table of contents - bp · pdf file... %vlo 6rvldo ltwlvdgl ú %uwo %u. ... son ild %...

CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan traf mühit v sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si

Son Variant

Sosial-iqtisadi baza i

MÜND R CAT

8 SOS AL- QT SAD BAZA ................................................................................. 8-1 8.1 Giri .......................................................................................................... 8-1 8.2 Sosial-iqtisadi Bazan n T dqiqi Metodologiyas ........................................ 8-1

8.2.1 LTMQ c T rifi.................................................................................................... 8-2 8.2.2 M lumat M nb l ri........................................................................................... 8-3 8.2.3 M lumat Çat mazl v Metodologiyas ......................................................... 8-3

8.3 Demoqrafiya.............................................................................................. 8-7 8.3.1 Milli/Regional S viyy – hali .......................................................................... 8-7 8.3.2 M cburi Köçkünl r (MK)................................................................................. 8-11 8.3.3 Milli/Regional S viyy – Miqrasiya ................................................................. 8-12 8.3.4 LTMQ c S viyy si – hali .............................................................................. 8-12 8.3.5 LTMQ c S viyy si – Miqrasiya ....................................................................... 8-19 8.3.6 H ssasl qlar.................................................................................................... 8-20

8.4 S hiyy ................................................................................................... 8-20 8.4.1 Giri ................................................................................................................ 8-20 8.4.2 M lumat Çat mazl v Metodologiya ......................................................... 8-20 8.4.3 S hiyy nin lkin S viyy si il Ba l Baza M lumatlar ................................... 8-21 8.4.4 X st liyin Ümumi A rl q D r c si ................................................................. 8-25 8.4.5 Ana v U aq Sa laml ................................................................................. 8-27 8.4.6 mmunla d rma Proqram ............................................................................... 8-30 8.4.7 Layih nin T sirin M ruz Qalan cmalar S viyy sind S hiyy Göst ricil ri 8-31 8.4.8 Yoluxucu X st likl r ....................................................................................... 8-34 8.4.9 nfeksiya Yay c lar n n Tör tdiyi X st likl r ( YTX) ........................................ 8-38 8.4.10 Zoonoz ....................................................................................................... 8-40 8.4.11 Qeyri-Yoluxucu X st likl r (QYX) .............................................................. 8-41 8.4.12 Yol N qliyyat Q zalar ................................................................................ 8-45 8.4.13 traf Mühitin Sanitariyas ........................................................................... 8-45 8.4.14 X st likl r ................................................................................................... 8-48

8.5 Torpaq Sahibliyi v Torpaqdan stifad ................................................... 8-49 8.5.1 Giri v M lumat M nb l ri............................................................................ 8-49 8.5.2 Torpaq Sah l rinin Ayr lmas v Kompensasiyas n n Öd nilm sin Dair Baza ... ....................................................................................................................... 8-49 8.5.3 M lumat Çat mazl v Metodologiya ......................................................... 8-49 8.5.4 Az rbaycanda Torpaq Üz rind Mülkiyy t v Torpaqdan istifad y Dair Ümumi M lumat ..................................................................................................................... 8-49 8.5.5 CQBKG Mar rutu Boyunca istifad Olunan sas Torpaq Növl ri ................. 8-50 8.5.6 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Boru K m ri D hlizi ........................... 8-51 8.5.7 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Daimi Yerüstü Qur ular ..................... 8-54 8.5.8 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Müv qq ti Qur ular ........................... 8-55 8.5.9 sas H ssasl qlar .......................................................................................... 8-58

8.6 qtisadiyyat .............................................................................................. 8-59 8.6.1 Giri ................................................................................................................ 8-59 8.6.2 Ölk S viyy si v Regional S viyy - Iqtisadiyyat ......................................... 8-59 8.6.3 LTMQ c S viyy si - qtisadiyyat ..................................................................... 8-65 8.6.4 H ssasl qlar.................................................................................................... 8-69

8.7 M ulluq, S ri t v Bacar qlar, Ya ay rtl ri ................................. 8-70 8.7.1 Giri ................................................................................................................ 8-70


Son Variant

Sosial-iqtisadi baza ii

8.7.2 Ölk v Regional S viyy - M ulluq........................................................... 8-70 8.7.3 LTMQ c S viyy si - M ulluq....................................................................... 8-74 8.7.4 Ölk v Regional S viyy - Ya ay rtl ri .................................................. 8-77 8.7.5 LTMQ c s viyy si - ya ay rtl ri ................................................................ 8-78 8.7.6 H ssasl qlar.................................................................................................... 8-82

