirler. Onlara gre bu nem modernite ile gerilemekyerine giderek artan bir ivme gstermitir (Kse, 2001:214).

Dinin zc tanmlamalarn yannda, bir ksm sosyolog dini, belli sosyalfonksiyonlar yerine getiren bir dizi inan, dnce ve aktivitelerin olduu fonksiyonelterimlerle tanmlamlardr (Wilson, 1987:159).

Fonksiyonel tanmn ncs olarak kabul edilen Durkheime gre din, kutsalnesnelerle ilgili inan ve uygulamalara bal bir sistemdir, yani katlanlar kilise adverilen tek bir ahlaki toplulukta bir araya getiren, ayr yasaklanm inanlar veuygulamalardr (Aron, 2000:278). Durkheimin bu tanmn deerlendiren Bergere

gre, Durkeimi, Weberin aksine dneminin din biliminin uzmanlnn dini zcbakmdan tanmlamak eklindeki eilimin karsnda yer ald. Bu balamda,Durkheimin dine yaklamnn Weberinkinden ok daha kklce sosyolojik olduusylenebilir, yani Durkheimci adan din, toplumsal olgu olarak alglanmaktadr(Berger, 2000:254)

Dini onun toplumsal ilevsellii asndan tanmlamaya girien en inandrc veen kapsaml giriim The Invisible Religion (1967), adl kitabnda Thomas Luckmannnkidir. Her ne kadar gzle grlr bir biimde Durkheimi aan genel antropolojiktelakkilerle geniletilse de bu giriim ok ak bir ekilde Durkheimci izgide yer alr.Ayrca Luckmann ada yapsal ilevselcilik ile kendi ilevsellik anlay arasndaayrm yaparken dikkatlidir. levsellik belli temel antropolojik varsaymlara dayanr,yoksa (szgelimi Bat kltrne zg dinin bir kurumsallamas olan kilise zerindeyounlaan din sosyologlarnn yapt gibi) tarihsel adan greceli olduu kadarevrensellik statsne de kolay kolay karlamayan zgl kurumsal burlarda deil.Olduka ilgin bir iddia olan Luckmannn znn, insan organizmasnn; biyolojiktabiatn nesnel, ahlaken snrlayc ve tamamen kuatc mana alemleri vastasylaaknlatrma yeteneinde odaklandklar grlr. Netice itibariyle din, (Durkheimdeolduu gibi) sadece toplumsal bir olgu olmakla kalmaz, ayn zamanda gerekten parexcellence (tam anlamyla) antropolojik bir olgu da olur. Bylece asl itibariyle beeriolan her ey, ipso facto (bilfiil) dini de olmu olur ve beeri dzlemde dini olmayanfenomen, yalnzca insann hayvani tabiatnda veya daha dorusu dier hayvanlarla ortakolduu biyolojik yaplarnda yer alanlardan ibaret olur (Berger, 2000:255).

1950 ve 60lara kadar Amerikan sosyolojisinin hareket noktasn dininbtnletirici etkisi oluturmaktadr. Talcott Parsons da, dinin btnletirici etkisinevurgu yapmtr (Davie, 2005:). Dini sembollerin birletirici gc ve ortak bir dinidnya grnn btnletirici fonksiyonu sosyal istikrar iin ok nemlidir. Kesinliinbir atmosferi ve kutsal sembollerde ifade edilen, tek bana bir dnya grnnyoksunluu, Bergerin esas ilgi alandr. Dolaysyla, o seklerlemenin-kltr vetoplumun birok sektrnn dini kurumlar ve sembollerin egemenliinden kaldrlan-modern toplum ve din arasndaki ilikide eletirel bir sre olduuna inanr (Roberts,1990:306).



17/112


12

2.2.Seklerleme

2.2.1.Kavramsal Adan Seklerleme

Herhangi bir kavramn ierdii anlamlar btnyle bnyesinde barndran bir

tanmlama yapmak olduka zordur. Sz konusu olan, birbiriyle ilikili birok kavram vesrelerin ats olarak kabul edilen seklerleme olduunda, zorluun derecesi daha iyianlalr. Aslnda, byk lde kltrel eksen zerine oturtulan bu kavramntanmlamak olduka gtr. Kavramlar kullanldklar yer ve zamana gre deiiklik arzetmektedirler. Bir kavramn ilk kullanld zaman sahip olduu anlamda kaymalarolabilecei gibi, yeni ve farkl anlamlar da kazanabilmektedirler. Yabanc literatrdekikavramlarn alnp kullanlmasnda baz skntlar yaanmaktadr. nk tanan kavrambaz deiim ve dnmlere, hatta ieriinin tamamen boalmasna yol amaktadr.Dolaysyla, seklerleme, modernleme, rasyonelleme gibi kavramlarn ortaya ktyerden bamsz ele alnmamas gerekmektedir.

Ele alnacak olan seklerleme (secularization) kavram da uzun bir anlamservenine sahiptir. Kavram teoloji, felsefe, sosyoloji, sanat, mimari ve hukuk gibieitli alanlarda kullanlmtr. Sekler kelimesinin tanm zerinde kavramnkullanlmaya balanmasndan gnmze kadar gelen srete tam bir mutabakatnsaland sylenemez. Kavram olarak sosyoloji literatrnde kullanlmayabalanncaya kadar kelime farkl anlamlarda kullanlmtr. Ancak kavram sosyolojidekullanlmaya balandnda bile her sosyolog; kavram kendi dnce yapsna uygunolarak tanmlamtr. Kavrama deer yargs ekleyen sosyologlarn yan sra; kavrammutlak anlamda tanmlama giriimlerinde bulunanlar da olmutur. Bu bakmdan,seklerleme kavramnn tam olarak anlalmas iin kavramsal analizin yaplmasgerekmektedir.

