T DREJTAT DHE LIRIT THEMELORECIVILE DHE POLITIKEAnaliz e procedurave gjyqsor t mbikqyrura nga 01.09.2013 deri m 30.06.2014

Shkup, korrik 2014

Kjo analiz sht mundsuar me prkrahjen e popullit amerikan nprmjet Agjencionit pr zhvillim ndrkombtar t SHBA (USAID) n kuadr t Proektit pr shoqri civile t USAID. Prmbajtja e analizs sht n prgjegjsi t Komitetit t Helsinkit pr t drejtat e njeriut n Republikn e Maqedonis dhe nuk i paraqet qndrimet e USAID ose t Qeveris s Shteteve t Bshkuara t Ameriks.

Ekipi mbikqyrs:

Dr. Voisllav Stojanovski (udhheqs dhe autor)

Neda allovska(autor) Mr. Artan Murati Mr. Katerina Ballakova Sofija VellkovskaSanja Barllakovska Hristina Shulevska

rr. Naum Naumovski Borenr. 831000, Shkup, R.Maqedonis

Tel: +389 (0)2 3119 073Faks: +389 (0)2 3290 469

Web: www.mhc.org.mke-mail: helkom@mhc.org.mk

CIP Katalogizimi i publikimitBiblioteka kombtare dhe universitare Shn. Kliment Ohridski, Shkup342.72/.73:347.91(497.7)

STOJANOVSKI, VoisllavT Drejtat dhe Lirit Themelore Civile dhe Politike/ [autor Voisllav Stojanovski, Neda all-ovska]. Shkup : Komiteti i Helsinkit pr t drejtat e njeriut t RM, 2014. fq.183 : tabela, ilust. grafik : 23 cm

Fusnota n tekst

ISBN 978-608-65216-5-31. allovska, Neda [autor]a) T drejtat dhe lirit civile Procedura gjyqsore MaqedoniCOBISS.MK-ID 96672522

HYRJE ..................................................................................................................... 68

PR PROJEKTIN ..................................................................................................... 72

METODOLOGJIA .................................................................................................... 76

Hulumtimi juridik ..................................................................................................... 77Ekipi mbikqyrs ...................................................................................................... 78Przgjedhja e lndve dhe komunikimi me palt .................................................. 78Pyetsor pr mbikqyrje t procedurs gjyqsore .................................................. 79Analiza dhe raportet ................................................................................................ 79Shkmbimi i argumenteve dhe ndarrja e prfundimeve me palt e interesuara 80

GJETJET E EKIPIT MBIKQYRS .............................................................................. 82

1. E drejta pr siguri dhe liri .................................................................................... 832. Prezumimi i pafajsis ........................................................................................... 873. Publiku n procedurat gjyqsore ....................................................................... 904. E drejta e prfaqsimit nga ana e prfaqsuesit ligjor/avokatit .................... 965. E drejta pr nj gjyq t pavarur, t paanshme dhe kompetente ...................... 996. Barazia e armve dhe barra e dshmis ........................................................... 1037. Gjykim n afat t arsyeshm ............................................................................. 1058. Gjetjet tjera ........................................................................................................ 110

PRFUNDIME DHE REKOMANDIME .................................................................... 112

E drejta pr siguri dhe liri ...................................................................................... 113Prezumimi i pafajsis .......................................................................................... 115Publiciteti n procedurat gjyqsore .................................................................... 115E drejta e prfaqsimit nga ana e prfaqsuesit ligjor/avokatit ........................ 116E drejta pr nj gjykat t pavarur, t paanshme dhe kompetente ................... 116Barazia e armve dhe barra e dshmis ............................................................... 117Gjykim n afat t arsyeshm ................................................................................. 118

SHTOJCA I PRMBLEDHJE E PROCEDURAVE GJYQSORE T MBIKQYRURA 120

SHTOJCA II T DHNA STATISTIKORE ................................................................. 122

PRMbAJTJA

HYRJE

I.

69

Edhe pas m shum se 20 viteve pavarsi t Republiks s Maqedonis, funk-sionimi i sistemit gjyqsor prballet me nj numr t madh problemesh dhe mangesish. Raportet pr situatn e t drejtave t njeriut, si t vendit po ashtu edhe ato ndrkombtare, pa prjashtim, e locojn gjyqsorin si penges krye-sore pr realizimin e plot t parimit t sundimit t s drejts. Situata e till sjell pasoja negative si pr qytetart e interesuar, ashtu edhe pr demokra-tizimin dhe euro-integrimin e vendit. Edhe pse krahasuar me dekadn e fun-dit numri i rasteve gjyqsore dukshm sht ulur (fakt i cili sht rezultat i transferimit t lendve n kompentenc t noterve dhe prmbaruesve), ende ekzistojn problemet sistemore t cilat gjyqsori nuk arrin ti tejkaloj, ose i tejkalon shum ngadal, ose edhe i thellon. Problemi baz konsiston n mung-esn e pavarsis s gjyqsorit nga ndikimi i pushtetit ekzekutiv, kompetencn dhe trajnime pamjaftueshm t gjyqtarve, jotransparenca e puns s gjykat-ave, jokonzistenc e praktiks gjyqsore, trajtimin jo t barabart t qytetarve kundrejt organeve shtetrore kur kto t fundit paraqiten si pal n procedura si dhe mungesa e mbrojtjes juridike efikase, veanrisht n qasjen deri te e drejta, shkelja e t drejts pr gjykim n afat t arsyeshm dhe prezumimit t pafajsis.

Katr vitet e fundit jan sjell ligje t reja ose thelbsisht jan ndryshuar ligjet ekzistuese sistemore me t cilat n mnyr krejtsisht t re rregullohet ud-

70

hheqja e procedurave gjyqsore. Ligji (i ri) pr procedurn penale, ndryshi-met thelbsore n procedurn kontestimore, ligjet pr mbrojtje dhe pengim t diskriminimit, shqetsim n vendin e puns dhe pr prgjegjsi qytetare pr shpifje dhe fyerje paraqesin reform t rndsishme t sistemit gjyqsor. Edhe pse nj pjes e tyre prmbajn zgjidhje t cilat jan t favorshme pr qytetart, procesi jotransparent dhe afati i shkurtr n t cilin ata u solln e prforcoi nevojn pr mbikqyrjen e zbatimit t tyre. Pr at shkak mbikqyrja e proceseve gjyqsore u realizua n baz t temave dhe ju prkiste katr sferave: 1) mbrojtja nga tortura dhe ndshkimet tjera mizore, qasja njerzore ose degraduese 2) mbrojtja dhe pengimi i diskriminimit (prfshi edhe mobingun); 3) e drejta e fjals dhe shprehjes; dhe 4) procedurat penale n t cilat sht shkelur parimi i prezumimit t pafajsis ose ekzistojn dyshime pr presione t ndryshme ose politike mbi pushtetin gjyqsor.

Komiteti i Helsinkit sht nj nga organizatat e vetme n Republikn e Maqe-donis q sht me prvoj shumvjeare dhe n vazhdimsi bn mbikqyr-jen e procedurave gjyqsore. Prve ksaj, nprmjet programit pr ndihm juridike falas, Komiteti ka mundsi q t shqyrtoj t dhnat q jan pjes prbrse t lndve gjyqsore. N kt mnyr, mbikqyrsit e Komitetit t Helsinkit kan mundsi q procedurat ti ndjekin si n aspekt juridiko-shken-cor po ashtu edhe n aspekt praktik. Kjo analiz sht rezultat i mbikqyrjes s 35 procedurave gjyqsore n periudhn nga 1 shtatori 2013 deri m 30 qershor 2014, me fokus t veant n mnyrn e zbatimit t ligjeve t siprprmendu-ra. Po ashtu, procedurat jan mbikqyr edhe nga prizmi i Konvents Evropiane pr Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut, si dhe sht shfrytzuar edhe praktika gjyqsore relevante nga Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut t cilat i referohen parimit t gjykimit fer dhe t drejt.

71

PR PROJEKTIn

II.

73

Kjo analiz sht rezultat nga projekti Mbikqyrja e procedurave gjyqsore n fushn e t drejtave dhe lirive themelore civile e politike i prkrahur nga Pro-jekti pr Shoqri Civile t USAID dhe implementuar nga Fondacioni Shoqria e Hapur Maqedoni q u realizua n periudhn nga 1 shtator 2013 deri m 30 qershor 2014.

Qllimi kryesor i projektit ishte prforcimi i efikasitetit, pavarsis, paanshmris dhe legjitimitetit t pushtetit gjyqsor n Republikn e Maqedonis nprmjet:

1. Rritjes s numrit t procedurave t cilat mbikqyren nga ana e publikut;

2. Sigurimit t transparencs, dukshmris dhe prgjegjshmris pr punn e gjykatave duke mbikqyrur dhe publikuar gjetjet nga ndjekja e procedurave gjyqsore si dhe duke dhn rekomandime pr tejkalimin e lshimeve ;

3. Ndikimit n pushtetin gjyqsor n ngritjen e respektimit t parimit t prezumimit t pafajsis ; dhe

4. Informimit t qytetarve pr mundsin pr mbrojtjen e t drejt pr gjykim fer dhe n afat t arsyeshm nprmjet parashtresave dhe krkesave deri tek kryetart e gjykatave, Kshillit gjyqsor t R. Maqedonis dhe Gjykats Supreme.

74

Aktivitetet kryesore t projektit prfshin:

1. Ndjekje dhe vlersim t procedurave gjyqsore

analiz dhe vrtetim t lshimeve nprmjet ndjekjes s rrjedhs s procedurave

2. Konsultimeve, kshillimeve dhe orientimit t palve

takime me palt dhe ndrmarje t veprimeve n baz t krkesave t tyre pr mbikqyrje t procedurave

3. Shprndarja e gjetjeve me publikn dhe palt e interesuara

njoftimi nprmjet raporteve t rregullta mujore

4. Reagime dhe alarmimi pr rastet e shkeljeve m t rnda t parimit pr gjykim fer nprmjet:

Shkresave zyrtare deri te kryetart e gjykatave

parashtresave deri te Kshilli Gjyqsor i R.Maqedonis

N fokus t mbikqyrjes ishin:

1. E drejta pr siguri dhe liri

2. Prezumimi i pafajsis

3. Publiciteti n procedurat gjyqsore

4. E drejta pr prfaqsim nga ana e mbrojtjes ligjor/avokatit

5. E drejta pr gjyq t pavarur dhe paanshm

6. Barazia e armve dhe barra e dshmis

7. E drejta e gjykimit n afat t arsyeshm

Ekipi mbikqyrs prbhej nga mbikqyrs t prhershm dhe t prkohshm:

Dr. Voisllav Stojanovski, udhheqs projekti, Neda allovska, jurist i diplomuar me provim t jurisprudencs, Mr. Artan Murati, Mr. Katerina Ballakova, Sofija Vellkovska, Sanja Barllakovska i Hristina Shulevska jurist t diplomuar.

75

METODOLOgJIA

III.

77

Sipas Organizats pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop (OSBE) programet pr mbikqyrje t procedurave gjyqsore mund t konsiderohen si mjete pr diagnostifikim, pr mbledhje t informatave objektive pr zbatimin e drejtsis n rastet individuale nprmjet t cilave mund t prpilohen dhe shprndahen konkluzione t cilat ju referohen m gjrsisht funksionimit t sistemit t jurisprudencs.1 Duke u mbshtetur n kt qndrim dhe n prvojn shumvjeare n mbikqyrjen e procedurave gjyqsore, Komiteti i Helsinkit pr nevojat e ksaj analiz e prpiloi analizn e mposhtme e cila ka t bj me mbikqyrjen e procedurave gjyqsore n baz t temave.

Hulumtimi juridikPara fillimit t projektit i cili ka t bj me mbikqyrjen e procedurave gjyqsore n lmin e t drejtave dhe lirive themelore qytetare e politike, ekipi mbikqyrs iu qas hulumtimit juridik t dispozitave relevante t s drejts s vendit dhe asaj ndrkombtare t cilat kishin t bnin me parimin e gjykimit t drejt. Modelet t cilat u shfrytzuan pr t formuar metodologjin juridike-shkencore pr vlersimin e procedurave gjyqsore u nxorrn nga Kushtetuta e

1 OSCE/ODIHR, Trial Monitoring: A Reference Manual for Practitioners (revised edition), fq. 16, Warsaw, 2012

78

RM-s, Ligji pr procedur penale, Ligji pr procedure kontestimore, Ligji pr pengim dhe mbrojtje nga diskriminimi, Ligji pr prgjegjsi qytetare pr fyerje dhe shpifje, Ligjit pr mbrojtje t shqetsimit n vendin e puns, Konvetn Evropiane pr Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut si dhe praktika gjyqsore n Gjykatn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut.

Ekipi mbikqyrs Ekipi mbikqyrs prbhej nga tet mbikqyrs (t prhershm dhe t prkohshm) jurist dhe i ishte i ndar n dy grupe, nga t cilt grupi i par n prgjithsi ndjekte vetm procedurat nga lmi i t drejts civile, ndrsa grupi i dyt procedurat nga lmi i t drejts penale. Ekipi mbikqyrs udhhiqej nga parimet e profesionizmit, objektivitetit dhe paanshmris. Komiteti i Helsinkit, nprmjet shkress q drgonte nprmjet faksit deri te kryetari i gjykats, gjithmon njoftonte pr qllimin e mbikqyrsve t marrin pjes n nj gjykim t caktuar. Para se t merrnin pjes n gjykatore, mbikqyrsit legjitimoheshin para policis s gjykats. Pjesmarrja e mbikqyrsve n t shumtn e rasteve shnohej n procesverbalin pr diskutimin gjyqsor, ndrsa n nj numr t madh t procedurave t mbikqyrura njoftimi pr pjesmarrjen ishte pjes prbrse n t dhnat e gjykats pr lndn. N kt mnyr gjykatat m t larta kishin mundsi t shofin interesin e Komitetit t Helsinkit q t merr pjes n nj gjykim konkret.

