LÓDZKIE TOWARZYSTWO NAUKOWESOCIETAS SCIENTIARUM LODZIENSIS

SPRAWOZDANIA, -

Z CZYNNOSCI I POSIEDZEN

Zeszyt specjalny

Profesor ANNA D Y LI KG WA

*LÓPZ 1992

Prof. dr habil. Anna Dylikowa

SLOWO WSTEPNE

1 maja 1992 r. przypada osiemdziesiata rocznica urodzin profesorAnny Dylikowej, czlonka honorowego Lódzkiego Towarzystwa Nauko-wego, czlonka honorowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego,czlonka Rady Naukowej Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospo-darowania Kraju PAN, Rady Naukowej Oddzialu PAN w Lodzi, RadyNaukowej Ligi Ochrony Przyrody.

Pragnac uczcic ten jubileusz Zarzad Lódzkiego Towarzystwa Nau-kowego postanowil wydac zeszyt specjalny ,,8 p r a w o z d a n z C z y n-n o s c i i P o s i e d z e n" poswiecony profesor Annie Dylikowej. Ze-szyt ten, przygotowany przez grono wspólpracowników Pani Profesor,zawiera zyciorys naukowy Jubilatki oraz pelna biografie Jej prac. Pra-gniemy w ten sposób przyblizyc sylwetke naukowa Pani Profesor AnnyDylikowej lódzkiemu srodowisku naukowemu, do którego rozwoju Ju-bilatka sie przyczynila zarówno swoja twórczoscia jak i dzialalnoscianaukowa i dydaktyczna w Uniwersytecie Lódzkim, Oddziale LódzkimPolskiej Akademii Nauk oraz w Lódzkim Towarzystwie Naukowym.

PROl"ESOR ANNA DYLIKOWAZyciorys naukowy

Na dotychczasowy zyciorys Profesor Anny Dylikowej sklada sieobfitosc zdarzen, dzialan i przezyc; kolejne dni dopisuja wciaz nowe.

Anna Dylikowa urodzila sie 1 maja 1912 roku w Krakowie, w domuStefana Borowieckiego i jego zony Jadwigi Swietochowskiej. Ojciec, pro-fesor medycyny - psychiatra, zostal w 1921 r. powolany na stanowiskokierownika Katedry Neurologii i Psychiatrii w Uniwersytecie Poznan,-skim. Od tego czasu roz;poczyna sie poznanski, wazny i znaczacy, rozdzialw zyciu Anny Borowieckiej. Wazny - bo obejmowal niemal cale szkol-ne lata spedzone w Gimnazjum im. Dabrówki az do uzyskania w 1931 1'.swiadectwa dojrzalosci. Znaczacy - bo w tym okresie zrodzily sie wie-loletnie zwia'zki z harcerstwem, a na tym gruncie wyrosly trwajace dodzis przyjaznie. Wazny - bo to Uniwersytet Poznanski stal sie miejscemstudiów zakonczonych w 1935 1'. uzyskani'em tytulu magistra filozofii wzakresie geografii. Praca magisterska na temat "Ksztaltowania rzezby póL-nocnej krawedzi Polski pod Krzemie1'icem", wykonana w Instytucie kie-wwanym przez wybitnego geografa, ale przede wszystkim geomorfologa,Profesora Stanislawa Pawlowskiego, zdecydowala o pózniejszych geomor-fologicznych zainteresowaniach Anny Dylikowej.

Okres poznanski zostal zakonczony waznym wydarzenie'm. W dniu9 lutego 1935 1'. Anna Borowiecka zawarla zwiazek malzenski z JanemDylikiem i przeniosla sie wraz z mezem do Lodzi.

Od 1935 1'. zaczyna sie najdluzszy, bo trwajacy do dzis, a przedzie-lony jedynie czasem okupacji hitlerowskiej (1939-1945), okres lódzki.Rozpoczal sie on podjeciem pracy nauczycielki geografii w Gimnazjumim. Stefana Zeromskiego w roku szkolnym 1936/37, a nastepnie w Pry-watnym Gimnazjum i Liceum Janiny Czapczynskiej, od 1 wrzesnia 1937 r.do 11 grudnia 1939 r.

