studimi kimiko-mjedisor i baseneve ujore drini i bardhë...

Studimi kimiko-mjedisor i baseneve ujore Drini i Bardhë dhe Ibër në Republikën e Kosovës

1


2

Republika Shqipërisë

Universiteti Tiranës Fakulteti i Shkencave Natyrore

Departamenti i Kimisë Industriale – Mjedisore

Tema: Disertacioni

Studimi kimiko - mjedisor i baseneve ujore Drini i Bardhë

dhe Ibër në Republikën e Kosovës

Për Marrjën Gradës Shkencore “Doktor”

Disertanti: Adem Dreshaj

Udhëhoqi: Përgjegjësi Departamentit

Prof. Dr. sc.Agim Malja Prof. Dr. sc. Spiro Drushku

Tiranë 2012


3

UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE

DEPARTAMANTI I KIMISË INDUSTRIALE

DISERTACION i

Paraqitur nga

Z . ADEM DRESHAJ

Për Marrjën Gradës Shkencore Doktor

Tema: Studimi kimiko - mjedisor i baseneve ujore Drini i Bardhë dhe Ibër në Republikën e Kosovës

Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. AGIM MALJA

Mbrohet më dt........... /......../................para jurisë

1. ................................................................................Kryetar

2. ................................................................................Anëtar (opponent)

3. ................................................................................Anëtar (opponent)

4. ................................................................................Anëtar

5. .................................................................................Anëtar


4

FALENDERIMET E MIA TË VEÇANTA JANË:

Për udhëheqësin tim Prof. Dr Agim Malja, për mbikqyrjen e vazhdueshme, për ndihmën e

tij, për durimin, bujarinë dhe mbështetjen që kam pasur gjithmonë që në hapat e para gjatë formimit

tim profesional .

Për profesorët Dr. Ismet Beqiraj, Rozana Troja, Eldi Liço, Sonila Vito, për gatishmërinë

e tyre dhe këshillat shumë të vlefshme gjatë përiudhës së përgatitjes së disertacionit.

Për Prof. Dr Spiro Drushku, për mbështetjen e plotë të tij në këtë punë, për

palodhshmërinë në shpjegimin e paqartësive, për bisedat e nevojshme lidhur me ndonjë dyshim,

por edhe për bisedat miqësore.

Për Departamentin e Kimisë Industriale, Fakultetit të Shkencave Natyrore, kanë qenë dhe

janë, për mua mbështetje e madhe gjatë punës time, për vërejtjet dhe sugjerimet, për bisedat dhe

konsultimet, për shkëmbimin e përvojës dhe të njohurive.

Falenderoj në mënyrë të veçantë prindërit, bashkëshortën, tre femijet dhe të afërmit e mi.


5

Treguesi i përmbajtjes

I. HYRJE ......................................................................................................................................... 9

1.1 Aktiviteti antropogjen në cilësinë e ujërave sipërfaqësorë ..................................................... 11

1.2. Aktivitetit dhe impakti antropogjen në lumenj ...................................................................... 11

1.3. Burimet e ndotjes së ujërave ................................................................................................... 11

1.4. Burimet antropogjene të ndotjes së ujërave ........................................................................... 11

1.5. Burimet natyrore të ndotjes së ujërave ................................................................................... 12

1.6. Efektet negative të ndotjes së ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore ................................... 12

1.7 Transporti i substancave ndotëse në ujëra dhe proceset kimike ............................................. 12

KAPITULLI I

II. QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT STUDIMIT ....................................................................... 13

2.1 .Qëllimi .................................................................................................................................. 13

2.2. Objektivat .............................................................................................................................. 15

KAPITULLI II

III. MATERIALI DHE METODAT E STUDIMIT .................................................................... 17

3.1 Materiali .................................................................................................................................. 17

3.1.1 Karakteristikat e përgjithshme të ujërave natyrore .............................................................. 17

3.1.2. Lumenjtë në aspektin kimik ................................................................................................ 18

3.1.3. Rëndësia dhe cilësia e ujit të lumenjve, kriteri ndërkombëtar ............................................ 19

3.1.4. Ujë dhe mjedisi jetësor ........................................................................................................ 19

3.1.5. Objektivat e cilësisë së sistemeve ujore .............................................................................. 21

3.1.6. Kërkesat ditore për ujë të pijshëm ...................................................................................... 21

3.1.7. Metalet e renda në ujërat natyrore ....................................................................................... 22

3.1.8. Gjurmët e metaleve të rënda në ujërat natyrore .................................................................. 23

3.1.9 . Efektet kimike dhe toksikologjike të metaleve të rënda në ujërat natyrore ....................... 23

3.1.10. Ujërat termale .................................................................................................................... 25

3.2. Metodat e studimit ................................................................................................................... 26

3.2.1. Përcaktimi i elementeve më metodën ICP-MS dhe ICP-OES ............................................ 26

3.2. 2 Parametrat fiziko-kimik ....................................................................................................... 28

3.2.3 . Temperatura e ujit ............................................................................................................... 29

3.2.4 . Vlera e pH ........................................................................................................................... 29


6

3.2.5. Përçueshmëria elektrike ...................................................................................................... 30

3.2.6 . Turbiditeti ........................................................................................................................... 30

3.2.7 . Alkaliniteti i ujit .................................................................................................................. 30

3.2.8 . Fortësia e ujit ....................................................................................................................... 32

3.2.9 . Përcaktimi i kalciumit ......................................................................................................... 33

3.2.10. Shpenzimi i përmanganatit të kaliumit .............................................................................. 33

3.2.11. Kloruret .............................................................................................................................. 33

3.2.12. Prezenca e kompozimeve të azotit në ujë .......................................................................... 34

KAPITULLI III

IV. PJESA EKSPERIMENTALE ................................................................................................. 36

4.1. Puna në terren ......................................................................................................................... 36

4.2. Përgatitja e mostrave ujore për analizë .................................................................................. 38

4.3. Disa parametra fiziko-kimik të ujit të lumit Drin i Bardhë .................................................... 52

4.4. Analiza ICP-MS dhe ICP-OES e mikroelementeve në ujin e lumit Drin i Bardhë ............... 58

4.5. Analiza ICP-MS dhe ICP-OES e mikroelementeve në ujin e lumit Ibër dhe Sitnica ............ 91

4.6. Metodat statistikore të analizës,përcaktimi i parametrave themelor të statistikës ................. 95

4.7. Mikroorganizmat në ujëra natyrore ...................................................................................... 101

4.8.Parametrat bakteriologjik ...................................................................................................... 102

KAPITULLI IV

V. DISKUTIMI I REZULTATEVE .......................................................................................... 111

5.1. Diskutimrimi i rezultateve në aspektin mikrobiologjik ...................................................... 115

VI. PERFUNDIME ...................................................................................................................... 117

VII. REKOMANDIME ................................................................................................................ 119

VIII.LITERATURA ..................................................................................................................... 119


7

PERMBLEDHJE

Cilësia e ujit në pellgjet ujore Drin i Bardhë dhe Ibër, ka qenë dhe është aktualisht nën

ndikimin e faktorëve të ndryshëm. Ndikimi më kryesor vjenë nga aktivitetet antropogjenë, kryesisht

nga rrjedhjet urbane, ndotësit që vijnë nga shkarkimet e ujërave të zeza, gjithashtu edhe infiltrimet

nga bujqësia, shkarkimet nga industritë e lehtë, të cilat kryejnë aktivitetin e tyre në këto pellgje

ujore . Në punim është paraqitur përdorimi i mjeteve të menaxhimit të pellgjeve ujore si,

monitorimi për të shprehur të plotë kuadrin e kalimit nga mjedisi real në atë virtual si mënyrë e

plotë për vlerësimin e ndikimit në mjedis të burimeve të ndotjes. Është kryer monitorimi i pellgut

Drin i Bardhë dhe Ibër me nënpellgje ujore, Periudhë studimore katërvjeçare mbi 400 përcaktime

.Vlerësimi i impaktit antropogjen në këto pellgje u bë duke kryer monitorimin dhe analizat kimike

të parametrave mjedisorë, përcaktimin e ndotësve kryesorë dhe origjinën e tyre. Vlerësimi i riksut

mjedisor është bërë duke krahasuar rezultatet e arritura me standardet ndërkombëtare. Jemi

mbështetur në klasifikimin e cilësisë së ujërave sipas, BE, Kroate, Sllovene, Norvegjeze dhe

Gjermane. Rezultuan vlera të larta të ushqyesve, të ndotësve kimike dhe bakteriologjike . U

vlerësua që parametrat mjedisorë paraqesin një korrelim të fortë pozitiv në lidhje me temperaturën

dhe pH.

Fjalëkyçe: Pellgjet Drini i Bardhë dhe Iber, metalet e rënda, kualiteti i ujit, parametrat fiziko – kimikë dhe bakteriologjike .


8

ABSTRACT

Water quality in the White Drin river basin and Ibar, has been and is currently under the

influence of various factors. The main impact comes from anthropogenic activities, mainly from

urban flows, pollutants from wastewater discharges, as well as infiltration from agriculture,

emissions from light industries to conduct their activities in these water basins. The present paper

presented the usage of water basin management, monitoring to express the full context of the

transition from virtual real environment in that comprehensive way to assess the environmental

impact of pollution sources. Is conducted White Drin basin monitoring and Ibar with sub-aquatic,

four - year study period over 400 definitions. Assessment of anthropogenic impact in these basins

was conducting monitoring and chemical analyzes of environmental parameters, determination of

the main pollutants and the origin of tyre.Vlerësimi for the risk environment is done by comparing

the results obtained with international standards. Relied on water quality classification according to

the EU, Croatian, Slovenian, Norwegian and German. Resulted in high levels of nutrients, chemical

and bacteriological pollutants. It was estimated that environmental parameters show a strong

positive correlated in relation to temperature and pH.

Keywords: Commpany Basins and Iber, heavy metals, water quality, physical and chemical parameters and bacterial


9

I . HYRJE

Ujërat e oqeaneve dhe deteve mbulojnë mbi 71% të sipërfaqes së Tokës, luajnë rol të

rëndësishëm në ciklet hidrologjike të Planetit tonë, kanë kripshmëri shumë të lartë deri në 38 g/kg,

për shkak të kripshmërisë së lartë, dendësia e tij është më e madhe se sa ujërat e ëmbla mesatare:

1,03 g/ml. Ujërat sipërfaqësore përmbajnë mjaft gazra të cilat janë të tretura kryesisht: oksigjen,

azot, dyoksid karboni etj. Para 100 viteve njerëzit kanë filluar të bëjnë studimin e molekulës së ujit

e cila është substancë elementare e domosdoshme për ekzistencën e botës së gjallë. Duke njohur

rendësin e ujit për zhvillimin e proceseve jetësore, njerëzit qysh në lashtësi kanë ngritur

vendbanimet e tyre afër lumenjve që të kenë ujë për pije, ushqim, pastrim etj[40] [41]. Me kalimin e

kohës, zhvillimin ekonomik dhe shtimin popullatës u zhvilluan shumë degë të industrisë, të cilat

shkaktuan ndotjen e lumenjve, liqeneve, deteve dhe mungesën e ujit të pijshëm[1][2][4]. Shfrytëzimi i

pakontrolluar i burimeve natyrore si dhe trajtimi i papërgjegjshëm i produkteve të panevojshme

(hedhurinave industriale dhe ujërave të zeza ) ka shkaktuar ndotje mbi normat e lejuara të

ekosistemit me elemente toksike si: merkur, plumb, kadmium, bakër, zink, nikel, mangan etj.

Përmbajtja e lendeve minerale në ujëra sipërfaqësore është në përgjithësi e vogël, lendet e tretura

janë zakonisht: 200 deri në 450 mg/l, temperatura e ujërave ndryshon nga 3,5 oC deri 8,9 oC në

dimër kurse në verë nga:17 oC deri në 23,5 0C. Uji përveç që është më shumë rëndësi për

përmbushjen e nevojave jetësore, biologjike dhe fiziologjike të organizmit, është substancë e

domosdoshme për zhvillimin e industrisë dhe bujqësisë si në vaditje, peshkim, turizëm dhe industri.

Nga ana tjetër edhe pse sasia e ujit në Tokë është e njëjtë, ajo është gjithnjë më e ndotur dhe

më e rrezikuar . Metalet e rënda në ujërat e pa ndotura natyrore sillen në përqendrime të ultë (afro

1µg/l ); disa prej tyre janë esenciale në reaksionet enzimatike. Rritja e përqendrimit të tyre si pasojë

e hedhurinave industriale, shpesh herë e tejkalon kufirin e lejuar, duke shkaktuar ndryshime serioze

eko - sisteme tek organizmat që jetojnë në sisteme ujore natyrore. Krijimi i natyrës është një dukuri

e pamohueshme e cila ka vendosur të gjitha metodat e ruajtjes së ekuilibrit natyror por pjesëmarrja e

aktivitetit të njeriut në procese të ndryshme natyrore ka bërë të nevojshme aplikimin e metodave të

ndryshme për ruajtjen dhe mbrojtjen e shumë proceseve në natyrë.


10

Habitatet ujore Kosovare janë të rëndësishme nga ana natyrore për larmin e florës dhe

faunës.

Ujërat sipërfaqësore përben një pasuri ekonomike për vendin tonë [14][15][17].

Tab :1.1. Pellgjet ujëmbledhëse : Drin i Bardhë dhe Iber , sipërfaqja , gjatësia, sasia rrjedhjes

Tab:1.2. Akumulimet nëntokësore ujore, sipërfaqja, vëllimi dhe kapaciteti tyre për pellgun e Drinit të Bardhë .

1.1. Aktiviteti antropogjen në cilësinë e ujërave sipërfaqësorë

Karakteristikat kimike dhe biologjike të ujërave mund të pësojnë ndryshime të rëndësishme

si pasojë e veprimtarive antropogjen . Veprimet njerëzore ndikojnë si në hidrosferë ashtu dhe në

litosferë, p.sh kthimi i pyjeve dhe kullotave në toka bujqësore dhe prodhimet bujqësore mund të

shkaktojnë pakësimin e bimësisë. Ky fenomen shoqërohet me pakësimin e sasisë së ujit që avullon

nga bimët, dhe çon në ndryshime të mikroklimës. Si pasojë do të ndodhë erozioni i tokave,

grumbullimi i llumrave në mjediset ujore, pasurimi i ujërave me lëndë ushqyese dhe me substanca

ndotëse [6]. Në 15 vitet e fundit në Kosovë janë humbur mbi 7% të pyjeve nga prerja ilegale, ka

projekte afatgjate për ripyllëzimin e pyjeve, sipas ministrisë së planifikimit hapësinor janë pyllëzuar

0.2 % pyjeve të humbura .

Nr

Emërtimi Pellgjeve Gjatësia km2

Q[m3/s] Sipërfaqja km2

Rrjedhjet vjetore

[milion m3] Kahja e rrjedhjes

1

Drini I Bardhë 122 61.0 4.622

2.200

Deti Adriatik

2

Ibër 42 32.6 1.155

771

Deti I Zi

Nr Akumulimet nëntokësore Pellgu (km2) Vëllimi i dobishëm ( m3)

Kapaciteti vlerësues

m3/sek Gjithsej(m3)

1

Istog 76

12x106

2.8 89x106

2

Vrellë 28

14x106

0.600 19x106

3

Pejë 300

37.5x106

4.0 52x106

4

Deçani 144

33x106

3.5 45x106


11

1.2. Aktivitetit dhe impakti antropogjen në lumenj

Impakti antropogjen në lumenj është një proces i gjerë që çon në pasoja të ndryshme

negative: 1) Rishpërndarja e rrjedhjes së lumit në kohë. 2) Rishpërndarja e rrjedhjes së lumit në

hapësirë. 3) Tërheqje e rrjedhjes së lumit. 4) Impakti ambiental i faktorëve antropogjenë në pellgun

ujëmbajtës . 5) Ndotja. 6) Turbullimi i ujit [24] [36] [34].

1.3 Burimet e ndotjes së ujërave

Të gjithë ujërat e Tokës, me përjashtim të akujve polare, janë të ndotura nga veprimtaria

antropogjenë . Kur flasim për cilësinë e ujërave dhe nivelin e ndotjeve të tyre kemi parasysh vetitë:

fizike, kimike dhe biologjike (përfshirë edhe ato mikrobiologjike). Nivelet në kufi të treguesve

cilësore do të varen kryesisht nga qëllimi i përdorimit të ujërave. Ndotje të mjedisit kuptohet

ndryshimi mjedisit, kur këto ndryshime janë të padëshirueshme, sepse ndikojnë për keq në jetën e

njeriut apo të qenieve të tjera të gjalla, në kushtet e jetesës, në proceset industriale.

Fig.1. derdhja e ujerave te zeza ne Kline.

Ndotja e ujërave të ëmbla sipërfaqësore

dhe nëntokësore është një problem serioz sepse ato

përbëjnë burimin e ujit të pijshëm dhe janë mjedisi

ku rritet biota. Efektet toksike shkaktohen nga

metalet e rënda, kur përmbajtja e tyre kalon vlerat

e lejuara. Burimet e ndotjes së ujërave kanë

origjinë natyrore ose antropogjene dhe mund të

ndahen në dy grupe: burime pikësore dhe jo - pikësore [24]. Burimet pikësore më të rëndësishme

janë: shkarkimet e mbeturinave të lëngëta urbane (ujërat e zeza), shkarkimet e mbeturinave të

industrisë, shkarkimet e mbeturinave të lëngëta të fermave blegtorale, ujërat e shpëlarjes nga vend

depozitimet e mbeturinave të gurta etj. Burimet jo-pikësore më të zakonshme janë: shkarkimet e

ujërave të drenazhimit të tokave bujqësore, reshjet e ndotura, rrjedhjet e tubacioneve të ujërave të

zeza, ujërat e shpëlarjes së rrugëve etj [6][24] [29]. Në dy Komuna të Kosovës është duke implimentuar

pilot projekti për ndertimin e impianteve për trajtimin e ujrave të ndotura Prishtinë dhe Drenasi .

1.4. Burimet antropogjene të ndotjes së ujërave

Burimet antropogjene të ndotjes së ujërave klasifikohen në disa kategori: 1) Burimet

industriale. 2) Burimet komunale. 3) Burimet bujqësore . 4) Burimet e rrjedhjeve nga reshjet. 5)

Burimet nga depozitimet e ngurta. 6). Burimet e ndotjes së ujit nga rrjedhjet e depozitave


12

nëntokësore të azotit, duke qenë pjesë e plehrave dhe mbeturinave të blegtorisë, po ashtu dhe nga

përqendrime të larta të pesticideve dhe të herbicideve [24] [29].

1.5. Burimet natyrore të ndotjes së ujërave

Zonat e infektuara nga aktiviteti antropogjen mund të ndotin lumenjtë dhe nëpërmjet

rrjedhjes (shpëlarjes) nga reshjet, të cilat mund të klasifikohen në ato të burimeve të

kafshëve,bimëve dhe tokës. Përsëri, burimet ndotëse të kafshëve dhe të bimëve duhet të jenë

lehtësisht të bio - degradueshme. Burimet ndotëse të tokës do të përmbajnë çdo material organik

dhe joorganik të tokës [6].

1.6. Efektet negative të ndotjes së ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore

Çdo ndotje e mjedisit shoqërohet me efektet e saj në mjedis. Për ujërat e ëmbla sipërfaqësore

efektet kryesore janë eutrofikimi i ujërave dhe shpëlarja acidike. Eutrofikimi është fenomen që ka si

origjinë ndotjen e ujërave, kryesisht nga shkarkimet e ujërave të zeza urbane apo si rrjedhim i

aktivitetit bujqësor (nga drenazhimi i tokave bujqësore). Fenomeni i shpëlarjes acidike i njohur më

tepër në industri dhe në atë minerare në veçanti është efekti që shkaktohet në ujëra nga shkarkimet e

drenazhimeve acidike (të minierave) direkt në mjedis, pa kryer më parë asnjë trajtim paraprak[44] .

Në Komunën e Drenasit në vitin 2011, ka filluar projekti i ndërtimit të impiantit për trajtimin e

ujërave të zeza .

1.7. Transporti i substancave ndotëse në ujëra dhe proceset kimike

Në thelb, transporti dhe fati kimik në mjedis i substancave kimike, kërkon njohuri në fizikën

dhe transportin e rrjedhjes së fluideve, në termodinamikën kimike, në kinetikën kimike dhe

biologjike që ndërvepron me të gjitha këto procese. Ne do të duhet të ndjekim substancat kimike

gjatë lëvizjes së tyre, difuzionit dhe dispersionit (shpërndarjes) nëpër mjedis. Këto substanca në

mënyrë të pa shmangshme do të reagojnë për të formuar substanca të tjera kimike në një mënyrë që

afrohet por rrallë arrin një ekuilibër lokal [29].