Przgjedhja e lndve dhe komunikimi me paltLndt e ardhshme u przgjodhn n baz t tems edhe ate n dy mnyra 1) n baz t krkess pr ndihme juridike falas dhe mbikqyrje t procedurs gjyqsore nga ana e palve t cilat jan drejtuar deri te Komiteti i Helsinkit dhe 2) me vetinciativ t ekipit mbikqyrs pr rastet kur nprmjet medias apo burimeve tjera sht njoftuar pr gjykime t cilat jan n kuadr t projektit. Pas krkess pr mbikqyrje nga ana e palve u vendimet pozitive u merrnin vetm n rastet kur ekipi mbikqyrs vlersonte se ekzistojn indikacione, gjegjsist dyshime pr ekzistimin e shkelje t t drejtave qytetare dhe politike

79

t qytetareve. Para se t filloj mbikqyrja nga ekipi i mbikqyrjes, pals e cila ka parashtruar krkes i sht sygjeruar t dorzoj dokumentet relevante t cilat kan t bjn me lndn e tyre konkrete. Pas sigurimit t dokumenteve ekipi emronte mbikqyrs(a) t ngarkuar pr mbikqyrjen e procedurs. N nj pjes t procedurave t cilat u ndoqn me vet iniciativ mbikqyrsit kishin kontakt t drejtprdrejt me palt, familjet e tyre, ose prfaqsuesit juridik. N kt mnyre mbikqyrsit kishin mundsi t prfitojn informata plotsuese dhe t sigurojn dokumente t rndsishme pr procedurn.

Pyetsor pr mbikqyrje t procedurs gjyqsorePr nevojat e mbikqyrjes s procedurave gjyqsore u prgaditn disa pyetsor t cilat prbajn pyetjet t prgjithshme dhe pyetje specifike t cilat kan t bjn me rrjedhn e procedurs dhe menyrn e udhheqjes s saj nga ana e gjyqtarve.Pyetjet e prgjithshme ju referohen dispozitave t prgjithshme t ligjeve procedurale (pr procedurn penale dhe civile), ndrsa pyetjet specifike kan t bjn me dispozitat e ligjeve konkrete (pr mbrojtje nga diskriminimi dhe shqetsimi n vendin e puns dhe prgjegjsis qytetare pr fyerje dhe shpifje) t cilat paraqesin lex specialis dhe n mas t madhe parashohin afate m t ndryshme, rrjedh t procedurs, masa kohore, barr t dshmis etj.

Analiza dhe raportetdo pyetsor i plotsuar sht analizuar ndaras dhe n korelacion me pyetsort tjer t cilt ndrlidheshin me lmin penale apo civile. Pas analizs s pyetsorve, sht prgaditur nj raport i shkrutr mbi mosrespektimin dhe lshimet e bra nga ana e gjykatave n lidhje dispozitat ligjore. Ekipi mbikqyrs, gjat kohs s takimeve t rregullta, n mnyr t detajuar diskutonte pr veprimet e caktuara t gjykatave t cilat mund t vlersohen si shkelje t procedurs. Pjes nga raportet u publikan n kuadr t raporteve t rregullta mujore/dymujore t Komitetit t Helsinkit pr t drejtat e njeriut n Republikn e Maqedonis. N kt mnyr publiku dhe gjykatat jan alarmuar pr shkeljet m t rnda t procedurs gjyqsore.

80

Shkmbimi i argumenteve dhe ndarrja e prfundimeve me palt e interesuaraGjat hulumtimit nj pjes e prfundimeve sht ndar me kryetarin e Gjykats Themelore Shkup 1 (n t ciln gjykat sht realizar mbikqyrja e numrit m t madh t procedurave). Me ftes t gjykats, prfaqsues t Komitetit t Helsinkit kishin mundsi t realizonin nj takim t prbashkt dhe t prezantojn shkeljet e potencuara para trembdhjet gjyqtarve. Nga ana e gjyqtarve u prezantuan qndrimet dhe pikpamjet e tyre profesionale me rast pr nje pjes t konkluzave kishte pajtueshmri nga t dy palt, ndrsa pr pjesn tjetr ekipi kishte mundsin t dgjonte arsyet pse pala tjetr nuk pajtohet me prfundimet.

81

gJETJET E EKIPIT MbIKQYRs

IV.

83

1. E drejta pr siguri dhe liriNeni 12 nga Kushteta e RM (i ndryshuar me amandamentin kushtetues III) prcakton se e liria e njeriut sht e pacnueshme dhe ajo nuk mund ti kufizohet askujt, prve me vendim t gjykats dhe n procedur t parapar me ligj. Pr ligjshmrin e privimit nga liria, pa vones, vendos gjykata. Pas ngritjes s akt-akuzs, paraburgimin e prcakton ose e vazhdon gjykata kompetente, ndrsa personi i arrestuar nn kushtet e parapara me ligj mund t lshohet dhe mbrohet n liri. Ngjashm, neni 5 i Konvents Evropiane pr Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut parasheh q do njeri kako t drejt n liri dhe siguri dhe se askush nuk mund t privohet nga liria, vetm n baz t ligjit.

N pikn c) t nenit t prmendur potencohet se paraburgimi pr nevojat e ndjekjes penale sht i lejueshm vetm nse personi sht burgosur ose arrestuar pr shkak t nevojs pr paraqitjen para pushtetit gjyqsor- gjykats, kur ekziston dyshimi i arsyeshm se ai person ka kryer vepr penale, ose kur ekzistojn dyshime t arsyeshme q ai person t pengohet n kryerjen e ndonj vepre penale, ose pas kryerjes s veprs penale ai person t arratiset.do person i arrestuar ka t drejt t gjykohet n nj afat t arsyeshm ose t lshohet n liri gjat procesit gjyqsor. Lshimi mund t kushtzohet me dhnien e garancionit se personi n fjal do t paraqitet n gjykim. Sipas piks

84

4 nga neni 5 i Konvents, do person ka t drejt t paraqes ankes deri te gjykata, e cila duhet t shqyrtoj ligjshmrin e atij privimi nga liria dhe nse ajo nuk sht br konform ligjit, t urdhroj lirimin e tij. T gjitha kto t drejta jan t garantauara dhe me detajisht t rregulluara si n ligjin e m hershm pr procedur penale2 (i cili ende zbatohet pr procedurat e filluara para 1 dhjetorit 2013) po ashtu edhe n Ligjin (e ri) pr procedurn penale (LPP).3

1.1 Paraburgimi si dnim

Gjat periudhs s mbikqyrjes, n Komitetin e Helsinkit jan pranuar nj numr i madh i parashtresave n lidhje me masn e paraburgimit. N parashtres kryesisht vrejtjet kan t bjn me procedurn e prcaktimit t tij dhe vazhdimit, kohzgjatjes, mos-shfrytzimit t masave m t buta, mbingarkesa, kushtet e kqija pr jet dhe mbrojtje shndetsore joadekuate. Nga procedurat penale t cilat ishin t mbikqyrura, n 10 nga 18 rastet ishte prcaktuar masa e paraburgimit kundr njdind t akuzuarve. Duke pasur parasysh kto rrethana, Komiteti iu drejtua Drejtoris pr prmbarimin e sanksioneve dhe krkoi t dhna mbi kapacitetin e objekteve q shfrytzohen pr paraburgim dhe numrin e personave prezent. Sipas prgjigjes s mar, n tetor t vitit 2013 kapaciteti i njsive pr paraburgim ishte 335 shtretr, ndrsa aty qndronin 466 persona gj q paraqet mbingarkim prej 139%. Raportuesi special pr tortur nga Kombet e Bashkuara potencon se mbingarkesa n institucionet e mbyllura sht e njejt me malltretimin si dhe me torturn.4Ky qndrim del edhe nga praktika e Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut nga e cila sht vrtetuar se edhe kur shteti nuk ka qllim q t keqtrajtoj ndonj, mbingarkimi dhe kushtet e kqija n paraburgjet sht e barabart me tortur.5

2 Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr.15/1997; 44/2002; 74/2004; 83/2008; 67/2009dhe 51/11.

3 Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 150/2010 dhe 100/2012.

4 Kombet e Bashkuara, Asambleja e Prgjithshme, A/68/295, fq. 22, 9 gusht 2013.

5 Kallashnikov kundr Rusis, Aplikacioni nr. 47095/99, Strasbur, 15 korrik 2002, para. 92103.

85

1.2 Praktika e palejushme e prcaktimit dhe vazhdimit t paraburgimit

Nga vendimet e shqyrtuara pr prcaktimin dhe vazhdimin e mass s paraburgimit, jan brengosse arsyet e prmendura n baz t t cilave prcaktohet paraburgimi, edhe ather kur pr kt mas nuk jan plotsuar parakushtet ligjore. Kjo ishte evidentet n rastin M.Sh dhe tjer. K.nr.23/14 n Gjykatn Themelore Shkup 1. Gjat arrestimit t t akuzuarve tjer nga kjo lnd, M.Sh ndodheshte n SHBA dhe ishte i vendosur t ballafaqohet me akuzn, n mnyr vullnetare dhe parakohe udhtoi pr n Maqedoni, ndrsa kur u arrestua n Austri nuk e kundrshtoi krkesn pr ekstradim me ka u prjashtua mundsia pr arrati. N at moment ai m nuk ishte person i autorizuar i siprmarjes n t ciln kinse kishte br vepr penale dhe nuk ekzistonte mundsia q vepra e kryer t prsritet, ndrsa mundsia pr nj ndikim eventual tek dshmitart ishte minimale pasiq faza e hetuesis ishte n stadin e avansuar dhe ata ishin dgjuar nga ana e gjyqtarit hetues. Ndikimi eventual ndaj dshmitarve mund t evitohej edhe nprmjet prcaktimit t nj mase m t but (p.sh paraburgim shtpiak). Mirpo, paraburgimi n kontinuitet vazhdohej, ndrsa aty M.Sh kaloi m shum se 8 muaj. N procedurat e mbikqyruara n t cilat si t akuzuar paraqiten m shum persona, u konstatua se gjyqtart edhe m tej prcaktojn dhe vazhdojn paraburgimin nprmjet vendimeve kolektive. Edhe pse vrehet nj prparim gjat prcaktimit (gjyqtart n paragraf t veant ju drejtohen do t akuzuari individualisht), vazhdon praktika e vazhdimit kolektiv t mass pr grupne t akuzuarve t cilve ju prmenden emrat, mirpo jo edhe arsyet pse do individi t akuzuar i vazhdohet masa e paraburgimit. Kjo sht n kundrshtim me praktikn e Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut e cila n dy aktgjykime kundr Republiks s Maqedonis Vasillkovski dhe tjer. kundr Republiks s Maqedonis t vitit 2010 (n t cilin rast si prfaqsues juridik i ankuesit-aplikuesit ishte Komiteti i Helsinkit)6dhe Milladinov dhe tjer. kundr Republiks s Maqedonis t vitit 2014.7N aktgjykimin e

6 Aplikacioni nr. 28169/08, Strasbur, 28 tetor 2010.

7 Aplikacioni nr.. 46398/09, 50570/09 dhe 50576/09, Strasbur, 24 prill 2014.

86

par Gjykata potencon konfirmimi i paraburgimit pr ankuesit (...) gjykatat vendore n vazhdimsi kan prsritur formulimin e njejt duke prdorur fjal identike. Duket se ata shum pak ose aspakt e kan pasur parasysh, pr rrethanat individuale t donjrit nga ankuesit, sepse masa e paraburgimit pr ata sht vazhduar me vendim kolektiv. Praktika e dhnies s vendimeve kolektive, nga ana e Gjykats sht konstatuar n kundrshtim me nenin 5 pikn 3 t Konvents, n qoft se ajo lejon paraburgim t vazhduar pr nj grup njerzish n munges t vlersimeve individuale t bazs pr paraburgim n raport me do antar t grupit individualisht.8

N lndn T.K dhe tjer. KOK.nr.51/13 n Gjykatn Themelore Shkup 1 sjellja e vendimit pr vazhdimin e mass s paraburgimit kundr T.K gjykata ate veprim n procedur e bri kundrshtim me Konventn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut si dhe praktiks s Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut. N fakt, u bn shkellje thelbsore dhe procedurale n lidhje me vlersimin dhe argumentimin mbi nevojn e vazhdimit t paraburgimit nga ana e Gjykats Themelore Shkup 1 si dhe me mosveprimin ndaj ankess nga ana e Gjykats s Apelit n Shkup. Edhe n kt rast masa pr paraburgim sht vazhduar n mnyr kolektive, duke mos individualizuar arsyet pr do t akuzuar n veanti. Argumentet pr marrjen e vendim me t cilat u vazhdua masa e paraburgimit t tet t akuzuarve prfshihen vetm n nj faqe.