Po wygasnieciu dzialail wojny obronnej we wrzesniu 1939 r., oku-pacyjne wladze niemieckie podjely systematyczna realizacje planu ni-szczenia polskiej inteligencji, zaczynajac od terenów wlaczonych admi-nistracyjnie do Rzeszy Niemieckiej. W grudniu 1939 1'. zaczely sie sy-stematyczne wysiedlania Polaków z Lodzi. W tej pierwszej fali, 11 grud-nia znalazla sie rodzina Dylików z szesciomiesiecznym wówczas synem.Po kilkudniowym pobycie w obozie na Radogoszczu zostali wywiezieni

6

do Krakowa i pozostawieni wlasnemu losowi. W kor\cu grudnia AnnaDylikowa wraz z rodzina przeniosla sie do Warszawy, gdzie - poprzezRade Glówna Opiekuncza -- zostala zatrudniona jako wychowawczyniw Domu Dzieci - Ofiar Wojny; pracowala tam do konca 1941 r. Od1942 1'. do wybuchu powstania warszawskiego prowadzila na Grochowiemaly sklep z cukiel'kami przydzielanymi na kartki. Tyle oficjalnej czes-ci zyciorysu. Ale byla jeszcze druga. Z chwila podjecia pracy w War-szawie, tj. od stycznia 1940 r. Anna Dylikowa wlaczyla sie do akcji taj-nego nauczania, poczatkowo w grupach mlodziezy warszawskiej, a na-stepnie na wspólnie z mezem zorganizowanym komplecie swoich uczen-nic - Lodzianek, które znalazly sie w Warszawie. Uczyla je geografii,biologii i jezyka francuskiego az do lipca 1944 r. W tym samym okresiepelnila funkcje druzynowej "Szarych Szeregów".

Powsta!nie warszawskie zastalo Anne Dylikowa w Milanówku, skad

w grudniu 1944 przeniosla sie do Piotl'kowa a nastepnie, bezposredniopo wyzwoleniu do Lodzi. 19 lutego 1945 r. wrócila do przerwanej w gru-dniu 1939 r. pracy nauczycielskiej w Prywatnym Gimnazjum i LiceumJ. Czapczynskiej w Lodzi, obecnym XII LO. W lutym 1946 r. urodzilsie drugi syn - Maciej. ,

1 maja 1946 r. knna Dylikowa objela stanowisko starszej asystentkiw ówczesnym Zakladzie Geografii Uniwersytetu LÓdzki€go, który stop-niowo rozwijany mógl wkrótce zostac przeksztalcony w Instytut Geo-grafii. Jego twórca, organizatorem i wieloletnim dyrektorem byl Prof. JanDy lik.

W 1949 r. po rezygnacji z pracy w szkole Anna Dylikowa caly swójczas poswiecala pracy dydaktycznej, naukowej i organizowanej na Uni-wersytecie. W marcu 1951 r. uzyskala stopien doktora nauk przyrodni-czych, w 1955 r. tytul docenta, w 1965 r. tytul profesora nadzwyczaj-nego, a w 1974 r. - profesora zwyczajnego. 1 pa:hdziernika 1982 r. Pro-fesor Anna Dylikowa przeszla na emeryture nie rozstajac sie jednakz praca dydaktyc:zma na uczelni. Prowadzi ja nadal w wymiarze zmniej-szonym do 1/3 etatu.

Zainteresowania naukowe Profesor Anny Dylikowej skupialy siewokól zagadnien rozwoju rzeZJby regionu lód2'Jkiego na tle zmieniajacychsie warunków klimatycznych w przeszlosci geologicznej. Pierwsze badaniai ich publ!vkowane rezultaty wynikaly z odmiennosci morfologicznej okolicLodzi w stosunku do lepiej dotychczas poznanej rzezby ostatniego zlodowa-cenia z obszaru jego fazy poznanskiej. W okolicach Lodzi brak bylo wyra-zistych form rzezby, typowych dla stref mlodoglacjalnych, a te któretu panowaly nie dawaly sie bez zastrzezen zaliczyc do zadnej z kla-sycznych kategorii morfologicznych. Zrodzila sie z tego potrzeba za-stosowania innych metod i kryteriów, wynikajacych raczej z interpre-tacji struktury geologicznej, anizeli z zespolu cech morfologicznych.

7

Wprowadzona w tym czasie tzw. m e t o d a b a d a n s t r u k t u r a I-n y c h (vide: poz. 2, 3, 4, 5, 15, 20 spisu publikacji) byla jedna z metodpar exellence sedymentologicznych wykorzystanych w geomorfologii.Dzis nie wszyscy o tym pamietaja.

Drugim nurtem badawczym bylo poszukiwanie, rozpoznawanie i wy-jasnianie genezy róznorodnych s t r u k t u r p e r y g l a c j a l n y c h(poz. 10, 12, 14, 42 spisu publikacji).

Trzecim, najobszerniej reprezentowanym w dorobku publikacyjnymi bodaj najwazniejszym kierunkiem jest p r o b l e m a t y k a w y d msródladowych i pózn o vis tuli an ski ej aktywnoscie o l i c z n e j. Wyróznione przez Profesor Anne Dylikowa juz w 1958 r.fazy rozwoju wydm w srodkowej Polsce do dzis zachowuja swa aktu-alnosc mimo ogromnego postepu w tej dziedzinie wiedzy i nagroma-dzenia masy nowych danych (poz. 16, 22, 24, 32, 33, 39, 40, 41).