Fig : 2. Ndotjet e ujit L . Sitnica


13

KAPITULLI I

II QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT

2.1. Qëllimi i Studimit .

Kosova ka rezerva ujore të pakta, që në të ardhmen është një faktor kufizues për zhvillimin e

ekonomisë dhe industrisë vlerësohet se Kosova ka vetëm 160 m3 /ujë /vit për kokë banori Kosova

është e ndarë në katër pellgje ujore, pellgu i Drinit të Bardhë që është edhe pellgu më i madh në

Kosovë, Ibri, Morava e Binçes dhe Lepenci. Pellgu i Drinit të Bardhë është pellgu më i rëndësishëm

i rrjetit hidrikë të Kosovës më një gjatësi prej 122 km, dhe një sipërfaqe prej 4.622 km2 prurje 61.00

Q [m3/s] që përbëhet prej disa nën pellgjeve, dhe lumenjtë e studiuar ne ketë disertacion . Për gjatë

këtij pellgu është një numër i madh i tokës pjellore që shfrytëzohet për ujitje të kulturave bujqësore,

dhe nevojat industriale është pellgu më i i rëndësishëm i Kosovës si në aspektin ekonomik ashtu

edhe turistik. Ujërat e rrafshit të dukagjinit janë përcaktuar më pellgun e Drinit të Bardhë, i cili

buron në veri të Pejës, në afërsi të lokalitetit Radavc dhe të Kukësi në Shqipëri bashkohet më Drinin

e Zi. Drini i Bardhë është lumë fushor më pjerrtësi 2,7 m/km. Ai në rrjedhën e vet merr një numër të

madh degësh. Degët e djathta të Drinit të Bardhë janë Lumëbardhi i Pejës, Lumëbardhi, Ereniku,

kurse ato të majta janë: Klina, Mirusha, Toplluga dhe Lumëbardhi i Prizrenit. Rrafshi i Dukagjinit

shtrihet në 1562 km2 dhe zë 36% të territorit të Kosovës, ndërsa jetojnë rreth 500 000 banor merren

me veprimtari industriale dhe bujqësore . Është pellgu kryesor që përdoret për ujë të pijës dhe për

ujitjen e kulturave bujqësore .

Pellgu i Ibrit ka një gjatësi prej 42 km sipërfaqe prej 1.155km2, prurje prej 32.00 Q [m3/s]

Lumi i Ibrit ka këto degë: Sitnica, Lushta, Trepça, Bistrica etj. Lugina e Ibrit ka peizazh piktoresk .

Sasia mesatare vjetore e ujit në pellgun e ujëmbledhësit të lumit të Ibrit është 1.146,33 milion m³.

Thellësia e ujit është e ndryshme për arsye se Ibri e ka formuar shtratin e vet në shtresa të ndryshme

gjeologjike. Në zonën kodrinore, me qëllim të përmirësimit të regjimit të rrjedhjes së lumit Ibër dhe

shfrytëzimit racional dhe kompleks të ujërave të tij, është krijuar Liqeni i Gazivodës, vëllimi i ujit të

cilit është 390.000 000 m³.

Uji i tij është planifikuar të përdoret, pos për pije, edhe për ujitje. Me këtë potencial të

mjaftueshëm hidrografie është ndërtuar Liqeni i Gazivodës, i cili është ndërtuar në sistemin e Ibrit

dhe ka fuqi të vendosur 34 MW . Në Kosovë vetëm 9 % të ujërave të ëmbla përdorën për pirje,

pjesa tjetër përdoret në bujqësi dhe industri, pikërisht: a) Industria b) Bujqësia c) Mbetjet urbane.


14

Janë ndotësit më të mëdhenj të ujërave. Normativat e mbrojtjes së ujit parashihen me ligj problemi

lihet pas dore, duke krijuar vatra të nxehta në gjithë lumenjtë.

Në ketë punim studiohet ndotja e ujit nga aktivitete industriale, pasojat në mjedise, rreziqet

nga sëmundjet, masat për mbrojtjen ujit. Ky punim ka për qëllim studimin e shkallës së

ndotjes së ujit, të lumenjeve me metale të rënda dhe prurje të tjera përgjatë rrjedhjes së

lumit, për të vlerësuar cilësinë aktuale të lumenjeve : Drini i Bardhë, Ibër, Sitnica, Lumëbardhi i

Pejës, Lumi i Deçanit, Lumi i Istogut, Lumi i Vrellës. Më metale të rënda dhe efluentë të tjerë për

gjatë rrjedhjes së këtyre lumenjve. Krahasimet e matura të bëhen me Standardet lejuara

Ndërkombëtare. Qëllimi i këtij punimi mund të shpjegohet për disa arsye, nga të cilat veçojmë [6][8][9][29]. Cilësia e ujërave sipërfaqësorë varet nga: reshjet atmosferike, erozioni i tokës, numri i

banorëve dhe zhvillimi i industrisë në rajonin e pellgut ujor.

1. Të arrihet shkalla e zgjerimit të hulumtimeve shkencore, me teknika të ndryshme bashkëkohore

dhe detektimit të gjurmëve të metaleve të rënda në ujëra natyrore . Në ketë studim është

përdoruar teknikat ( ICP-MS ) që është një nga teknikat më bashkëkohore për përcaktimin e

mikroelementeve .

2. Një projekt studimi i rëndësisë për të ardhmen mbi kualitetin e ujit të lumit Drini i Bardhë,

Ibër, Sitnica, Lumëbardhi i Pejës, Lumi i Deçanit, Lumi Istogut, Lumi Vrellës dhe ujë

tërmomineral i Banjës së Pejës .

3. Qëllimi i tretë i tij është përdorimi i mjeteve të menaxhimit të cilësisë së ujërave, monitorim

dhe modelim-simulimit të tyre.

Treguesit dhe parametrat që monitorohen janë :

Parametrat ffiziko - kimike

Parametrat e ndotjes mikrobiologjike.

Në ketë studim ashtë arritur qëllimi që është pritur që në disa zona të ketë ndotje mbi

standardet ndërkombëtare, sasisë të shkallës së ndotjes si në disa raste janë evidentuar sasi të larta të

elementeve të rënda si arseniku në lumin Ibër me vlerë prej 3.115 ppm, Pb ka vlerë 200 here më të

larta se sa standardet si pasoj e veprimtarive industriale . Në pellgun e Drinit të Bardhë janë hasur

elementet si: Mg, Fe, Cr, Co, Zn, mbi normat e lejuar ndërkombëtare . Parametrat bakteriologjik

pos në vendburime që nuk janë kapur, në vendmostrime tjera tejkalojnë standardet ndërkombëtare.

Tab : 4-7-1, 4-7-2, 4-7-3.

Ky punim ka pasur synim qëllimin e trendit të ndotjes se lumenjve, vrojtime ne afërsi

gjeografike por edhe ne pjesën kohore .


15

Fig : 2 .1. Ujëvara Drin i Bardhë

2.2. Objektivat

Objektivi i këtij studimi ka të bëjë më përcaktimin e përqendrimeve të metaleve të rënda në

ujin e këtyre lumenjve me aplikimin e teknikave të ndryshme analitike. Gjithashtu objektivi ynë ka

qenë për të analizuar, nivelit e ndotjes së ujit të këtyre lumenjve nga faktori antropogjen dhe e cila

ndotje kanë pasoja serioze për organizmat të gjallë, botën bimore dhe njerëzit të cilët jetojnë në

regjionin e tyre [4]. Janë monitoruar disa pika vendmostrimesh. Dhe janë kapur një numër i

elementeve të rënda të cilat kanë vlera sasiore më të larta se standardet lejuara ndërkombëtare .

Studimi është bërë mbi katër vite ( 2009-2012) dhe janë evidentuar ndikimet i ndotjes nga

ujërat e zeza, ujërat industriale, mbetjet urbane. Në aspektin shoqëror, projekti ynë do të mundësojë

të kem një pasqyrë më reale për kualitetin e ujit të lumenjve, si resurse natyrore të Kosovës dhe

nevojës së monitorimit të vazhdueshëm në bashkëpunim më institucionet e tjera interesuara, më

qëllim të ruajtjes diversitetit ujor për të tashmen dhe të ardhmen tonë. Uji është shumë i

rëndësishëm për jetën e njerëzve, duhet të kujdesemi për burimet ujore me qëllim që të zbuten

ndikimet negative të njeriut në mjedisin jetësor. Kjo kërkesë e domosdoshme mund të arrihet vetëm

nëse integrohen, shkenca, ligjet, veprimet politike, në një kornizë logjike të punës dhe edukimit

shoqëror për mbrojtjen e mjedisit jetësor. Menaxhimi i ujërave natyrore dhe i mjedisit jetësor do të

jepte rezultate të kënaqshme nëse strukturat vendimmarrëse dhe ekzekutive furnizohen në

vazhdimësi me informata të sakta mbi gjendjen e mjedisit jetësor [ 5] [ 25] [ 51] .


16

a) Të bëhet hulumtimi, vlerësimi ii gjendjes mjedisore të ujërave sipërfaqësore dhe

kontrolli ii shkallës së ndotjes, si pasojë e shkarkimeve të lëngëta urbane.

b) Të behet sigurimi ii të dhënave për të krijuar një bazë të dhënash, ( Data base ).

Monitorimi realizohet në zona ujore të pa ndotura nga shkarkimet e ujërave urbane, dhe në

zonat

ujore të prekura nga shkarkimet e ujërave urbane që korrespondojnë më zonat, pasi lumenjtë

kanë përshkuar mjediset e banuara.

Është bërë studimi cilësisë së ujërave është formuar baza e të dhënave dhe në bazë të kësaj

është bërë kategorizimi i cilësisë së ujërave si nga klasa e parë deri në klasën e pestë, për të gjithë

lumenjtë e studiuar .


17

KAPITULLI II III. MATERIALI DHE METODAT STUDIMIT

3.1. Materiali .

Objekti i monitorimit të cilësisë së ujërave të këtyre pellgjeve ujore është që të përmbajnë

informacione të mjaftueshme për karakteristikat fiziko – kimike dhe biologjike nëpërmjet

mostrimeve . Plani i monitorimit përfshin matjen e parametrave fiziko – kimikë dhe bakteriologjik,

metodat kampionimit, metodat analitike të përcaktimeve, ruajtja e të dhënave dhe përdorimi i

informacioneve . Fitimi i njohurive për karakteristikat e ujërave natyrore, prania e metaleve të rënda

në ujërat natyrore, ujë dhe mjedisi jetësor, cilësia e ujit të lumenjve të Kosovës dhe kriteri

ndërkombëtar , objektivat e ruajtjes së cilësisë së pellgjeve ujore .

3.1.1. Karakteristikat e përgjithshme të ujërave natyrore .

Ujërat natyrore ndahen në: ujëra atmosferikë (shiu,bora,akulli,mjegulla,vesa), ujëra

sipërfaqësorë dhe nëntokësorë (lumenjtë nëntokësorë, burimet) etj. Uji në natyrë nuk haset si i

pastër, por ka të tretura një sërë substancash kimike, Uji atmosferik tret: CO2, O2, N2, etj. Uji

atmosferik përmban të tretur edhe SO2, H2S, HCl, tym, pluhur e materie të tjera kimike [10]. Në ujë

gjenden të tretura shumë elemente kimike. Disa elemente janë shumë të dëmshëm e disa të

nevojshëm për botën e gjallë. Ujërat natyrorë përmbajnë të tretura më tepër kationet: Ca2+, Mg2+,

Na+, K+, Fe3+, Fe2+, Mn2+, NH4+, disa anione: HCO3-, CO3

2-, Cl-, SO42- dhe materie organike. Ndotja

e ujërave bëhet nga ndotësit antropogjenë si: yndyrat, detergjentet pesticidet, nafta, vajrat, etj.

Ujërat nëntokësorë të thellësive të mëdha janë më cilësore për pije. Në lokalitetet me shpëlarje

intensive, ujërat nëntokësorë janë shumë të mineralizuar dhe ndotën shumë lehtë. Ujërat

sipërfaqësorë kanë përbërje të ndryshme kimike. Ujërat e lumenjve malorë janë shumë të pastër,

përmbajnë pak materie organike dhe baktere, ndërsa kanë fortësi të ulët. Uji i liqeneve malorë është

shumë i pastër dhe i përshtatshëm për furnizim me ujë për pije. Ujërat e moçaleve dhe të kënetave

përmbajnë shumë materie organike të tretura, përmbajnë pak kripëra inorganike të

tretura . Për shkak të sasisë së madhe të materieve kimike ushqyese, kthjelltësisë së ujit dhe

të ndikimit të rrezeve diellore, në këto ujëra zhvillohen gjallesa bimore dhe shtazore[6] [24] [29].

Karakteristikat e ujërave natyrorë janë të ndryshme. Dallimet vijnë për shkak të proceseve

fiziko-kimike dhe biologjike që ngjajnë në to, përbërja gjeologjike e tokës, pozita gjeografike


18

etj[8Lumenjtë janë sisteme të harmonizuara ujore, sa i përket transportit dhe ndërveprimit të

mikroelementeve, e në veçanti të metaleve të rënda.

Ata karakterizohen me një sipërfaqe të madhe të ujit, që e kushtëzon ndërveprimet intensive

më atmosferën, transportin e materieve të tretura në ujë, si dhe këmbimin e vazhdueshëm të gazeve,

gjë që mundëson ngopjen me oksigjen në sipërfaqe dhe thellësi të ujit. Si shkak rrjedhjes së shpejtë

të ujit të lumenjve dhe intereaksioneve ndërmjet ujit dhe sipërfaqes së shtratit të lumenjve ndërron

përmbajtja e ujit të lumenjve. Ndryshimet më të theksuara në ujin e lumenjve ndodhin gjatë zbrazjes

së ujërave nga degët anësore të lumenjve, me përmbajtje kimike si me metale të rënda plumb,

kadmium arsen bakër që bejnë ndryshimin e pH dhe përcjellshmërisë elektrike në lumenjtë e

studiuari , pH varion prej 7.72.- 8.12, përcjellshmëria elektrike 1.70 - 12.42 µs cm-1 dhe forcë jonike

të ndryshme, pasoj derdhja e ujërave të zeza. Në kualitetin e shumë lumenjve ka ndikim përdorimi i

masave agroindustriale [29] [49].

3.1.2. Lumenjtë në aspektin kimik

Lumenjtë janë sisteme ujore të harmonizuara për transportimin mikroelementeve,

veçanërisht metaleve të rënda. Ata karakterizohen me një sipërfaqe të madhe ujore, kushtëzohen

nga intereaksioni intenziv me atmosferën, transportimin e materieve të ngurta kimike, materie që

janë të tretura në ujë, këmbimin e vazhdueshëm të gazeve, me tretjen e oksigjenit dhe gazeve tjera,

gjë që mundëson ngopjen e sipërfaqes së ujit më oksigjen. Për shkak të rrjedhjes së shpejtë të ujit të

lumit dhe reaksioneve ndërmjet ujit dhe sipërfaqeve të shtratit të lumenjve, si rezultat vije deri të

ndërrimi i përmbajtjes së ujit të lumit, ndryshimet e përzierjes si rezultat i ndikimeve anësore të

lumenjve që kanë përmbajtje kimike, forcë jonike të ndryshme dhe pH. Ndikim të madh në

kualitetin e ujërave të lumenjve kanë edhe reshjet acidike dhe substancat agro-industriale, të cilat

përmbajnë metale të rënda. Metalet e rënda në ujëra gjinden të shfaqura në formë jonike, si tretësira

komplekse, organike dhe inorganike, të cilat janë të lidhura si koloidale, materie të suspenduara dhe

gjallesa si fitoplanktone, dhe baktere [29] [33] [49] [50].

Forma jonike e metaleve të rënda shumë lehtë absorbohet nga materiet e suspenduara apo

ato koloidale të formës asnjanëse të tyre. Jonet e këtyre metaleve të tretura në ujë janë shumë

toksike. Uji përfshin si koloidet organike, oksidet e hidratizuara etj. Sedimenti paraqet një precipitat

që përbëhet nga materiet fundërruese (burimet organike dhe inorganike). Ai mund të bie në fund të

ujit të lumit ose mund të qëndrojë edhe në vetë sipërfaqen e tij, por mund të jetë edhe shtresë e

gjallë, që përbëhet nga algat[6] [29]. Sjellja e metaleve të rënda në sistemet ujore të lumenjve mund të

kontrollohet në mënyrë biologjike më procese gjeokimie. Të këtillë janë Fe dhe Mn, të cilët forma e


19

tyre në ujë varet nga potenciali redoks i sistemit ujor. Por Fe dhe Mn drejtpërdrejt marrin pjesë në

reaksionet biologjike dhe fotokimie[12] [42].

Metalet e rënda,si p.sh., bakri, zinku, kadmiumi, mund të kontrollohen më procese

gjeokimike. Sjellja e tyre rregullohet nga adsorbimi dhe proceset e kompleksimit më materiet

organike dhe inorganike. Metalet në ujërat e lumenjve shfaqen në formë jonike, si tretësirë

komplekse organike ose inorganike, të lidhura si fraksione koloidale, materie të suspenduara, por

edhe me gjallesa, si p.sh. fitoplanktone, baktere etj [33] [35] [37]. Forma e gjendjes së tyre është e

rëndësishme si për sjelljen dhe veprimin ashtu edhe për toksicitetin e metaleve të rënda. Nga

rezultatet e fituara, klasifikimi cilësis tregon se sipas Zn uji i Drinit të Bardhë është klasifikuar

kryesisht në klasin e Itë dhe IItë, sipas Cd, në klasin e IItë, IIItë dhe IVtë sipas Pb në klasin e IIItë dhe

IVtë dhe sipas Cu në klasin e IItë dhe IIItë.

3.1 .3 . Rëndësia dhe cilësia e ujit të lumenjve Kriteri ndërkombëtar

Jeta e njeriut, bimëve dhe kafshëve në masë të madhe është e varur nga uji. Zhvillimi i

teknologjik i shoqërisë ka kontribuar që burimet e ujërave të ndoten. Ndotja e ujit bëhet nga

substancat kimike dhe nga mikrogjallesat, të cilat hyjnë në ciklin e ujërave natyrore, duke shkaktuar

çrregullime në ciklet biokimike të gjallesave dhe të njeriut. Cilësia e ujit të lumenjve në Vendet e

zhvilluara, e në veçanti në Bashkimin Evropian, vlerësohet sipas një sistemi të klasifikimit, në bazë

të cilit cilësia e ujërave të lumenjve konsiderohet si e kënaqshme nga kategoria e parë deri në të

tretën [29][31 [37][46]. Ky klasifikim përfshinë numrin e parametrave kimik që matën dhe krahasohen,

mënyrën e llogaritjes, vetitë fiziko-kimike dhe biologjike të ujërave. Në tabelën: 3-1 është dhënë

klasifikimi i përcaktuar nga Komisioni Ekonomik i Kombeve të Bashkuara për Evropën.

Parametrat më të zakonshëm për vlerësimin e cilësisë së ujërave të lumenjve janë:

përmbajtja e lëndëve organike, lëndëve ushqyese, azotit inorganik dhe përmbajtja e lëndëve

mikrondotëse[11] [12] [13].

3.1. 4. Ujë dhe mjedisi jetësor

Ujë dhe mjedisi jetësor janë shumë të rëndësishëm për shoqërinë, prandaj ne si shoqëri

duhet të kujdesemi mirë për të, që burimet ujore të jenë sa më të pastra nga ndikimet negative të

faktorit njeri. Një qëllim i tillë mund të arrihet vetëm nëse integrohet shkenca, ligjet, aksionet

politike[20]. Menaxhimi i mirë do të jepte rezultate të mira për përkujdesjen e ujit dhe burimet ujore.


20

Me cilësi të ujit do të nënkuptojmë gjendjen reale të sistemeve ujore që shprehin parametrat fiziko–

kimik dhe biologjik nga ndotjet antropogjenë. Në nivele botërore shtetet e ndryshme, kanë formuar

shoqata të ndryshme, asociacione për të eliminuar problemet serioze për mjedisin ujore. Koferenca

OKB në vitin 1992, Rio De Zheniero rikonfirmoi Deklaratën për mjedisin jetësor. Për të theksuar

rëndësinë e fillimit ajo njihet si “ Agjenda 21” [29]

Tabela: 3.1 . Klasifikimi i cilësisë së ujërave të lumenjve sipas KEKBE (mg/l ) (Komisioni Ekonomik i Kombeve të Bashkuara për Evropën)

Kat

egor

ia

For

tësi

a to

tale

Pto

tal

NO

3-

O2 i t

retu

r n

ë u

jë

Sh

pen

zim

i b

iok

imik

ok

sigj

enit

SH

BO

5 p

as 5

d

itëv

e

Sh

pen

zim

i k

imik

ok

sigj

enit

SH

KO

N

H4+

Cilësia I

<10 <5

>7

<3 <3 <0.1

Cilësia II

10-20 5-25 7-6

3-5 3-10 0.1-0.5

Cilësia III

25-50 25-50 6-4

5-9 10-20 0.5-2

Cilësia IV

50-125 50-80 4-3

9-15 20-30 2-8

Cilësia V

>125 >80 <3

>15 >30 >8


21

3.1.5. Objektivat e ruajtjes se cilësisë së sistemeve ujore

Sot është e nevojshme që të gjitha Vendet të bëjnë kalimin prej Vendeve në zhvillim të pa

qëndrueshme të mjedisit jetësor, në zhvillim të qëndrueshëm të mjedisit jetësor. Duhet të ketë

presion i vazhdueshëm mbi burimet ujore, problemet më sistemet ujore, zë një vend shumë serioz,

nga se nëpërmjet ujit të ndotur, shfaqën problemet

serioze për shëndetin e njerëzve, prodhimtarisë

bujqësore, të energjisë, ndotjes së mjedisit jetësor, jo

rastësisht në vitin 1992 në Dablin është bërë

karakterizimi i ujit, si “ Burim i kufizuar dhe begati

ekonomike “ që duhet të kuptojmë menaxhimin e mirë

të sistemeve ujore, që mos të bëjmë rrezikimin e

brezave të ardhshëm për sistemet ujore [14] .[15].[16].

Objektivat për ruajtjen e cilësisë së ujit :

Bëhet rritja e vështirësive për sigurimin e ujit të pijshëm .

Bëhet ashpërsimi i problemeve të mbrojtjes nga veprimet e dëmshme .

Shtimi i rreziqeve që e kapërcejnë njeriun dhe mjedisin si rezultat i ndotjes .

Pastërtia e ujit,shëndeti i mirë .

Produkt themelor për ekzistencën e botës së gjallë .

Burim i pazëvendësueshëm .

Lëndë e parë për të gjitha proceset industriale .

Unioni Evropian dhe Parlamenti Evropian vendosën objektivat në vitin 1996,që ruhen edhe

sot së uji duhet të jetë harxhim “Efektiv dhe efikas “ .