1.3 Mbikqyrja ndrkombtare e njsive t paraburgimit

N lndn A.D. dhe tjer. KOK.nr.80/12 t Gjykats Themelore Shkup1nga ana e Komitetit Ndrkombtar t Kryqit t Kuq (KNKQ) deri te gjykata u drgua nj krkes pr vizit t personave n paraburgim. Gjat kohs s njrs nga seancat e ksaj lnde, kryetari i trupit gjykues njoftoi se krkesa sht refuzuar pr shkak se KNKQ nuk sht pajtuar me kushtet e vendosura nga ana e gjykats, t cilat kishin t bnin me menyrn se si vizita duhet realizuar. Publiku prezent n seanc nuk ishte i njoftuar pr detajet e kushteve t vendosura. Dshirojm t potencojm se rendsin q ka KNKQ pr t drejtat e njeriut edhe ate n aspekt t mbikqyrjes s pushteteve gjat zbatimit

8 Aplikacioni nr. 28169/08, Strasbur, 28 tetor 2010, para. 63.

87

t mass pr paraburgim sht e vrtetuar edhe n ligjin e vjetr edhe n Ligjin (e ri) pr procedur penale n t cilin potencohet se prfaqsuesit e Komitetit Ndrkombtar t Kryqit t Kuq kan t drejt pas miratimit nga ana e gjykatsit hetues t vizitojn dhe pa mbikqyrje t bisedojn me personat n paraburgim. Po ashtu, mandatin ndrkombtar i KNKQ rrjedh nga konventat e Gjenevs nga viti 1949 n t cilat Republika e Maqedonis sht edhe nnshkruese.

Prve refuzimit t prmendur pr mbikqyrje ndrkombtare t njsive pr paraburgim, n rastin T.K dhe tjer. KOK.nr.51/13 n Gjykatn Themelore Shkup 1, sht refuzuar edhe krkesa e Raportuesit special t Kombeve t Bashkuara pr promovim dhe mbrojtje t t drejts pr liri t mendimit dhe shprehjes Frank La Ru i cili krkoi t vizitoj gazetarin T.K.Kjo qasje e Gjykats Themelore Shkup 1 i prforcoi dyshimet se njesit e paraburgimeve n Maqedoni jan vende n t cilat nuk respektohen standardet ndrkombtare dhe t vendit pr trajtim t t arrestuarve. Nga ana tjetr, sht pr tu prshndetur dhnia e lejeve nga ana e disa gjykatave t vendit q prfaqsuesit e Komitetit t Helsinkit t vizitojn disa persona t arrestuar gjat viteve 2013 dhe 2014. Edhe pse kto leje ishin t vlefshme vetm pr biseda n hapsirn pr pritje dhe nn mbikqyrje t policis s burgut, kjo paraqet prparim kur kemi parasysh faktin q para do kohsh krkesat tona refuzoheshin pa arsyetim ligjor.

2. Prezumimi i pafajsisNeni 13 i Kushtetuts s RM parasheh q personi i akuzuar pr vepr penale do t konsiderohet i pafajshm derisa fajsia e tij nuk vrtetohet me vendim t plotfuqishm gjyqsor. N nenin 6, pika 2 t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut parashihet q dokush i cili sht i akuzuar pr vepr penale trajtohet si i pafajshm derisa fajsia e tij nuk dshmohet n rrug ligjore. Sipas Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dyshimi pr ate nse dikush sht fajtor duhet t i shkoj n favor t akuzuarit.9Nprmjet praktiks gjyqsore,

9 Barbera, Meseg dhe Jabardo kundr Spanjs, Aplikacioni nr. 10590/83, Strasbur, 6 dhjetor 1988, para. 77.

88

Gjykata Evropiane potencon se personat zyrtar duhet t prmbahen nga paragjykimi i fajit t t akuzuarve. Sipas Gjykats, neni 6, pika 2 do t shkelet n rastet kur gjyqtar e prokur,10ministra dhe zyrtar policor,11dhe funksionar t lart, do t deklarojn se personi, t cilit procesi gjyqsor nuk i ka mbarruar, sht fajtor.12 Kjo praktik gjyqsore sht prfshir edhe n Ligjin (e ri) pr procedur penale. N nenin 2, pika 2 nga ligji sht parapar q organet shtetrore, mjetet e informimit publik si dhe personat tjer obligohet t prmbahen konform parimit t prezumimit t pafajsis, ndrsa me deklaratet e tyre publike mbi procedurat t cilat jan n rrjedh nuk guxojn t shkelin t drejtat e t akuzuarit dhe t dmtuarit, si dhe pavarsin dhe paanshmrin e gjykats.Kjo mbrotje sht e patjetrsueshme pr t mbrojtur ligjshmrin e procedurs dhe lirimin nga presionet e ndryshme ndaj gjyqtarve dhe gjyqtarve porot gjat marrjes s vendimeve pr lndt. Prve ndaless pr prejudikim t fajit nga ana e personave t prmendur, sipas Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut edhe kampanja virtuele mediale (...) mund t ndikoj n mendimin publik i cili mund t ndikoj tek gjyqtart porot t vendosin pr fajin e t akuzuarve.13

2.1 Shkelja e parimit nga ana e pushtetit dhe mediave

Gjat disa viteve t kaluara prfaqsuesit e Ministris pr Pun t Brendshme (MPB) ju jepnin emra disa nga arrestimeve policore. Quajtja e aksioneve policiore pr shembull Monstra apo Prars, paraqesin shkelje t llojit t vet t prezumimit t pafajsis. Pr rastin e mbikqyrur A.D dhe tjer. KOK.nr.80/12 t Gjykats Themelore Shkup 1, n ditn e arrestimit t t dyshuarve ministri pr pun t brendshme do t deklaroj MPB i zbuloi kryersit e vrasjes makabre n liqenin e Smilkovs (...) ndjeks t islamit radikal.... N momentin q MPB do t emroj ndonj aksion, ai emrtimi shfrytzohet edhe nga ana e mediumeve, mirpo po ashtu shfrytzohet edhe n njoftimet zyrtare

10 Daktrash kundr Lituanis, Aplikacioni nr. 42095/98, Strasbur, 10 tetor 2000, para. 42.

11 Alene De Ribemund kundr Francs, Aplikacioni nr. 15175/89, Strasbur, 10 shkurt 1995, para. 41.

12 Butkeviius kundr Lituanis, Aplikacioni nr. 48297/99, 26 mars 2002, para. 53.

13 Kraksi kundr Italis, Aplikacioni nr.34896/97, 5 dhjetor 2002, para. 98

89

t gjykats. Kshtu pr shembull, n kumtesn e saj t 14 prillit 2014 Gjykata Themelore Shkup 1thekson n lidhje me lndn KOK nr.80/12 i njohur si Monstra Gjykata themeore Shkup 1 Shkup informon se rasti ende sht n rrjedh, mirpo gjendet n fazn prfundimtare....14N njoftimet nga gatise gjith mediumet aspak nuk u morr n konsiderat parimi i prezumimit t pafajsis dhe pr lndt n rrjedh shfrytzohen tituj ose citate n t cilat t dyshuarit paraqiten si fajtor.

Para fillimit t gjykimit t lnds D.S. K.nr.1505/14 n Gjykatn Themelore Shkupi 1, MPB publikoi njoftimi me an t s cilit publiku u njoftua pr arrestimin e personit D.S. Edhe pse MPB nuk e publikoi emrin e t arrestuarit, prezumimi i pafajsis u shkell nga potencimi i profesionit dhe kualifikimeve t tij, emri i institucionit shndetsor, vendi i puns momental dhe i mparshmi duke saktsuar klinikat konkrete n Shkup.Me detajet e shprndara, n mnyr shum t thjesht mund t arrihej tek emri dhe mbiemri i plot i t arrestuarit. Gjat takimit n mes prfaqsuesve t Komitetit t Helsinkit dhe trembdhjet gjyqtarve n Gjykatn Themelore Shkupi 1 u ngrit edhe kjo shtje dhe nga gjyqtar u krkuar q ata t angazhohen n mnyr aktive q t angazhohen n mbrojtjen e parimit t presumimit t pafajsis sepse edhe pse shkellja e ktij parimit nuk parasheh ndonj sanksion konkret me asnj ligj, kjo shkelje sht e papranueshme sipas Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut e cila ka supermacion mbi ligjet e vendit. Po ashtu u potencua se edhe titujt nuk duhet t ndikojn n punn e gjyqtarve t cilt n mnyr profesionale e kryejn detyrn e tyre, kjo po ashtu ka ndikim edhe n gjyqtart porot t cilt paraqesin shumic n kshillat gjyqsor. Sipas qndrimit t gjyqtarve, shkelja e parimit t presumimit t pafajsis me emrimet e aksioneve policore dhe njoftimet nga ana e mediave nuk sht aktivitet i tyre dhe rrjedhimisht nuk mund t konsiderohet si shkelje nga ana e tyre.

2.2 Shkelja e parimit nga ana e gjykatave

N nj pjes nga procedurat gjyqsore t mbikqyrura n t cilat kundr t akuzuarve ishte prcaktuar masa e paraburgimit, gjat shqyrtimit t vendimeve

14 Shif: http://www.osskopje1.mk/Novosti.aspx?novost=256 (qasja e fundit 3 korrik 2014).

90

pr prcaktim dhe vazhdim t ksaj mase, vrejtm se n formulimin e tekstit pr arsyet se pse jepet masat e paraburgimit edhe gjyqtart e kan shkel parimin e prezumimit t pafajsis. N fakt, n nj numr t vendimeve pr paraburgim t cilat ngjajn shum mes veti thuhet q masa e paraburgimit prcaktohet pr shkak t shkalls s prgjegjsis penale dhe mnyrs s kryerjes dhe motivit pr kryerje t veprave. Dshirojm t potencojm se shkalla apo niveli i prgjegjsis penale dhe mnyra dhe motivet e kryerjes s veprave mund t vrtetohet vetm ather kur prfundon shqyrtimi kryesor dhe gjat kohs s shqiptimit t dnimit, dhe jo gjat kohs s hetimit apo gjat rrjedhs s procesit gjyqsor. N lndn T.K dhe tjer. KOK.nr.51/13 n Gjykatn Themelore Shkup 1, nj nga gjyqtart e trupit gjykues ndaj nj dshmitari u drejtuar me fjaln gnjen!. Kjo mnyr e udhheqjes s procedurs me siguri nuk sht n pajtueshmri me rolin q gjyqtari e ka n procesin gjyqsor dhe mund t interpretohet si bindje e hershme mbi ekzistimin e ndonj fakti, para mbarimit t procedurs.

3. Publiku n procedurat gjyqsoreNeni 102 i Kushtets s Maqedonis parasheh q shqyrtimet para gjykatave dhe shqiptimi i aktgjykimeve jan t hapura, ndrsa publiku mund t prjashtohet vetm n rastet e parapara me ligj. E drejta n gjykim publik garantohet edhe me nenin 6, pika 1 t Konvents Evropiane pr Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut, si dhe me nenin 5 t Ligjit pr procedur penale.Nga ana e gjykats, publiku mund t prjashtohet edhe zyrtarisht ose me propozim t palve ose i dmtuari t prjashtoj publikun nga nj pjes e shqyrtimit kryesor ose nga i tr shqyrtimi kryesor, ns ajo sht e nevojshme pr t rruajtur shtetin, sekretet t rndsishme ushtarake, zyrtare apo afariste, rendin publik, mbrojtjen jets private t t akuzuarit, dshmitarit apo t dmtuarit, mbrojtja e siguris s dshmitarit apo viktims dhe/ose mbrojtjes s interesave t t miturit (neni 354 nga Ligji pr procedure penale). N procedurat gjyqsore pr mbrojtje t t drejtave dhe detyrimeve themelore t njeriut dhe qytetarit, kontestet juridiko-civile, ku gjykata shqyrton dhe vendos sipas dispozitave t Ligjit pr procedure kontestimore, shqyrtimi sht publik.

91

Qytetart e Republiks s Maqedonis shum rrall vendosin t ndjekin ndonj procedur gjyqsore. Arsyet pr kt situat jan nga m t ndryshmet dhe kan t bjn me mungesn e kushteva hapsirore t gjykatave, mospasja e qasjes n gjykata, mos-informimi, mos-interesimi etj. Megjithat, sikurse asnjher m par, vitet e fundit sht vrejtur nj rritje e interesit pr t ndjekur procedurat gjyqsore nga ana e mediave t cilt rregullisht informojn pr dhjetra procedura gjyqrsore n dokoh. Prve mediave, n rolin e publiks n gjykatore paraqetet edhe nj numr shum i vogl i organizatave qytetare, ndrsa nj numr ende m i vogel i tyr kryejn mbikqyrje sistematike t procedurave gjyqsore. Po ashtu, nj numr i caktuar i procedurave gjyqsore ndjeken edhe nga Misioni i Organizats pr Siguri dhe Bashkpunim n Evrop (OSBE) n Shkup, ndonjher n gjykimet jan prezent edhe prfaqsues t disa ambasadave t shteteve t huaja n Republikn e Maqedonis. Pjesmarrja e Misionit t OSBE n Shkup, e cila n t njejtn koh paraqet misionin m t gjat t organizats q nga ekzistenca e saj, si dhe t prfaqsuesve t ambasadave n gjykimet n t cilat si pal nuk paraqiten shtetas t vet, tregon pr nivelin e ulet t shtetit t s drejts dhe besimit t ult q kan ndaj sistemit t jurisprudencs n vend.

