sÖz - ea - say | 05 co rafya...

Ortaöğretim Alanı

CoğrafyaDers Föyü

33

SÖZ - EA - SAY | 05

Atmosfer ve İklimİklim ve Hava Durumu

Atmosfer içerisinde meydana gelen hava olayları ile yeryüzünde görülen iklim tip-lerini inceleyen bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) adı verilir. Klimatolojinin ko-nusu olan iklim, geniş bir alanda uzun yıllar boyunca görülen atmosfer olaylarının ortalama durumudur. İklim bilimi, atmosfer olaylarını incelemek için fiziğin bir alt dalı olan Meteoroloji biliminin verilerinden büyük ölçüde yararlanır.

Hava Durumu İklim1. Dar bir alanda, kısa süreli hava

olaylarıdır.1. Geniş bir alanda, uzun yıllar değiş-

meyen, ortalama hava durumlarıdır.

2. Meteoroloji inceler. 2. Klimatoloji inceler.

3. Günlük değişken atmosfer olayları-nı inceler.

3. Uzun süreli atmosfer olaylarının or-talamasını inceler.

4. Değişkenlik fazladır. 4. Değişkenlik azdır.

5. Belirtilirken Güneşli, rüzgârlı, yağ-murlu gibi ifadeler kullanılır.

5. Belirtilirken kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılır.

NOTMeteorolojik (Rasat) Gözlemler

Sinoptik Rasatlar: Bütün dünyada aynı anda yapılan ve atmosferin yatay ve dikey durumunun incelendiği gözlem türüdür.

Klimatolojik Rasatlar: Dünya’nın her ülkesinde yerel saate göre yapılır. Ülke-mizde 7 saat ara ile 07, 14, 21 olmak üzere üç kez yapılır.

Fenolojik Rasatlar: Tarımsal amaçla yapılır. Bitkilerin yetişme dönemlerini ele alan rasat türüdür.

AtmosferYerküreyi çepeçevre saran gaz örtüsüne atmosfer adı verilir. Atmosfer, Dünya üzerindeki canlıların hayatlarını düzgün bir biçimde devam ettirebilmeleri için ge-rek duyduğu çeşitli gazları, su buharını ve toz zerreciklerini içinde barındırır.

Atmosferin Özellikleri

Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır.

Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda toplanmıştır.

Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır dolayısıyla atmosferin alt katmanları daha sıcaktır.

Atmosferin kalınlığı Ekvator'da fazla, kutuplarda azdır.

Ortalama kalınlığı 10.000 km’dir.

1. Klimatoloji ve meteorolojiyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?A) Meteoroloji,tümatmosferikolayların

yatayvedikeyyönlüdeğişiminiince-ler.

B) Klimatoloji, hava durumunu takipedereköngörülerdebulunur.

C) Klimatoloji, hava olaylarının coğra-fi ortama ve insana yansımalarınıaraştırır.

D) Meteorolojihavaolaylarınıbütünay-rıntılarıileinceler,olaylarındayandı-ğıfizikyasalarınıbulmayaçalışır.

E) Klimatoloji uzun süreli, meteorolo-ji ise kısa süreli ölçümlenmiş havaolaylarınıntakibiniyapar.

2. Aşağıdakilerden hangisi Dünya’nın atmosferinin ortadan kalkması duru-munda yaşanacak olaylardan biri de-ğildir?

A) Gök taşları yeryüzüne ulaşırdı.

B) Işık almayan yerler tam karanlık olur-du.

C) Yağış miktarında artış meydana ge-lirdi.

D) Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları artardı.

E) Ultraviyole ışınlar yeryüzüne daha çok ulaşırdı.

Uygulayalım

1. B 2. C

2018-2019 COG_TYT_FÖY (BOOK).indb 33 28.05.2019 20:02

34

Coğrafya Ders Föyü 05

1. Atmosferle ilgili olarak, aşağıda ve-rilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Su buharının tamamı Troposfer'de bulunur.

B) Stratosfer, Güneş’ten gelen zararlı ışınları süzer.

C) İklim olayları Troposfer'de meyda-na gelir.

D) Stratosfer, yatay hava hareketleri-nin görüldüğü tabakadır.

E) Termosfer, göktaşlarının parçalan-dığı kattır.

2. I. OksijenII. AzotIII. KarbondioksitIV. SubuharıV. Asalgazlar

Yukarıdakilerden hangileri tropos-ferde sürekli bulunan ve miktarı za-man içinde değişen gazlardır?

A) I ve II B) I ve III

C) II ve V D) III ve IV

E) I ve IV

Atmosferde Bulunan Gazlar

Her zaman bulunan ve miktarı değişen gazlar

Su buharı nem ve karbondioksit

Her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar

%78 Azot, %21 Oksijen, %1 Asal gazlar

Her zaman bulunmayan gazlar Tozlar ve ozon

Su Buharı (Nem)Yeryüzünün aşırı ısınıp, soğumasını engelleyen su buharı, yere ve zamana göre ora-nı en çok değişen gazdır. Yağış, bulut, sis gibi hava olaylarının oluşmasını sağlar.

Karbondioksit Atmosferin Güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğini artırır. Havadaki kar-bondioksit (CO2) miktarının artması sıcaklığı artırıcı, azalması ise sıcaklığı düşü-rücü bir etki yapar. (Sera etkisi)

OzonHava içindeki oksijen (O2) mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının etkisi altında ozon (O3) hâline geçer. Ozon gazı, içinde hayatın gelişmesine olanak vermez ancak at-mosferin üst katmanlarında ultraviyole ışınları emerek yeryüzündeki yaşam üze-rinde olumlu bir etki yapar. Yeryüzünden 19-45 kilometre yükseklikler arasında bulunan ozon katı son yıllarda incelmiştir. (Kloroflorokarbon gazları nedeniyle)

Atmosferin KatmanlarıTroposfer

Tüm gazların % 75’i bu katman- Ekzosfer

10000 km

400 km

90 km

50 km

12 km

İyonosfer

Stratosfer

Mezosfer

Troposfer

da bulunur.

Yoğunluğun en fazla olduğu kat-mandır.

Troposfer, yerden yansıyan ışınlarla alttan yukarıya doğru ısınır. Bu nedenle alt kısımları daha sıcaktır. Yerden yükseldik-çe sıcaklık her 100 m’de yakla-şık 0,5°C azalır.

