การศกษาใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมออกฤทธยาวนาน

เพอปองกนไขมาลาเรย

Study on using long lasting insecticidal nanonet jacket (LLINJ)

for malaria vector control

นายบญเสรม อวมออง นางสาวจราภรณ เสวะนา นางสาวบษราคม สนาคม นางศรพร ยงชยตระกล นายยทธพงศ หมนราษฏร

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค 2561

รายนามผศกษาและทปรกษา

ผศกษาหลก นายบญเสรม อวมออง นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค ผรวมศกษา 1. นางสาวจราภรณ เสวะนา นกวชาการสาธารณสขช านาญการ

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค 2. นางสาวบษราคม สนาคม นกวชาการสาธารณสขปฏบตการ

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค 3. นางศรพร ยงชยตระกล นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ

ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค 4. นายยทธพงศ หมนราษฏร นกวชาการสาธารณสขช านาญการพเศษ

ส านกงานปองกนควบคมโรคท 11 จงหวดนครศรธรรมราช

รายนามทปรกษา 1. นายแพทยวชย สตมย

นายแพทยทรงคณวฒ กรมควบคมโรค

2. นายแพทยนพนธ ชนานนทเวช ผอ านวยการส านกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอล กรมควบคมโรค

3. นายแพทยปรชา เปรมปร ผอ านวยการส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค

i

กตตกรรมประกาศ

การศกษาคร งน ไดรบงบประมาณสนบสนนจากกองทนโลกดานมาลาเรย คณะผวจยขอขอบพระคณผอ านวยการส านกโรคตดตอน าโดยแมลง ทสนบสนนใหด าเนนการศกษาครงนและผอ านวยการส านกงานปองกนควบคมโรคท 11 จงหวดนครศรธรรมราช ทอนญาตใหเจาหนาทผเกยวของมารวมปฏบตงานในพนททอยในความรบผดชอบของส านกงานปองกนควบคมโรคท 11 จงหวดนครศรธรรมราช ขอขอบพระคณศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต กระทรวงอตสาหกรรม ทใหความอนเคราะหเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมออกฤทธยาวนาน

สดทายขอขอบคณนายยศพนธ พรหมจนทร หวหนาหนวยควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงท 11.3.3 อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน และเจาหนาททเกยวของทกทานทกรณาชวยด าเนนการ และอ านวยความสะดวกในครงน

คณะผศกษา ธนวาคม 2561

ii

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาประสทธภาพเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเดลตาเมทรน (deltamethrin) ใชปองกนไขมาลาเรยในกลมอาชพท าสวนยางพาราในจงหวดสราษฎรธาน โดย 1) ศกษาเปรยบเทยบจ านวนเขากนเลอดของยงพาหะน าไขมาลาเรยตอเนองเปนเวลา 2 ป (2558-2559) ระหวางกลมนกกฏวทยาผใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมและกลมไมใชเสอคลมตาขายฯ 2) ทดสอบฤทธคงทนของสารเคมบนเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม 3) ทดสอบความไวของยงพาหะตอสารเคมทงในหองปฏบตการและในสนาม และ 4) ประเมนผลการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมตอจ านวน การตดเชอไขมาลาเรยในพนทวจย ผลการศกษาพบวา การใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมสามารถลดการเขากดของยงกนปลองลงรอยละ 71.67 การเขากดของยงกนปลองรวมทกชนด ผใสเสอคลมตาขาย นาโนชบสารเคมต ากวาผไมใสเสอคลมตาขายอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ p<0.05 (2= 37.608, p = 0.000) ลดการเขากดของยง An. minimus ลงรอยละ 74.42 พบวา จ านวนยงเขากนเลอดกลมทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมต ากวาอยางมนยส าคญทางสถต เมอเปรยบเทยบกบกลมไมใสเสอคลมตาขายฯ (2= 31.065, p = 0.000) แตการเขากดของยง An. dirus มจ านวนต า และจ านวนการเขากดของยงในกลมทใสเสอคลมตาขายฯ ต ากวากลมทไมใสเสอคลมตาขายฯ แตไมมนยส าคญทางสถต (2= 3.210, p = 0.668) พบวาสาร deltamethrin ชบเสอคลมตาขายฯ ขนาด 60 mg/m2 มฤทธคงทนอยไดนาน 18 เดอนทงในหองปฏบตการและในสภาพใชในสนามตามธรรมชาต นอกจากนพบวายง An. minimus มความไวตอสาร deltamethrin ทใชชบกบเสอคลมตาขายฯ และพบวายง An. minimus มความไวตอสารไพรทรอยดชนดอน เชน permethrin, bifenthrin, alphacypermethrin และมความไวตอ propoxur ซงเปนสารกลมคารบาเมต การใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมท าใหกลมตวอยางทประกอบอาชพท าสวนยางพารามภาวะไขมาลาเรยลดลงเมอเทยบกบกลมทไมไดใช เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทอยในหมบานเดยวกน การศกษานเปนประโยชนในการพจารณาหามาตรการควบคมการตดเชอมาลาเรยนอกบาน เชน การท าสวนยางพารา การผลตเสอคลมตาขายนาโนและการศกษาในพนทขนาดใหญควรไดรบการสนบสนน เพอน ามาประยกตเปนมาตรการควบคมไขมาลาเรยทตดเชอนอกบานตอไป

iii

Abstract

The research on the effectiveness of a long lasting insecticidal nano netting jacket (LLINJ) against mosquito bites was conducted in Surathani Province. Deltamethrin treated jackets, local made nano netting, were used to protect against mosquito bites to prevent outdoor malaria transmission and to compare levels of man-vector contact density, through landing catches, between LLINJ and non-LLINJ wearing groups of entomologists. The residual effects of deltamethrin on the nano netting of LLINJs under laboratory and field conditions were investigated. Furthermore, the local malaria vectors were tested against deltamethrin and other insecticides to determine their susceptibility status. Measurement was done for protective ability of LLINJs toward number of infected malaria cases in the study area. Results showed 71 . 67% reduction in the number of Anopheles mosquito landings in the LLINJ wearing group compared with the non-LLINJ wearing group, which was a significant difference with p-value <0.05 (2= 37.608, p = 0.000). There was a significant reduction of 74.42% in the number of local malaria vector, Anopheles minimus, landing in the LLINJ wearing group compared with the non-LLINJ wearing group with p-value <0.05 (2= 31.065 , p = 0.000). Despite the number of An. dirus collected in this study being low, its number in the LLINJ wearing group was not significantly lower than that of the non-LLINJ wearing group (2= 3 . 2 10 , p = 0 . 6 68 ) . The residual effect of deltamethrin treatment on LLINJ at a dose of 60 mg/m2 in 18 months was effective under both laboratory and field conditions. It was also found that wildly caught An. minimus was susceptible to deltamethrin as well as other alternative pyrethriods, such as permethrin, bifenthrin, alphacypermethrin, including carbamate insecticide, propoxur. Study result provides useful information for an alternative measure to control outdoor malaria transmission. Further well-designed large-scale studies are needed to determine the impact for the use of LLINJ as well as encouraging large scale production of LLINJ. ค าส าคญ มาลาเรย, เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมออกฤทธยาวนาน

Key words Malaria, Long Lasting Insecticidal Nano Jacket

สารบญ

iv

หนา กตตกรรมประกาศ i บทคดยอ ii สารบญ iv สารบญตาราง v สารบญภาพ vi บทท 1 บทน า 1.1 ความเปนมาของปญหาการศกษา 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา 3 1.3 ขอบเขตของการศกษา 3 1.4 ประโยชนทไดรบจากการศกษา 4 1.5 นยามศพท 4 1.6 กรอบแนวคดในการศกษา 5 บทท 2 ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ 2.1 ความส าคญของโรคไขมาลาเรย 6 2.2 โครงการก าจดมาลาเรย 10 2.3 ยงพาหะน าโรคไขมาลาเรย 11 2.4 มาตรการควบคมยงพาหะน าโรคเชอมาลาเรย 16 2.5 การส ารวจยงกนปลองพาหะน าโรคน าเชอมาลาเรย 23 2.6 การทดสอบความไวของยงตอสารเคมก าจดแมลง 25 2.7 การทดสอบประสทธภาพของมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน 27 2.8 การศกษาวสดชบสารเคมและเสอชบสารเคมปองกนยงกด 29 บทท 3 วธการศกษา 3.1 พนทด าเนนการศกษา 32 3.2 เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม 33 3.3 วธด าเนนการศกษา 34 3.4 การวเคราะหผลการศกษา 38 บทท 4 ผลการศกษา 4.1 ผลการศกษาประสทธภาพของเสอคลมนาโนชบสารเคม 39 4.2 ผลการศกษาฤทธคงทนของสารเคมกบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม 48 4.3 ผลการศกษาความไวของยงพาหะตอสารเคม 48 4.4 ผลการศกษาผลกระทบของการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมตอการปวยโรคไข

มาลาเรย 49

บทท 5 สรปอภปรายผลและขอเสนอแนะ 5.1 สรป อภปรายผล 50 5.2 ขอเสนอแนะ 53 เอกสารอางอง 55

v

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 ชนดและอตราการใชสารเคมในการชบมงเพอควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย 17 2 สารเคมทใชพนใหมฤทธตกคางเพอควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย 19 3 มงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนานทผานการประเมนจากองคการอนามยโลก 21 4 สารเคมทใชพนฟงกระจายก าจดยงพาหะน าเชอมาลาเรยทองคการอนามยโลกแนะน า 22 5 ความเขมขนของสารเคมก าจดแมลงทใชทดสอบความไวของยงตอสารเคม 25 6 คณลกษณะของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทใชในโครงการ 33 7 จ านวนยงกนปลองทกชนดทจบได หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม

จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 40

8 จ านวนยงกนปลองเขากนเลอดเมอใสเสอคลมตาขาย ฯ และไมใสเสอคลมตาขาย ฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

42

9 จ านวนยงกนปลองทกชนด เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯ และใสเสอคลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

42

10 จ านวนยง An. minimus จ าแนกตามการจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

43

11 จ านวนยง An. minimus เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯและใสเสอ คลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

43

12 จ านวนยง An. dirus จ าแนกตามการจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

44

13 จ านวนยง An. dirus เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯและ ใสเสอคลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

45

14 จ านวนยง An. minimus ทจบไดทงหมดจากการจบยง จ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

46

15 จ านวนยง An. dirus ทจบไดทงหมด จ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

47

16 ผลการทดสอบความไวของยง An. minimus ตอสารเคมชนดตาง ๆ 49

vi

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 วงจรชพของเชอมาลาเรยทเจรญเตบโตผานในยงและผานในคน 8 2 จ านวนผปวยโรคไขมาลาเรยคนไทยและตางชาตรายเดอนระหวางป พ.ศ. 2555-2559 9 3 แสดงลกษณะภมประเทศของต าบลคลองศกอ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน 32 4 แสดงขอบเขตพนทต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน 33 5 ลกษณะเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทใชในการศกษา 34 6 จดจบยง 35 7 การทดสอบฤทธคงทนของสารเคมกบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม 36 8 การทดสอบความไวของยงตอสารเคมฯ 37 9 แสดงยงกนปลองทจบไดทงหมด หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม

จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 41

10 แสดงยง An. minimus ทจบได หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

41

11 แสดงจ านวนยง An. dirus แตละจดจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

45

12 แสดงยง An. minimus ทจบไดจ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

46

13 แสดงชวงเวลาการออกหากนของยง An. dirus ทจบไดทงหมด จ าแนกรายชวโมง ตามฤดกาล หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

47

14 แสดงฤทธคงทนเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเมอทดสอบดวยยง An. minimus 48

บทท 1 บทน ำ

1.1 ควำมเปนมำของปญหำกำรศกษำ

แมวาปจจบนโรคไขมาลาเรยจะลดลงอยางตอเนอง แตกยงคงเปนปญหาสาธารณสขของประเทศไทยโดยเฉพาะในพนทเสยงทยงคงพบยงพาหะน าเชอมาลาเรย ในบรเวณทมบรเวณตดตอกบประเทศ เพอนบาน บรเวณพนททยากแกการเขาถง และมปญหาดานความปลอดภย ปญหาการตดเชอมาลาเรยนอกบาน (Outdoor malaria transmission) ตลอดจนในพนททยงมกลมเคลอนยายจากการประกอบอาชพซงมพฤตกรรมเสยง เชน การออกปฏบตงานในชวงเวลาเดยวกบการออกหากนของยงพาหะน าเชอมาลาเรย โดยเฉพาะหลงพระอาทตยตกและกอนพระอาทตยขน เปนตน เชน ชดลาดตระเวน กลมกรดยางพารา หรอหาของปา(1,2) โดยมการรายงานพบการแพรเชอมาลาเรยในสวนยางพาราของประเทศไทยและประเทศในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใต(3) ในกลมทมพฤตกรรมเสยงน การลดการเขากดของยงพาหะ (Man-Vector-Contact) จงเปนหนงในมาตรการหลกในการปองกนการตดเชอมาลาเรยฯ ไดแก การใชมงชบสารเคม ออกฤทธคงทนยาวนาน (Long Lasting Insecticidal Net : LLIN) การใชสารไล ย ง (Repellent) การใชสารเคมชบเสอผาปองกนยงกดนอกบาน(4) การใชมงชบสารเคมคลมเปล เปนตน

ตงแตป 2554 เปนตนมางบประมาณในการด าเนนการควบคมโรคไขมาลาเรยของประเทศไทยสวนหนงไดรบการสนบสนนจากกองทนโลก (Global Fund) มวตถประสงคเพอหยดการแพรเชอมาลาเรยทตานตอยาอนพนธอารตมซนน สงเสรมการปองกนตนเองไมใหถกยงกด โดยใชมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน(5) ซงพบวาไดผลในการปองกนโรคไขมาลาเรยไดดในระดบหนง(6) ทงนองคการอนามยโลกแนะน าวาการปองกนและก าจดยงพาหะ ตองใชวธผสมผสานหลายมาตรการจงจะไดผลด โดยเฉพาะการยบยงการตดเชอและการแพรเชอมาลาเรยนอกบาน(7) ส าหรบประเทศไทยแมวาโครงการกองทนโลกดานมาลาเรยไดมการสงเสรมใหมการใชมงชบสารเคมคลมเปลและสารปองกนยงกด แตกยงไมครอบคลมประชากรกลมเสยง(2)

ปจจบนกระทรวงสาธารณสขมแผนด าเนนการก าจดโรคไขมาลาเรยใหปลอดจากโรคไขมาลาเรย (Malaria Elimination) ภายในป พ.ศ. 2567 โดยมยทธศาสตรทส าคญคอ เรงรดก าจดการแพรเชอมาลาเรย พฒนาเทคโนโลย นวตกรรม มาตรการและรปแบบทเหมาะสมในการก าจดโรคไขมาลาเรย สรางความรวมมอระหวางภาคเครอขาย และสงเสรมใหประชาชนมศกยภาพในการดแลตนเองจากโรค ไขมาลาเรย(2)

การแพรระบาดของโรคไขมาลาเรยประกอบดวยปจจยพนฐานหลก 3 ประการ ไดแก เชอมาลาเรย (Agent) ยงพาหะ (Vector) และคน (Host) การควบคมโรคไขมาลาเรยใหไดผลดจะตองด าเนนการครอบคลมทง 3 มาตรการ นอกจากนยงมปจจยเสรม ไดแก สงแวดลอม ภมอากาศ มาเกยวของดวย เชน ภาวะโลกรอน (Global warming) การเปลยนแปลงสภาพการใชพนทดน (Land use change) เชน การตดไมท าลายปา การปลกพชเศรษฐกจ เปนตน จากการศกษาของ Hans และคณะ(8) พบวายงพาหะน าเชอมาลาเรยชนดมนมส (Anopheles minimus) และยงกนปลองแมคคลาตส (Anopheles maculatus) จะมความชกชมสงมความสมพนธกบบรเวณปาเขา (Forest related) แตในทางตรงกนขามยงกนปลองทไมไดเปนยงพาหะน าเชอมาลาเรยจะไมมความสมพนธกบปาเขา เชน ยงกนปลองกลม ไฮครานส (Anopheles hyrcanus group) และหรอยงพาหะรอง เชน ยงกนปลองอะโค

2

นตส (Anopheles aconitus) นอกจากนการศกษาของ วรรณภา และคณะ(9) ยนยนวาการเปลยนแปลงของพนทดนจากปาเปนสวนผลไมหรอพนทการเกษตรมผลกระทบตอความชกชมของยงพาหะท าใหยงพาหะหลกน าเชอมาลาเรย An. minimus มความชกชมลดลง เปนตน

ประเทศไทยมการแบ งพนท การปฏบต งานตามลกษณะการแพร เชอมาลาเรย (Area stratification) และมการก าหนดมาตรการและกจกรรมตามความรนแรงของการเกดโรค ส าหรบมาตรการตอยงพาหะ (Vector control measure) นนเปนมาตรการทส าคญไมนอยกวามาตรการตอเชอมาลาเรย (Anti-parasite measure) และเปนมาตรการทส าคญทสามารถท าใหการแพรกระจายของยงพาหะน าเชอมาลาเรยมการเปลยนแปลงลดลงหรอหมดไปได โดยอาจด าเนนการไดทงยงระยะตวเตมวยและระยะตวออน แตการจะก าหนดมาตรการทชดเจนลงไปในแตละพนทควรจะตองมการศกษาทางดานกฏวทยา โดยเฉพาะชวนสยของยงพาหะน าเชอมาลาเรย เชน ฤดการปรากฏตว ชวงเวลาการออกหากน เหยอทยงชอบ พฤตกรรมการเกาะพก แหลงเพาะพนธ เปนตน เพอใหทราบขอมลทจ าเปนตาง ๆ ในการ วางแผนการปองกนและควบคมทมประสทธภาพ

มาตรการตอยงกนปลองพาหะน าโรค ระยะตวเตมวยมาตรการแรกทประเทศไทยไดน ามาใช คอการพนสารเคมมฤทธตกคาง หรอเรยกวา Indoor Residual Spraying (IRS) โดยกอนทประเทศไทยจะน าการพนแบบมฤทธตกคางมาใชในวงกวางไดมการศกษาทดลองกอน โดยใชสารเคมดดท (DDT) ไดมการทดลองถงประสทธภาพทจงหวดเชยงใหม (10) เรมการศกษาตงแตสปดาหทสองของเดอนสงหาคม พ.ศ. 2492 ถงเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2494 การศกษานด าเนนการในสองพนทเพอเปรยบเทยบกน คอ อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม เปนทองทพนสารเคมดดท ขนาด 2,000 มลลกรม (2 กรม) ตอตารางเมตร และในพนทอ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม เปนทองทควบคม (Control) คอไมมการพนสารเคมดดท ทเลอกสองพนทน เนองจากมภาวะโรคไขมาลาเรยสงเชนเดยวกน การด าเนนการศกษาแบงออกเปนสองชวงระหวางเดอนสงหาคม พ.ศ. 2492 ถงเดอนเมษายน พ.ศ. 2493 (9 เดอน) เปนชวงกอนการฉดพนสารเคมดดท (Before treatment) และศกษาตอหลงจากการพนสารเคมดดท ตงแตเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2493 ถงเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2494 (After treatment) ท าการเปรยบเทยบผลการศกษาระหวางสองชวงเวลา (before and after implementation) และเปรยบเทยบระหวางสองพนท (Control and Treatment) ผลการศกษาพบวา หลงจากฉดพนสารเคมดดท (อ าเภอสารภ) อตราการพบสปอโรซอยต ในตอมน าลายยง (Sporozoite rate) ลดลงจาก 7.26 เปน 0 โดยเมอเปรยบเทยบกบพนทควบคม อ าเภอสนทราย ซงอตราสปอโรซอยตไมลดลง อยระหวาง 0.48-4.64 รวมทงอตราการพบโอโอซสต (Oocyst) ในกระเพาะอาหารยงกมลกษณะเชนเดยวกนคอ ในพนททดลอง (Treatment) ลดลงจาก 3.74 เปน 0 แตจะตรงขามในพนทควบคม (Control) อตราโอโอซสต อยระหวาง 0.17-2.80 นอกจากนปรมาณความหนาแนนของยง (ตว/คน/ชวโมง) ของยงพาหะหลก An. minimus ทจบไดลดลงจาก 4.03 เปน 0 ในขณะททองทควบคมทไมไดพนสารเคมดดท ความหนาแนนของยงชนดนอยระหวาง 0.41 -5.85 ตลอดระยะเวลาการศกษา นอกจากนเรอด (Bed bug) กหายไปดวยในพนทท าการพนสารเคมดดท แตไมหายไปในพนทควบคม จากการไดพสจนทราบถงประสทธผลของสารเคมดดทวา สามารถควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรยได จงไดมการน าสารเคมชนดนมาใชทวประเทศไทย (10) แตเนองจากมรายงานวาสารเคมดดทมฤทธตกคางยาวนาน จงมผลกระทบตอสงแวดลอม ดดทจงถกเลกใชและมการน าสารเคมชนดอน ๆมาใชทดแทน

ปจจบนประเทศไทยใชสารเคมกลมไพรทรอยดในการควบคมยงกนปลองเปนหลก การใชสารเคมก าจดแมลงมงทการควบคมยงทมเชอ (Infective mosquito) เมอยงสมผสกบสารเคมแลว สารเคม

3

ดงกลาวจะไปลดอายขยของยงโดยคาดหวงใหนอยกวา 10 วน ซงเชอมาลาเรยในตวยงยงไมทนพฒนาไปเปนระยะตดตอ (Infective stage) หรอระยะสปอโรซอยต (Sporozoite) ทอยในตอมน าลายยง เมอยงตายกอนทเชอจะพฒนาไปเปนระยะตดตอกจะไมสามารถแพรเชอมาลาเรยไปสคนอนได นอกจากนสารเคมก าจดแมลงบางชนดกมฤทธในการฆายงไดดวย อยางไรกตามการใชสารเคมแบบมฤทธตกคางมขอจ ากดหลายประการ เชน การพนบานจะตองมความครอบคลมเพอใหเกดการปองกนในวงกวางของจ านวนหลงคาเรอนของพนทมการแพรเชอมาลาเรย การปฏเสธการพนสารเคม และการทตองใชงบประมาณในการด าเนนการคอนขางสง มาตรการนจงใชในพนทหางไกลและมปญหามาลาเรยสงทยงมการแพรเชอในหมบาน ตามนโยบายทส านกโรคตดตอน าโดยแมลงก าหนดไว(11)

ดงนนการใชมาตรการมงชบสารเคมก าจดแมลง การชบเสอผา และเปลนอนดวยสารเคมก าจดแมลง จงเปนมาตรการหลกทส าคญในการควบคมยงพาหะและโรคไขมาลาเรย เพอเปนการสนบสนนเปาหมายประเทศไทยปลอดจากโรคไขมาลาเรย (Malaria elimination) คณะผศกษาจงไดท าการศกษาประสทธภาพของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเดลตาเมทรน (Deltamethrin) ในประชากรกลมเสยง ด าเนนการในพนททยงมการแพรเชอมาลาเรย (Malaria endemic area) ตลอดจนศกษาปจจยอนทเกยวของ เชน ฤทธคงทนของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ระดบความไวของยงตอสารเคม และผลกระทบของการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม กบการปวยไขมาลาเรยในกลมผท าสวนยางพาราในพนทด าเนนการ

1.2 วตถประสงคของกำรศกษำ

1.2.1 เพอทดสอบประสทธภาพของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเดลตาเมทรน 1.2.2 เพอทราบฤทธคงทนของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเดลตาเมทรน 1.2.3 เพอทราบระดบความไวของยงพาหะน าโรคไขมาลาเรยตอสารเคม 1.2.4 เพอทราบผลกระทบของการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเดลตาเมทรนกบการปวย

ไขมาลาเรยในกลมผท าสวนยางพารา

1.3 ขอบเขตของกำรศกษำ 1.3.1 ขอบเขตการศกษาดานประชากร ไดแก กลมประชาชนทมอาชพกรดยางพาราในจงหวด

ภาคใตของประเทศไทย และพนกงานจบยงทไดรบการอบรมและมประสบการณในการจบยงจากส านกโรคตดตอน าโดยแมลงและส านกงานปองกนควบคมโรคท 11 จงหวดนครศรธรรมราช

1.3.2 ยงกนปลองทกชนดทเขาเกาะคน (พนกงานจบยง ) ทจบจากพนทด าเนนการ และยงกนปลอง An. minimus ทเพาะพนธและเลยงในหองปฏบตการของส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค

1.3.3 สถานทด าเนนการศกษา ประกอบดวย การศกษาประสทธภาพของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และการศกษาเพอทราบ

ระดบความไวของยงกนปลองตอสารเคมเดลตาเมทรน การศกษาผลกระทบของการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ด าเนนการท หมท 7 ต าบลเขาศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

4

การศกษาฤทธคงทนของสารเคมในเสอคลมตาขายนาโน ด าเนนการทหองปฏบตการ ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข และหมท 7 ต าบลเขาศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

1.3.4 ระยะเวลาด าเนนการ 2 ป ตงแตเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2558–เดอนธนวาคม พ.ศ. 2559 1.4 ประโยชนทไดรบจำกกำรศกษำ

1.4.1 แนวทางในการน าเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ไปใชในประชากรกลมเสยงตอการตดเชอมาลาเรยนอกเหนอจากกลมกรดยาง เชน กลมหาของปา กลมลาดตระเวน อาชพเวรยามกลางคนหรอผทประกอบอาชพนอกบานอน ๆ เปนตน

1.4.2 การน าผลการศกษาไปตอยอด หรอประยกตใชในการปองกนควบคมโรคตดตอน าโดยแมลงอน ๆ

1.4.3 ลดผลกระทบการตกคางของสารเคมในสงแวดลอมจากการใชมาตรการพนสารเคมใหมฤทธตกคาง (Indoor residual spraying) โดยสงเสรมใหมการน าเสอคลมตาขายชบสารเคมไปใชทดแทน

1.5 นยำมศพท

1.5.1 นยามศพทเฉพาะ เสอคลมตาขายชบสารเคมออกฤทธยาวนาน หมายถง เสอคลมทท าดวยผามงเสนใยโพล

เอสเตอร มชองโปรงไมนอยกวา 600 ชองตอตารางนว ชบสารเคมดวยกระบวนการพเศษสามารถออกฤทธคงทนยาวนาน (Long lasting)