Genel olarak, seklerlik Latince "secularity" szcnn ngilizce kanalyladilimize gemi bir seklidir. "secular' szc, Latince'deki "u anki a/zaman"anlamna gelen "seaculum" szcnden tretilmitir (Swatos and Christiano,1996:211; Attas, 2003:40). Bununla birlikte drdnc-beinci asrlardan itibarenmuhtemelen bir devrin ruhu fikrinin uzants olarak dnya anlamn da stlenmitir.Attas, seklerizm kavramnda yer alan zaman-mekan armnn tarihsel olarakGreko-Romen ve Yahudi geleneklerinin Bat Hristiyanl ierisinde kaynamasndandoan uygulamalardan olutuunu ifade eder. O tarihlerde de kelimeye karmak biranlam atfedilmitir. rnein sonsuz zaman gibi bir anlama gelirken, bugn resmiHristiyan dualarnn sonunda yer alan ebedi dnya veya ebediyen gibi tabirlerLatince seaculum kelimelerinin tercmesidir. Saeculum kavram eytann egemenlii

altndaki bu dnyaya iaret eden dini olarak olumsuz bir terim olarak kullanlmtr(Hill, 1973:229). Kavram d dnya anlamn da ifade etmektedir. rnein, ddnyadan soyutlanarak resmi bir yaam disiplini iinde yaayan manastr rahipleri,d dnyada insanlara hizmet veren mahalle papaz anlamna gelen seklerpapazlardan ayrt edilmilerdir. Ancak kelime ayn zamanda Tanryla uyumayan birhayat veya hayat ekli anlamnda da kullanlyordu. Dolaysyla insanlar dnyadankamak iin manastr hayatna gireceklerdi. Kavram daha sonra sivil hukukla kilisehukukunun, sivil mlkiyetle kilise mlkiyetini ayrt etmek iin kullanlmayabalanmtr (Swatos and Christiano, 1996:211; Hill, 1973:229).

"Seklerizasyon" ifadesi de batda ilk defa 1644-48 yllar arasnda KatoliklerleProtestanlar arasnda uzun sren din savalar sonunda yaplan "Westfalya" antlamas

metinlerinde kullanlmtr. Bu ifade ile "kilisenin elinde bulunan emlakinkamulatrlmas kastedilmektedir. Bylece resmi bir metinde ilk defa kullanlan



18/112


13

"seklerletirme" ibaresi ile ruhani iktidara ait olan dnyevi gcn mlkiyet ve kontroldnyevi iktidara verilmi oluyordu (Altnta, 2002:58; Hocaolu, 1994b:49) Aynkavram Roma dini hukukunda tarikatlardaki bir mridin dnyaya yneliini degstermektedir. Kavramn kullanm, zel durumlardaki tartmalar ne olursa olsun

tamamen tasviri ve deerlendirmeden uzak bir anlamda kullanlmaktadr. Ancak bukullanm son zamanlardaki seklerleme tartmalarndan son derece uzaktr (Berger,2000:116). Seklerlikin bir izm halinde ortaya k George Jacob Holyoake ile1851 ylnda olmutur. Hocaolunun ifadesine gre Holyoake seklerizmin sosyal,siyasi ve ahlaki amalarnn ateist inanlar ortaya karmamasnn imknlar zerindeuram, bununla o, liberal zihniyetli teistlerin de, kendi teizmlerini bir pein hkmhaline getirmemeleri durumunda bu hareketin iine ekilebileceini mit etmitir.Seklerizm genel olarak, bir dnce akm, bir hayat tarz olarak Protestan dnyada;dinden arndrlm bir dnyevi hayat tarznn tesis edilmesi; dinin dnyevi olan hertrl aksiyon ile balantsndan koparlarak btn sosyal fonksiyonlarnn ve uygulamaglerinin yok edilerek pasifize edilmesi ve btnyle ferdi ve kiisel bir boyuta

indirgenerek dnya ile fonksiyonel balants kesilmi bir riteller ve inanlarkompleksi haline getirilmitir (Hocaolu, 1994b:43). Bylece, IXX. yzylda kelimengiliz dnr G.J. Holyoake tarafndan resmen benimsenmitir. Dolaysyla, kelimesosyal bilimlere uyarland yllarda zaten karmak bir kullanma sahiptir, ancakgiderek bir takm olumsuz anlamlar da yklenmektedir (Swatos and Christiano, 1996:211).

On sekizinci yzylda seklerleme (secularization) kavram araziyi kiliseninidaresinden sivil idareye dntrlmtr ve kavram genel olarak ntr bir anlamasahiptir, on sekizinci yzyl boyunca-kilisenin arazileri ynetimi ok daha kapsamlsiyasal programa dntnde-kavram bu ntrln kaybetti. On dokuzuncu yzyldaseklerizm (secularism) kavram militan bir ekilde ateistik kurumlar nitelemek iinkullanlmtr ve belki bundan dolay seklerleme dncesi birincisine (secularization)teologlar tarafndan farkl ynde eitli eletirilerde bulunulmutur, daha sonrakisekler kavram, teologlarn tartmalarnda olumlu bir madde haline gelmitir (Hill,1973:229).

Seklerleme kavramnn tanmlanmasnda her tanm kavrama bir snrlamagetirmitir. Dolaysyla yaplan her tanmlama zerinde konuyla ilgilenenlerin zihnindebir takm kuku ve problem varln korumutur ve korumaya da devam etmektedir.Schiner (1966),kavramn alt anlamn veya kullanmn belirler:

1-) nceden kabul edilen dini semboller, doktrinler ve kurumlarn prestij veneminin kaybolmasyla dinin kne, dinsiz bir topluma ulamay ifade eder.

2-) Dikkatin doastnden uzaklaarak dnya hayatnn ihtiyalarna veproblemlerine ynelmesi anlamnda daha ok bu dnyayla hem hal olmaya atf yapar.Bu aamada, dini ilgiler ve gruplar, sosyal ilgiler ve dini olmayan gruplardan ay rtedilemez. Ahlak alannda insanlarn gelecek hayat ynndeki motivasyonlarnn veyavar olan ihtiyalar iin temel motivasyon salayan pragmatik bir ahlak yoluylageleneksel ahlak dncesinin yer deitirmesini de kapsamaktadr.( Hill, 1973:234).

3-) Seklerleme toplumun dinden ilgisini kesmesi anlamna gelebilir. Buradadin, kendi ayrlm alanna ekilir ve zel hayatn bir meselesi haline gelir, btnyleisel bir karaktere sahip olur ve dinin kendisi dnda sosyal hayatn her ynndekietkisi sona erer.

4-) Din, dini inanlar ve kurumlarn dindar olmayan formlarna doru bir

dnme maruz kalabilir. Bu deiim nceden ilahi gce dayandrlan bilgi, davran



19/112


14

ve kurumlarn tamamen insann yaratclk ve sorumluluk alanna yani antropolojikdine doru dntrlmesini ifade eder.

5-) Dnyann kutsallktan arndrlmas anlamndadr. nsann ve doanndoast tarafndan rasyonel ve nedensel bir aklamas ve maniplasyon konusu haline

gelirken; dnya kutsal karakterini kaybeder.6-) Son olarak seklerleme, geleneksel deerler ve pratiklere ballnkaybedilmesi anlamnda, deiimin kabul ve alnan btn kararlar ve eylemin rasyonelve faydac bir temele dayandrma ynnde toplumda kutsaldan seklere doru birgeitir. Akas, bu kullanm toplumda dinin sadece deien bir durumuna iaretedilenden daha uzak anlamlara iaret eder (Hamilton, 2001: 187; Hill, 1973: 228).