Furnizim i mjaftueshëm me ujë të pijshëm .

Cilësi të mirë, sasi të mjaftueshme për nevojat ekonomike dhe industriale .

Të ketë cilësi dhe sasi që burimet ujore dhe ta mbrojë gjendjen e

mjedisit.

Menaxhim i mirë që të mos zvogëlohet ndikimi i tij negativ, ndikimi i

thatësisë dhe i përmbytjeve ujore .

Edhe Kosova ka ligjet mjedisore, çdo dite është duke bërë përpjekje zbatimin e tyre .

3.1.6. Kërkesat ditore për ujë të pijshëm


22

Njerëzit kanë nevojë për ujë të pastër. Më rritjen e popullatës rritet kërkesa për ujë,sasia e

nevojshme për ujë është 40-80 l /ditë për krye të banorëve, mirëpo kërkesat janë shumëfishuar dhe

çdo ditë bëhet ashpërsimi global për ujë të pastër. Njeriu brenda ditës ka nevojë tri litra ujë për pije,

dita ditës rritet kërkesa për ujë shtesë. Sasi të ujit me shumë harxhon metalurgjia, industria,

bujqësia. Një pjesë e madhe ujit harxhohet për ftohje dhe pastrim [24].

3.1.7. Metalet e rënda në ujërat natyrore

Metalet e renda në ujërat natyrore kanë përqendrime shumë të ultë cilat sillen <10-8 mol /l.

Për përcaktimin e pranisë së tyre nevojiten metoda analitike të ndjeshmërisë shumë të lartë. Metalet

në gjurmë në ujërat natyrore shpërndahen në mes llojeve të tretura dhe llojeve të lidhura në grimca.

Gjurmëve të metaleve të tretura, të cilat në ciklin gjeokimie, me komponentët e tjera të sistemit

natyror, siç është sedimenti dhe biota, varet nga karakteristikat fiziko-kimike të tyre. Në mënyrë

eksperimentale është treguar se ndikimi i metaleve në procese biokimike varet kryesisht nga

përqendrimi i joneve të lira të hidratuar të metalit dhe çdo lloj individual fiziko-kimik i metalit ka

aktivitetet e tyre toksicitet të ndryshëm[16][17][18]. Përcaktimi i përqendrimit total të metalit në mostër

ujore nuk jep informacione të mjaftueshëm mbi shkallën e toksicitetit por përqendrimet llogariten

sipas barazimit :

[M]total= [ Mn+] + Σ [ MX ] + Σ [ ML ] + Σ [ M]grimca

[M]total -Përqendrimi total,

[Mn+] -Përqendrimi i joneve të lira të metalit (jonet e hidratua.

Σ [MX] -Shuma e përqendrimit të komplekseve labile të metalit.

Σ [ML] -Shuma e përqendrimit të komplekseve inerte të metalit.

Σ [M]grimca -Shuma e përqendrimit të llojeve të metalit të lidhura me grimca.

Jonet e lira të disa metaleve: bakrit, kadmiumit, zinkut, plumbit, aluminit, merkurit, janë

format të cilat kanë toksicitet të madh për botën e gjallë të ujërave natyrore, derisa lidhja e këtyre

joneve me ligande zvogëlon aktivitetin e tyre bio- toksikologjik. Shpërndarja e përqendrimit të

përgjithshëm të metaleve në gjurmë, në ujëra natyrore në forma të veçanta është funksion i vetive

fiziko-kimike të kompozimeve të tjera në pjesën ujore.

Format e veçanta fiziko-kimike të gjurmëve të metaleve të tretura në fazën abiote tregojnë

shpërndarje në formë të llojeve të tretura të joneve të lira të metalit, pastaj në komplekse të

ndryshme (inorganike dhe organike) një shpërndarje, adsorbuara në sedimente[19] . Nga rezultatet e

fituara në praktikë del se këta lumenj të Kosovës studimit janë kapur një numër i elementeve të


23

rënda si metalet e rënda përgjatë pellgut të lumit Ibër që ka qen e pritshme si : Pb,Zn,As,Cd pasoj e

veprimtarive urbane dhe bujqësore ( Pesticidet) .

3.1.8. Gjurmët e metaleve të rënda në ujërat natyrore

Për gjurmët e metaleve në ujërat natyrore nevojiten teknika matëse, metoda dhe elektroda që

ato duhet të jenë specifike, dhe zhvillimin e modeleve të ndryshme termodinamike dhe kinetike, të

aplikuar në ndërveprimet e kushteve të ujërave natyrore[19]. Forma dhe mënyra e përcaktimit të

përqendrimit të metaleve në gjurmë në sistemet e ujërave natyrore bazohet në përpunimin fiziko-

kimik të mostrave ujore. Këto mostra duke u transformuar në forma të ndryshme mund të

analizohen. Ekzistojnë metoda të posaçme për përcaktime kuantitative dhe kualitative të formave

dhe llojeve të posaçme të metaleve në gjurmë. Përcaktimi i shpërndarjes së llojeve kimike të

gjurmëve, të metaleve të tretura në sistemet ujërave natyrore nga konstantat e njohura të stabilitetit,

është i rëndësishëm për prognozën e gjendjes së mundshme të krijuar nga ndotja antropogjenë me

metale ose ligande [21][23][24][25]. Në rastin e përdorimit të ligandëve inorganikë, është relativisht lehtë

të caktohet shpërndarja e komplekseve, sepse përqendrimet e tyre në sisteme të ndryshme është

lehtë të përcaktohen derisa konstantet e komplekseve të metaleve shumica janë të njohura[20].

Më i ndërlikuar është përcaktimi i modeleve të shpërndarjeve të ekuilibruara të gjurmëve të

metaleve me ligande organike, për shkak të mos njohurisë së mjaftueshme të përqendrimit të një

numri të madh të komponimeve organike, përkatësisht joneve të tyre në ujërat natyrore.

Për përcaktimin e elementeve të përgjithshëm të studiuar si : për elementin e Zn vlerat e

përqendrimit variojnë nga 133-2450 ppm, Pb varion nga 85.3-2163 ppm, Cu varion nga 54.9-1693

ppm, Mn nga 1523-3220 ppm, Cd nga 0.42-89.2 ppm, Hg nga 1.43-21.2 ppm, As varion nga 24.1-

292 ppm.

3.1.9. Efektet kimike dhe toksikologjike të metaleve të rënda në ujërat natyrore

Për shumë elemente kimike, sasia efektit toksik varet nga dozat e tyre, nga konsumimi i

materieve mbi kërkesat e nevojshme ditore. Këto elemente esenciale munden të jenë shumë të

dëmshme për shëndetin

njeriut. Me këtë problematikë merret toksikologjia [21] [22] . Më tej do të njihemi me efektet

kimike dhe toksikologjike, për disa elemente të cilët i takojmë shpesh në ujërat natyrore dhe në ujin

e pijshëm, sikurse


24

do të provohet edhe për ujërat që kemi studiuar në basenet ujore të Disertacionit rezultatet

që kanë qenë të pritshme për këta elementë që janë kapur .

Merkuri: është një element esencial i qelizave respiratorë, enzimave. Ky element

konsumohet me anë të ushqimit, nevojat ditore për ketë element janë 2-5 mg. Doza më e lartë është

toksike dhe vdekjeprurëse dhe te fëmijët shkakton sëmundje në mëlçi. Bën imitimin e sistemit

respirator dhe shkakton sëmundje në toraks, zvogëlimin hemoglobinës dhe eritrocitet në

gjak. Vështirëson shërimin e plagëve, zvogëlon përqendrimin mendor dhe kujtesën në organizëm. [29] Nga rezultatet e fituara për ujin e lumit Drin i Bardhë, Hg varion nga 1.43 - 21.2 ppm .

Përqendrimet Hg Lumëbardhi i Pejës janë respektivisht disa herë më të mëdha se standardet e EU

(1998),

Arseniku: prania e arsenikut në ujëra është rezultat i grumbullimit të madh të mbetjeve

industriale urbane. Arseniku elementar nuk është helmues, por kationi As3+ është shumë toksik, më

tepër se joni As5. Komponimet e kationit As3+ dhe As5+ janë shumë kancerogjene, dhe veprojnë

dëmshëm në qelizat e gjalla dhe në lëkurë. Sipas direktivave të EU (1990), doza normale e lejuar e

arsenikut në ujin e pijshëm është 10 ppm / l . Sasia e vogël këtij elementi është esenciale.

Konsumimi i arsenikut nën kërkesat e sasisë ditore fiziologjike shkakton anemi dhe probleme të

tjera shëndetësore. Konsumimi i gjatë i arsenikut shkakton kancerin dhe vdekjen. Në Pellgu e Ibrit,

As varion nga 24.1 - 292 ppm, si pasojë e termocentraleve të Kosovës , veprimtaritë minerare

“Trepça” mbetjet urbane dhe bujqësore .

Plumbi: forma kripore e tij ka aftësi helmuese. Zakonisht në ujëra gjendet me shkallë të

oksidimit +2 nga Veprimtaritë industriale dhe urbane janë burimi me ketë element . Kalimi i tij në

atmosferë vjen nga djegia e benzinës me tetraetilplumbi. Sasia më e madhe e plumbit gjendet nga

në akumulimin në eshtrat e njeriut gjë shkakton zvogëlimin e Ca. Ka veprim të dëmshëm në enzime

gjaku, vepron dëmshëm në sistemin respirator, kardiovaskular dhe sistemin qelizor. Ekspozimi i

gjatë me plumb shkakton vdekjen. Në ujin e pijshëm sasia e lejuar është 10µg/l. Përqendrimi i lartë

i plumbit shkakton vdekjen[26] . Drini i Bardhë për Pb varion nga 85.3-2163 ppm vlera që jan 200

here më të larta se sa standatet nderkombtare EU ( 1998).

Bakri: është element kimik i rëndësishëm për jetën e njeriut dhe gjallesave të tjera. Luan rol

të rëndësishëm në proceset e metabolizmit. Ka ndikim në një numër enzimave dhe në sintezën e

hemoglobinës. Merret me ushqim, ndërsa nevojat ditore janë 2-5mg. Në ujëra natyrore

mund të vije edhe si rezultat nga gypat e bakrit ose nga dozimi i rezervuarve nga sulfati i bakrit ( II)

, që ka përdorim për ta

penguar rritjen e algave. Ka veprim toksik, në peshqit dhe gjallesa të tjera ujore. Joni dy i

bakrit është shumë toksik luan rol në procesin e metabolizmit.


25

Në doza të larta është toksik dhe vdekjeprurës, toksiciteti i tij varet nga alkaliniteti dhe pH.

Veçanërisht të fëmijët, shkakton sëmundje në mëlçi[46] .

Irriton sistemin respirator dhe e shkakton sëmundje në toraks, zvogëlon hemoglobinën dhe

eritrocitet në gjak, vështirëson shërimin e plagëve, ul përqendrimin mendor. [6] Përqendrimet të Cu

Lumëbardhit të Pejës janë 150 herë më të mëdha se standardet e EU (1998),

3.1.10. Ujërat Termale

Kosova është e pasur më burime të ujërave termale dhe minerale. Deri më tani ka pasur

shumë pak hulumtime për identifikimin dhe studimin e vlerave të këtyre burimeve. Sipas të

dhënave deri më tani në Kosovë janë të regjistruara rreth 30 burime të ujërave termale dhe minerale.

Hulumtimet më të detajuara janë kryer vetëm për ujërat Banjës së Pejës të cilat funksionojnë si

banja termale shëruese. Përveç aspektit shërues, ujërat termale të Kosovës mund të përdorën edhe

për prodhimin e energjisë termike, mirëpo deri më tani ende nuk ka pasur ndonjë studim të detajuar

për të analizuar potencialin prodhues të këtyre ujerave. Në përgjithësi temperatura e ujërave

termominerale të Kosovës sillet prej 17-54 0C, ndërsa shkalla e mineralizimit nga 2-5 g/l. Burimet e

ujërave termale dhe minerale në Kosovë kanë përmbajtje të sulfateve,

Fig .3.1. ujë termomineral Banje e Pejës

hidrokarbureve, kalciumit dhe magnezit. Këto ujëra termominerale janë ujëra të nxehta, që

përmbajnë substanca të ndryshme të tretura, që u japin atyre shije spikatësh dhe veti terapie.Ujërat

termominerale të Banjës së Pejës janë më tepër burime sulfate me përmbajtje sode bikarbonate.

Ujërat termale apo llixhat, janë nga më të rrallat në Botë për fuqinë shëruese të tyre. Përveçse mund

të shërojnë një numër të madh sëmundjesh ato shërbejnë dhe për relaksim dhe çlodhje. Vetit

kuruese të tyre, efektet e tyre në bazë të sëmundjes përkatëse, disa nga llojet e sëmundjeve që mund


26

të kurohen janë: sëmundjet e lëkurës, sistemit nervor, sistemit lokomotor, aparatit tretës. Vetitë

kuruese të këtij uji me anë të pirjes, sëmundjet e astmës, aciditetit të stomakut, arterioskleroza,

artritet, qarkullimi i keq i gjakut, kolesteroli, koliti, diabeti, pagjumësia, sëmundjet kronike dhe

shumë të tjera. Sot kanë përdorim universal në kurimin e sëmundjeve

të stomakut, të zorrëve, të mëlçisë së zezë, të puçrrave, të reumatizmit etj[1][2][3]. Nga ana

tjetër kanë edhe kundër veprim dhe nuk duhet të përdorur në rastet : hipertensioni, zemra, në

komplikimet pas operative, ulcerat gastrike etj .

3.2. Metodat e studimit .

Gjatë këtij studimi janë matur parametrat fiziko – kimikë dhe bakteriologjike që janë tregues

të faktorit të dorës së parë rrjetit të monitorimit të ujërave . Për marrjen e mostrave në lumenj janë

pasur parasysh rekomandimet e literaturës , mostrat nuk u morën pran brigjeve ku shpejtësia e

lëvizjes së ujit është e vogël, në çdo vendmostrim është mbushur një skedë e posaçme e mbushur

më të dhëna të përgjithshme dhe më disa të dhëna të matura drejtpërdrejt për analizë janë marrë nga

2 dm3 ujë. Në stacione është caktuar pozicioni gjeografik me GPS, modeli Extrax “GARMIN”,12

chanal, është matur: temperatura e ujit, data dhe ora e mostrimit. më pas është vlerësuar pH-i,

përçueshmëria elektrike (konduktuviteti), alkaliniteti, fortësia, përqendrimi i HCO3-, CO3

2-. Për

identifikimin e elementeve të rënda është zbatuar metoda ICP-OES ((Plazma e çiftuar me induksion -

spektroskopia e masës) që është një metod ma bashkohore dhe më saktësi shum të lartë se sa

metodat vullumetrike, polarografike dhe kromatografike .

3.2.1. Përcaktimi i elementeve kimike me metodën ( ICP-OES) (Plazma e çiftuar me induksion - spektroskopia e masës) (Plazma e çiftuar me induksion - spektroskopia e emisionit optik)

Aparatura (Induktim i kopuluar plazmatik-spektroskopia e masës) dhe ICP-OES (Induktim i

kopuluar plazmatik - spektroskopia e emisionit optik), është sot një ndër metodat më të rëndësishme

të analizës elementare, për shkak të përparësive që janë kufijtë e detektimit të ulët për shumë

elemente, si dhe saktësia e lartë. Analiza e elementeve kimike me metodën ICP-MS është realizuar

në laboratorin “ACTLABS”, laboratorin “Agrovët “ Fushë Kosovë, kurse në aspektin

mikrobiologjik “Birraria “e Pejës dhe laboratori mikrobiologjik spitalit të Pejës. Që kjo metodë

është shumë ma bashkëkohore ku të njëjtën kohë behet analizimi i një numri të madh të elementeve.

Atomizmi dhe jonizimi analitik shërben pishtari i plazmës. Për analizat e tretësirave, mostra futet në

gjendje aerosol.


27

Nga pishtari i plazmës fitohen jonet pozitive të metalit, të cilat nëpërmjet një pajisje të

veçantë futen në Masë Spektometri katërpolar. Gjatë punës spektrat që fitohen janë shumë të

thjeshtë, të ngjashëm me spektrat optikë. Ata spektra përbëhen nga një seri e pikave të izotopeve të

çdo elementi që ndodhet në

mostër. Spektrat ICP-MS përdoren si për analiza cilësore edhe analiza sasiore[23]. Skema e

vendosjes së pjesëve përbërëse të një sistemi ICP-MS është paraqitur në foto:3.3. Pjesa më kritike e

aparatit është lidhja që çifton pishtarin ICP, me masë-spektrometrin[24]. Sot ICP-MS është një ndër

teknikat më të besuara për matje rutinore ditore dhe në aplikime të sofistikuara në gjeoshkencë.

Parimi themelor i punës së instrumentit ICP-MS është përdorimi i temperaturave të larta të

plazmës së argonit[25]. Parim fondamental i

spektroskopisë së emisionit është parim fondamental i spektroskopisë së emisionit në

eksitimin e elektroneve të jashtme të atomeve në gjendje bazë, dhe në emetim të fotoneve më

gjatësi valore specifike.

Foto : 3.3. Skema e një sistemi ICP-MS

1. Sample intruduction and aerosol Generation - Gjenerimi i gazit në form aerosole 2. onization by argon plazma - Plazm argoni e jonizuar 3. And detector - Detektor 5. Data analisis – Data e analizës 6. Plazma gas - gazë i jonizuar në gjendje plazme 7. Carrier gas – Gazi karrier 8. Corner gas – Gazi korrner


28

9. Plazma - Gjendje plazme 10.I nterference – Interferime 11. Jon lens -Lent jonizuese 12. Detector - Shfaqje e rezultateve në ekran

Përparësitë më të mëdha të ICP-MS është arritja e kufijve të detektimit shumë më të ulët në

krahasim me ICP optike dhe të krahasueshme e nganjëherë edhe më të ulëta sesa SAA. ICP-MS

është një metodë e shpejtë dhe simultane që lejon përcaktimin e njëkohshëm të shumë elementeve.

U përdor teknika e fermentimit në tuba shumëfishe (Multiple - Tube Fermentation

Technique) me 5 tuba për çdo hollim dhe pastaj përcaktimi i numrit të qelizave bakteriale

me anë të tabelave (indeksi MPN).

Frekuenca e marrjes se mostrave muaj: mars – prill - maj – qershor – korrik – shtator – tetor

– nëntor.

Pikat (stacionet) e marrjes së mostrave zona ujore para shkarkimit të ujërave urbane, zona

ujore pas shkarkimit të ujërave urbane.

Materiali: mostra uji nga lumenjtë: Drin i Bardhë, Ibër, Sitnica, Lumëbardhi i Pejës, Lumi i

Deçanit, Lumi Istogut dhe i Vrellës, Banje Pejës.

Marrja e mostrave.

Transportimi ii mostrave.

Ruajtja e mostrave.

Mostrat ujore të vendosura në ambalazhe plastmasë (1 dm3), janë ndarë në ambalazhe prej 100

cm3 dhe më pas janë trajtuar me: 0.1 M HNO3 deri në pH 1 - 2, [6[,[7]. Mostrat janë filtruar me letër

filtruese “Selekcta” nr. 589, (Germany) dhe më pas është vlerësuar pH-ja, përçueshmëria elektrike,

alkaliniteti, fortësia, përqendrimi i HCO3-, CO3

2- . Me anë të këtyre metodave jan bër përcaktimi i

metaleve të rënda në lumenjët e studiuar .

3.2.2. Parametrat fiziko-kimikë të ujit të pellgut ujëmbledhës Drin i Bardhë dhe nënpellgjet ujore

Drini i Bardhë : është lum që përshkon pjesën perëndimore të Kosovës, respektivisht

Rrafshin e Dukagjinit Drini buron rrëzë malit të Rusolisë nga gurra e shpellës së Radavcit, në 586 m

lartësi mbidetare, ku krijon edhe një ujëvarë të bukur, para se të zbres në rrafsh dhe bashkohet afër

qytetit të Kukësit me Drinin e Zi për të formuar Drinin që në antikë njihet më emrin Drillon . Sasia

e burimit arrin 30 m në sekondë, ku krijon edhe një ujëvarë të lartë prej 30 m. Sipërfaqja e

ujëmbledhësit të Drinit të Bardhë në Kosovë është 4265 km2


29

Cilësia e ujit përgjatë rrjedhës së lumenjve ndryshon nga stacioni në stacion, sepse në burim

ka cilësi tejet të mirë, pastaj në stacionet tjera ka ndotje që vijnë nga ujërat e pa trajtuara të cilat

derdhen në të dhe në lumenjtë e cekur më lartë që janë nën pellgje të këtyre lumenjve, po ashtu

ndotja vjen edhe nga ujërat që

bëjnë shpëlarjen e tokave bujqësore. Në të gjitha burimet e lumenjve uji është i cilësisë

shumë të mirë. Të dhënat e analizave fiziko-kimike për katër vjetët e fundit, tregojnë që këto ujëra i

takojnë klasës së I.

Ndryshim i gjendjes fillon për rreth vendbanimeve me shkarkimin e ujërave të ndotura,

shkarkimet e ujërave nga kolektorët e industrive përgjatë rrjedhës së këtyre pellgjeve lumore . Po

ashtu shkaktar i kësaj ndotje është edhe hedhja e mbeturinave sidomos në vendet e pozicionimit të

urave edhe gjetkë. Ndryshime drastike fillojnë në rajonin Zllakuqan–Klinë. Të pika e puqitjesë së

Drinit të Bardhë me lumin Klina gjendja e tij bëhet e mjerueshme sepse rezultatet tregojnë për një

kategori të IV të kualitetit.

