symposium cheek to cheek - cedric hèle instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’...
TRANSCRIPT
![Page 1: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/1.jpg)
Kristel Mulders
Seksuologe UZ-Leuven
7 mei 2015
Symposium Cheek to CheekSeksualiteit: een menselijke behoefte…
![Page 2: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/2.jpg)
Wat is seksualiteit?
• Definities:
– Van Dale: Handelingen en gevoelens die te
maken hebben met lichamelijke opwinding
en vrijen
– Volgens de WHO: De integratie van
somatische, emotionele, intellectuele en
sociale aspecten van een seksueel persoon
op een manier die verrijkend is en die de
persoonlijkheid, communicatie en liefde
bevordert
![Page 3: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/3.jpg)
Seksualiteit en ziekte
• Uitgangspunt:
– Seksualiteit is een complex fenomeen waarin
biologische, psychologische, relationele en
culturele factoren een rol spelen.
– Een chronische ziekte verwijst naar een aantal
biologische symptomen, maar kan evenzeer
grote psychologische, relationele of sociale
gevolgen met zich meebrengen.
![Page 4: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/4.jpg)
• In onze maatschappij nog steeds taboe rond
– Seksualiteit
– Ziekte
– Sterven
spreken over seksualiteit wordt beïnvloed
door de socioculturele context
![Page 5: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/5.jpg)
Seksueel
functioneren
• Vasocongestie –
Bloedvoorziening
• Myotonie – Spieren
• Zenuwstelsel
Seksuele
beleving
• Psyche ~
Seksuele
identiteit
• Relatie ~
Seksuele relatie
![Page 6: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/6.jpg)
Seksualiteit
1. Seksuele beleving
![Page 7: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/7.jpg)
Intimiteit
– Self-disclosure
– Partner-disclosure
– Responsiviteit van de partner
![Page 8: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/8.jpg)
Omgaan als koppel
• Rol van intimiteit
– Self-disclosure
– Partner-disclosure
– Responsiviteit
• Geen of onduidelijke communicatie over seksualiteit kan leiden tot
stress en ontevredenheid binnen de (seksuele) relatie!
• (Juraskova, 2003; Botelho, 2000)
![Page 9: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/9.jpg)
Psychologische aspecten na kanker
• Emotionele labiliteit, wisselende stemmingen
• Spanning, angst, onzekerheid, neerslachtigheid
• Herbeleving van angstige situaties
• Piekeren, preoccupatie met en angst voor lichamelijke verschijnselen als mogelijke signalen van het naderend einde
• Gevoelens van controleverlies
![Page 10: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/10.jpg)
PSYCHOLOGISCHE VERANDERINGEN
• Een beperkte energie die vooral gebruikt wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’
• « Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles)
• Niets doen versus hyperactiviteit
• Verstoring van het lichaamsbeeld → verlies van zelfvertrouwen → Gevoel niet meer aantrekkelijk te zijn → vermindering van seksueel verlangen)
![Page 11: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/11.jpg)
Relationele aspecten
• Ziekte kan een invloed hebben op
– Partnerrelatie
• Intensivering van de relatie
• Verbinden <-> elkaar niet vinden
– Verschil in verwerking
– Gevoel van verlies
– Rolverandering en rolverwarring
![Page 12: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/12.jpg)
Kanker en de seksuele relatie
• Noodzaak van:
– Open communicatie
–Verbaal
–Non-verbaal
» Lichamelijk elkaar nabij blijven door aanrakingen,
knuffels, liefkozingen
» Daardoor kan de overgang naar opwindende seksualiteit
sneller gezet worden
![Page 13: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/13.jpg)
Seksualiteit:
2. Lichamelijk seksueel functioneren
![Page 14: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/14.jpg)
Masters & Johnson
![Page 15: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/15.jpg)
Oorzaken van seksuele
veranderingen
• Lichamelijke
• Psychologische
• Relationele
![Page 16: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/16.jpg)
26-5-2015 16
LICHAMELIJKE VERANDERINGEN
na kanker
– Directe invloed:
• Genitale aantasting -> veranderd lichaam
• Seksuele fysiologie (hormonaal)
– Indirecte invloed:
• Lichamelijke verwikkelingen (neurologisch)
• Secundaire verschijnselen (pijn, vermoeidheid,
stijfheid)
![Page 17: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/17.jpg)
Kanker ~ seksuele responscyclus
• Verlangen
• Bij ♀: Sterke daling tot 1 jaar na de behandeling
• ~ energiepeil
• Zin in??