สารเคมใชชบเสอคลมตาขาย หมายถง สารเคมกลมไพรทรอยด ไดแก สารเดลตาเมทรน (Deltamethrin) ขนาด 60 mg/m2 เปนสารทใชส าหรบก าจดแมลงออกฤทธ โดยยงหรอแมลงไดรบพษจากสารเคมโดยการสมผส

1.5.2 นยามศพทอน อาชพกรดยาง หมายถง คนทไปกรดยางพารายามค าคนในชวงทมการกรดยางพารา

แมวาจะไมใชอาชพหลกกตาม ยงพาหะน าโรค หมายถง ยงกนปลองในธรรมชาตทสามารถน าเชอมาลาเรยหลงจากการ

เจรญวงจรชพของเชอจนถงระยะตดตอแลวน าไปสคนในขณะกดกนเลอด ซงจะตองเปนยงเพศเมยเทานน

การทดสอบฤทธคงทนของสารเคม (Cone bioassay test) เปนการด าเนนการตามวธมาตรฐานขององคการอนามยโลก(12) เพอใหทราบวาสารเคมทน ามาใชจะมฤทธคงทนอยไดนานเพยงใด ในสภาพธรรมชาต

การทดสอบความไวของยงพาหะตอสารเคม (Susceptibility test) ด าเนนการทดสอบในพนทศกษา ตามมาตรฐานองคการอนามยโลก(13) เพอตรวจสอบวายงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรยยงคงมความไวตอสารเคม คอ ตองมอตราตายหลงการทดสอบอยระหวางรอยละ 98-100

ผลกระทบจากการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม หมายถง จ านวนผตดเชอมาลาเรยในกลมผใชและไมใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ในพนทด าเนนการ

5

1.6 กรอบแนวคดในกำรศกษำ (Conceptual Framework)

1.6.1 การศกษาครงนเปนการวจยทเนนการทดลอง (Experimental Research) บนสมมตฐาน “ผใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมจะถกยงพาหะน าเชอมาลาเรยเขา

กดนอยกวากลมผไมใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม” บนทฤษฎ “สารเคมบนเสอคลมตาขายนาโนจะท าใหอายขย (Longevity) ของยงพาหะ

ทไปสมผสลดลงไมสามารถแพรเชอมาลาเรยตอไปไดอก” 1.6.2 ตวแปรตน ไดแก

การสวมเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ฤทธคงทนของสารเคมทใชชบเสอคลมตาขายนาโน ระดบความไวของยงพาหะน าเชอมาลาเรยตอสารเคม

1.6.3 ตวแปรตาม ไดแก ปรมาณยงกนปลองทเขาเกาะกลมทดลองและกลมเปรยบเทยบ

1.6.4 ผลกระทบ ไดแก จ านวนผทปวยเปนโรคไขมาลาเรยจากการใชและไมใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม

Conceptual Framework as an equation for this experimental study

6

บทท 2 ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาครงนเปนการศกษาการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม เพอควบคมยงพาหะน าเชอ

มาลาเรย ในกลมคนกรดยางภาคใตของประเทศไทย การทบทวนเอกสารท าการรวบรวมจากหลายแหลง โดยแบงประเดนทบทวนตามปจจยทเกยวของกบการเกดโรค การปองกนควบคมโรคไขมาลาเรย และการศกษาทผานมาทใกลเคยงกบประเดนการศกษาครงน โดยมรายละเอยดดงตอไปน

2.1 ความส าคญของโรคไขมาลาเรย 2.2 โครงการก าจดมาลาเรย (Malaria Elimination) 2.3 ยงพาหะน าเชอมาลาเรย 2.4 มาตรการการควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย 2.5 การส ารวจยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรย 2.6 การทดสอบความไวของยงตอสารเคม (Susceptibility test) 2.7 การทดสอบประสทธภาพของมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน (Bioassay test) 2.8 การศกษาวสดชบสารเคม เสอชบสารเคมปองกนยงกด

2.1 ควำมส ำคญของโรคไขมำลำเรย

เชอมาลาเรยทกอโรคในคนมยงกนปลอง (Anopheles) เทานนทสามารถเปนพาหะน าโรคได เชอมาลาเรยในธรรมชาตมมากกวา 120 ชนด (Species) ซงพบในโฮสต (Host) แตกตางกนไปตงแตสตวเลอยคลาน สตวปก หน ลง เปนตน ซงมาลาเรยในสตวมยงชนดอนทมศกยภาพในการน าเชอมาลาเรยในสตวได เชน ยงร าคาญควนเควยฟาสเซยตส (Culex quinquefasciatus) เปนยงพาหะน าเชอมาลาเรยในสตวปก (Avian malaria) น าเชอมาลาเรยชนด Plasmodium gallinaceum (14) และ Plasmodium relictum(15) แตมาลาเรยในลง (Primate malaria) สวนใหญจะมยงกนปลองเปนพาหะน าโรค(16) เชนเดยวกบยงพาหะน าเชอมาลาเรยในคน

การตดตอของโรคเรมตนจากถกยงกนปลองเพศเมยทมเชอมาลาเรยในตอมน าลายกด และปลอยเชอเขาสกระแสเลอดคนเปนวธธรรมชาตทพบไดมากทสด โดยเชอมาลาเรยมการสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual stage) เกดขนในกระเพาะอาหารของยง ภายหลงการเจรญเปนระยะตาง ๆ แลว เชอมาลาเรยระยะ sporozoite จะเดนทางผานชองอกและเขาไปในตอมน าลายยงพรอมทจะแพรเชอสคนในขณะทยงกนปลองดดเลอดคน จากการศกษาในหองปฏบตการแสดงใหเหนวาโอกาสของ sporozoite ทจะออกจากกระเพาะอาหารสวนกลาง (Mid gut) ผานชองอกสตอมน าลายยงนนมไมมาก เพยงรอยละ 19 ภายในระยะเวลา 8 ชวโมง ดวยอตราของจ านวน sporozoite 200 ตวตอชวโมง สวน sporozoite ทเหลอจะตายโดยไมทราบสาเหตขณะทยงอยใน hemolymph(17) ปจจบนพบวาโรคไขมาลาเรยในคนมสาเหตมาจากเชอโปรโตซว (protozoa) 5 ชนด ไดแก Plasmodium falciparum (Pf), Plasmodium vivax (Pv), Plasmodium malariae (Pm), Plasmodium ovale (Po) แ ล ะ Plasmodium knowlesi (Pk) ซง P. knowlesi ขณะนพบสงในประเทศมาเลเซยและอนโดนเซย ส าหรบเชอมาลาเรยชนด P. knowlesi เปน เชอชนด ใหมตดจากสตวสคน (Zoonosis) ทพบในล งหางยาวแมกแคก (Macaques) หรอลงแสม (Macaca fascicularis) โดยพบไดมากในประเทศมาเลเซยและอนโดนเซย ส าหรบประเทศไทยมรายงานการพบ P. knowlesi ครงแรกในป 2004 โดยผปวยไปตดเชอบรเวณปา

7

จงหวดประจวบครขนธ(18) ซงจนถงปจจบนมรายงานการพบเชอมาลาเรยชนดนในคนเพมขนในหลายจงหวด เชน จงหวดจนทบร ประจวบครขนธ ยะลา และกระบ

การแพรเชอมาลาเรยในประเทศไทยและประเทศเพอนบานมกจะมความสมพนธกบปาเขา (Forest related malaria) เนองจากยงกนปลองพาหะหลก (Main vector) ทน าเชอมาลาเรยมแหลงเพาะพนธในปา (Forest) ชายปา (Forest Fringe) สภาพใกลเคยงกบปา เชน ตามบรเวณชายแดนของประเทศไทยทตดกบประเทศเมยนมาร ตงแตจงหวดแมฮองสอนลงมาจนถงจงหวดระนอง บรเวณชายแดนไทย-สปก.ลาว จงหวดอบลราชธาน ชายแดนไทย-กมพชา จงหวดศรสะเกษ สรนทร ลงมาจนถงจงหวดตราด เนองจากปญหาความไมสงบใน 4 จงหวดภาคใต ท าใหโรคไขมาลาเรยกลบมาแพรระบาดเพมขนในจงหวดยะลา นราธวาส และสงขลา โดยมกลมเสยงหลก ไดแก ประชาชนทประกอบอาชพเกยวกบปา คนงานสวนยางและสวนผลไม ทหาร ต ารวจตระเวนชายแดน และนกทองเทยวนยมธรรมชาตตามชายแดนทตดกบประเทศเพอนบาน นอกจากนยงมปญหาเชอมาลาเรยชนด P. falciparum ดอตอยารกษา ท าใหตองใชเวลาในการรกษานานขน สดสวนการพบเชอมาลาเรยชนด P. vivax เพมขนมากกวาเชอมาลาเรยชนด P. falciparum และมแนวโนมวาจะมอาการทางคลนกรนแรงเพมขนจนถงขนเสยชวตได สงส าคญทควรระวงคอในกลมนกทองเทยวนยมธรรมชาตทไมมภมตานทานตอโรคไขมาลาเรย เมอตดเชอ P. falciparum อาจมอาการแทรกซอนรนแรงไดเรวและเสยชวตไดงายกวาผอาศยในแหลงแพรเชอ (Malaria endemic area)

อาการของไขมาลาเรยจะเกดขนหลงจากเชอมาลาเรยเขาสรางกายโดยระยะฟกตวในผปวยเรมตงแตถกยงกดจนผปวยเรมมอาการ โดยเฉลยแลวใชเวลา 10-14 วน กลาวคอการจบไขในคนทไดรบเชอเปนครงแรกเกดขนทนทหลงระยะฟกตวโดยการจบไขระยะแรกยงไมมรปแบบของความสม าเสมอ ไมเปนเวลาเพราะเชอยงไมมความสม าเสมอในวงจรทเตบโต อาจมอาการไมสบาย ปวดศรษะปวดเมอยตว เพลย เบออาหารในระยะ 2-3 วนแรก หลงจากนนในปลายสปดาหจงจบไขเปนเวลาอาจจบไขทกวน วนเวนวน วนเวนสองวน ขนอยกบชนดเชอมาลาเรย(11)

วงชวตของเชอมำลำเรย การตดเชอมาลาเรย เรมเมอยงทตดเชอมาลาเรยมากดคนและปลอยเชอมาลาเรยระยะ

sporozoite เขาสกระแสเลอดจากนนเชอระยะ sporozoite จะเขาส เซลลตบ (Hepatocyte) เพอเจรญเตบโตและแบงตว (Asexual multiplication) เจรญเตบโตเปนเชอระยะวงแหวน (Ring form), trophozoite แล ว เจรญ เต บ โต เป น ระยะ schizont ซ งภ ายในม merozoite จ านวนมากมาย เมอ schizont เจรญเตบโตเตมทเมดเลอดแดงจะแตกและปลอย merozoite จ านวนมากมายนออกมาสกระแสเลอด จากนน merozoite เหลาน จะรกรานเขาสเซลลเมดเลอดแดงอกครงและด าเนนวงจรชวต ในกระแสเลอด (Erythrocytic cycle) ตอไป อยางไรกตามจะมเชอบางสวนทจะพฒนาเปนเซลลสบพนธเพศผและเพศเมย (Micro gametocyte, Macro gametocyte) เมอยงกนปลองกดคนทตดเชอมาลาเรยกจะไดรบเชอระยะเซลลสบพนธ (Gametocyte) โดยเซลลสบพนธเพศผ (Micro gametocyte) และเพศเมย (macro gametocyte) จะผสมพนธกลายเปน zygote ภายในทางเดนอาหารสวนกลาง (Midgut) หรอกระเพาะอาหารของยง จากนน zygote จะพฒนาตอไปเปนเชอระยะ ookinete ซงจะไชทะลผนงกระเพาะอาหารกลายเปน oocyst ซงภายในมเชอระยะ sporozoite เมอ oocyst เจรญเตบโตเตมทแลวและแตกออกเชอระยะ sporozoite จะเคลอนทเขาสตอมน าลายของยง ซง sporozoite ในตอมน าลายยงเทานนทเปนระยะตดตอ (Infective stage) และเมอยงกดคน เชอระยะ sporozoite กจะถายทอดเขาสรางกายคนตอไป ดงผงวงจรชวตแสดงในภาพท 1

8

ภำพท 1 วงจรชพของเชอมาลาเรยทเจรญเตบโตผานในยงและผานในคน (ด ด แ ป ล ง จ า ก The Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, USA. https://www.cdc.gov/Malaria/about/biology/index.html) ลกษณะทางคลนก เชอมาลาเรยระยะฟกตวในผปวยคอ ระยะตงแตถกยงกดจนกระทงผปวยเรม

มอาการปวยระยะนแตกตางกนไปตามชนดเชอมาลาเรยโดยทวไปใชเวลาประมาณ 10-14 วน แตอาจนานหลายสปดาหหรอหลายเดอนไดขนอยกบภมคมกน และหรอการไดรบยาปองกนมาลาเรยมากอน เชน เชอมาลาเรย P. falciparum มระยะฟกตวในผปวยนานประมาณ 8-12 วน เชอมาลาเรย P. vivax มระยะฟกตวในผปวยนานประมาณ 10-15 วน เชอมาลาเรย P. malariae มระยะฟกตวในผปวยนานประมาณ 30-40 วน เชอมาลาเรย P. ovale มระยะฟกตวในผปวยนานประมาณ 10-15 วน และเชอมาลาเรย P. knowlesi มระยะฟกตวในผปวยนานประมาณ 3-14 วน การแสดงอาการจบไขในระยะแรกทเรมม ไขนน ไขยงจบไมเปนเวลาผปวยอาจมเพยงอาการน าคลายกบเปนไขหวดคอมไขต า ๆ ปวดศรษะ ปวดเมอยตามตวและกลามเนอ อาจมอาการคลนไสและเบออาหารได อาการนจะเปนเพยงระยะเวลาสนเปนวนหรอหลายวนได หลงจากนนไขจงจบเปนเวลาคอ ม Periodicity เนองจากเชอระยะทแตกออกจากตบเขาสวงจรในเมดโลหตแดงเรมจดตวใหมการเจรญพรอมกนอาการจบไขนนตรงกบระยะทเช อในเมดโลหตแดงเจรญเตมทกลายเปน mature schizont แลวแตกออก อาการหลก ๆ ของโรคไขมาลาเรยแบงออกเปน 3 ระยะคอ 1) ระยะหนำว (Cold stage) ระยะนนาน 15-60 นาท ผปวยมอาการหนาว ขนลก หนงเปนตมเหมอนหนงหาน จะหนาวมากเหมอนถกน าเยนจดราดตว หมผาหลายผนกไมหายหนาวสน มฟนกระทบกน เกรง อณหภมของรางกายจะสงขน ชพจรเบาเรว ความดนโลหตสงขน ผวหนงเยนซด อาจมคลนไส อาเจยน ปสสาวะบอยแลวเขาสระยะรอนหายหนาว 2) ระยะรอน (Hot stage) ผปวยจะสลดผาหมออก ระยะนกนเวลาประมาณ 2 ชวโมง อณหภมของรางกายขนสง 39-40 องศาเซลเซยส ชพจรเตนแรง แรงดนโลหตยงสง ลมหายใจรอนหนา ผวหนงแดงและแหง มคลนไสอาเจยน กระหายน า บางคนมอาการกระสบกระสาย ไมรสต และปวดศรษะมากปวดลกเขาไปในกระบอกตา ถาเปนเดกอาจชกในระยะน และ 3) ระยะเหงอออก เมอเขาสระยะนผปวยจะมเหงอออก อาการรอนคลาย (Sweating

9

stage) กนเวลาประมาณ 1 ชวโมง โดยเหงอจะเรมออกบรเวณขมบกอนแลวจงออกทวตวจนเสอผา เปยกโชก อณหภมรางกายลดลงอยางรวดเรว แรงดนโลหตจะกลบสปกต ผปวยจะรสกเพลย เหนอย และหลบไปเขาสระยะพก(11,19)

สถานการณโรคไขมาลาเรย รวมทงคนไทยและตางชาต ป พ.ศ. 2555-2559 (ขอมล ณ วนท 30 ธ.ค. 2559) สปดาหท 53 (ขอมลจากมาลาเรยออนไลน) ดงแสดงในภาพท 2

ภำพท 2 จ านวนผปวยโรคไขมาลาเรยคนไทยและตางชาตรายเดอนระหวางป พ.ศ. 2555-2559

ในชวงหาปทผานมาตงแตป พ.ศ. 2555 เปนตนมาถงปพ.ศ. 2559 จ านวนผปวยดวยโรคไข

มาลาเรยทงหมดของประเทศไทยตามภาพเสนกราฟรายเดอนนน จะเปนแนวในลกษณะเดยวกนทกป กลาวคอ เดอนมกราคมจ านวนปวยจะมจ านวนระหวางประมาณ 1 ,000 ถง 2,000 กวาราย และจะสงทสดในชวงเดอนพฤษภาคมถงมถนายนของทกป (ฤดฝน) จะมจ านวนปวยสงอยระหวางประมาณ 1,500 ถง 6,000 ราย และเรมลดลงตงแตเดอนกรกฎาคมของทกปและมจ านวนทคงทจนถงปลายป ซงจ านวน จะสงขนเลกนอย (ฤดหนาวแลง) จะเหนวาจ านวนปวยดวยโรคไขมาลาเรยในประเทศไทยจะมการปวยทสงสดในชวงเรมตนฤดฝนของทกป

ส าหรบสถานการณโรคไขมาลาเรยในประเทศไทยโดยรวมพบวา อตราปวยและอตราตายมแนวโนมลดลง โดยพบวา อตราปวยดวยโรคไขมาลาเรยตอประชากรพนคน (Annual Parasite Incidence: API) ลดลงจาก 0.37 ป 2558 เปน 0.27 ในป 2559 ปจจบนพบวาสดสวนของเชอมาลาเรยP. vivax สงกวาเชอมาลาเรย P. falciparum ในป 2558 พบผปวยตดเชอมาลาเรย P. vivax รอยละ 73และ P. falciparum รอยละ 18 ทเหลอเปนเชอชนดอน ๆ และเชอชนดผสม

ในปงบประมาณ 2559 (ตงแต 1 ตลาคม 2558–30 กนยายน 2559) พบวา การกระจายตวของผปวยโรคไขมาลาเรย มผปวยคนไทยจ านวน 11,487 ราย คดเปนรอยละ 64 ผปวยตางชาต จ านวน 6,314 ราย คดเปนรอยละ 36 จากผปวยทงหมด 17,801 ราย เปนเพศชาย รอยละ 68 สวนใหญพบในกลมวยท างาน (15-60 ป) ซงประกอบอาชพหรอปฏบตหนาทในปา สวน และไร ในเวลากลางคนมากกวารอยละ 67 ผปวยสวนใหญจะพบมากระหวางเดอนพฤษภาคมถงเดอนสงหาคม และรอยละ 65 เปนการตดเชอในพนทแพรเชอ จงหวดทพบผปวยดวยโรคไขมาลาเรยมากทสด 10 อนดบแรก ไดแก จงหวดตาก ยะลา อบลราชธาน ศรสะเกษ แมฮองสอน นราธวาส กาญจนบร สงขลา ปราจนบร และเชยงราย คดเปนรอยละ 88.9 ของผปวยทงประเทศ มหมบานทมการแพรเชอมาลาเรยทงหมด 2,741 ราย

1,028 784 745 915 1,543

3,057 2,806

1,860

1,173

1,500 2,164

1,183

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย. พ.ค. ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ต.ค. พ.ย. ธ.ค.

ป พ.ศ. 2555ป พ.ศ. 2556ป พ.ศ. 2557ป พ.ศ. 2558ป พ.ศ. 2559

จ ำนวนผปวย

10

2.2 โครงกำรก ำจดมำลำเรย (Malaria Elimination) สถานการณของโรคไขมาลาเรยตงแตป 2543–2559 ทวโลกมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง

มากกวารอยละ 75 ใน 55 ประเทศทวโลก โดยมจ านวนผปวยมาลาเรยทวโลกลดลงประมาณรอยละ 47 ส าหรบประเทศไทยประสบผลส าเรจในการด าเนนงานปองกนควบคมโรคไขมาลาเรย ทด าเนนการมายาวนานและตอเนองพบวา สถานการณโรคไขมาลาเรยประเทศไทยลดลงอยางตอเนองเชนเดยวกน จ านวนผปวยดวยโรคไขมาลาเรย ลดลงจาก 150,000 ราย ในป พ.ศ. 2543 เหลอ 24,850 ราย ในป พ.ศ. 2558 ลดลงประมาณรอยละ 85 คดเปนอตราปวย 0.38 ตอประชากรพนคน และลดลงจ านวน 17,801 ราย (รวมทงผปวยคนไทยและคนตางชาต) ในป พ.ศ. 2559 หรอลดลงประมาณรอยละ 88 คดเปนอตราปวย 0.27 ตอประชากรพนคน ผปวยสวนใหญพบตามแนวชายแดนทมการเคลอนยายของประชากรขามพรมแดน อยางไรกตามประเทศไทยยงมปญหาเชอมาลาเรยดอตอยารกษา เชน ยาคลอโรควน (Chloroquine) ยาซ ลฟาดอกซน -พ ยร เมธามน (Sulfadoxine-Pyrimethamine) ยาเม โฟลควน (Mefloquine) และยาผสมอนพนธอารตมซนน (Artemisinin-based Combination Therapy) ยากลมหลงสดนเปนยารกษามาลาเรยชนด P. falciparum ทมประสทธภาพสงสด โรคไขมาลาเรยนอกจากเปนปญหาของประเทศไทยแลวยงเปนปญหาของภมภาคลมแมน าโขงดวย

ตอมาโครงการมาลาเรยโลก (Global Malaria Program) มเปาหมายระหวางป 2559-2573 มงสการก าจดโรคไขมาลาเรยและผลกดนใหประเทศทมอตราปวยดวยโรคไขมาลาเรยนอยกวา 1 ตอพนประชากร ยกระดบนโยบายจากการควบคมโรค (Malaria Control) เปนนโยบายการก าจดโรค (Malaria Elimination) กรมควบคมโรคไดวเคราะหและสงเคราะหขอเสนอแนะจากหนวยงานเครอขายทมสวนรวมด าเนนงานดานมาลาเรยพบวา มอตราปวยดวยโรคไขมาลาเรยนอยกวา 1 ตอประชากรพนคน ท าใหสามารถยกระดบนโยบายจากการควบคมโรคเปนนโยบายการก าจดโรคไดตามหลกเกณฑขององคการอนามยโลก สอดคลองกบโครงการมาลาเรยโลก (Global Malaria Program) ทมงสการก าจดโรค ไขมาลาเรย นอกจากน การก าจดโรคไขมาลาเรยยงเปน เป าหมายหน งของการพฒนาท ย งยน (Sustainable Development Goals-SDGs) ตามแนวทางขององคการสหประชาชาต (United Nation)

ในป 2017 เฉลยทวโลกมผตดเชอมาลาเรย 219 ลานราย (95% confidence interval [CI] : 203-262 ลาน) ซงลดลงเมอเปรยบเทยบกบป 2010 พบผตดเชอมาลาเรยจ านวน 239 ลานราย (95% CI : 219-285 ลาน) โดยในป 2017 พบวาประมาณ 200 ลานราย (รอยละ 92) อยในทวปแอฟรกา ส าหรบเอเชยตะวนออกเฉยงใตพบประมาณรอยละ 5 ตามดวย Eastern Mediterranean Region พบประมาณรอยละ 2(20) ประเทศสมาชกองคการอนามยโลกไดสนบสนนนโยบายการหยดยงโรคไขมาลาเรย (Malaria elimination) ระหวางการประชมสมชชาอนามยโลกครงท 66 ในป 2556 ในภมภาคเอเชยแปซฟก ประเทศไทยรวมกบประเทศสมาชกอน ๆ รวมลงนามขอตกลงในการผลกดนนโยบายและสนบสนนงบประมาณการก าจดโรคไขมาลาเรยในทประชมสดยอดเอเชยตะวนออก ครงท 9 ณ กรงเนปดอว ประเทศเมยนมาร ป 2557 ในการนประเทศไทยไดตงคณะกรรมการเพอการพฒนาทยงยนตามระเบยบส านกนายกรฐมนตรวาดวยคณะกรรมการเพอการพฒนาทยงยน (ฉบบท 2) พ.ศ. 2558 เพอขบเคลอนนโยบายดงกลาว

ดวยกระทรวงสาธารณสข โดยกรมควบคมโรค ไดพฒนาแผนยทธศาสตรก าจดโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ.ศ.2560-2569 โดยมวสยทศน “ประเทศไทยปลอดจากโรคไขมาลาเรยภายในป 2567 (ค.ศ. 2024)” และแผนปฏบตการก าจดโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ.ศ. 2560-2564 รวมทงการมสวนรวมและไดรบขอคดเหนจากทกภาคสวนทงภาครฐและเอกชน ซงสอดคลองกบยทธศาสตรมาลาเรยโลก

11

(Global Technical Strategy 2016-2030) และยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรยส าหรบประเทศในล ม แม น า โข ง (Strategy for Malaria Elimination in Greater Mekong Sub region 2015-2030) ตลอดจนสอดคลองกบกรอบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12 และสอดคลองกบกรอบยทธศาสตร 20 ป กระทรวงสาธารณสข รวมถงพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2558 ทงน ยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรยประเทศไทย พ.ศ. 2560-2569 ม 4 ยทธศาสตร(2) ประกอบดวย

1) การเรงรดก าจดการแพรเชอมาลาเรยในประเทศไทย 2) การพฒนาเทคโนโลยนวตกรรม มาตรการ และรปแบบทเหมาะสมในการก าจดโรคไข

มาลาเรย 3) การสรางความรวมมอระหวางภาคเครอขายระดบประเทศและระดบนานาชาตเพอ

ขบเคลอนงานก าจดโรคไขมาลาเรย 4) การสงเสรมใหประชาชนมศกยภาพในการดแลตนเองจากโรคไขมาลาเรย อยางไรกตามการก าจดมาลาเรย (Elimination of malaria) และการยบยงมาลาเรยยงตองการ