Benzer ekilde Richard Fenn seklerleme srecini be aamada deerlendirir.Buna gre ilki, dinin tarih boyunca devam etmesinden baka ok erken ortaya kan diniroller ve kuramlarn farklldr. kincisi, dini ve sekler konular arasndaki snraydnlatma isteine dayanmaktadr. Sekler yaplar genel olarak, dini ve seklerkurumlarn belli olduu, bunlar yetki alanlarnn ayrlmasndan ok nce dini alandan

farkllamtr. Onlar, gerekte, asla btnyle bamsz ve belirsiz olamaz. Kutsal veprofan arasndaki ayrmn belirsizlii, seklerleme srecinin kendisi tarafndangelitirilen eyin kendisidir. nc aama, toplumun eitli unsurlarnn ilgilerininsnrn aan genellemi dini sembollerin gelimesini ierir. Amerika balamnda,Fenn, burada "sivil din" (Bellah 1967) olarak isimlendirilen eyin gelimesine iareteder. Drdnc aamada, aznlk ve kiisel zellik "durum tanmlar" ortaya kar.Sosyal otorite seklerlemitir, ancak burada birok grubun dini zeminlerdemerulatrma aamas gibi kutsaln bir yaylmas vardr. Son olarak, beinci aamaortak yaamdan bireysel yaamn ayrlmasdr (Hamilton, 2001:209).

Seklerleme kavram genel ynlendirici bir nerme olarak kullanlmasnnyannda daha farkl anlamlar ifade eden bir nerme olarak da kullanlmaktadr. Bunlararasnda dinin d veya kaybedilmesini, dini olann sekler olandanayrlmasn, bilimi aydnlk getirici ve din ile dier karanlk eyleri yok edici olarakgren Aydnlanma efsanesini, dinin dnmn sayabiliriz (Hadden, 1989:13-14;Stark and Bainbridge, 1987:279). Hatta daha ileri giderek Eric S. Waterhause iseseklerizmi ahlaki bir amac olan negatif bir dini hareket olarak tanmlanabileceiniifade etmitir. O seklerizmi, hayata ve idareye dair belirgin bir teori ortaya koymaklaahlaki olacan, bunu yapmak iin de ilahi veya gelecekteki hayata dair hibir referansabavurmadn, ancak dini balantlardan uzak bir dini fonksiyon teklif ettiini ve busebeple de negatif olarak dini kabul edilebileceini ileri srmektedir (Hocaolu 1994b:43). Ancak, ounlukla son derece basit bir tarzda hem toplumda hem de bireylerinbilincinde dinin geriledii bir sre olarak tanmlanmtr. Seklerlik kavramn sradanetimolojik bir kavram olarak ele alp snrlamak yerine zmlenmesi gereken birsorunun ifadesi olarak ele almak gerekmektedir. Zira bu kavram sadece epistemolojik,siyasi ve sosyolojik bir kavram olarak ele almak ierisinden klmas zor bir durumlave ksr bir dngyle karlama ihtimalini olduka artracaktr. nk seklerleme,temelinde daha ok ontolojik, kozmolojik ve teolojik unsurlar da ieren bir sorunolarak karmza kmaktadr. Bu sorunun cevabn bulmak, 'laiklik', 'adalk','ilericilik' gibi kavramlarn karlklarn daha net kavramamza yardmc olacaktr.

Seklerleme, Trkede ilk kez kullanlmaya baland yllarda genellikle,adalk, asrilik, laiklik vs. gibi anlamlarda kullanlm fakat sonralar bu karlklarnbir takm eksik ve snrl tanmlar ierdii dncesiyle bu karlklar yaygnlk

kazanmamtr. Seklerin karl olarak dnyevi, seklerlemenin karl olarak dadnyevileme, adalama kavram kullanlmtr (Berkes, 1973:15-6; Demirci:



20/112


15

2001:21). Ancak kullanlan bu kavramlar seklerleme kavramnn anlam ve ieriinibtnyle karlamamaktadr. Seklerleme kavramna slam dncesine felsefiteolojik bir perspektiften baktn ifade eden aratrmaclar kavram derin sapknlk(Gler, 2001:46), gaflet (Reber, 2001:21) eklinde tanmlayc yaklamlarda

bulunulmutur. Ancak bu tr ideolojik ve pejoratif yaklamlardan kanlmasgerekmektedir. nk ortaya konan yaklamlar Kirmann da belirttii gibiseklerleme kavramnn ifade ettii anlamlarda kaymalara hatta ieriinin btnyleboalmasna yol amaktadr (bkz. Kirman, 2005:52-53).

Seklerlemenin gerisinde Aydnlanma srecinin bilim ve teknik anlamdagelimesi yatar. Seklerleme Weber tarafndan sosyoloji literatrne kazandrlm birkavramdr. Weber kavram dnyann gzn amas, seklerlemenin anahtar olanrasyonelleme by ve gizemden uzaklama anlamnda kullanmtr (Hamilton,2004:197). Sosyal bilimler literatrne sosyolojinin bir armaan olarak girenseklerleme; din dnce, mumelt ve kurumlarn sosyal nemini yitirdii bir sre(Brayn Wilson), din inanlar, ibadetler ve cemaat duygusunun toplumun ahlki

hayatndan uzaklatrlmas, mistisizm dhil tm din konu ve tutumlara kar tamilgisizleme, yar paganlama, kilisesizleme (Peter L. Berger) gibi eitli ynlerdentanmlanmtr. Yine Berger, seklerlemeyi kltr ve toplum sektrlerinin dini kurumve sembollerin egemenliini ortadan kaldran bir sre olarak tanmlar (Berger,2000:168). Bergerin grnde dinin dnya grn ve sembolleri birletirmefonksiyonu ar ekilde nemlidir (Roberts,1990:304). Yani din, bir dnya grnnyaptn; lm ve dier sarsc deneyimleri aklamak veya hafifletmekle kalmaz aynzamanda onlar merulatrr (Segal, 1999:150). Seklerleme, dinin gerilemesi, yanidinin daha nce kabul gren sembollerinin, doktrinlerinin ve kurumlarnn prestij veneminin azalmas anlamna gelmektedir (Swatos and Christiano, 1996:5). GerhardLenski 1961de The Religious Factore girite modern dnyada dinin, aydnlanma vebilim anda grnmezlie mahkm olacan ve dini insanlarn ilkel gemiinde kalanve sadece eskiden kalma bir ey olarak pozitivist bak asna balamt. nkpozitivist adan din, aslnda cahillik ve batl inanlarn kurumsallamasdr.