• Responsief versus spontane zin
![Page 18: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/18.jpg)
Kanker ~ seksuele responscyclus
Opwinding
Lichamelijk :
♀ : vochtig worden ♂ : erectie• Hormoonbehandeling
(menopauze)
• Bestraling
• Chemotherapie
Psychologisch: mentaal opgewonden worden
![Page 19: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/19.jpg)
Kanker ~ seksuele responscyclus
Orgasme
Aanpassing aan:
- Veranderde gevoeligheid
- Zoeken naar andere stimulatie
- Verandering in intensiteit en soort gevoel
![Page 20: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/20.jpg)
Kanker ~ seksuele responscyclus
Pijn
• Door fysieke belemmering
• Angst
seksuele responscyclus naar
Masters en Johnson
![Page 21: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/21.jpg)
Angst-pijn-cirkel van Spano
![Page 22: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/22.jpg)
Behandeling
• Chirurgie
– Functioneel
• Voortplanting
• Spijsvertering en excretie
• Spraak
• Mobiliteit
• …..
– Verminking
![Page 23: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/23.jpg)
Nevenwerkingen
Chemotherapie– Haaruitval
– Misselijkheid en braken
– Gewichtsverlies/toename
– Moeheid
– Droogte/atrofie
– Pijnlijke ejaculatie
– Voorbehoedsmiddelen
– Tintelend gevoel aan handen en voeten
– Verstoring hormonale balans
![Page 24: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/24.jpg)
• Nevenwerkingen van radiotherapie:
– Bij bestraling in het klein bekken:
Uitval van hormoonproductie (eierstokken)
Aantasting en irritatie van de slijmvliezen: minder of
niet meer vochtig worden + stugge vagina, waardoor
meer kans op bloedingen en/of
ontstekingen.
Verkleving van de schedewanden.
erectiele disfunctie: afhankelijk van dosis en grootte van stralingsgebied (zenuwbeschadiging en verlittekening van de bestraalde weefsels: bloedvaten verliezen hun elasticiteit of kunnen verkalken)
Vermindering van productie van zaadvloeistof(bij bestraling van prostaat)
Irritatie van de plasbuis: tijdelijke pijn bij klaarkomen
Angst om te vrijen omwille van ‘radio-actieve’ partner
– Bij bestraling van de borst:
Zenuwbeschadiging en verlittekening
![Page 25: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/25.jpg)
• Nevenwerkingen van hormoontherapie:
(borst-, baarmoeder- en prostaatkanker)
-dalend seksueel verlangen
-dalende orgasme-capaciteit
-geen of verminderde vochtigheid van de vagina (drogere vagina): kan leiden tot infecties met jeuk en irritatie tot gevolg.
-pijn bij plassen
-stemmingsveranderingen, opvliegers, hoofdpijn, gewichtstoename, …
-afname spermaproductie
-(soms) afnemend erectie-vermogen
-(soms) gevoel van minder man te zijn: vaak door het verlies van vruchtbaarheid.
![Page 26: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/26.jpg)
Oestrogenen
Androgenen:
oa Testosteron
Androgenen:
oa Testosteron
Androgenen
Oestrogenen
![Page 27: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/27.jpg)
Praktische tips
• Seksueel verlangen
– Spontane <-> responsieve zin
streeloefening
- Zin om zin te maken?
![Page 28: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/28.jpg)
Praktische tips
• Opwinding
– Langer voorspel
– Technische hulpmiddeltjes: glijmiddel,
vaginale bevochtiger
– medicatie
![Page 29: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/29.jpg)
Praktische tips
• Orgasme
– Kan na CT/RT voor mannen tijdelijk pijnlijk zijn!
– Kan tijdens CT soms moeilijk te bereiken zijn
– Ervaar je zowel met je hoofd als met je lichaam
– Tevredenheid en plezier over een vrijpartij, hoeft
niet samen te hangen met een orgasme.