ขอมลททนสมย รวดเรวจากการระบบการเฝาระวงโรค เพอเปนขอมลน าเขาในการตดสนใจใหเกดการควบคมโรคใหทนตอเวลา หนงในมาตรการในยทธศาสตรท 1 เรงรดก าจดการแพรเชอมาลาเรยในประเทศไทยค อ เพ มความครอบคล มของการใช มาตรการต าง ๆ ในการป องกนควบคมย งพ าหะ เพอปองกนการแพรเชอมาลาเรยทงในพนทแพรเชอและพนทแพรเชอใหม ด าเนนการโดยการพนสารเคมชนดมฤทธตกคาง ใหประชาชนใชมงชบสารเคม สวนประชากรกลมเสยงตอการตดเชอนอกบานมการสงเสรมใหใชวธการปองตนเอง เชน มงชบสารเคมคลมเปล (LLIHN) และสารทาปองกนยง นอกจากนมการเพมพนทด าเนนการเฝาระวง การศกษาดานตาง ๆ ทางกฏวทยาและตดตามประเมนผลมาตรการ ตาง ๆ มการประเมนผลความไวของยงพาหะตอสารเคม น าแนวทางการจดการพาหะน าโรคแบบผสมผสานมาใช การพฒนาความรวมมอจากหนวยงานเครอขายทเกยวของ การเพมศกยภาพและความรของบคคลากรทท างานดานการควบคมแมลงน าโรค ตลอดจนการสงเสรมงานวจยและการคนหานวตกรรมใหม ๆ 2.3 ยงพำหะน ำเชอมำลำเรย (Malaria Vectors)

ในป พ .ศ . 2520(21) รายงานวาท วโลกมยงกนปลองจากการวนจฉยโดย ใชสณฐานวทยา (Morphology) จ าแนกยงกนปลองไดทงหมด 375 ชนด (Species) ตอมาพบวายงกนปลองหลายชนดเปนยงชนดซบซอน (Complex) คอ กลมยงทมสณฐานคลายคลงหรอใกลเคยงกนนนไมสามารถวนจฉยแยกความแตกตางจากกนจนเปน species ไดโดยดจากลกษณะภายนอกเพยงอยางเดยว แตตอมามการพฒนาวธการทางอณชววทยาเปนเหตใหพบวายงกนปลองในโลกมกวา 465 ชนด นอกจากนพบวามยงชนดซบซอนมากกวา 50 ชนด (Species complex) ทยงไมมชอ complex (22)

โดยยงกนปลองเหลานมการกระจายทางภมศาสตรแตกตางกน ตลอดจนมความสามารถในการเปนพาหะน าเชอมาลาเรยไดไมเทากน รวมทงมแหลงเพาะพนธทแตกตางกนทวโลก มยงกนปลองประมาณ 70 ชนดมศกยภาพในการน าเชอมาลาเรย แตมเพยง 41 ชนดทเปนพาหะหลกทมความส าคญทางสาธารณสข Dominant Vector Species/species complexes (DVS)(22) ทงนพบวาภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตมความซบซอนของความหลากหลาย (Diversity) ของยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรยสงทสดในโลก อยางนอยจ านวน 19 ชนด(23)

12

ยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรยมการปรบตวและจ านวนประชากรยงมการเปลยนแปลงตลอด เวลา (Dynamic) ผลกระทบของโลกรอนท าใหโรคไขมาลาเรยขยายวงกวาง(24) เขาไประบาดในพนทเขตกงหนาว การเปลยนแปลงสงแวดลอม มผลตอการเปลยนแปลงประชากรและพฤตกรรมของยงหลายชนด ตลอดจนยงพาหะน าเชอมาลาเรย (8,9) การเคลอนยายของประชากรจากพนท ไมมภมคมกน (Non immune) และพนทภมคมกนต า (Low immune) รวมทงการเคลอนยายประชากรตามแนวชายแดนเพอท ากจกรรมตาง ๆ เชน การมาแสวงหาการรกษาพยาบาล (Medical seeking behaviors) เพอท าการ คาขาย เยยมญาต เปนปจจยสนบสนนตอการระบาดของโรคไขมาลาเรย การศกษาของ วรรณภา และคณะ(25) ไดท าการวเคราะหขอมลยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรยในชวง 23 ป โดยท าการเปรยบเทยบความหนาแนนของยงกนปลองระหวางป พ.ศ. 2520-2532 และ 2533-2542 พบวายงพาหะหลกน าเชอมาลาเรยในจงหวดแมฮองสอน ไดแก ยงกนปลองชนด An. minimus s.l. และยงกนปลองชนด An. maculatus complex มความหนาแนนสงขนในชวง 10 ปหลง (พ.ศ. 2533-2542) ซงนาจะเปนปจจยหนงทสนบสนนใหมการแพรเชอมาลาเรยอยางตอเนองของจงหวดแมฮองสอน แตอยางไรกตามจากทฤษฏของการตดตอของโรคไขมาลาเรย (Basic malaria transmission theory) เชอวา Positive correlation ระหวางความหนาแนนของยงพาหะและจ านวนการเพมของโรคไขมาลาเรยจะเปนจรงตอเมอปจจยหรอเงอนไขอนมคาเทากน ซงในสภาพการเกดโรคจรง ๆ แลวยงมปจจยอนมาเกยวของ เชน สงแวดลอม การใชทดน (Landscape, Land use) การอพยพเคลอนยายของกลมเสยงน าเชอมาลาเรยไปยงพนท Low immune พฤตกรรมมนษย ตลอดจนสภาพเศรษฐกจและสงคม เปนตน(26)

ยงทสามารถแพรเชอมาลาเรยได คอ ยงกนปลองตวเมยและยงกนปลองแตละชนดกมความสามารถในการแพรเชอมาลาเรยไดไมเทากน ดงนนจงไดจดกลมยงกนปลองออกเปน 3 กลมตาง ๆตามความสามารถและบทบาทในการแพรเชอมาลาเรย(11) ไดแก

1) กลมท 1 เปนพาหะหลก (Primary vector) เนองจากสามารถตรวจพบเชอมาลาเรยระยะตดตอ (Sporozoite) จากตอมน าลายยงในธรรมชาตดวยกลองจลทรรศนในยงดงกลาวในหลายภมภาคของประเทศไทยหรอเพราะวายงชนดนนมอตราการพบเชอมาลาเรยระยะตดตอ (Sporozoite rate) สง แมวาจะพบเพยงบางภมภาคของประเทศไทยยงในกลมนม 2 ชนด ไดแก

ยงกนปลอง Anopheles dirus complex ซงพบวาม 8 ชนด แตพสจนยนยนแลววาเปนพาหะน าเชอมาลาเรยในประเทศไทยแลว 2 ชนด ไดแก An. baimaii และ An. dirus โดยวธทาง ชวโมเลกล พบไดทกภาคในพนทปาเขา พนทบกเบก เชน สวนยางพารา หรอสวนผลไมทตดกบปา ยงชนดนเพาะพนธตามแองน าขงในปา แองน าซมน าซบและแองน าขงตามล าหวยในฤดแลง อยางไรกดยงกลมนสามารถปรบตวเองใหสามารถขยายพนธในบอน า และทเกบน าในพนทสวนยางพารา สวนผลไมในประเทศพมา

ยงกนปลองกลม Anopheles minimus group มอยหลายชนด ไดแก An. minimus, An. harrisoni พบไดทวไปทกภาคในพนทปาเชงเขาสวนยางพารา เพาะพนธตามล าหวย ล าธารขนาดเลกทไหลชา ๆ ทมวชพชขนมแสงแดดสองถงหรอแองน าซมน าซบ และแองน าขงตามล าหวยในฤดแลง

2) กลมท 2 พาหะรอง (Secondary vector) เนองจากการตรวจพบเชอมาลาเรยระยะตดตอ (Sporozoite) จากตอมน าลายยงในธรรมชาตดวยกลองจลทรรศน ในยงดงกลาวในบางพนท /ภมภาคของประเทศไทย หรอเพราะวายงชนดนนมอตราการพบเชอมาลาเรยระยะตดตอ (Sporozoite rate) ต า ยงในกลมน ไดแก ยงกนปลองกลม Anopheles maculatus group ยงกลมนมอยดวยกนห ล าย ช น ด ได แ ก An. maculatus, An. pseudowillmori, An. sawadwongporni ส าห ร บ ย ง

13

An. maculatus มบทบาทส าคญในการแพรเชอมาลาเรยในพนททางภาคใตของประเทศไทย สวนอกสองชนดนนพบวา สามารถแพรเชอในภาคตะวนตกของประเทศไทย ยงในกลมนมแหลงเพาะพนธในพนทปาเชงเขา เพาะพนธ ในล าธารน าไหล ยงกนปลอง An. epiroticus เดมในประเทศไทยเขาใจวาเปน An. sundaicus พบตามพนทชายทะเลบางแหงและเพาะพนธในน ากรอยและยงกนปลอง An. aconitusพบไดโดยทวไปโดยเฉพาะพนทปาเขาเพาะพนธในล าหวย ล าธาร หรอในทงนาบรเวณใกลปาเขา

3) กลมท 3 กลมพาหะสงสย (Suspected vector) เนองจากมรายงานการพบผปวยทมการตดเชอมาลาเรยในพนท (Indigenous case) โดยในพนทนนไมพบยงพาหะหลกและพาหะรอง แตพบวายงชนดนมความชกชมสง มการตรวจพบเชอมาลาเรยในระยะไมแพรเชอ (Oocyst) ในตวยง หรอการตรวจพบเชอมาลาเรยระยะใดระยะหนงในตวยง โดยวธใดวธหนง เชน โดยกลองจลทรรศน หรอวธทางชวโมเลกล หรออาจเปนยงพาหะน าเชอมาลาเรยในตางประเทศ ขณะนพบยงกนปลองทสงสยวาเปนพ าห ะ อ ย า งน อ ย 6 ช น ด ด ว ย ก น ค อ ย ง ก น ป ล อ งก ล ม Anopheles barbirostris group, An. philippinensis, An. campestris , An. culicifacies , An. kochi, An. annularlis ส าหรบยงกนปลองทยงไมมรายงานวาเปนพาหะ (Non vector) คอ ยงกนปลองชนดอนนอกเหนอจากทไดกลาวมาขางตน ซงพบทงในพนทปาเขาและทราบในเขตชนบท ยงกนปลองในกลมนมประมาณ 60 ชนด(27) ความสามารถของยงในการเปนพาหะน าเชอมาลาเรย (Vector capacity) ขนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก

1) ความหนาแนนของการเปนพาหะน าโรค (Vector density) ซงมความสมพนธกบแหลงเพาะพนธและฤดกาล

2) ความถในการกดคน (Frequency of man biting) ซงยงมกจะกดคนทก 2–4 วนเมอตองการโปรตนในเลอดไปพฒนาไขในทอง แตถาในชวงทอณหภมต าความถในการกดคนจะลดลง พรอมกบการเจรญของไขยาวนานขน ดงนนในเขตรอนจงมอตราการแพรกระจายของโรคไขมาลาเรยไดรวดเรวกวาแถบอบอน

3) อายขย (Longevity) ยงทมอายยนยาวจะมโอกาสแพรเชอไดมากขน จงมโอกาสเขากดคนไดมากกวา

4) ระยะบน (Flight range) ระยะทางทยงสามารถบนไดไกลยอมขยายพนท ในการแพรกระจายโรคไดดกวาย งท บน ในระยะส น วธศกษาระยะบนไกลท าได โดยใชวธท เรยกวา Mark-release-recapture คอ การยอมสเรองแสงทยงเปาหมาย (Mark) แลวท าการปลอย (Release) และท าการดกจบ (Recapture) ในระยะทางตาง ๆ (28)

5) อปนสยการดดเลอดของโฮสต (Host preference) กลาวคอยงทชอบกดคนยอมเปนพาหะทดของโรคไขมาลาเรย

การแพรเชอมาลาเรยในธรรมชาตมปจจยเกยวของกบหลายปจจย เชอมาลาเรย ยงพาหะ ( ชววทยาของยงกนปลองพาหะน าโรค) สงแวดลอมและนเวศวทยา ตลอดจนปจจยดานสงคมวฒนธรรมความเชอ และพฤตกรรมมนษย ซงจะมความสมพนธและมบทบาทรวมกนในการแพรโรคในแตละทองถน สงเหลานท าใหโรคไขมาลาเรยยงคงเปนปญหาสาธารณสขของประเทศไทย อยางไรกตามความสามารถในการเปนพาหะน าเชอมาลาเรยของยงกนปลองจะแตกตางกนไปตามเขตภมศาสตรของโลก (29) ยงกนปลองทเปนพาหะน าเชอมาลาเรยมไดพบเฉพาะในพนทแพรเชอมาลาเรยเทานน เนองจากประชากรยงมการเปลยนแปลงตามภาวะแวดลอม จงมโอกาสสงทจะพบยงพาหะในหลายพนททเปนพนทปลอด โรคไขมาลาเรยได ซงอาจเปนสาเหตหนงทท าใหโรคไขมาลาเรยกลบมาใหม

14

ชววทยำของยงกนปลอง (Biology of Anopheles) ยงกนปลองมวงชวตเปนแบบทมการเปลยนแปลงรปรางในแตละระยะของการเจรญอยางสมบรณ (Complete metamorphosis) ประกอบดวย 4 ระยะ แตละระยะมการเปลยนแปลงรปรางแตกตางกนอยางเหนเดนชด ไดแก ระยะไข (egg) ระยะลกน า (larva) ระยะดกแดหรอตวโมง (pupa) และระยะตวเตมวยหรอระยะตวแก (adult) ซงสามระยะแรกจะอาศยอยในน า รปรางลกษณะเฉพาะของยงระยะ ตาง ๆ ในแตละ genus จะแตกตางกนดวย ไขยงกนปลอง ยงกนปลองจะวางไขใบเดยว ๆ มลกษณะยาวรประมาณ 0.5 มลลเมตร รปรางคลายเรอ ซงจะมทนลอยเรยก float เพอการลอยตวบนผวน า ไขของยงกนปลองจะฟกในน าเสมอ และสวนมากไมสามารถอยไดในสภาพแหงแลงทปราศจากน า ซงตางกบไขของยงลายททนความแหงแลงไดนาน ยงกนปลองจะวางไขไดในน าหลายลกษณะทงในน าจด น ากรอยและน าเคม ไขยงกนปลองจะมประจไฟฟาสงเกตเหนไดจากการทไขเกาะตดกนเปนรปรางตาง ๆ ระยะเวลาตงแตวางไขจนฟกออกเปนลกน าจะแตกตางกนไปขนอยกบชนดของยงและสภาพแวดลอม โดยทวไปยงกนปลองจะวางไขไดครงละ 50-500 ฟอง(30) ยงเพศเมยตามปกตจะผสมพนธเพยงครงเดยว แตสามารถวางไขไดตลอดชวตโดยตองกนเลอดกอนการวางไข ทกครง เพอน าโปรตนจากเลอดไปเลยงไขใหเจรญเตบโต ยงเพศผไมกนเลอดแตจะกนน าหวานหรอน าจากตนพชเปนอาหาร ในฤดรอนของประเทศไทยไขยงกนปลองจะฟกเปนตวภายใน 36-48 ชวโมง ในฤดหนาวใชเวลานานกวา คอ ประมาณ 76-96 ชวโมง เฉลยโดยทวไปประมาณ 2-3 วน แตในประเทศแถบหนาวเยนอาจใชเวลานาน 2-3 สปดาห ลกน ำยงกนปลอง เมอตวออนเจรญเตบโตเตมทแลวจะฟกออกจากไข (Hatch) กลายเปนระยะลกน าซงไมมขา ล าตวของลกน าประกอบดวย 3 สวน คอ สวนหว สวนอกและสวนทอง สวนทองประกอบดวยปลองทองจ านวน 9 ปลอง แตปลองท 8 และ 9 จะรวมตดกนเปนอวยวะหายใจ เรยกวา spiracular opening จงมองเหนแค 8 ปลอง ปกตลกน ายงกนปลองจะม spiracle 10 ค แต spiracle จ านวน 2 ค ทตงอยบนปลองท 8 เทานนทใชการได สวนลกน ายงชนดอน เชน ยงยกษ ยงร าคาญ และยงลาย ปลองทองปลองสดทายจะกลายเปนทอหายใจ เรยกวา ไซฟอน (Siphon) ล าตวลกน าจะมสขาวขนหรอน าตาลออน สวนบรเวณหวจะมสน าตาลเขมและบรเวณปากของลกน าจะมแพขน (Mouth brushes) ลกษณะคลายพกน ท าหนาทโบกอาหารเขาปาก อาหารของลกน ายงกนปลอง ไดแก แบคทเรย ยสต สงมชวตเลก ๆ ในน า รวมทงสารอนทรยทงหลาย ลกน ายงกนปลองจะกนอาหารทระดบผวน า (Surface feeding) เปนสวนใหญโดยวางล าตวขนานกบผวน า 180 องศา บรเวณดานบนล าตวลกน าจะมแผงขนลกษณะคลายพดเรยกปลเมท (Palmate hair) หรอ float hair ซงเปนขนชวยส าหรบการลอยตวขนานกบผวน า ลกน ายงกนปลองจะมทงหมด 4 ระยะ (Instar) แตละระยะจะมการลอกคราบ โดยอาศยฮอรโมนในการลอกคราบ (Ecdysis hormone) จากระยะท 1 เปนระยะท 2 ระยะท 3 และระยะท 4 ตามล าดบ หลงจากระยะท 4 แลวจะมการลอกคราบอกครงกลายเปนระยะดกแดหรอตวโมง ระยะเวลาเฉลยตงแตฟกออกมาจากไข จนกลายเปนลกน าระยะท 4 ใชเวลาประมาณ 8-10 วน ซงระยะเวลาอาจมากหรอนอยกวาน ขนอยกบอณหภม อาหาร และชนดของยงกนปลอง ลกน ายงกนปลองสวนใหญชอบอาศยและเจรญเตบโตในน าคอนขางสะอาด เชน ในทงนา ในล าหวย บรเวณทมหญาขนตามขอบบอ บอน าซบน าซม แตลกน ายงกนปลองบางชนดสามารถเจรญเตบโตไดในน ากรอยตามบรเวณบงปาชายเลน ดกแดหรอตวโมง

15

เมอลกน าลอกคราบครงสดทายกจะเขาสระยะตวโมง มรปรางคลายเลขหนงไทยหรอเครองหมายคอมมา สวนหวและสวนอกหลอมตดกนเรยก cephalothorax ทอหายใจมรปรางคลายแตร (Trumpet) ดกแดหรอตวโมงไมกนอาหาร เตรยมพรอมทจะพฒนาเปนยงระยะตวเตมวย โดยจะลอยตวนงทผวน า เพอหายใจเพยงอยางเดยว ระยะนกนเวลาประมาณ 2-3 วน จงจะลอกคราบบรเวณดานบนของ cephalothorax กลายเปนตวเตมวยบนขนจากผวน า ยงระยะตวเตมวยหรอตวแก ยงระยะตวเตมวยมล าตวยาวเรยวเลกสามารถมองเหนชดเจนวาล าตวประกอบดวย 3 สวน คอ สวนหว (Head) สวนอก (Thorax) และสวนทอง (Abdomen) ระยะตงแตไขจนถงตวเตมวย ใชเวลาประมาณ 12-14 วนในฤดรอนและประมาณ 21-28 วนในฤดหนาว (1) สวนห ว (Head) ประกอบด วยตา ซ งเป นตาประกอบ (Compound eye) โดยจะประกอบดวยตาขนาดเลกจ านวนมาก (Ocelli) หนวด (Antenna) ปลป (Palp) โพรบอสซสหรอปาก (Proboscis) หนวดของตวผและตวเมยจะแตกตางกนสามารถมองเหนไดดวยตาเปลาใชในการจ าแนกเพศของยง ยงตวผมหนวดลกษณะเปนพมเรยก พลโมส (Plumose) สวนยงตวเมยหนวดจะบางและไมเปนพม บนหนวดจะมอวยวะรบสมผส (Sense organs) จ านวนมาก ใชในการรบร กลน เสยง และการรบรถงแหลงเพาะพนธ ปากยง หรอ proboscis มลกษณะยาวใชส าหรบเจาะดด (Piercing and sucking) palp ตงอยดานขางเหนอปากเปนอวยวะรบสมผส ในยงตวเมยจะใชเปนเครองตรวจจบวามเหยออยบรเวณใด palp ของยงกนปลองจะยาวทงตวผและตวเมย ในตวผบรเวณตอนปลาย palp จะบานออกคลาย ๆ รปกระบอง ซงตางจากยงกลมอนทม palp สนกวาปาก (2) สวนอก (Thorax) อกจะเช อมตดกบส วนห วดวยแถบคอเลก ๆ (Collar) สวนอกประกอบดวย 3 สวน คอ อกสวนหนา (Prothorax) อกสวนกลาง (Mesothorax) และอกสวนหลง (Metathorax) อกสวนกลางเปนบรเวณใหญทสดของบรเวณอก ทขอบดานหลงมแผนไคตน (Chitin) เลก ๆ เรยกวา สะควเทลลม (Scutellum) มลกษณะกลมซงเปนลกษณะพเศษใชแยกยงกนปลองจากยงตระกลอน บรเวณอกสวนกลางประกอบดวยปกบางเรยวเลกจ านวน 1 ค และปกทหดสน จ านวน 1 ค เรยกวา ฮอลเตอร (Halter) ชวยในการทรงตวขณะบน ปกของยงกนปลองจะมลายเรยก wing venation บรเวณอกสวนกลางเปนทตงของขา 3 ค ขายงประกอบดวยสวนส าคญ คอ ฟเมอร (Femur) ทเบย (Tibia) และทารซส (Tarsus) มท งหมด 5 ปลอง เรยก pretarsus ในการวนจฉยยงกนปลองจากรปลกษณภายนอกจะอาศยลวดลายและเกลด (Scale) บนปกยง ลวดลายของขาตลอดจนแถบสบน palp เปนสงส าคญ (3) สวนทอง (Abdomen) ทองมทงหมด 10 ปลอง แตปลองท 9-10 จะเจรญไปเปนอวยวะสบพนธ จงมองเหนไดชดเจนเพยง 8 ปลอง ดานบนของปลองทอง เรยกวา แผนหลงหรอดานดอรซอล (Dorsal) หรอเทอรไกด (Tergite) ดานลาง เรยกวา แผนทองหรอดานเวนทรอล (Ventral) หรอ สเตอรไนท (Sternite) 2.4 มำตรกำรควบคมยงพำหะน ำโรคไขมำลำเรย

16

การควบคมและปองกนโรคไขมาลาเรย องคการอนามยโลกแนะน าการควบคมยงพาหะ โดยการปองกนไมใหถกยงมเชอกด คอ การนอนในมงชบสารเคมปองกนยงกด การพนสารเคมแบบมฤทธตกคาง หรอการกนยาปองกนในกลมเปาหมายบางกลม เชน หญงตงครรภ เดก และกลมเสยงอน ๆ แตประเทศไทยไมมนโยบายการใชยากนปองกนโรคไขมาลาเรย ในบางประเทศอาจใชการควบคมแหลงเพาะพนธยงรวมดวย โดยเฉพาะยงกนปลองทมนสยชอบวางไขในแหลงน านง ตลอดจนการปรบเปลยนสภาพสงแวดลอม (Environmental modifications) เชน ประเทศอนเดยควบคมแหล งเพะพนธของยง กนปลอง Anopheles stiphensi มแหลงเพาะพนธในภาชนะน าขง โดยเฉพาะในเขตเมอง และบางประเทศแถบแอฟรกาควบคม Anopheles gambiae complex ความส าเรจของการควบคมโรคไขมาลาเรยในยโรปสวนหนงเกดจากการใชมาตรการท าลายแหลงเพาะพนธยงพาหะ แมวามาตรการเดยวกนอาจไมบรรลผลส าเรจในภมภาคอน ๆ แตการเขาใจชววทยาของยงพาหะ ธรรมชาตของการเพาะพนธยงและปจจยทสงเสรมการเจรญของเชอมาลาเรยในยงพาหะ ยอมเปนแนวทางในการควบคมโรคทส าคญรวมกบการใชมาตรการควบคมโรคดวยวธอน ๆ ตอไป

2.4.1 วตถประสงคหลก 3 ประกำรในกำรควบคมยงพำหะ (11)

1) ลดความหนาแนนของยงพาหะ (Vector density) 2) เพอลดอายขยของยงพาหะ (Longevity) 3) เพอลดการสมผสระหวางคนและยงพาหะ (Man-Vector-Contact) โดยเนนการควบคมยง

ตวเตมวย เนองจากแหลงเพาะพนธซงเปนทอยอาศยของลกน ายงพาหะบางชนดมการกระจายในพนทกวางและซอนเรนท าใหยากตอการควบคม เชน ยงกนปลองชนด An. dirus complex ชอบวางไขใน ปาลก เชน ตามรอยเทาสตว หลมทมนษยสรางขนเชนหลมพลอย การขดเหมองแร แองหน โพรงไม หรอกระบอกไมไผทมน าขงในฤดฝน เปนตน การเลอกใชมาตรการควบคมยงพาหะตองพจารณาโดยอาศยขอมลทางกฏวทยา ชววทยาและนเวศวทยาของยงพาหะแตละชนด รวมทงขอมลทางระบาดวทยา ความรนแรงของโรคไขมาลาเรย และปจจยทางเศรษฐกจสงคมของประชากรในพนท ประเทศไทยการควบคมลกน ายงพาหะนนเปนมาตรการเสรมเพอควบคมลกน าในแหลงเพาะพนธทสามารถเขาปฏบตงานได ทงนขนกบลกษณะแหลงเพาะพนธ วธทเลอกใช ไดแก การควบคมทางชววธดวยการปลอยปลากนลกน า

2.4.2 องคประกอบในกำรเลอกใชมำตรกำรควบคมยงพำหะน ำโรค (11) คอการเลอกใชมาตรการควบคมแมลงน าโรควธใดวธหนงหรอหลายวธรวมกนนน ขนอยกบเหตผลและความเหมาะสมตาง ๆ ซงมขอพจารณาดงตอไปน 1) พนทนนตองมการยนยนวามการตดเชอในพนท หมายถง ไดมการสอบสวนผปวยเฉพาะราย (Case investigation) และตดสนแลววามการตดเชออยในพนทนน (Indigenous case)

2) พนทนนมการศกษา (Foci investigation) คนพบยงพาหะชนดใดชนดหนงหรอหลายชนดหรอมลกษณะพนททเอออ านวยตอการเปนแหลงเพาะพนธยงพาหะและมการศกษาวายงพาหะชนดนน ๆ มนสยในการวางไข หากน และเกาะพกอยางไร

3) ตองมความเขาใจหรอมขอมลความเสยงของประชาชนในพนทนน ๆ แตละบานหรอรายบคคล มพฤตกรรม ลกษณะการประกอบอาชพอะไรบางทจะถกยงพาหะกด

17

4) พนทนนประชาชนมพฤตกรรมในการควบคมยงพาหะน าโรคอยางไร และแตละมาตรการทจะน าไปใชนนประชาชนยอมรบหรอไม ซงถาจะใหไดผลดทสดนนประชาชนหรอชมชนสามารถปฏบตไดดวยตนเองได

