Wprowadzenie

Święta Teresa od Jezusa urodziła się marca roku w Awili. Umarła „w dro-

dze”, tak jak żyła, w klasztorze karmelitanek bo-sych pw. Zwiastowania NMP w Albie de Tormes, października roku.

Historia jej życia była niezwykle bogata. Jej obecność była dla innych jak powiew świeże-go powietrza: w domu rodzinnym i w internacie, w klasztorach i w czasie podróży, w przydrożnych gospodach i w pałacach arystokracji.

Była niezmordowana w  poszukiwaniu Boga osobowego, który zaspokoiłby jej niezwykłą zdol-ność do miłości i  bycia kochaną. To poszukiwa-nie uczyniło z  całego jej życia drogę do wnętrza tak głębokiego, że przemieniło ją ono w mistrzy-nię modlitwy dla wszystkich, którzy mieli i wciąż mają z nią kontakt.

10

Ojciec Salvador Ros, karmelita bosy, wielki przyjaciel i znawca Teresy, w mistrzowski sposób zebrał na tych niewielu stronach to, co najbardziej istotne w jej nauczaniu na temat modlitwy.

W obecnych czasach, kiedy ludzkość z powo-du kryzysu wartości poszukuje autentycznych mistrzów i  świadków, ofi arujemy Wam tę małą książeczkę, spełniając w ten sposób pragnienie sa-mej św. Teresy od Jezusa: aby przyjaciele dzielili się swoim doświadczeniem i byli dla świata świa-tłem tego samego Płomienia.

Karmelitanki Bose z Alby de Tormes

„Chrześcijanin przyszłości albo będzie mistykiem, to znaczy osobą, która czegoś doświadczyła, albo wcale nie będzie chrześcijaninem”.

K. Rahner

�„Najbardziej naglącym problemem duszpasterskim naszych czasów jest to, jak nauczyć ludzi modlitwy”.

E.W. Trueman Dicken

I.Teresa, mistrzyni dowiadczenia

Święta Teresa, podobnie jak wszyscy misty-cy, mówi z własnego doświadczenia: „Ni-

czego tu nie powiem, czego bym po wiele razy nie była na sobie doświadczyła” (Ż , ); „To, co po-wiem, będzie to rzecz, której na samej sobie do-świadczyłam” (Ż , ; , ). Jednocześnie pisze z  zamiarem pedagogicznym i  mistagogicznym, aby doprowadzić innych tam, gdzie ona sama do-szła: „wszak wiadomo Boskiej wielmożności Jego, że prócz spełnienia obowiązku posłuszeństwa, in-nego w tym pisaniu swoim zamiaru nie mam i je-dynie pragnę pociągnąć dusze do tak wysokiego dobra” (Ż , ). Jest świadoma, że w jej przypad-ku doświadczenie wymaga podzielenia się: „Nie masz zwyczaju, Panie, takie wielkie rzeczy, ta-kie łaski niesłychane czynić, jeno na to, aby du-sza nimi zaszczycona obróciła je na pożytek wielu” (Ż , ); „Podam tu na cześć i chwałę Jego jeszcze

14

niektóre szczegóły. Daj, Boże, by to, co piszę, po-służyło na pożytek duszy tym, którzy mnie czytać będą – aby widząc, jak hojnie Pan raczył obdarzać taką nędzną istotę, zrozumieli z tego, czego dopie-ro w Boskiej szczodrobliwości Jego może się spo-dziewać ten, kto naprawdę Mu służy – i by brali stąd pobudkę i zachętę do oddania się całkowicie temu Panu tak łaskawemu” (Ż , ). Jej intencją jest zatem pisać dla wszystkich i z piórem w ręce być tak, jak za życia, mistrzynią duchową.

Ona sama wyjaśniła w sposób niezwykle zwię-zły korzeń swojego pisania, sekret swego naucza-nia: „Otrzymać dar od Pana, to pierwsza łaska, a druga jest ta, gdy ten, kto go otrzymał, zrozumie, jaka to łaska i jakie jej własności; na koniec umieć ten dar słowy wyrazić i wytłumaczyć, na czym się zasadza, to trzecia jeszcze odrębna łaska” (Ż , ).Chce powiedzieć, że najważniejsze to posiadać do-świadczenie („otrzymać dar od Pana”), następnie zrozumieć je („zrozumie, jaka to łaska i  jakie jej własności”), a na trzecim miejscu – przekazać je innym („umieć ten dar słowy wyrazić i wytłuma-czyć”). Doświadczyć, zrozumieć i przekazać. Tutajtkwi powodzenie jej dzieł i  to, co ją odróżnia od