8.8 nfrastruktur v Xidm tl r ........................................................................ 8-83 8.8.1 Giri ................................................................................................................ 8-83 8.8.2 Ölk S viyy sind - nfrastruktur v Xidm tl r .............................................. 8-83 8.8.3 LTMQ c S viyy sind – nfrastruktur v xidm tl r ......................................... 8-84 8.8.4 T hsil.............................................................................................................. 8-92 8.8.5 M nzil T minat .............................................................................................. 8-98 8.8.6 Dig r Sosial Xidm tl r.................................................................................. 8-101 8.8.7 H ssasl qlar.................................................................................................. 8-102

8.9 Yol H r k ti v N qliyyat ...................................................................... 8-102 8.9.1 Giri .............................................................................................................. 8-102 8.9.2 Metodologiya ................................................................................................ 8-103 8.9.3 Yol H r k ti Üzr T dqiqat n N tic l ri v lkin Yol H r k ti raitl ri ....... 8-115 8.9.4 H ssasl qlar.................................................................................................. 8-130

8.10 sas Sosial-iqtisadi H ssasl qlar .......................................................... 8-131

C dv ll r C dv l 8-1: Mü yy n edilmi tikinti dü rg si, boru anbar , d miryol qolu v

yükbo altma sah l ri il laq dar LTMQ c-lar ................................................. 8-4 C dv l 8-2: hali: Az rbaycan, 2005–2011 (Min n f rl ) ....................................... 8-7 C dv l 8-3: hali Ya Qruplar na sas n (Min n f rl ) ......................................... 8-8 C dv l 8-4: B l diyy l r v laq dar Bölg l r Üçün halinin Say : 2005-2011 (Min

n f rl ) ........................................................................................................... 8-10 C dv l 8-5: 2011-ci ilin vv lin Bölg l r Üzr V Cinsl r Üzr halinin Say (Min

n f rl ) ........................................................................................................... 8-11 C dv l 8-6: LTMQ c Nümun sind hali (43 LTMQ c), 2012............................... 8-13 C dv l 8-7: Ail T s rrüfatlar n n Iqtisadi Statusu ................................................ 8-18 C dv l 8-8: sas Ölüm S b bl ri, Bütün Ya lar, 1995-2007-ci ill r (Seçilmi ill r) .....

....................................................................................................................... 8-25 C dv l 8-9: Ana Sa laml üzr Göst ricil r, 2009-cu il ...................................... 8-27 C dv l 8-10: U aqlar n Qidalanma Göst ricil ri, 2009-cu il .................................. 8-28 C dv l 8-11: Az rbaycanda R smi Ölüm Göst ricil ri, 1995–2007 (Seçilmi ill r) .....

....................................................................................................................... 8-29 C dv l 8-12: Antigen il Peyv nd Olunmu H d f halinin Faizi, 2010-cu il üzr

R smi msallar.............................................................................................. 8-31 C dv l 8-13: Son ild Tibbi Yard m T l b Ed n n Geni Yay lan X st likl r ..... 8-32 C dv l 8-14: V r m üzr Göst ricil r, 2010-cu il .................................................. 8-37 C dv l 8-15: Malyariya Il Ba l Ölk Üzr Göst ricil r........................................ 8-39 C dv l 8-16: Ölk üzr su T chizat , Az rbaycan, 2010-cu il ............................... 8-46 C dv l 8-17: Ölk Üzr Sanitariya b k si, Az rbaycan.................................... 8-46 C dv l 8-18: Ölk d Qida Haz rlanmas üçün T yin Olunan Yanacaq Resurslar ,

Az rbaycan .................................................................................................... 8-47 C dv l 8-19: T sir M ruz Qalm ev T s rrüfatlar n n G lir M nb l rinin N z rd n

Keçirilm si...................................................................................................... 8-53 C dv l 8-20: T sir M ruz Qalm T s rrüfatlar n G lir M nb l ri ...................... 8-53 C dv l 8-21: ÜDM v Adamba na ÜDM, 2000-2011........................................... 8-60


Son Variant

Sosial-iqtisadi baza iii

C dv l 8-22: qtisadi Sektor üzr Ayl q G lir (Orta m k Haqq /M vacib) ........... 8-63 C dv l 8-23: Az rbaycan h r v K ndl ri – ev T s rrüfatlar n n X rci: 2009–2010

....................................................................................................................... 8-64 C dv l 8-24: Orta Ayl q D yi m z T qaüdl rin M bl i ( lin vv li, AZN): 2008–