5) มาตรการทจะน าไปใชสามารถหาไดในทองถนหรอไม เชน มสารเคมและอปกรณในการควบคมยงพาหะหรอไม ถาเปนมาตรการปองกนตนเองจากการถกยงกดหรอการปรบปรงสงแวดลอมประชาชนทราบถงวธการด าเนนการหรอไม เปนตน 2.4.3 มำตรกำรควบคมยงพำหะน ำเชอมำลำเรยในประเทศไทยทส ำคญ (11) ไดแก 1) มำตรกำรมงชบสำรเคม (Insecticidal Treated Nets : ITN) เปนมาตรการหลกทใชในพนททมการแพรเชอมาลาเรย (A1,A2) หมายถง การชบมงดวยสารเคม เพอมงหวงในการควบคมยงพาหะตวเตมวยโดยทวไปมงทชบสารเคมจะมฤทธคงทนอยไดนาน 6-12 เดอน ขนกบชนดและรปแบบของสารเคม ด าเนนการในกลมบานซงอยในพนททมการแพรเชอเกดขน (A1) และพนทหยดการแพรเชอแตยงไมครบ 3 ป (A2) ซงไมสามารถด าเนนการพนเคมมฤทธตกคางไดครอบคลมรอยละ 80 ของหลงคาเรอน การชบมงดวยสารเคมเปนการปองกนตนเองและควรชบมงใหครอบคลมไดไมนอยกวารอยละ 80 ของหลงคาเรอน ควรใหมอตราของการใชมงชบสารเคม 2 คนตอมง 1 หลง เพอการควบคมยงพาหะในชมชนทมประสทธภาพ การชบมงขนาดกลาง พนทมงประมาณ 14 ตารางเมตร ทเปนมงไนลอนหรอ โพลเอสเตอร ใชปรมาณน าหลงละ 360 มลลลตร แตมงฝายใชปรมาณน าหลงละ 1,000 มลลลตร สารเคมทใชในการชบมงในปจจบน ดงตารางท 1

ตำรำงท 1 ชนดและอตราการใชสารเคมในการชบมงเพอควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย

ชนดสำรเคม ปรมำณสำรเคมทใช อตรำสำรเคมตอพนทมง มลลกรมตอตำรำงเมตร(mg/m2)

Alphacypermethrin 10% SC1 5 มลลลตร 30 Bifenthrin 2.5% EC2 15 มลลลตร 25 Bifenthrin 10% SC 4 มลลลตร 25 Cyfluthrin 5% EW3 15 มลลลตร 30 Deltamethrin 1% SC 40 มลลลตร 25 Deltamethrin 25% WT4 1 เมด (1.6 กรม) 25 Etofenprox 10% EW 30 มลลลตร 200 Lambda-cyhalothrin 2.5% CS5 6 มลลลตร 10 Permethrin10% EC 40 มลลลตร 300

1SC = suspension concentrate 2EC = emulsifiable concentrate 3EW = emulsion, oil in water 4WT = water dispersible tablet 5 CS = capsule suspension

มงทชบโดยปกตมขนาดมาตรฐาน 12–15 ตารางเมตร (พนทดานขาง 4 ดานรวมหลงคา 1 ดาน) สามารถใชปรมาณสารเคม ตามตารางท 4 ได แตหากมงมขนาดเลกหรอใหญกวานปรมาณสารเคมทใชใหค านวณแปรตามขนาดมงทเปลยนแปลง เชน มงขนาด 10 ตารางเมตร ใหใชสารเคม Permethrin 10% EC จ านวน 27.6 มลลลตร สวนมงขนาด 14.5 ตารางเมตร ใหใชสารเคม Permethrin 10% EC จ านวน

18

40 มลลลตร แตหากมงมขนาด 18 ตารางเมตร ใหใชสารเคม Permethrin 10% EC จ านวน 50 มลลลตร เปนตน หลกเกณฑการใชมงชบสารเคม ใชในกรณการชบมงปกต (Regular Insecticidal Treated Nets) หมายถง การชบมงธรรมดาดวยสารเคมตามรอบประจ าป เพอควบคมยงพาหะในพนททมการแพรเชอเกดขน (A1) และพนทหยดการแพรเชอแตยงไมครบ 3 ป (A2) ใหไดตลอดป ใหครอบคลมพนทไมนอยกวารอยละ 80 ของหลงคาเรอน โดยจ านวนรอบของการชบมงขนอยกบชนดและรปแบบของสารเคม และการชบมงสารเคมพเศษ (Special Insecticidal Treated Nets) หมายถง การชบมงธรรมดาดวยสารเคมควบคมยงพาหะนอกรอบของการชบมงปกตกอนการชบมงรอบตอไป มหลกเกณฑด าเนนการ ดงน

พนทมการแพรเชอเกดขน (A1) และพนทหยดการแพรเชอแตยงไมครบ 3 ป (A2) ใหชบมงดวยสารเคม หรอมบาน หรอกระทอมทสรางใหม หรอท าการชบมงซอมแซมหลงรอบการชบมงปกตหรอไมไดรบการชบมงสารเคมตามรอบปกตดวยเหตสดวสยตาง ๆ หรอรองขอจากหนวยงานราชการ

พนทไมมการแพรเชอ-เสยงสง (B1) ใหชบมงตามบานหรอกระทอมของประชาชนกลมเสยงทเคลอนยายเขามาใหมในพนท ซงปกตไมมการแพรเชอไมนอยกวา 3 ป แตพบวากลบมการแพรเชอใหมเกดขน และไดสอบสวนแหลงแพรเชอยนยนผลการสอบสวนขนตนใหด าเนนการชบมงดวยสารเคมทงกลมบาน เพอควบคมยงพาหะหยดยงการแพรเชอใหม แตถาหากไมสามารถใชวธการชบมงดวยสารเคมได ใหใชวธพนสารเคมชนดมฤทธตกคาง (Indoor Residual Spraying) แทน

2) มำตรกำรพนเคมชนดมฤทธตกคำง (Indoor Residual Spraying) เปนมาตรการทใช

ส าหรบควบคมการระบาด (Outbreak area) ในพนททมการแพรเชอและการใชมาตรการชบมงไมสามารถหยดยงการแพรเชอได ในศนยพกพงชวคราว ศนยอพยพชวคราวทอยในพนทมการแพรเชอมาลาเรย ในพนทกอสรางขนาดใหญ เชน เขอนทอยในพนทมการแพรเชอมาลาเรย การพนเคม หมายถงการพนเคมใหมฤทธตกคางบนพนผวอาคารบานเรอน กระทอม เพงทพกอาศย พนเฉพาะพนผวทยงพาหะชอบเกาะพก เชน ฝาผนง เสา หลงคา และเพดานทมระดบต ากวา 3 เมตร ยงจะไดรบสารเคมผานทางขาบรเวณเยอออนตาง ๆ เมอมการเกาะบนพนผว การพนเคมชนดมฤทธตกคางเปนมาตรการส าคญทใชควบคมยงพาหะในพนททมการแพรเชอสงและประชาชนใหการยอมรบ ส าหรบการพนปกตใหด าเนนการกอนฤดกาลแพรเชอ 1 เดอน และใหพนทนทส าหรบพนทซงไมมการแพรเชอแตกลบมามการแพรเชออก

ในการเลอกใชเครองพนเคมชนดมฤทธตกคางนนตองเปนเครองพนเคมเฉพาะในงานสาธารณสขทใชในการพนพนผววสด ผนงบาน หรอบรเวณทคาดหมายวายงพาหะจะมาเกาะพก เครองพนตองสามารถควบคมอตราการไหลได เพอใหไดสารเคมทตามอตราทก าหนด เครองพนทแนะน า คอ เครองพนชนดอดลม (Hand compression sprayer) สารเคมทใชส าหรบพน ดงตารางท 2 (11)

19

ตำรำงท 2 สารเคมทใชพนใหมฤทธตกคางเพอควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย สำรเคม (insecticide)

รปแบบสำรเคม (Formulation)

อตรำกำรใช สำรออกฤทธ (มลลกรม

ตอตำรำงเมตร)

ปรมำณ สำรเคมทใช ตอน ำ 8 ลตร

ระยะเวลำ มฤทธคงทน

(เดอน)

Alphacypermethrin 10% SC

ของเหลวแขวนตะกอนละลายน า

30 60 มลลลตร 4-6

Bifenthrin 10% WP ผงละลายน า 25 50 กรม 3-6 Deltamethrin 5% WP ผงละลายน า 20 80 กรม 3-6 Deltamethrin 25% WG เมดขนาดเลกละลายน า 20 16 กรม 3-6 SC = suspension concentrate WP = wettable powder WG = water dispersible granules

3) มำตรกำรใช ม งชบสำรเค มชนดออกฤทธ ยำวนำน (Long Lasting Insecticidal Treated Net : LLIN) เปนมาตรการทใชส าหรบพนททมขอจ ากดในการปฏบตงานควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรยโดยการใชมงชบสารเคม (Insecticidal Treated Nets : ITN) และการพนเคมชนดมฤทธตกคาง (Indoor residual spraying : IRS) เชน พนทมปญหาความไมสงบ พนทเขาท างานยากล าบากกลมประชากรเคลอนยาย กลมทมอาชพไปคางคนในกระทอม ในปา สวน ไร และกลมประชากรทอยในพนทไมมการแพรเชอ แตเขาไปในพนททมไขมาลาเรยเปนประจ า มงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน (LLIN) เปนมงทมคณสมบตขบไลและฆายงไดโดยมฤทธตกคางของสารเคมไมนอยกวา 3 ป โดยสารเคมยงคงรกษาระดบความเขมขนมฤทธตกคางในระดบทฆายงไดอยางมประสทธภาพ ชนดของมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน ทผานการประเมนจากองคการอนามยโลกและแนะน าใหใช ดงตารางท 3

4) มำตรกำรเสรมอน ๆ ไดแก การลดการสมผสระหวางคนและยงพาหะ (Man mosquito

contact reduction) หรอการปองกนตนเองไมใหยงกด (Self-protection) หมายถง การสงเสรมใหประชาชนรจกการปองกนตนเองจากยงพาหะดวยวธการตาง ๆ จากการใหความรโดยเจาหนาทและอาสาสมคร โดยประชาชนสามารถเลอกใชมาตรการตาง ๆ ในปองกนตนเอง เชน นอนในมง ใชผลตภณฑกนยง โดยใชมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนานคลมเปล (Long Lasting Insecticidal Hammock Net หรอ LLIHN) ซงเปนมาตรการส าหรบใชในประชากรกลมเสยงทไปคางคนในพนททมการแพรเชอและไมสามารถใชมงกางนอนได ในทางปฏบตจะไปรบมงไดทสถานบรการของรฐในพนททมการแพรเชอ ชนดมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนานคลมเปลทผานการประเมนจากองคการอนามยโลกและแนะน าใหใช ดงตารางท 3 มงชนดนมการชบสารเคมและน ามาคลมทบเปลนอน มคณสมบตในการขบไลและฆายงได มฤทธตกคางไมนอยกวา 3 ป โดยทสารเคมจะยงคงรกษาระดบความเขมขนมฤทธตกคางในระดบทฆายงไดอยางมประสทธภาพ ซงจะชวยลดการสมผสระหวางคนและยงพาหะหรอการปองกนตนเองไมใหยงกด และการใชผลตภณฑทากนยง (Mosquito repellent) หมายถง ผลตภณฑทมคณสมบตในการปองกนไมใหยงมากดและใชทาตามรางกายสวนทอยนอกเสอผา ผลตภณฑทากนยงทใชควรมฤทธขบไลยงนาน ไมนอยกวา 6 ชวโมง ซงสารออกฤทธมหลายชนด ทงนเดกทมอาย 4 ปขนไป ใหใชผลตภณฑทมสารออกฤทธชนด DEET ได สวนเดกอาย 2 ปหรออายนอยกวา ควรใชผลตภณฑสารสกดพชสมนไพร เชน ตะไครหอม มะกรด เปนตน หรอสารออกฤทธชนด IR3535 จะมความปลอดภยตอเดกมากกวาผลตภณฑ

20

ทากนยงอาจเปนน า ครม หรอเปนแทง (stick) หรอสเปรย การใชผลตภณฑทากนยงนประสทธภาพขนอยกบชนดและความทวถงของการทาผลตภณฑดวย ควรสงเสรมใหใชในพนทแพรเชอมาลาเรย ซงประชาชนมพฤตกรรมทชอบอยนอกบานท าใหมโอกาสเสยงตอการถกยงพาหะกดในขณะอยนอกมง และใชในกลมประชาชนทมอาชพหรอการด าเนนชวตทเสยงตอการถกยงพาหะกดไดงาย เชน การกรดยาง การท าไรสบปะรด ซงตองท างานในเวลากลางคน เปนตน การใชยาทากนยงตองใชทาบรเวณทมโอกาสจะถกยงกดไดแก แขน ขา ใบห หลงคอ หรอสวนทอยนอกเสอผา การสงเสรมกจกรรมนมงเนนใหประชาชนเหนประโยชนและมความตองการซอ เพอน าไปใชดวยตนเองนอกจากนถามการใชมงธรรมดา (Local Conventional Nets) แนะน าใหใชในพนททไมมการแพรเชอ การนอนในมงธรรมดาเพอปองกนยงกดและเปนโรคไขมาลาเรยนน ตองดแลมงใหอยในสภาพดไมขาดและเสยหายมงขนาดมาตรฐานทวไปมพนทประมาณ 14 ตารางเมตร ควรมขนาดของเสนดาย (Denier) ไมนอยกวา 100 และจ านวนของตาขาย (Mesh) ไมต ากวา 169 ชองตอตารางนว ซงท าใหอากาศผานไดไมรอน แตถาจ านวนชองของตาขายมงมมากกวานกปองกนแมลงขนาดเลกได วสดมงอาจเปนเสนใยสงเคราะหหรอเสนใยฝายควรสงเสรมใหประชาชนมมงใชไดในอตราเฉลย 2 คนตอมงหนงหลง และตองมการศกษาพฤตกรรมความพงพอใจของประชาชนในพนทวาชอบใชมงกางนอนหรอไม เพอใหใชมาตรการนไดผลดทสด มาตรการสวมเสอผาปกปดรางกายใหมดชด (Wearing protective cloths) เชน สวมใสเสอแขนยาวและกางเกงขายาว เปนตน เสอผาควรมความหนาพอเพยงและหลวมเลกนอย ไมกระชบตดรางกายเพอกนยงกด สของเสอผากมสวนในการลดยงกดได เชน เสอผาสออนดงดดความสนใจยงไดนอยกวาผาทมสด า ประชาชนกลมเสยงบางกลม เชน คนกรดยางในสวนยางควรใชวธการน มาตรการการใชยาจดกนยง (Mosquito coils and sticks) ยาจดกนยง หมายถง ผลตภณฑกนยง ซงเมอใชจดไฟแลวสามารถระเหยสารออกฤทธขบไลและฆายงได มาตรการใชตาขายกนยงหรอมงลวด (Screening) ตาขายกนยงหรอมงลวด อาจท าดวยไนลอนหรอโลหะ ซงตองการออกแบบอยางดเพอปดกนชองทยงสามารถลอดผานได โดยเฉพาะบรเวณมมประตและหนาตาง ซงตองจดท าใหแขงแรงไมเสยหายไดงายและประตควรเปดออกดานนอก ขนาดของตาขายขนอยกบขนาดของวสด ทงนขนาดของตาขายทเหมาะสม คอ 16-18 ชองตอนว บานทมตาขายกนยงหรอมงลวดอยางดและเหมาะสมนไมมความจ าเปนตองพนเคมแตอยางใด นอกจากนนการปองกนตนเองจากการถกยงกดอาจมกจกรรมอนทสามารถน ามาประยกตใชไดในแตละพนทขนอยกบพฤตกรรมของประชาชนและชมชน รวมทงความเหมาะสมของกจกรรมทสามารถน ามาประยกตใชไดของแตละพนทดวย มาตรการสดทาย คอ การใชเสอผาชบสารเคม (Insecticide Treated Cloths) ซงขณะนมการศกษาภาคสนามถงการใชเสอคลมตาขายชบสารเคมสวมทบเสอผาทใชอยกสามารถลดการถกยงกดและยงมการศกษาการใชเสอผาชบสารเคมปองกนโรคไขมาลาเรยในประเทศเพอนบาน ซงมผลในการควบคมโรคไขมาลาเรยในระดบหนง

21

ตำรำงท 3 มงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนานทผานการประเมนจากองคการอนามยโลก และแนะน าใหใช (ปรบปรง ณ วนท 1 เมษายน 2559)

รำยชอผลตภณฑ (ชอกำรคำ)

ชนดของผลตภณฑ (Product Type) อตรำสำรออกฤทธ (มลลกรมตอตำรำงเมตร)

(mg/m2) DawaPlus 2.0 Deltamethrin coated on polyester 80 Duranet Alphacypermethrin incorporated into

polyethylene 261

Interceptor Alphacypermethrin coated on polyester

200

Lifenet Deltamethrin incorporated into polypropylene

340

MAGNet Alphacypermethrin incorporated into polyethylene

261

Netprotect Deltamethrin incorporated into polyethylene

63

Olyset** Permethrin incorporated into polyethylene

1,000

PermaNet 2.0** Deltamethrin coated on polyester 55 PermaNet 2.5 Deltamethrin coated on polyester

with strengthened border มงดานบน Deltamethrin 85 ชายมง Deltamethrin 115

PermaNet 3.0 Combination of deltamethrin coated on polyester with strengthened border (side panels) and deltamethrin and PBO incorporated into polyethylene (roof)

ดานหลงมง Deltamethrin 164 PBO 1,025

มงดานบน Deltamethrin 85 ชายมง Deltamethrin 115

Royal Sentry Alphacypermethrin incorporated into polyethylene

250

Yorkool LN Deltamethrin coated on polyester 55 **ปจจบนมจ าหนายในประเทศไทย (ขอมล พ.ศ.2560) 5) มำตรกำรกำรพนสำรเคมฟงกระจำย (Space spraying) มาตรการนไมไดใชโดยทวไป แต

เปนมาตรการพเศษ ซงแนะน าใหใชในพนททมความเจรญ เชน ตวเมอง ยานชมชน ตลาด ฯลฯ และเกดการระบาดหรอมแนวโนมจะเกดการระบาดของโรคไขมาลาเรยและยงพบยงพาหะน า เชอมาลาเรย แตประชาชนปฏเสธการพนเคมชนดมฤทธตกคางหรอการใชมงชบสารเคม อาจใชในคายอพยพหรอทพกชวคราวทสรางขนใหมในทองทมยงพาหะน าเชอมาลาเรย มแนวโนมเกดการระบาดของโรคไขมาลาเรย หรอทพกไมมพนผวทเหมาะสมตอการพนเคมชนดมฤทธตกคาง หรอไมสามารถใชมงชบสารเคม การพนสารเคมฟงกระจาย ไดแก การพนหมอกควนและการพนฝอยละออง (ULV หรอ Ultra Low Volume)

22

เพอก าจดยงทก าลงบนหรอเกาะพกบรเวณทพนสารเคม ยงจะไดรบสารเคมตามสวนตาง ๆ ของรางกาย โดยไมมฤทธคงทนตกคาง กรณเลอกใชมาตรการพนสารเคมฟงกระจายตองพนในชวงทยงกนปลองออกหากนเลอดสง คอ ชวงเวลาประมาณ 19.00-21.00 น. และด าเนนการพนสารเคมทกวนใน 3 วนแรก และพนซ าทก 7 วน ตดตอกนอยางนอย 4 ครง พรอมทงมการเฝาระวงโดยการเจาะเลอดกลมเสยง (CIS) ในพนทพนสารเคม สารเคมทใชพนฟงกระจายตองเปนสารเคมเพอการก าจดยง โดยการพนหมอกควนหรอการพนฝอยละอองทไดรบการขนทะเบยนจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข ส าหรบสารเคมทองคการอนามยโลกแนะน ามรายชอ ดงตารางท 4 ตำรำงท 4 สารเคมทใชพนฟงกระจายก าจดยงพาหะน าเชอมาลาเรยทองคการอนามยโลกแนะน า (WHO, 2006)

6) มำตรกำรกำรควบคมทำงชววธ (Biological control) หมายถง การน าสงมชวตมาใชควบคมยงพาหะน าโรคโดยเฉพาะในระยะทเปนลกน า เชน การใชปลากนลกน า (Larvivorous fish) เปนมาตรการเสรมในพนททมการแพรเชอมาลาเรย โดยใชปลาหางนกยง ปลาแกมบเซย และปลาหวตะกว ฯลฯ ปลอยในแหลงน าทพบหรอสงสยวามการเพาะพนธของยงพาหะ และปลอยในฤดกาลทมแหลงน าเหมาะสม ซงปลาสามารถมชวตอยและขยายพนธได โดยใหปลอยปลากนลกน าซ าทเดม 3-4 ครงตอแหลงน า ครงละประมาณ 100-200 ตว แตละครงควรปลอยปลาหางกนประมาณ 1 เดอน และกอน

23

ปลอยปลากนลกน าทกครงตองประเมนผลวาการปฏบตงานทผานมาไดผลหรอไม โดยตรวจสอบดวามปลาชนดทเคยปลอยในแหลงน านนหรอไมดวย

7) มำตรกำรปรบปรงสงแวดลอม (Environmental management) ส าหรบการควบคมยงพาหะน าเชอมาลาเรย หมายถง การปรบปรงและเปลยนแปลงสภาพแวดลอมไมใหเปนแหลงเพาะพนธยงพาหะ ซงรวมถงการวางแผนการจดองคกรด าเนนการและการก ากบกจกรรมตาง ๆ เพอใหมการปรบปรงหรอเปลยนแปลงสงแวดลอมทเกยวเนองถงมนษย โดยมวตถประสงคเพอลดปรมาณของยงพาหะ ซงจะมผลลดการตดเชอมาลาเรยในพนท การปรบปรงสงแวดลอมนมทงแบบทท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมถาวร ไดแก การระบายน า การกลบถมแหลงเพาะพนธ การปรบสภาพ และระดบผวดน เปนตน และแบบทท าใหเกดการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมชวคราว ซงท าใหยงพาหะไมชอบวางไขเพาะพนธ เชน การถากถางวชพชรมล าธาร เปนตน ทงนการปรบปรงสงแวดลอมมการลงทนคอนขางสงและตองไดรบความรวมมอและการมสวนรวมจากชมชน องคกรในทองถนนน เพอใหการด าเนนงานเปนไปดวยดและมความยงยนตองมการดแลอยางใกลชด จงจะท าใหเกดผลดในการควบคมยงพาหะได ส าหรบพนทปฏบตงานจะด าเนนการในพนททยงมการแพรเชอมาลาเรย 2.5 กำรส ำรวจยงกนปลองพำหะน ำเชอมำลำเรย

การส ารวจเพอเกบตวอยางยงตวเตมวย ลกน า ตวโมงรวมถงไขยงจากทองทเปนขนตอนพนฐานอยางหนงในการศกษาทางกฏวทยาทมความส าคญมาก ทงนขนอยกบวตถประสงควา ตองการน าตวอยางมาท าอะไร และน าขอมลมาใชส าหรบอะไร อาจแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ไดแก

1) การศกษาเชงคณภาพ (Qualitative studies) เปนการศกษาในเวลาสน ๆ เพอทราบคณลกษณะของประชากรยง ณ ขณะนน เชน เพอทราบวาทองทนนมยงชนดใดอยบาง มแหลงเพาะพนธและพฤตกรรมกดกนเลอดอยางไร มการเกบตวอยางยงเพอการศกษาทางอนกรมวธานและพนธศาสตรอยางไร มการตรวจหาวายงชนดใดเปนพาหะและเกบตวอยางยงเพอน ามาทดสอบการตานทานสารเคม

2) การศกษาเชงปรมาณ (Quantitative studies) เปนการศกษาทใชเวลานานกวาดวยวธการและสถานทเดยวกนแตตางเวลากน เพอทราบความเคลอนไหวและการเปลยนแปลงของลกษณะประชากรยงเชงพนท (Spatial) และเวลา (Temporal) เชน ดความหนาแนนของยงพาหะในเดอนหรอฤดกาลตาง ๆอายขย อตราการตดเชอกอนและหลงการควบคม ดผลของการเปลยนแปลงระบบนเวศนตอประชากรยงและวดความหนาแนนของลกน ายงในพนท ไมวาจะมวตถประสงคการศกษาในเชงคณภาพและปรมาณวธการส ารวจและเกบตวอยางยงกไมแตกตางกนมากนก 2.5.1 กำรจบยงตวเตมวย (Collecting adult mosquitoes) การจบยงตวเตมวยเปนวธทใชประเมนชนดและปรมาณของยงพาหะมหลายวธ สรปเพยง 3 วธ ทใชกนโดยทวไป ไดแก

1) การจบยงโดยใชคนเปนเหยอลอ (Human bait collection) โดยหลกการเปนการจบยงทเขามากด (Biting) หรอเกาะบนผว (Landing) คนทเปนเหยอลอ ซงจะทราบวามยงชนดใดบางทกดคนในพนทและมจ านวนมากนอยเทาใด ใชศกษาพฤตกรรมการกดดดเลอด เชน สถานทกด เวลาทกด ทราบอายขยของยง และอตราการตดเชอ น ามาศกษาทางอนกรมวธาน น ามาทดสอบการดอตอสารเคมและเพอเกบตวอยางยงมาเลยงในหองทดลอง สถานทการจบยงควรสอดคลองกบวถชวตของคนในทองถน ขอมลการสอบสวนโรค หรอสภาพนเวศวทยาของยงทตองการศกษา ไมมการพนสารเคม สมไฟหรอจดยากนยง

24

อาจจบยงทงนอกบานและในบาน หรอนอกบานขนอยกบวตถประสงค การจบยงนอกบานควรหามมสงบบรเวณรอบบาน อปกรณท ใชในการจบยงหลก ๆ ประกอบดวย ไฟฉาย หลอดแกว ภาชนะใสยง aspirator ถงพลาสตกและกระตกน าแขง

2) การจบยงโดยใชสตวเปนเหยอลอ (Animal bait collection) โดยจบยงทเขามากดสตวทเปนเหยอลอ หรอทเกาะรอบบรเวณทสตวอย เพอตองการทราบชนดของยงทมนสยกดดดเลอดสตว น ายงมาศกษาทางอนกรมวธาน น ายงทดสอบความไวตอสารเคมฆาแมลงและเพอน ายงตวอยางมาเลยงในหองทดลอง สตวทนยมใชเปนเหยอ คอ วว ควาย แตไมควรใชววแมลกออน ถาไมจ าเปนไมควรใชควายเพราะมกตนตกใจงาย บอยครงทหลดจากหลกท าใหมงเสยหาย ซงสามารถจบยงไดหลายวธ เชน ใช aspirator ดดยง หรอใชมงครอบสตว (Animal baited trap nets) ใชวธจบยงท เกาะพกรอบ ๆ บรเวณทสตวอย