W latach 1966-73, niezaleznie od wspomnianych prac badawczych,Profesor A. Dylikowa opracowala kilka podreczników geografii Polski,co wiazalo sie mjn. z tematyka prowadzonych wykladów. W 1968 r.opublikowala (wspólnie z J. Barbagiem) "Geografie Polski". W 1973 r.ukazala sie "Geografia Polski. Krainy geograficzne" wyrózniona na-groda 1° Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyzszego i Techniki. AutorstwaA. Dylikowej jest tez ogólna charakterystyka srodowiska przyrodnicze-go Polski i geografia Nizu Polskiego w zbiorowej pracy pt. "Polska -przyroda, czlowiek gospodarka" (PWN 1974) oraz rozdzial pt. "Polska"w podreczniku "Geografia swiata" (2 wydania; 1975, 1985, W.SjP.).

W latach 1957-89 Anna Dylikowa odbyla szereg naukowych po-drózy zagranicznych zwiazanych z udzialem w kongresach i sympo-zjach lub w ramach wymiany indywidualnej i stypendiów. Podczas po-bytu za granica referowala wielokrotnie wyniki swoich badan; bylarówniez zaproszona dla wygloszenia wykladów (Francja, W. Brytania,RFN, ZSRR, Rumunia, Szwecja). Brala takze czynny udzial w kongre-sach, kolokwiach i seminariach miedzynarodowych organizowanychw Polsce. Jednym z elementów jej wspólpracy miedzynarodowej jestredakcja "Biuletynu Peryglacjalnego" (wydawnictwa o zasiegu miedzy-narodowym) która objela po smierci Profesora Jana Dylika w 1973 r.Jest czlonkiem komitetu redakcyjnego francuskiego czasopisma "Revuede geomorphologie dynamique" i kanadyjskiego "Permafrost and Pe-riglacial Processes". W 1974 r. otrzymala czlonkowstwo honorowe Bel-gijskiego Towarzystwa Geologicznego, a w 1987 Czechoslowackiego To-warzystwa Geograficznego.

Istotna czesc zadan Profesor A. Dylikowej jako nauczyciela akade-mickiego stanowi dzialalnosc dydaktyczno-wychowawcza, która prowa-dzi od chwili podjecia pracy na Uniwersytecie do dzis. W latach 1955--85 okolo 200 magistrów wykonalo pod Jej kierunkiem prace dyplo-

8

lI

I

,

mowe. Od 1986 r. prowadzi wyklady i seminaria na Studium Podyplo-mowym z Ochrony i Ksztalcenia Srodowiska dla Nauczycieli; jest rów-niez wspólautorka programu tego studium i przewodniczaca jego RadyProgramowej. Doprowadzila 25 sluchaczy do wykonania prac dyplomo-wych. W latach 1969-86 byla promotorem 8 zakonczonych przewodówdoktorskich. Za prace dydaktyczn i ksztalcenie mlodej kadry otrzymaladwukrotnie nagrode II stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyzszegoi Techniki oraz kilkakrotnie nagrody Rektora UL.

W latach 1962-69 Profesor Dylikowa pelnila funkcje prodziekanaWydzialu Biologii i Nauk o Ziemi UL. Od 1970-82 byla kierownikiemZakladu Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzedu (od 1981 ZakladuGeomorfologii) w Instytucie Geografii. Po smierci Profesora Jana Dy-lika (7 czerwca 1973 r.) byla poczatkowo zastpca dyrektora Instytutu,a od 1.10. 1975 r. do 1.10.1982 r., tj. od chwili przejscia na emeryture -jego dyrektorem.

Uczestniczy w pracach dwóch Komitetów Polskiej Akademii Nauk.Od 1964 r. jest czlonkiem Komitetu Badan Czwartorzedu, a od 1975 r.Komitetu Nauk Geograficznych, w których w latach 1981-90 (przez3 kadencje) pelnila funkcje zastepcy przewodniczacego, a od roku 1985prowadzi Zespól d/s Edukacji Geograficznej. W latach 1977-79 bylarówniez czlonkiem Komitetu Badan Polarnych PAN. Wchodzi w skladtrzech rad naukowych: Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospoda-rowania PAN, Oddzialu PAN w Lodzi i Ligi Ochrony Przyrody.

Od 1945 r. jest czlonkiem Polskiego Towarzystwa Geograficznego;w latach 1975-81 byla zastepca prezesa Zarzadu Glównego, w latach1981-90 prezesem, a od roku 1990 ponownie jego zastepca. W 1'. 1980otrzymala czlonkostwo honorowe PTG.

Od 1955 r. Anna Dylikowa jest czlonkiem Lódzkiego TowarzystwaNaukowego; w latach 1982-88 byla przewodniczaca III Wydzialu (NaukMatematyczno-Przyrodniczych). W ramach prac LTN miesci sie rów-niez redakcja "Biuletynu Peryglacjalnego". W 1991 r. otrzymala dy-plom czlonka honorowego LTN.