3.2 .2.1. Temperatura e ujit

Rol të rëndësishëm luan edhe temperatura e ujit në tretshmërinë e O2 dhe të gazrave të tjera

në ujin e lumit prandaj ajo duhet të matet. Më uljen e temperaturës rritet tretshmëria e O2 në ujë, por

në anën tjetër do të rritet procesi oksidues i shpërbërjes së substancave organike gjë që ndikon

negativisht në zhvillimin e botës së gjallë në ujëra. Përcaktimi i temperaturës së ujit në vendmostrim

është i domosdoshëm. Temperatura e mostrave ujore në vendmostrime është matur me termometër

digjital. [29] Lumëbardhi i Pejës temp, ujit varion 5,7-6.2, Istog .4 - 7.4, Deçani, 5.1 - 7.3 . Vrella, 5.2

- 7.4. Ibër, 14.2 – 16, Drin i Bardhë, 7.7 - 12.1.

3.2.2.2. Vlera pH

Matja e pH është një ndër matjet më të rëndësishme që kryhet në ujërat natyrore. Ai është

një parametër që shpreh vlerën e sakte të aciditetit ose bazicitetit. Ditëve tona aciditeti i tretësirës

shprehet në formë të logaritmit të vlerës reciproke të përqendrimit të jonit hidrogjen.

Nëse [ H+] dhe atyre [ HO-] është i barabartë pH= 7,0 mjedis asnjanës. Nëse Përqendrimi [

H+] >[ HO-] atëherë pH < 7 mjedisi është acidik, [H+]< [HO-] atëherë pH > 7 mjedisi bazik. Ujërat

natyrorë rrallë herë e kanë vlerën e pH nën 5,5. Ujërat e butë sipërfaqësor që karakterizohen më

fortësi karbonate dhe përmbajnë CO2 të lirë me vlerën e pH e kanë 7.5-8. Vlera pH e ujërave

industrialë dhe të ndotura urbane varet shumë nga sasia e CO2 në ujë, acidet organike dhe humike,

acidi sulfurik që vjen nga zonat industriale të ndotura me SO2. etj.


30

Vlera e pH duhet matur menjëherë pas marrjes së mostrës, sepse për një kohë të shkurtër,

gazet e ajrit e prishin ekuilibrin e ujit të lumit. Ndryshimi vlerës së pH të ujërave natyrore kanë

ndikim në proceset fotosintezës. Matja pH kryhet me pH metrin e pajisur me një elektrodë qelqi dhe

elektrodë referuese ( Ag/AgCl) [29] . Nga matjet e pH dalin këto rezultate Lumëbardhi i Pejës pH,

ujit varion 8.66 – 8.76, Istog, 8.4 - 8.5, Deçani, 8.5-8.6 . Vrella, 8.7 - 8.88. Ibër, 7.36 - 7.89. Drin i

Bardhë, 7.89 - 8.9.

3.3.2.3. Përcjellshmëria elektrike

Matja përçueshmërisë elektrike të ujit të lumit është një parametër rëndësishëm, shpreh

aftësinë e sistemit ujor për përcjelljen e rrymës elektrike. Ka lidhje të drejtpërdrejt me përqendrimin

e joneve në tretësirë dhe për të bërë vlerësimin e substancave inorganike të tretura në ujëra që kanë

ndikim kryesor në përcjellshmëri. Përcjellshmëria varet nga prania e joneve, nga përqendrimi i

përgjithshëm i tyre: Na+, H+, Ca+, Mg+,SO42- etj. Tretësirat e kripërave, bazave dhe acideve

inorganike janë elektrolite, ndërsa substancat organike të pa jonizuara janë jo elektrolit dhe kanë

përcjellshmëri shumë të ulët në sistemet ujore. Ndikim në përcjellshmërinë ka temperatura e ujit.

Matje përçueshmërisë elektrike është efikase dhe shumë e shpejtë për përcaktimi të përmbajtjes

minerale në ujë. Njësia e saj është (µS/cm). Matja bëhet në

temperaturë standarde prej 25°C. Matje përcjellshmërisë elektrike të mostrave të ujit për të

vlerësuar përmbajtjen e lendeve minerale në ujë e ka rëndësi në përdorimin e ujit për

pirje,vaditje,industrinë ushqimore 29]. Përçueshmëria elektrike është përcaktuar me

konduktometër me korrigjim dhe raportimin e vlerës së përcjellshmërisë 250C . Lumëbardhi i Pejës

përcjellshmëria elektrike e ujit varion 227 - 432, Istog, 220 - 449, Deçani, 210 - 331 . Vrella, 218 -

431. Ibër 11.2-15.4. Drin i Bardhë, 1.87 - 2.92 (µS/cm).

3.2 .2.4. Turbiditeti

Turbiditetin e ujit e shkaktojnë substancat e suspenduara inorganike dhe organike, gjallesat

mikroskopike etj. Turbidimetrat janë nefelometra, që kanë aftësi të tregojnë sasinë e rrezeve që

reflektohen në kënd prej 90°. Ka një shkallë prej 0-100 njësi nefelometrike. Bazohet në efektin e

reflektimit të rrezeve të dritës nga mostra që përmban grimca në gjendje koloidale, të suspenduara,

apo emulgatorë. Sasia e rrezeve të reflektuara është proporcionale me turbullirën e mostrës, e cila

krahasohet me reflektimin që e jep standardi i përdorur. Turbiditeti është përcaktuar me anë të

turbititetit “HACH”, 2100P ISO Turbidimeter dhe është zbatuar në të gjitha rastet studimit [29]


31

3.2.2.5. Alkaliniteti i ujit

Alkaliniteti karakterizohet me kapacitetin dhe aftësinë e ujit që të asgjësojë acidet. Vlerat e

alkalinitetit të ujit kanë rendësi në përdorimin dhe trajtimin ujërave natyrore të ndotura, dhe

përcaktohet nëpërmjet titullimit më një acid të fort deri një vlerë të caktuar të pH dhe shprehet

zakonisht në mg CaCO3/l. Alkaliniteti i ujërave sipërfaqësore në rend të parë varet nga prania në ujë

të karbonateve, bikarbonateve dhe sasisë së hidroksideve. Alkalitetin e ujit shkaktojnë edhe prania e

fosfateve, silikateve, borateve dhe bazave të tjera. Alkaliniteti në prani të indikatorit të caktuar i

përgjigjet sasisë të acidit klorhidrik të shpenzuar për neutralizimin e 1 dm3 ujë [29].

Alkaliniteti sipas fenolftaleinë (3 pika tretësirë, 1% të etanolit ), është përcaktuar më

titullimin e 100 cm3 të mostrave ujore më tretësirën standarde të HCl (0.1M) deri në pH= 8.0 - 10.

Prania e OH- ose CO32- ose OH- + CO3

2- ngjyros tretësirën në të kuqe-portokalli. Me titullim,

tretësira çngjyroset, ndërsa sasia e harxhuar e HCl (cm3) mundëson njësimin e alkalinitetit, sipas

fenolftaleinës më pH deri në 8,3 përcaktimi behet sipas barazimit:

pA=10·V (HCl)

pA – Alkaliniteti fenolftalein

Përcaktimi alkaliniteti me metiloranzhit (mA), është përcaktuar me titullimin e 100cm3 të

mostrës ujore me tretësirën standarde të HCl (0.1M), në prani të indikatorit metiloranzh

(3 pika, tretësirë ujore 1 %), deri në pH=3.2 - 4.5. Prania e joneve OH-,CO32-,HCO3

-,

përzierjes së ngjyrosë tretësirën në të verdhë. Më titullim, tretësira ngjyroset me ngjyrë portokalli,

ndërsa vëllimi i shpenzuar i HCl (cm3), mundëson njehsimin e alkalinitetit sipas metiloranzhit[28].

Llogaritja alkalinitetit me metiloranzh behet sipas barazimit

mA=10·V (HCl)

mA – Alkaliniteti metiloranzh

Alkaliniteti që merret alkaliniteti total nëse mostra ka pH më të vogël se 8,3 atëherë kryhet

vetëm stadi i dytë. Titullimi për përcaktimin e alkalinitetit mund të kryhet edhe nëpërmjet titullimit

potenciometrik duke përdorur pH –metër. Njehsimi i mg të karbonateve dhe bikarbonateve në 1dm3

ujë është realizuar më barazimet:

γ (CO3

2-) = V(HCl) · M(CO32-) = 2p· M(CO3

2-)


32

gjegjësisht për bikarbonate behet llogaritja sipas këtij barazimi :

γ (HCO3-) = V(HCl) · M(HCO3

-) = (m-2p) · M(HCO3-)

γ –përqendrimi në masë mg/l. V –cm3 të HCl të shpenzuar. M –masa molare.

P –cm3 të HCl të shpenzuar në prani të fenolftaleinës. m – cm3 të HCl

të shpenzuar në prani të metiloranzhit [29] .

Drini i Bardhë varion (CO3

2- ) 35 - 39.28, Ibër 2.3 - 8.6 . Drini i Bardhë varion (HCO3- ) 132.51 -

139.79, Ibër (HCO3- ) , 203.01 - 340.35 cm3 HCl .

3.2.2.6. Fortësia e ujit

Fortësia e ujit tregon aftësinë e ujit për të precipituar sapunët dhe praninë e kripërave të

metaleve alkaline - tokësore. Sasia e madhe e këtyre kripërave në ujë është cilësuar si ujë i fortë, që

ka veti asnjanësojë reshjet acidike dhe të zvogëloj tretshmërinë e metaleve në tokë. Ka efekt pozitiv

në sëmundjet kardiovaskulare. Për ndryshim nga uji i butë i cili ka sasi të vogël të këtyre kripërave

të metaleve alkaline – tokësore,fortësia e ujit arrihet nëpërmjet tretjes së joneve të kalciumit dhe

magnezit katione tjera polivalente si: hekur, zink, magnez, alumin etj. Dallohen disa lloje të

fortësisë së ujërave. Fortësi e përgjithshme përkufizohet më shumën e përgjithshme të

përqendrimeve të Ca dhe Mg të shprehura si karbonate. Fortësi e përkohshme që përkufizohet që

përmbajnë jone karbonate dhe magnez që më ngrohje japin precipitate karbonate dhe fortësia

permanente të përqendrimeve të Ca dhe Mg me anionet klorure, nitrate,sulfate. Fortësia shprehet në

shkallë gjermane. Shkalla gjermane tregon numrin e mg të CaO ose MgO në 1 dm3, kështu që 1°D=

10mg/l ( 0D – Shkallë gjermane )

Fortësia karbonate e ujit njehsohet me barazimin:

Jk= 2.8·V (HCl) · c (HCl)

Jk- fortësia karbonate . V- cm3 HCl, sasinë të shpenzuar në prani të metiloranzhit,

c- përqendrimi molar i HCl.

Fortësia e përgjithshme e ujit bëhet me titullimin e 100cm3 të mostrës ujore me tretësirën

standarde të EDTA (0.01 M), më indikatorin eriokrom i zi T (përzierje 1 %, të eriokrom i zi T dhe

NaCl të ngurtë, në raport 1:99) në prani të 5 cm3 puferit amonjakor ( NH3 + NH4Cl) në pH=10. Ca2+

dhe Mg2+në këto kushte formojnë komplekse me jonet EDTA. Ndryshimi i ngjyrës së kuqe të

tretësirës në ngjyrë blu paraqet përfundimin e reaksionit .

Fortësia totale, Jt, njehsohet me barazimin :

Jt= V (EDTA) · 0.56

Jt- Praqet fortësia e përgjithshme . V- cm3 të shpenzuar të EDTA[29]


33

3.2.2.7 . Përcaktimi i kalciumit

Përcaktim kalciumit bazohet në kompleksimin e këtij joni, me EDTA, në prani të

indikatorit,në pH= 10. Mënyra e përcaktimit : merren 100cm3 ujë, i shtohen 1 cm3 tretësirë NaOH 2

M, sasi e caktuar e indikator dhe titullohet me tretësirë standarde të EDTA deri në ndryshimin e

ngjyrës nga e kuqja në ngjyrë vjollce, llogaritja bëhet sipas barazimit : shprehet në mg / l.

3.2.2.8 . Shpenzimi i permanganatit të kaliumit

Parametër i rëndësishëm është shpenzimi i permanganatit të kaliumit që paraqet sasinë e

permanganatit që harxhohet me anë të titullimit për oksidimin e materieve organike që gjenden në

ujë. Mënyra e përcaktimit: në erlenmajer prej 500 cm3 vendosen 100 cm3 ujë për analizë, 5-6 cm3

acid sulfurik të holluar (1:3) dhe disa sfera të qelqit me qëllim që të mos dalë tretësira nga ena gjatë

vlimit, erlenmajeri vendoset mbi rrjetë të azbestit ose nxehës tjetër dhe nxehet deri në vlim. Në

tretësirën e nxehtë nga byreta i shtohet 15 cm3 tretësirë 0.02 mol/dm3 KMnO4 ngrohet dhjetë

minuta.

Nëse pas kësaj kohe ende mbetet ngjyra e trëndafilit erlenmajeri largohet nga flaka.

Menjëherë në tretësirën e nxehtë i shtohen 15 cm3 acid oksalik (H2C2O4) 0.05 mol/dm3 dhe e tërë

kjo vlon deri në ç’ngjyrosje. Këtë tretësirë do ta titullojmë me tretësirën 0.02 mol/dm3 të KMnO4

deri në paraqitjen e ngjyrës trëndafili të dobët .( Bardha Korça 2003 ).

mostrës

KMnOKMnOKMnO V

CVmg

100004.1585/05.01521544

4

Lumëbardhi i Deçanit shpenzimet e KMnO4 varion, 2.24 - 4.25, mol/dm3 . Istog, 2.20 - 6.54

mol/dm3 . Vrella, 2.21 - 5.21, mol/dm3. Drin i Bardhë, 3.18 - 18.48. mol/dm3.

3.2.2 .9. Përcaktimi joneve klorure

Kloruret janë të përhapura shumë në natyrë, zakonisht në formë të kripërave dhe gjendet në

të gjithë tipat e ujërave, Është anion kryesor në ujërat sipërfaqësore dhe mbeturinat sipërfaqësore,

shkarkimet urbane kan sasi shumë të lartë të klorureve. Përcaktimi i klorureve bëhet me metodën

mostres

EDTAEDTA

V

VCCaOm

100056)(


34

vëllimetrike. Në mjedisin të dobët acidik, kloruret titullohen me tretësirë të AgNO3 në prezencë të

K2CrO4 si indikator. Kloruri i argjendit (precipitat me ngjyrë të verdhë në të portokalltë ) në mënyrë

sasiore precipiton para kromatit të argjendit me ngjyrë gështenjë. Përcaktimin e klorureve më këtë

metodë e pengojnë prania e joneve Fe > 10 mg/ l, Mn > 0,25 mg/l dhe disa jone tjera në përqendrim

të caktuar. ( Bardha Korça 2003)

Mënyra e përcaktimit: merren 100 dm3 moster, pjesa prej 10 ml hollohet më H2O të

distiluar deri në 100 dm3. Nëse pH e mostrave është 7-10 titrimi bëhet direkt. pH rregullohet me

ndihmën e NaOH dhe H2SO4 në prezencë të fenolftaleinës si indikator derisa të humbën ngjyra.

Pastaj shtohet 1dm3 K2CrO4 dhe titrohet me tretësirë standarde të AgNO3, dhe kur shfaqet ngjyra e

kuqërremët të kromatit të argjendit atëherë ndërpritet titullimi . Lumi i Deçanit kloruret varion 10.8-

12.11, mg/l , Istog 10.4-12.0, mg/l, Vrellë varion 10.5-14.5 mg/l

3.2.2.10. Prezenca e komponimeve të azotit në ujë

Për vlerësimin e cilësisë të ujit të pijshëm ka rëndësi të veçantë vërtetimi pranisë së

substancave kimike nga shpërbërja e mbeturinave që kanë prejardhje shtazore dhe këto ujëra janë të

ndotura më mikroorganizma biologjikë. Azoti në këto produkte është në formë të amoniakut,

nitriteve dhe nitrateve. Këto komponime janë si rezultat i mbetjeve industriale dhe urbane.

Amonjaku ( NH3) Prania e amoniakut në ujë është ndotje e rrezikshme e ujit. Ujërat e shiut

dhe ujërat e puseve të thella mund të përmbajnë amoniak. Shfaqja e amoniakut mund të bëhet gjatë

klorimit të ujit më kloramin dhe në ujë mund të identifikohet amoniaku .

Cilësia e ujit varet duke bërë krahasimin më treguesit tjerë të cilësisë (rezultate

mikrobiologjike )

Sasia e lejuar e amoniakut në ujë nuk duhet të jetë më lartë se 01 mg/l, shprehur si azot

Nitritet( NO2-) Nitritet janë kompozime që kanë toksicitet të lartë dhe sasia e tyre në ujëra

nuk duhet të jetë më lartë se 0.005 mg/l nitrite si azot. Nitritet formohen në ujë nga shpërbërjet

biologjike dhe mbetjet urbane industriale .Ujërat e thella tokësore mund të kenë prani të nitriteve u

janë nënshtruar proceseve anaerobike . Lumi i Deçanit nitritet varion, 0.0041 - 0 .0078 mg/l , Istog,

0.0040-0.0079 mg/l , Vrellë, 0.005-0.0078 mg/l .

Nitratet( NO3- ) . Nitratet në ujërat sipërfaqësore janë të pranishëm në sasi të vogla kurse në

ujërat e thellësisë mund të gjenden në sasi më të mëdha, për shkak të ndotjeve nga bujqësia . Ujit e


35

pijshme nuk është lejuar më shumë së 15 mg/l nitrate të shprehura në azot. Ujë më ketë përmbajtje

ka shije të mirë dhe të freskët, sasitë mbi kufirin e lejuar janë të dëmshëm, sepse nën ndikimin e

florës mund të reduktohen në nitrate . Këto të fundit janë shumë toksike. Lumi i Deçanit nitratet

varion, 0.16 - 0.25, mg/l, Istog, 0.17-0.30 mg/l, Vrella, 0.12-0.16 mg/l .


36

KAPITULLI III IV . PJESA EKSPERIMENTALE

Ecuria e vlerave mesatare të parametrave mjedisor të ujërave sipas çdo lumi në veçanti Lumi

Drin i Bardhë dhe Ibër duke krahasuar në çdo lumë janë paraqitur tabelat dhe histogramet e më

poshtme duke i paraqitur në figurat : 4.2.1 deri 4.4.33, këto histograme janë grupuar në bazë të

parametrave fiziko - kimikë dhe parametrave bakteriologjik dhe duke ber klasifikimin e cilësisë

lumenjve .

4.1. Puna në terren

Mostrimet i ujit të këtyre lumenjve janë bërë në mënyrë sistematike duke filluar nga viti

2009 deri 2012. Një periudhë mbi 4 vjeçare në të katër stinët e vitit 35 vendmostrime .

Vendmostrimet janë zgjedhur, duke marruar parasysh vendet karakteristike në të cilat kemi pritur

ndotje nga veprimet antropogjenë (Veprimtaritë industriale, trafiku, ujërat e zeza, toka bujqësore,

etj.)

Foto : 4.1.1 Marrja e mostrave Drin i Bardhë


37

Foto : 4.1.2. Harta hidrologjike e Kosovës me lumenjtë kryesor:

O Drini i Bardhë OSitnica O Ibri L. Pejës, L. Istogut L.Istogut L. Deçanit

foto: 4-1-1 janë paraqitur vendmostrimet të lumenjve, që janë analizuar derisa në tabelën: 4-

2-1 janë paraqitur të dhënat e detajuara mbi vendmostrimet ujore, Drin i Bardhë dhe Ibër. Në terren

janë përcaktuar temperatura e ujit, temperatura e ajrit përçueshmëria elektrike, pH-ja, pozicioni

gjeografik,përshkrimi i reliefit. Numri i vendmostrimeve është gjithsej: dymbëdhjetë (12) Drin i

Bardhë, Lumëbardhi i Pejës 4, Ibër dhe Sitnica 5, Vendmostrime, Istogut 5, Vrellës 4, lumi Deçanit.

Në çdo vendmostrim me anë të ambalazheve prej 1dm3 janë marrë nga 2dm3.


38

Kështu për çdo vendëmostrim në ujin e lumenjve mostrat janë shënuar me shifrat si: D1, D2,

D3, D4, D4,, D5, D6, D7, D8, D9, D10, D11, dhe D12. Pastaj Iber dhe sitnica: S1, S2, S3,S4,F1, Lumi i

Pejës me këto vendmostrime: L1,L2,L3,L4. Lumi i Deçanit me këto vendmostrime: G1 G2 G3 G4,

Lumi Istogut me këto vendmostrime: F1, F2,F3,F4,F5, dhe Lumi i Vrelles: E1,E2,E3,E4. Përcaktimet

gjeografike të vendmostrimeve (vlerat e kordinatave gjeografike) janë përcaktuar me ndihmën e

aparaturës GPS-it, modeli Extrax, “GARMIN”, 12 kanalë, ndërsa rezultatet janë përpunuar me

ndihmën e Sistemit të Informimit Gjeografik, SIGJ, (engl. Geographical informatikan System,GIS).

Hartat hidrografike dhe të reliefit me vendmostrime dhe qytete kryesore të Kosovës janë

konstruktuar nga të dhënat e marra nga terreni.

D1 - D12 – Vendmostrimi i lumit Drin i Bardhë. Vendomstrimi i Lumi Istogut- F1 - F5

S1- S4 – C 5 – Vendmostrim Lumit Ibër dhe Sitnica . Vendmostrimi i Lumit të Vrellës- E1 – E4.

L1 - L4 - Vendmostrim i Lumit Lumëbardhi i Pejës . Vendmostri i Lumit të Deçanit - G1 - G4.

A1 - Banja e Pejës 4.2. Përgatitja e mostrës për analizë

Përgatitja e mostrave për analizë kimike është bërë që nga çdo mostër të ndahet nga një sasi

për përcaktimin e parametrave të ndryshëm kimikë. Pjesa tjetër e ujit është konservuar në

ambalazhet prej 100 cm3. Janë acidifikuar me acid nitrik (HNO3) të përqendruar, ku (çdo 100ml

mostër është trajtuar me 100µl acid nitrik HNO3 , 63%). Për konzervimin e mostrës .