Güçlü yatay ve dikey hava hare-ketleri görülür.

Su buharının tamamı troposfer-de bulunduğu için tüm mete-orolojik olaylar (hava olayları) burada oluşur.

Stratosfer

Üst sınırı yerden 12-50 km yüksekliktedir.

Sıcaklık yaklaşık -50°C’dir.

Yatay hava hareketleri görülür. (Jet rüzgârları)

Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır. Bu tabaka, Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.

Uygulayalım

1. E 2. D


35


Mezosfer (Şemosfer)

Üst sınırı yerden 50 - 90 km yüksekliktedir.

Yıldız kayması olarak bilinen gök taşlarının (meteor) atmosferde yanması ve parçalanması olayı bu katmanda meydana gelir.

Bu katın içerisinde; stratosferde başlayıp mezosferde son bulan ozon katı bu-lunur. Bu kat, Güneş'ten gelen zararlı ışınların yere ulaşmasını engeller.

İyonosfer Mor ötesi (ultraviyole) ışınların, gaz moleküllerini parçalayarak iyonlar hâline getirdiği katmandır.

Üst sınırı yerden 90-400 km yüksekliktedir.

Radyo dalgalarını yansıtır. (İletişimi sağlar.)

Kutup ışıkları (aurora) bu katmanda görülür.

Ekzosfer Atmosferin en üst tabakasıdır.

Yer çekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir.

Kesin sınırı tam olarak bilinmez.

Haberleşme uyduları yapay uydular bu katmana yerleştirilir.

İyonosfer ve ekzosferin ikisine birden Termosfer de denir.

İklim Elemanlarıİklim elemanları; sıcaklık, basınç, rüzgâr, nem, yağış, bulutluluk gibi atmosfere ait olan unsurlardır.

SıcaklıkMaddelerin sahip olduğu ortalama kinetik enerjiye sıcaklık adı verilir.

Yeryüzü ve atmosferin temel enerji kaynağı Güneş’tir. Güneş’ten gelen bu enerji, Güneş sabitesi (solar konstant) ile belirlenir. Atmosferin üst sınırında 1 cm2’ye 1 dakikada gelen kalori miktarına güneş sabitesi (solar konstant) adı verilir. Atmosferin etkisiyle, Güneş’ten gelen ışınların tamamı yere ulaşmaz. Atmosfer Güneş ışınlarını çeşitli oranlarda tutar ve dağıtır. Bu nedenle yeryüzü Güneş’ten gelen ışınlardan çok atmosfer tarafından tutulan ışınlarla ısınır. Güneş’ten gelen ışınların bir kısmı atmosfere, bulutlara ve yeryüzüne çarparak geriye yansır.

AtmosferdenYansıyan

BulutlardanYansıyan

YeryüzeyindenYansıyan

%51 YeryüzüTarafından Tutulan

%19 Atmosfer ve BulutlarTarafından Tutulan

Güneşten GelenRadyasyon %100%6%20%4

GÜNEŞ

1. I. Ekzosfer:EndışkatmanII. Termosfer:EnsıcakkatmanIII. Troposfer:Sadeceyatayhavaha-

reketlerininolduğukatman

Yukarıda verilen atmosfer katman-larından hangilerinin özelliği yanlış verilmiştir?

A)YalnızI B)YalnızII

C)YalnızIII D)IveIII

E) II ve III

2. Aşağıdakilerden hangisi, Türki-ye’de yükselti - sıcaklık ilişkisine örnek olarak gösterilebilir?

A) Batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklığın düşmesi

B) Torosların güney yamacının kuzey yamacından daha sıcak olması

C) Akdeniz kıyılarının Karadeniz kıyı-larından sıcak olması

D) Kuzeyden esen rüzgârların sıcaklı-ğı düşürmesi

E) Tekirdağ’da ortalama sıcaklığın Edirne’den yüksek olması

Uygulayalım

1. C 2. A


36


Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler1. Güneş Işınlarının Yeryüzüne Düşme AçısıGüneş ışınları bir yere ne kadar büyük açı ile düşerse ısınma o kadar fazla olur.

a) Dünyanın ŞekliGüneş ışınları, Dünya’nın şekline bağlı olarak Ekvator çevresine dik ve dike yakın açılarla gelirken kutuplara doğru gidildikçe bu açılar küçülür. Bu da sıcaklığın Ekvator'dan kutuplara doğru azalmasına neden olur. (Enlem Etkisi)

b) Dünya’nın Günlük HareketiDünya’nın günlük hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının bir noktaya

06:00 12:00 18:00

06:00

Günlük SıcaklıkMaksimum Sıcaklık

Güneşlenme

24:00

En

erji

ve

Sıc

aklı

k D

eğiş

imi

12:00 14:00 18:00 24:00

düşme açısı sabahtan öğleye kadar artar. Öğleden akşama kadar ise azalır. Günün en yüksek sıcaklığı, ışınların en büyük açı ile geldiği öğle saati değil, depolanan enerjinin en fazla olduğu 13.00-14.00 saatleri arasında ölçülür. Çünkü öğleye kadar yerde biriken enerji, ışınların düş-me açısının daralmasıyla birlikte ışıma ile atmosfere iletilir. Soğuma gece boyu devam eder, yer soğur. Güneş’in doğuş saatinde soğuma sona erer ve yerde enerji depolamaya başlar. Soğumanın sona erdiği anda günün en düşük sıcaklığı yaşanır.

c) Dünya’nın Eksen Eğikliği ve Yıllık HareketiBir noktaya güneş ışınlarının düşme açısı mevsimlere göre değişiklik gösterir. Bu durum, sıcaklığın da mevsimlere göre farklı olmasına ne-den olur.

d) Eğim ve BakıGeniş bir bölgeye düşen birbirine paralel ışınların yere düşme açıları, yamaç eğimine ve bakı durumuna (Güneş’e dönüklüğe) göre değişiklik gösterir. Bu durum yerel ısınma farklarına neden olur. Kuzey Yarım Küre’de güney yamaçlar, Güney Yarım Küre’de ise kuzey yamaçlar güneş ışınlarını yıl boyunca daha büyük açı ile alır ve daha sıcak olur. Ekvator çevresinde bakının etkisi her iki yamaçta da görülür.