Seklerlemenin bir teori, tez, ideoloji veya doktrin olup olmad tartlmtr.Haddena gre seklerleme teorisi, herhangi bir sistematik incelemeden geirilmeyenfaraziyelerin tesinde; sistematik nermeler btn olmaktan ok sorgulanmadan kabuledilen ideolojidir (Hadden, 1989:4). Bellaha gre seklerleme teorisi bilimselolmaktan ok dini bir doktrindir (Bellah, 2002:192). Berger, seklerlemeyi salgn birhastalk olarak grr. Bu hastaln taycs olarak, bat toplumlar dndakilerasndan Bat medeniyetinin bizzat kendisinin olduu anlalacaktr. Ancak batmedeniyetinin iinden, sz gelimi bir spanyol kasaba papaz tarafndan bakldndaise, seklerlemenin zgn taycs olarak modern ekonomik sre, kitle iletiimaralarnn dnyevi ierikleri gibi etkenler grlr (Berger, 2000:171).

Seklerleme ile seklerizm arasnda anlam ynnden farkllamaya gidilmitir.Seklerleme, deerler ve dnya grlerinin tarihteki evrimsel deimeye gresrekli olarak gzden geirildii srekli ve snrsz bir sre; buna karlk seklerizm,bir din gibi insan iin mutlak neme sahip tarihsel ve nihai amaca uygun, kapal birdnya gr ve deerler dizisi verdii ifade edilerek bu iki kavram arasndaki farkllkortaya konulmutur. (Attas, 2003:43.)

Attas, seklerlemenin, tm deerleri greceletirerek insan eylemi ve tarih iingereken akl ve zgrl sunduunu; dolaysyla seklerizmin seklerlemeye

kar bir tehdit olarak alglandn iddia eder. Bunun dikkatle incelenmesi ve devletideolojisi haline getirilmesinin nne geilmesinin gerekliliini ne srdklerini ifade



21/112


16

eder (Attas, 2003:43). Seklerleme bir teori olarak ne srlmektedir. Onu dzenleyicibir ilke olarak tanmlamak byk olaslkla daha doru olacaktr. Bu ekildeseklerleme, modern toplumlarda din hakknda geni kapsaml bir dnce ve bilgilerideerlendirmek iin bir ereve ve etkili bir yntem sunar (Davie, 2005:109).

Buraya kadar yaplan kavramsal analizden anlalaca zere seklerlemekavramnn ne olduu zerinde tam bir mutabakatn salanamad grlmektedir.Kavram, tarihi sre iinde anlam kaymalarna uram, siyasi, sosyal faktrlerinetkisiyle farkl anlamlar kazanmtr. Seklerleme tanmlamas yapanlarn dnyagrlerinin de kavramn tanmlanmas ve ele alnmasnda etkili olduu grlmektedir.Kavram zerinde farkl tanmlamalar olsa da seklerlemeyle birlikte dinin daha ncebtn toplum zerindeki etkisinin azaldn syleyebiliriz.

2.2.2. Tarihsel Srete Seklerleme

Bu balk altnda genel olarak dini kurum ve sembollerin toplumsal nem veetkilerini kaybedecei bir sre olarak tanmlanan seklerlemenin ortaya knhazrlayan tarihi, dini, felsefi, kltrel arka plan zerinde durulmas ok boyutlu birolgu olan seklerlemenin anlalmas asndan nem tamaktadr. nk birdncenin ortaya kmasnda, tarihsel adan o dnceyi oluturucu olaylar ve olgularbilinmedike meselenin akla kavuturulmas mmkn deildir. Bu sebepleseklerlemenin alt yapsn oluturan felsefi, sosyal, siyasi ekonomik dini vb. nedenlerive kkleri zerinde durulmas gerekmektedir. Zira modernleme ve bilimin ilerlemesisadece maddi hayat dntrmekle kalmam, bata din olmak zere gelenek, kltr vekutsal yeni bir okumaya tabi tutarak farkl bir takm deimelere uratmtr. Bu kkldeimelerin daha iyi anlalabilmesi iin tarihi arka plan tartmalarnn yaplmasgerekmektedir.

Genelde, seklerlemenin kkleri Rnensans, Reform ve Aydnlanma dneminekadar uzand belirtilmitir. Ancak seklerleme kavramnn uzun bir gemie sahipolduu sylenebilir. Fakat kavramn sosyal bilimler literatrnde gnmzdekianlamyla kullanma girmesi yeni kabul edilmektedir. Kavram sosyal, siyasal, ekonomikvb. ynlerden zaman ierisinde anlam kaymalarna uram ve farkl biimlerdekullanlmtr. nemli seklerleme teorisyenlerinden Stark ve Bainbridgeseklerlemenin aslnda yeni bir olgu olmadn; doastne ball zayflatan birsre olarak ou ilkel toplumlarda olsa dahi hemen her toplumda grldn ifadeederler (Stark and Bainbridge, 1987:311).

Baz yazarlara gre, Hristiyanlk kendi dini gelenekleri ierisinde bir takmsekler vurgular barndrmaktadr. P. Berger, seklerlemenin kklerinin Yahudi-

Hristiyan dini gr geleneinin kendi ierisinde yatan baz nedenlerine iaret eder.Eski Ahit teolojisi dnyay ruhsallktan arndrmak iin faaliyette bulunmutur. Budnemde sadece Tanr kutsaldr, dnya ruhlarn bulunduu varlk olarak grlmemi,dnya insanln kullanmna sunulmutur. Bu bak as, Tanrnn insanlarn kontrolkaynaklarn ve sorumluluklarn ktye kullanma tutumuna sahip olmalarna izin verenbir sreci gelitirmitir. nsanla yeryz zerinde egemenlik sahibi olmak iin yolgsterilmi ve bu tutum teknoloji ve bilimin daha sonraki gelimelerine izin vermitir(Roberts, 1990:305). Ancak bu durum Hristiyanln seklerleme ynnde gelimeyemsait, otomatik bir eilime sahip olduu anlamna gelmez. Sosyal, ekonomik faktrlergibi dini gelenein dndaki faktrlerin de etkisinin olduu bilinmektedir. Seklerlemeeilimleri zellikle Hristiyan sosyal evrelerde ortaya kmtr, hlbuki dier dinlerde

byle eilimler yoktur ve bu dini gelenekler de seklerleme meydana gelmedii gibiendstrileme, modernleme ve ehirlemenin etkisi de sz konusu deildir. Bu



22/112


17

balamda, Berger Hristiyanln onlar iin mezarlk yaptn sylemitir (Berger,2000:172; Hamilton, 2001:195).