39

Tabela: 4.2. 1.Vendmostrimet e ujit të lumit Lumëbardhi i Pejës : lokaliteti, tem ajrit, ujit, pH, përçueshmëria eklektike .

Fig : 4.2.1. Vlera minimale dhe maksimale e pH në stacione, Lumëbardhi i Pejës

Ven

dm

ostr

imi

Lok

alit

eti

Koo

rdin

atat

Lar

tësi

a m

bi n

ivel

in e

d

etit

(m

)

Tem

p. e

ajr

it /

° C

Tem

p. e

uji

t / °

C

pH

Për

çues

hm

ëria

ele

lek

t./ µ

s cm

-1

L1

Gryka e Rugovës

34436116E

4723664N

662

5.7 3.9 8.66 227

L2 Krye Korza

(Ura e Pejës)

34411389E

4723199N

529

6.1 4.6 8.6 245

L3 Dalja e Qytetit

Ura e Pejës

34442727E

4722579N

511

6.2 5.0 8.76 294

L4 Dalje të Klinës

34465179E

4715669N

385

6.2 5.7 8.6 432


40

Fig : 4.2.2. Vlera minimale dhe maksimale e përcjellshmërisë elektrike , Lumëbardhi i Pejës

Tabela : 4.2.2. Vendmostrimet e ujit termomineral të Banjës së Pejës: lokaliteti, temperatura e ajrit, ujit , pH, përçueshmëria eklektike, lartësia mbi detare .

Ven

dm

stri

mi 2

1.01

. 20

11

Lok

alit

eti

Kor

din

atat

Lar

tësi

a m

bi n

ivel

in

e d

etit

(m

)

Tem

p. E

ajr

it /

° C

Tem

p. e

uji

t / °

C

pH

Për

çues

hm

ëria

el

elek

t./ µ

s cm

-1

A1

Burimi i

Banjës

( Pejës )

34449808

E4730259N

538

10.2 48 6.6 2102


41

Fig 4.2.3.vlerat e pH, temperaturës së ujit dhe ajrit, lartësia mbi detare (m) . Banja Pejës

Tabela : 4.2.3 . Analiza ICP e disa elementeve në ujin termal të Banjës së Pejës.

Ven

dmos

trim

i

Elementi / ppm

Zn

Ni Pb Hg Fe Co Cr Cu As Cd

A1

0.206

0.022 0.081 0.08 1.50 <0.2 0.33 <0.4 < 2 0.003


42

Fig: 4. .2 . 4 . Paraqitja grafike e elementeve në vendmostrime të ujit termomineral Banjë e Pejës Tabela :4.2.4 . Vendmostrimet e ujit të lumit Deçanit : temperatura e ujit, ajrit , pH, kordinata, përcjellshmëria elektrike, klorure, nitrate, nitrite

Ven

d m

ostr

imi

Lok

alit

eti

Tem

per

atu

ra a

jeri

t /

° C

Tem

per

atu

ra e

uji

t / °

C

pH

Per

çush

mer

iael

ektr

ike

/ µs

cm-1

Sh

pen

zim

i (K

Mn

O4)

(m/l

)

Klo

rire

zid

ent

(mg/

l)

Klo

ru-r

et C

l (m

g/l)

NH

3(m

g/l)

NO

2(m

g/l)

NO

3- (mg/

l)

G1 Vendburim

9.3 5.1 8.6 210

2.24 0 10.8 0.0 0.0042 0.16

G2

Qyteti

Deçanit

9.8 6.2 8.5 230

3.28 0 11.5 0.0 0.0065 0.11

G3

Dalje

qytetit

Deçanit

12.8 6.9 8.4 291

4.23 0 9.25 0.0 0.0052 0.25

G4

Prilep 14.6 7.3 8.5 331 4.25 0 12.11 0.0 0.0078 0.23


43

Fig :4.2.5. Vlera minimale dhe maksimale e pH, Lumi i Deçanit

Fig :4.2.6. Vlera minimale dhe maksimale e përcjellshmërisë elektrike , Lumi i Deçanit

Fig :4.2.7 Vlerat e nitrateve, nitriteve, shpenzimit të permanganatit të kaliumit , Lumi i Deçanit


44

Tabela : 4.2.5 . Vendmostrimet e ujit të lumit Istogut : temperatura e ujit, ajrit, pH, kordinata, përcjellshmëria elektrike, klorure, nitrate, nitrite .

Fig : 4.2.8. Vlerat minimale dhe maksimale e pH, L. i Istogut

Lok

alit

eti

Tem

p. a

jeri

t / °

C

Tem

per

atu

ra e

uji

t / °

C

pH

Për

çush

mer

iael

ektr

ike/

µs

cm-1

Sh

pen

zim

i i (

KM

nO4)

(m

g/l)

Cl (

mg/

l)

NO

2 (m

g/l)

NO

3- (mg/

l)

F1 Vendburim

9.4 5.4 8.4 220 2.20 10.4 0.0040 0.17

F2 Qyteti

Istogut

9.7 6.8 8.5 242 3.24 11.6 0.0061 0.18

F3 Dalja nga

Istogut

9.9 6.8 8.2 289 4.26 9.20 0.0054 0.21

F4 Klinë

9.5 7.1 8.0 438 4.28 12.0 0.0079 0.24

F5 Daljen nga

Klina

10.4 7.4 8.1 449 6.54 9.2 0.0068 0.30


45

Fig :4.2.9. Paraqitja grafike e përcjellshmërisë elektrike L. i Istogut Fig : 4.2.10. Vlerat nitrateve, nitriteve, shpenzimit të permanganatit të kaliumit dhe klorureve , Lumi i Istogut


46

Tabela : Vendmostrimet e ujit të lumit Vrellës: temperatura e ujit, ajrit, pH, kordinata, përcjellshmëria elektrike, klorure, nitrate, nitrite.

Ven

dm

ostr

imi

Lok

alit

eti

Tem

per

atu

ra a

jeri

t / °

C

Tem

per

atu

ra e

uji

t / °

C

pH

Për

Për

çues

hm

ëria

ele

ktr

ike/

µs

cm-1

Sh

pen

zim

i(K

Mn

O4)

(mg/

l)

Klo

ri r

ezid

ent

(mg/

l)

Klo

rure

t C

l (m

g/l)

NH

3(m

g/l)

NO

2(m

g/l)

NO

3(m

g/l)

E1

Vendburim

10.2 5.2 8.7 218 2.21

0 10.5 0.0 0.005 0.12

E2

Vrellë

11.3 6.4 8.9 238 2.33

0 10.7 0.0 0.0078 0.16

E3

Fshati Januzaj

11,2 6.8 8.89

234 4.32

0 12.5 0.0 0.0065 0.10

E4

Llukavc

12.4 7.4 8.5 431 5.21

0 14.5 0.0 0.0032 0.14

Fig : 4.2.11. Vlerat minimale dhe maksimale e pH, Lumi Vrellës


47

Fig :4.2.12. Vlerat e përcjellshmërisë elektrike, lumi i Vrellës

Fig :4.2.13. Vlerat e nitrateve, nitriteve, amonjakut dhe shpenzimi i permanganatit të kaliumit,

Lumi i Vrellës


48

Tabela : 4.2.7 . Vendmostrimet e ujit të lumit Drinit Bardhë, Ibër dhe Sitnica me përshkrime detajuara

Ven

dmos

trim

i

Lok

alite

ti

Tem

p. e

ujit

/ °

C

Për

çues

hmër

ia e

lele

kt./

µs

cm-1

pH

Alk

alin

iteti

mA

Alk

alin

iteti pA

For

tësi

a to

tale

/°D

γ(C

O3-2

) m

g/ l

(HC

O3- )

mg/

l

D1 Radavc 7.7 1.80 7.89 28. 4 3.5 7.10 35.0 132.51

D2 Katund i ri 9.0 1.98 7.45 29.1 3.18 7.69 35.94 136.81

D3 Saradran 10.0 1.99 8.90 29.8 3.25 7.98 38.32 138.29

D4 Klinë 11.0 2.61 8.80 29.5 3.52 7.26 36.44 139.72

D5 Klinë (para ure) 12.1 2.99 8.80 29.4 3.61 7.45 36.32 131.14

D6 Klinë (pas ure) 12.1 2.41 7.83 28.0 4.12 8.99 35.48 99.6

D7 Volliak 11.2 2.20 7.90 27.6 3.15 7.46 35.72 130.08

D8 Ura Kramovikut 11.6 2.50 8.03 28.5 3.18 7.68 36.44 135.78

D9 Ura Fshejit 13.8 2.88 8.10 28.7 3.19 8.20 36.68 139.72

D10 Zym 13.9 2.90 8.12 28.8 3.14 8.22 38.8 137.25

D11 Nashec,Prizren 14.0 2.86 8.21 28.13 3.10 8.21 39.28 143.65

D12 Vërmicë Prizren 12.1 2.92 8.11 28.7 3.15 8.84 37.8 136.64

S1 Sitnicë, Lipjan 14.2 11.2 7.36 53.52 0.25 13.8 2.3 340.30

S2 Sitnicë 15.5 15.32 7.89 47.32 0.24 18.32 2.1 280.30

S3 Sitnicë, Obiliq 15.4 14.3 7.36 38.32 1.2 16.32 12.30 220.21

S4 Sitnicë,Vushtrri 16.0 12.32 7.65 32.30 1.3 14.12 15.02 212.52

C1 Iber(Mitrovicë) 15.3 15.42 7.52 35.00 1.5 15.30 18.06 203.01


49

Fig : 4.2.14. Vlerat minimale dhe maksimale e pH, Lumi Drin i Bardhë, Ibër dhe sitnica

Fig : 4.2.15. Vlerat minimale dhe maksimale e përcjellshmërisë elektrike, Drin i Bardhë, Ibër dhe sitnica


50

Fig : 4.2.16. Vlerat minimale dhe maksimale për karbonate, fortësinë përhershme dhe përkohshme Drin i Bardhë, Ibër dhe sitnica


51

Tabela : 4.2.8 . Standardet e Organizatës ndërkombëtare të Shëndetësisë dhe të Bashkimit Evropian për disa elemente kimikë ( mg/ l ), në ujin e pijshëm.

Elementet

kationike dhe anionike

Standardet HO,

1993

Standardet EU,

1998

Alumini 0.2 0.2

Antimoni 0.005 0.005

Arseniku 0.01 0.01

Barium 0.3 _

Bori 0.3 1.00

Bromi - 0.01

Kadmiumi 0.02 0.005

Kromi 0.03 0.05

Bakri 2.0 2.0

Hekuri - 0.2

Plumbi 0.01 0.01

Mangani 0.5 0.05

Merkuri 0.001 0.001

Nikeli 0.02 0.02

Zinku 3.0 _

Klorure 250 250

Cianure 0.07 0.05

Klorure 1.5 1.5

Sulfate 500 250

Nitrate 0.5 0.5


52

4.3. Disa parametra fiziko –kimik të ujit Drin i Bardhë Në ketë punim doktorate janë zgjedhur 12 vendmostrime te Lumit Drin i Bardhe aty ku janë pritur te ketë ndotje nga veprimtarit urbane Industriale dhe bujqësorë . Drin i Bardhë gjatësia brenda territorit të Kosovë 122 km, sipërfaqja 4.622 km2 .

Tabela : 4.3.1. Vendmostrimet e ujit të lumit Drini i Bardhë me përshkrime : Vendi, kordinatata, lartësia mbi detare, ora, data, përdorimi aktual tokës, ndotësit e mundshëm .

Ven

dm

ostr

imet

Mos

tra

Lok

alit

eti

Kor

din

atat

Lar

tësi

a m

bi n

ivel

in e

det

it

(m)

Për

dor

imi i

ak

tual

tok

ës

Nd

otës

it e

mu

nd

shm

D1

Radavc

34T 0443223 UTH4731950

588

pyje besueshmëri e vogël

D2 Katund i ri 34T 0445003

UTH4730710

510 Vendbanim, pyje, trafik trafik, ujerat e zeza, tokë

bujqësore

D3 Saradran 34T 0452897

UTH47255913

430 Vendbanim pyje ujerat e zeza,

tokë bujqësore

D4 Klinë 34T 0464469

UTH4717514

370 Trafik, vendbanim trafik, tokë bujqësore

D5 Klinë (para ure) 34T0465151

UTH4715722

360 trafik Trafik ujerat e zeza

D6 Klinë mbas ure 34T 0465105

UTH4715644

350 trafik Trafik, ujerat e zeza

D7 Volliak 34T 0464063

UTH4709436

344 pyje, trafik pushimore

D8 Ura e Kramovikut 34T 0460037

UTH4704430

345 trafik trafik, tokë bujqësore

D9 Ura Fshejit 34T 0462476

UTH468888

328 trafik, pushimore pushimore, trafik,

D10 Ura Gjonajve 34T 0471036

UTH 4678154

300 trafik, pyje trafik, tokë bujqësore

D11 Nashec 34T 0471020

UTH 4676405

290 vendbanim vendbanim,

ujerat e zeza

D12

Vërmicë 34T 0464428

UTH 4668371

300 Trafik vendbanim trafik, pushimore


53

Tabela : 4.3.2 . Alkaliniteti, fortësia përhershme – përkohshme, Drin i Bardhë

Ven

dm

ostr

imi

Alk

alin

itet

i m

A

Alk

alin

itet

i pA

For

tësi

a to

tale

/°D

For

tësi

a k

alim

tare

/°D

γ(C

O3-2

) m

g/ l

γ (H

CO

3- ) m

g/ l

D1

28. 44 3.1 7.19 1.52 37.0 132.54

D2

29.18 3.07 7.39 1.56 37.94 134.85

D3

29.83 3.10 7.56 1.60 38.32 136.25

D4

27.54 3.12 7.49 1.58 39.34 138.78

D5

28.45 3.17 7.47 1.58 36.33 139.17

D6

25.03 4.9 8.79 1.33 35.48 98.6

D7

26.66 3.064 7.36 1.53 37.72 132.08

D8

27.55 3.14 7.48 1.58 38.45 139.78

D9

29.17 3.56 8.10 1.59 38.68 133.72

D10

26.12 3.45 8.12 1.60 39.7 145.25

D11

28.12 3.78 8.21 1.66 39.20 147.65

D12

28.7 3.13 8.84 1.59 37.8 141.64


54

Fig: 4.3.1. Vlerat minimale dhe maksimale të fortësisë së përkohshme dhe të përhershme Drin i Bardhë Fig: 4.3.2. Vlerat minimale dhe maksimale e fortësisë së përkohshme, karbonate dhe bikarbonate Drini Bardhë


55

Tabela : 4.3.3. Oksidi i kalciumit, shpenzimi i permanganatit të kaliumit përqendrimi i joneve klorure në mostër ujore Drin i Bardhë. mg /l

Në disa lumenj në këtë studim nuk janë analizuar parametrat të njëjtë por ka dallime duke u

bazuar në mundësit analitike dhe veçorit e ujërave duke u bazuar si lumenjtë e Vrellës, Istogut

Deçanit dhe Lumëbardhi i Pejës nuk ka impakte të madha industriale .

Ven

d m

ostr

imi

γ(C

aO)

γ(M

gO)

Sh

pen

zim

i i

per

man

gan

atit

γ (C

l- ) m

g /l

D1 64.59 4.60 3.18 2.44

D2

61.40 9.60 6.97 2.59

D3

67.90 4.99 6.87 2.65

D4

67.21 4.96 7.71 2.72

D5

67.06 4.76 7.61 2.83

D6

67.45 15.52 9.56 2.17

D7

65.08 5.44 9.46 2.28

D8

67.15 4.70 12.34 2.32

D9

66.74 8.80 12.24 2.44

D10

69.91 8.89 15.4 2.55

D11

69.67 8.99 18.48 2.67

D12

70.56 12.56 18.48 2.85


56

Fig : 4.3.3. Vlerat e MgO dhe CaO, në lumin Drini i Bardhë

Fig : 4.3.4. Vlerat e shpenzimit të permanganatit të kaliumit dhe klorure, lumin Drin i Bardhë


57

Temperatura e ujit është matur në vendmostrime me termometër digjital, pH është matur me

pH-metrin “HANNA” ne thellësi, përçueshmëria elektrike është matur me konduktometrin

“inolab” dhe vlera e turbiditetit është matur me turbidimetrin “HACH”, 2100P ISO

Turbidimeter. Parametrat janë paraqitur në tabelat: 4-2-1, 4-2-2, 4-2-3, 4-2-4, 4-2-5, 4-2-6, 4-2-8, 4-

2-9, 4-2-10, Ndërsa në tabelën:4-2-6 janë paraqitur alkaliniteti në prani të metiloranzhit dhe në prani

të fenolftaleinës, fortësia e përgjithshme (përhershme dhe përkohshme ), përqendrimi joneve

karbonat dhe bikarbonat, përqendrimi i oksidit të kalciumit, shpenzimi i permanganatit të kaliumit

dhe kloruret, për të gjitha vendmostrimet.

Foto : 4.3.1. pH-metri modeli, HANNA.


58

4.4. Analiza ICP-MS DHE ICP-OES E mikroelementeve ne ujin e lumit Drin I Bardhë

Aplikimi i aparaturës ICP-MS dhe ICP-OES, janë përcaktuar përqendrimet e elementeve

kimikë të pranishëm. Për shkak të përparsive (kufirit të ulët të detektimit për shumë elemente,

përzgjedhshmëria shumë e mirë, si dhe saktësisë së lartë) ICP-MS (Induktim i kopuluar plazmatik -

spektroskopia e masës) dhe ICP-OES (Induktim i kopuluar plazmatik - spektroskopia e emisionit

optik) teknikat ofrojnë analizë multielementare shumë më të kompletuar se sa teknikat tjera.

Tabela : 4.4.1 . Përqendrimi i 17 mikroelementeve, në 12-vendmostrime në ujin e lumit Drini i Bardhë

Ele

men

ti

ppm

Vendmostrimi

Nr. D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12

Mg 1681 1687 1968 3770 3830 3970 4130 4890 5660 6631 7877 6833

Al 15 17 69 41 44 59 49 30 35 45 28 16

Si 9010 1200 1355 1899 1877 1800 2111 2212 2777 2870 2700 2550

Cr 4.3 6.5 2 <0.5 <0.5 <0.5 4.4 1.9 1.6 0.8 1.8 1.8

Mn 1.8 2.4 7 12.8 12.9 18.7 12.1 13.5 13.8 34.1 58.2 14.5

Fe 53 23 34 45 36 51 43 70 20 55 62 <11

Co 0.032 0.034 0.077 0.1 0.099 0.18 0.15 0.109 0.110 0.211 0.22 0.07

Ni 1 1 0.7 1.4 0.9 1 1.6 1.2 1.9 2.6 2.1 2.1

Cu 22.1 3.6 9.0 4.9 6.0 3 9.9 11.0 4.9 4.9 12 3.7

Zn 14.4 7.7 55.8 29 24.4 4.6 21.8 12.0 50.4 26.1 146 26

As 0.07 0.1 0.29 0.38 0.3 0.30 0.37 0.33 0.40 0.67 0.79 0.59

Ag <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2

Cd 2.43 1.99 2.7 0.27 0.18 0.2 2.3 0.96 1.35 0.78 0.32 0.94

Au 0.002 0.02 0.02 0.03 0.002 0002 0.03 <0.02 0.004 0.002 0.07 <0.02

Hg <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2

Pb 28.1 35.1 14.6 5.37 2.99 4.12 24.4 9.55 9.34 5.85 11.5 11.2

U 0.040 0.058 0.080 0.15 0.199 0.18 0.167 0.176 0.212 0.258 0.275 0.161


59

Fig : 4.4.1 . Analiza ICP - së për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit,në lumin Drin i Bardhë ppm D1


60

Fig : 4.4.2. Analiza ICP - së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D2


61

Fig :4.4.3. Analiza ICP-së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit,në lumin Drin i Bardhë ppm D3


62

Fig : 4.4.4 . Analiza ICP - së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D4


63

Fig : 4.4.5 . Analiza ICP –së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit në lumin Drin i Bardhë ppm D5


64

Fig : 4.4.6 . Analiza ICP-së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D6


65

Fig : 4.4.7 . Analiza ICP-së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit në lumin Drin i Bardhë ppm D7


66

Fig :4.4.8 . Analiza ICP -së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D8


67

Fig : 4.4.9 . Analiza ICP -së e për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D9


68



69

Fig : 4.4.11. Analiza ICP - së për 17 mikroelementeve në vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm D11


70



71

Figura: 4.4.13 . Paraqitja grafike përqendrimet e elementeve në ujin e lumit Drini i Bardhë, në vendmostrimet D1, D2, D3 D 4 dhe D5 ppm


72

Fig : 4.4.14 . Paraqitja grafike, përqendrimet e elementeve në ujin e lumit Drini i Bardhë, në vendmostrimet D6 - D8 ppm


73

Fig : 4.4.15 . Paraqitja grafike, përqendrimet e elementeve në ujin e lumit Drini i Bardhë, vendmostrimet D9 - D12 µg/l.