3) การใชกบดกจบยงทใชกนอยางแพรหลาย คอ CDC miniature light trap ประกอบดวยสองสวนส าคญ คอ สวนใหแสงสวางและสวนพดลมดดใสถง ท างานดวยแบตเตอรหรอถานไฟฉาย ซงสามารถท างานไดตลอดคน สวนน าแขงแหงใชประมาณ 1 กก. ใสกลองโฟมปดฝาใหสนท ใตกลองโฟมเจาะรไวส าหรบเสยบสายยาง ปลายสายจะสอดไวใตฝาอะลมเนยมเหนอหลอดไฟและพดลม

การเกบรกษายงทมชวตในภาคสนาม การเกบรกษาอยางถกวธควรปฏบต ดงน ยงทอยในภำชนะใสยง 1) ใชส าลชบน าตาล 10% บบใหพอหมาด ๆ แลวปดลงบนภาชนะใสยง ส าหรบยงทกนเลอดแลว

อาจใหเพยงน าเปลาชบส าล 2) เรยงภาชนะใสยงไวในถาด ปดทบดวยผาขนหนชบน าหมาด ๆ 3) ปองกนไมใหมมดมากนยงโดยรองดวยถาดทมน าหรอเกบไวในกระตกน าแขงทปดไดสนท

ปดทบดวยถงพลาสตกตามดวยผาขนหนชบน าหมาด ๆ ระวงอยาใหภาชนะใสยงกลงไปมา บรเวณทเกบตองแนใจวาปลอดจากสารเคมก าจดแมลง สตวเลยงและการกระแทกจากคน

ยงทอยในหลอดจบยง 1) เรยงหลอดจบยงในถาดทเจาะรพอดกบหลอดจบยง 2) วางกอนส าลชบน าตาล 10% ลงบนฝา 3) ใชผาขนหนชบน าปดทบกอนปดฝา

วธนสามารถเกบยงเปนไดหลายวน แตสวนมากจะเรมจ าแนกชนดยงในตอนเชา 2.5.2 กำรส ำรวจลกน ำยง (Collecting larval mosquitoes) มความส าคญไมนอยไปกวาการส ารวจยงตวเตมวย ท าใหเราเขาใจถงสภาพแหลงเพาะพนธ ประโยชนของการส ารวจลกน า (รวมทงตวโมง) คอ ท าใหทราบชนดของยงทปรากฏในพนทนน ไดศกษาแหลงเพาะพนธของยง น ายงมาเลยงในหองปฏบตการ มการศกษาทางอนกรมวธานและพนธศาสตร น ายงมาทดสอบความไวตอสารเคมก าจดแมลง มการศกษาทางระบาดวทยา และประเมนความความหนาแนนของยงระยะตวออนได อปกรณในการส ารวจลกน ายง เชน ภาชนะตกลกน า (Dipper) สวงตกลกน าหรอกระชอน (Larval net) dropper ส าหรบดดลกน า ถงพลาสตก whirl pack หรอขวดใสลกน า (Vials) ถาดใสลกน า (Tray) แผนบนทกหรอ masking tape ปากกาแบบ permanent สายยางดดน า (Siphon) รองเทายางหมนอง (Rubber boot) และ 70% ethanol

25

2.6 กำรทดสอบควำมไวของยงตอสำรเคมก ำจดแมลง (Susceptibility test) (13) การควบคมยงพาหะน าโรคดวยการใชสารเคมก าจดแมลง ตามโครงการควบคมโรคตดตอน าโดย

แมลงนน จ าเปนตองมการตดตามวายงเปาหมายมการพฒนาความตานทานตอสารเคมหรอไม ปจจบนมสารเคมส าคญ 4 กล ม คอ กลมออรกาโนคลอลน (Organochlorine) กลมออรกาโนฟอสเฟต (Organophosphate) กล ม ค าร บ า เม ต (Carbamate) และ ไพ ร ท รอยด ส ง เค ราะห (Synthetic pyrethroid) ซงการใชสารเคมก าจดแมลงเหลานอยางตอเนองเปนเวลานาน จะเปนสงกระตนใหแมลงมการพฒนาความตานทานท าใหยากตอการควบคม อยางไรกตามการใชสารเคมก าจดแมลงเพอควบคมประชากรยงพาหะใหอยในระดบทไมกอใหเกดปญหา ยงเปนวธการทใหผลอยางรวดเรว โดยเฉพาะพนท ทเกดโรคระบาด ดงนนเพอใหการใชสารเคมก าจดแมลงควบคมยงพาหะมประสทธภาพและชะลอการสรางความตาน จงตองมระบบการตรวจสอบการสรางความตานทานของยงพาหะในพนททมการใชสารเคมก าจดแมลงอยางตอเนองและสม าเสมอ

วธการตรวจสอบระดบความตานทานของยงพาหะทด าเนนการไดสะดวกและด าเนนการไดในพนท คอ วธการทดสอบความไวตามวธมาตรฐานขององคการอนามยโลกบนหลกการใหยงสมผสกระดาษชบสารเคมในระยะเวลาก าหนดกบปรมาตรสารเคม ตามทมการศกษาไวแลวทเปนความเขมขนวนจฉยของสารเคมแตละชนด (Diagnostic dosage หรอ Discriminating concentrations) ดงตารางท 5

ตำรำงท 5 ความเขมขนของสารเคมก าจดแมลงทใชทดสอบความไวของยงตอสารเคม (Discriminating concentrations of insecticides for adult mosquitos) ใหยงสมผสสารเคมนาน 1 ชวโมง Class Insecticide Anophelines Aedes

aegypti Culex

quinquefasciatus Organochlorines DDT 4% 4%a 4%b Organophophates Fenitrothion

Malathion Pirimephos-methyl

1%c 5%

0.25%e

0.8% 1%d 5%

Carbamates Bendiocrab Propoxur

0.1% 0.1%

0.1% 0.1%g

Pyrethroids Alphacypermethrin Bifenthrin Cyfluthrin Deltamethrin Etofenprox Lambda-cyhalothrin Permethrin

0.05%c 0.2%c 0.15% 0.05% 0.5%

0.05%f 0.75%

0.03% 0.25%

0.025%

0.025% 0.25%

a ใหยงสมผสสารเคมนาน 30 นาท e Tentative b ใหยงสมผสสารเคมนาน 4 ชวโมง f 0.1% ส าหรบยง Anopheles sacharovi c ใหยงสมผสสารเคมนาน 2 ชวโมง (Anopheles sacharovi) g ใหยงสมผสสารเคมฯนาน 3 ชวโมง d ใหยงสมผสสารเคมนาน 2 ชวโมง หมำยเหต ปรบจาก WHO/CDS/CPC/MAL/98.12 and WHO Technical Report Series 818

26

วสดอปกรณทใชทดสอบประกอบดวย กระบอกพลาสตกทรงกลมสง 12.5 เซนตเมตร รศม 4.4 เซนตเมตร ปลายทงสองดานมลกษณะเปดเปนเกลยวหมน ซงประกอบดวยกระบอกทดสอบส าหรบใสกระดาษชบสารเคมและกระบอกพลาสตกทมจดสเขยวอยปลายดานหนงเปนกระบอกส าหรบเปรยบเทยบ กระบอกเกบยงกอนและหลงจากการทดสอบ ฝาปดเกลยวพรอมตาขายส าหรบปองกนยง ฝาเลอนปด-เปดทดานบนเปนเสนแถบสเขยวและดานลางเปนเสนแถบสแดง ฝาเลอนนจะมกรวยส าหรบสวมหลอดพลาสตกกลมไดทง 2 ดาน หวงกลมเปนเสนลวดแขงขนาดเทากบเสนผาศนยกลางของหลอดพลาสตก หวงกลมชนดโลหะทองแดงส าหรบใชหนบกระดาษทดสอบในหลอดพลาสตกทมจดสแดงและหวงโลหะสเงนส าหรบหนบกระดาษเปรยบเทยบในหลอดดานทมจดสเขยว กระดาษชบสารเคมทความเขมขนตามทองคการอนามยโลกก าหนด ถวยพาสตกหรอกระดาษส าหรบใสยง ผามง กลองเกบยง ผาขนหน ส า ล หลอดดดยงหรอ หลอดแกว นาฬกาจบเวลา เครองวดอณหภมและความชน การเตรยมยงกนปลองส าหรบทดสอบตามวธขององคการอนามยโลก โดยการน ายงกนปลองทจบจากพนทเตรยมยงใสถวยใสยง ถวยละ 20–25 ตว กรณการทดสอบแตละสารเคมมยงไมเพยงพอใหทดสอบตอเนองใหเสรจภายใน 7 วน ทดสอบกบยงอยางนอย 120–150 ตว วธด ำเนนกำรทดสอบควำมไว (WHO susceptibility test)

การเตรยมกระบอก holding ใชกระดาษขาว (12x15 ซม.) บดานในของกระบอกพลาสตกทมจดสเขยว (Holding tube) แตละอนตามจ านวนททดสอบ ยดกระดาษทงสองดานดวยหวงโลหะสเงนอยาใหเกดชองวางระหวางกระดาษกบกระบอกพลาสตกเพอปองกนไมใหยงเขาไปหลบซอน ปดปลายกระบอกดานหนงดวยฝาเกลยวทมตาขายปองกนยงปลายอกดานตอเขากบฝาเลอน ปด-เปดดานทมเสนแถบสเขยว วางกระบอกพลาสตกทเตรยมเสรจไวบนพนทเรยบ จากนนปลอยยงเขากระบอก holding โดยดดยงจากถวยเกบยงแตละถวยใสในกระบอกพลาสตกดานจดสเขยวแตละอน ปรบฝาเลอนใหอยในต าแหนงปด วางกระบอกพลาสตกทมยงใหอยในแนวตงในสภาพทมแสงสลว ประมาณ 60 นาท เพอใหยงปรบตวเขากบสภาพภายในกระบอกพลาสตก (Holding tube) เมอครบเวลา 60 นาท น ากระบอกชดเปรยบเทยบทเตรยมไวตอเชอมกบฝาเลอนดานทมเสนแถบแดงของกระบอกพลาสตกทมจดสเขยวหมนเกลยวใหแนน ท าใหครบทกควางตงไว จากนนใหท าเชนเดมกบกระบอกชดทดสอบจนครบ โดยแยกชนดสารเคมและประชากรยง

เลอนแผนเลอนปด-เปด ใหอยในต าแหนงเปด (รขนาดใหญของฝาเลอนปด -เปดจะเทากบเสนผาศนยกลางของกระบอกพลาสตกทงสอง) จากนนยกกระบอกพลาสตกเขาหาแสงและเปาเบา ๆ จากกระบอกดานทเปนจดสเขยวใหยงบนไปทกระบอกทอยตรงกนขามใหหมด ปรบฝาเลอนใหอยต าแหนงปด และถอดกระบอกพลาสตกทมจดสเขยวออกวางไว การเปายงเขากระบอกทดสอบใหเรมท าในชดเปรยบเทยบกอนและท าทละอนจนครบทงหมด

เมอครบเวลาทดสอบของสารเคมแตละชนด บนทกจ านวนยงทตกอยบนแผนฝาเลอนปด-เปด หลงจากนนใหน ากระบอกทมจดสเขยวชดเดมมาเชอมตอและยายยงทงหมดจากกระบอกชดเปรยบเทยบและชดทดสอบมาทกระบอกพลาสตกดานทมจดเขยว ปดฝาเลอนใหเรยบรอย ถอดกระบอกชดเปรยบเทยบและชดทดสอบออกมากระบอกพลาสตกชดทดสอบ

เมอทดสอบเสรจใหน ากระดาษทดสอบออกจากกระบอกทดสอบเกบในกลองเกบกระดาษกลองเดม น ากระดาษทดสอบเกบทความเยนปกตของตเยนไมควรทงใหกระดาษทดสอบอยในกระบอกพลาสตกขามวนและกระดาษทดสอบสารเคมไพรทรอยดไมควรใชมากกวา 5 ครง ลางท าความ

27

สะอาดกระบอกพลาสตกทดสอบ โดยแยกลางระหวางชดเปรยบเทยบและชดทดสอบ โดยลางในน าไหล 1–2 ครง กอนแชไวในน ายาส าหรบลางสารเคม 1 คน หลงจากนนใหท าความสะอาดและผงใหแหง การทดสอบยงแตละประชากรใหท าการทดสอบจ านวน 4 ครง เปนอยางนอย ในแตละสารเคมและทกซ าตองมตวเปรยบเทยบ

กำรบนทกผล บนทกอณหภมและความชนในหองทดสอบขณะทท าการทดสอบ การทดสอบกบสารเคมไพร

ทรอยด เมอครบเวลาใหยงสมผสกบสารเคม 60 นาท บนทกจ านวนยงทสลบในกระบอกทดสอบ น ายงไปเลยงตอ 24 ชวโมง บนทกจ านวนยงทตายและจ านวนทรอดชวตทงหมดในกระบอกทดสอบแตละกระบอก

กำรวเครำะหผลกำรทดสอบ โดยการหาอตราการตายของยงท 24 ชวโมง ถาในการทดสอบครงนนพบวายงในกระบอก

เปรยบเทยบตายอยระหวางรอยละ 5–20 ใหปรบคาโดยใช Abbott’s formula และถาพบวาตวเปรยบเทยบตายมากกวารอยละ 20 ใหถอวาการทดสอบลมเหลวตองท าการทดสอบใหม Abbott’s formula :

อตรำตำยของยง = % ตายของยงทสมผสสารเคม% ตายของยงชดเปรยบเทยบ x 100 100% ตายของยงชดเปรยบเทยบ

การวเคราะหขอมลยงจะใชเกณฑของ WHO ป 1998 ซงมการปรบปรงใหมจากเอกสารขององคการอนามยโลกในป 1981 เนองจากตองปรบใหสอดคลองกบปรมาณการใชสารเคมก าจดแมลงในกลมไพรทรอยดในการควบคมก าจดแมลงทางการแพทยทมากขน เกณฑส าหรบยงกนปลองตาม WHO ป 2013(13) มดงน

อตราตาย 98–100% : ยงไวตอสารเคม (Indicates susceptibility) อตราตาย 90–97% : คาดวายงอาจจะตานทานตอสารเคม ตองการการยนยนผลอกครง

(Suggests the possibility of resistance that need to be confirmed) อตราตาย <90% : ยงตานทานตอสารเคม (Suggests resistance)

2.7 กำรทดสอบประสทธภำพของมงชบสำรเคมชนดออกฤทธยำวนำน (Cone Bioassay test)(12)

วธการนมวตถประสงคเพอทราบประสทธภาพและฤทธคงทนของสารเคมก าจดแมลงบนผามงชบสารเคมแบบออกฤทธยาวนาน ซงจะใชในการประเมนมงชบสารเคมชนดใหม ๆ เพอเปนการดประสทธภาพ ซงอาจแตกตางจากการประเมนผลการใชมงชบสารเคม การทดสอบตองคดเลอกพนท พนททด าเนนการทดสอบเปนแหลงเพาะพนธของยงกนปลอง โดยทดสอบมงจากบานทอยในพนทไมนอยกวา 10 หลงคาเรอน และใชมงธรรมดาเปนตวเปรยบเทยบอยางนอย 2 หลง หรอถาใช 1 หลงตองท าการทดสอบ 2 ครง ครงละ 50 ตวรวมเปน 100 ตว มงทคดเลอกมาศกษาตองไดรบความยนยอมจากเจาของบาน วสดและอปกรณประกอบดวยมงทดสอบเปนผลตภณฑมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน (Long-lasting insecticidal mosquito net; LLINs หรอ LNs) ใชกรวยทดสอบแบบท เปนมาตรฐานขององคการอนามยโลกและใหแยกกรวยทใชทดสอบมงชบสารเคม และกรวยทใชทดสอบมงเปรยบเทยบ หลอดดดยงปลายโคง ส าหรบใชทดสอบมงชบสารเคม และใชทดสอบมงเปรยบเทยบควรแยกกน ยงส าหรบทดสอบเปนยงกนปลองเพศเมยสายพนธทเลยงในหองเลยงยงทมความไวตอสารเคม อาย 2–5 วน

28

ไมกนเลอด ใหกนน าหวาน 10% จนอม ถวยพลาสตกหรอกระดาษส าหรบใสยง แบบฟอรมการบนทกผล เครองวดอณหภม ความชน นาฬกาจบเวลา คลปตดมง เครองเขยน กลองโฟมเกบความชนหรอกระตกน าคลเลอร และไอซแพค

การเตรยมมงส าหรบทดสอบ ด าเนนการแจกมงชบสารเคมชนดออกฤทธยาวนาน (LLINs หรอ LNs) ใหประชาชนกลมทดสอบในพนทและเลอกมงจากบานทดสอบ จ านวนอยางนอย 10 หลงคาเรอน หลงคาเรอนละ 1 หลง อธบายวธการใชมงและการดแลรกษาทถกตองใหแกเจาของบานทรวมโครงการ ท าสญลกษณทมง LLINs/LNs ทแจกประชาชนทกหลง จดท าบญชรายชอเจาของมง เพองายในการสมส ารวจและตดตามตลอดการทดสอบ มงเปรยบเทยบเปนมงธรรมดาไมชบสารเคม จ านวนไมนอยกวา 2 หลง

การเตรยมการทดสอบ เตรยมยงกนปลองเพศเมยใสถวยทดสอบ จ านวน 5 ถวย ถวยละ 10 ตว ตอการทดสอบกบมง 1 หลง ทงไวประมาณ 1 ชวโมง เพอดความแขงแรงของยงกอนใชในการทดสอบ ในบานแตละหลงคาเรอนใหแขวนมงทดสอบในบรเวณทสะดวกในการปฏบตงาน ตดกรวยทดสอบบนมงหลงละ 5 กรวย โดยตดทดานขางมงทง 4 ดาน ดานละ 1 กรวย และอก 1 กรวยบรเวณดานหลงคามง การตดกรวยพลาสตกกบพนผวมงตองไมใหมชองวางระหวางผวมงและขอบกรวยพลาสตก โดยอาจจะใชคลปหนบกระดาษหรอหนงยาง ต าแหนงทตดกรวยบนมงแตละหลงใหตดทต าแหนงเดมทกครงทท าการทดสอบในแตละครง วธการทดสอบควรทดสอบชวงเชา เนองจากสภาพแวดลอมเหมาะสมตอการทดสอบและอณหภมขณะท าการทดสอบตองไมเกน 30oC เรมจากดดยงจ านวน 10 ตว จากถวยยงทเตรยมไว ใสในกรวยทดสอบอยางระมดระวงและปดรกรวยทดสอบดวยส าลทนททเอาหลอดดดยงออก ใหยงสมผสกบมงชบสารเคมนาน 3 นาท ระหวางใหยงสมผสพนผวมงทชบสารเคมหามรบกวนยง โดยไมเคาะกรวยทดสอบและหามเคลอนไหวกรวยไปมา เมอครบเวลาทยงสมผสกบสารเคมใหดดยงออกจากกรวยทดสอบ อยางระมดระวงน ายงมาใสในถวยทสะอาดส าหรบใชเลยงยง ซงมรายละเอยดก ากบตรงกนกบกรวยทดสอบ ระวงอยาใหปลายหลอดดดสมผสกบพนผวภายในถวยใสยง ด าเนนการทดสอบในกรวยทดสอบอนตอไปจนครบจ านวนกรวยทตดบนมงแตละหลง นบจ านวนยงทสลบหลงจากดดยงใสในถวยใสยงทนท (ท 3 นาท) และท 60 นาท หลงการทดสอบท าเชนนกบมงทกหลงจนครบการทดสอบ ใชส าลชบน าหวาน 10% วางลงบนถวยใสยงแตละอน และน าไปวางในกลองทมความชน (พนดานลางปดวยไอซแพคแลววางผาขนหนทบ เมอบรรจถวยทงหมดเรยบรอยแลวใหคลมดวยผาขนหนทชบน าพอหมาด) น ากลองใสยง ไปไวในหองปฏบตการทมอณหภม 27±2oC และความชน 70±10% เลยงยงไว 24 ชวโมง ท าการทดสอบกบมงทดสอบทงหมด (อยางนอย 10 หลง) ในวนเวลาเดยวกน การทดสอบทกครงตองมมงเปรยบเทยบอยางนอย 2 หลง โดยเปนมงธรรมดาทไมไดชบสารเคมและจะตองทดสอบในเวลาเดยวกนกบการทดสอบมงชบสารเคม ด าเนนการทดสอบอยางตอเนองและสม าเสมอทก 6 เดอน เปนอยางนอย และหลง 3 ป ใหท าการทดสอบทกเดอน การบนทกผล บนทกคณสมบตของมง ชนด ขนาด รปทรง และสของมง บนทกอณหภมและความชนในขณะทท าการทดสอบและท 24 ชวโมง บนทกจ านวนยงทสลบในถวยยง หลงจากดดยงใสในถวยใสยงทนท บนทกจ านวนยงสลบท 60 นาท หลงการทดสอบ และนบจ านวนยงทตายและทรอดชวต ท 24 ชวโมง ท าเชนนกบมงทกหลงจนครบการทดสอบ

การวเคราะหผลการทดสอบ การตดสนวายงตาย คอ ยงทไมสามารถบนหรอเกาะผนงถวยใสยงไดใหตดสนวาเปนยงตายแมจะยงเคลอนไหวได หาคาเฉลยอตราการตายของยงททดสอบทงหมดในการทดสอบเปรยบเทยบ ถามอตราการตายระหวางรอยละ 5–20 ใหปรบคาอตราตายจรงโดยใช Abbott’s formula และถาอตราการตายมากวารอยละ 20 ผลการทดสอบผดพลาด ตองท าการทดสอบใหม

29

Abbott’s formula :

อตราการตายของยง = % ตายของยงททดสอบ - % ตายของยงเปรยบเทยบ x 100 100 - % ตายของยงเปรยบเทยบ

2.8 กำรศกษำวสดชบสำรเคมและเสอชบสำรเคมปองกนยงกด ไมวาจะเปนมาตรการมงชบสารเคม (Insecticide Treated Nets : ITNs) มงชบสารเคมออกฤทธคงทนยาวนาน (Long Lasting Insecticidal Net : LLIN) หรอการพนเคมใหมฤทธตกคาง (Indoor Residual Spraying : IRS) เปนมาตรการหลกทองคการอนามยโลกแนะน า ซงประเทศทยงมปญญาโรคไขมาลาเรยมการใชมาตรการนกนทวโลก (Global malaria control) โดยเฉพาะการใชมงชบสารเคมในการลดปรมาณยงเขาสมผสกบคน (Man-Vector-Contact) แตเนองจากการใชมงชบสารเคมยงมขอจ ากดอย จงมการพฒนาการชบสารเคมบนวสดอนดวย เชน การใชเสอผาชบสารเคม (Insecticide Treated Clothes : ITCs) การใชมงชบสารเคมคลมเปล (Long Lasting Insecticidal Hammock Net : LLIHN) โดยเฉพาะในประเทศกมพชาทประชาชนชอบนอนเปลทงเดกและผใหญ รวมทงการน าไปใชในกลมประกอบอาชพนอกบาน เนองจากเปลมขนาดพกพาสะดวก เคลอนยายงาย และตองการเพยงแคเสาหรอตนไมเพยงสองเสากสามารถกางใชงานได

หลกการชบสารเคมบนวสดตาง ๆ กคอการท าใหสารออกฤทธ (Active Ingredient : AI) เกาะบนผววสดทตองการจะเคลอบหรอชบ สามารถแบงออกไดเปน 4 แบบ(31)

1) แบบใชการดดซม (Absorption) วธนท าไดโดยการจมวสดทตองการชบลงในสารเคม (Dipping) หรอโดยการพน (Spraying) วธนเปนวธแรก ๆ ของการพฒนาการใชวสดชบสารเคม

2) แบ บการสอดแทรก (Incorporation) ส าร เคม เป าหม าย เข า ไป ใน เส น ว ส ด (Raw polyethylene matrix) แลวจงเอาเสนใยนไปทอเปนผนผาหรอวสดทตองการ โดยสารเคมจะคอย ๆ ถกปลดปลอยออกมา (Slowly release) บนผวของเสนใย polyethylene เมอยงมาถกกจะไดรบสารเคมเขาไปในตวยง ผาน tarsi ขา หนวด เปนตน

3) แบบการใช polymer coating พอลเมอรเปนกลมสารทมคณสมบตทหลากหลาย เชน เปนสารชวยเพมความคงตว จงพบวาวธนสารเคมทน ามาใชจะมระยะคงทนยาวนานกวาวธอน ๆ เนองจากเปนการใชสาร binding กบเสนใยผากอนแลวจงชบสารเคมตามมาภายหลง คาดวาจะสามารถคงทนยาวนานและซกไดมากกวา 100 ครง ประสทธภาพกยงเทาเดม

4) แบบไมโครเอนแคปซเลชน (Micro encapsulation) คอ กระบวนการหอหมสารแกนกลาง (Core material) ดวยสารหอหม (Wall material) ท าให เกดอนภาคผงแหงขนาดต งแต 1-1,000 ไมโครเมตร หรอทเรยกวา ไมโครแคปซล (Microcapsules) การทสารแกนกลางถกหอหมไวภายในไมโครแคปซลกอใหเกดผลด คอ

(1) ชวยเพมความคงตวของสารแกนกลาง โดยปองกนการท าลายจากอณหภม ความชน ปฏกรยาเคมในระหวางกระบวนการขนสงและเกบรกษาผลตภณฑ

(2) กอใหเกดระบบควบคมการปลดปลอยตวยา/สารเคม ซงเปนสารแกนกลางออกจากผนงของไมโครแคปซลท าใหสามารถควบคมปรมาณ ตลอดจนถงระยะเวลาในการปลดปลอยสารเคมได(31,32)