Niezaleznie od obowiazków wynikajacych bezposrednio z dzialalnoscizawodowej Profesor Dylikowa zawsze wlacza sie i bierze czynny udzialw tych dziedzinach zycia, które sie wiaza z wychowaniem i nauczaniem.Te pedagogiczne zamilowania legly u podstaw wieloletniej pracy wZwiazku Harcerstwa Polskiego, w którym pelnila szereg waznychfunkcji: (1937-1939) - Komendantki Lódzkiej Choragwi Harcerek(Lódz i woj. lódzkie), (1940-1944) - Druzynowej "Szarych Szeregów"w Warszawie, (1956-1964) - Zastepcy Komendanta Choragwi Lódz--Miasto i kierownika dzialu programowo-wychowawczego w KomendzieChoragwi, (1960-1964) - Czlonka Rady Naczelnej ZHP. W 1'. 1970Anna Dylikowa otrzymala "K r z y z Z a Z a s l u g i d l a ZHP".

9

To samo zamilowanie do wychowywania i nauczania sklonilo Pro-fesor Dylikowa do wlaczenia sie w organizacje zawodów OlimpiadyGeograficznej dla uczniów szkól srednich. Z chwila wprowadzenia tejOlimpiady przez Ministerstwo Oswiaty i Wychowania w 1974 r. zostalapowolana na Przewodniczaca jej Komitetu Glównego i funkcje te pelnido dzis. W ciagu 19 lat akcja ta dala rezultaty nie tylko w postaci wy-pracowania sposobu selekcji kandydatów na studia; przyczynila sie onatakze do zainteresowania nauczycieli nowymi metodami nauczania geo-grafii i ozywienia warsztatu ich pracy szkolnej. Od 1991 r. KomitetGlówny Olimpiady Geograficznej organizuje równiez zawody Olimpia-dy Nautologicznej, wprowadzonej przez Ministerstwo Edukacji Naro-dowej zamiast konkursu "Mlodziez na Morzu".

Po przejsciu na emeryture Profesor Anna Dylikowa poswiecila sieprzede wszystkim dzialalnosci na rzecz ksztalcenia geograficznego,a takze wspólczesnie niezbednego ksztalcenia ekologicznego (tzw. edu-kacji srodowiskowej) na poziomie szkoly i studiów wyzszych. Prace te,zwiazana z przeprowadzana obecnie reforma tresci programów szkol-nych, a w konsekwencji i programów studiów, ulatwia bliski kontaktzarówno ze srodowiskiem naukowym, jak i z nauczycielami w skalicalego kraju. W latach 1982-86Profesor Dylikowa byla przewodniczacaZespolu Programowego Geografii przy Ministrze Oswiaty i Wychowa-nia. W 1989 r. zainicjowala w calym srodowisku geograficznym dysku-sje nt. nowej koncepcji nauczania geografii i ksztalcenia swiadomosciekologicznej we wspólczesnej szkole. Wyniki tej dyskusji zostaly przed-stawione w Wydziale Programowym Ministerstwa Edukacji Narodo-wej.

W 1987 r. A. Dylikowa uczestniczyla w Konferencji UNESCO -UNEP w Moskwie, poswieconej programom edukacji srodowiskowej do2000 r. W 1988 r. brala udzial w Polsko-RFN-owskiej Konferencji wOldenburgu poswieconej aktualizacji tresci szkolnych podreczników ge-ografii i historii.

Problematyka dydaktyczna i wychowawcza znalazla wyraz w licz-nych publikacjach (vide: spis publikacji).

Na przykladach wazniejszych wydarzen z zycia i pracy, przedsta-wionych jedynie w zarysie, starano sie pokazac nielatwy zyciorys,ogromna pracowitosc i wielosc zainteresowan Profesor Anny Dylikowej.Nielatwy zyciorys jest watpliwym przywilejem pokolenia, którego naj-lepsze lata przypadly na ponury czas wojny i okupacji. Nieprzecietnapracowitosc dokumentuje wielka ilosc funkcji i obowiazków podejmo-wanych i - co wazniejsze - wypelnianych równoczesnie. A przeciezw zyciorysie pokazano tylko czesc zadan, ta czesc oficjalna, za którabyly ukryte liczne, codzienne i czesto niewdzieczne obowiazki domowei rodzinne. Bogata i wielostronna dzialalnosc podejmowana w róznych

10

instytucjach i organizacjach moze na pierwszy rzut oka sprawiac wra-zenie rozproszenia zainteresowan, jednak juz po chwili zaczyna ukla-dac sie w spójna calosc podporzadkowana potrzebom nauczania i wy-chowania. Stad obok pracy instruktorskiej w harcerstwie pojawia siedzialanie w zespolach programów szkolnych, obok miedzynarodowychproblemów edukacji ekologicznej udzial w okregowych Zawodach Olim-piady Geograficznej. Przyklady mozna by mnozyc. Wszystkie one wska-zywalyby na szczególne zamilowanie do pracy dydaktycznej i wycho-wawczej.