Seklerlemenin sadece dinsel kkenleri olmad, onun douunda farkl birtakm faktrlerin etkili olduunu ifade etmek gerekmektedir. Bat kltrnn

geliiminde Yunan aklc dncesinin etkisi seklerleme olgusunun geliimindenemli rol oynamtr. Ancak seklerlemenin Ahdi Atikte hali hazrda mevcut bazdinsel temellerden ayr bir ekilde anlalamayaca ifade edilmitir. Tanr kavramnnkkl bir tarzda aratrlmas, yani Tanr ile bu dnyann btn doal srelerininayrlmasyd. Yahudiler Kraln ilahlatrlmasn kabul etmezler. srail Oullar ileahitleen Tanrnn tekilii inancndan gelir. Bu gayri tabii Tanr anlay kiHristiyanlkta daha da ileri gtrlmtr, dnyevileme dediimiz ve daha sonralardnyann tamamen kutsaldan arndrlmas halini alan hadisenin en nemli dinseldayana olarak grlebilir (Berger, 1999:105).

sann Tanrnn hakkn Tanrya, Sezarn hakkn Sezara verin sz laiklikteolduu gibi seklerlemenin de aslnda Hristiyan kaynakl olduu ve tarihinin saya

kadar uzand ynnde grler ileri srlmtr (Mert, 1994:89; kr. Bula, 1994:66).Byle bir yorumlama Hristiyanln btnsel yapsna, tarihsel geliimine, mantna veo adaki duruma bakmadan literal bir okumayla bu szden hareketle Hristiyanlnlaiklie elverili bir din olduunu iddia etmektir. Aslnda bu ifadeyle sa, bu dnyaya vebu dnya dzenine nem verilmemesi gerektiini bildirmektedir (ktem, 1994:38;Mert, 1994:89).

Seklerlemenin balangc olarak antik Yunan medeniyeti ve Roma Hukukunadayandran bir yaklam olsa da seklerlemeyi esas olarak Rnesans ve Reformhareketlerine dayandrmak kavramn tarihi geliimi ve ifade ettii anlam asndan dahauygun olacaktr. Rnesans dnya tarihi asndan nemli dnm noktalarndan birinitekil etmektedir. Sanatta, bilimde, felsefede tabiata ynelme eilimi sonucunda, gerekkonu, gerekse metot olarak Tanrsal ve ilahi olandan tabii olana doru ynelim insanladoay kar karya getirmi, bir anlamda Tanrsal gleri devre d brakmtr.Rnesansn balangcnda bulank, belirsiz, mphem olan seklerleme, Rnesansnbitiminde olduka net ve berrak bir ekil almaya balamtr. Balangta igdsel birhareketi andran seklerleme, sonralar bilinli bir harekete dnmtr (Hocaolu,1994a:95-108).

Kavram olarak kullanlmam olsa da seklerlemenin izlerini, Reformasyonhareketlerinde grmek mmkn olmaktadr. Reformasyon hareketleri, genel olarakHristiyanla ve onun temsil ettii gelenee, zelde Katolik kilisesine kar khareketi olarak 15 ve 17. yzyllar arasnda etkili olan ve Hristiyan geleneine yeni birekil vermek amacyla hareket eden ve birok Protestan kilisesinin ortaya kylasonulanan bir yenilik hareketi olarak tanmlanmaktadr (Kirman, 2004a:188; Altnta,2001:222). Reformasyon hareketini Martin Luther, (1485-1546) 1517 yl sonlarnadoru Wittenbergde bir kilisenin kapsna asm olduu mehur Doksan Be MaddelikTezi ile Protestan hareketini balatt ifade edilmitir. Bu hareketiyle Luther, kilise vepapalk kurumunu, gnah karma, iman, tvbe, kutsal metinlerin farkl dillerdeokunmas, insan ve Tanr ilikisi gibi birok konu zerinde ok uzun srecektartmalar da balatmtr. Martin Luther btn ileri yceltilmi olan Tanrnn katnaykseltmitir (Bruce, 2002:7)

Reformasyon, Avrupa toplumunun yapsnda ok sayda deimeye yol amtr.Bu balamda, iki deime zellikle nemlidir: (1) Latin Kilisesinin paralanmas, (2)

devlet kilisesi veya blgesel kiliselerin ortaya k. Bat Hristiyanlnn olduu yerdeKatoliklik, Luthercilik ve Kalvinizm veya reformcu Protestanlk vardr. Katoliklik ve



23/112


18

evrensel bir kilisenin olduu yerde de blgesel kiliseler veya blgesel kiliseler benzerignmzde birok kilise vardr (Groski, 2000:151).

Geleneksel bak asnda, Reformasyon, genellikle Protestan dncenin kabuledilmesi veya yaylmasyla ne geen esas olarak bir dini sre olarak tanmlanmtr.

Yakn zamanlardaki bak asna gre, tersine, bu srete Protestanln gc,biiminde sosyal ve siyasi elitlerin ve ilgilenenlerin rol oynad daha okvurgulanmtr (Gorski, 2000:150).

Sosyologlar Reformasyonu, esasnda dini oulculuun modern sisteme yol aanLatin Hristiyan leminin orijinal birimi ierisinde sosyal farkllama sreci olarakgrmler ve Bat kilisesinin bozulmasn seklerleme srecinin bir anahtar sebebiolarak gz nne alma eiliminde olmulardr. Benzer ekilde, Reformasyona kadartarihiler temel gnah karma-Lutercilik arasndaki teolojik, liturjik ve organizasyonelfarkllklar ortaya karmakla ilgilenmilerdir. Her yorumlama bylece bir dierinikuvvetlendirme ve dorulama eiliminde olmutur. Bununla birlikte son yllarda,tarihiler ana kiliseler arasndaki teolojik farkllklardan ziyade geliimsel benzerlikleri

vurgulamaya balamlardr. zellikle, onlar Gnah karma anda devlet ve kilisearasndaki sk ittifaka iaret etmiler ve onlarn dini ve siyasi elitleri disipline etme vehalk idare etme gayretine iaret etmilerdir. P. Gorski , sosyal dzenleme ve gnahkarma zerinde son zamanlarda meydana gelen eyin literatrn farkllama sreciolduu kadar farkllamadan dn (de-differenatiation) srecinin Reformasyonukapsadn iddia eder. zellikle reformasyonun temelinde sekler bir toplum iintohumlar yatarken, gnah karmada hi bir ey olmadn ancak sekler bir aolduunu iddia etmektedir (Gorski, 2000:150)