74

Fig : 4.4.16. Analiza ICP -së e disa elementeve në 12 vende mostrime të ujit në lumin Drin i Bardhë ppm


75

Fig : 4.4.17. Analiza ICP-së e disa elementeve në 12 vende mostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm


76

Fig : 4.4.18 . Analiza ICP-së e disa elementeve në 12 vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm


77

Fig :4.4.19 . Analiza ICP-së e disa elementeve në 12 vendmostrime të ujit, në lumin Drin i Bardhë ppm


78

Fig :4.4.20 . Analiza ICP –së e disa elementeve në 12 vendmostrime të ujit në lumin Drin i Bardhë ppm


79

Fig : 4.4.21. Analiza ICP-së e disa elementeve në 12 vendmostrime të ujit në lumin Drin i Bardhë ppm


80

Tab : 4.4.2 . Përqendrimet e elementeve në ujin e lumit Lumëbardhi i Pejës, ppm

Ele

men

ti

L1

L2

L3

L4

Sta

nda

rti W

HO

(19

93)m

g/l

Stan

dart

i EU

(19

98)

mg/

l

Zn 0.149 0.141 0.203

0.141 3.0 -

Ni 0.074 0.028 0.004

0.068

0.02 0.02

Pb 0.073 0.057 0.055

0.045

0.01 0.01

Cu < 0.4 < 0.4 < 0.4

< 0.4

2.0 2.0

As < 2 < 2 < 2

< 2

0.01 0.01

Cd < 0.1 < 0.1 < 0.1

< 0.1

0.003 0.005

Hg - - -

-

0.001 0.001

Co

< 0.2 < 0.2 < 0.2 < 0.2 0.2 0.2


81

Fig : 4.4.22 . Analiza ICP –së e disa elementeve në vende mostrime të ujit në lumin Lumëbardhi i Pejës

0

10

20

30

40

50

60

70

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Përmbajtja e metaleve sipas vendmostrimeve

Përm

bajt

jae

Zn,M

n,Cu

,Pb

nëm

g/l

Zn Mn Cu Pb


82

Fig :4.4.23 . Paraqitja Grafike disa elementeve në vende mostrime të ujit në lumin Lumëbardhi i Pejës

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12Përmbajtja e metaleve sipas vendmostrimeve

Përm

bajt

jae

Ni,

As,

Cd,S

bnë

mg/

lNi As Cd Sb


83

Tabela: 4.4.5 . Analiza ICP e disa elementeve në vende mostrime të ujit në lumin e Vrellës

Ele

men

ti p

pm

E

1

E2

E3

E4

Sta

nd

ard

i ËH

O(1

993)

mg/

l

Sta

nd

ard

i EU

(199

8)

Mg

/ l

Zn

0.130 0.128 0.215 0.141 3.0 -

Ni

0.054

0.028 0.004 0.070 0.02 0.02

Pb

0.050

0.052 0.054 0.049 0.01 0.01

Cu

< 0.4

< 0.4 < 0.4 < 0.4 2.0 2.0

As

< 2

< 2 < 2 < 2 0.01 0.01

Cd

< 0.1

< 0.1 < 0.1 < 0.1 0.003 0.005

Hg

-

- - - 0.001 0.001

Co

< 0.2

<0.2 <0.2 <0.2 0.2 0.2


84

Fig: 4.4.28. Paraqitja Grafike e përqendrimit të elementeve të lumit të Vrellës, mg/ l


85

Fig: 4.4.29. Paraqitja Grafike e përqendrimit të elementeve të lumit të Vrellës, mg/ l


86

Tab : 4.4.6 .Paraqitja e përqendrimit të elementeve të lumit të Istogut ppm

Ele

men

ti

F1

F2

F3

F4

F5

Sta

nda

rti W

HO

(1

993)

mg/

l

Sta

nd

arti

EU

(19

98)

mg/

l

Zn

0.129 0.135 0.219 0.158 0.171 3.0 -

Ni

0.069 0.039 0.004 0.079 0.078 0.02 0.02

Pb

0.058 0.059 0.063 0.053 0.068 0.01 0.01

Cu

<0.4 <0.4 <0.4 <0.4 <0.4 2.0 2.0

As

< 2 < 2 < 2 < 2 < 2 0.01 0.01

Cd

<0.1 <0. <0.1 <0.1 < .1 0.003 0.005

Hg

- - - - - 0.001 0.001

Co

<0.2 <0.2 <0.2 <0.2 <0.2 0.2 0.2


87

Fig : 4.4.30. Paraqitja Grafike e përqendrimit të elementeve të lumit të Istogut : Cu,As,Cd, Co. ppm


88

Fig : 4.4.31. Paraqitja Grafike e përqendrimit të elementeve të lumit të Istogut : Zn,Ni,Pb. ppm


89

Tabela : 4.4.7. Paraqitja e përqendrimit të elementeve të lumit te Deçanit : Zn, Ni, Pb,Cu,As.

Ele

men

ti pp

m

G1

G2

G3

G4

Sta

ndar

di W

HO

(1

993)

mg/

l S

tand

ardi

EU

(1

998)

mg/

l

Zn

0.149 0.132 0.223 0.143 3.0 -

Ni

0.064 0.038 0.011 0.078 0.02 0.02

Pb

0.071 0.065 0.045 0.054 0.01 0.01

Cu

<0.4 < 0.4 < 0.4 < 0.4 2.0 2.0

As

< 2 < 2 < 2 < 2 0.01 0.01

Cd

<0.1 < 0.1 < 0.1 < 0.1 0.003 0.005

Hg

- - - - 0.001 0.001

Co

<0.2 < 0.2 < 0.2 < 0.2 0.2 0.2


90

Fig : 4.4.32 .Paraqitja Grafike e elementeve të lumit të Deçanit Cu,As,Cd,CO. ppm


91

Fig : 4.4.33 .Paraqitja Grafike e elementeve të lumit të Deçanit Zn,Ni,Pb. Ppm 4.5. Analiza ICP-MS DHE ICP-OES E mikroelementeve në ujin e lumit të Ibër dhe Sitnica

Lumi Ibër buron në Alpet shqiptare, vazhdon të rrjedh nëpër territorin e sotshëm të Malit të

Zi, pastaj nëpër Serbi dhe në afërsi të vendbanimit Banjë hyn në territorin e Kosovës, rrjedh në

drejtim të juglindjes dhe në Mitrovicë kthehet në drejtim të veriut, në afërsi të Rudnicës del nga

territori i Kosovës për në Serbi. Nga burimi e deri te derdhja e tij në Moravën perëndimore ka një

gjatësi prej 276 km, në territorin e Kosovës 82 km. Ibëri është lumë malor me rrjedhje të shpejtë.

Grykat dhe pjesët e zgjeruara të lumit malor me prejardhje të shpejtë dhe shtrat të thellë. Prej


92

burimit deri në Mitrovicë pjerrtësia mesatare e shtratit të Ibërit është 6,7 m/km e shpejtësia e ujit 3,5

m/s.

Lumi Sitnica në pjesën e epërme lugina e lumit është e gjerë 205 m. Lumi Sitnicë duke

filluar prej Ferizajt deri në Mitrovicë është lumi më i ndotur në Kosovë. Sa i përket parametrave

fizikë si: materiet e suspenduara janë prezent dhe i tejkalojnë vlerave maksimale të lejuara. Kjo vjen

nga ajo se në këtë lumë derdhet njëra pjesë e lumit të Nerodimës dhe lumenjtë e Shtimjesë .

Tab: 4.4.4 . Paraqitja përqendrimit e elementeve të ujit të lumit Ibër dhe Sitnica

Ele

men

ti p

pm

S1 S2

S3

S4

F1

Sta

nda

rti Ë

HO

(199

3)m

g/l

Sta

nd

arti

EU

(19

98)

mg/

l

Zn

143 618 133 162 2450 3.0 -

Ni

195 339 254 140 121 0.02 0.02

Mn

2309 3090 2060 1523 3220 0.002 0.002

Pb

220 453 85.3 142 2163 0.01 0.01

Cu

60.40 67.4 54.9 64.7 1693 2.0 2.0

As

32.10 142 18.4 24.1 292 0.01 0.01

Sb

2.42 5.33 1.27 1.39 41.8 0.003 0.003

Cd

0.42 2.82 1.41 0.88 89.2 0.003 0.005

Hg

2.02 3.64 3.04 1.43 21.2 0.001 0.001


93

Fig : 4.4.25 . Paraqitja grafike e elementeve në vendmostrime të ujit të lumit Ibër dhe Sitnica ppm


94

Fig : 4.4.26 . Paraqitja grafike e elementeve të ujit të lumit Ibër dhe Sitnica ppm


95

Fig : 4.4.27 Paraqitja grafike e elementeve të ujit të lumit Ibër dhe Sitnica ppm 4.6. Metodat statistikore të analizës, përcaktimi i parametrave themelorë

Parametrat fiziko – kimikë janë përcaktuar dhe janë bërë vëzhgime të gjata të këtyre

lumenjve që kanë rol shumë të rëndësishëm për ekonominë Kosovare si për pije nevoja higjienike

ashtu edhe për nevoja bujqësore dhe industriale. Rrafshi i Dukagjinit është fushë pjellore, Fusha e

Dukagjinit shtrihet në 1562 km2 dhe zë 36% të territorit, ndërsa jetojnë mbi 500 000 banorë ka

bëhet kultivimi i kulturave bujqësore që e shfrytëzojnë ujin e këtyre lumenjve në studim për ujitje .

Andaj është parë e nevojshme përpunimi statistikor i rezultateve analitike për vëzhgime afatgjate .

Në programin Statistika 6.0, Mod, Median, Mean dhe mesatarja Gjeometrike janë termat më

të rëndësishëm që kanë gjetur aplikim për qëllime analitike dhe gjeokimie në përpunimet

statistikore.


96

Mod : Koncepti bazë është vlera e frekuencës më të lartë, d.m.th. pika më e lartë në lakoren

e frekuencës.

Medijan : ka domethënien e vlerës në mesin e lakores së frekuencës.

Mean: (mesatarja aritmetikore) ka domethënien e vlerës mesatare të gjitha vrojtimeve.

Mesatarja gjeometrike: është mesatarja aritmetike e vlerave logaritmike të gjitha

vrojtimeve. Lakorja e Gauss-it tregon se matjet grupohen rreth vlerave mesatare. Medijan

(mesatarja e vlerave ) dhe Mod kanë pozita shumë të përafërta. Lakorja me vetëm një mod, paraqet

lakoren unimodale, kurse shpërndarja bimodale tregon se të dhënat rrjedhin nga dy ose më tepër

burime. Karakteristikë e lakores së shpërndarjes është devijimi i rezultateve nga mesatarja

aritmetike. Varianca (2) dhe devijimi standard () janë masa të devijimit që përdoren. [29]

Varianca nënkuptohet si vlerë mesatare e katrorit të devijimit për të gjitha matjet (Xi) e

zbritur me vlerën mesatare (X). [29]

Devijimin standard mund ta njehsojmë edhe përmes formulës[29]

n

XXn

ii

1

2)(

Mesatarja aritmetike është vlerë mesatare e të gjitha vrojtimeve:

n

xx

n

ii

1

Me ndihmën e programit ”statistica ver. 6.0” janë përcaktuar parametrat themelorë të

statistikës për elementet në lumin Drini i Bardhë. Tabela: 4-19 tregon vlerat statistikore; mesataren

aritmetike dhe gjeometrike, medianin, vlerat minimale dhe maksimale të përqendrimit, variancen,

devijimin standard. [29] [31

n

xxn

ii

1

2

2

)(


97

Tabela : 4.5.1 . Parametrat themelor të statistikës për 17 elemente në 12 mostra

Parametrat statistikor

Mean Geometric Median Minimum Maximum Variance Std.Dev.

Mg

4439.167 3946.624 4155.000 1680.000 7800.000 4.15E+06 2037.7013

Al

36.250 32.066 38.500 12.000 63.000 2.69E+02 16.3880

Si

1975.000 1862.969 1900.000 900.000 2800.000 4.26E+05 652.4430

K

800.000 728.914 735.000 350.000 1680.000 1.37E+05 370.1351

Cr

2.108 1.486 1.550 0.500 6.400 3.48E+00 1.8657

Mn

16.742 11.636 13.200 1.900 59.200 2.43E+02 15.5748

Fe

39.167 34.678 40.000 10.000 70.000 3.17E+02 17.8164

Co

0.108 0.094 0.101 0.033 0.214 3.30E-03 0.0574

Ni

1.458 1.351 1.300 0.700 2.600 3.57E-01 0.5977

Cu

8.167 6.867 5.800 3.600 24.100 3.36E+01 5.7979

Zn

34.658 22.204 21.100 3.600 156.000 1.70E+03 41.2237

As

0.386 0.328 0.385 0.080 0.730 3.73E-02 0.1931

Br

9.167 7.864 8.000 4.000 28.000 4.11E+01 6.4079

Cd

1.202 0.817 0.950 0.180 2.700 8.73E-01 0.9342

Sn

0.117 0.110 0.100 0.100 0.300 3.33E-03 0.0577

Au

0.003 0.003 0.002 0.002 0.007 2.20E-06 0.0015

Pb

13.510 10.379 10.375 2.990 35.100 1.06E+02 10.2912


98

Fig . 4.5.1. Scatter/box diagramet dydimensionale për Zn, Cd, Cu, Pb, Mn, Fe, U, Sb, Br, As dhe Ni në 12 mostra. [29]

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8 3.0

Cd (μg dm -3 )

0.00.20.40.60.81.01.21.41.61.82.02.22.42.62.83.0

Cd

(μ

g d

m-3

)

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Pb (μg dm -3 )

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Pb

(μg

dm

-3)

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Fe (μg dm -3 )

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Fe

(μg

dm

-3)

0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8

Ni (μg dm -3 )

0.4

0.6

0.8

1.0

1.2

1.4

1.6

1.8

2.0

2.2

2.4

2.6

2.8

Ni (μ

g d

m-3

)

-20 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Zn (μg dm -3 )

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Zn

(μ

g d

m-3

)

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30

Br (μg dm -3 )

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

24

26

28

30

Br

(μg

dm

-3)


99

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Pb (μg dm -3 )

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Pb

(μg

dm

-3)

0.020.04

0.060.08

0.100.12

0.140.16

0.180.20

0.220.24

0.260.28

0.30

U (μg dm -3 )

0.020.040.060.080.100.120.140.160.180.200.220.240.260.280.30

U (μ

g d

m-3

)

0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8

As (μg dm-3 )

0

1

2

3

4

5

Num

ri i

mos

trav

e

-0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0

Cd (μg dm-3)

0

1

2

3

4

5

Nu

mri

i m

ostr

ave

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Fe (μg dm-3)

0

1

2

3

4

Nu

mri

i m

ostr

ave

0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6 2.8

Ni (μg dm-3)

0

1

2

3

4

5

Nu

mri

i m

ostr

ave


100

-20 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Zn (μg dm-3)

0

1

2

3

4

5

6

Nu

mri

i m

ostr

ave

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28

Cu (μg dm-3)

0

1

2

3

4

Nu

mri

i m

ostr

ave

-5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Mn (μg dm-3)

0

1

2

3

4

5

6

7

Nu

mri

i m

ostr

ave

-0.2 0.2 0.6 1.0 1.4 1.8 2.2 2.6 3.0

Sb (μg dm-3)

0

1

2

3

4

Nu

mri

i m

ostr

ave

0.02 0.06 0.10 0.14 0.18 0.22 0.26 0.30

U (μg dm-3)

0

1

2

3

4

5

Nu

mri

i m

ostr

ave

-5 0 5 10 15 20 25 30 35 40

Pb (μg dm-3 )

0

1

2

3

4

5

Nu

mri

i m

ostr

ave


101

4-7 . Mikroorganizmat në ujëra natyrore

Mikroorganizmat janë shumë të ndryshme, ato përfshijnë baktere, kërpudha, bimë

mikroskopike (algat e gjelbra). Shumica e tyre janë një qelizore, por kjo nuk është universale.

Mikroorganizmat jetojnë në të gjitha pjesët e biosferës, ku ka ujë, duke përfshirë tokën, burimet e

nxehtë, në katin e lartë të oqeanit, në atmosferë dhe shkëmbinj, thellë brenda në koren e Tokës.

Mikroorganizmat janë kritike për riciklimin lëndës ushqyese në ekosistemet sepse se ata veprojnë si

dekompozues. Disa mikroorganizma mund të rregullojmë ciklin e azotit. Ata janë pjesë jetike e

ciklit e tij . Studimet e fundit tregojnë se mikrobet ajrore mund të luajë një rol në reshje dhe në mote

. Mikrobet shfrytëzohen edhe nga njerëzit në bioteknologji, si në ushqim tradicional dhe përgatitjen

pijeve. Megjithatë, mikrobet patogjene janë të dëmshme, pasi që ata pushtojnë dhe rriten në kuadër

të organizmave të tjerë, duke shkaktuar sëmundje që vrasin njerëzit, kafshët dhe bimët. Esheria

Coli, qelizat janë zakonisht shufra që kanë formë, cilindrike dhe janë rreth 2,0 mikrometra (μm) i

gjatë 0,5 μm në diametër, me një vëllim qelize 0,6-0,7 (μm) [29] [31] . E. coli përdorë të përzier-acidet

të fermentuar në kushte anaerobe, prodhimin kripës së acidit laktik succinate, etanol, acetate dhe

dioksid karboni. E. coli jeton së bashku me hidrogjenin që ushqehet me organizma. Ky bakter është

shume i rrezikshëm dhe vdekjeprurës për njeriun, duke goditur fillimisht veshkën për te prekur më

pas gjithë sistemin nervor. Struktura bakterore, edhe pse nuk janë komplekse sikur eukariotet, të

prokariotet mund të definohen disa struktura përbërëse eubakterore. Këto struktura nuk i posedojnë

të gjitha bakteret [31] [21] Bakteret kanë membranë qelizore në të cilën bëhet fosforizimi oksidativ .

Jashtë membranës qelizore ndodhet muri qelizor, që përbën një formacion dhe e mbron qelizën nga

lidhja osmotike. Bakteret gram pozitive kanë mure qelizor shumë më të trashë sesa ato gram

negative. Bakteret gram negative kanë edhe një membranë të jashtme shtesë. Bakteret pa mur

qelizor nëse japin : 1) enzime që shkaktojnë pezmatim të murit qelizor ose 2) me antibiotikë që

reagojnë më biosintezën e peptidoglikanit, atëherë shpesh mund të krijohen baktere pa mur qelizor.

Disa lloje bakteresh janë të lëvizshme dhe kanë organele të lëvizjes. Ato janë të afta ta shijojnë

mjedisin e tyre jetësor dhe të përgjigjen ndaj substancave kimike ushqyese ose materieve helmuese

duke lëvizur drejt tyre apo larg nga to. Proteinat lidhëse në hapësirën periplazmike ose membranën

qelizore i lidhin burimet e ushqimit (siç janë sheqernat dhe aminoacidet) duke shkaktuar metilimin e

proteinave të tjera të membranës qelizore të cilat ndikojnë në lëvizjen e qelizës më flagjele. Në

shumë raste kur mbetjet urbane janë derdhur në mjedis pasojat kanë qenë katastrofike. Ato zhdukin

bimët dhe kafshët .

Gjithashtu duhet përmendur se me rritjen për konsum të produkteve, rritet edhe sasia e

mbetjeve urbane. Këto mbetje urbane janë burimi numër një për zhvillimin e baktereve dhe


102

sëmundjeve që mund të përhapen si te njerëzit, ashtu edhe tek kafshët. Ka shumë mbetje të tilla si

ato plastiket të cilat të hedhura në tokë mund të shkaktojnë helmime të tokës, për asimilimin tyre

negative në vitet të tëra. Efekt negativ do të ketë edhe mbi botën e gjallë që jeton në ujëra dhe që

ushqehen më peshq [25] [31] Të gjithë banoret e që jetojnë afër pellgjeve ujore shfrytëzojnë ujin e

këtyre pellgjeve për pije të kafshëve ujitje të kulturave bujqësore . Përdorimi i ujit të puseve për

nevoja ditore nga rrjedhjet nëntokësore furnizohen puset andaj është e nevojshme monitorimi i

parametrave mikrobiologjikë . Ne këto përcaktime ( Faq. 101-105) janë bërë ne zonat e pellgjeve te

Drinit te Bardhe dhe ne Pellgjet e Ibrit ne zonat Urbane me bujqësi dhe industri te zhvilluar

4-8. Parametrat bakteriologjike .

Të gjitha ujërat e zeza , mbetjet e ujërave të zeza të spitaleve , mbetjet urbane të qytetit të

Pejës, Istogut, Klinës e qyteteve tjera, derdhen në pellgun ujor të Drin i Bardhë gjatë verës

zvogëlohen reshjet, niveli i ujit bie dhe temperatura rritet , . Ne këto kushte krijohen mjedise të

favorshme për zhvillimin e mikroorganizmave në ujë e në vazhdim ky ujë gjen përdorim në bujqësi

. Zakonisht zhvillohen baktere kaliforme, anaerobe. Sasia e baktereve koliforme, anaerobe dhe të

gjalla në të gjitha vendmostrimet të lumenjve pos në vendburime janë kapur si: Escherichia coli,

Enterokoke, Pseudomonas aeruginosa, Mikroorganizmat e gjallë, Bacileta naerobe sulfhidrike-

sporogjene, Parazitët. . Këta parazitë janë shumë të dëmshëm për shëndetin e popullatës .


103

Tabela : 4-7.1. Parametrat bakteriologjikë të Lumit të Vrellës

ISO

Flo

ra

bak

teri

ale

Nor

mat

iva

Sas

ia e

mos

tres

F1

F2

F3

F4

F5

ISO 9308-1 Escherichia coli 0 100 ml 300 350 380 390 400

ISO 7899-2 Enterokoke 0 100 ml 300 330 390 390 400

ISO 4832 Baktere koliforme 0 100 ml 300 320 360 380 390

ISO 6222 Mikroorganizmat e gjallë

në 22 0 C

<=20 1 ml 300 320 300 330 360

ISO 6222

Mikroorganizmat e gjallë

në 37 0 C

<=5 1 ml 300 330 310 300 350

ISO/DIS

16266

Pseudomonas aeruginosa 0 100 ml 100 110 110 120 130

ISO 16461-1 Bacileta naerobe

sulfhidrike-sporogjene

0 50 ml 300 320 330 360 380

ZM S1 07

0901

Parazitët negativ mikroskopi

mi

pozitiv pozitiv pozitiv pozitiv Pozitiv


104

Fig : 4.7.1. Paraqitja grafike e florës bakteriologjike të Lumi të Istogut dhe Vrellës .