Na koniec nie mozna nie wspomniec o wielu inicjatywach podejmo-wanych w Instytucie na rzecz mlodszych i najmlodszych pracowników.Dla poczatkujacych asystentów przezywajacych klopoty i trudnosci de-biutów organizowala Pani Profesor spotkania dyskusyjne po to, abywymiana doswiadczen posluzyla do lagodzenia stresów zwiazanychz adaptacja jeszcze niedawnych studentów do nowej roli nauczycielaakademickiego. Ubolewajac nad slaba znajomoscia jezyków obcychwsród wielu swych wspólpracowników przez kilka lat prowadzila dlanich systematycznie lekcje jezyka francuskiego angazujac swój czasi wysilek. Równiez dzis mozna liczyc na pomoc i rade w tym zakresie.

I wreszcie rzecz bardzo wazna, choc trudno uchwytna - Pani Pro-fesor zawsze tworzyla i tworzy nadal szczególny klimat przychylnoscii zainteresowania ludzkimi problemami, zaslugujac tym na ogólna sym-patie i szacunek. Jestesmy Jej za to wdzieczni.

BIBLIOGRAFIA PRAC PROFESOR ANNY DYLIKOWEJ

1. Wycieczka w Góry Kaczawskie. "Geografia w szkole", z. 2, 1950, str. 26--42.2. O czytaniu odkrywek w utworach akumulacji lodowcowej. "Geografia w szko-

le", z. 1., 1952, str. 23-44.3. O metodzie badan strukturalnych w geomorfologii glacjalnej. "Acta Geogr.

Univ. Lodz., nr 3", 1952, str. 1-74, 5 tablic poza tekstem.4. De la methode structurale dans la morphologie glaciaire. "Bull 80c. et Lettr.

de Lódz, III 18", 1952, str. 1-18, 4 tablice poza tekstem.5. Metody sedymentolog~czne i próby ich zastosowania w geomorfologii. "Przegl.

Geogr., XXV, z. 3", 1953, str. 75-87.6. (Wspólautorstwo: J. Olchowik-Kolasinska) Materialy do terminologii pery-

glacjalnej. Zmarzlina - pojecia ogólne. "Biuletyn Peryg,lacjalny, nr l", 1954,str. 136-141.

7. W sprawie nieporozumien terminologicznych w geomorfologii. Pojecie erozji

i denudacji. "Czasop. Geogr. nr 3", 1954, str. 373-379.8. Recenzja: A. Cailleux - Le ruissellement en pays tempere non montagneux.

Annales de Geographie, 1948. "Biuletyn Peryglacjalny, nr l", 1954, str. 100---'102.9. (Wspólautorstwo: J. Olchowik-Kolasinska) Materialy do terminologii pery-

glacjalnej. Procesy i struktury w strefie czynnej zmarzliny. Cz. l. "BiuletynPery'glacjalny, nr 2", 1955, str. 47-58.

10. Slady srodowiska peryglacyjnego w krajobrazie Polski. "Geografia w szkole,z. 5", 1955, str. 225-240.

11. (Wspólautorstwo: J. Olchowik-Kolasinska) Materialy do terminologii perygla-cjalnej. Procesy i struktury w strefie czynnej zmarzliny. Cz. II. "BiuletynPeryglacja1ny", nr 3, 1955, str. 31-38.

12. Kliny zmarzlinowe w Slawecinie. "Biuletyn Peryglaojalny", nr 3, 1956, str.47-59.

13. (Wspólautorstwo: H. Klatkowa) Exemple du modele periglaciaire du Plateaude Lódz. "Biuletyn Peryglacjalny, nr 4", 1956, str. 230-253.

14. Formes contemporaines du type congclifluctif. "Biuletyn Peryglacjalny, nr 4",1956, str. 339-344.

15. Structural criteria. in glacial morphogeny. "Resumes des communications duCongres de l'INQUA", Madrid, 1957.

16. Próba wyróznienia faz rozwoju wydm w okolicach Lodzi. "Acta Geogr. Univ.Lodz., nr 8", 1958, str. 233-268.

17. (Wspólautorstwo: J. Dylik) Opracowanie redakcyjne i wstep do "Studiów geo-

morfologicznych" H. Bauliga, PWN, 1958.18. (Wspólautorstwo: J. Dylik) Compte-rendu des excursions du 19 au 30 sep-

tembre 1958. "Biule.tyn Pery,ghcjalny, nr 8", 1958, str. 279-320.19. Rola geografii w zblizeniu narodów. "Geografia w szkole, z. 6", 1959 (I Na-

groda Polskiego Komitetu UNESCO).20. Criteres structuraux dans la morphologie glaciaire. Essai d'application. "Com-

ptes-rendus du Congres de l'INQUA", Madrid, 1960.