Ende ekziston praktika q disa procedura gjyqsore t udhhiqen n zyrat e gjyqtarve. N ato kushte, praktikisht sht e pamundur q publiku t merr pjes n ato gjykime. Kushtet hapsinore n numrin m t madh t gjykatoreve nuk mundsojn pjesmarrjen e m shum se 10 personave, ndrsa ndonjher ka m shum pale dhe pjesmarrs t drejtprdrejt n procedurn gjyqsore, sesa vende t lira n gjykatore. Edhe pse ekzistojn kto kufizime hapsinore, numri m i madh i gjyqtarve lejojn prezencn e publikut, mirpo pjesmarrsit e kan patjetr t qndrojn n kmb. Mbikqyrsit kan vrejtur se disa her policia e gjykats nuk lejon hyrjen antarve m t afrt familjar t palve edhe pse n gjykatoret ka pasur vende t lira pr tu ulur. Megjithat, pas reagimit t mbrojtsit ligjor prezenca e ktyre personave sht mundsuar.Prezenca e nj grupi m t vogl t qytetarve n gjykatore n t shumtn e rasteve kontribuon n paraqitjen e turms dhe nj atmosfer ngulfatse. Shpesh

92

temperatura n disa gjykatore ndikohet nga kushtet atmosferike, veanrisht sht gjendje e pakndshme gjat kohrave t nxehta dhe kohrave t ftohta t dimrit. N ksi kushte sht joreale t pritet q publiku do t ishte e interesuar t ndjek procedurat gjyqsore.

Pr t prshndetur sh shfrytzimi i uebfaqeve t gjykatave pr t publikuar agjendn e gjykimeve t caktuara. Prve ksaj, n numrin m t madh t gjykatave prdoren televizor LCD n t cilat mund t shihet orari i gjykimeve, si dhe numri i gjykatoreve n t cilat mbahet gjykimi. Megjithat, do ishte e preferueshme q n gjykata t ekzistojn edhe broshura me t cilat, ndr t tjerat, qytetart do t informoheshin pr t drejtn e tyre n dokoh t mund t hyjn n ndrtesn e gjykats nse kan interes t ndjekin ndonj gjykim apo gjykime.

3.1 Shkelja e parimit t publicitetit

Prve nj problemi n Gjykatn Themelore Kumanov, ekipi mbikqyrs nuk kishte vshtirsi n qasjen n gjykatoret n t cilat realizuam mbikqyrjen e proceseve gjyqsore. N lndn A.G dhe tjer. K.nr.906/13 n Gjykatn Themelore Kumanov, n gjykatore prve palve dhe prfaqsuesit t ekipit mbikqyrs prezent ishte edhe nj gazetare. Kryetari i trupit gjykues, i cili nuk kishte veshur veshje gjyqtari (tog) t ciln sht i obliguar ta vesh n pajtueshmri me nenin 57 t Ligjit pr gjykata,15e pyeti gazetaren ns pr prezencn e saj ka marr leje nga Gjykata Supreme e RM. Edhe pse gazetarja me t drejt u mundua t i sqaroj se sipas Ligjit pr procedur penale leja sht e nevojshme vetm pr inizimi audio dhe video ose pr fotografim, kryetari i trupi gjykues n konsultim dhe me miratim t prfaqsuesit t prokuroris publike e udhzoi gazetaren t drejtohet te kryetari i gjykats dhe t pyet nse ka t drejt t qndroj n gjykatore.

Gjat nj shqyrtimi tjetr gjyqsor pr lndn e njejt, n momentin kur mbikqyrsi arriti afr ndrtess se Gjykats Themelore Kumanove, nga ana e policis s gjykats iu krkua leje pr pjesmarrje n gjyq me rast ai e

15 Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 58/06, 35/08 dhe 150/2010.

93

tregoi identifikimi zyrtar dhe i informoi prfaqsuesit e policis s gjykats se kryetari i gjykats dhe kryetari i trupit gjykues jan t informuar pr pjesmarrjen e tij, dhe se duhet t ndjek shqyrtimin pr lndn q ve kishte marr pjes dy her me, se gjykimi sht publik dhe se nuk ka nevoj pr leje t posame pr pjesmarrje dhe se ndalesa pr hyrje n ndrtesn e gjykats do t ishte jokushtetuse dhe jashtligjore. Ky argumentin nuk u pranua nga ana e policis s gjykats e cila mbikqyrsit nuk i lejoi t hyjr n ndrtesn e gjykats. Pas ksaj ngjarjeje Komiteti i Helsinkit menjher drgoji parashtres deri te kryetari i gjykats. Kryetari i gjykats duke u thirrur n nj Rregullore t vjetr t gjykats e cila ka prfunduar t vlej dhe n dispozitat t cilat kan t bjn me sigurimin e ndrtesave, prons, njerzve dhe mbjatjes s rendit dhe diciplins n ndrtesn gjykats konstatoi se policia e gjykats me t drejt ka krkuar leje ose ftes. Pr kt shkelje flagrante t parimit t publicitetit Komiteti i Helsinkit drgoi parashtres deri te Kshilli Gjyqsor i RM, mirpo deri n mbylljen e ksaj analize, edhe pse u tejkalua afati ligjor prej dymuajsh pr prgjigje, nuk sht drguar vendimi i Kshillit.

3.2 Transparenca e gjyqtarve dhe inizimi/fotografimi i procedurave

Edhe ligji i vjetr (neni 314) edhe Ligji (i ri) pr procedur penale (neni 363) parasheh q para fillimit t diskutimit kryesor gjegjsisht shqyrtimit kryesor, krytari i trupit gjykues, prve obligimeve tjera, detyrimisht duhet t paraqes prbrjen e trupit (gjyqsor). Nga t gjitha lndt e ndjekura n lmin e materies penale, vetm para fillimit t lnds M.E. KOK.nr.107/13 t Gjykats Themelore Shkup 1 kryetari e paraqiti trupin gjykues. Edhe pse nuk paraqet ndonj shkelje thelbsore t ligjit, vlersojm se kjo dispozit sht e rndsishme si n aspekt t transparencs s procedurs, ashtu edhe pr prgjegjshmrin e antarve t trupave gjykes.

N pajtueshmri edhe me (nenin 310) ligjin e vjetr edhe me Ligjin (e ri) pr procedur penale (neni 360), n gjykatore nuk mund t bhen inizimi filmike dhe televizive. Me prjashtim, kur ekziston leje nga kryetari i Gjykats Supreme t Republiks s Maqedonis, gazetart mund t inizojn nj pjesrisht

94

shqyrtimin kryesor. Gjat ndjekjes s procedurave gjyqsore, mbikqyrsit e Komitetit t Helsinkit n disa nga rastet kur bhej shqyrtimi kryesor n Gjykatn Themelore Shkupi 1, vrejtn se kshilli i prjashtonte gazetart pas inizimit t disa inserteve t shkurta edhe ate para se t filloj shqyrtimi kryesor. Pr shkak ksaj praktike t gjykats, publiku nuk mund t fitoj nj pasqyre t plot mbi kushtet n kuadr t s cilave udhhiqet nj lnd penale, dhe lejohet hapsir pr lshime gjat informimit medial.

Nuk sht kontestuese se gjyqtari udhheqs gjegjsisht trupi gjykues mund t vendos q pjes nga shqyrtimi kryesor mos t inizohet, nga procedurat e mbikqyrura gjermtani u konstatu se personat q inizojn largohen nga gjykatoret duke mos u marr asnj vendim i cili n form t shkruar do t evidentohej n proces-verbal. Me kt qasje nuk respektohet n trsi leja e kryetarit t Gjykats Supreme. Pr kt lshim u diskutua edhe gjat takimit t prfaqsuesve t Komitetit t Helsinkit me trembdhjet gjyqtart n Gjykatn Themelore Shkup. Sipas gjyqtarve, kushtet hapsirore nuk lejojn inizimin e gjith shqyrtimit gjyqsor, ndrsa dhnia e lejeve t gjith mediumeve q krkojn nga Gjykata Supreme kontribuon n trajtimin e barabart t tyre. Megjithat, pas takimit, n lndn A.D dhe tjer. KOK.nr.80/12 kameramanve dhe fotoreporterve ju mundsua t inizojn n trsi shpalljen e aktgjykimit q paraqet nj hap n drejtim t duhur dhe merriton t vlersohet.

N aspekt t inizimit/fotografimit t procedurave civile, Ligji pr procedur kontestimore nuk prmban dispozita t veanta me t cilat do t lejohet apo ndalohet inizimi gjegjsisht fotografimi i procedurs gjyqsore. Megjithat, Rregulloja e gjykats16 e rregullon kt shtje n nenin 103, pika 3 n t ciln potencohet se inizimi vizuel (video) dhe inzimi me z (audio), njoftimi dhe fotografimi n procedurn kontestimore dhe n procedurn e kontestit administrativ mund t kryet pas miratimit t kryetarit t gjykats, pasi sht siguruar mendimi nga gjyqtari q merret me lndn dhe me plqim n form

16 Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr. 66/2013.

95

t shkruar nga ana e palve. Vlersojm se koncipimi i till i nenit ka t bj me esencn e kontesteve, t cilat jan juridiko-civile.

Sipas dispozitave t Ligjit pr procedur kontestimore udhhiqen edhe kontestet gjyqsore pr shpifje, fyerje dhe diskriminin. Pr shkak t natyrs, kto konteste mund t jen t rndsis s veant pr publikun, pr kt shkak sht i nevojshm edhe inizimi vizuel (vidoe) dhe me z (audio) i diskutimeve q ndodhin n gjykatat civile pr kto lnd. Mirpo, sipas prmbajtjes s nenit 104 t Rregullores s gjykats, plqim duhet t japin edhe palt e lnds, gj q shum rend mund t arrihet.

N lndn A.A dhe tjer. PO 121/13 n Gjykatn Themelore Gostivar n t ciln krkohej vrtetimi i diskriminimit n baz t prkatsis politike, u drgua krkesa pr inizim vizuel (video) dhe me z (audio) pr shqyrtimin kryesor, pr t cilin rasti mendim pozitiv dhan edhe kryetari i trupit gjykues edhe paditsit. Mirpo, pr shkak t refuzimit t t paditurve, krkesa u refezua.

3.3 Dshmitari i mbrojtur si arsye pr prjashtim t publikut

Duke ndjekur procedurat gjyqsore n t cilat si dshmitar paraqiten persona me identitet t fshehur, ekipi mbikqyrs vrtetoi se publiku sipas rregullit prjashtohet nga gjykatoret. N kt kontekst, n mnyr t veant duam t potencojm rastin L.B dhe tjer. KO.nr.2917/12 n Gjykatn Themelore Shkup 1. Pr kt rast gjyqsor nga ana e prof.Dr. Gordan Kalajxhiev, u drgua njoftimi se i njejti n kapacitetin e njohsit si shkenctar, si profesor i procedurs penale n fakultetin Juridik Justinijani I dhe kryetar i Komitetit t Helsinkit, do t mbikqyr procedurn gjyqsore.Mendim pozitiv q publiku profesional/shkencor mos t jet i prjashtuar nga pyetjet e dshmitarit t mbrojtur dhe e prokurori publik, si propuzues i dshmitarit, me rast ishte rasti i par kur u tregua nj vullnet i mir nga ana prokuroris publike pr transparenc m t madhe n procedurn e dgjimit t dshmitarit t mbrojtur. Megjithat, trupi gjykues vendosi t prjashtoj publikn n trsi, duke prfshir edhe publikun profesional. Gjykojm se vendimet e njpasnjshme t trupit gjykues pr t prjashtuar publikun pr lndt ku paraqiten dshmitar t mbrojtur

96

nuk lejon hapsir pr t vrtetuar nse realizohet parimi i gjykimit fer dhe t drejt.

N veanti nuk e konsiderojm t arsyeshm prjashtimin e publikut profesional, i cili do t ndjek vetm mnyrn e dgjimit t dshmitarit t mbrojtur, me qllim t vrtetohet zbatimi i dispozitave ligjore me t cilat rregullohet mnyra e mbrojtjes s dshmitarve n Republikn e Maqedonis dhe ndikimit t tyre n parimin e gjykimit fer dhe t drejt. Dshirojm t potencojm se n t ardhmen trupat gjykues duhet t shfrytzojn mundsin e parapar n nenin 355 pika 2 nga Ligji (i ri) pr procedure penale (dispozit e cila ishte prezente edhe n ligjin e mparshm), n shqyrtimin kryesor n t cilin sht prjashtuar publiku t marrin pjes persona zyrtar, puntore publik dhe shkenctar.Pr kt mundsi sht diskutuar gjat takimit t prfaqsuesve t Komitetit t Helsinkit me trembdhjet gjyqtart e Gjykats Themelore Shkup. Prfaqsuesit e Komitetit t Helsinkit potencuan se do t vazhdojn t drgojn krkesa n cilsin e njohsve shkencor dhe puntorve publik, ndrsa gjyqtart u pajtuan q do krkes t trajtohet enkas pr do lnd.