Güneş'e dönük olan eğimli yamaçlarda; Güneşlenme süresi daha uzundur.

Sıcaklık daha yüksektir.

Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresi daha kısadır.

Karların yerde kalma süresi daha kısadır.

Ormanların yükselti sınırı daha fazladır.

Kalıcı karların başlama yüksekliği daha fazladır.

2. Güneş Işınlarının Atmosfer İçerisinde Aldığı YolGüneş ışınlarının dik ve dike yakın açılarla geldiği yerlerde alınan yol kısa olduğu için (enerji kaybı az) alınan enerji ve ısınma fazladır.

Güneş ışınlarını eğik açı ile alan yerlerde alınan yol uzun olduğu için (enerji kaybı fazla) alınan enerji ve ısınma azdır.

Bu bilgilere göre;

Gün içinde öğlen alınan yol kısa ve ısınma fazladır. Sabah ve akşam ise alınan yol uzun ve ısınma azdır.

Ekvator üzerinde 21 Mart ve 23 Eylül günlerinde 12.00’da alınan yol kısa olduğu için enerji ve ısınma fazladır.

21 Haziran’da Yengeç Dönencesi'nde 12.00’da alınan yol kısa olduğu için enerji ve ısınma fazladır.

21 Aralık’ta Oğlak Dönencesi'nde 12.00’da alınan yol kısa olduğu için enerji ve ısınma fazladır.


37


3. YükseltiDeniz seviyesinden yükseğe çıkıldıkça atmosferin yoğunluğunun ve içindeki su buharının azalması ile troposferin daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınması nedeniyle sıcaklık, her 100 m’de yaklaşık 0,5°C azalır. Bu nedenle enlemi aynı olan iki farklı noktadan daha yüksekte olan diğerine göre daha soğuk olur.4. Güneşlenme SüresiBir merkezin gün içinde Güneş'i gördüğü süreye güneşlenme süresi adı verilir. Yaz aylarında güneşlenme süresinin fazla olması sıcaklığın artmasında etkilidir. Güneşlenme süresi enlem, mevsim, bakı ve bulutlu gün sayısına göre farklılık gösterir.

NOTKutuplarda altı ay boyunca güneşlenme olduğu halde sıcaklığın düşük olmasının nedeni ışınlarının geliş açısının düşük olmasıdır.

5. Kara ve Denizlerin DağılışıKaralar çabuk ısınır çabuk soğur, denizler ise geç ısınır geç soğur. Bu durum üzerinde karaların katı ve durgun, denizlerin ise sıvı ve hareketli olmasının etkili olduğu söylenebilir.

Kara

Sıcak

YAZ KIŞ

TEMMUZ AĞUSTOSEN SICAK OLDUKLARI

AYLAREN SOĞUK OLDUKLARI

AYLAR

OCAK ŞUBAT

Serin

Deniz Kara

Soğuk Ilık

– –Deniz

Karasal İklim Bölgesi Denizel İklim Bölgesi Kış erken gelir, uzun sürer.

Kış geç gelir, kısa sürer.

Günlük ve mevsimlik sıcaklık farkları faz-ladır.

Günlük ve mevsimlik sı-caklık farkları azdır.

Hava çabuk ısınır, çabuk soğur.

Hava geç ısınır, geç soğur.

Kış yağışları kar şek-lindedir.

Kış yağışları yağmur şek-lindedir.

6. Nem (Su buharı)Atmosferde bulunan nem, aşırı ısınma ve aşırı soğumayı engelleyerek sıcaklığı dengeleyici bir etki yapar. Günlük ve yıllık sıcaklık farkını azaltır. Nem miktarı deniz ve göl kenarlarında, alçak ve sıcak bölgelerde fazla, denize uzak, soğuk ve yüksek bölgelerde azdır.

7. Okyanus AkıntılarıEnlemin etkisi ile ekvatoral bölgeden gelen akıntılar sıcak su, kutup bölgelerinden gelen akıntılar ise soğuk su taşırlar. Sıcak su akıntıları geçtikleri kıyılarda sıcaklığı yükseltici, soğuk su akıntıları ise sıcaklığı düşürücü etki yapar.

Sıcak su akıntıları: Gulf-stream, Alaska, Brezilya, Kuroşiyo, Doğu Avustralya

Soğuk su akıntıları: Labrador, Oyaşiyo, Kanarya, Kaliforniya, Peru-Şili (Humbolt), Benguela, Batı Avustralya, Doğu Grönland

8. RüzgârlarGeldikleri yerin sıcaklık, nem gibi özelliklerini gittikleri yere taşıyan rüzgârlar, Ekvator yönünden geldiklerinde sıcaklığı arttırırken kutup yönünden geldiklerinde sıcaklığı düşürürler. Kuzey Yarım Küre'de kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken güney-den esenler sıcaklığı yükseltir. Güney Yarım Küre'de bu durum tam tersi olarak gerçekleşir.

9. Bitki ÖrtüsüBitki örtüsü gündüzleri fazla ısınmayı, geceleri ise aşırı soğumayı engeller. Bitki örtüsünün gür olduğu yüzeylerde gündüz-gece arasındaki sıcaklık farkları ve değişimleri, açık alanlara göre daha azdır. Bitki örtüsünün sıcaklık üzerinde dengeleyici bir etkisi vardır.

NOTSıcak ve soğuk okyanus akıntılarının karşılaştığı yerlerde canlı çeşitliliği fazladır. Balıkçılık gelişmiştir. Yüzeyin kar veya bitki ile kaplı olması da sıcaklık üzerinde etkili olmaktadır.


38


İzoterm HaritalarıSıcaklığı aynı olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere izoterm (eş sıcaklık) eğrileri denir.

Genel olarak dar bölgelerin gerçek sıcaklık değerlerini göstermek için hazırlanan haritalara gerçek izoterm haritaları adı verilir.

Geniş bölgelerde sıcaklık dağılışında enlem ve kara-deniz dağılışı gibi faktörlerin etkilerini belirtmek için sıcaklıkların deniz seviyesine indirgenmesiyle hazırlanan haritalara ise indirgenmiş izoterm haritaları adı verilir.