15

innych mistyków: „dopiero niedawno temu Bóg mi dał tę łaskę, że rozumiem, na czym się zasadzają te przejścia, i potrafi ę je wypowiedzieć” (Ż , ;, ). „Przez wiele lat tak było ze mną, że choć wiele czytałam książek duchowych, nic z nich nie rozumiałam; potem znowu przez długi czas, choć Bóg mi już dał zrozumienie, nie umiałam znaleźć ani słowa na wytłumaczenie tych rzeczy drugim, co niemało mnie kosztowało udręczenia. Ale gdy się spodoba Boskiemu Majestatowi Jego, w jednej chwili nauczy wszystkiego w sposób taki, że mnie zdumienie ogarnia” (Ż , ).

W  tym sensie najcenniejsze z  jej nauczania, z  jej bezcennego wkładu w  historię duchowości, jest odkrycie doświadczenia kontemplacyjnego jako centrum i osi życia chrześcijańskiego, jako sa-mego serca wiary, choć dziś wydaje się to być wiel-ką oczywistością, taką jak odkrycie Ameryki.

To prawda, że już w Ewangelii obecny jest ide-ał kontemplacyjny: „A  to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa” (J , ); „potrzeba tylko jednego” (Łk , ) itp. Nieste-ty, w czasach, w których żyła Święta, dominowało

16

inne spojrzenie w tej kwestii. Praktyka modlitwy osobistej znajdowała się pod obstrzałem podej-rzeń, a dostęp do niej był ograniczony, szczególnie dla osób świeckich, a zwłaszcza dla kobiet. Oprócz tego w większości przypadków modlitwa zreduko-wana była do zewnętrznych form pobożności, nie-rzadko z domieszką elementów zabobonnych (por. Ż , ). Dlatego właśnie tak potrzebne było owo terezjańskie odkrycie modlitwy, w której Chrystus objawia się jako przyjaciel (por. Ż , ; , ) – aby w ten sposób istota życia chrześcijańskiego, zako-pana pod stertą gruzów nagromadzonych w ciągu historii, ukazała się na nowo, odzyskała swój blask i na nowo zajęła przysługujące jej centralne miejsce.

Było to możliwe, ponieważ owo odkrycie kon-templacji przez św. Teresę nie ograniczyło się do prostego stwierdzenia i udowodnienia jej ważno-ści, ale ukazało kontemplację w sposób niezwykle praktyczny, pedagogiczny i osiągalny dla wszyst-kich. Tak o tym wspomina Paweł VI w  roku, przyznając jej ofi cjalnie tytuł doktora Kościoła: „Tajemnice modlitwy. To tutaj ukryta jest jej dok-tryna. Otrzymała ona przywilej, aby poznać te ta-jemnice na drodze doświadczenia. Ponadto Teresa

17

posiadła sztukę wyjaśnienia owych tajemnic, i to w taki sposób, że należy ją zaliczyć do grona naj-wybitniejszych mistrzów życia duchowego. Można powiedzieć, że powszechnie i  jednomyślnie przy-znawano św. Teresie przywilej bycia matką i mi-strzynią dla osób duchowych. Potwierdziliśmy to teraz, aby – ozdobiona tytułem nauczycielskim – mogła z tym większym autorytetem wypełnić swe zbawcze posłannictwo w swojej rodzinie zakonnej, w modlącym się Kościele i w świecie, z orędziem nieprzerwanie obecnym: orędziem modlitwy”.

Modlitwa w efekcie była nicią przewodnią jej doświadczenia mistycznego i stanowi temat prze-wodni wszystkich jej pism. Kierując się do bezpo-średniego odbiorcy, tj. do swoich sióstr w Karmelu, zakonnic kontemplacyjnych, które powinny prak-tykować modlitwę wielokrotnie w ciągu dnia (por. T I , ; D , ; , ; , ), zwraca się tak napraw-dę do wszystkich czytelników (zob. Ż , ), z wy-raźną intencją, aby „rozsmakowali się” w modlitwie oraz aby towarzyszyć im w tej przeprawie ducho-wej. O dziwo, czyni to, nie proponując im żadnej konkretnej metody; opowiada jedynie o  swoim osobistym „sposobie modlitwy” (Ż prolog ; , ;

18

, ; , ; F , ), którego nauczył ją sam Bóg: „Nauczył mnie Pan pewnego sposobu modlitwy, w którym znajduję skuteczną pomoc do szybsze-go postępu, większe oderwanie się od rzeczy tego życia, większą odwagę i swobodę ducha” (SP , ); „Co do mnie, wyznaję, że nigdy nie wiedziałam, co to jest dobrze się modlić, dopóki mnie Pan nie na-uczył” (D , ).