12

21. Geographen kennen keine Grenze. UNESCO-Dienst, nr 12, Koln, 1960, str. 9-12.22. Katarzynów. "Guide-book of Excursion C". INQUA Congress, Poland, 196I.

str. 42-48.

23. Daszyna. "Guide-book of Excursion from Baltic to the Tatras, vol. II, MiddlePoland". INQUA Congress. Poland, 1961, str. 9-1I.

24. Inland dunes in MiddlePoland and their importance for the late Pleistocene

stratigraphy. "Abstracts of papers, supplement". INQUA Congres, Poland, 1961,str. 11-12.

25. Structures de pression congelistatique et structures de gonflement par le gel

de Katarzynów, pres de l"ódz. "BulI. Soc. Sd. et Lettr. de Lódz, XII, 9", 1961,str. 1-23.

26. Notion et terme "periglaciaire". "Biuletyn Peryglacjalny, nr 11', 1962, str.149-163.

27. Lódz na tle regionu. Opis srodowiska geograficznego. W: Lódz w latach 1945-60. Tow. Przyjaciól Lodzi, 1962, str. 18-27.

28. Uwagi o roli cwiczen i obserwacji w nauczaniu geografii Polski. "Geografiaw szkole, z. 2", 1962, str. 70-77.

29. Etat des recherches periglaciaires en Pologne, "BiuletY'n Peryglacjalny, nr 14",1964, str. 41-60.

30. Progres des etudes periglaciaires en Pologne depuis le XVIII-e Congres del'UGI a Rio de Janeiro. Abstracts of papers. XX Congres IGU, London, 1964.

31. (Wspólautorstwo: J. Dylik) Cechy przewodnie obszarów peryglacyjnych. "Cza-sopismo Geogr.", XXXV, z. 3, 1964, str. 279-301.

:32. Les dunes de la Pologne Centrale et leur importance pour la stratigraphiedu Pleistocene tardij. INQUA Congress, Comptes-rendus. Poland, 1961, IV.1964, str. 67-80.

3~J. Wydmy Srodkowej Polski i ich znaczenie dla stratygrafii schylkowego plej-stocenu. W: Czwartorzed Polski. "Praca zbiorowa" pod red. .T. Dyl1ka i R. Ga-lona PWN, 1967, str. 353-371.

34. Kraje Maghrebu: Maroko, Algieria, Tunezja. W: "Geografia Powszechna".t. IV, PWN, 1967, str. 430-455.

33. Województwo Lódzkie - nieznany srodek naszego kraju. "Poznaj swój kraj",nr 10, 1967, str. 2-6.

36. (Wspólautorstwo: J. Barbag) "Geografia Polski". Srodowisko geograficzne Pol-

ski. PZWS, 1968, str. 1-167.37. Zwycieska walka Holendrów z morzem. Cz. I: Tamy na Ijsselmeer. "Poznaj

Swiat", z. l, 1968, str. 29-33.38. Zwycieska walka Holendrów z morzem. Cz. II: Zagospodarowanie polderów.

"Poznaj Swiat", z. 2, 1968, str. 26-30.39. Fazy rozwoju wydm w Srodkowej Polsce w schylkowym plejstocenie. Folia

Quaternaria, 29, 1968, str. 119-120.

40. Le probleme des dunes continentales d la lumiere des etudes de structure.

"Biuletyn Peryglacyjny", nr 20" 1969, str. 45-80.

41. Problematyka wydm sród Iq do wy ch Polski. W: "Procesy i formy wydmowe wPolsce". Prac. Instytutu Geografii PAN, nr 74, str. 39-74.

42. Cechy podloza wydm w Katarzynowie kolo Lodzi. Acta Geogr. Lodz., nr 24,1970, str. 135-154.

43. Geografia Polski. Krainy geograficzne. PZWS. 1973, str. 1-816.44. Przyroda. Niziny Srodkowopolskie. W: "Polska - przyroda - czlowiek -

gospodarka". Praca zbiorowa pod red. T. Lijewskiego. PWN, 1974, str. 37-61i 144-178.

13

45. Praca dydaktyczno-wychowawcza i ksztalcenie kadry pracowników w swie-tle dQswiadczen Instytutu Geografii U.L. Acta Univers~tatis Lodziensis, Folia

Geographica, Dydaktyka geografii uniwersyteckiej, 1975, str. 3-43.46. Z doswiadcze7L I Olimpiady Geograficznej. "Geografia w szkole", z. l, 1975.

str. 33-38.