İndirgenmiş sıcaklık (°C) = Ölçülen sıcaklık + Yükselti/100 x 0,5°C

Sıcaklığın Coğrafi DağılışıDünya Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı

Dünya’nın şeklinden dolayı genel olarak sıcaklık Ekvator’dan kutup-

Ekvator

–10° –10°

10°

10°0°

20° 30° 30°

20°

lara doğru azalır. Günlük harekete bağlı olarak dönencelerde nemin az olması sonucu çöllerin oluşumu yüksek sıcaklıklara neden olmuştur.

En düşük ve en yüksek sıcaklıklar karaların oranının fazla olduğu Kuzey Yarım Küre’de görülür.

Kuzey Yarım Küre’de karaların güney kıyılarının, Güney Yarım Kü-re’de ise karaların kuzey kıyılarının daha sıcak olmasının nedeni enlemdir.

Kara ve denizlerin yarım kürelerde farklı dağılması, eş sıcaklık eğ-rilerinin Güney Yarım Küre’de Kuzey Yarım Küre’ye göre daha dengeli uzanmasını sağlamıştır. (Denizlerin daha geniş alan kaplamasından dolayı)

Dünya Ocak Ayı Sıcaklık Dağılışı Enlem ve karasallık sebebiyle Dünya'nın en soğuk yeri Sibirya’dır.

Ekvator

–20°–20°

–40°

10°

10°0°

20°

30° 30°

30°

20°

En sıcak yerler Oğlak Dönencesi çevresindeki çöllerdir.

KYK’de kış, GYK’de yaz mevsimi yaşanmaktadır.

KYK’de izotermler denizler üzerinde kuzeye, karalar üzerinde güneye saparlar. Bu durum deniz akıntıları ve kara - deniz dağılı-şından kaynaklanır.

En sıcak yerler mevsim etkisiyle Güney Yarım Küre'dedir.

Dünya Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı

En soğuk yerler Antarktika kıtasındadır.

KYK’de yaz, GYK’de kış mevsimi yaşanmaktadır.

En sıcak yerler Kuzey Amerika’nın iç kesimi, Kuzey Afrika ve OrtaEkvator

10°

10°

0°

20°30°

20°

Asya çölleridir.

GYK’de 0 ve 10 °C eğrileri düzgün bir uzanış gösterir.

Bu durum denizlerin fazla yer kaplamasından kaynaklanır.

NOTTermik Ekvator: Meridyenlerin en sıcak noktalarının birleştirilmesi ile elde edilen eğrilerdir.

NOTNormalde troposferde yeryüzünden yükseldikçe sıcaklık azalır. Ancak bazı durumlarda yerden yükseldikçe sıcaklık artar. Buna sıcaklık terselmesi (inversiyon) denir. Özellikle kış aylarında görülür.


05Neler Öğrendik?

39

1. Kuzeyden gelen okyanus akıntılarının sıcaklığı yük-selttiği bir merkez için aşağıda verilen bilgilerden hangisi kesin doğru olur?

A) Güney Yarım Küre’de görülür.

B) Büyük Okyanus’ta yer alır.

C) Asya Kıtası kıyılarında etkili olur.

D) Ekvator’a yakın yerlerde görülür.

E) Orta enlemlerdeki iç denizlerde bulunur.

2. Aynı enlem üzerinde olmasına rağmen İzmir’in yıl-lık ortalama sıcaklığının Van’dan yüksek olmasında, aşağıdakilerden hangisi en az etkilidir?

A) Yükselti farkı

B) Karasallık

C) Nem miktarı

D) Denize uzaklık

E) Bitki örtüsü

3.

Ekvator

II

I

Yukarıda verilen Dünya haritasında I. bölge Güneş ışın-larını daha dik açıyla almasına karşın, güneş ışınlarını daha eğik açıyla alan II. bölge kadar sıcak değildir.

Bu durumun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Denizlere uzaklık

B) Nemlilik

C) Yükselti

D) Enlem derecesi

E) Okyanus akıntıları

4. Aşağıdaki haritada I, II ve III numaralı doğrultularda veri-len merkezlerin yaz mevsiminde, aynı andaki sıcaklıkları birbirinden farklıdır.

İstanbul

Antalya

Ankara

Mardin

Erzurum

Mersin III

II

I

Buna göre, gösterilen doğrultularda sıcaklık farkla-rının oluşmasına etki eden faktörler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) Denizellik Enlem Yükselti

B) Enlem Yükselti Denizellik

C) Yükselti Denizellik Enlem

D) Enlem Denizellik Yükselti

E) Denizellik Yükselti Enlem

5. Rüzgârlar kaynaklandığı enleme göre, ulaştıkları yerler-de sıcaklığı artırıcı ya da azaltıcı etki yaparlar.

4

3

2 1

45°

50°

55°

60°

Yapılan açıklamaya göre, yukarıda numaralandırıla-rak gösterilen rüzgârların sıcaklığa etkileri, aşağıda-kilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

1 2 3 4

A) Artırır Artırır Azaltır Artırır

B) Azaltır Artırır Artırır Azaltır

C) Azaltır Azaltır Artırır Artırır

D) Artırır Azaltır Artırır Azaltır

E) Artırır Azaltır Azaltır Artırır


Cevaplar

Neler Öğrendik?

40

6. Aşağıda Güney Yarım Küre’nin orta enlemlerinde yer alan bir dağın kesiti verilmiştir.

Güney

Kuzey

III IV

VIII

Buna göre, işaretli bölgelerin hangisinde bakı olayına bağlı olarak sıcaklık değerlerinin daha yüksek olması beklenir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

7. Orta enlemlerde yer alan bir yerde Güneş ışınlarının aynı açıyla geldiği 21 Mart’ta sıcaklık değerlerinin 23 Eylül’de-ki sıcaklık değerlerinden daha düşük olduğu ölçülmüştür.

Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedeni olabilir?

A) Dünya’nın yörüngedeki hızı

B) Dünya’nın eksen eğikliği

C) Sonbaharda bağıl nemin daha yüksek olması

D) Atmosferde tutulmanın ilkbaharda daha fazla olması

E) Sonbaharda ısı birikiminin ilkbahardan fazla olması

8. Atmosfer içerisinde yerden yükseldikçe sıcaklık azalır.

A

Deniz

B

(2800 m)•

•

(2800 m)

Buna göre A noktasında sıcaklığın 18°C olduğu anda B noktasında sıcaklık kaç derece olur?