4. E drejta e prfaqsimit nga ana e prfaqsuesit ligjor/avokatitNeni 12 i Kushtetuts s Republiks s Maqedonis parasheh q do person ka t drejt n prfaqsues ligjor/avokat n procedur gjyqsore. N nenin 6, pika c, t Konvents Evropiane pr Mbrojtje t t Drejtave t Njeriut parashihet q dokush ka t drejt t mbrohet vetm ose me ndihmn e mbrojtsit sipas zgjidhjes s tij, ndrsa ns nuk posedon mjete pr t paguar mbrojts, t fitoj avokat zyrtar pa pages kur kte e krkojn interesat e drejtsis. N nenin 70 t Ligjit (t ri) pr procedur penale, n trsi sht marr kjo dispozit e konvents. Sipas praktiks s Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, kur vendoset nse interesat e drejtsis krkojn mbrojtje falas sipas detyrs zyrtare, t rndsishm jan tri faktor: serioziteti i veprs penale dhe pesha

97

e dnimit t mundshm; ndrlikueshmria e lnds; dhe aspektet sociale dhe personale t t akuzuarit.17

Para se t vendoset nse nj personi i do i caktohet nj mbrotjs falas dhe sipas detyrs zyrtare, nga personi nuk guxon t krkohet t dshmoj prtej do dyshimi se nuk mund t lejoj ta paguaj pr prfaqsimin e tij ligjor.18M tutje, neni 8 i Konvents pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut (e drejta e privatsis) garanton privilegjin e besueshmris n mes t akuzuarit dhe mbrojtsit t tij. Sipas praktiks se Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, komunikimi n mes t akuzuarit dhe mbrojtsit t tij ka karakter privat dhe raport t besueshm.19

4.1 Roli i prfaqsueve/mbrojtsve n procedurat gjyqsore

Pas mbarimit t fakultetit juridik, personi i cili ka pr qllim t punoj si avokat e ka t patjetrsueshme t bej praktik n pun juridike m s paku dy vjet dhe t jep provimin e jurisprudencs. Shkollimi juridik karakterizohet si msim shum teorik dhe gatise nuk prfshin praktik n gjykatore. Puna praktike n t shumtn e rasteve realizohet vetm formalisht, ndrsa kandidatt shum rrall prfitojn aftsit e nevojshme pr prfaqsim t klientve. Me marrjen e lincencs pr avokat, t njejtt njohurit dhe aftsit e tyre i avansojn vetm me iniciativ personale, gjegjsisht nuk ekziston nj sistem i msimit t vazhdueshm. N t shumtn e rasteve t mbikqyrura gjyqsore palt n procedur kan pasur mbrojts t cilt i kan zgjedhur vet. Mbikqyrsit nuk kan hasur n asnj refuzim t emrimit t mbrojtsit pa pages sipas detyrs nga ana e gjykatave. Prkundrazi, n lndn J.B dhe tjer. KOK nr.59/12 n Gjykatn Themelore Shkup 1 avokat pa pages iu caktua nj personi t punsuar kundr t cilit n fund t procedurs iu shqiptuar dnimi me kusht. Sipas ksaj, mund t prfundojm se praktika gjyqsore e cila ka t bj me caktimin e mbrojtsit sipas detyrs zyrtare sht n pajtueshmri me Kushtetutn, Konventn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut dhe ligjet.

17 Kuaranta kundr Zvicrs, Aplikacioni nr. 12744/87, 24 maj 1991,para. 3335.

18 Pakeli kundr Gjermanis, Aplikacioni nr. 8398/78, 25 prill 1983, para. 34.

19 Kembel kundr Mbretris s Bashkuar, Aplikacioni nr. 13590/88, 25 mars 1992, para. 48

98

4.2 Avokat zyrtar pa pages

Mbikqyrsit vrejtn se mbrojtsit e caktuar sipas detyrs zyrtare nuk jan gjithmon aktiv n lndt n t cilat prfaqsojn pal t cilt nuk posedojn mjete pr t angazhuar mbrojts sipas zgjidhjes s tyre. Kjo ishte evidente n lndn V.L dhe tjer. KOK.nr.8/08 n Gjykatn Themelore Shkup 1 ku dukej qarte se me aktiv ishin avokatet e palve q prfaqsonin me pages sesa ata q ishin caktuar sipas detyrs zyrtare. Kjo gjendje e sjell n pikpyetje efektivitetin e mbrojtjes s atyre qytetarve t cilt nuk jan n gjendje t angazhojn mbrojts sipas zgjidhjes s tyre. Edhe prkundr joaktivitetit t disa nga mbrojtsit zyrtar, ekipi mbikqyrs nuk vrejti ndonj rast n t cilin gjykatsi reagoi pr mbrojtje joadekuate. Dshirojm t theksojm se sipas praktiks s Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut gjykatat e kan patjetr t reagojn kur t vrejn nj mbrojtje joadekuate nga ana e mbrojtsve zyrtar ose pr nj mbrojtje t till t kuptojn n form tjetr.20

Lshimet m t mdha n sistemin e sigurimit t mbrojtsve sipas detyrs zyrtare jan mosekzistenca e rregullave t qarta gjat prcaktimit, si dhe mosveprimi i atyre mbrojtsve pas mbarimit t procedurs n shkall t par. Mbrojts sipas detyrs zyrtare cakton gjykata nga lista e vet interne t avokatve t interesuar. Avokatt n ato lista jan zakonisht t rinj dhe angazhimin e tyre si mbrojts sipas detyrs zyrtare e shfrytzojn pr t fituar prvoj. Nuk ekziston ndonj sistem pr przgjedhje t rastsishme t mbrojtsit nga ana e regjistrit zyrtar. Kjo situat kontribuon n krijimin e nj lirie t madhe t gjykatave gjat vendosjes se cili mbrojts t caktohet. Kompenzimin q e marrin avokatt zyrtar sht dyfish m i vogel sesa ai i prcaktuari me tarifn e avokatve.

Ekipi mbikqyrs nga ana e avokatve zyrtar u informua se gjykatat kompenzimin e paguajn me vonesa t mdha, shum shpesh ndodh q pagesat t bhen pas prfundimit t plot t procesit gjyqsor. Kjo n mnyr plotsuese e sjell n pikpyetje efektivitetin e mbrojtjes. Mbrojtsit zyrtar marrin kompenzim vetm pr prfaqsimin e tyre n shkalln e par.

20 ekala kundr Portugalis, Aplikacioni nr. 38830/97, 10 tetor 2002, para. 60.

99

Pr shkak t ksaj situate ata nuk drgojn ankesa pr aktgjykimet e shkalls s par. Mos-shfrytzimi i mjeteve juridike mund t ket pasoja negative pr palet, veanrisht pr ata q ndodhen n paraburgim apo burg, nuk e njohin gjuhn maqedonase, ose jan analfabet.

5. E drejta pr nj gjyq t pavarur, t paanshm dhe kompetentNeni 12 i Kushtetuts s RM (i ndryshuar me amandamentin kushtetues XXV) prcakton q pushtetin gjyqsor e ushtrojn gjykatat. Gjykatat jan autonome dhe t pavarura. Gjykatat gjykojn n baz t Kushtetuts dhe ligjeve si dhe marrveshjeve ndrkombtare t ratifikuara n pajtueshmri me Kushtetutn. Llojet, kompetenca, themelimi, abrogimi, organizimi dhe prbrja e gjykatave, si dhe procedura pran tyre, rregullohen me ligj. N nenin 6, pika 1 nga Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut parashihet, n prcaktimin e t drejtave dhe detyrimeve t tij civile ose t do akuze penale kundr tij, do person ka t drejt pr nj proces t drejt dhe publik, brenda nj afati t arsyeshm, nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj. Sipas praktiks s Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n qoft se gjykatsi vendimin e tij e ka t bazuar para se ti shqyrtoj provat t cilat do mbshteste rezonimin e tij, ajo do t vlersohet si e pa baz dhe e palejueshme sipas nenit 6, pika 1 t Konvents.21

E rndsis s veant pr pavarsin dhe paanshmrin e gjyqtarve sht ekzistimi i nj sistemi pr przgjedhjen e rastsishme t lndve t cilat ata do ti procedojn. Gjykatat n Republikn e Maqedonis shfrytzojn nj sistem t unifikuar informativ pr administrim t lndve gjyqsore (AKMIS) nprmjet t cilit, mes tjerash, n mnyre automatiek bhet shprndarja e lndve pr gjyqtar dhe ndjeket lvizja e lndve. Po ashtu sht i rndsishm edhe przgjedhja e gjyqtarve e cila n Republikn e Maqedonis, n pajtim me nenin 38, pika 1 nga Ligji pr gjykata22 t cilt nuk kan kufizim t mandatit.

21 Fej kundr Austris, Aplikacioni nr. (14396/88, 24 shkurt 1993, para. 34.

22 Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis nr.58/06, 35/08, dhe 150/10.

100

Krahasuar me bartsit e funksioneve publike, pagat e gjyqtarve n Republikn e Maqedonis jan relativisht t larta q duhet t ndikojn n pavarsin dhe paanshmrin e tyre.

Q nj gjykat t vlersohet si e paanshme, sht e patjetrsueshme q n t t punojn gjyqtar t cilt i prfaqsojn t gjith prfaqsuesit e komuniteteve n vend. N Raportin e Avokatit t Popullit mbi ndjekjen dhe zbatimin e parimit t prfaqsimit t drejt pr vitin 2012 potencohet duke analizuar prmbledhjen e t dhnave t tubuara nga 27 gjykata themelore n teritorin e Republiks s Maqedonis pr vitin 2012 mund t konstatohet kjo situat e prfaqsimit t komuniteteve: Maqedonas 83,8%, Shqiptar 10,5%, Turq 1,6%, Rom 0,9%, Serb 1,0%, Vlleh 1,3%, Boshnjak 0,5% dhe t tjer 0,4%.N gjykatat themelore ekziston nj prparim i ult i planit n zbatimin e parimit t prfaqsimit t drejt n krahasim me vitet e kaluara, m rast potencojm tempon e ngadalsuar t punsimit t personave t cilat nuk i prkasin komunitetit shumic, veanrisht n prfaqsimin n pozitat udhheqse.23Situata sht e ngjashme edhe n katr Gjykatat e Apelit. Sipas t dhnave, prve Vllehve, asnj nga komunitetet pakic nuk sht e prfaqsuar drejt n gjykatat e vendit.

Pavarsia dhe paanshmria e gjyqtarve shihet edhe n aspekt t qasjes s tyre ndaj pjesmarrsve tjer n procedur (t akuzuar, dmtuar, prokuror publik, padits, t paditur, mbrojts, etj). Ekipi mbikqyrs ka vrejtur se gjyqtart n prgjithsi jan profesionist n aspekt t raportit t tyre me pjesmarrsit tjer n procedur, mirpo ende ekziston nj afrsi e caktuar n mes gjyqtarve dhe prokurorve publik si dhe nj raport m i favorshm nga ana e gjyqtarve ndaj avokatve m t vjetr dhe me m prvoj, n krahasim me raportin q kan ndaj avokatve me m pak prvoj.

Dyshime pr anshmri u vrejtn n lndn J.V. dhe tjer. KOK nr.59/12 n Gjykatn Themelore Shkup 1. Pikrisht, n ditn kur ishte planifikuar

23 Avokati i Popullit, Raporti mbi ndjekjen dhe zbatimin e parimit t prfaqsimit t drejt pr vitin 2012, faqe. 2830, Shkup, prill 2013, pr m shum: http://ombudsman.mk/upload/documents/2013/Izvestaj%20SPZ%20za%202012.pdf (qasja e fundit: 4 korrik 2014).

101

shpallja e aktgjykimit, trupi gjykues vendosi q lnda t kthehet n fazn e shqyrtimit kryesor dhe n t njejtin moment, n mosdijeni t t akuzuarit dhe mbrojtsit t tyre, kumtoi se para gjyqit do t dshmoj personi i cili kinse sht dakorduar t shes pronn me J.V. Dshmitari deklaronte se pr tokn ai ka negocijuar n emrin e tij dhe n emr t fqinjve t tij t cilt e kan autorizuar me aurotizim n form t shkruar. J.V. mohonte se ndonjher sht takuar me dshmitarin me ka mbrojtsi krkoi q autorizimi n fjal t prezantohet para gjyqit si prov. N at ast trupi gjykues e lshoi gjykatoren dhe pas konsultimit 20 minutsh kumtoi se propozimi refuzohet, dhe se procedura gjyqsore prfundon.

N aktgjykimin me t cilin gjith t akuzuarit u shpalln fajtor, dshmia e dshmitarit u shfrytzua si nj provat kryesore pr fajin e J.V.

N lndt A.D dhe tjer. KOK.nr.80/12 dhe T.K dhe tjer.KOK.nr.51/13 n Gjykatn Themelore Shkup 1 u vrejt lshimi i gjykatores nga ana e nj gjyqtari antar i trupit gjykues gjat rrjedhs s procedurs. N lndn A.D dhe tjer. KOK.nr.80/12 kryetari i trupit gjykues i pyeti mbrojtsit e t akuzuarve a ka nevoj t ndrpritet procedura derisa gjyqtari, antar i trupit gjykues, ka shkuar t pij uj me rast ata u prgjigjen negativisht dhe procedura gjyqsore vazhdoi pa prezencn e tij. N lidhje me kte, dshirojm t potencojm se n pajtueshmri me nenin 307 nga ligji i vjetr dhe nenin 357 nga Ligji (i ri) pr procedur penale kryetari, antart e trupit gjykues dhe procesverbalisti si dhe gjyqtart dhe gjyqtart porot duhet pandrprer t jen pjesmarrs n shqyrtimin kryesor. Miratimi nga ana e mbrojtsve q nj gjyqtar t lshoj seancn nuk i liron antart tjer t trupit gjykues t veprojn n kundrshtim me ligjin.

N aspekt t kompetencs s gjykatave, vo lndn V. dhe tjer. RO nr.96/2013 n Gjykatn Themelore Gostivar e cila kishte t bnte me diskriminimin pr shkak t prkatsis partiake, sht sjelle vendim gjyqsor negativ pr paditsit, me vrejtje t trupit gjykues se paditsit para se t drgojn padi sht dashur t paraqesn parashtres deri tek Komisioni pr mbrojtje nga diskriminimi. Me kt rast dshirojm q gjyqtarve n

102

Republikn e Maqedonis t ju potencojm se Komisioni pr mbrojtje nga diskriminimi sht organ i pavarur i cili sjell mendime dhe rekomandime n lidhje me parashtresat e drguara pr diskriminim eventual dhe nuk paraqet ndonje parakusht pr mbrojtje gjyqsore nga diskriminimi.