Trzeba powiedzieć, że ten „sposób modlitwy” był błogosławionym owocem długiego niepowo-dzenia; owocem, który pojawił się po osiemnastu latach autentycznej tortury na drogach medyta-cji dyskursywnej, jaką proponowali jej autorzy duchowi tamtej epoki: „Było to, jak teraz widzę, szczególne zrządzenie łaskawości Pańskiej, że nie znalazłam nikogo, kto by mną kierował; bo gdy-by mi się trafi ł taki przewodnik, który by mi za-braniał czytania, zmuszał mnie do samej tylko modlitwy myślnej, żadną miarą, zdaje mi się, nie byłabym wytrzymała tych udręczeń wewnętrz-nych i  dojmujących oschłości, które cierpiałam przez osiemnaście lat skutkiem tej, jak mówiłam, niemożności rozmyślania rozumem” (Ż , ). Za wzór stawiano ludzi, którzy na modlitwie „dużo

19

pracują rozumem, wyprowadzając z każdej rzeczy wiele dalszych wniosków i  wiele nowych myśli” (Ż , ; T VI , ); „którzy sądzą, że wszyst-ko tu się zasadza na rozumie” (F , ). Ćwiczenie się w tego rodzaju modlitwie wymagało logicznej formy myślenia, umysłu pracującego i rozważnego (Ż , ; D , ) oraz wyobraźni zdolnej nasy-cić rozmyślanie przywoływanymi obrazami. Ale ta metoda nie była stworzona dla Teresy: co do wznoszenia się „myślą i rozważaniem do wysoko-ści niebieskich, do Boga, do wielmożności króle-stwa Jego i nieskończonej mądrości Jego, [...] sama nigdy się na taki polot ducha nie zdobyłam (bo i zdolności do tego nie miałam)” (Ż , ); „Daru rozmyślania rozumem Bóg mi nie użyczył ani przedstawiania sobie rzeczy duchowych za pomo-cą wyobraźni” (Ż , ). Nie neguje jej ważności dla innych, a nawet określa ją jako „bezpieczną drogę” (D , ), aczkolwiek o osobach, które idą tą drogą, stwierdza wymownie: „Dobre i to, skoro nie dano im więcej” (T IV , ).

„Sposób modlitwy”, jakiego naucza św. Tere-sa, dzięki któremu człowiek „prędzej dochodzi do kontemplacji” (Ż , ), jest tym, o którym mówi

20

nam w  swoich dziełach, i  którego ona sama na-uczyła swoje siostry z  takim powodzeniem: „tak wielkie są łaski, jakie Pan czyni w tych domach, że na jedną siostrę, jeśli jeszcze taka się znajdzie, którą by prowadził drogą zwykłego rozmyślania, wszystkie inne dochodzą do doskonałej kontem-placji” (F , ). Ten terezjański „sposób modlitwy” postaram się przedstawić poniżej w sposób jak naj-bardziej czytelny, ze smakiem jej własnych słów.

Spis treci

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5Najważniejsze daty z życia św. Teresy od Jezusa . . . . . . . 7Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

I. Teresa, mistrzyni doświadczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13II. Pomoce dla początkujących . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21III. Istotne fundamenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27IV. Sposób skupienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33V. Życie modlitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41VI. Trudności na modlitwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45VII. Modlić się z Teresą od Jezusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Polecamy!Wszystkie książki można zakupić w Wydawnictwie Karmelitów Bosych31-222 Kraków • ul. Z. Glogera 5 • tel. 12-416-85-00, tel. 12-416-85-01

e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pllub przez sklep internetowy: www.wkb-krakow.pl

Otger Steggink OCarmTERESA • Duchowy i psychologiczny portret Teresy od Jezusa

O naśladowaniu świętych Teresa od Jezusa mówiła: „są dla nas o  jeden numer za wielcy. Powinniśmy rozróżniać, których świętych jesteśmy w stanie naśladować, a których nie!”. Po prze-czytaniu tej książki nie ma wątpliwości, że Święta Reformatorka Karmelu jest dobrze dopasowana do naszych możliwości.

format 12,5 × 19,5 cm, s. 176, oprawa miękka

34,90 zł