30

อยางไรกตามทกวธทกลาวมาตองมตวชวยในการจบ (Fixative หรอ Binder) สารออกฤทธ (AI) ของสารเคมทจะน ามาชบ/เคลอบกบวสดทใช (31) นอกเหนอจากประเทศไทยแลว ปจจบนนมหลายประเทศรายงานวาปญหาการเกดโรคไขมาลาเรยนนสวนใหญมกจะเกดนอกบาน (Outdoor malaria transmission) เชน ประเทศเมยนมาร โดยเฉพาะกบผทมการประกอบอาชพนอกบานในยามค าคนทท างานเกยวของกบปา (Forest relating activities) ท าเหมอง ท าสวนยาง ซงคนกลมนอาจจะมขอจ ากดในการปองกนตนเองจาการถกยงกดเพราะมการเคลอนยายไปเรอย ๆ เสมอนกบเปนการเคลอนทไปหายงพาหะ ซงทประเทศเมยนมารยงกนปลอง An. minimus และยงกนปลอง An. dirus เปนยงพาหะหลกของประเทศเมยนมารเชนเดยวกบประเทศไทย การปองกน outdoor malaria นนมาตรการทเหมาะสมจงคลาย ๆ กบประเทศไทย คอ การใชมงชบสารเคม การใชเสอผาชบสารเคม (Insecticide treated clothes: ITCs) โดยบรษท Treated in Insect Shield factory ดวย 0.52% w/w ±10% permethrin and a polymer(33) ไดท า การศกษาการยอมรบเสอชบสารเคม (Insecticide treated clothing : ITC) เปรยบเทยบกบเสอไมไดชบสารเคม (Non-treated clothing : NTC) ในกลมเคลอนยายท าสวนยาง พบวากลมตวอยาง จ านวน 234 คน ในเมองตะวนออกเฉยงใตของประเทศเมยนมาร จากการศกษาเชงคณภาพ (Qualitative analysis) โดยการท า focus group discussion การสอบถามเชงลก (In-depth interviewed) ผลพบวากลมตวอยาง (คนท าสวนยาง) มการยอมรบเสอชบสารเคมในคนกลมนมากกวาเสอไมไดชบสารเคม เพราะสามารถลดจ านวนยงเขากด ใสเสอชบสารเคมแลวดด (Look nice) และท าใหการท างานเวลากลางคนมความสบายเพมขน (Pleasant for nighttime work) ถอเปนอกมตหนงดานการขยายผลการใชวสด/เสอผาชบสารเคมปองกนยงกดและปองกนการตดเชอมาลาเรยในประเทศเพอนบาน ซงจะมผลดตอประเทศไทยในระยะยาว เพราะถาเพอนบานปลอดภยเราปลอดภย การศกษาในคายอพยพในจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศเคนยา (34) เนองจากเปนกลมยากจนและทไมสามารถจะซอมงมาใชไดและมความเสยงสงในการตดเชอมาลาเรย ซงผลการศกษาพบวาการใช ITCs สามารถลดอตราการตดเชอมาลาเรย (Malaria infection rates) ลงถงรอยละ 70 และสามารถลดปรมาณยงเขากดในบาน (Indoor mosquito density) อกดวย นอกจากนยงไดรบการยอมรบจากกลมเปาหมาย โดยพบวาไมมผลจากฤทธขางเคยงของสารเคมทใชชบ (Permethrin : Peripel EC 55) การศกษาเรองการปองกนตนเองจากการถกยงกนปลองกดทประเทศกมพชา โดยการใชมงคลมเปลชบสารเคมแบบออกฤทธยาวนาน (Long Lasting Insecticidal Hammocks) โดยใชวธการชบสารเคมแบบเดยวกบ Olyset net แลวท าการศกษาจบยงในพนททมการแพรเชอมาลาเรยในจงหวดไพลน (Pailin) และภสาด (Pursat) ทางทศตะวนตกของประเทศกมพชา พบวาการใชมงคลมเปลชบสารเคม มประสทธภาพในการปองกนยง An. minimus และยง An. dirus เขากดได 46% (CI 95% : 35–55%) และ (46% CI 95% : 25–62%) ตามล าดบ โดยพบวายง An. dirus จะปรากฏตวในชวงปลายฤดฝนเทานน (35) เชน เดยวกบการศกษาของ Lek และคณะ (36) ท าการศกษาแบบ cross-sectional survey ในกลมประชากรเคลอนยาย (MMPs) โดยมกลมศกษาสองกลม (Two-stage clusters) ในพนท 4 จงหวด ไดแก Banteay Meanchey, Battambang, Pailin, and Pursat ในภาคตะวนตกและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศกมพชาทมชายแดนตดกบประเทศไทยในพนททมการกระจายมง LLIN ไปแลวตามนโยบายประเทศ คอ การกระจายใหกลมเคลอนยาย (MMPs) ประมาณปละ 100,000 หลง แลวท าการประเมนผลระหวางเดอนมกราคมถงกมภาพนธ 2013 จากกลมเปาหมาย

31

จ านวน 768 ราย ผลการศกษาพบวา 702 MMPs ทถกสอบถามเปนเพศชายตอเพศหญง 1:1 รอยละ 91 อาศยในฟารม (Farm) นอยกวา 6 เดอน และพบวาในจ านวนน รอยละ 93.2 มมงชบสารเคม สองชนดไดแก LLINs (รอยละ 89.5), LLIHNs (รอยละ 46.6) และรอยละ 99 ของกลมตวอยางนอนในมง LLINs/LLIHNs ในคนกอนถกสมภาษณ รอยละ 87.4 มความรวาการนอนในมงชบสารเคมมวตถประสงคเพอปองกนยงน าเชอไขมาลาเรยกด

จากการทบทวน เอกสาร (Reviewed) ของ Maia และคณ ะ ป ค .ศ . 2018 (37) พบว า Insecticide treated clothing (ITCs) ในคายอพยพทปากสถานและในคายทหารท Colombian Amazon เมอมการใช ITCs แทนการใชม งชบสารเคมสามารถลดอตราการตดเชอมาลาเรย P. falciparum ลงได ประมาณรอยละ 50 (RR 0.49, 95% CI 0.29-0.83, low-certainty evidence) และลดอตราการตด เช อมาลาเรยชนด P. vivax ได (RR 0.64, 95% CI 0.40 to 1.01, low-certainty evidence)

การศกษาเรองเสอคลมตาขายในประเทศไทยโดยสธรา พลสน และบญเสรม อวมออง ป 2547(38) พบวาการทดสอบเสอคลมตาขายทน าไปชบสารเคม 3 ชนด ซงเปนการชบยอมตามวธการปกต (Dipping) ด ว ย ส า ร เค ม Permethrin 10% EC (300 mg/m2), Deltamethrin 1% SC (30 mg/m2) แ ล ะ Alphacypermethrin 10% SC (30 mg/m2) ในกลมทมอาชพท าสวนยางพาราในภาคใต จงหวดสราษฎรธาน ดวยวธ Bioassay Test กบยงกนปลอง An. dirus ซงอาสาสมครน าเสอไปใชเปนประจ าในระหวางประกอบอาชพ หลงการชบสารเคมเปนระยะเวลา 2, 4 และ 8 สปดาห ผลการทดสอบมฤทธคงทนสามารถท าใหยงทดสอบตายไดนานไมเกน 4 สปดาห ขณะเดยวกนไดเปรยบเทยบฤทธความคงทนของสารเคมทชบลงบนเสอคลมตาขายทแขวนเกบไวทอณหภมหองโดยไมไดน าออกไปใชงานพบวา หลงการชบสารเคม 1-6 เดอน ฤทธสารเคมสามารถท าใหยงทดสอบมอตราการตายสงเกนกวารอยละ 80 ดงนนถาจะน าเสอคลมตาขายชบสารเคมไปใชจรง ๆ ควรจะชบเสอดวยสารเคมชนด Permethrin ทก ๆ 1 เดอน หรอชบสารเคมชนด Detamethrin หรอ Alphacypermethrin ทก ๆ 6 เดอน การศกษาของ Lance Sholdt และคณะ(39) ไดทดลองการใชเสอทชบดวยสารเคม Permethrin 0.125 mg ai/cm2 เปรยบเทยบกบการใชยาทาผวหนงปองกนยงกดทท าจาก DEET กบอาสาสมครกลมทใสเสอทดลองและกลมททายาทผวหนงในกลมอาสาสมครในแอฟรกา ผลการทดลองพบวาเสอทชบดวยสารเคม Permethrin มประสทธภาพดไมแตกตางกนอยางมนยส าคญจากการใชยาทาผวหนงทท าจาก DEET ทสามารถปองกนแมลงไดสงกวารอยละ 76 ในประเทศแซมเบยกลาง (Central Zambia) ซงมแมลงชกชมมากโดยเฉพาะ Tsetse fly เชนเดยวกบการศกษาในป ค.ศ. 1978 Mcandless และ Linsay (40) ไดท าการทดสอบการชบเสอแจคเกต และ hood ดวยสารเคม Permethrin และชบยาไลแมลงทใชทาระเหย (Repellent) 2 ชน ดด วยกน ประกอบด วย DEET และ Tetrahydrofurfuryl octanoate เพอปองกนแมลง black fly และยงในประเทศคานาดา ซงพบวาผลการทดสอบเสอแจคเกต และ hood ทชบ Permethrin และ DEET ใหผลในการปองกนยง และ black fly ไดใกลเคยงกน

32

บทท 3 วธด ำเนนกำรศกษำ

การศกษาคร งน เปนการวจยท เนนการทดลอง (Experimental Research) ม งเพ อการ

ประเมนผลกจกรรมฯ ด าเนนการทงในภาคสนามและหองปฏบตการ เปนเวลา 2 ป ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 โดยมระยะเวลาเตรยมการ ตงแต เดอนตลาคม 2557 เชน การเตรยมพนท ประสานพนท การก าหนดกลมศกษา และจดเตรยมเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม เปนตน

3.1 พนทด ำเนนกำรศกษำ ท าการศกษาในพนท หมท 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ซงเปนพนททยงมการแพรเชอมาลาเรย ประชากรประกอบอาชพท าสวนยางพารา อยตดกบเขตอทยานแหงชาตเขาสก ลกษณะพนทเปนภเขา แมน า ล าธาร ปาไม มปรมาณฝนตกเกอบตลอดทงป เออตอการมแหลงเพาะพนธของยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรย การประกอบอาชพสวนใหญจะปลกยางพารา ปาลมน ามน สวนผลไม เชน ทเรยน มงคด และเงาะ เปนตน ประชากร 1,315 คน มอาชพกรดยางพารา 837 คน จ านวน 417 ครอบครว (ขอมลตงแตวนท 1 - 30 มถนายน 2556)

ภำพท 3 แสดงลกษณะภมประเทศของต าบลคลองศกอ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

33

ภำพท 4 แสดงขอบเขตพนทต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน 3.2 เสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคมฯ เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม (Long lasting insecticidal nano Jacket หรอ LLINJ) ดวยDeltamethrin ผลตจากเสนใยโพลเอสเตอร ขนาดเสนใย 75 ดเนยร จ านวนชองโปรงไมนอยกวา 600 ชองตอตารางนว สารออกฤทธก าจดแมลง Deltamethrin 60 mg/m2 ซงพฒนาการผลตโดยศนยนาโนเทคโนโลยแหงชาต กระทรวงอตสาหกรรม ใชกระบวนการนาโนเทคโนโลยในการผลตท าใหฤทธคงทนของสารเคมตดเนอเสนใยดกวาการชบดวยวธธรรมดา

ตำรำงท 6 คณลกษณะของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทใชในโครงการ รายละเอยดคณลกษณะเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม

คณลกษณะทางกายภาพ

เสนใย 100% โพลเอสเตอร ขนาดเสนใย 75 ดเนยร น าหนกเสนใย 55 กรมตอตารางมตร น าหนกทงตว 550 กรม/ตว จ านวนชองโปรง ไมนอยกวา 600 ชองตอตารางนว ความทนทานตอแรงดง ไมนอยกวา 260 kPa การหดตว < 5% ส สเขยว

สารออกฤทธ ชนดสารเคม Deltamethrin อตราสารออกฤทธ 60 มลลกรมตอตารางเมตร โดยมคาความคลาดเคลอนอย

ในชวง + 25% ปองกนการซก สารเคมยงมฤทธ แมวาจะซก 20 ครง คณสมบตพเศษ ปองกนก าจดยง ปองกนเชอแบคทเรย ปองกนรงสยว

และไลการจบตดของน า

34

(a) (b) ภำพท 5 ลกษณะเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทใชในการศกษา

(a) ลกษณะดานหนา (b) ลกษณะดานหลง 3.3. วธกำรศกษำ (Methods) ประกอบดวย 4 วธการหลกมรายละเอยดดงน

3.3.1 กำรศกษำประสทธภำพของกำรใชเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคม ในการปองกนยงพาหะน าเชอมาลาเรย ท าการศกษาจบยงครงละ 4 คน โดยเรมท าการจบยง

ตงแตเวลา 18.00 น. – 06.00 น. ของวนรงขน พนกงานจบยงแตละคนจบยงกนปลองทมาเกาะคนละ 6 ชวโมง โดยผลดเปลยนพนกงานจบยงชวงเวลา 24.00 น. จบยงกนปลองแตละชวโมง 50 นาท พก 10 นาท ท าการจบยงทงหมดจ านวน 3 จดใชพนกงานจบยงจดละ 2 คน ยงกนปลองทจบไดจะใส cup แยกรายชวโมงเขยน label บน cup ชดเจนถงชวงเวลาการจบ จดทจบ และชอผจบ โดยจดเกบในกลองโฟม ควบคมความชนโดยใชผาขนหนชบน า และวางบนททมดไมสามารถเขามากดกนยงได ท าการวนจฉยยงกนปลองในเชาของวนรงขนตาม คมอการวนจฉยของ Rattanarithikul และคณะ 2006 (27)

35

จดจบยงท 1 จบยงใกลบานหางจากบาน 10 เมตร พนกงานจบยงสวมใสเสอผาปกต เพอทราบวามยงพาหะในพนทบรเวณดงกลาวหรอไม

จดจบยงท 2 จบไกลบาน ในบรเวณสวนยางพาราหางจากบานประมาณ 100 เมตร พนกงานจบยงสวมใสเสอผาปกต เพอทราบวาหากไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จะมยงพาหะกดมากนอยเพยงใด (control)

จดจบยงท 3 จบไกลบานในสวนยางพาราหางจากบานประมาณ 100 เมตรและหางจากจดท 2 ประมาณ 50 เมตร พนกงานจบยงสวมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทบเสอผาปกต เพอทราบวาหากใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทบเสอผาปกตจะมยงพาหะกดมากนอยเพยงใด (treatment) ส ำหรบจดจบยงท 2 และจดจบยงท 3 เพอเปนการลดตวกวน (confounding factor) เรอง human error จะท าการสลบคนนงจบยงกนทกคน (rotation)

(a)

(b) (c) ภำพท 6 จดจบยง (a) จบยงใกลบาน (Outdoor) (b) จบยงไกลบานไมใสเสอคลมตาขายนาโน

(c) จบยงไกลบานใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ยงกนปลองทจบไดใส cup แยกรายชวโมง ทกจดน าไปเลยงและวนจฉยชนดยงตอนเชาของ

วนรงขน ยงกนปลองทไดน าลงแบบรายงาน โดยใช Window Excel เพอท าการวเคราะหขอมลตอไป โดยการเปรยบเทยบจ านวนเขากดระหวางกลมทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และกลมทไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม สวนยงทจบไดจากจดศกษาท 1 และจดศกษาท 2 ซงยงยงไมสมผสสารเคม จากเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ไปทดสอบความไวตอสารเคม (susceptibility test)

36

การศกษานท าการศกษาจบยงกนปลอง ทก 2 เดอนชวงปลายเดอน ตลอดระยะเวลา 2 ป ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

3.3.2 กำรศกษำฤทธคงทนของสำรเคมกบเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคม (Cone Bio assay test)(12)

น ายงกนปลอง An. minimus อาย 3-5 วน จากหองปฏบตการส านกโรคตดตอน าโดยแมลงซงเปนสายพนธทมความไว (susceptible) ตอสารเคม Deltamethrin มาทดสอบฤทธคงทนของเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมฯ โดยสมตวอยางเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จากผเขารวมโครงการซงแนะน าไมใหซกเสอคลมตาขายนาโน จ านวน 30 ตว ท าการทดสอบทก 2 เดอนการทดสอบจะใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมตวเดมท าการทดสอบ แบงการทดสอบออกเปน 5 จด ตดกรวยพลาสตกใส ทแขน 2 ขาง ดานหนา ดานหลงและหมวกคลม รวม 5 จดทดสอบ โดยใหยงกนปลอง An.minimus สมผสจดละ 10 ตว ใชวธการทดสอบขององคการอนามยโลก เกณฑการตดสนฤทธคงทนของสารเคมบนเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม วามฤทธคงทนยาวนานเพยงใดนน พจารณาจากชวงเวลาทอตราตายเฉลยของยงกนปลองททดสอบตองไมนอยกวารอยละ 80 (12) นอกจากนนไดท าการทดสอบฤทธคงทนของสารเคมกบเสอคลม ตาขายนาโนชบสารเคม ทง 4 ตวทพนกงานจบยงใสจบยงในพนทและเสอคลมตาขายทไมไดน าไปใชงานในสนามจ านวน 2 ตวทแขวนไวทอณหภมหองปฏบตการ ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข บนหลกการเดยวกบการทดสอบในเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมจากผเขารวมโครงการ เพอท าการเปรยบเทยบฤทธคงทนของสารเคม กบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทถกน าไปใชในภาคสนาม

(a) (b)

(c) (d)

ภำพท 7 การทดสอบฤทธคงทนของสารเคมกบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม (a) เสอทใชเตรยมส าหรบท าการทดสอบ (b) ทดสอบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมในทรม (c) และ (d) ยงทเลยงเตรยมไวส าหรบใชทดสอบ

37

3.3.3 กำรศกษำควำมไวของยงพำหะตอสำรเคม (Susceptibility test) (13) การศกษาเพอทราบระดบความไวของยงพาหะตอสารเคม อยบนหลกการทวา หากมการน า

สารเคมชนดใดชนดหนงมาใชในชวงระยะเวลาหนงอาจเปนปจจยในการโนมน าใหยงมพฒนาการตานทานตอสารเคม ดงนนการตดตาม (insecticide susceptibility monitoring) จงเปนสงจ าเปน ส าหรบการศกษาน เพอทจะทราบความไวของยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรย ตอสารเคมทใชชบเสอคลมตาขายนาโน คอ สารเคม Deltamethrin ซงจะใชยงกนปลอง An. minimus ทจบจากจดจบยงท 1 และจดจบยงท 2 ซงไมไดสมผสสารเคมจากเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม มาทดสอบกบกระดาษชบสารเคม Deltamethrin 0.05% และทดสอบกบสารเคมชนดอน กลมไพรทรอยด 2 ชนด คอ permethrin 0.75%, Alphacypermethrin 0.05% และสารกลมคารบาเมต คอ Propoxur 0.1% ใชวธการทดสอบและเกณฑการตดสนตามแนวทางองคการอนามยโลก

(a) (b)

(c) (d)

ภำพท 8 การทดสอบความไวของยงตอสารเคม (Susceptibility test) (a) วนจฉยยงกนปลอง (b) เตรยมยงใสกระบอกเลยง (c) เปายงจากกระบอกเลยงไปกระบอกทดสอบ (d) ยงสมผสสารเคมฯเปนเวลา 1 ชวโมง

38

3.3.4 กำรศกษำผลกระทบจำกกำรใชเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคมตอกำรปวยไขมำลำเรย การศกษานไดท าการแจกเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จ านวน 550 ตว ใหกบผมอาชพกรด

ยาง จ านวน 550 คน ผไดรบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จะไดรบค าแนะน าวธการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และแนะน าใหทกคนใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ทกครงทออกไปปฏบตงานในสวนยางพาราโดยเฉพาะในเวลากลางคนเพอปองกนยงกด แนะน าวาไมควรซกเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม แตหากจ าเปนตองท าการซกเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ควรซกดวยน าเปลา และตากในทรม ไมควรตากกลางแจงเพอคงสภาพสารเคม การผงเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม หลงใชงานตองผงในทรม และผทไดรบเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จะไดรบการตดตามจากทมผศกษาเรองการปวยดวยโรคไขมาลาเรยตลอดการศกษาเปนระยะๆเพอประเมนผลกระทบจากการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ในการปองกนการปวยดวยโรคไขมาลาเรย 3.4 กำรวเครำะหผลกำรศกษำ จะแบงตามกจกรรมทด าเนนการ ไดแก

- วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) วเคราะหคาสถตพนฐานเกยวกบขอมลทวไปของการศกษาเชน รอยละ คาเฉลย และเปรยบเทยบความแตกตางหรอทดสอบความสมพนธระหวางตวแปร โดยใชสถต Chi-square test หรอ Fisher’s exact test ในกรณคา expected value นอยกวา 5

- การตดสนอตราการตายเพอทราบระดบความไวของยงฯตอสารเคมฯ และแปรผลฤทธคงทนของสารเคมฯชบเสอคลมตาขายฯ ตามแนวทางมาตรฐานองคการอนามยโลก

39

บทท 4 ผลกำรศกษำ

4.1 ผลกำรศกษำประสทธภำพกำรใชเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคม ผลการจบยงตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 จบยงกนปลองไดรวมทงหมด จ านวน 3,778 ตว (ตารางท 7) เมอท าการวนจฉยยงพบวา จบยงกนปลองไดทงหมด 6 ชนด ไดแก ยง An. dirus, An. minimus, An. maculatus, An. barbirostris, An. hyrcanus group แ ล ะ An. tessellatus ซงยงกนปลอง 3 ชนดแรก เปนยงพาหะน าเชอมาลาเรยของประเทศไทย ในจ านวนยงพาหะทจบไดทงหมดพบวา ยง An. minimus มจ านวนสงสดรอยละ 87.19 (3,294/3,778 ตว) และยง An. dirus รอยละ 11.12 (420/3,778 ตว) สวนยงกนปลองอก 4 ชนดทเหลอจบยงไดในปรมาณนอยรวมรอยละ 1.69 (64/3778 ตว) จงไมไดน ามาสรปในรายละเอยด

นอกจากนจ านวนยงกนปลองทงหมดและจ านวนยง An. minimus ทเขากดคนในแตละเดอนมการปรากฏตวในรปแบบทใกลเคยงกนทง 3 จดจบยง ไดแก จดจบยงใกลบาน จดจบยงไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และจดจบยงใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ดงภาพท 9 และ 10 เมอเปรยบเทยบผลการจบยงในกลมทไมไดใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม กบกลมทใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมจะเหนวาเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมมประสทธภาพในการลดปรมาณยงกนปลองอยางเหน เดนชด โดยสามารถลดยงก นปลองในภาพรวมท งหมดไดรอยละ71.67 (1237/1726 ตว ) ยง An. minimus รอยละ 74.42 (1,001/1,345 ตว) และ ยง An. dirus รอยละ 69.57 (160/230 ตว) (ตารางท 8) จงหวดสราษฎรธานอยภายใตอทธพลของมรสมทพดประจ าเปนฤดกาล 2 ชนด คอ มรสมตะวนตกเฉยงใต ซงเปนลมจากทศตะวนตกเฉยงใตพดผานมหาสมทรอนเดย จงพาเอาไอน าและความชมชนมาสประเทศไทยระหวางกลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคมท าใหมฝนตกชกทวไป ลมมรสมอกชนดหนง คอ มรสมตะวนออกเฉยงเหนอหรอฤดหนาว จะมลมจากทศตะวนออกเฉยงเหนอ ซ งเปนลมเยนและแหงจากประเทศจนพดปกคลมประเทศไทย ระหวางกลางเดอนตลาคมถงกลางเดอนกมภาพนธ ท าใหมอากาศเยนลงและมฝนชกตอเน องอกระยะหนง โดยเฉพาะในเดอนพฤศจกายน จากการจ าแนกฤดกาลจงหวดสราษฎรธานตามแนวทางของศนยอตนยมวทยาทะเล กรมอตนยมวทยา(41) ไดแบงฤดกาลของจงหวดสราษฎรธานออกเปน 3 ฤด คอ ฤดรอน (ตงแตกลางเดอนกมภาพนธถงกลางเดอนพฤษภาคม) ฤดฝน (กลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม) และฤดหนาว (กลางเดอนตลาคมถงกลางเดอนกมภาพนธ) การศกษานจงแบงฤดกาลในการแปลผลการศกษาตามขอมลของกรมอตนยมวทยาดงกลาว

จากจดจบยงทง 3 จด คอ จดจบยงใกลบาน จดจบยงไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และจดจบยงใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จดจบยงใกลบานนนเปนการบงบอกสถานการณวา ในพนทศกษามการปรากฏตวของยงกนปลอง ซงรวมทงยงกนปลอง An. minimus และ An. dirus ส าหรบการวเคราะหผลการศกษานน ผศกษาจะท าการเปรยบเทยบจ านวนยงระหวางจดจบยงไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม และใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม

เมอน าจ านวนยงกนปลองทกชนดทเขาหากนเลอดมาวเคราะห พบวากลมทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมสามารถลดการเขาสมผสคน ดงตารางท 9 โดยสดสวนการเขากดของยงกนปลองรวม

40

เมอเปรยบเทยบกบกลมทไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ต ากวาอยางมนยส าคญทางสถตทระดบต ากวา 0.05 (2= 37.608, p = 0.000)

ตำรำงท 7 จ านวนยงกนปลองทกชนดทจบได หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

เดอน

จ านวนยงกนปลองแตละชนดรวมทงหมด An. minimus

An. dirus

An. maculatus

An. barbirostris

An. hyrcanus

An. tessellatus รวม

ก.พ.2558 128 24 8 4 2 0 166 เม.ย.2558 824 7 1 0 0 0 832 ม.ย.2558 142 32 0 6 0 1 181 ส.ค.2558 0 10 0 2 0 0 12 ต.ค.2558 0 11 0 1 0 0 12 ธ.ค.2558 3 33 2 2 0 0 40 ก.พ.2559 281 7 0 4 0 0 292 เม.ย.2559 1,874 8 4 6 0 0 1,892 ม.ย.2559 41 42 7 2 2 0 94 ส.ค.2559 1 124 5 0 0 0 130 ต.ค.2559 0 66 0 0 0 0 66 ธ.ค.2559 0 56 3 1 1 0 61 รวม 3,294 420 30 28 5 1 3,778

ภำพท 9 แสดงยงกนปลองทจบไดทงหมด หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

จ ำนว

นยงก

นปลอ

ง (A

noph

eles

) ( ต

ว) ใกลบำน

ไมใสเสอคลมตำขำย

ใสเสอคลมตำขำย

41

ภำพท 10 แสดงยง An. minimus ทจบได หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 ตำรำงท 8 จ านวนยงกนปลองเขากนเลอดเมอใสเสอคลมตาขาย ฯ และไมใสเสอคลมตาขาย ฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ตงแตเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