Pa dallim nse viktimat e diskriminimit jan drejtuar ose jo deri te Komisionin pr mbrojtje nga diskriminimi, mund t nisin procedur gjyqsore pr vrtetim dhe mbrojtje nga diskriminimi. N rastet kur sht incijuar procedura gjyqsore dhe kur ekziston nj mendim nga Komisionin pr mbrojtje nga diskriminimi, mendimi mund t shfrytzohet si prov n procedurn gjyqsore, e cila srish, n asnj mnyr nuk e obligon gjykatn t sjell vendim t njejt. N nenin 26 t Ligjit pr pengim dhe mbrojtje nga diskriminimi sht parapar q Komisioni vepron n baz t parashtresave dhe nse nuk sht incijuar procedure gjyqsore pr rastin e njejt ose nuk sht vendosur me vendim meritor. N rastet kur sht filluar procedura n Komisionin pr mbrojtje nga diskriminimi dhe ky komision ende nuk ka marr vendim mbi parashtresn e drguar, viktima eventuale e diskriminimit mund t nis procedur gjyqsore dhe pr at t informoj Komisionin pr mbrojtje nga diskriminimi, me rast procedura n Komision do t ndrpritet.

5.2 Gjyqtart porot

Konkluza e prgjithshme nga gjitha lndt e ndjekura n aspekt t gjyqtarve porot sht se ata nuk perceptohen si pjes prbrse e trupit gjykues i cili vendos pr lndn konkrete edhe pse n trupin gjykes ata jan shumic me t drejt vote gjat vendim-marjes. Pr kt perceptim, me sjelljen e vet kontribuojn edhe gjyqtart porot, t cilt n nj pjes t procedurave jan t painteresuar dhe e lshojn gjykatoren duke mos marr pjes n shqyrtim apo para se t prfundoj seanca. N lndn A.A dhe tjer.RO 121/13 n Gjykatn Themelore Gostivar, nj nga gjyqtart porot e lshoi gjykatoren gjat kohs s shqyrtimit kryesor n periudhn kur njri nga t paditurit jepte deklarat. N kt rast, vendimi u soll vetem gjysm ore pasi prfundoi shqyrtimi kryesor. Ekipi mbikqyrs, n procedurat q mbikqyrte, nuk vrejti as nj pyetje t

103

parashtruar nga gjyqtart porot edhe pse kjo e drejt ju lejohet sipas Ligjit pr procedur penale.

6. Barazia e armve dhe barra e dshmis6.1 Barazia e arms

Sipas praktiks s Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, barazia e armve paraqet edhe mundsi t barabart pr do pal n procedur t paraqes pikpamjet e veta dhe t sqaroj argumentet e veta n lidhje me rastin konkret n procedurn gjyqsore me kusht q paln mos ta sjellin n nj pozit t disfavorshme vis-a-vis kundrshtarit t tij.24 N numrin m t madh t aktgjykimeve q kan t bjn me gjykimin e drejt t garantuar me nenin 6 t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, Gjykata Evropiane barazin e armve e vlerson si pjes prbrse t vet Konvents. N nenin 14 t ligjit t vjetr dhe nenin 15 t Ligjit (t ri) pr procedur penale parashihet q gjykata dhe organet shtetrore jan t obliguar q me kujdes t njejt t ekzaminojn dhe vrtetojn si faktet q e ngarkojn t akuzuarin, po ashtu edhe ata fakte q i shkojn n favor. N aspekt t barazis s armve n procedurn penale dshirojm t prqndrojm debatin publik n lndn J.V dhe tjer. KOKZH.nr.9/14 pran Gjykats s Apelit Shkup. Nga ana e Prokurorit t lart publik u tregua q n procedurn pr lndn konkrete prokuroria me akt-akuzn dhe me aktgjykimin dnues t shkalls s par ka provuar se t akuzuarit e kan kryer veprn, derisa t akuzuarit nuk kan arritur t provojn t kundrtn. Dshirojm t potencojme lshimi i akt-akuzs per se dhe aktgjykimi dnues i shkalls s par nuk do t thot q vepra penale q ju ngarkohet t akuzuarve sht kryer nga t njejtt, derisa t sjellet vendimi i forms s prer nga ana e gjykats. Po ashtu, barra e provs pr t provuar fajin e t akuzuarve sht ekskluzivisht n ann e prokuroris dhe sht detyrim i saj q t njejtn ta dshmoj.

24 De Haes dhe Zhizel kundr Belgjiks, Aplikacioni nr. 19983/92, 24 shkurt 1997, para. 53.

104

6.2 Barra e dshmis

Me miratimin e Ligjit pr pengim dhe mbrojtje nga diskriminimi, dispozitat e Ligjit pr marrdhnie pune t cilat i referohen mbrojtjes nga shqetsimi n vendin e puns, m tutje edhe Ligji pr mbrojtje nga shqetsimi n vendin e puns dhe Ligji pr prgjegjsi qytetare pr fyerje dhe shpifje, parashohin q barra e dshmis bie n ann e t paditurit, ns paditsi me gjas ka qen viktim e diskriminimit, shqetsimit n vendin e puns apo edhe i fyerjes dhe shpifjes. Transferimi i barrs s dshmis dhe respektimi i s njejts paraqet rndsi t madhe, si n aspekt t mbrotjes s viktimave, po ashtu edhe n aspekt t ndjekjs s praktiks ndrkombtare dhe legjislacionit t Unionit Evropian.

Nga procedurat e mbikqyrura n kto lmi ekipi mbikqyrs konstatoi se gjyqtart nuk posedojn prvoj praktike, dhe as q mundohen t krijojn nj praktik t transferimit t barrs s dshmis n ann e t paditurit. Si shembull do ta potencojm procedurn A.A dhe tjer. RO 121/13 n Gjykatn Themelore Gostivar, i cili kishte pr baz vrtetimin e diskriminim n baz t praktsis politike. N kt rast edhe pse ekziston nj numr i madh i provave pr t dshmuar se sht kryer diskriminim nga ana e t paditurve, gjykata vendosi q mos t transferoj barrn e dshmis n ann e t paditurve ndrsa procedura u udhhoq si procedur e thjesht civile n t ciln paditsit duhej t dshmonin bazn e krkes-padis.Mandej, prve avokatit-t autorizuar, t paditurit nuk ishin prezent n shqyrtimin kryesor.

Transferimi i barrs s dshmis mbi t paditurin sht e rndsis s veant n rastet e diskriminimit dhe shqetsimit n vendin e puns, pr shkak se grumbullimi i provave nga ana e paditsit sht vshtirsuar sepse jo do her paditsit kan qasje n informatat me t cilat do t dshmojn diskriminimin eventual, gjegjsisht shqetsimin. Po ashtu, ky fakt ndikon n efikasitetit e ngritjes s procedurs pr vrtetimin e diskriminimit, gjegjsisht shqetsimit, me an t s cils mund t krkohen masa t prkohshme pr mbrojtje nga viktimizimi.

105

Gjykata Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n disa nga vendimet potencon se transferimi i bars s dshmis sht e rndsis s jashtzakonshme veanrisht n procedurat n t cilat krkohet konstatimi i diskriminimit. Nj nga vendimet e rndsishme t ksaj natyre sht D.H dhe tjer. Kundr ekis n Gjykatn Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n t ciln thuhet: ns ankuesi i cili potencon se ekziston diskriminimi dhe bn nj supozim t themeluar se ndikimi i ndonj mase apo praktikte sht diskriminuese, barra e dshmis i bie shtetit, i cili e ka t patjetrsueshme t dshmoj se trajtimi i till nuk sht diskriminues (...). Duke pasur parasysh veorin e fakteve dhe natyrn e gjetjeve n kt lloj t rasteve (...), praktikisht do t ishte shum rnd q ankuesit t dshmojn se ka ekzistuar nj diskriminim indirekt, pa mos e transferruar barrn e dshmis. 25

7. Gjykim n afat t arsyeshmNeni 12 i Kushtetuts s RM (i ndryshuar me amandamentin kushtetues XXV) prcakton q pushtetin gjyqsor e ushtrojn gjykatat. Gjykatat jan autonome dhe t pavarura. Gjykatat gjykojn n baz t Kushtetuts dhe ligjeve si dhe marrveshjeve ndrkombtare t ratifikuara n pajtueshmri me Kushtetutn. Llojet, kompetenca, themelimi, abrogimi, organizimi dhe prbrja e gjykatave, si dhe procedura pran tyre, rregullohen me ligj. N nenin 6 nga Konventa Evropiane pr t Drejtat e Njeriut parashihet q, n prcaktimin e t drejtave dhe detyrimeve t tij civile ose t do akuze penale kundr tij, do person ka t drejt pr nj proces t drejt dhe publik, brenda nj afati t arsyeshm, nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme e themeluar me ligj.

N nenin 6, pika 2 e Ligjit mbi gjykatat parashihet q gjat marrjes s vendimeve pr t drejtat dhe obligimeve t qytetarve dhe gjat vendosjes pr prgjegjsi penale, dokush ka t drejt n gjykim t drejt dhe publik, n afat t arsyeshm dhe para gjykats s pavarur dhe paanshme t themeluar me ligj. N nenin 10 sht prcaktuar se procedura para gjykats rregullohet me ligj dhe formohet n baz t disa parimeve, n mes t cilve edhe parimi i

25 D.H dhe tjer. Kundr ekis, Aplikacioni nr. 57325/00, 13 nntor 2007, para. 130.

106

gjykimit n afat t arsyeshm. Neni 36 i Ligjit mbi gjykatat parasheh mbrojtje t veant n rast t shkeljeve t s drejts pr gjykim n afat t caktuar nga ana e Gjykats Supreme t Republiks s Maqedonis. sht e parapar q pala q konsideron se gjykata kompetente iaka shkel t drejtn pr gjykim n afat t arsyeshm t drgoj krkes pr mbrojtje t t drejts pr gjykim n afat t arsyeshm deri te Gjykata Supreme e Republiks s Maqedonis.

7.1 Vonesa e procedurs gjyqsore

sht nj perceptim i prgjithshm se gjykatat ndonjher nuk i respektojn dispozitat e Ligjit pr procedur penale n aspekt t afateve pr prpilimin e aktgjykimeve. Nuk respektohet afati prej 15 ditsh i llogaritur nga mbyllja e seancs kryesore, ndrsa sht vrejtur rast edhe i tejkalimit t afatit deri n 60 dit pr rastet m t komplikuara. I till sht rasti nga lnda L.B dhe tjer. KO.nr.2917/12 n Gjykatn Themelore Shkup 1 n t cilin rast nga dita e prfundimit t procedurs s shkalls s par deri n ditn e drgimit t aktgjykimit kan kaluar m shum se 4 muaj, n fakt dyfishi i afatit t fundit t parapar me ligj.

Po ashtu, n rastin J.V dhe tjer. KOK.nr.59/12 n Gjykatn Themelore Shkup 1 aktgjykimi i shkalls s par deri t J.V i cili n at moment ishte duke vuajtuar dnimin e mhershm, u drgua 106 dit pas shpalljes s tij. Pr aktgjykimi i shkalls s par u drgua edhe ankes, ndrsa Gjykats s Apelit n Shkup i duheshte m shum se shtat muaj pr t caktuar shqyrtim publik mbi rastin J.V dhe tjer. KOKZH.nr.9/14 n Gjykatn e Apelit n Shkup n prill t vitit 2014. Kur shqyrtimi publik duhej prfundimisht t mbahej, gjykata e prolongoi pr n maj pr shkak se J.V nuk u sjell n gjykat nga ENP Idrizov.N maj, drejtoria e burgut, duke mos ia kumtuar arsyet gjykats, srish nuk e solli t akuzuarin. Mos-zbatimi i vendimeve t gjykats nga ana e organeve t administrats shtetrore flet pr qasjen jokorrekte t institucioneve tjera ndaj gjykats. Prve faktit q kjo praktik ndikon n kohzgjatjen e procedurave gjyqsore, e njejta mund t ndikoj n shkeljen e t drejtave t t akuzuarve t cilt ndodhen n paraburgim, situat pr t ciln Ligji pr procedur penale parasheh procedur urgjente gjyqsore.

107

Gjykatat shpesh her e shkelin t drejtn pr gjykim n afat t arsyeshm. Prve rasteve t prmendura, shkelje jan hasur edhe n disa lnd tjera si n procedurn penale po ashtu edhe n procedurn civile. N lndn K.K K.nr.-534/13 n Gjykatn Themelore Gostivar, e cila ka t bj me vepren penale Prdhunim, sht paraqitur m 09.10.2008, n momentin kur edhe pretendohet se ka ndohur rasti kritik, akt-akuza n gjykat sht sjellur m 21.06.2011, gjegjsisht pasi ka kaluar 2 vite e 10 muaj nga denoncimi. Procedura, srish, para gjykats zgjat 3 vite, pr shkak se vendimet e gjykats s shkalls s par, dy her abrogohen nga gjykata e shkalls s dyt dhe ende nuk ekziston vendim i forms s prer pr lndn. Vlersojm se ky rast n t cilin nga momenti i denoncimit kan kaluar 5 vite e 10 muaj dhe ende nuk ekziston vendim gjyqsor i forms s prer, tregon se nuk ekziston nj mbrojtje efikase kur bhet fjal pr dhunn seksuale ndaj femrave.

N aspekt t dispozitave t Ligjit pr procedur penale pr shpalljen e aktgjykimit shkelje u vrejt n lndn ZH.K K.nr.-534/13 n Gjykatn Themelore Gostivar, n t cilin kryetari i trupit gjykues pas mbarrimit t shqyrtimit kryesor shpalljen e aktgjykimit e caktoi pr disa or, mirpo n afatin e caktuar nuk u paraqit pr shkak t nj takimi, me rast dha arsyetim se aktgjykimin do ta shpall pr disa dit. Edhe pr kundr ktij njoftimi, aktgjykimi nuk u shpall edhe pasi kaloi nj jav, pr shkak se gjyqtari paska shkuar n pushim. Me kto veprime, duket qart se bhet shkelje e nenit 370 nga Ligji pr procedur penale n t cilin parashihet se nga momenti q gjykata e kumton aktgjykimin, kryetari i trupit gjykues menjher do ta shpall t njejtin. Nse gjykata nuk ka mundsi t shpall aktgjykimin n ditn e njejt pas mbarrimit t shqyrtimit kryesor, do t prolongoj shpalljen e aktgjykimit m s pakupr tri dit dhe do t caktoj kohn dhe vendin e shpalljes s aktgjykimit.