A) 4 B) 7 C) 11 D) 14 E) 18

9. 210 km

80 km

50 km

12 km

0 km

Eksosfer

Termosfer

Mezosfer

Stratosfer

Troposfer

Yeryüzü

I

III

II

IV

V

Yukarıda verilen atmosfer katmanlarını gösteren şe-kilde kaç numaralı alanda ozon katmanı bulunmak-tadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

10. Kuzey Yarım Küre’de ılıman kuşak yaklaşık 38 enlem ge-nişliğe sahipken, Güney Yarım Küre’de 21 enlem genişli-ğe sahiptir.

Bu durumu ortaya çıkartan en önemli faktör aşağıda-kilerden hangisidir?

A) Gulf Stream sıcak su akıntısının Kuzeybatı Avru-pa’nın sıcaklığını yükseltmesi

B) Afrika’nın kuzeyi ve Ortadoğu’da çöllerin geniş alan kaplaması

C) Dünya’nın ortalama sıcaklığının 15°C olması

D) Karaların Kuzey Yarım Küre’de, Güney Yarım Kü-re’den daha geniş alan kaplaması

E) İki yarım kürede aynı anda farklı mevsimlerin yaşan-ması

11. Yüksek dağlık alanlardaki sıcaklık farkı deniz kıyılarından daha fazladır.

Aşağıdakilerden hangisi bu durum üzerinde etkili ol-mamıştır?

A) Dağlık alanlarda rüzgâr şiddetinin fazla olması

B) Deniz kıyılarında bağıl nemin yüksek olması

C) Dağlık alanlarda ışımayla enerji kaybının fazla olması

D) Yükseldikçe hava yoğunluğunun azalması

E) Dağlık alanlarda karasallığın şiddetli olması

1. A 2. E 3. B 4. B 5. E 6. D 7. E 8. A 9. D 10. D 11. A


Ortaöğretim Alanı

CoğrafyaDers Föyü

41

SÖZ - EA - SAY | 06

Atmosfer Basıncı ve RüzgârlarBasınç

Atmosferi oluşturan gazların belli bir ağırlığı vardır. Gazların yeryüzündeki cisimler üzerine uyguladığı kuvvete atmosfer basıncı adı verilir. Basınç barometre ile ölçülür. Birimi ise milibardır. (mb)

1. Normal Hava Basıncı: 45° enleminde, deniz seviyesinde, 15°C sıcaklıkta, 1 cm2’lik alan üzerine hava kütlesinin yaptığı ba-sınca normal hava basıncı adı verilir. Normal hava basıncının değeri 760 mm ya da 1013 milibar (mb)’dır.

2. Yüksek Basınç (Antisiklon): 1013 mb’dan daha yüksek olan basınca yüksek basınç adı

Yüksek Basınç

verilir. Yüksek basıncın olduğu yerlerde her zaman alçalıcı hava hareketleri vardır. Alçalan hava, yere çarpar ve çevreye doğru yayılır. Yüksek basınç alanlarında hava hareketleri mer-kezden çevreye doğrudur. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi nedeniyle merkezden çevreye doğru olan bu hava hareketi yön değiştirir. Hava kütleleri Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de ise sola doğru sapmaktadır. Yüksek basınç alanlarında, hava kütleleri alçaldıkça sürtünme etkisiyle ısınır, nem açığı oluşur. Hava genelde açıktır, yağış oluşmaz.

YB

Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre

YB

3. Alçak Basınç (Siklon): 1013 mb’dan daha alçak olan basınca alçak basınç adı verilir. Alçak

Alçak Basınç

basıncın olduğu yerlerde her zaman yükselici hava hareketleri vardır. Alçak basınç alanların-da hava hareketleri çevreden merkeze doğrudur. Dolayısıyla hava kütleleri buradan yükselir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi nedeniyle, hava hareketinin yönünde sapmalar meydana gelir. Hava kütleleri Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre'de sola doğru sapmaktadır. Alçak basınç alanlarında hava kütleleri yükseldikçe soğur, nem açığı kapanır.Hava genelde bulutlu ve yağışlıdır.

AB

Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre

AB

1. Aşağıdakilerden hangisi alçak basınç merkezlerine ait bir özelliktir?

A) Havanın nem açığı fazladır. B) Alçalıcı hava hareketi görülür.

C) Hava açık ve güneşlidir. D) Yatay yönlü hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.

E) Hava bulutlu ve kapalıdır.

Uygulayalım

1. E


42


1. 30° enlemleri ile 60° enlemlerinde oluşan basınçlara dina-mik basınç kuşakları denir.

Dinamik basınç kuşaklarının meydana gelmesinde etki-li olan faktör aşağıdakilerden hangisidir?A) Dünya'nın geoit şekliB) Dünya'nın yıllık hareketiC) Yörüngenin elips şekliD) Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki hareketiE) Dünya'nın küresel şekli

2. Aşağıdakilerden hangisi basınç ile ilgili doğru bir bilgi değildir?

A) Sıcaklık ile basınç ters orantılıdır.

B) Basınç değerlerini gösteren eğrilere izobar denir.

C) Alçalıcı hava hareketleri basıncın azalmasına neden olur.

D) Dünya’nın günlük hareketi dinamik basınç sistemlerinin oluşmasını sağlamıştır.

E) Yükselti değerlerinin artması basıncın düşmesine yol açar.

Basıncı etkileyen faktörler1. Sıcaklık (Termik etkenler): Isınan hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen havanın yere uygulamış olduğu basınç azalır.

Dolayısıyla sıcaklığın artmasıyla basınç azalır. Ekvator ve çevresi, Güneş ışınlarını yıl içerisinde daima dik ve dike yakın açılarla aldığı için, sıcaklık değerleri her mevsim yüksektir. Sıcaklığın her mevsim yüksek olması sürekli alçak basınç alanı oluşturur. Soğuyan havanın hacmi daralır, sıkışır, ağırlaşır ve alçalmaya başlar. Alçalan havanın yere yapmış olduğu basınç da artar. Kutuplar ve çevresinde sıcaklığın her mevsim düşük olması sürekli yüksek basınç alanı oluşturur. Sıcaklık ile basınç arasında ters orantı bulunur.