กำรจบยง จ ำนวนยงกนปลอง ทกชนด (ตว)

ยง An. minimus (ตว)

ยง An. dirus (ตว)

ไมใสเสอคลมตาขาย ฯ

1,726 1,345 230

ใสเสอคลมตาขาย ฯ

489 344 70

จ านวนลดยงเขากนเลอด (ตว)

1,237 1,001 160

ลดอตรายงเขากนเลอด (รอยละ)

71.67 74.42 69.57

050

100150200250300350400450500550600650700750800850900950

1000

จ ำนว

นยงก

นปลอ

ง (A

n.m

inim

us)

นอกบำน

ไมใสเสอคลมตำขำย

ใสเสอคลมตำขำย

42

ตำรำงท 9 จ านวนยงกนปลองทกชนด เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯ และใสเสอคลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

ฤดกำลทเขำกนเลอด

ยงทจบได

2 df p-

value ไมใสเสอคลม

ตำขำย ฯ ใสเสอคลม ตำขำย ฯ

จ ำนวน รอยละ จ ำนวน รอยละ การเขากนเลอดของยงกนปลองรวมทกชนด 37.608 5 0.000** ฤดรอน 2558 469 27.17 71 14.52 ฤดฝน 2558 80 4.63 23 4.70 ฤดหนาว 2558 34 1.97 6 1.23 ฤดรอน 2559 957 55.45 329 67.28 ฤดฝน 2559 115 6.66 32 6.54 ฤดหนาว 2559 71 4.11 28 5.73

**Fisher’s exact test * p<0.05 จ านวนยง An. minimus ทจบไดแตละจดลกษณะการจบยง ดงแสดงในตารางท 10 ซงพบวาความ

ชกชมยง An. minimus สงในฤดรอนระหวางเดอนกมภาพนธ-พฤษภาคม (ภาพท 10) เมอน ายงกน An. minimus ซงเปนยงพาหะหลกน าเชอมาลาเรยมาแยกวเคราะห เปรยบเทยบความแตกตางระหวางกลมไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมกบกลมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม พบวาการเขาหากนเลอดของยง An. minimus ในกลมทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม มจ านวนต ากวากลมไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม อยางมนยส าคญทางสถต (2= 31.065, p = 0.000) ดงตารางท 11

ตำรำงท 10 จ านวนยง An. minimus จ าแนกตามการจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559

เดอน-ป จ ำนวนยง An. minimus (ตว) ตำมกำรจบยง

รวม ใกลบำน ไมใสเสอคลมตำขำยฯ ใสเสอคลมตำขำยฯ ก.พ.2558 45 71 12 128 เม.ย.2558 415 360 49 824 ม.ย.2558 67 62 13 142 ส.ค.2558 0 0 0 0 ต.ค.2558 0 0 0 0 ธ.ค.2558 0 3 0 3 ก.พ.2559 111 129 41 281 เม.ย.2559 939 708 227 1,874 ม.ย.2559 27 12 2 41 ส.ค.2559 1 0 0 1 ต.ค.2559 0 0 0 0 ธ.ค.2559 0 0 0 0

รวม 1605 1345 344 3294

43

ตำรำงท 11 จ านวนยง An. minimus เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯและใสเสอ คลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

ฤดกำลทเขำกนเลอด

ยงทจบได

2 df p-

value

ไมใสเสอคลม ตำขำย ฯ

ใสเสอคลม ตำขำย ฯ

จ ำนวน รอยละ

จ ำนวน รอยละ

การเขากดของยง An. minimus 31.065 5 0.000** ฤดรอน 2558 431 32.04 61 17.73 ฤดฝน 2558 62 4.61 13 3.779 ฤดหนาว 2558 3 0.223 0 0 ฤดรอน 2559 837 62.23 268 77.91 ฤดฝน 2559 12 0.892 2 0.581 ฤดหนาว 2559 0 0 0 0

**Fisher’s exact test * p<0.05

ส าหรบจ านวนยง An. dirus พาหะหลกน าเชอมาลาเรย ในพนทศกษาระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอนธนวาคม 2559 (ตารางท 12) จบยงชนดน ไดจ านวนนอย คดเปนรอยละ 11.12 ของยงกนปลองทจบไดทงหมด และยงกนปลองชนดนไมแสดงฤดกาลปรากฏตวเดนชดในแตละฤด แตเหนวาปรากฏตวตลอดทงป แมวาปรากฏสงในเดอนสงหาคม 2559 แตในเดอนสงหาคม 2558 ไมไดสงกวาเดอนอน ๆ ในปเดยวกนอยางชดเจน แสดงในภาพท 11

ในกลมทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จบยง An. dirus ไดจ านวน 70 ตว กลมไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมจบได 230 ตว ตว (ตารางท 12) จะเหนวาในกลมผทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม จ านวนยงกนปลอง An. dirus เขาหากนเลอดลดลงรอยละ 69.57 แตเมอท าการทดสอบทางสถต พบวากลมผทใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมกบกลมผไมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม ไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต (2= 3.210, p = 0.668) (ตารางท 13 )

44

ตำรำงท 12 จ านวนยง An. dirus จ าแนกตามการจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

เดอน-ป จ ำนวนยง An. dirus (ตว) จำกกำรจบยง

รวม ใกลบำน ไมใสเสอคลมตำขำยฯ ใสเสอคลมตำขำยฯ ก.พ.2558 2 19 3 24 เม.ย.2558 3 2 2 7 ม.ย.2558 17 12 3 32 ส.ค.2558 2 4 4 10 ต.ค.2558 5 6 0 11 ธ.ค.2558 7 20 6 33 ก.พ.2559 4 3 0 7 เม.ย.2559 2 5 1 8 ม.ย.2559 19 18 5 42 ส.ค.2559 31 73 20 124 ต.ค.2559 17 29 20 66 ธ.ค.2559 11 39 6 56

รวม 120 230 70 420 ตำรำงท 13 จ านวนยง An. dirus เขาหากนเลอดในกลมไมใสเสอคลมตาขายฯและ ใสเสอคลมตาขายฯ หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน

ชนดของยงทเขำกด

ยงทจบได

2 df p-

value ไมใสเสอคลม

ตำขำย ใสเสอคลม

ตำขำย จ ำนวน รอยละ จ ำนวน รอยละ

การเขากนเลอดของยง An.dirus 3.210 5 0.668 ฤดรอน 2558 21 9.13 5 7.14 ฤดฝน 2558 16 6.96 7 10 ฤดหนาว 2558 26 11.30 6 8.57 ฤดรอน 2559 8 3.48 1 1.43 ฤดฝน 2559 91 39.57 25 35.7 ฤดหนาว 2559 68 29.57 26 37.1

** fisher’s exact test * p-value < 0.05

45

ภำพท 11 แสดงจ านวนยง An. dirus แตละจดจบยง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

จากการศกษาจบยงทงคนตงแตเวลา 18.00-06.00 น. ของวนถดไป พบยงกนปลองหากนตลอดคน เมอน ายง An. minimus ทจบไดทกจดจบยง มาจ าแนกเปนรายชวโมงพบวาหากนตลอดคนเชนกน ดงตารางท 14 และเมอน าจ านวนยง An. minimus แตละชวโมงแยกตามฤดกาลพบวานสยหากนเลอดยง An. minimus เหมอนภาพรวมทงหมดคอยงชนดนหากนทงคนและพบความชกชมสงตงแต 20.00 น. เปนตนไป และฤดรอนจะชกชมอกครงชวง 01.00-02.00 น. แตโดยทวไปยงชนดนหากนชกชมชวงกอนเวลา 24.00น. (ภาพท 12) ดงนนการใสเสอคลมตาขายฯ จ าเปนตองพจารณาปจจยดานนประกอบ

0

10

20

30

40

50

60

70

80

จ านว

นยงA

n.dir

us (ต

ว)

ใกลบานไมใสเสอคลมตาขายใสเสอคลมตาขาย

46

ตำรำงท 14 จ านวนยง An. minimus ทจบไดทงหมดจากการจบยง จ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

ภำพท 12 แสดงยง An. minimus ทจบไดจ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559 เมอน ายง An. dirus ทจบไดทกจดจบยง มาจ าแนกเปนรายชวโมงพบวาหากนตลอดคนเชนกน ดงตารางท 15 โดยจะหากนชวงพลบค ามากกวาชวงกลางดก และเมอน าจ านวนยง An. dirus แตละชวโมงแยกตามฤดกาลพบวานสยหากนเลอดยง An. dirus ในฤดหนาวจะหากนเรวกวาฤดรอน (ภาพท 13) อยางไรกดในพนทศกษานยงพาหะน าโรคไขมาลาเรยทส าคญทง 2 ชนดนยงมความชกชมและเขาหากนเลอดตงแตพลบค า การใชเสอคลมตาขายจงจ าเปนตองใชตงแตชวงเวลาดงกลาวเพอปองกนการตดเชอมาลาเรย

เวลา ก.พ.2558 เม.ย.2558 ม.ย.2558 ส.ค.2558 ต.ค.2558 ธ.ค.2558 ก.พ.2559 เม.ย.2559 ม.ย.2559 ส.ค.2559 ต.ค.2559 ธ.ค.2559 รวม

18.00-19.00 น. 7 32 2 0 0 0 19 86 0 0 0 0 146

19.00-20.00 น. 30 65 31 0 0 1 61 155 10 0 0 0 353

20.00-21.00 น. 38 97 35 0 0 0 42 190 8 0 0 0 410

21.00-22.00 น. 19 98 22 0 0 0 51 199 9 1 0 0 399

22.00-23.00 น. 15 110 15 0 0 1 22 187 1 0 0 0 351

23.00-24.00 น. 4 101 14 0 0 0 16 158 2 0 0 0 295

00.00-01.00 น. 1 102 9 0 0 0 20 157 4 0 0 0 293

01.00-02.00 น. 8 94 4 0 0 0 15 218 1 0 0 0 340

02.00-03.00 น. 4 60 3 0 0 0 20 193 2 0 0 0 282

03.00-04.00 น. 2 32 4 0 0 0 11 138 2 0 0 0 189

04.00-05.00 น. 0 14 3 0 0 1 3 111 2 0 0 0 134

05.00-06.00 น. 0 19 0 0 0 0 1 82 0 0 0 0 102

รวม 128 824 142 0 0 3 281 1874 41 1 0 0 3294

0

50

100

150

200

250

300

350

400

ฤดรอน

ฤดฝน

ฤดหนำว

47

ตำรำงท 15 จ านวนยง An. dirus ทจบไดทงหมด จ าแนกรายชวโมง หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559

ภำพท 13 แสดงชวงเวลาการออกหากนของยง An. dirus ทจบไดทงหมด จ าแนกรายชวโมง ตามฤดกาล หม 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน ระหวางเดอนกมภาพนธ 2558 ถงเดอน ธนวาคม 2559 4.2 ผลกำรศกษำฤทธคงทนของสำรเคมกบเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคม (Cone Bioassay Test)

ทดสอบตามมาตรฐานขององคการอนามยโลก โดยใชย ง An. minimus ท เล ยงจากหองปฏบตการส านกโรคตดตอน าโดยแมลง มาท าการทดลองกบตวอยางเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม โดยสมตวอยางเสอจาก 3 กลมตวอยาง ไดแก กลมผกรดยางผเขารวมโครงการทใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมตามปกต กลมเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมจากพนกงานจบยงทใสระหวางท าการศกษา และกลมเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทเกบทอณหภมหองปฏบตการ ประเมนผลโดยเกณฑอตราตาย

เวลา ก.พ.2558 เม.ย.2558 ม.ย.2558 ส.ค.2558 ต.ค.2558 ธ.ค.2558 ก.พ.2559 เม.ย.2559 ม.ย.2559 ส.ค.2559 ต.ค.2559 ธ.ค.2559

18.00-19.00 น. 0 1 1 0 3 12 0 0 2 12 2 13

19.00-20.00 น. 8 2 8 2 3 6 2 1 3 19 6 12

20.00-21.00 น. 2 2 3 1 1 5 1 1 5 14 6 6

21.00-22.00 น. 3 0 5 2 0 2 2 1 2 14 2 3

22.00-23.00 น. 4 0 5 0 1 0 1 2 3 16 3 9

23.00-24.00 น. 0 1 2 0 0 0 0 0 3 12 5 0

00.00-01.00 น. 2 1 4 1 1 0 0 3 9 10 9 4

01.00-02.00 น. 2 0 4 4 1 2 0 0 3 10 4 4

02.00-03.00 น. 2 0 0 0 0 1 0 0 5 5 11 4

03.00-04.00 น. 1 0 0 0 0 2 1 0 4 9 7 1

04.00-05.00 น. 0 0 0 0 0 2 0 0 3 1 4 0

05.00-06.00 น. 0 0 0 0 1 1 0 0 0 2 7 0

รวม 24 7 32 10 11 33 7 8 42 124 66 56

0

5

10

15

20

25

30

35

จ ำนว

นยงก

นปลอ

ง (An

.diru

s)

รำยชวโมง

ฤดรอน ฤดฝน ฤดหนำว

48

ของยงทดสอบตองไมต ากวารอยละ 80 ผลการทดสอบฤทธคงทนเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทง 3 กลม พบวามฤทธคงทนของสารเคม นานประมาณ 18 เดอน (ภาพท 14) ซ งพบวาสารเคม Deltamethrin มฤทธคงทนไมแตกตางกน แมวาลกษณะการใชงานและการเกบรกษาในธรรมชาตแตกตางกนกตาม

ภำพท 14 แสดงฤทธคงทนเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเมอทดสอบดวยยง An. minimus 4.3 ผลกำรศกษำควำมไวของยงพำหะตอสำรเคม (Susceptibility test) ตามมาตรฐานองคการอนามยโลก โดยใชยงAn. minimus ทจบจากพนทด าเนนการ น ามาทดสอบกบสารเคมกลมไพรทรอยด 4 ชนด ประกอบดวยสารเคม Deltamethrin, Permethrin, Bifenthrin, Alphacypermethrin ผลการทดสอบพบวา ยง An. minimus มความไวสงตอสารเคมกลมไพรทรอยดทน ามาท าการทดสอบทกชนด กลาวคอมอตราตายหลงสมผสสารเคมตามเวลามาตรฐาน และน ามาเลยงไวท 24 ชวโมง มอตราตายรอยละ 98-100 และยงไดท าการทดสอบกบสารเคมกลมคารบาเมท (Carbamate) คอ สารเคม Propoxur ผลการศกษาพบวายง An. minimus ทจบไดจากพนทด าเนนการมความไวสงกบสารเคม Propoxur เชนเดยวกน (ตารางท 16)

ตำรำงท 16 ผลการทดสอบความไวของยง An. minimus ตอสารเคมชนดตาง ๆ

สำรเคม จ ำนวนยงทดสอบ

(ตว) อตรำกำรตำย

(รอยละ) Deltamethrin 0.05 % 259 100.0 Permethrin 0.75 % 200 99.5 Alphacypermethrin 0.05% 150 100.0 Bifenthrin 0.20 % 164 100.0 Propoxur 0.1% 100 100.0

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

อตรำ

กำรต

ำย (ร

อยละ

)

ระยะเวลำ (เดอน)

เสอคลมฯ หองปฏบตกำร

เสอคลมฯ จบยง

เสอคลมฯ ผกรดยำง

49

4.4 กำรศกษำผลกระทบจำกกำรใชเสอคลมตำขำยนำโนชบสำรเคมตอกำรปวยโรคไขมำลำเรย

ประชากรในพนทศกษาหมท 7 ต าบลคลองศก อ าเภอพนม จงหวดสราษฎรธาน มจ านวนทงหมด 1,315 คน มอาชพท าสวนยางพาราจ านวน 837 คน และไดรบแจกเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม (ในชวงปลายเดอนธนวาคม 2557) จากโครงการจ านวน 550 คน คดเปนรอยละ 68.8 ของผมอาชพท าสวนยางพารา สถานการณการปวยโรคไขมาลาเรย พบวาป พ.ศ. 2557 กอนมการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม มจ านวนผปวยโรคไขมาลาเรย จ านวน 100 ราย คดเปนอตราปวย 76.0 ตอ 1,000 ประชากร และเมอมการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมในป พ.ศ. 2558 และ 2559 มผปวยโรคไขมาลาเรยจ านวน 33 ราย คดเปนอตราปวย 25.1 ตอ 1,000 ประชากร และ 2 ราย คดเปนอตราปวย 1.5 ตอ 1,000 ประชากร ตามล าดบ จากรายงานการสอบสวนโรค ผปวยโรคไขมาลาเรยสองปรวมจ านวน 35 ราย ประกอบอาชพท าสวนยางและตองออกกรดยางยามค าคน จ านวน 26 ราย อาชพอน จ านวน 9 ราย และละจากการตรวจสอบจากบญชรายชอผไดรบแจกเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม พบวา ในจ านวนนมเพยง 3 ราย ทปวยเปนโรคไขมาลาเรย จากการสอบถามประวตผตดเชอมาลาเรย พบวาพฤตกรรมการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมของผปวย 3 รายน จะท าการสวมใสเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมเปนบางครง หรอนาน ๆ ครง ไมไดใสทกครงทออกไปปฏบตงานนอกบานยามค าคน ในทางตรงกนขามพบวาผใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทก ๆ ครง หรอใชบอยครงขณะทออกปฏบตงานในสวนยางพารายามค าคนไมเคยปวยเปนโรคไขมาลาเรยอกเลย

50

บทท 5 สรป อภปรำยผล และขอเสนอแนะ

5.1 สรป อภปรำยผล

ในรอบหลายสบปทผานมามผลตภณฑและสารเคมก าจดแมลงหลากหลายชนดไดถกน ามาใชในการควบคมก าจดแมลงและยงพาหะน าโรค รวมทงมาตรการทใชในการควบคมแมลงน าโรคกมหลายมาตรการ ขนกบชวนสยหรอพฤตกรรมของแมลงเปาหมาย แตละวธมขอดและขอจ ากดแตกตางกนไป มงชบสารเคม Insecticide treated bed nets (ITNs) เปนหนงในหลายวธการทองคการอนามยโลกใหการยอมรบและแนะน าใหใชในการปองกนควบคมยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรย(42) อยางไรกตามการใชมงชบสารเคม มงเนนไปทการปองกนยงทออกหากนเวลากลางคนเปนหลกและมขอจ ากดในการน าไปใชบางกลมเปาหมาย เชน กลมทมการประกอบอาชพนอกบาน หรอกลมทการปฏบต งาน ตองเคลอนยายตลอดเวลา ไดแก ทหาร กลมลาดตระเวน การใชยาทาปองกนยงกด (Repellent) เปนอกมาตรการหนงทสามารถใชในการปองกนยงกด (Spatial repellent) ทงยงทออกหากนทงเวลากลางวนและเวลากลางคน อาจเปนพวกน ามนหอมระเหยทสกดจากพช (Essential oil) หรอการใชสารเคมทมสวนผสมของ DEET (N,N, diethyl-m-toluamide) สารเคมไลยงยงมขอจ ากด เชนประสทธภาพในการปองกนยงกด (Protection time) จงเปนวธทเหมาะสมกบการใชในระยะเวลาสน ๆ นอกจากนนการใชสารเคมไลยงอาจท าใหเกดอาการแพในบางคนเมอสมผสสารเหลาน ซงอาจจะยงไมใชวธการทเหมาะสมกบกลมทประกอบอาชพนอกบาน ถาตองใชยาทาปองกนยงกดเปนเวลานานตอเนอง (43) การชบเสอผาหรอวสดประเภทผา (Insecticide treated clothing) จงนาจะมความเหมาะสมกบผประกอบอาชพนอกบาน ไดแก กลมปฏบตงานกลางคน เจาหนาทปาไม ทหาร โดยการใชเสอชบสารเคม เครองแบบทหารชบสารเคม เปนตน ส าหรบการศกษานไดใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม deltamethrin ขนาด 60 mg/m2 เพอทราบประสทธภาพในการปองกนยงกด โดยแปรผลจากจ านวนยงกนปลองพาหะน าเชอมาลาเรยทเขาเกาะ ไดแก ยง An. minimus และยง An. dirus

จากการศกษาครงนพบวายง An. minimus มการปรากฏตวและพบไดเกอบตลอดทงปยกเวนในฤดฝน โดยมความชกชมสงกวายงกนปลองชนดอน ๆ คดเปนรอยละ 87.19 ของยงกนปลองทจบไดทงหมด ทงนพบวายง An. minimus ในพนทด าเนนการมฤดกาลปรากฏตวสงในชวงฤดรอน(12) ระหวางเดอนมนาคมถงพฤษภาคม ซงยง An. minimus ในแตละภมภาคของประเทศไทยฤดกาลการปรากฏตวอาจแตกตางกน จากการศกษาของวรรณภาและคณะ (9) พบวาในภาคเหนอของประเทศไทยทจงหวดเชยงใหม พบยง An. minimus สองชวง คอ ในชวงฤดฝนระหวางเดอนพฤษภาคมถงสงหาคมและในชวงฤดแลงระหวางตลาคมถงธนวาคม โดยพบวามความหนาแนนในฤดฝนมากกวาฤดแลง หรอการศกษาทจงหวดแมฮองสอนพบวายงกนปลองชนดนปรากฏตวสงในชวงฤดฝนระหวางพฤษภาคมถงเดอนกนยายน(8) แตการปรากฏตวของยงชนดนจะเปลยนเปนในชวงฤดแลงจนถงตนฤดฝนตงแตเดอนกมภาพนธถงมถนายนทจงหวดกาญจนบร (44) ตวแปรส าคญทท าใหความชกชมของยง An. minimus พาหะน าเชอมาลาเรยมการปรากฏตวแตกตางกนไปในแตละฤดกาลไดแก ปรมาณน าในแหลงเพาะพนธยงฯ(45) และการเปนยงกนปลองชนดซบซอน (Species complex) (46,47) การมขอมลการปรากฏตวของยงพาหะ จะมประโยชนในการวางแผนการปองกนควบคมโรคและการใหสขศกษาประชาสมพนธใหประชาชนในพนทและผเกยวของไดตรงเปาหมาย โดยเฉพาะการปองกนตนเองจากยงกด เพอลดจ านวนยงพาหะทเขากด (Reduce man-vector-contact)

51

นอกจากการปรากฏตวของยงกนปลอง จะขนอยกบสภาพพนทและสงแวดล อมแลว จากการศกษาครงนพบวาชวงเวลาการออกหากนของยงกนปลองชนด An. minimus แตกตางกนโดยในฤดรอน (กลางเดอนกมภาพนธถงกลางเดอนพฤษภาคม) (41) ยงกนปลองชนดนจะออกหากนทงคนตงแตหลงพระอาทตยตกดน 18.00 น. จนถงกอนพระอาทตยขน 06.00 น. โดยมการออกหากนสงสด (peak) สองชวงคอระหวางเวลา 20.00-23.00 น. และชวงรองลงมาระหวางเวลา 01.00-02.00 น. ส าหรบในฤดฝน (กลางเดอนพฤษภาคมถงกลางเดอนตลาคม) ยง An. minimus จะออกหากนในชวงครงคนแรกระหวางเวลา 19.00-24.00 น. สวนในชวงหนาว (กลางเดอนตลาคมถงกลางเดอนกมภาพนธ) จะพบยง An. minimus นอย อยางไรกตามการศกษาในประเทศไทยพบวาชวงเวลาการออกหากนของยง An. minimus ในแตละพนทจะแตกตางกนไปไมเฉพาะเจาะจงชวงเวลาใดเวลาหนง เชนเดยวกบฤดกาลการปรากฏตวของยงพาหะดงกลาวแลวขางตน เชน จากการศกษาของรงอรณและคณะ (1987) ทจงหวดตาก(48) พบวายง An. minimus จะออกหากนทงคนโดยมชวงเวลาการออกหากนสง (peak) เพยงชวงเดยวระหวางเวลา 01.00-06.00 น. สวนการศกษาทจงหวดกาญจนบรพบวา ยงกนปลอง An. minimus ออกหากนตลอดทงคนโดยมชวงเวลาการออกหากนสง 2 ชวงในชวงครงคนแรกหลงพระอาทตยตก เวลา 18.00-21.00 น. และอกชวงหนงกอนพระอาทตยขน เวลา 03.00-06.00 น.(44,49) จะเหนวาฤดการปรากฏตวและชวงเวลาการออกหากนของยงกนปลองเปน site specific คอมความจ าเพาะเจาะจงของพนทนน ๆ

ส าหรบผลการศกษาถประสทธภาพในการลดจ านวนยงในกลมตวอยางท ใสเสอคลมตาขายนาโน พบวา สามารถลดการเขากดกนเลอด (Reduction of mosquito population) ของยงกนปลองทงหมดไดรอยละ 71.67 ยง An. minimus ไดรอยละ 74.42 โดยแสดงใหเหนความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต ขณะทสามารถลดการเขากดกนเลอดของยง An. dirus ไดรอยละ 69.57 แมวาจะไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต ทงนอาจเนองมาจากขอมลแตละครงทศกษามความแปรปรวนจ านวนยงสงเปนผลจากความไมสม าเสมอของแหลงเพาะพนธทแตกตางกนของยงกนปลองแตละชนด

ประสทธภาพของการชบเสอ/ผา (Insecticide impregnated clothing) ตามปกตจะหมายถงการปองกนหรอลดยงเขากด (Bite protection)(31) แตบางการศกษาไดใชการวดเปอรเซนตยงสลบ (Knock down) หรออตราการตาย (Mortality rate) ของยงหลงจากสมผสเสอชบสารเคม แตการศกษานผศกษาวดทการปองกนยงเขากด bite protection ซงเปนตวแปรทมความส าคญเนองจากจะท าใหทราบถงจ านวนยงพาหะ ในแตละกลมตวอยาง เชน กลมใสเสอคลมตาขายฯ และกลมไมใสเสอคลมตาขาย ฯ นนคอมการปองกนการเกดโรคตดตอน าโดยแมลง (ในทนคอโรคไขมาลาเรย) อยางไรกตามการปองกนการถกยงกด มกจะสะทอน (Reflect) ถงประสทธภาพของสารเคมฯในการไลยง (Repellency effect) จากสารออกฤทธ (Active ingredient) ของสารเคมฯทใชนน ๆ ดวย แมวาการศกษานไมไดท าการทดสอบประสทธภาพการไลยงตามมาตรฐานของ WHOPES 2005 โดยตรง(50) อยางไรกตามกอนจะมการน าสารเคมชนดใดมาใชในการควบคมยงพาหะ ควรจะมการศกษาเพอทราบฤทธของสารเคมนน ๆ กอน ซ งสามารถด าเนนการไดท งในหองปฏบตการโดยใช เครองมอท เรยกวา high-throughput screening system(51) และในภาคสนามโดยใชกระทอมทดลอง (Experimental hut) ซงการศกษานมการแบงฤทธของสารเคมออกเปนสามแบบคอ ฤทธระคายเคอง (Contact irritancy) คอยงมการสมผสสารเคมแลวเกดการระคายเคอง ฤทธขบไลชวคราว (Spatial repellency) ยงตอบสนองตอสารเคมโดยยงมไดสมผสสารเคม หรอฤทธในการเปนพษ (Toxicity) เกดหลงจากยงไดมการสมผสสารเคม เชนเดยวกนการศกษาดวยวธนจะท าใหสามารถแบงสารเคมไดตามฤทธของสารเคมนน ๆ หรออาจจะ