Gnah karma yalnzca dini bir sre deildir. O, ayn zamanda sosyal, kltrelve siyasi bir sretir. Dini seviyede gnah karma sadece farkl ve birbirine ztdoktrinleri ve ritelleri deil ayn zamanda laik ve papazn her ikisi zerinde kilisergtne ait disiplinin zorla kabul ettirilmesini de ierir. Sosyal seviyede kilise vedevletin ska el ele tututuu bir kampanya ve kilise hukuku izgisinde bireyseldavran tarz olduu kadar ve gndelik hayat tarznn Hristiyanlatrlmasna gayretsarf etmeyi ierir. Kltrel seviyede, gnah karma popler batl inanlar yok etmeve yerine yenisini ve btnyle Hristiyan dnya grn koyma abasn ierir. Sonolarak politik seviyede, kilise ve devlet arasndaki derin bir ittifak, ve ulusal kimlikarasndaki ilikinin bir gerginlii anlamna gelmektedir (Gorski, 2000:152)

Seklerlemenin tarihi izlerine Rnesans ve Reformasyon hareketlerinderastlanlsa da kavram olarak Seklerleme ifadesi batda ilk kez 1644-48 yllararasnda Katoliklerle Protestanlar arasnda (uzun sren din savalar sonunda) yaplanWestfalya Antlamas metinlerinde kullanlmtr. Bu ifadeyle kilisenin elindebulunan mallarn kamulatrlmas kastedilmektedir. Bylece, resmi bir metinde ilk defakullanlan seklerleme ibaresiyle ruhani iktidara ait olan dnyevi gcn mlkiyet vekontrol dnyevi iktidara verilmitir.

Bat tarihinde Restorasyon dnemi olarak bilinen zamanlarda yerleik dinanlayna kar bir takm itirazlarn artarak devam ettii ifade edilmektedir. 1700lyllarn banda Thomas Woolston, modernizmin dine stn gelebileceini, 1900lyllarn banda Hristiyanln tamamen ortadan kalkacan tarih vererek ortaya koyanilk kiidir. Ondan yarm yzyl sonra Woolstonun bu tahminin din adna daha iyimserbulan Byk Frederick, arkada Voltairee yazd mektupta Woolstonun yaknzamanlarda neler olacan iyi gremediini, dinin zaten varln devam ettirdiini ve

knn de ksa srede tamamlanacan ifade eder (Stark, 2002:34). Ancak buradaifade edilen dinin toplumsal hayattan tamamen silinecei eklindeki bir ngr



24/112


19

seklerleme kavramnn ifade ettii anlamlar tam olarak karlamad dikkatealnmaldr. nk tek bir seklerleme teorisi yerine birok seklerleme teorisindenbahsedilmektedir. Baz seklerleme teorisyenlerine gre, dinin yok olmasseklerleme olarak dnlrken, dierleri ise dinin kendi zel alanna ekilmesi,

bireysel bir tercih ve vicdan konusu haline gelmesi olarak anlalmtr. Dolaysylaburada tek bir seklerleme teorisinden bahsetmek hatal bir tutum olmaktadr. Budurumda ancak seklerleme teorilerinden sz edilebilir.

On sekizinci yzyl Aydnlanmasyla birlikte seklerleme gerek anlamda tarihsahnesine kmaya balamtr denilebilir. Bu dnemde on yedinci yzyln aklcfelsefesiyle birlikte bilim, felsefe, din, kltr, sanat gibi alanlar yeni bir okumaya tabitutulmu, bilimsel akln nderliinde yeni ve farkl fikirler ileri srlmtr.

Aydnlanma deyince genellikle ngiliz Devrimiyle balatlp, FranszDevrimiyle bitirilen felsefi bir hareket ve srece iaret edilmektedir. Fakat bu hareketinkapsam sadece felsefeyle snrl kalmam ve birok kurumu etkilemitir. AydnlanmaHareketinin amac insanlar esasta kt, kleletirici ve karanlk olduuna inanlan

mit, nyarg ve hurafelerin ve bunlar retip yaydna inanlan yerleik din ve kiliseyaplanmasn temsil ettii dnlen eski dzenden (ancient regime) kurtararak, yineesasta iyi ve zgrletirici olduu kabul edilen akl dzenine sokulmasdr.Aydnlanmann entelektel yapsnda akln dzeni btn insanlar apriori olarak iyikabul edilen btn unsurlar kapsamaktadr (iyinin ve dorunun lt din deil, insanakldr). Dolaysyla her trl felsefi ve toplumsal proje akla ve aklla/aklda somutlaanilkelere dayanmak zorundadr. Bu sebeple Aydnlanma, ayn zamanda akl a olarakda adlandrlmaktadr. Aydnlanma dnrlerinin en sk ve belirgin olarak kullandklarakl, tabiat, hrriyet vb. btn kavramlar dini ieriklerinden tamamen soyutlanmkavramlardr. Aydnlanma, en byk etkilerini Fransa ve Almanya bata olmak zereneredeyse tm Avrupa ve Amerikagstermitir. Bu lkelerde grlen hareketler temelzelikleri itibariyle homojen yapda deildir. rnein, ngiliz Aydnlanmas toplumprojesi olarak parlamenter bir mutlakyetilie, Fransz aydnlanmas despotik bir devletve topluma, Alman aydnlanmas ise otoriteryen bir devlet ve toplum sisteminedayanyordu. Aydnlanman hem dolayl siyasal ve toplumsal sonular itibariyle hemde aklsal devrim denilen oluumun altyapsn oluturarak modern toplumunbiimlenmesinde tartlmaz bir etki salad kabul edilir. Dolaysyla, Aydnlanmadnrlerinin yapt eyin, Ortaadan devralnan dini, felsefi, kltrel mirasnseklerletirilmesi olduu ifade edilmitir (Altnta, 2001: 222; Stark, 2002:34-35;Bellah, 2002: 162; Kirman, 2004a: 29; Cokun, 2005: 54).

18.yzyl dnrlerinin pek ouna gre dinin toplumsal sevide d,ilerleme dncesinin doal bir sonucudur. ounluk, bilimdeki ilerlemeler veaydnlanma ile birlikte dinin ve hurafelerin kanlmaz bir ekilde akln glerine boyuneeceine inanyordu. nk din, sosyal kurumlar, bilim ve teknolojideki deimelerinbirbiriyle yakndan ilikili olduu dnlyordu. phecilik ve speklasyon aolarak nitelendirilen Aydnlanma dneminin en nemli katks, bu dnemdeseklerleme kavramnn ayrntl bir ekilde ele alnp incelenmesiydi. Anlalan,herhangi bir alanda meydana gelen deimelerin dier alanlara da yansmas son derecedoald. stelik sadece J.G. Herder, Jean-Jacques Rousseau gibi ok az saydadnrn kar kt geliim kanunlarnn szde evrenselliinden dolay, tarihsel birilerleme ve bir ulusun seklerlemesi, dierlerinden herhangi birinin deiimi asndangeerli bir paradigma olarak kabul edilebiliyordu. Bu varsaymlar seklerleme

srecinin bizzat tabiat kanunlar kadar phe gtrmez olduunun kabul edilmesinekatkda bulunmutur (Davis, 2005: 83).