2. Yer çekimi: Maddenin ağırlığını yer çekimi belirler. Dünya’nın şeklinden dolayı, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe yer çekimi artmaktadır. Dolayısıyla atmosferin yere yapmış olduğu basınç değeri de enleme bağlı olarak kutuplara doğru artmak-tadır. Yer çekimi ile basınç arasında doğru orantı bulunur.

3. Yükselti: Deniz seviyesinden yukarı çıkıldıkça atmosferin kalınlığı ve gazların yoğunluğu azalmaktadır. Buna bağlı olarak, yükseldikçe basınç, yaklaşık her 10,5 metrede 1 mm düşer. Yükselti ile basınç arasında ters orantı bulunur.

4. Dinamik Etkenler (Günlük Hareket): Hava kütlelerinin, sıcaklık dışında başka bir kuvvetle, alçalarak yığılması veya yük-selerek seyrekleşmesi sonucunda da basınç değerleri farklılaşır. Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak dinamik basınçlar oluşur. Dinamik etkenlerin rolü, atmosferi oluşturan gazların, atmosfer yoğunluğunu etkilemesi ile olur. Buna göre yoğunlu-ğun artması ile basınç artar. Yoğunluğun azalmasına bağlı olarak, basınç da azalır.

5. Yoğunluk: Gazlar farklı yoğunlukta bulunmaktadır. Yoğunluğu fazla olan gazlar daha fazla basınç oluşturur. Yoğunluk ile basınç doğru orantılıdır. Yoğunluğun artması basıncı arttırır.

Sürekli Basınç Merkezleri1. Termik basınçlar: Sıcaklığa bağlı olarak ortaya çıkan basınçlardır. Etkili olduğu yerde sıcaklığı etkilerler.

a. Termik Alçak Basınç: Isınan hava hacminin genişlemesine bağlı olarak hafifler ve yükselir. Yükselen havanın yere uygu-ladığı basınç da azalır. Bu şekilde sıcaklıktan dolayı meydana gelen basınç azalmasına termik alçak basınç adı verilir.

b. Termik Yüksek Basınç: Soğumaya bağlı olarak oluşur. Havanın alt bölümlerinde basınç çok yüksektir. Hava soğuktur ve etkisi altına aldığı yerlerde sıcaklığı düşürür. Havanın soğumasına bağlı olarak atmosfer basıncının artmasına termik yüksek basınç adı verilir.

2. Dinamik basınçlar: Atmosferi oluşturan gazların alçalması ve yükselmesi ile olu- 90° Termik Y.B

60° Dinamik A.B

60° Dinamik A.B

30° Dinamik Y.B

0° Termik A.B

30° Dinamik Y.B

90° Termik Y.B

şan basınçlardır. Dinamik basınç, atmosferde günlük harekete bağlı olarak oluştuğu için sıcaklığı doğrudan etkilemez.

a. Dinamik Alçak Basınç: Hava kütlelerinin karşılaşma sahasında çarpı-şarak yükselmesi sonucu atmosfer basıncının düşmesine dinamik alçak basınç adı verilir. (60. enlemler çevresinde İzlanda ve Aleut basınçları)

b. Dinamik Yüksek Basınç: Atmosferi oluşturan gazların dinamik etkenlerle alçalmasına bağlı olarak atmosfer basıncının artmasına dinamik yüksek basınç adı verilir. (30. enlemler çevresinde Asor ve Hawai)

Uygulayalım

1. D 2. C


43


Dünya Ocak Ayı Basınç Haritası

Bu ayda Kuzey Yarım Küre’de yüksek basınç, Amerika ve Asya Kıtası’nın iç ke-simlerinde görülür. Bu durumun nedeni yaşanan mevsim ve karasallıktır.

Güney Yarım Küre’de yer alan karalar, ocak ayında alçak basınç alanı iken Kuzey Yarım Küre’de yer alan karalar yüksek basınç alanıdır.(mevsim)

Dünya Temmuz Ayı Basınç Haritası

Bu ayda Kuzey Yarım Küre’de yer alan karaların iç kesimlerinde alçak basınç görülür. Bu durumun nedeni karaların termik nedenlerle ısınmasıdır.

Güney Yarım Küre’de yer alan karalar, temmuz ayında yüksek basınç alanıdır.

NOTKaralar ve okyanuslarda basınç özelliklerinin mevsimlere göre değişmelerinin nedeni eksen eğikliğidir.

NOTKaraların, yazın denizlere göre daha sıcak kışın ise denizlere göre daha sıcak olmasının nedeni kara-deniz ısınma özelliklerinin farklı olmasıdır.

1. Dünya'nın ocak ayı ve temmuz ayı basınç haritaları incelendiğinde Kuzey Yarım Küre'de yıllık basınç farkının Güney Yarım Küre'den daha fazla ol-duğu görülmektedir.

Bu duruma neden olan temel etken aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kara-deniz dağılışı

B) Bitki örtüsü

C) Yükselti

D) Güneş ışınlarının geliş açısı

E) Yaşanan mevsim

2.

Yukarıdaki basınç sistemiyle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisine ke-sin olarak ulaşılamaz?A) Güney Yarım Küre’dedir.B) Bir yüksek basınç alanıdır.C) Yağış meydana gelmez.D) Güneye doğru oluşan rüzgârlar sı-

caklığı artırır.E) Dinamik kökenli bir basınç merke-

zidir.

Uygulayalım

1. A 2. E


44


RüzgârlarYüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru yatay yönlü hava ha-reketlerine rüzgâr adı verilir. Rüzgâr oluşumu iki merkez arasındaki basınç farkı ortadan kalkana kadar devam eder.

Rüzgârın Hızı: Hava kütlesinin bir saniyede ne kadar yol aldığını ifade eder. Rüz-gârın hızı anemometre ile ölçülür.

Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler

1. Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgârın hızı da artar. Rüzgârı oluşturan temel faktör basınç farkıdır.

2. Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe: Me-safe az ise rüzgâr şiddetli eser.

3. Yeryüzü Şekilleri ve Sürtünme: Rüzgârlar dağlar arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler. Eğimin fazla olduğu yerlerde yavaş eser. Yeryüzünde yükseldikçe rüzgâ-rın hızı artar.

4. Günlük Hareket: Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönüşüne bağlı olarak sap-malar oluşur. Bu sapmalar rüzgârların yol aldıkları mesafeyi uzatır. Bu mesafe de hızın azalmasına neden olur.