105

Tab : 4-7.2 . Paraqitja bakteriologjike në vende mostrime të ujit në lumin e Deçanit

ISO

Flo

ra

bak

teri

ale

Nor

mat

iva

Sas

ia e

mos

tres

G1

G2

G3

G4

ISO 9308-1

Escherichia coli 0 100 ml 310 360 380 380

ISO 7899-2

Enterokoke 0 100 ml 315 340 390 390

ISO 4832

Baktere

koliforme

0 100 ml 320 320 360 370

ISO 6222

Mikroorganizmat

e gjallë në 22 0 C

<=23 1 ml 390 350 300 320

ISO 6222

Mikroorganizmat

e gjallë në 370 C

<=6 1 ml 380 370 310 300

ISO/DIS

16266

Pseudomonas

aeruginosa

0 100 ml 110 110 120 120

ISO 16461-1

Bacilet anaerobe

sulfhidrike-

sporogjene

0 50 ml 300 320 330 360

ZM S1 07

0901

Parazitët Negative mikroskopimi pozitiv pozitiv pozitiv pozitiv


106

4.7.2 . Paraqitja grafike bakteriologjike në vende mostrime të ujit në lumin e Deçanit


107

Tabela : 4.7.3. Numri i baktereve koliforme, anaerobe dhe të gjalla në të gjitha vend mostrimet.,

Drin i Bardhë D1-D6.

Vendmostrimet

Nr

Bak

teri

a

Vël

lim

i

i mos

trës

ml

D1R

adav

c

buri

mi a

më

D2S

arad

ran

Isto

g

D3P

ara

urës

e

Klin

ës

D4P

as u

rës

se

Klin

ës

D5V

ollja

k

D6K

rom

ovik

I Heterotrophs

100 0

7.900 1.700 27.000 4.800 101.000

II Proteolytic

100 0

2.600 330 13.000 750 36.000

III Amylollytic

100 0

65 6010 14.000 3.500 44.000

IV Lypolytic

100 0

495 678 7010 210 22.000

V Aerobe

sporogenes

100 0

145 1.1 0.350 510 150

VI Total

Coliforms

100 0

715,5 70200 764.35 1478.3 353


108

Fig : 4.7.3. : Paraqitja grafike e numrit të baktereve koliforme, anaerobe dhe të gjalla në 6 vendmostrimet., Drin i Bardhë

Me rritjen e popullsisë rritën edhe nevojat për mallra të tjera dhe të ndryshme. Rritja e kësaj

kërkese bën që fabrikat të punojnë me kapacitete më të mëdha dhe në këtë mënyrë emetimin më

të madhe të gazrave në ambient të hapur sikurse termoelektranat e Kosovës . Lëshimi i

sasive të mëdha shkakton dëmtime serioze për njeriun, por edhe për mjedisin pasi rritet sasia e

helmeve që bien në tokë. Sasia e mbetjeve të këtyre fabrikave dhe një pjesë e mirë e tyre përfundon

në ujërat rrjedhëse ndaj ndotja e këtyre ujërave ka pasoja katastrofike mbi kafshët dhe bimët.

Fabrikat lëshojnë sasi të mëdha dyoksidi karbonit dhe mjedisi nuk ka kapacitetin e duhur për


109

përthithjen e kësaj sasie pasi që pjesa më e madhe e pyjeve janë prerë për të plotësuar disa nevoja

afatshkurtra për njerëzit ndërkohë që rigjenerimi i këtyre dëmeve kërkon dekada. Shfrytëzimi në

masë i të gjitha resurseve natyrore në një kohë shume të shkurtër sjellë degradim shumë të shpejtë

të mjedisit [39] [11] . Toka kërkon afat të caktuar kohor për riaftësimin e burimeve të përdorura nga

njeriu, dhe pikërisht kjo është ajo çka bën njeriu. Kjo vjen si pasojë se popullsia është rritur në

mënyrë shumë të shpejtë brenda një shekulli dhe duhet të përdorë më tepër burime. Pikërisht për

këtë vjen edhe reduktimi në masë i ushqimit botëror, si për shembull bota e kafshëve, peshqit, të

bimësisë dhe në masë të madhe të pyjeve. Njeriu duhet të marrë të përshtatshme për të kthyer

marrëdhënien njeri-natyrë në ekuilibër. Duhet të ndërmarrë politika rritjen dhe kontrollin e

popullsisë, të marrë masa për shtimin e pyjeve, mbrojtën e kafshëve, mbrojtjen e lumenjve, të

zbulojë forma të tjera energjie, të cilat nuk kanë efekte shkatërruese mbi mjedisin, reduktimin e

emetimit të dyoksidit të karbonit në ajër, mbrojtën e Tokës. Ka ardhur koha që njeriu të mos

mendojë vetëm për veten e vet, por edhe për mjedisin tonë[39] [41] .

Kosova ka një territor prej 10.098 km2 me një popullsi prej 2.2 milion banorë me një

ekonomi mesatare te zhvilluar Industri të lehte dhe sektorin e bujqësisë.

Tab : 4.7.4. Popullsia në mije Banorë


110

Kosova ka 22 lumenj, për pos vendburimeve që shfrytëzohet për pije, edhe për kundër

monitorimit të dobët në Kosovë, pjesa tjetër ka ardhur në gjendje të cilësisë shumë të keqe.

Në Kosovë janë të evidentuara mbi 103 gurthyes ku pjesa dërmuese është e vendosur afër

lumenjve që nga lakmia, pa mëshirë, kanë prishur shtretërit e tyre. Sektori energjetikë Kosovës,

Miniera “ Trepça “, mbetjet urbane . Nëse nuk parandalohet kjo dukuri brenda afatit kohor shumë të

shkurtër do të shndërrohen në deponi të infeksionit të sëmundjeve si shembull në Pellgun e Lumit

Iber dhe Sitnica ndotjet janë aq të mëdha sa që këtij Lumi i kanë humbur epitetet e lumit, e kanë

shndërruar në lumë të vdekur. Ekzistenca e peshqve është e pamundur është rritur pa kufi procesi

eutrofikimit nga derdhja e ujërave të zeza të qyteteve të cilat janë të pa trajtuara paraprakisht nga

lëshimi për gjatë Pellgut ujërave të renda nga fabrika e feronikelit dhe Miniera “Trepça”.

Në qytete e mëdha të Kosovës si Prishtina nga mostra e marra nga ajri evidentohet sasi e

madhe e pluhurit, 200 mg / dm3, sipas Ministrisë së Planifikimit Hapësinor ( Termoelektranat e

Kosovës, qarkullimi i automjeteve, lirimi CO2,CO, CH4 ( CH4 nga deponit e mbeturinave ) etj.

Për shkak të ngrohjes globale: 25 % në nivel global është zvogëluar sasia bletëve. Edhe

Kosova është prekur nga ky problem i ngrohjes globale. Në vitin 1985 një koshere bletësh ka dhënë

rendiment prej 55 kilogram mjaltë kurse sot ka renë në 22 kilogram, sepse janë përjetuar vera

shumë të ngrohta dhe dimër ekstrem. Në rajonet e Kosovës me parë janë evidentuar një deri në dy

vërshime, kurse tash është ngritur 5 deri në 6 vërshime vjetore. Kosova tani disponon 40% pyje,

brenda 15 viteve janë humbur 5-7% të pyjeve nga prerësit ilegalë, si rezultat ka ndikuar shtimin e

numrit te insekteve që bartin një numër të madh të sëmundjeve.


111

KAPITULLI IV V. DISKUTIMI I REZULTATEVE

Gjatë punës sistematike katër vjeçare janë monitoruar dhe përcaktuar parametrat fiziko-

kimikë dhe bakteriologjikë në zona të ndryshme industriale dhe urbane është bërë përcaktimi i pH,

përcjellshmërisë elektrike, matja temperaturës së ujit dhe ajrit në vendmostrime . Një pjesë e

mostrës është dërguar në Laboratorin e Kimisë në Fakultetin e Shkencave Natyrore në Prishtinë dhe

janë përcaktuar shpenzimet e permanganatit të kaliumit, alkaliniteti, fortësia përkohshme dhe e

përhershme, përcaktimi i nitriteve, nitrateve etj.

Nga analiza e ujit të lumit Drin i Bardhë : në dymbëdhjetë vendmostrime kemi regjistruar

këta parametra: temperatura e ujit varion nga 7.9 - 14.7 °C. Temperatura më e ulët është regjistruar

në vendmostrimin D1 (në afërsi të burimit), derisa më e larta është regjistruar në vendmostrimin

D11. pH-ja e regjistruar varion nga 7.72-8.21, ku pH-ja më e lartë është regjistruar në

vendmostrimin D11, ndërsa ajo më e ulët është regjistruar në vendburim D1. Përçueshmëria elektrike

varion nga 1.7-2.8 µS/cm, përçueshmëria më e lartë është regjistruar në vendmostrimin D10, ndërsa

vlera më e ulët është regjistruar në vendburim D1. Turbiditeti varion nga 2.1-21.4 NTU. ( NTU-

fortësia e përgjithshme totale) e regjistruar në të gjitha vendmostrimet varion nga 7.19-8.84 °D,

vlera më e lartë është regjistruar në vendmostrimin D12, ndërsa vlera më e ulët është regjistruar në

vendburim D1. Ndërsa fortësia përkohshme e varion nga 1.33-1.66°D. Alkaliniteti i ujit në prani të

indikatorit metiloranzh varion nga 24-29.13, çka mund të dëshmojmë se bikarbonatet varionë nga

97.6-143.65 mg/l. Vlerat e alkalinitetit të regjistruara në prani të indikatorit fenolftalein varijojnë

nga 3.0-4.0 mg/l, çka vërteton se karbonatet janë në përqendrime më të ult dhe variojnë nga 34.48-

39.32 mg/l. Përqendrimet e disa elementeve i kemi të paraqitura në tabelat: 5-11. Përqendrimi i

bakrit është klasifikuar në pozitën e dytë, përjashtim D8-D11 që janë klasifikuar në pozitën e tretë.

Përqendrimi i plumbit është klasifikuar kryesisht në pozitën e katër, përjashtim në pozitën D5- D6

janë klasifikuar në pozitën e tretë.

Nga analiza e ujit termal në Banjë të Pejës : pH-ja e regjistruar është 6.6, është acidike, si

rezultat i joneve të pranishme në brendi të burimit të ujit më karakter acidik. Përçueshmëria

elektrike ka vlerën 2102 µS/cm. Si rezultat i pranisë mineraleve të ndryshme të cilat janë të tretura

në ujin termal të burimit, kemi një përçueshmëri elektrike të lartë [5][6] .

Matjet tregojnë se Cu ka dal nën vlerën < 0.4 ppb, Zn në vlerën 0.206ppm, Pb ka vlerën

0.081ppm, Cd ka dalë në vlerën 0.003 ppm, As nën vlerën< 2ppb, Ni ka vlerën 0.022 ppm, etj. Nga

këto rezultate të fituara, përqendrimet e metaleve janë relativisht të larta.


112

Nëse i krahasojmë me përqendrimet sipas standardeve ndërkombëtare të ujërave të pijes,

atëherë paraqitet një ndotje mjaft e theksuar me këto metale toksike. Kjo na bën të kuptojmë se

kemi të bëjmë më një ujë termal të ndotur kimikisht.

Nga analiza e ujit të Lumit Lumëbardhi i Pejës: pH-ja e regjistruar që varion nga 8.6 -

8.76 që është brenda normave ndërkombëtare. Përçueshmëria elektrike varion nga 227 - 432 µS/cm,

përçueshmëria më e lartë është regjistruar në vendmostrimin L4 ndërsa vlera më e ulët është

regjistruar në L1. Rritja e parametrave në drejtim të rrjedhjes së lumit është rezultat i shtimit të

grimcave kimike në ujë që burojnë nga burimet industriale dhe mbetjet urbane . Matjet tregojnë se

Cu ka dalë nën vlerën 0.4 ppm, Zn varion nga 0.141-0.203 ppm, Pb varion nga 0.045-0.073 ppm,

Cd nën vlerën 0.1 ppm, As nën vlerën 2 ppm, Ni varion nga 0.004-0.074 ppm etj. Nga këto rezultate

të metaleve të rënda, më përjashtim të plumbit që i tejkalon vlerat e përqendrimit sipas standardeve

ndërkombëtare elementet e tjera nuk i tejkalojnë kufijtë e standarteve nderkombtare . Kjo na bën të

pranojmë se kemi të bëjmë me një lum jo të ndotur kimikisht.

Nga analizat e ujit të Lumit të Vrellës : pH-ja e regjistruar varion nga 8.4 - 8.5 dhe është

brenda normave ndërkombëtare. Përçueshmëria elektrike varion nga 210-331 µS/cm, përçueshmëria

më e lartë është regjistruar në vendmostrimin E4, ndërsa vlera më e ulët është regjistruar në E1.

Rritja e parametrave në drejtim të rrjedhjes së lumit është rezultat i shtimit të grimcave kimike

ndotëse në ujë

Nga Analizat e ujit te Lumit të Deçanit: matjet tregojnë se Cu ka dal nën vlerën 0.4 ppm,

Zn varion nga 0.132-0.223 ppm, Pb varion nga 0.045-0.071 ppm, Cd nën vlerën 0.1 ppm, As nën

vlerën 2 ppm, Ni varion nga 0.011-0.078 ppm etj. Nga këto rezultate të metaleve të rënda, me

përjashtim të plumbit që i tejkalon vlerat e përqendrimit sipas standardeve ndërkombëtare,

elementet e tjera nuk i tejkalojnë ato pra kemi të bëjmë me një lum jo të ndotur kimikisht.

Nga analizat ujit të Lumit të Istogut : pH-ja e regjistruar varion nga 8.6 - 8.76 dhe është

brenda normave ndërkombëtare. Përçueshmëria elektrike varion nga 227-432 µS/cm, përçueshmëria

më e lartë është regjistruar në vendmostrimin F5,ndërsa vlera më e ulët është regjistruar në F1. Rritja

e parametrave në drejtim të rrjedhjes së lumit është rezultat i shtimit të grimcave kimike në ujë

sikurse edhe ne rastet tjera .

Nga analizat e ujit të Lumit Ibër dhe Sitnica : Vërehet përkeqësimi i parametrave kimiko

-fizikë në të dy lumenjtë, përçueshmërisë elektrike si rezultat i pranisë se joneve. Gjithashtu vërehet

rritje e fortësisë së ujit. Ndërsa në ujin e lumit Sitnica dhe Ibër vërehet një ndryshim i madh i

prezencës së metaleve të rënda. Për elementin e Zn vlerat e përqendrimit variojn nga 133-2450

ppm, për Pb nga 85.3-2163 ppm, për Cu


113

nga 54.9-1693 ppm, për Mn nga 1523-3220 ppm, për Cd nga 0.42-89.2 ppm, për Hg nga

1.43-21.2 ppm, për As nga 24.1-292 ppm.

Nga rezultatet e paraqitura vërejmë një rritje të lartë në vendmostrimin (F1) që shkaktar

kryesor është padyshim prezenca e lartë e këtyre metaleve që janë të lidhura në formë të mineraleve

të ndryshme në lumin Ibër, pjesë të territorit të Trepçës. Matjet tregojnë se Cu del nën vlerën 0.4

ppm, Zn varion nga 0.141-0.203 ppm, Pb varion nga 0.045-0.073 ppm, Cd nën vlerën 0.1 ppm, As

vetëm nën vlerën 2 ppm, Ni varion nga 0.004-0.074 ppm etj. Krahasimi me standardet

ndërkombëtare , që janë që janë përfshirë edhe në ketë punim ujerat e lumenjve Ibër dhe Sitnica pra

që përfshihen në klasifikim me një vlerësim të përafërt në ketë Punim përfshihen rreth 400

përcaktime në 35 vendmostrime . I, II, III,IV. Nga rezultatet e prezantuara kemi ndryshime ne

treguesit cilësor gjate periudhës se studimit po thuajse ne te gjitha vendmostrimet kemi një rritje

dhe ulje te metaleve te renda si rezultat i ndotjeve urbane ujerave te zeza, ulje sedimentimi etj Gjatë

këtij studimi kemi ndryshime te treguesve te përmbajtjes cilësor ne rritje si rezultat i aktiviteteve

Lumi Ibër ne 2010 F1 24.1 ppm, kurse 2012, 292ppm urbane dhe industriale përjashtimisht L. i

Vrelles dhe Istogut .


114

Tabela : 5.1 . Klasifikimi i ujit të lumit Drini i Bardhë Ibër, Sitnica, Lumëbardhi i Pejës, Deçanit, Lumi të Istogut dhe të Vrellës, sipas standardeve Norvegjeze, Kroate dhe Sllovene dhe Gjermane .

Metalet μg/l

Kategoritë

I

II III IV V

Zn <5

5 - 10 10 - 50 50-100

>100

D6 D2 D1,D4,D5,D7D8,D10,D12

F1, F

2,F

3F

4,F

5 . E1,E2,E3,E4. S1,S2,S3,S4,C1. G1,G2,G3,G4.

D3,D9 S1,S2,S3,S4, F5

D11

Cd <0.01

0.01-0.5 0.5-2 2 – 5

>5

E1

,E2

,E3

E4

,E5

G1,G2,G3,G4, F1,F2,F3,F4,F5.

D4, D5, D6, D11S1,

D2, D8, D9, D10,D12 S4

S2,S3, F1

Pb <0.1 0.1-2.0 2 - 5 5 – 80

>80

D5, D6, D1,D2,D3,D4,D7,D8,D9D10, D11,D12

G1,G

2,G

3G

4,G

5 S1,S2,S3,S4- C5. E1,E2,E3,E4. F1,F2,F3,F4,F5.

Cu <2 2 - 10 10 - 20 20-30

>30

G1

,G2

,G3

G4

.

E1,E2,E3,E4

D2

,D3

,D4

,D5

,D6

,D7

,D10

,D12

,D9

D2,D3 D4 D5,D6,D7 D9D10,D12

D8, D11 S2 S1,D1,S3,S4, F1


115

Tab: 5.2. Normat standarte mbi cilësine e ujit sipas Institutit Kombëtar Gjerman për Shëndetin publik dhe mbrojtjen e mjedisit.

Diskutimi i rezultateve ne aspektin mikrobiologjik

Janë përcaktuar bakteret kaliforme totale ( Cfu/cm3 100 ml në 15 pika (stacione), në 4

periudha të vitit.

Nr. Substanca Norma e lejuar μg/l

1 Cr 200

2 Co 200

3 Ni 200

4 Cu 800

5 Zn 800

6 As 100

7 Mo 100

8 Cd 10

9 Sn 150

10 Ba 500

11 Hg 2

12 Pb 200

13 S (total) 300

14 Benzen 5

15 Etil Benzen 60

16 Toluen 50

17 Ksilen 60

18 Fenol 50

19 Total aromatik 100

20 Naftalen 30

21 H.A.P (total) 40

22 H.A.K (total) 70

23 Klorobenzene (total) 5

24 Klorofenol (total) 2

25 P.K.B (total) 1

26 Vaj mineral 600


116

Dinamika e ndryshimit të CF dhe SF me kohën e analizës është paraqitur grafikisht.( 4-7-

1,4-7-2,4-7-3). Nga ekzaminimi i ndotjes mikrobiologjike në 15 stacione të lumenjve në 4 periudha

të vitit për përmbajtjen sasiore të CF mund të nxjerrim disa përfundime paraprake referuar normave

të BE për ujërat. Rezulton që ujërat e lumenjve në pjesën para shkarkimit të mbetjeve të lëngëta

urbane në përgjithësi janë të pastra nga pikëpamja mikrobiologjike në mostrën (100ml). Referuar

normave të BE për ujërat e larjes rezulton që ujerat e lumenjve pas shkarkimit të mbetjeve të

lëngëta urbane janë të ndotura nga pikëpamja mikrobiologjike . Kjo tregon se në asnjë rast mbetjet e

lëngëta urbane nuk pastrohen para shkarkimit . Shkalla e ndotjes është e rendit 104 – 106 për CF

103 - 105 për Cfu/cm3 100 ml ndotje më e lartë. Referuar periudhave të vitit, me përjashtime të

rralla, ndotje më e lartë vihet re në korrik- gusht për shkak të zvogëlimi të nivelit të ujit dhe rritjes

së temperaturës, ndërsa ndotje më e ulët ne tetor-nëntor sepse zbret temperatura, dhe rritet niveli i

ujit. Sipas direktivës 2006/7/EC të Parlamentit dhe Këshillit të Evropës, miratuar në mars të këtij

vitit 2006, ajo përcakton detyrimin që brenda vitit 2014 të gjitha vendet anëtare duhet të arrijnë

normat mikrobiologjike të përcaktuar për ujërat sipërfaqësore. Bazuar në domosdoshmërinë e

përmbushjes së detyrimeve për hyrjen në BE. për mbrojtjen e shëndetit publik dhe zhvillimin e

turizmit, rekomandohet që të fillojë sa më shpejt të jetë e mundur pastrimi ii mbetjeve të lëngëta

urbane para shkarkimit në lumenj .


117

VI . PËRFUNDIME

Disertacioni i studimit i realizuar për një periudhë kohore katërvjeçare ka pasur synime

themelore të njohë opinioni shkencor të specializuar dhe organizmat vendimmarrës me gjendjen

reale porsa i përket ndotjes së ujërave të lumenjve, kryesisht të rrjetit hidrografik të Kosovës dhe me

masat që duhen të ndërmerren lidhur me impaktin mjedisor që sjellin shkarkimet ndotëse. Nga

monitorimi cilësor dhe sasior i lumit Drini i Bardhë, Lumëbardhi i Pejës, Lumi i Deçanit, Lumi i

Istogut dhe Vrellës, ujë termomineral i Banjës së Pejës, Ibër dhe Sitnica që përbejnë rrjetin hidrik

të Kosovës.