25/112


20

IXX. yzylda kavram, ngiliz dnr G. J. Holyoake tarafndan resmenbenimsenmitir. Holyoake, Secular Society isimli bir dernek kurmutur. Bu dernekinsanlarn karlat problemleri doast aklama ekillerine bavurmayan, ahlakibir bireysel eylem programna dayal bir adil dnya dzenine sadk insanlardan

olumaktadr. Bu dnemde seklerleme kavram gnmz kullanmndaki anlamnahenz kavumamtr. ok boyutlu ve karmak bir kullanma sahip seklerlemekavram zaman ierisinde farkl karakterlerde kullanlmtr. Dolaysyla, kavram sosyalbilimlere uyarland yllarda zaten karmak bir kullanma sahipti, ancak giderek deolumsuz bir anlam yklenmekteydi (Swatos and Christiano, 1996: 12).

lk dnem sosyologlarnn eserlerinde sosyolojik bir kavram olarakseklerleme ifadesine rastlanlmasa da, kavramn anlam ieriine yakn ifadelerinolduu grlmektedir. Auguste Comteun hal yasas seklerlemenin tarihigeliimi asndan olduka nemlidir. Ayn zamanda sosyoloji biliminin isim babas daolan Comte (1852), toplumlarn; teolojik, metafizik, ve son olarak akln ve biliminegemen olaca pozitif dnem olarak aamal bir sreten geeceinden sz eder

(Aron, 2000: 67). Comte, yapm olduu bu hal yasasyla dinsiz bir topluma geiitasarlamamtr. Comte, nsanlk Kilisesi (Humanity of Church) kurmu, bu din,doast glerden arndrlmtr. Dolaysyla burada din, sosyal kontrol mekanizmasolarak dnlmtr (Hadden, 1989: 6).

Yirminci yzyln balarnda A. E. Crawley, dinin ilkel devirden kald vesonunun da an meselesi olduu kanaatinin her yerde hakim olduunu ifade etmitir.Sigmund Freud, Bir Yanlsamann Gelecei isimli eserinde dinin kaynann Oediupuskomplekste yattn ileri srmtr. nsanlar kendi nevrozlarnn asln gizleyen dinisembolleri terk edecek ve kendi i problemleriyle kendileri muhatap olacaklard.Sonuta, nevrotik illzyonlarn en by olan dinin, terapistin muayene koltuundaleceini iddia etmi, ancak dinin lm konusunda daha nce de ifade edildii zeredinin sonunun gelecei iddialar seklerleme kavramnn ieriini tam olarakkarlamamaktadr.

Durkheim, Dini Hayatn lkel Biimleri (2005) isimli eserinde kutsal ve kutsald (sacred-profan) ayrmn ortaya koyar. Durkheime gre geleneksel dinler bilimselaklcln gelimesiyle iflas etmilerdir. Webere gre insanln balang noktasndadnya kutsallkla dolu bir dnyadr. amzda vard nokta ise, dnyann gznamas /bysnn bozulmasdr (disenchantment of nature) (Weber, 1985: 93).Weberden mlhem olarak alnan bu ifadeyle dnyann byden arndrlmasyla,insanlarn rasyonellemesi, seklerleme anlamna gelmektedir (bkz. Pierrucci, 2000:131-38). Weber, bu ifadeyle Tanrlarn, animistik ruhlarn, by ve tlsmn kovulmasnTanr ve insann ayrlmasn, tabiatn kutsal karakterinden syrlmasn ifade etmektedir(Weber, 1985:93; Hamilton, 2001:196; Aron, 2000:431; Attas, 2003:42).

Ksaca, ilk dnem sosyologlar seklerlemenin modernitenin btnleyici birparas olduunu ve tm dnyay kuatacan dnmlerdir. Modernlemeilerledike din zel alanna ekilecek, zelleecek, kltr zerindeki etkisinikaybedecek, tamamen bireysel bir olguya dnecek ve hibir deiim potansiyeliolmayan, toplumsal gc bulunmayan bir hale dnecekti. Anlalan, seklerlemetoplumlarn gittike kutsaldan uzaklat, ilahi olana ilgilerini kaybettii, dini g veotoritenin gittike zayflad bir sre olarak anlalmtr.

Seklerleme tezi, balangtan gnmze tek bir teori olarak gelmemi, herdevirde yeni bir anlam ve kapsam kazanmtr. Seklerlemenin mutlak doru bir teori

olmad iddia edilmitir. Dnyada meydana gelen yeni gelimeler karsnda



26/112


21

seklerleme tezinin bu gelimeleri aklayamad ve ngrlerinin gereklemediiynnde bir takm iddialar ortaya konulup seklerleme tezi eletirilmitir.



27/112

SEKLERLEMEYLE LGL KAVRAMLAR Ali BAYER

22

3. SEKLERLEMEYLE LGL KAVRAMLAR

Seklerlemenin ortaya knda birbiriyle ilikili olmakla birlikte olduka

farkl birok srelerin varlndan sz etmek mmkndr. Bu sreler seklerlemeninoluumunda direk bir etkisinin olduunu sylemek pek mmkn olmasa da, yani sebep-sonu ilikisine dayal bir ilikisi deil de, belli oranlarda etkili olduu grlmektedir.Dolaysyla, bu srelerin aklanmas seklerlemenin hangi fikirsel kaynaklardanbeslendiinin ortaya konulmas asndan nemli olmaktadr.

3.1. Farkllama

Tarihi sre ierisinde, toplumda dinin yerini ortaya koymak iin sosyologlartarafndan bir takm teoriler gelitirilmitir. Modern toplumdaki dinin yerini anlamak veanlamlandrmak iin gelitirilen teorilerden biri de seklerlemedir. Seklerlemenin

hangi fikirsel kaynaklardan beslendiini ortaya koymak iin bu dnceleri yakndanincelemek gerekmektedir.

Din ve toplum ilikileri din sosyolojisinin merkezinde yer almaktadr. Toplumsalyapda meydana gelen deimelerin din zerinde etkili olabilecei gibi, dini yapdameydana gelen deimelerin toplumsal yap zerinde etkili olabilecei de ifadeedilmektedir (Wach, 1987: 17-48).