Dünya’nın günlük hareketi olmasaydı

1020 900910

9201015

1010

Y.B A.B

Düny

a’nın g

ünlük hareketi rüzgarın yön ü ne etkisi

Rüzgârın Yönü: Rüzgârın yönü her zaman yüksek basınç alanından alçak ba-sınç alanına doğrudur. Bu yönde hareket eden hava kütleleri, en kısa yolu takip edemezler. Bunun nedeni; Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda oluşan coriolis (merkezkaç) kuvvetinin rüzgârların yönlerinde sapmalar oluştur-masıdır.

Rüzgâr Yönünü Etkileyen Faktörler

1. Basınç Merkezlerinin Konumu

Rüzgârın yönünü belirleyen en önemli faktördür. Basınç merkezleri yer değiştir-dikçe rüzgârın yönü de değişir.

2. Dünya'nın günlük hareketi

Günlük harekete bağlı olarak rüzgârlar; Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de sola doğru sapar.

3. Yer şekilleri

Rüzgârlar; boğazlar, kanallar ve vadiler boyunca yön değiştirir. Rüzgârlar dağlar arasındaki vadilerin uzanışına uygun eserler.

1. Bir yörede yıl içinde rüzgârın en çok estiği yöne hâkim rüzgâr yönü denir.

Buna göre, hâkim rüzgâr yönü üze-rinde;

I. Yer şekillerinin uzanış yönü

II. Dünya'nın günlük hareketi

III. Basınç farkı

IV. Basınç merkezleri arasındaki uzaklık

gibi özelliklerden hangileri etkili ol-maktadır?

A) I ve II B) I ve III

C) II ve III D) II ve IV

E) III ve IV

2.

765 mb

V

IV

III

III

780 mb

Yukarıda bir merkeze ait izobar harita-sı verilmiştir.

Ok yönünde esen rüzgârlardan IV no’lu rüzgâr hızı en fazla, I no’lu rüzgâr ise hızı en az olan rüzgârdır.

Bu durumun nedeni rüzgârın hızını etkileyen faktörlerden hangisi ile açıklanabilir?A) Dünya'nın günlük hareketi

B) Basınç farkı

C) Yer şekillerinin eğimi

D) Basınç merkezleri arasındaki mesafe

E) Yükselti

Uygulayalım

1. A 2. D


45


Rüzgârların Esme Sıklığı (Frekansı) Rüzgârın bir yöndeki esme sayısına rüzgârın esme sıklığı (frekansı) denir. Bir yerde yıl içinde belli bir yönden en fazla esen rüzgâra da hâkim rüzgâr denir. Rüzgâr frekansı rüzgârın hangi yönden, ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini gösterir. Rüzgâr frekansının gösterildiği şekillere rüzgâr gülü diyagramı denir.

NOTRüzgâr frekans gülüne bakılarak bir yerde yer şekillerinin uzanış doğrultusu hakkında yorum yapılabilir. Rüzgâr yönü tespit edilebilir. Rüzgârın hızı ve şiddeti hakkında yorum yapılamaz.

Rüzgâr Çeşitleri1. Sürekli Rüzgârlar

a. Alizeler: 30° dinamik yüksek basınç alanlarından Ekvator'daki termik al-çak basınç alanına doğru esen rüzgârlardır. Düzenli ve sürekli esen rüz-gârlardır. Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar. Ters alizeler 30° enlemlerinde kuraklığa yol açarlar.

Ticaret rüzgârları olarak bilinen alizeler tropikal kuşaktaki okyanus akın-tılarına neden olurlar.

b. Batı Rüzgârları: 30° dinamik yüksek basınç alanlarından 60° dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. Orta kuşakta karala-rının batısına yağış bırakan batı rüzgârlarını ve ılıman okyanus iklimi oluşturur.

b. Kutup Rüzgârları: 90° termik yüksek basınç alanlarından 60° dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır. 60. enlemler çevresin-de batı rüzgârları ile karşılaşarak cephesel yağış oluştururlar.

2. Mevsimlik (Devirli) Rüzgârlar

a) Kış MusonlarıKışın denizler ılık ve alçak basınç alanı, karalar soğuk ve yüksek basınç alanı durumundadır. Dolayısıyla rüzgârlar karadan denize doğru eser. Bu rüzgârlar çok fazla yağış bırakmazlar.

b) Yaz MusonlarıYazın çabuk ısınan karalar alçak basınç alanı ile kaplanır. Denizler ise daha serin olduğu için yüksek basınç alanı durumundadır. Dola-yısıyla rüzgârlar denizlerden karaya doğru eser. Yaz musonu estiği karaya yağış bırakır.

Yaz musonları, Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında, Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında ve Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında da görülür.


46


3. Yerel Rüzgârlar

a) Meltemler

Dünya’nın günlük hareketinin sonucunda oluşan meltem rüzgârları, günlük ısınma ve soğumalara bağlı olarak oluşan rüzgâr-lardır. Kara ve Deniz Meltemleri

Serin olduğu için yüksek basınç alanı oluşturan denizlerden,

Kara Meltemi

Gündüz

Ilık Deniz

YBSoğuk Kara

Gece

AB

Kara Meltemi

YBSerin Deniz

ABSıcak Kara

gündüz daha fazla ısınarak alçak basınç alanı oluşturan ka-ralara doğru esen serin rüzgârlara deniz meltemi adı verilir. Deniz meltemi ege kıyılarında imbat olarak adlandırılır. De-niz meltemi yağış getirmez.

Gece daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı oluşturan karalardan, daha sıcak ve alçak basınç alanı oluşturan de-nizlere doğru esen rüzgârlara ise kara meltemi adı verilir.

Dağ ve Vadi Meltemleri

Gün içinde dağların ve vadilerin farklı ısınma ve soğumalarına

Vadi Meltemi

AB

YB YB

Gündüz

Dağ Meltemi

YB

AB AB

Gece

bağlı olarak oluşan meltemlerdir. Gündüz, vadilerden daha çok ısınan dağ yamaçlarında basınç azdır. Dolayısıyla rüzgâr, vadi-den yamaca doğru yukarı eser. Bu rüzgâr vadi meltemi olarak adlandırılır. Gece, vadilere oranla daha fazla soğuyan yamaçlar-da rüzgâr dağdan vadiye doğru eser. Bu rüzgâr ise dağ veya yamaç meltemi olarak adlandırılır.