47. Geografia uczy myslec naukowo, czuc artystycznie i dzialac praktycznie. "Po-znaj swój kraj", nr 7, 1976.

48. Mie.:::zyslaw DorywaIski (wspomnienie). "Czasopismo Geogr. XLVII", z. l, str99-102.

49. Rola geografii w wychowaniu patriotycznym. "Gografia w szkole", z. l, 1977,str. 23-28.

50. Julia Kolasinska (wspomnienie). "Czasopismo Geogr. XLVIII", z. 4, 1977, str.477-479.

51. Juliusz Jurczynski (wspomnienie). Sprawozdania z czynnosci i posiedzen LTN(1971-73), 1977, str. 86-88.

52. Jean Tricart (z okazji nadania ty tulu doktora honoris causa U.L.). "Materialyi sprawozdania", Uniwersytet Lódzki, nr l, 1977 str. 34-37.

53. (Wspólautorstwo: J. Gozdzik i A. Jahn) Fossil frost and ice wed ges. "Biule-tyn Peryglacjalny, nr 27", 1978, str. 171-172.

54. Recenzja (wspólautorstwo: A. Sadlowska): C. Embleton, C. A. King: GlacialGeomorplwlogy (I), Periglacial Geomorphology (II). E. Arnold, London 1975."Biuletyn Peryglacjalny", nr 27, 1978, str. 179-180.

55. Recenzja: H. M. Fren:::h: The Periglacial Environment.New York, 1976. "Biuletyn Peryglacjalny", nr 27, 1978,

56. Recenzj:a: A. Jahn: Problems of th€ Periglacial Zone.

Biuletyn Peryglalcjalny, nr 27, 1978, str. 183-185.57. Paul Macar - doktor honoris causa Uniwersytetu Lódzkiego (1906-1978).

Materialy i sprawozdania. Uniwersytet Lódzki, nr 2, 1979.58. Julia Kolasinska (wspomnienie). Sprawozdania z cZYl1Jnosci i posiedzen Lódz-

kiego Tow. Naukowego (1974-77), 1979, str. 89-91.59. Rene Raynal (z okazji nadania tytulu dokt01'a honoris causa U.L.). Uniwer-

sytet Lódzki. Materialy i sprawozdania, nr l, 1979, str. 21-23.60. Kierunki rozwoju geografii lÓdzkiej. Acta Universitatis Lodziensis, ser. II, z. 21,

1979, str. 3-16.61. Doswiadczenia i wnioski z trzech pierwszych Olimpiad Geograficznych. W:

"Olimpiada Gcogl'aficzna I-III", pDd red. A. Dylikowej, J. Fli'sa i M. M. Wil-czynskiej. Wyd, Szk. i Pedag. 1979, str, 101-117.

62. Obserwacje terenowe z geologii i geomorfologii. Cz. 1. "Geografia w szkole",z. 4, 1982, str. 170-176.

63. Obserwacje terenowe z geologii i geomorfologii. Cz. II. "Geografia w szkole",z. 5, 1982, str. 226-237.

64. Województwo wloclawskie. Monografia regionalna. Rozdzialy: Polozenie geo-graficzne, Budowa geologiczna (wspólautorstwo: T. Klatka), Surowce mine-ralne, Rzezba terenu, Gleby oraz Przyrodnicze podstawy rozwoju wojewódz-twa (wspólautorstwo: R. Gladysz, M. Tarajkowska); str. 11-50 i 107-114;Mapy barwne poza tekstem. Wydawnictwa Uniwersytetu Lódzkiego, 1982.

65. Olimpiada Geograficzna IV-VI. Redakcja (w9pólnie z M. M. Wilczyns-ka)i Przedmowa. Wyd. Szk. i Pedag., 1982, str. 5-8.

66. Recenzja: A. L. Washburn: Geocryology. A survey of periglacial processesand environments. E. Arnold, London 1979. Biuletyn Peryglacialny, nr 29, 1982.

67. Wstepne rozwazania nad nowq koncepcjq programu geografii. "Geografia wszkole", z. l, 1983, str. 26-29.

Longman, London-str, 130-182.

PWN, Warsaw, 1975.

14

68. Geografia regionalna i geografia ogólna. "Materialy IV Konferencji nauko-wo-dydaktycznej". Wyd. U. L., 1983, str. 3-11.

69. Geografia w systemie wychowania mlodziezy. W: "Geografia i wyr.:howanie".Praca zbiorowa pod red. T. Lenczowskiego. M.O.N., 1984, str. 176-186.

70. Województwo plockie. Monografia regionalna. Rozdzialy: Polozenie geogra-ficzne, Budowa geologiczna, Surowce mineralne, Rzezba terenu, Gleby ora:::stan srodowiska geograficznego i przyrodnicze podstawy jego rozu:oju (wspól-autorstwo: K. Kozuchowski i J. Moszczynska), str. 11-43, 63-67 i 106-113;Mapy barwne poza tekstem. Wyd. Uniwersytetu Lódzkiego, 1984.

71. Zadania geografii w ksztaltowaniu spolec.sno-ekologicznego podejscia do za-gadnien srodowiska zycia czlowieka. "Geografia w szkole", z. l, 1985, str. 3-8.