Nga procedurn civile si shembull do t potencojm lndn B.J. RO 225/11 n Gjykatn Themelore Shkup 2. Edhe pse vendimi ishte pozitiv pr paditsin dhe i vrtetuar shkelja e t drejtave n marrdhniet e puns, procedura zgjati 2 vite e 5 muaj, q sht nj kohzgjatje ekstremisht e gjat pr kontestet n marrdhniet e puns. Neni 405 nga Ligji pr procedur kontestimore

108

parasheh q procedura pr kontestet n marrdhniet e puns, veanrisht gjat prcaktimit t afateve dhe seanca dgjimore/rochishte, gjykata doher do i kushtoj rndsi t veant nevojs pr zgjidhje t shpejt kontesteve n marrdhniet e puns. N kontestet mbi marrdhniet e puns t cilat kan t bjn me ndrprerjen e marrdhenieve t puns, seanca pr shqyrtim kryesor duhet patjetr t mbahet n njl afat prej 30 ditsh nga dita e pranimit t prgjigjes ndaj padis. N procedurn e kontesteve mbi marrdhniet e puns, procedura para gjykats s shkalls s par patjetr duhet prfunduar n nj afat prej gjasht muajsh nga dita e ngritjes s padis.Duke pasur parasysh strukturn e till t dispozitave, rezulton se gjykata ka udhhequr procedur e cila sht 4 her me e gjat sesa afati i parapar n Ligjin pr procedur konstestimore, me ka, pa asnj dyshim rrjedh se sht shkelur e drejta pr gjykim n afat t arsyeshm, e cila pa dyshim mund ndikoj n jetn private dhe familjare t paditsit, kur i njejti ngren padin pr ndrprerje t marrdhnieve t puns n mnyr t jashtligjshme.

N lndn A.ZH VPP 232/12 n Gjykatn Themelore Shkup 2, bhet fjal pr kompensim t prons s eksproprijuar. A.ZH pas 13 viteve procedur gjyqsore prfundimisht ka pritur momentin q ti vrtetohet kompensimi i prons s tij t marrur nga koha e ish Jugosllavis. Ai n vitin 2011 nprmjet prmbarruesit sht munduar t nxjerr t hollat e krkuara nga ana e shtetit me rast ka pasur ankesa nga ana e Avokaturs s Shtetit me t ciln potencohen q n vitin 2010 ka krkuar prsritje t procedurs, ndrsa n vitin 2011 ka dorzuar prova t reja n gjykat.Vendimi mbi nevojn e prsritjes s procedurs sht n rrjedh edhe pr faktin q A.ZH. deri n Gjykaten Supreme ka drguar krkes pr gjykim n afat t arsyeshm t ciln gjykata ia ka pranuar dhe e ka urdhruar gjykatn e shkalls s par q procedurn ta kryej n afat prej 3 muajsh. Edhe pr faktin q lnda zgjat 16 vite dhe sht skaduar afati t cilin Gjykata Supreme ia urdhroi gjykats s shkalls m t ult, pr t zgjidhur lndn, gjykata e shkalls s par ende nuk ka sjell vendim. Ky shembull prve faktit q tregon mosefikasitetin e shkajshm t gjykats, po ashtu tregon edhe mostrajtimin e njejt dhe t drejt q gjykata bn ndaj palve n kontestet gjyqsore kundr shtetit.

109

Ndonjher shkaktues t gjykimit n afat t paarsyeshm jan edhe vet palt n procedur.

Kshtu pr shembull, n lndn V.L dhe tjer. KOK.nr.8/08 n Gjykatn Themelore Shkup 1 n t cilin rast si t akuzuar paraqiten mbi 70 persona, gjykimi disa her shtyhet pr shkak se njri ose disa nga t akuzuarit nuk ju prgjigjet ftesave t gjykats.N njrn nga seancat n t ciln nuk ishte prezent nj nga t akuzuarit, kryetari i trupit gjykuesju sygjeroi t pranishmve q t informojn ate q mungonte se n rast se srish nuk paraqitet n seanc kundr ti do t shqiptohet masa e prkohshme paraburgim. Edhe pse sht pr tu prshndetur prkushtimi i gjyqtarit q udhheq lndn t bj ate n kuadr t afatit t arsyeshm, sht e paqart pse nuk u soll urdhres gjyqsor pr arrest nga ana e policis pr t marr pjes n seancn e cila tanim zgjat 6 vite.

7.2 Shpallja dhe prpilimi i aktgjykimeve

N aspekt t afateve pr shpallje dhe prilim t aktgjykimeve gjykatat shum shpesh nuk i respektojn dispozitat e Ligjit pr procedur kontestimore. Aktgjykimet gatise asnjher nuk shpallen menjher pas mbylljes s shqyrtimit kryesor, sipas nenit 324, pika 3 nga Ligji pr procedur kontestimore, edhe pse jo doher bhet fjal pr lnd t komplikuara. Nuk respektohet as afati pr shpallje deri m tet dit nga mbyllja e shqyrtimit kryesor, n rastet kur bhet fjal pr lnd m t ndrlikuara, sipas nenit 324, pika 4 nga Ligji pr procedur kontestimore. I ngjashm sht rasti edhe me prpilimin e aktgjykimeve n gjykata, gjegjsisht edhe n kt aspekt vrehet mosrespektimi afateve ligjore gjat prpilimit dhe drgimit t aktgjykimeve, n kontekst t nenit 326, pika 1 nga Ligji pr procedur kontestimore, n t cilin thuhet se aktgjykimi i kumtuar duhet t prpilohet n form t shkruar n afat prej 8 ditve, ndrsa pr rastet m t ndrlikuara m s voni n afat prej 15 ditve nga dita e kumtimit. Shpallje t vendimit menjher pas prfundimit t shqyrtimit kryesor kishten lndn A.A dhe tjer RO 121/13 n Gjykatn Themelore Gostivar, pr vrtetimin e diskriminimit n baz t prkatsis partiake.

110

8. Gjetjet tjera8.1 Qasja n gjykata

Ekipi mbikqyrs vrtetoi se qasja n gjykata prgjthsisht sht n nivel t paknaqshm. Disa gjykata nuk kan hyrje t veant pr personat e arrestuarit ose t paraburgosur dhe shpesh ndodh q kta persona t hyjn n gjykat nprmjet hyrjes kryesore, gjegjsisht hyrjes s vetme n gjykata. Sjelljet e policis n gjykat dallojn nga ajo e gatise mospasjes kontroll fare gjat hyrjes n ndrtesn e gjykats (p.sh Gjykata Themelore Tetov), deri n kontrolle t rrepta t qytetarve. Kontrolle t rrepta bhen n Gjykatn Themelore Shkup 1, mirpo patjetr duhet t potencohet fakti q policia e gjykats vepron n mnyr profesionae dhe me respekt pr ata q hyjn n ndrtesn e gjykats. Nuk ekzistojn hapsira t veanta pr t pranuar t miturit, po ashtu nuk ekzistojn hapsira pr veshje garderober, shpesh her ndodh q pjesmarrsit mos t jen veshur n mnyr t prshtatshme me temperaturat e gjykatoreve. E gjith kjo sjell nj situat n t ciln t paditurit dhe paditsit shpesh t takohen n korridoret e gjykatave dhe ndonjher shkaktohen znka verbale dhe krijohet atmosfer e paprshtatshme. Pran gjykatores m t madhe t gjykats m t madhe Shkup 1 nuk ekziston asnj karrige ndrsa palt, dshmitart dhe publiku ndonjeher detyrohen t presin me or t tra duke qndruar n kmb.

Gatise n t gjitha gjykatat n t cilat mbikqyrm procedurat gjyqsore, banjot jan n nj gjendje shum t keq, nuk mirmbahen rregullisht dhe kjo nuk i ngjan rolit q ka gjyqsia n shoqri.

8.2 Organizatat qytetare si pal t prfshira n procedurat gjyqsore

Duke shfrytzuar t drejtn pr pjesmarrje n procedur si pal t treta/prfshira, si organizata gjegjsisht shoqata t qytetarve t cilt n kuadt t veprimtaris s tyre merren me mbrojtjen e t drejtave pr trajtim t barabart pr ato t drejta t cilat vendoset n procedur (neni 39 nga Ligji pr pengim dhe mbrojtje nga diskriminimi) Rrjeti pr mbrojtje nga diskriminimi dorzoi

111

krkes pr prfshirje nga ana e paditsve n lndn A.A dhe tjer. RO 121/13 n Gjykatn Themelore Gostivar e cila krkesa u pranua nga ana e gjykats.Sipas nenit 196 t Ligjit pr procedur kontestimore pala e prfshir sht e autorizuar t shpreh propozime dhe t ndrmerr t gjitha veprimet kontestimore n afatet n gjitha veprimet q ka mund ti ndrmerr pale s cils i sht bashkangjitur. N kt mnyr, organizatat e qytetarve, t cilat n nj periudh m t gjat veprojn n mbrojtje nga diskriminimi mund t ken rol aktiv n procedurat gjyqsore pr vrtetim t diskriminimit, t parashtrojn pyetje, t japin propozime, prova, t paraqesin ankesa.

E prshndetim vendimin e till t gjykats pr t lejuar prfshirjen e organizatave t qytetarve n procedurat gjyqsore, e cila, vlersojm se duhet t bhet praktik, veanrisht kur bhet fjal pr procedura gjyqsore n t cilat krkohet vrtetimi dhe mbrojtja nga diskriminimi, me rast organizatave t qytetarve ju jepet mundsia t ken rol aktiv n procedurat gjyqsore n dshmimin e diskriminimit.

PRFunDIME DHE REKOMAnDIME

V.

113

E drejta pr siguri dhe liriN nj numr t madh t procedurave gjyqsore sht shqetsuese praktika e marrjes s vendimeve n lidhje me prcaktimin dhe zgjatjen e mass s paraburgimit pa mos argumentuar se cilat jan arsyet pr nj vendim t till. Ekziston praktika e zgjatjes kolektive t paraburgimit pr nj grup t t pandehurve t cilve iu prmenden emrat, por vendimet nuk prmbajn rishikim individual t arsyeve pr secilin t akuzuar sa i prket zgjatjes s mass s paraburgimit. Vendime t tilla merren n kundrshtim me t drejtn vendore dhe ndrkombtare si dhe praktikts s Gjykats Evropian t t Drejtave t Njeriut. Paraburgimi zgjat shum koh, madje edhe pas prfundimit t hetimeve dhe marrjes n pyetje t t akuzuarit. sht shqetsues fakti q nuk po prdoren masa m t buta si sht garancioni. Njsit e paraburgimit npr burgje jan t mbingarkuara n at mas sa q vet qndrimi n to pr shkak t kushteve t kqija pr jet dhe mbrojtjes shndetsore jo t prshtatshme mund t konsiderohet si tortur.

REKOMANDiME:

1. Masa e paraburgimit t prdoret si nj prjashtim e jo si rregull, kohzgjatja t reduktohet n kohn m t shkurtr t nevojshme dhe n rradh t par t shqyrtohet mundsia e shfrytzimit t masave parandaluese t buta.

114

2. Gjat prcaktimit dhe n veanti gjat zgjatjes s mass s paraburgimit gjyqtart t marrin parasysh praktikn e jurisprudencs s Gjykats Evropiane t t Drejtave t Njeriut, n mnyr t detajuar t shpjegojn dhe ti shqyrtojn arsyet n baz t t cilave kan vendosur pr nj mas t till, t ndalojn praktikn e anulimit t vendimeve identike me formulime stereotipe dhe t zhvillojn nj qasje individuale kundrejt do t akuzuari duke e braktisur praktikn e sjelljes s vendimeve kolektive pr paraburgim.

3. Gjat vizitave t rregullta javore n njsit e paraburgimit gjyqtart prgjegjs pr mbikqyrjen e kushteve n t cilat jetojn t paraburgosurit ti kushtoj vmendje t veant kategorive t qytetarve n nevoj dhe atyre t cilt kan nevoj pr shrbime shndetsore. Gjat identifikimit t shkeljeve t t drejtave, gjyqtart q kryejn mbikqyrjen ti informojn gjyqtart q kan qen n procedurn e mparshme pr gjendjen e personave t paraburgosur dhe nevojn q disa t burgosur t drgohen n spital jasht paraburgimit.

Prezumimi i pafajsis Ekziston praktika nprmjet s cils shkilet prezumimi i pafajsis nga personat zyrtar, funksionart dhe mediumet. Gjykatat nuk reagojn ndaj shkeljeve t tilla, dhe n disa raste vet shkelin prezumimin e pafajsis, sidomos nprmjet vendimeve me t cilat e prcaktojn ose e vazhdojn masn e paraburgimit.

4. Gjyqtart t reagojn kur oficeri i policis, zyrtart publik dhe mediat e shkelin prezumimin e pafajsis t personave pr t cilt n procedur e sipr sht hetimi apo procesi gjyqsor.

5. T ndalohet praktika e prcaktimit t vendimeve pr paraburgim n t cilat jan t prfshira formulime q mund t prdoren vetm n dhnien e dnimit, dhe jo gjat kohs s hetimeve apo procesit gjyqsor.