![Page 30: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/30.jpg)
Praktische tips
• Pijn bij het vrijen (bij vrouwen): – Droogheid van de vagina
– Spanning van de bekkenbodemspieren
– angst
• Wanneer vrijen
• Rustig de tijd nemen
• Alternatieven voor geslachtsgemeenschap
• Communicatie over gevoelens, angsten, onzekerheden, voorkeuren
• Seksualiteit is aangeleerd; er moet terug geoefend worden
![Page 31: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/31.jpg)
Seksualiteit in een palliatieve setting
• Een palliatieve diagnose brengt de
kernidentiteit van een persoon, waarvan
seksualiteit een deel uitmaakt, in gevaar
(Cagle & Bolte, 2009)
• Wat als mensen in deze kwetsbare tijd de
behoefte hebben om zich intiem te verbinden
op de meest levensbevestigende manier?
![Page 32: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/32.jpg)
Seksualiteit in een palliatieve setting
• Definitie van Gilley in 1988:
“ de capaciteit van het individu om emotionele
behoeften te linken met fysieke intimiteit
binnen de grenzen van zijn of haar
mogelijkheden.”
![Page 33: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/33.jpg)
Seksualiteit in palliatieve setting
• Seksuele activiteiten nemen vaak een andere
vorm aan en krijgen een andere betekenis op
het einde van het leven
• Sterkere behoefte aan intimiteit
• De emotionele verbinding met anderen is
een integrale component van seksualiteit
![Page 34: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/34.jpg)
Seksualiteit in palliatieve setting
• Wel 1/3e blijft geslachtsgemeenschap
hebben (Moynihan 2010)
• Niveau van belangrijkheid dat aan
seksualiteit wordt gegeven, verandert
slechts minimaal ten opzichte van de start
van de ziekte
![Page 35: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/35.jpg)
Seksualiteit in palliatieve setting
• Redenen waarom nauwelijks nog functioneel
seksleven in palliatieve setting:
– Gebrek aan kennis over wat te verwachten
– Gebrek aan hulpbronnen
– Slechte communicatievaardigheden
– Onopgeloste wrok en kwaadheid
– Spanningen opgelopen tijdens de ziekte en behandeling
![Page 36: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/36.jpg)
→ nood aan professionele hulp om met de veranderingen
op vlak van seksualiteit om te gaan.
→ zoektocht naar praktische strategieën en emotionele
steun
→ ongewenste veranderingen op vlak van seksualiteit
hebben een negatieve invloed op het sociale welzijn
en kunnen het zelfvertrouwen negatief beïnvloeden
![Page 37: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/37.jpg)
Actief bespreken van seksuele problemen
- destigmatiseert seksuele moeilijkheden
- voorkomt schaamte
- voorkomt verergering van het probleem op een
later tijdstip
- voorlichting vooraf kan barrières voorkomen
![Page 38: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/38.jpg)
Palliatief beleid
- Kwaliteit van leven staat voorop
- medische comfortzorg
- vermijden van pijn
- bestrijden van ziektesymptomen
![Page 39: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/39.jpg)
Sekspositief palliatief beleid
- Privacy, niet zo maar kamer betreden
- Eenpersoonskamers
- Partners die kunnen overnachten
- Glijmiddel en/of condooms voorzien
- Grotere bedden?
![Page 40: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/40.jpg)
Kwaliteit van leven
• Seksualiteit is een belangrijk onderdeel van de
QOL
• Seksualiteit negeren als zorgverlener
↓
Ontwikkeling van (vaak onnodige) chronische seksuele-
en relatieproblemen.
• Gebrek aan (seksuele) informatie speelt een rol in
angst voor seksualiteit.
![Page 41: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/41.jpg)
Is seksuele hulpverlening nodig?
• Uit verschillende onderzoeken (Hordern
(2000); Gott et al. (2003); Reynolds et al. (2005)):
– Patiënten krijgen nauwelijks voorlichting
ondanks duidelijke behoefte
– verpleegkundigen zelf beschouwen de zorg
over seksualiteit als een onderdeel van hun
professionele rol! (wat niet wil zeggen dat ze
die zorg ook altijd opnemen)
![Page 42: Symposium Cheek to Cheek - Cedric Hèle Instituut · wordt om ‘te vechten tegen de ziekte’ •« Chronische aandoening » (regelmatige opvolging en controles) •Niets doen versus](https://reader034.vdocuments.net/reader034/viewer/2022050302/5f6b256d57e4c9508234c42c/html5/thumbnails/42.jpg)
Conclusie
• Is het nodig om aandacht te hebben voor seks?
• Seksuele dysfunctie is evengoed een
neveneffect van behandeling als bijvoorbeeld:
urine-incontinentie, vermoeidheid, menopauze,…
• Onderkennen en doorverwijzen