Gjatë periudhës në të cilën është realizuar ky studim dalim me këto përfundime kryesore

Gjendja e përgjithshme e ujërave në Kosovë në të gjitha aspektet dhe dimensionet e saj është

e deri diku kënaqshme duke krahasuar me standardet BE dhe OBSH . Nga ana tjetër pa qen

aktualisht alarmante në prognozë duhet vlerësuar shqetësime, për faktin se nga njëra anë resurset

ujore në Kosovë janë relativisht të pamjaftueshme (1600 l për banorë ujë të pijshëm ) dhe në anën

tjetër kemi degradimin sistematik të ujërave në mungesë të një sistemi efektiv të menaxhimit dhe

mbrojtjes së tyre.

Duke u bazuar në të dhënat e paraqitura në këtë Disertacion mund të përfundojmë se Kosova

ende ka plan strategjik për ujërat, për administrimin e tyre, plan për administrimin pellgjeve dhe

plan për administrimin e përmbytjeve. Baza e të dhënave për ujërat është kompletuar dhe nuk

paraqet pengesë për planifikim cilësor në sektorin e ujërave. Mirëpo edhe për kundër këtyre fakteve

ka shfrytëzim pa kriter të resurseve ujore dhe shfrytëzim të pakontrolluar të inerteve nga shtretërit e

lumenjve, ka mungesë të investimeve për ndërtimin e sistemeve të kanalizimeve dhe impianteve për

trajtimin e ujërave të ndotura ka mungesë të hulumtimeve shkencore në fushën e ujërave në

mungesë të instituteve specializuara është bashkëpunim pamjaftueshëm në mes të institucioneve

përgjegjëse për lëmin e ujërave, mes të institucioneve qeveritare, jo qeveritare dhe publikut.

Nga monitorimi cilësor dhe sasior i lumit Drini i Bardhë, Lumëbardhi i Pejës, Lumi i

Deçanit, Lumi i Istogut, Vrellës, Ibër dhe Sitnica gjatë periudhës në të cilën është realizuar ky

studim dalim me këto përfundime:

Gjendja e furnizimit me ujë nuk është e kënaqshme si rrjedhojë e këtyre faktorëve: shkalla e

mesme e mirëmbajtjes së infrastrukturës së ujërave, amortizimi i rrjetit kanalizimeve, koncentrimi i

popullatës në zonat urbane nga migrimi i pakontrolluar, mos përcaktimi i kompetencave të

kompanive rajonale të ujit dhe qeverisjes lokale.


118

Treguesit e parametrave fizikë, kimikë dhe biologjikë të matur shprehin efektin rritës të

ndotjes në rrjedhën e lumit Drini i Bardhë, Lumëbardhi i Pejës, Lumi i Deçanit, Lumi i Istogut dhe

Vrellës, Ibër dhe Sitnica. Rritja e vlerave sasiore të parametrave cilësor në drejtim të rrjedhjes së

lumenjve është rezultat i shtimit të prurjeve kimike në basenet ujore. Përqendrimet e Cu, Pb, dhe Hg

janë respektivisht 816; 2702; dhe 200 herë më të mëdha se standardi EU (1998), për basenet ujore

ndërsa përqendrimi i Zn është 11,55 herë më i lartë se standardi i Organizatës Botërore të

Shëndetësisë (1993). Veçanërisht për Drinin e Bardhë në rrjedhjet e poshtme dhe Ibër, sepse Drini

është ujëmbledhësi i lumenjve të tjerë më të vegjël.


119

VII . REKOMANDIME

Përmbajtja e ujërave sipërfaqësore varet edhe nga përbërja minerale e tokës nëpër të cilën

rrjedh si dhe nga struktura akuifere. Po ashtu, shkak për përkeqësimin e tyre është mos kryerja e

monitorimit të rregullt cilësor dhe sasior të ujërave. Monitorimi i cilësisë së ujit të pijshëm në

ujësjellësit publikë të Kosovës është përgjegjësi Instituti Kombëtar i Shëndetësisë Publike i cili

përcjell, kryen analizat dhe bënë raporte për përshtatshmërinë e cilësisë së ujit. Shumica e mbetjeve

bakteriologjike ndodhen në ujësjellësit e qyteteve të vogla rurale (zakonisht në puse apo burime),

por ka raste të raportuara për mos përshtatshmëri të kualitetit të ujit të pijshëm (kryesisht mbetje

bakteriologjike) edhe në sistemet e ujësjellësve publik. Instituti kombëtar i shëndetit publik

rregullisht ndërmerr aktivitete me qëllim të vendosjes së një kontrolli të shtuar mbi cilësinë e

ujërave të pijshëm .

Për të parandaluar ndotjet në pellgjet ujore si dhe për të realizuar një normalitet në kufijtë e

standardeve, rekomandojmë që vëmendja duhet përqendruar në:

Parandalimin e ndotjes së ujërave. ( Ligjet mjedisore )

Sigurimin e ruajtjes së cilësisë, dhe ekosistemeve të këtyre ujërave, me anë të monitorimit

përshtatshëm dhe të pa ndërprerë në kohë dhe hapësirë .

Trajtimin e të gjitha ujërave të zeza në vendet urbane dhe rurale,riciklimin e mbeturinave,

Sistemim të organizuar dhe grumbullim të mbetjeve sanitare.

Rehabilitimin dhe gjelbërimin e sipërfaqeve të degraduara.

Vendosjen e elektrofiltrave në termoelektanat e Kosovës Adhe B

Ndërtimi i stacioneve matëse të ajrit, ujit dhe tokës dhe monitorimin kimik dhe

mikrobiologjik të shkalles së nivelit te ndotjes në ujërat sipërfaqësore . Ndërgjegjësimi i

popullatës në tersi në fshatë dhe në zonat urbane, për vlerën e ujit si një pasuri si kombëtare

aq edhe private, nëpërmjet formave të ndryshme të komunikimit masiv ( Biseda ).

Nxitja institucioneve të interesuara për tu njohur me arritjet analitike ne ketë fushë .


120

VIII . LITERATURA

1. Misra, S.G. and D. Mani. Soil Pollution. 1st Edn., Efficient Offset Printer, ABC., New

Delhi, India, pp: 6-42. (1991).

2. Lester Brown, State of the ëorld, 7, 18-21, (2001).

3. Halamic, J., Bukovec, D., Miko, S. & Galovic.A faftor model of the relationship between

strim sediment geochemistry and adjacent drainage basin lithology,Medvednica Mt., Croatia.

Gelogia Croatica, 54(1), 37-51. (2001).

4. Srudato, R.J. Pagano. Landfill Leachate and Groundëater Contamination. In: Grondwater

Contamination and Control, Zoller, U. (Eds.). Marcel Dekker, Inc., New york, pp:712. (1994).

5. Božo Dalmacija (redactor), Kontrola kvaliteta voda, Univerzitet u Novom Sadu, Institut za

Hemiju, Kadetra za hemijsku tehnologiju i zashtitu životne sredine, 15-17, 253. (2001).

6. Çullaj Allqi, Kimia e Mjedisit, Fakulteti i Shkencave Natyrore, Universiteti i Tiranës, SHB,

,Libri Universitar”, Tiranë, (2003).

7. Polić, S Blagojeviç, Teški metali u vodama, Novi Sad. 74-78. (1999).

8. Polić, P., Pfendt, P,. J. Serb. Chem. Soc., 61. (1996).

9. Adriano, D.C., Trace Elements in the Terrestrial Environment, Springer-Verlag, New York,

(1986).

10. Rozhaja D, Jablanoviq M, Ndotja dhe mbrojtja e ambientit jetësor, Universiteti I Kosovës në

Prishtinë, Fakulteti I Shkencave Matematiko Natyrore, Enti I teksteve dhe I mjeteve mësimore,

Prishtinë, 182-186. (1983).

11. Bertino, D. J. Zepp, R.G., Environ. Sci. Technol.,25, (1991).

12. Salomons, W. Foerstner, U. Metals in the Hydrocycle, Springer-Verlage, Berlin, (1984).

13. Raporti për Gjendjen e Mjedisit në Shqipëri, 1997-1998, Tiranë, tetor, (1999).

14. Omanović. D., Pseudopolarografia tragova metala u vodenim otopinama, disertacija, Zagreb,

(2001).

15. Branica, M., Environmetal research in aquatic systems. Scientific series of the Internacional

Bureau Volume 3, Forschungszentrum Jülich, Germany., (1990).

16. Anderson, M. A. & Morel F. M. M. The influence of aqueous iron chemistry on the uptake of

iron by cocoastal diatom. THALASSIOSIRA WEISFLOGJI. Limnol. Oceaogr., 27,789. (1982).


121

17. Sunda, G., Klaveness, D. & Palumbo A. V. Biossays of cuppric ionactivity and cupper

complexaton. u: Kramer, C. J. M. & Duinker, J. C (Ur), Complecation of Trace Metals

in natural ëaters. Martinus Nijhoff/ Dr. W. Junk Publishers. The Hague. (1984).

18. Sunda, W. G. & Guillard R. R. L. The relationship betëeen cuppric ion activity and

toxicity of copper to phytoplankton. J. Mar. Res., 34, 511. (1976).

19. De Oliviera, C. R., Lombardi, A. T. & Jardim W. F.. Copper compexation by naturally

occurring organic meter: A multiligand model. Chem. Spec. Bloavail, 7, 125. (1995).

20. Smith, R. M. & Martell, A.E., Critical stability constants. Plenum Pres, New York. (1981).

21. Herning, J. G. & Morel, F. M. M. Kinetcs of trace metal Complexation: role of alkaline- earth

metals. Environm. Sci Technol.,22,1469. (1988)

22. Knoch, W. Wasserversorgung, Abëasserreningung und abfallentsorgung, VCH, Weinhaim, New

York, 557. (1994).

23. Bacaj Mustafë, Adsorbimi i plumbit në SiO2, y- Al2O3 dhe MnO2 në sistemet ujore natyrore,

disertacio Universiteti i Kosovës në Prishtinë, Prishtinë,, 51-53. (1987).

24. Çullaj Allqi,Metodat instrumentale të analizës kimike. Shtëpia botuese e librit universitar

Tiranë.(232-237). (2004).

25. Thomas,R.Beginner’s guide to ICP-MS.PartsI-XI.URL :http:/www.spectroscopymag.com/.

26. Prof. Dr. Sc. Bacaj Mustafë, Kimia Analitike I., Fakulteti i Shkencave Matematiko Natyrore,

Universiteti i Prishtinës, Seksioni i Kimisë, Prishtinë, 121. (2000).

27. Korça Bardha, Analiza kimike e ujit, Donacioni i MASHTK & Östrich, Prishtinë, 71-121.

(2003).

28. Petz, B. Osnovne statistićka metode za nematematićare, IV izdanje Naklada slap, Zagrep, 63.

(2002)..

29.Dreshaj Adem Punim Masteri 2009 Karakterizimi fiziko–kimik i ujit Drin i Bardhe

30. A.H. Weerts, Analytical models for chemical transport on the subsurface

environment,Wageningen Agricultural University, Department of Water Resources, Wageningen,

The Netherlands, 1994

31 .B. S. Mathur. The pollution of water resources due to rural industrial waste, Chemistry and

Chemical Engineering Department of the Indian Institute of Technology, Delhi, India, 2005,

32 .B.G.Skakalsky, Study of anthropogenic influence on ëater quality in some rivers of the Baltic

Sea Basin, State Hydrological Institute, 2nd line, 199053, Leningrad, U.S.S.R, 198133.BMZ ed.,:

Environmental Handbook: documentation on monitoring and evaluation impacts (Vol.I-III).

Vieweg, Leverkusen 1995


122

34. Bratli L.J: Classification of the Environmental Quality of Freshwater in Norway:

Hydrologicaland limnological aspects of lake monitoring. Heinonen et al. John willey &Sons

Ltd.2000

35 .Brebbia, C.A.Skerget, P. (1984), "Diffusion-convection problems using boundary elements", in

Laible, J.P., Brebbia, C.A., Gray, w., Pinder, G. (Eds),Finite Elements in water Resources V,

Springer-Verlag, Berlin, pp.74768.

36 .C. P. Kumar, Groundwater flow models, Scientist ‘E1’, National Institute of Hydrology,

Roorkee – 247667 (Uttaranchal), 2003

37.Carpenter, S., N. Caraco, D. Correll, R. Howarth, A. Sharpley, and V. Smith.. Nonpoint

Pollution of Surface Waters with Phosphorous and Nitrogen, Issues in Ecology. Washington, DC:

Ecological Society of America. 1998

38. CEQ (Council on Environmental Quality). Enviromental Quality — Twenty-Fifth Anniversary

Report. Washington, DC: The Council for Environmental Quality. 1995.

39.Cox, B.A. A review of currently available in-stream water-quality models and their

applicabilityfor simulating dissolved oxygen in lowland rivers. The Science of the Total

Environment, 2003

40. D.K.Borah, M.Bera, Watershed-Scale Hydrologic and Nonpoint-Source pollution Models:

Revieë of Mathematical Bases Transactions of the ASAE, Vol.46(6):1553-1566 ©2003

AmericanSociety of Agricultural Engineers ISSN 0001-2351 pg1553

41. Ellen Wohl1, Compromised Rivers: Understanding Historical Human Impacts on Rivers in the

Context of Restoration,

42. Jes Karper and Ed Boles, Human Impact Mapping of the Mopan and Chiquibul Rivers ëithin

Guatemala and Belize With Comments on Riparian Forest Ecology, Conservation and Restoration,

2004

43. K. M. IBE Sr., et al., Environmental contamination and other anthropogenic impacts on Otamiri

and Nwaore rivers, Oëerri, Nigeria, Federal University of Technology, Dept. of Geosciences,

Owerri, Nigeria, 2009

44. Kitanidis, P. K., Introduction to geostatistics applications in hydrogeology, California:

Cambridge University Press. 1996

45. Lev S. Kuchment, - The Hydrological Cycle and Human Impact on it - WATER RESOURCES

MANAGEMENT, Moscow, 2003

46 .Li, S-G., Ruan, F., McLaughlin, D. (1992), "A space-time accurate method for solving solute

ransport problems", Water Resources Research, Vol. 28 No.9, pp.2297–306.


123

47. N.S. Veeresha Kumar & Shankar P.Hosmani, Mathematical modeling for pollution assessment

in aquatic environments of Mysore district, Department of studies in Botany, University of Mysore,

India, 2009

48. Peter Reichert, Dietrich Borchardt, Mogens Henze, Wolfgang Rauch, Peter Shanahan, László

Somlyódy, Peter A. Vanrolleghem, IWA Task Group on RiverWater Quality Modelling,Scientific

and Technical Report No. 12, River Water Quality Model No. 1, © 2001 IWA Publishing

49.Peza V., Bode A., Summary of findings for environment transparency of Tirana city, Vol

IIpg.717,XIV BMPC Balkan Mineral Processing Congress- Tuzla- Bosnia & Herzegovina June 14-

17, 2011; ISBN 978-9958-31-038-6;

50. Quality and Quantity in Europe. Environmental Assessment Report No. 3. S. Nixon, ed. ©

EarthTrends 2001 World Resources Institute.

51. R. Dresnak and W.E. Dobbins, Numerical analysis of BOD and DO profiles, J. Sanit. Eng. Div.,

Proc. Am. Soc. Civ. Engrs. 94 (SA5), 789-807, 1968

52. Robert A.Corbitt, Standard Handbook of Environmental Engineering, Second Edition,

53. S M. Govorushko, Effect of human activity on rivers, BASIN WATER MANAGEMENT 465,

2007


124

PUNIMET E BOTUARA QË LIDHEN ME TEMËN E DOKTORATËS DHE PJESËMARRJE NË KONFERENCA

1. Kontrollimi multivariabël i kualitetit të ujit për lumenjtë Drini i Bardhë Iber dhe Sitnica “ Alb shkenca “Prishtinë 2010.

2. Vlerësimi i parametrave fiziko –kimik të ujit termomineral të Banjës së Pejës dhe efektet

shëndetësore në organizmin e njeriut . “ Alb shkenca “Prishtinë 2011

3. Vlerësimi fiziko -kimik dhe bakteriologjike, për ujin e lumit Lumëbardhi i Pejës dhe

ndikimi i tij në pellgun e Drinit të Bardhë. “ Alb shkenca “Prishtinë 2011

4. Vlerësimi fiziko-kimik dhe bakteriologjik i kualitetit të ujit për lumin e Deçanit ”Geoalb”

Mitrovicë 2011

5. Vlerësimi fiziko-kimik i kualitetit të ujit për lumenjtë e Istogut“ Geoalb” Mitrovicë 2011.

6. Monitorimi i lumit Drini i Bardhë dhe ndotjet mjedisore që sjellin në të. Buletini i

Shkencave të Natyrës . Tiranë 2011.

7. Vlerësimi fiziko-kimik dhe bakteriologjik i kualitetit të ujit për lumenjtë e Istogut dhe

Vrellës. “ Fan Noli “ Korçë 20011.

8. Physical- chemical and bacteriological Water quality assessment for rivers Iber

and Sitnica . Asian journal of chemistry Impact faktor

9. Monitorimi i cilësisë së ujit Drin i Bardhë. “ Fan Noli “ Korçë 2011.

10. Niveli i metaleve të rënda në disa produktet bimore si indikatorë përgjatë lumit Sitnica

dhe Iber. Fakulteti i Edukimit Prishtinë “ Educologia “ 2011.

11. Konferencë bashkëpunimi Kosovë – Shqipëri Sektori energjetik i Kosovës dhe

Shqipërisë 2010.


125

12 Albshkenca Shkup: Vlerësimi i shkarkimeve industriale ne kualitetin e ujit te lumit

Sitnica dhe impaktet kimiko – mjedisore.

13 .Universiteti” Luigj Gurakuqi “Shkodër 2012. Vlerësimi i kualitetit të ujit, më metale të

rënda, për ujin e lumit Lumëbardhi i Pejës .

14 Physical-chemical and Bacteriological Water Quality Assessment for Rivers Istog

International Journal of Modern Biology and Medicine, 2012, 2(3): 161-168 ISSN: 2165-

0136Florida, USA

15 . Pollution of Heavy Metals in the White Drin River Basin International Journal of

Environment and Bioenergy, 2012, 4(1): 8-14 ISSN 2165-8951. Florida USA

16 Integrated Water Management in the 21- st century problems and solutions International

journal of theoretical and applied sciences ISSN No ( 2249-3247 )

17. Health effects of thermal waters ISSN 2012 Florida USA

18. Vlerësimi i shkarkimeve urbane dhe industriale në basenin e Drinit të Bardhë Shkodër

2012.


126

PERMBLEDHJE Cilësia e ujit në pellgjet ujore Drin i Bardhë dhe Ibër, ka qenë dhe është aktualisht nën ndikimin e

faktorëve të ndryshëm. Ndikimi më kryesor vjenë nga aktivitetet antropogjenë, kryesisht nga rrjedhjet

urbane, ndotësit që vijnë nga shkarkimet e ujërave të zeza, gjithashtu edhe infiltrimet nga bujqësia,

shkarkimet nga industritë e lehtë, të cilat kryejnë aktivitetin e tyre në këto pellgje ujore . Në punim është

paraqitur përdorimi i mjeteve të menaxhimit të pellgjeve ujore si, monitorimi për të shprehur të plotë kuadrin

e kalimit nga mjedisi real në atë virtual si mënyrë e plotë për vlerësimin e ndikimit në mjedis të burimeve të

ndotjes. Është kryer monitorimi i pellgut Drin i Bardhë dhe Ibër me nënpellgje ujore, Periudhë studimore

katërvjeçare mbi 400 përcaktime .Vlerësimi i impaktit antropogjen në këto pellgje u bë duke kryer

monitorimin dhe analizat kimike të parametrave mjedisorë, përcaktimin e ndotësve kryesorë dhe origjinën e

tyre. Vlerësimi i riksut mjedisor është bërë duke krahasuar rezultatet e arritura me standardet ndërkombëtare.

Jemi mbështetur në klasifikimin e cilësisë së ujërave sipas, BE, Kroate, Sllovene, Norvegjeze dhe Gjermane.

Rezultuan vlera të larta të ushqyesve, të ndotësve kimike dhe bakteriologjike . U vlerësua që parametrat

mjedisorë paraqesin një korrelim të fortë pozitiv në lidhje me temperaturën dhe pH.

Fjalëkyçe: Pellgjet Drini i Bardhë dhe Iber, metalet e rënda, kualiteti i ujit, parametrat fiziko – kimikë dhe bakteriologjike .

ABSTRACT Water quality in the White Drin river basin and Ibar, has been and is currently under the influence of

various factors. The main impact comes from anthropogenic activities, mainly from urban flows, pollutants

from wastewater discharges, as well as infiltration from agriculture, emissions from light industries to

conduct their activities in these water basins. The present paper presented the usage of water basin

management, monitoring to express the full context of the transition from virtual real environment in that

comprehensive way to assess the environmental impact of pollution sources. Is conducted White Drin basin

monitoring and Ibar with sub-aquatic, four - year study period over 400 definitions. Assessment of

anthropogenic impact in these basins was conducting monitoring and chemical analyzes of environmental

parameters, determination of the main pollutants and the origin of tyre.Vlerësimi for the risk environment is

done by comparing the results obtained with international standards. Relied on water quality classification

according to the EU, Croatian, Slovenian, Norwegian and German. Resulted in high levels of nutrients,

chemical and bacteriological pollutants. It was estimated that environmental parameters show a strong

positive correlated in relation to temperature and pH.

Keywords:

Commpany Basins and Iber, heavy metals, water quality, physical and chemical parameters and bacterial.


127

studimi kimiko-mjedisor i baseneve ujore drini i bardhë...

Documents