115

Publiciteti n procedurat gjyqsoreQytetart n Republikn e Maqedonis kan shum pak interes pr t marr pjes n procedurat gjyqsore n rolin e publikut. Opinioni aspak nuk sht i informuar pr mnyrn sipas t cils mund ta ushtroj t drejtn e vet pr t marr pjes n gjykatore gjat procedurave gjyqsore. Ekziston praktika q disa procedura gjyqsore t zhvillohen n kushte t paprshtatshme n zyrat e gjyqtarve. Shpesh kameramanve dhe ekipeve t gazetarve u lejohet t regjistrojn / kapin inserte t audiencs n salln e gjyqit para seancs kryesore, por jo edhe n vet seancn dgjimore. Opinioni publik sipas rregulls dhe pa arsyetim prjashtohet. sht pr tu prshndetur shfrytzimi i monitoreve pr paraqitjen e seancave gjyqsore t planifikuara n gjyq dhe prditsimi i rregullt i seancave gjyqsore n faqen e internetiti t gjykatave.

REKOMANDiME:

6. T futet sistemi i pari q vjen, i pari shrbehet n t gjitha gjykatore n t cilat ka kushte hapsinore pr pranimin e publikut, ndrsa policia gjyqsore, sa her q ka kushte, qytetarve tua mundsoj hyrjen e shpejt dhe t leht n gjykatore.

7. Antarve t kameramanve dhe ekipeve t gazetarve t cilve kryetari i Gjykats Supreme t RM-s ka dhn leje pr regjistrim apo fotografim gjat procedurs tu lejohet t regjistrojn t gjith procedurn gjyqsore ose pjes t saj, por m pastaj pjesmarrsve n procedur tu tregohet e drejta pr privatsi dhe moszbulim t t dhnave personale.

8. Gjat procedurave gjyqsore n t ciln merr pjes dshmitar i mbrojtur ti lejohet publikut, dhe sidomos bashkpuntorve profesional t marrin pjes n salln e gjyqit sepse nuk ekziston nevoja q dshmitari i mbrojtur edhe njher t mbrohet. N rastin e prjashtimit t publikut t sillet vendim n t cilin do t shpjegohen arsyet pr prjashtimin e publikut.

116

E drejta e prfaqsimit nga ana e prfaqsuesit ligjor/avokatitsht pr tu prshndetuar praktika e emrimit t avokatit mbrojts falas, q m pastaj nga personi q pohon se nuk ka mjete pr t angazhuar avokat n mnyr zyrtare ti krkohet q deklaratn e till ta vrtetoj. Nuk ka sistem pr przgjedhje t rastsishtme t avokatiti sipas detyrs zyrtare q on n liri t tepruar t gjyqit gjat vendosjes se cili avokat nga lista e brendshme do t thirret. Gjyqtart nuk i zvendsojn avokatt sipas detyrs zyrtare edhe kur sht e qart se ai sht pasiv dhe n mnyr jo efikase e prfaqson klientin e tij.

REKOMANDiME:

9. T zhvillohet nj sistem pr przgjedhje t rastsishtme t avokatit sipas detyrs zyrtare dhe ai sistem t integrohet me sistemin ekzistues informatik pr menaxhimin automatik me lndt gjyqsore (ACMIS).

10. Sa heq q gjyqtart do t vrejn se avokati i emruar sipas detyrs zyrtare sht pasiv, nuk prfaqson interesat e klientit, ose n mnyr jo efikase e drejton mbrojtjen, t emrojn avokat tjetr sipas detyrs zyrtare.

E drejta pr nj gjykat t pavarur, t paanshme dhe kompetenteN Republikn e Maqedonis ende nuk sht siguruar prfaqsim i drejt n mes t gjyqtarve nga bashksit etnike pakic. Disa gjyqtar kan qndrim t ndryshm ndaj pjesmarrsve t ndryshm n procedura gjat s cils shihet afrsi m e madhe me prokurort publik dhe statusit t privilegjuar ndaj avokatve m t vjetr dhe m me prvoj. sht vrejtur praktika e lnies s salls s gjyqit nga gjyqtart dhe gjyqtart porot gjat kohs s zhvillimit t gjykimit dhe apo t seancs dgjimore.

117

REKOMANDiME:

11. Gjykatat t miratojn program pr punsime t ardhshme t gjyqtarve q u takojn bashksive etnike pakic n shtet.

12. Gjyqtart t marrin qndrim neutral dhe t balancojn raportin ndaj t gjith pjesmarrsve n procedur pavarsisht profesionit dhe prvojs s tyre. T ndrpritet praktika e lshimit t salls s gjyqit nga ana e gjyqtarve dhe gjyqtarve porot, derisa n at sall zhvillohet procedura gjyqsore.

Barazia e armve dhe barra e dshmisGjyqtart nuk reagojn kur prfaqsuesit e prokurorive publike presin dhe krkojn nga t akuzuarit vet t dshmojn se nuk jan fajtor. Procedurat gjyqsore q krkojn prcaktimin e diskriminimit trajtohen n t njjtn mnyr si procedurat e e tjera civile. Pr shkak t ndjeshmris s lndve, si dhe pr faktin q n t shumtn e rasteve t diskriminuarit nuk posedojn informacion dhe t dhna t cilat ekskluzivisht i ka vetm i padituri. Dshmi t tilla, t dhna ose deklarata t t paditurit jan t nj rndsie t madhe pr dshmi t asaj se a ka pasur ose nuk ka pasur diskriminim n rastin konkret dhe mund t sigurohen vetm nqoftse i padituri dshmon se n rastin konkret nuk ka pasur diskriminim.

REKOMANDiME:

13. Gjyqtart dhe prokurort publik t respektojn parimin ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat, respektivisht barrn pr dshmin e provave ta ket ai i cili pohon e ajo ai i cili mohon.

14. T sigurohet teknologji audio-video me t ciln do t mund t regjistrohen t gjitha procedurat gjyqsore me ka gjykata, prokurorit publike, paditsi dhe i padituri do t ken nj pasqyr t vrtet n zhvillimin e prgjithshm t procesit gjyqsor.

15. Gjykatat ti qasen zbatimit t institutit pr hudhjen e barrs s dshmimit t provave nga ana e t paditurit n procedurat gjyqsore q krkojn mbrojtje nga diskriminimi.

118

Gjykim n afat t arsyeshmDuke pasur parasysh kohzgjatjen e nj pjes t lndve t mbikqyrura n kt projekt, si dhe ankesat e vazhdueshme nga ana e qytetarve dhe vendimet q ata i marrin nga Gjykata Supreme e Republiks s Maqedonis dhe nga Gjykata Evropian pr t Drejtat e Njeriut me t cilat u njihet shkelja e s drejts pr gjykim n afat t arsyeshm dhe prcaktimin e kompensimit, mund t kontatohet jo-efikasitet n veprimtarin e gjykatave. Veanrisht sht shqetsues fakti q akush nuk i respekton procedurat e parashikuara si urgjente, si n procedurat penale ashtu edhe n procedurat civile, t cilat ndikojn n realizimin e t drejtave t tjera t parapara me Kushtetutn e Republiks s Maqedonis dhe marrveshjeve ndrkombtare.

REKOMANDiME:

16. T rritet numri i bashkpuntorve profesional dhe deri n fund t respektohen dispozitat e procedurave t cilat duhet t sigurojn efikasitet gjat veprimtaris s gjykatave. Veanrisht e rndsishme sht se efikasiteti n vete prfshin edhe ekspertizn.

17. Gjyqtart n lndt penale m shpesh ta shfrytzojn mundsin pr nxjerrjen e urdhrit pr arrestim t dhunshm pr pesonat t cilt dukshm edhe pa asnj arsye t mirfillt nuk u prgjigjen thirrjes s gjykatave.

120

Nr. ren. LNdaGjykata kompeteNte

Baza LIGjore/Vepra peNaLe

1L.B.ZH.nr.-2114/13

GJA Shkup Neni.123 i KP, Vrasje

2.V.ZH.nr.9/14

GJA Shkup Neni.279 i KP, Shmangie t tatimit

3. V. K-432/13

GJTH Manastir Neni.130 i KP, Lndime trupore

4S.D.-490/12

GJTH Manastir Neni.237 i KP, Vjedhje

5I.S.K.nr.161/14

GJTH Veles Neni.143 i KP, Tortur n shrbim

6ZH.K-534/13

GJTH Gostivar Neni.186 i KP, Prdhunim

7.. dhe tjer. 121/13

GJTH Gostivar Neni 3 dhe 6, alineja 1 Diskriminim

8V. dhe tjer. nr.95/2013

GJTH Gostivar Neni 3 dhe 6, alineja 1 Diskriminim

9N.V.K.nr.71/2014

GJTH K. Pallank Neni 367 i KP, Dhnia e dshmis s rrejshme

10T.F.K.nr.35/2009

GJTH Koan Neni 247 i KP, Mashtrim

11.G. dhe tjer. K.nr.906/13s

GJTH KumanovNeni 382 i KP, Pengim t personit zyrtar pr marrjen e veprimeve zyrtare

12R.Z. 118/13

GJTH Ohr Mobing

sHTOJCA I

PRMBLEDHJE E PROCEDURAVE GJYQSORE T MBIKQYRURAGJA Gjykata e Apelit, GJTH Gjykata Themelore

121

Nr. ren. LNdaGjykata kompeteNte

Baza LIGjore/Vepra peNaLe

13.D. dhe tjer. KOK.nr.80/12

GJTH Shkup 1 Neni 123 i KP, Vrasja

14.K. dhe tjerKOK.nr.51/13

GJTH Shkup 1 Neni 353 i KP, Keqprdorim i detyrs zyrtare

15V.L. dhe tjer.KOK.nr.8/08

GJTH Shkup 1 Neni 279 i KP, Shmangie t tatimit

16D.S. dhe tjer.KOK.nr.10/14

GJTH Shkup 1 Neni 279 i KP, Shmangie t tatimit

17.. dhe tjer.KOK.nr.107/13

GJTH Shkup 1 Neni 316 i KP, Spiunim

18.SH.K.nr.23/14

GJTH Shkup 1 Neni 353 i KP, Keqprdorim i detyrs zyrtare

19G.. dhe tjer...1644/13

GJTH Shkup 1 Neni 137 i KP, Shkelja e barazis s qytetarve

20S.. kundr ..P4-30/13

GJTH Shkup 2Neni 6, alineja 1 i Ligjit pr prgjegjsi qytetare pr shpifje dhe ofendim

21Z.L.R nr.179/14

GJTH Shkup 2 Mobing

22K.K.P2 - 1270/12

GJTH Shkup 2 Neni 40 i Ligjit pr familje, divorci

23V.K.R 215/14

GJTH Shkup 2 Mobing

24N.G. kundr ..P4 742/14

GJTH Shkup 2Neni 6, alineja 1 i Ligjit pr prgjegjsi qytetare pr shpifje dhe ofendim

25ZH..P4-99/13

GJTH Shkup 2Neni 6, alineja 1 i Ligjit pr prgjegjsi qytetare pr shpifje dhe ofendim

26G. kundr Z.S.P4-90/13

GJTH Shkup 2Neni 6, alineja 1 i Ligjit pr prgjegjsi qytetare pr shpifje dhe ofendim

27D.S..nr.1506/14

GJTH Shkup 2 Neni 279 i KP, Shmangie t tatimit

28.ZHVPP 32/12

GJTH Shkup 2Neni 241 i LGJPJ, Kompensim pr pronn e eksproprijuar

29V.H. dhe tjer..nr.366/13

Neni 162 i KP, Ryshfet gjat zgjedhjeve dhe votimit

30...nr.814/13

Neni 133 i KP, Krcnim me arm t rrezikshme gjat rrahjeve dhe znkave

GJITHSEJ SEANCA DGJIMORE T MBIKQYRURA: 105

122

sHTOJCA II

Grafikoni nr.1: Lndt gjyqsore t mbikqyrura n baz t lmis

18%

12%

20%

15%

10%

5%

0%Penale Civile

T DHNA STATISTIKORE

123

Grafikoni nr.2: Lndt e mbikqyrura n baz t gjykatave

Grafikoni nr.3: Procedurat e mbikqyrura sipas bazs ligjore ose veprs penale

2 2

1

3

1 1 1 1

7 9 2

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

0

GJA

Shk

up

GJT

H

Mna

stire

GJT

H V

eles

GJT

H

Gos

tiva

r

GJT

H

K.Pa

llank

GJT

H

Koa

n

GJT

H

Kum

anov

GJT

H O

hr

GJT

H

Shku

p 1

GJT

H

Shku

p 2

GJT

H

Teto

v

4,5

4

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

Vras

je

Shm

angi

e t

tati

mit

Lnd

ime

trup

ore

Vjed

hje

Tort

ur

n s

hrb

im

Prd

huni

m

Dis

krim

inim

Dh

nia

e d

shm

is

s

rrej

shm

e

Mas

htrim

Peng

im t

per

soni

t zyr

tar

pr m

arrje

n e

vepr

imev

e zy

rtar

e

Mob

ing

Keqp

rdo

rim i

dety

rs

zyrt

are

Spiu

nim

Shke

lja e

bar

azis

s

qy

teta

rve

Shpi

fje d

he o

fend

im

Div

orci

Kom

pens

im p

r p

ron

n e

eksp

ropr

ijuar

Rysh

fet g

jat

zgj

edhj

eve

dhe

voti

mit

Krc

nim

me

arm

t

rr

ezik

shm

e gj

at

rrah

jeve

dh

e z

nkav

e

2 4 1 1 1 1 2 1 1 1 3 2 1 1 4 1 1 1 1