Föhn Rüzgârı: Bir yamaçta yükselen hava kütlesinin diğer ya-maçta alçalmasıyla oluşmaktadır. Yamaçtan inen hava kuru ol-duğundan sıcaklık her 100m’de 1°C artar.

Föhn rüzgârları etkili olduğu yerlerde; Sıcaklığı artırır.

Sıcaklık her 200 m’de 1°C azalır.

Sıcaklık her 100 m’de 1°C artar.

Soğuk kuru

Sıcak kuru(Föhn)Deniz

Buharlaşmayı artırır.

Yağış oluşumunu engeller.

Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır.

Akdeniz ve Çevresini Etkileyen Yerel Rüzgârlar4. Tropikal Rüzgârlar

Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km’ye kadar çıkabilen rüzgârlardır. Kararlı-durgun karakter taşıyan hava kütlelerinde denge-nin bozulmasıyla, havanın ani olarak dikey (konveksiyonel) yükselmesi şeklinde ortaya çıkar. Daha çok okyanuslar üze-rinde oluşurlar.

Tayfun, Hurricane, Tornado gibi isimlerle adlandırılırlar.

a) Soğuk yerel rüzgârlar

Mistral Bora

Krivetz Poyraz

Yıldız Karayel

b) Sıcak yerel rüzgârlar

Sirokko Hamsin

Lodos Kıble

Samyeli (Keşişleme)


Neler Öğrendik?

47

061. Bazı rüzgârlar geniş alanlarda etkili olurken, bazı rüzgâr-

lar daha dar alanlarda etkili olmaktadır.

Aşağıdaki rüzgârlardan hangisi etkili olduğu alan açısından diğerlerinden ayrılır?

A) Alizeler

B) Samyeli

C) Batı Rüzgârları

D) Yaz Musonları

E) Kutup Rüzgârları

2.

TAB

TYB

TYB++++

– – – –

Yeryüzünde hava dolaşımının yukarıdaki gibi olması, aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

A) Dünya’nın günlük hareketinin ortadan kalkmasına

B) Eksen eğikliğinin ortadan kalkmasına

C) Dünya’nın tam bir küre şeklinde olmasına

D) Güneş ışınlarının düşme açısının değişmemesine

E) Dünya’nın yörüngesinin daire şeklinde olmasına

3.

•

K

K

Yeryüzü şekillerinin rüzgârın hâkim yönüne etkisi dü-şünüldüğünde, yukarıdaki izohips haritasında bulu-nan K noktası yıl içinde hangi yönlerden daha fazla rüzgâr alır?

A) Güneydoğu - Kuzeybatı

B) Kuzey - Güney

C) Doğu - Batı

D) Kuzeydoğu - Güneybatı

E) Kuzeybatı - Güneydoğu

4. Yengeç Dönencesi üzerinde dinamik yüksek basınç oluşmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Güneş ışınlarının yıl boyunca dike yakın açılarla gel-mesi

B) Bitki örtüsünün zayıf olması

C) Kara ve deniz dağılımı

D) Günlük harekete bağlı olarak alçalıcı hava hareketle-rinin görülmesi

E) Dünya’nın geoid şekli

5. Güney Yarım Küre’de sürekli basınç kuşaklarının ke-sintiye uğramamasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yüksek dağların bulunmaması

B) Dünya’nın şeklinin geoid olması

C) Rüzgârların sola sapması

D) Sıcak su akıntılarının varlığı

E) Karaların az alan kaplaması

6 Aşağıdaki şekilde föhn rüzgârının oluşumu gösterilmiştir.

Deniz

fön

Föhn rüzgârları ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Etkili olduğu yerde sıcaklığı yükseltir.

B) Nem açığının büyümesini sağlar.

C) Tarım alanlarında verimi arttırır.

D) Alçalan havada her 100 metrede sıcaklığın 1°C art-masını sağlar.

E) Tarım ürünlerinin olgunlaşma süresini kısaltır.


Cevaplar

Neler Öğrendik?

48

7. Aşağıda bazı basınç alanlarında rüzgârların esiş yönleri gösterilmiştir.

I II III

Bu basınç alanları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. ve III. basınç alanları aynı yarım kürede yer alır.

B) II. basınç alanı bir yüksek basınç alandır.

C) I. basınç alanı termik kökenli bir basınçtır.

D) III. basınç alanı yüksek basınç merkezidir.

E) I. basınç alanı alçak bir basınç alanıdır.

8.

Yukarıda verilen rüzgâr frekans gülü aşağıdaki kent-lerden hangisine ait olabilir?

A) İzmir

B) Antalya

C) Hatay

D) Sinop

E) Çanakkale

9. Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgâr aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hamsin

B) Mistral

C) Sirokko

D) Samyeli

E) Lodos

10. Aşağıdakilerden hangisi Kuzey Yarım Küre’de etkili olan sürekli rüzgârların esme yönlerini doğru olarak göstermektedir?

90°

60°

30°0°

90°

60°

30°0°

90°

60°

30°0°

90°

60°

30°0°

90°

60°

30°0°

A) B)

C) D)

E)

11. Aşağıda Türkiye’de etkili olan yerel rüzgârlar ve o rüzgâ-rın isimleri verilmiştir.I. Yazın öğleden sonra Ege Bölgesi’nin kuzeyinden

esen, serinletici etkisi olan bir rüzgârdır (Etezyen).

II. Dağların yamaçlarından aşağı inen sıcak ve kurutu-cu rüzgârdır. İç Anadolu’da bakır sattıran ismi verilir (Föhn).

III. Türkiye’nin kuzeydoğusundan esen, soğuk ve fırtına getiren bir rüzgârdır (Poyraz).

IV. Anadolu’da güneydoğudan esen, sıcak ve kuru olup, bağları ve bahçeleri kavurarak kurutan rüzgârdır (Lo-dos).

V. Marmara ve Karadeniz kıyılarına kışın kuzeybatıdan esen, çok hızlı ve yıkıcı rüzgârdır (Karayel).

Buna göre yukarıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlış verilmiştir?

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

1. B 2. A 3. D 4. D 5. E 6. C 7. C 8. E 9. A 10. B 11. D


sÖz - ea - say | 05 co rafya...

Documents