52

ศกษาจากพฤตกรรมการตอบสนองตอสารเคมของยงเพอทราบฤทธของสารเคมกได โดยใชการทดสอบดวยเครองมอทเรยกวา Excito-Repellency Test System(52,53)

ท ง น ก า ร ศ ก ษ า ท ผ า น ม าพ บ ว า ส า ร เค ม Deltamethrin ม ฤ ท ธ ใน ก า ร ข บ ไล ย ง An. minimus แ ล ะ ย ง An. dirus ร ว ม ท ง ย ง ม ผ ล ศ ก ษ า ย น ย น ว า ส า ร เค ม deltamethrin ม ฤทธขบ ไล ย งกนปลองพาหะน าเช อมาลาเรย ชน ด อน ๆ ด วย เชน An. sawadwongporni, An. maculatus(53,54)และ An. epiroticus (55) นอกจากสารเคมกลมไพรทรอยดแลวพบวาสารเคมกลมอน ๆ กมฤทธในการขบไลยง An. minimus ไดดวยเชนกน ไดแก กลมคารบาเมท เชน คารบารล (carbaryl) กลมออกาโนฟอสเฟส เชน มาลาไธออน (malathion) และสารกลมไพรทรอยดอกชนดหนงคอสารเคมไซเพอรเมทรน (cypermethrin) (56) เปนตน

การศกษาฤทธคงทนของสารเคม (Cone-bioassay test) ตามมาตรฐานองคการอนามยโลก โดยการสมตวอยางเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม 3 กลม ไดแก จากกลมทท าสวนยางในพนทด าเนนการ กลมพนกงานจบยงฯในพนทด าเนนการและกลมเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทแขวนไวทอณหภมหองปฏบตการ ส านกควบคมโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค พบวามฤทธคงทนอยไดนานประมาณ 18 เดอน ฤทธคงทนทยาวนานนอาจเกดจากการผลตเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมดวยการใชนาโนเทคโนโลยเขามาชวย โดยใชกระบวนการการปนเสนใยดวยไฟฟาสถตหรออเลกโตรสปนนง (Electro-spinning) เปนนวตกรรมใหมประกอบดวยสวนประกอบทงหมดสสวนคอ สวนเกบสารละลายพอลเมอร, อปกรณควบคมการไหลของสารละลายพอลเมอร , เครองจายศกยไฟฟาก าลงสง (High voltage supplier) และตวเกบเสนใย (Collector) ใชปนเสนใยจากพอลเมอร ท มเสนผาศนยกลางตงแตขนาดนาโนเมตรจนถงไมโครเมตร จากสารละลายพอล เมอรหรอพอล เมอรหลอมเหลว แผนเสนใย อเลคโตรสปนมสมบตทเฉพาะและโดดเดน ยกตวอยางเชน พนทผวตอมวลหรอปรมาตรสง ความเปนรพรนสง และสมบตเชงกลสง จงมการน ากระบวนการปนเสนใยดวยไฟฟาสถตมาประยกตใชทางการแพทย เชน วศวกรรมเนอเยอ วสดปดแผล (57) การผลตเสนใยส าหรบชดเกราะกนกระสน แผนแปะเพอน าสงยาทางผวหนง แผนตาขายส าหรบสมานแผลเปด เปนตน (58)

ทงน เมอเปรยบเทยบกบการศกษาทจงหวดสราษฎรธาน เมอป พ.ศ. 2545 โดยการชบ (Dipping technic) เสอคลมตาขายดวยสารเคมวธปกตทวไปเปนแบบ absorption ซงพบวาเสอคลมตาขายชบสารเคม ดวยสาร Deltamethrin ขนาด 30 mg/m2 ในสภาพการใชงานปกต มฤทธคงทนไดนานเพยง 1 เดอน(38) อยางไรกตามวธการชบแบบ dipping นเปนวธทท าไดงายไมตองใชเทคโนโลยชนสง แตกอาจเกดการคลาดเคลอนจากผปฏบต (Human error) ไดและมผลใหความครอบคลมของสารเคม (coverage) ผดพลาดได (31) นอกจากนการศกษาการใชสารเคมพน (Spraying technic) เสอผาดวยสารเคม Permethrin ในกลมทหารทจงหวดศรสะเกษในป พ.ศ. 2534-2535 พบวาสารเคมมฤทธในการฆายงไดนาน 3 เดอน แตผลจากการใชกลมทดลองและกลมควบคมการลดอบตการณโรคไขมาลาเรยไมมความแตกตางกน (59) แตการศกษาในป พ.ศ. 2545 ทประเทศเคนยาพบวาการใชเสอผาชบดวย Permethrin 0.52% w/w พบวาสามารถลดการแพรเชอไขมาลาเรยลงไดรอยละ 70 ผใชยอมรบการใชเสอผาชบสารเคมดงกลาวนและไมพบผลขางเคยงทเกดจากการใชเสอผาชบสารเคม(60)

การศกษาความไวของยง An. minimus ทจบจากพนทศกษานในจดทไมมการใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม (ยงกนปลองทน ามาทดสอบไมไดสมผสกบสารเคม) ท าการทดสอบความไวของยงตอสารเคมตามมาตรฐานองคการอนามยโลก (13) ผลการทดสอบพบวายงกนปลอง An. minimus มความไวตอสารเคม deltamethrin นอกจากนการทดสอบความไวของยงกนปลองชนดนตอสารไพรทรอยดชนด

53

อน ไดแก permethrin, bifenthrin, alphacypermethrin และ กลมคารบาเมต ไดแก propoxur พบวายงกนปลอง An. minimus ยงพาหะน าเชอมาลาเรยมความไวตอสารเคมททดสอบ (มอตราตาย หลงทดสอบระหวาง รอยละ 98-100 ) จะเหนวาผลการศกษาทดสอบความไวของยงกนปลอง An. minimus ตอสารเคม deltamethrin ครงนสอดคลองกบการศกษาจากพนทอ าเภอวภาวด จ งหวด สราษฎรธาน และอ าเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ ในป พ.ศ. 2559(61) นอกจากนการศกษาเมอป 2555 พบว าย งก นปล อง An. dirus อ า เภ อท าชนะ จ งห วดส ราษฏ รธาน ก ย งไวต อส าร เคม deltamethrin(62) เชนเดยวกน ตลอดจนมรายงานวายงกนปลอง An. epiroticus อ าเภอไชยา จงหวด สราษฎรธาน มความไวตอสารเคม deltamethrin(55) หากตองมการปรบเปลยนการใชสารเคมในการควบคมยงกนปลองในอนาคต ควรใชขอมลการศกษาความไวน มาประกอบการพจารณาเลอกสารเคมทดแทนทจะน ามาใชในอนาคตได

ผลการศกษาครงนยนยนวา เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม สามารถลดอตราการเขาหากนและลดการสมผสของยง An. minimus พาหะหลกน าเชอมาลาเรย และสามารถลดการปวยโรคไขมาลาเรยในกลมผใชเสอคลมตาขายอยางตอเนองได สอดคลองกบการศกษาของสกญญา สวรรณรตนและคณะในป พ.ศ. 2547 ทศกษาประสทธผลเสอคลมตาขายฯ ดวยวธปกตตอการปองกนไขมาลาเรยในประชากรทมอาชพท าสวนยางพารา ทจงหวดสราษฎรธาน พบวาจ านวนผปวยไขมาลาเรยในพนทลดลงหลงจากมการใชเสอคลมตาขายฯ ในพนท(63)

เสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม deltamethrin สามารถลดอตราการเขากนเลอดของยงกนปลองโดยเฉพาะยงกนปลอง An. minimus ไดมากและเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมทน ามาใชในการศกษาครงนมฤทธคงทนของสารเคม (คอท าใหยงกนปลอง An. minimus ตายหลงสมผสรอยละ 98-100) ทงในหองปฏบตการและในสนามไดนาน 18 เดอน เหมาะส าหรบน าไปใชในพนทเพอการก าจดไขมาลาเรยในประเทศไทย อยางไรกตามการผลตเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคม deltamethrin ควรไดรบการสนบสนนดานการผลต เพอใหตนทนต าจะไดน าไปใชในพนทเปาหมายขนาดใหญขน เพอลดการตดเชอมาลาเรยจากการถกยงกนปลองกดนอกบานตอไป เปนการตดการตดตอของโรคไขมาลาเรยนอกบาน (Reduce outdoor malaria transmission) จะท าใหบรรลเปาหมายของการก าจดโรคไขมาลาเรย (Malaria elimination) ภายในป 2567 ตามเปาหมายชาตตอไป 5.2 ขอเสนอแนะ

1. ควรสนบสนน สงเสรม มาตรการการปองกนตนเองตอการถกยงมเชอมาลาเรยกด ในกลมประชาชนผประกอบอาชพสวนยาง โดยใชเสอคลมตาขายนาโนชบสารเคมและอาจสงเสรมใหมการขยายผลไปยงกลมเสยงอน ๆ ดวย ทงน เนองจากยง An. minimus ซงเปนยงพาหะหลกในการน าเชอมาลาเรยของประเทศไทยและในพนทศกษา มชวงเวลาการออกหากนตลอดทงคน และม peak สองชวงเวลา คอ ระหวาง 20.00-23.00 น. และชวงรองลงมาระหวางเวลา 01.00-02.00 น. มความสมพนธกบชวงเวลาทชาวสวนยางออกท างาน ซงสวนใหญออกไปกรดยางหลงเทยงคน

2. เรงรดใหมการสอสารความเสยงใหประชาชนในพนท และกลมเสยงเขาใจถงพฤตกรรมยงพาหะน าเชอมาลาเรย และแนะน าวธการทเหมาะสมในการปองกนตนเองจากการถกยงกด ขณะอยนอกบานทพนสารเคม หรอเมอไมไดนอนอยในมง หรอขณะออกปฏบตงานในยามค าคน

54

3. กรมควบคมโรค ควรสงเสรมใหมการศกษาเพอตดตามความไวของยงตอสารเคมทไดน าไปใชในการควบคมแมลงน าโรคแลวเปนระยะ ๆ เพอใหมนใจวาสารเคมชนดนน ๆ ยงมประสทธภาพเหมาะสมในการปองกน ควบคมยงได

4. สนบสนนใหน าผลการศกษานไปตอยอดในการทดลองกบแมลงพาหะน าโรคอน ๆ เชน การท าแผนผามานนาโนชบสารเคมแขวนในบานหรอศนยเดกเลกปองกนยงลายน าเชอไขเลอดออก หรอการปองกนรนฝอยทรายพาหะน าโรคลชมาเนยซส (Leishmaniasis) การพฒนาการผลตใหมฤทธคงทนยาวนานขน ตลอดจนการศกษาถงความคมทน (Cost-effectiveness) เพอการขยายผลในวงกวางตอไป

--------------------------------------------------------

55

เอกสำรอำงอง

1. สะใบทอง หาญบงคลา, เลศชย เจรญธญรกษ. ปจจยทมความสมพนธกบการตดเชอมาลาเรยทเปนโรคประจ าถนในจงหวดราชบร ป พ.ศ. 2558. วารสารควบคมโรค. 2560; 43:423-35.

2. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค.ยทธศาสตรการก าจดโรคไขมาลาเรย พ.ศ. 2560-2569. กรงเทพมหานคร: อกษรกราฟฟคแอนดดไซน; 2559.

3. Bhumiratana A, Sorosjinda-Nunthawarasilp P, Kaewwaen W, Maneekan P, Pimnon S. Malaria-associated rubber plantations in Thailand. Travel Med Infect Dis. 2013; 11:37-50.

4. World Health Organization. Control of residual malaria parasite transmission Guidance note – September 2014. Geneva Switzerland: World Health Organization; 2014.

5. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค. แนวทางการด าเนนงานโรคการยบยงการแพรเชอมาลาเรยทดอตอยาผสมอนพนธอารตมซนน ระยะท 2 (ปท 3-5 : ปงบประมาณ 2557-2559) 2557. กรงเทพมหานคร: ชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย; 2557.

6. Satitvipawee P, Wongkhang W, Pattanasin S, Hoithong P, Bhumiratana A. Predictors of malaria-association with rubber plantations in Thailand. BMC Public Health. 2012; 12:1115.

7. Zhu L, Müller G C, Marshall J M, Arheart K L, Qualls W A, Hlaing W M, et al. Is outdoor vector control needed for malaria elimination? An individual-based modeling study. Malar J. 2017; 16:266.

8. Overgaard H, Ekbom B, Suwonkerd W, Takagi M. Effect of landscape structure on anopheline mosquito density and diversity in northern Thailand: Implications for malaria transmission and control. Landsc Ecol. 2003; 18:605-619.

9. Suwonkerd W, Overgaard HJ, Tsuda Y, Prajakwong S, Takagi M. Malaria vector densities in transmission and non-transmission areas during 23 years and land use in Chiang Mai Province, Northern Thailand. Basic Appl Ecol. 2002;3 :197-207.

10. Bathia M L, Notananda V. Malaria control demonstration project, entomological report, Thailand. Report of the Thai government WHO/UNICEF,SEA/MAL, unpublished report to WHO. New Delhi, India . 1953 :79.

11. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค. (ราง) แนวทางการปฏบตงานก าจดโรคไขมาลาเรย ส าหรบบคลากรทางแพทยและสาธารณสขประเทศไทย. นนทบร: ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง; 2561.

12. World Health Organization. Guidelines for laboratory and field testing of long-lasting insecticidal nets. Geneva: World Health Organization; 2013.

13. World Health Organization. Test procedures for insecticide resistance monitoring in malaria vector mosquitoes. Geneva: World Health Organization; 2013.

56

14. Pruck-Ngern M, Pattaradilokrat S, Chumpolbanchorn K, Pimnon S, Harnyuttanakorn P, Buddhirakkul P, et al. Refractoriness of the natural malaria vector Culex quinquefasciatus to Plasmodium gallinaceum. J Trop Med Parasitol. 2014; 37:8-60.

15. Reiter M, LaPointe D A. Larval habitat for the avian malaria vector Culex quinquefasciatus (Diptera: Culicidae) in altered mid-elevation mesic-dry forests in Hawiii. J Vector Ecol. 2009; 34(2):16-208.

16. Makanga B, Yangari P, Rahola N, Rougeron V, Elguero E, Boundenga L, et al. Ape malaria transmission and potential for ape-to-human transfers in Africa. Proc Natl Acad Sci U S A. 2016 ;113(19):5329-34.

17. Hillyer J F, Barreau C, Vernick K D. Efficiency of salivary gland invasion by malaria sporozoites is controlled by rapid sporozoite destruction in the mosquito hemocoel. Int J Parasitol. 2007; 37(6): 673–681.

18. Jongwutiwes S, Putaporntip C, Iwasaki T, Sata T, Kanbara H. Naturally acquired Plasmodium knowlesi malaria in human, Thailand. Emerg Infect Dis. 2004; 10(12):2211-3.

19. ศรวชา ครฑสตร, พลรตน วไลรตน, ศรวย หลอารยสวรรณ. อาการและภาวะแทรกซอนของโรคไขมาลาเรยในผใหญ. กรงเทพมหานคร: บรษท ธราเพลส จ ากด. [ม.ป.ป.]; 175-188.

20. World Health Organization. World Malaria Report 2018. Geneva: World Health Organization; 2018.

21. Knight K L, Stone A. A catalog of the mosquitoes of the world (Diptera: Culicidae). Maryland. Entomological Society of America. 1977; 78-84.

22. Sinka M E. Global Distribution of the Dominant Vector Species of Malaria. Chapter 4 (Open Access) Anopheles mosquitoes - New insights into malaria vectors", book edited by Sylvie Manguin. London: Headquarters IntechOpen Limited; 2013.

23. Sinka, M.E., Bangs, M.J, Manguin, S., Chareonviriyaphap, T., Patil, A.P., Temperley, W.H., et al. The dominant Anopheles vectors of human malaria in the Asia-Pacific region: occurrence data, distribution maps and bionomic précis. Parasit Vectors. 2011; 4: 89.

24. Patz J A, Epstein P R, Burke T A, Balbus J M. Global climate change and emerging infectious diseases. JAMA. 1995; 275: 217-223.

25. Suwonkerd W, Tsuda Y, Overgaard H J, Chawprom S, Tuno N, Prajakwong S et al. Changes in malaria vector densities over a twenty-three year period in Mae Hong Son Province, northern Thailand. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2004; 35:316-324.

26. Stern A. International population movement and public health in the Mekong region: an overview of some issues concerning mapping. Southeast Asian J Trop Med Public Health.1998; 29:201-212.

57

27. Rattanarithikul R, Harrison BA, Harbach RE, Panthusiri P, Coleman RE. Illustrated keys to the mosquitoes of Thailand IV. Anopheles. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2006; 37:1-128.

28. Tsuda Y, Takagi M and Suwonkerd W. A mark–release–recapture study on the spatial distribution of host–seeking anophelines in northern Thailand. J Vector Ecol. 2000;25:16–22.

29. Barry JB, William CM. 1st edition. The biology of disease vectors. United States. Colorado: University Press of Colorado; 1996.

30. วมล โนตานนท. เรองนารในอดตของงานมาลาเรยในไทย มาลาเรยวทยา.กรงเทพมหานคร. โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจ ากด; 2542.

31. Banks S D, Murray N, Wilder-Smith A, Logan J G. Insecticide-treated clothes for the control of vector-borne diseases: a review on effectiveness and safety. Med Vet Entomol. 2014; 28 (1):14–25.

32. ธระวฒน บญโสม, เอกชย ด าเกลยง, ธนาทพย ธรรมาเจรญสข. โพรไบโอตกไมโครแคปซลโดยวธพนแหง (Probiotics Microcapsule by Spray). วารสารวชาการมหาวทยาลยอสเทรนเอเชยฉบบวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2561; 12(1):1-11.

33. Alison F C, Maung T M, Shafique M, Sint N, Nicholas S, Michelle S. Li, et al. Acceptability of insecticide-treated clothing for malaria prevention among migrant rubber tappers in Myanmar: a cluster-randomized non-inferiority crossover trial. Malar J. 2017; 16:92.

34. Kimani E W, Vulule J M, Kuria J W, Mugisha F. Use of insecticide-treated clothes for personal protection against malaria: a community trial. Malar J. 2006; 5: 63.

35. Sochantha T, W. Van Bortel, Savonnaroth S, Marcotty T, Speybroeck N , Coosemans M. Personal protection by long-lasting insecticidal hammocks against the bites of forest malaria vectors. Trop Med Int Health. 2010; 15(3): 336–341.

36. Dysoley L, Gopinath D , Sovann Ek , Heng S , Sreng Bu , Chy Say , et al. Assessment of net lending strategy to better reach mobile and migrant populations in malaria endemic areas of Cambodia. Infect Dis Poverty. 2018; 7:107.

37. Maia MF, Kliner M , Richardson M, Lengeler C, Moore SJ. Mosquito repellents for malaria prevention. Switzerland: John Wiley & Sons, Ltd; 2018.

38. สธรา พลถน, บญเสรม อวมออง. การศกษาฤทธคงทนของสารเคมทใชชบเสอคลมตาขายปองกนไขมาลาเรยในกลมประชากรทมอาชพท าสวนยางพาราในพนทจงหวดสราษฎรธาน. วารสารควบคมโรค. 2547:30; 167-73.

39. Sholdt L, Schreck C E, Mwangelwa M I, Nondo J, Siachinji V J. Evaluations of permethrin-impregnated clothing and three topical repellent formulations of deet against tsetse flies in Zambia. Med Vet Entomol. 1989;3(2): 153–158.

58

40. Mcandless J M, Linsay I S. Pyrethroid-treated jackets versus repellent-treated jackets and hoods for personal protection against biting flies. Canada. Department of National Defence Canada; 1977.

41. ศนยอตนยมวทยาทะเล. กรมอตนยมวทยา. ภมอากาศจงหวดสราษฎรธาน[อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 24 เม.ย. 256].แหลงขอมล:http://www.marine.tmd.go.th/thai/tus_type/suratthani.html

42. World Health Organization. World Malaria Report. Geneva : World Health Organization; 2011.

43. Achee N L, Bangs M J, Farlow R, et al .Spatial repellents: from discovery and development to evidence-based validation. Malar J. 2012; 11:164.

44. Sungvornyothin S, Muenvorn V, Garros C, Manguin S, Prabaripai A, Bangs MJ, et al. Trophic behavior and biting activity of the two sibling species of the Anopheles minimus complex in western Thailand. J Vector Ecol. 2006; 31: 2252-2261.

45. Overgaard H J, Tsuda Y, Suwonkerd W, Takagi M. Characteristics of Anopheles minimus (Diptera: Culicidae) larval habitats in northern Thailand. Environ Entomol 2002; 31:134-141.

46. Morgan K, Somboon P ,Walton C. Understanding Anopheles diversity in Southeast Asia and its applications for malaria control. IntechOpen [Internate]. 2013 July [ cited 2013 July 24]. Available from: https://www.intechopen.com/books/anopheles-mosquitoes-new-insights-into-malaria-vectors/understanding-anopheles-diversity-in-southeast-asia-and-its-applications-for-malaria-control.

47. Manguin S, Mouchet J, Coosemans M. Molecular identification of sibling Anopheles species: example of the Anopheles minimus and Anopheles dirus complexes, major malarial vectors in Southeast Asia. Med Trop. 2001, 61:463–469.

48. Tisgratog R , Tananchai C, Juntarajumnong W , Tuntakom S, Bangs MJ, Corbel V et al. Host feeding patterns and preference of Anopheles minimus (Diptera: Culicidae) in a malaria endemic area of western Thailand: baseline site description. Parasit Vectors. 2012; 5:114.

49. Chareonviriyaphap T, Prabaripai A, Bangs MJ, Aum-Aung B. Seasonal abundance and blood feeding activity of Anopheles minimus Theobald (Diptera: Culicidae) in Thailand. J Med Entomol. 2003; 40:876–881.

50. World Health Organization. Pesticides Evaluation Scheme (WHOPES). Guidelines for Laboratory and Field Testing of Long-Lasting Insecticidal Mosquito Nets. Geneva. World Health Organization; 2005.

51. Grieco J P, Achee A L , Chareonviriyaphap T, Suwonkerd W, Chauhan K , Sardelis M R , et al. A New Classification System for the Actions of IRS Chemicals

59

Traditionally Used For Malaria Control. PLoS One. 2007; 2(8): e716. Doi: 10.1371/journal.pone.0000716. PMID: 17684562. PMCID: PMC1934935.

52. Chareonviriyaphap T, Prabaripai A, Sungvornyothin S. An improved excito- repellency for mosquito behavioral test. J Vector Ecol. 2OO2; 27:250-252.

53. Chareonviriyaphap T, Prabaripai A, Bangs MJ. Excito-repellency of deltamethrin on the malaria vector, Anopheles minimus, Anopheles dirus, Anopheles swadiwongporni, and Anopheles maculatus in Thailand. J Am Mosq Control Assoc. 2004; 20(1):45-54.

54. Pothikasikorn J, Chareonviriyaphap T, Bangs M J, Prabaripai A. Behavioral responses to DDT and Pyrethroids between Anopheles minimus Species A and C, Malaria Vectors in Thailand. Am J Trop Med Hyg. 2055;73:3439.

55. Ritthison W, Titgratog R, Tainchum K, Bangs M J, Manguin S, Chareonviriyaphap T. Pyrethroid susceptibility and behavioral avoidance in Anopheles epiroticus, a malaria vector in Thailand. J Vector Ecol. 2014;39:32-43.

56. Pothikasikorn J, Overgaard H, Ketavan C, Visetson S, Bangs MJ, Chareonviriyaphap P. Behavioral Responses of Malaria Vectors, Anopheles minimus Complex, to Three Classes of Agrochemicals in Thailand. J Med Entomol. 2007; 44: 9-1032.

57. อรวรรณ สวรรณทอง. กระบวนการปนเสนใยดวยไฟฟาสถตส าหรบประยกตใชทางการแพทย. วารสารวทยาศาสตร มข. 2558; 43(4) 578-564.

58. ปรชญา ทพยดวงตา, จกรพนธ ศรธญญาลกษณ . ความรเบองตนและการประยกตใชเทคโนโลยการปน เสนใยดวยไฟฟาสถต ในดานเภสชกรรมและเครองส าอาง. วารสารเภสชศาสตรอสาน . 2560; 13(2) : 1-15.

59. Eamsila C, Frances P, Strickman D. Evaluation of permethrin treated military uniforms for personal protection against malaria in northeastern Thailand. J Am Mos Con Assoc. 1994; 10:515-21.

60. Kimani EW, Vulule JM, Isabel W, Kuria IW, Mugisha F. Use of insecticide-treated clothes for personal protection against malaria: a community trial. Malaria J. 2006; 5:63.

61. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค. ฐานขอมลกฏวทยา [อนเทอรเนต]. [สบคนเมอ 22 ก.พ. 2561]. แหลงขอมล:http://www.thaivbd.org/entomological/report/test?province =&month=&year=&chemical_id=2&density= .

62. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง กรมควบคมโรค. การศกษาความไวของยงพาหะน าโรคไขมาลาเรยตอสารเคมก าจดแมลง พนทจงหวดสราษฎรธาน. นนทบร: ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง; 2555.

63. สกญญา สวรรณรตน, ปฐมพร พรกช, อนพงศ สจรยากล. การศกษาประสทธผลเสอคลมตาขายชบสารเคม ตอการปองกนไขมาลาเรยในประชากรทมอาชพท าสวนยางพารา จงหวดสราษฎรธาน ป พ.ศ.2545-2546. วารสารโรคตดตอน าโดยแมลง. 2547;1: 23-9.

----------------------------------------------