Din, geleneksel toplum ve kltr yaps ierisinde toplumsal yapy ailedenekonomiye, eitimden hukuka ve bo zaman deerlendirme gibi alanlar btnylekucaklamaktadr. Ancak sanayileme ve modernleme srecinde toplumlarn yapsndameydana gelen deimelerle birlikte dinin yapsnda da birtakm deimeler meydanagelmitir. Bu deimelerden biri de toplumun yapsnda meydana gelen farkllamadr.

rnein, toplumsal bir kurum olarak aile, eskiden sosyal kurumlar olduu kadar birretim nitesiydi. Endstrilemeyle birlikte ekonomik aktivite evden bamsz halegelmitir. Eitim, salk, sosyal refah ve sosyal kontrol nceden btnyle dinikurumlarn nfuz alan iindeydi; ancak uan biz her biri uzmanlam kurumlarasahibiz. Kontroln deiimi tedrici ve farkl dizilerde eitli hzlarda ilerlemitir, ancakdini profesyoneller uzmanlam-eitimli profesyoneller olarak yenilenmitir; bilgi vebeceri gruplar oluturulmutur (Bruce, 2002: 8).

Farkllama, dinin toplumun birok yn zerindeki sosyal etkisinikaybetmesine yol aan bir sre olarak anlalr. Din, daha nceleri sahip olduufonksiyonlar kaybetmitir. Farkllama neticesinde meydana gelen seklerleme ise,sosyal kurumlarn dinin etkisinin zgr ve zerk hale gelmesi srecine iaret eder.Neticede, din aka grev ve sorumluluktan ziyade, bireysel seim ve vicdan meselesihaline gelmitir ki, bu durumda din giderek zerklemitir. Bu srete, din yaknilikiler ve pratikler azalr. Buna bal olarak, rasyonelleme eilimleri giderek artar vehadiseler bilimsel bak asyla deerlendirilir, dini inanlarn inandrcl zayflar veinsanlarn onlar uzun sre kabullenmeleri zorlar. Sonu olarak, daha ok dnyevideerler sistemi stn duruma gelir (Hamilton, 2001: 188.

Smelser, farkllamay bir toplumsal rol veya organizasyonun yeni tarihselkoullarda ilevini daha etkinlikle yerine getirebilecek iki veya daha fazla sayda rolveya organizasyona ayrlmas sreci olarak tanmlar. Farkllama, retim, tketim vedeiim etkinliklerini bu deiim dorultusunda ayr, zellemi alanlar olarak gerekli

klar. nsanlarn geleneksel rol ve statlerinde deimeler meydana gelir. Gelenekseltoplumlarda atf yollu statler, farkllamayla birlikte, mesleki baar bireyin



28/112

SEKLERLEMEYLE LGL KAVRAMLAR Ali BAYER

23

statsnn nemli, srekli gelien bir paras haline gelir. Yeni inan sistemlerininortaya kyla birlikte, geleneksel dini inan sistemlerinin toplumsal etkinlikleri azalr(Smith, 1996: 99).

Balangtan itibaren btn kurumlar kaynan dinden almaktadr. Ancak

toplumsal farkllama ve i blmnn ortaya kyla birlikte bu kurumlar dindenbalarn kopararak bamsz, profan birer kurum haline gelmilerdir. Bu balamdafarkllama, dinlerin ilevlerini de snrlandrarak sosyal hayatn btnn kapsayan biralt yap olmaktan karm, yatay dzlemde belli zelliklerdeki olgularn bekletii birtemel kurum halini almtr. Sonu olarak din, bugn sosyal hayatn btnnkapsamaktan ok uzaktr (Aydn, 2000: 100).

Seklerleme teorilerini yeniden gzden geiren Tschannene gre seklerleme;dnya grnn kmesi, oulculama, genelletirme, zelletirme, zerkletirmegibi birbiriyle alakal bir takm srelerle ilgilidir. Farkllk, temelde ak bir ekildeveya dolayl olarak btn seklerleme teorilerini Tschannenin analizine gredir. Dierunsurlar yaygndr ancak, btnyle evrensel deildir. En nemli kazanm

farkllamadr, bu anlam srecinde din ve dini kurumlar dier alanlardan farkllamhale gelir. En ak rnek kilise ve devletin ayrlmasdr (Hamilton, 2001: 188).

Tschannenin tablosunda yer alan seklerleme teorisyenlerinin paylatklartemel unsur kurumsal farkllamadr. rnein, Ralf Dahrendorfa (1959) gre tmAvrupa sosyal sistemi bir kurumsal sistemin dierini kaplad ve her bir sistemin dierizerinde sz sahibi olduu katmanl bir karaktere sahiptir. Kilise, devlet, eitim, salk,gvenlik, hukuk vb. o kadar i ieydi ki, bunlarn birbirinden ayrlmas, sistemin dininde dahil olduu tm sektrlerini etkilemitir. Ancak, ABD daha kuruluunun ilkyllarndan itibaren bunun tam aksine oulcu bir yapya sahiptir. Kilise ve devletyapsal olarak ayrlmlardr ve serbest pazar ekonomisi toplumsal sistemin dierkurumsal sektrlerini ilgilendirdii kadaryla devletin roln de snrlandrmtr(Swatos and Christiano, 2000:213). Shiner tarafndan ortaya konulan seklerlemekavramnn nc bir kullanm farllamayla ilgilidir. Zira bu kullanm, toplumlarndinden ilgisini kesmesine veya dini dnce veya kurumlarn sosyal yapnn dierksmlarndan farkllamasna iaret eder. Dinin toplumun btn iin merulatrmanntemel kayna olma fonksiyonu yerine, o giderek zel bir seim konusu haline gelir,dindar olarak ilgilenen katlmclarn alanna bir snrlama getirir. Bu srecin bir sonucuolarak din kamu roln kaybeder ve bunun doal sonucu olarak toplum dinin otoritekaynan baka yerde arar. Kurumsal seviyede ska ne srlen eilim karmak birendstriyel toplumda aileye yklenen eye birok biimde benzerdir. Geleneksel okfonksiyonlu aile (ynetimsel, dini, eitim ve ekonomik hizmetlerin kendi yeleriarasnda)asli fonksiyonlarndan uzaklatrmtr, bylece bir zamanlar eitim sorumluuve salk hizmetleri fonksiyonlar olan geleneksel dinin fonksiyonlarn devlet sektrleritarafndan bu aktiviteler geri alnmtr (Hill, 1973:238).

Seklerleme olgusu zerine almasyla tannan Bruce farkllamay, yapsalve sosyal farkllama olarak iki kategoride deerlendirir. Yapsal farkllamayla sosyalkurum ve rollerin daha nce somut halde sahip olduu zelliklerin uzmanlam rol veyer deitirme

sosyolojik perspektiften sekulerlesme ve din iliskisine yeniden bakis relationship between religion...

Documents