72. Polska. W: "Geografia swiata". Praca zbiorowa pod red. J. Barbaga. Wyd.Szk. i Pedag., 1985, str. 118-139.

73. Problemy geograficzne wlasnego regionu. Oswiata i Wychowanie, Seria edu-kalcyjlt1a dla sluchaczy NURT-u, nr 12, 1986, str. 39-45.

74. Perspektywy renesansu geografii regionalnej. "Geografia w szkole", 7.. l.1986, str. 3-7.

75. Rola geografii w edukacji narodowej. Materialy II Zjazdu Geografów Pol-skich. Wyd. Uniwersytetu Lódzkiego, 1986.

76. 40 lat Biologii i Nauk o Ziemi Unilcersytetu L,',dzkiego. Wydzial Biologiii Nauk o Ziemi. Praca zbiorowa pod red. W. Gromskiej. Wyd. UniwersytetuLódzkiego, 1986. str. 7-23.

77. Sympozjum nr 17: Grupa Robocza Kartografii .$'rodowiska i jego Dynamiki.W: XXV Miedzynarodowy Kongres Geograficzny, Paryz-Alpy, 1984. Inst.Geogr. i Przestrz. Zagosp. PAN. "Przeglad literatury zagranicznej", z. 314, lS85,str. 120-122.

78. Ochrona srodowiska w nauczaniu i wyclwwaniu. Praca zbiorowa pod red.Jerzego Ohme. Prace Naukowe Politechniki Lubelskiej, 157, Lublin, 1986, str.1-41.

79. Edukacja srodowiskowa 10 szkole podstawowej i w szkolach srednich (stan

i potrzeby). W: "Wychowanie i nauczanie ochrony srodowiska w szkolach".Materialy z Sesji Rady Naukowej Zarzadu Glównego Ligi Ochrony Przy-rody, 1987, str. 3-11.

80. Stanislaw Pietkiewicz (wspomnienie). "Czasopismo Geogr. LVIII", z. l, 1987,str. 103-105.

81. Complexite des problemes Homme-Environnement dans l'eclucation ecologi-

que. Referat na Kongresie UNESCO-UNEP w Moskwie, 1987. Materialy po-wielone przez Komitet .,Czlowiek i Srodowisko" PAN, 8 str.

82. Halina Radlicz-Rii.hlowa (wspomnienie). Annales Societatis Goologorum 1'010-niae, vol. 58, 1988, str. 239-241.

83. Zadania edukacji srodowiskowej 10 swietle uchwal Kongresl( UNESCO-UNEP,

Moskwa, 1987. W: ,.Problemy ekologiczne". Biuletyn Informacyjny, Rok XV.nr 9, 1987, Opole, W.O. i N.T.E.

84. Der Umweltschutz im Geographieunterricht der Volksrep1iblik Polen. Studienzur international en Schulbuchforschung. Schriftenreihe des Georg-Eckert-Instituts. Band 61, Schulbuchgespralche in Geographie, 1987/88, str. 217-229.

85. Bariery geoekologiczne rozwoju osadnictwa na Ziemi. "Oswiata i Wychowa-nie", nr 5, 1989, str. 14-18.

86. Wzrost "przestrzeni kryzysu" na obszarach 1iprzemyslowionych. Oswiata i Wy-chowanie, nr 5, 1989, str. 14-18.

87. Ochrona srodowiska w nauczaniu geografii w Polsce. W: ,.Rola geografii wuksztaltowaniu swiadomosci ekologicznej uczniów". Praca zbiorowa pod red.

15

B. Kortusa i Z. Kulaka. Materialy wspólnej konferencji podrecznikowej PRL-RFN, t. XV, 1989, str. 71-83.

88. Rola nauk geograficznych w edukacji narodowej. W: "Dydaktyka geografiiw szkole podstawowej". Praca zbiorowa pod red. A. Dylikowej. Wyd. Szk.i Pedag., 1990, str. 9-15.

89. Nauczyciel geografii. W: "Dydaktyka geografii w szkole podstawowej". Pracazbiorowa pod red. A. Dylikowej. Wyd. Szk. i Pedag., 1990, str. 369-386.

90. Nowe kierunki myslenia geograficznego u progu zmian systemu edukacyj-

nego. "Geografia w szkole", z. 4, 1991, str. 147-153.91. Olimpiada Geograficzna VII-XII. Redakcja (wspólnie z M. Sikorska) i roz-

dzial: 12 lat Olimpiady Geograficznej. Wyd. Szk. i Pedag., 1991, str. 5-10.92. Interdyscyplinarnosc i wielodyscyplinarnosc u; edukacji srodowiskowej. Kon-

ferencja Stowarzyszenia Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczyich i Tech-nicznych, Kraków, 1991, Streszczenia referatów, str. 17.