2012 ...............................................................................................................8-65 C dv l 8-25: T qaüd v Müavin t Alan Qeyd Al nm lil xsl rin Say (ilin

vv lin , n f r)............................................................................................... 8-65 C dv l 8-26: Ev T s rrüfatlar n n iqtisadi v ziyy ti............................................... 8-67 C dv l 8-27: Ev T s rrüfatlar n n Qaytar lmam Borclar v ya Kreditl ri ........... 8-69 C dv l 8-28: M ulluq Üzr Göst ricil r, 2005-2007.......................................... 8-70 C dv l 8-29: Yeni Yarad lm i Yerl rinin Say , 2003-2011-ci ill r ...................... 8-72 C dv l 8-30: qtisadi Sektor üzr l y n Qad nlar n Say ( m khaqq Alan çil r),

2005-2010...................................................................................................... 8-73 C dv l 8-31: K nd T s rrüfat M hsullar n n Strukturu (Qiym tl r Üzr : Faizl r) 8-77 C dv l 8-32: mlak Növl ri Üzr K nd T s rrüfat Torpaqlar (1 yanvar 2011, Min

Hektar) ........................................................................................................... 8-78 C dv l 8-33: Heyvandarl q T s rrüfat .................................................................. 8-78 C dv l 8-34: Sakinl rin Kompyuter, nternet v Mobil Telefonlardan stifad imkan ...

....................................................................................................................... 8-83 C dv l 8-35: T dris Mü ssis l rinin Say , 2006-2011 .......................................... 8-93 C dv l 8-36: Pe m kt bl ri - Saylar , T l b l r v Mü lliml r: 2005-2010 ....... 8-93 C dv l 8-37: Ümumt hsil Mü ssis l rinin Say ( lin vv li) ................................. 8-94 C dv l 8-38: Ümumt hsil Mü ssis l rind agird v Mü lliml rin Say (T dris linin

Ba lan c , Min Adam) ................................................................................... 8-94 C dv l 8-39: U aqlar Üçün nternat M kt bl r ( lin Ba lan c )............................ 8-94 C dv l 8-40: Yol H r k tin Dair T dqiqatlar ..................................................... 8-104 C dv l 8-41: Yol H r k tinin T snifat (DFID-nin “Xaricd Yol H r k tin Dair 40

Qayda” T limat Üzr ).................................................................................. 8-114 C dv l 8-42: Yol H r k ti Ax n na Dair Yekun Hesabat C dv li ........................ 8-117 C dv l 8-43: H r bir M nt q Üzr Saatl q Yol H r k ti Ax nlar (Faiz Nisb ti) . 8-120

kill r kil 8-1: H r 1000 N f r T bii Art m.................................................................... 8-8 kil 8-2: Etnik Qruplar Üzr hali, 2009................................................................ 8-9 kil 8-3: 2005–2010-cu ild Beyn lxalq Miqrasiya (Min n f rl ) ......................... 8-12 kil 8-4: Ail T s rrüfatlar n n Strukturu.............................................................. 8-14 kil 8-5: Ail V ziyy ti ......................................................................................... 8-15 kil 8-6: Etnik M nsubiyy t v Dini Bax lar ....................................................... 8-15 kil 8-7: Evl rin T miri v V ziyy ti .................................................................... 8-16 kil 8-8: sas h miyy tli T s rrüfat Probleml ri .............................................. 8-17 kil 8-9: sas G lir M nb yi ............................................................................... 8-18 kil 8-10: Mövcud cmada Ya ama Müdd ti ....................................................... 8-19 kil 8-11: Ya ay Yerinin D yi dirilm sinin S b bl ri........................................ 8-19 kil 8-12: Az rbaycan n S hiyy Sisteminin T kilati Strukturu.......................... 8-22 kil 8-13: Malyariya X st liyin Yoluxma Hallar n n Bölgüsü, 2010-cu il ............ 8-39 kil 8-14: Ölüm hallar nin Nisb ti (C mi Ölüml rin %-i, Bütün Ya lar Üzr ), 2008-ci

il ..................................................................................................................... 8-42 kil 8-15: Yol istifad çil ri Kateqoriyalar Üzr Ölüm Hallar , 2007-ci il............... 8-45


Son Variant

Sosial-iqtisadi baza iv

kil 8-16: Layih nin T sirin M ruz Qalan Insanlar n Torpaq Üz rind Mülkiyy t Statusu........................................................................................................... 8-51

kil 8-17: Layih nin T sirin M ruz Qalan insanlar n Me Torpa ndan istifad si ......................................................................................................................... 8-52

kil 8-18: Suvarmadan istifad imkan ................................................................ 8-52 kil 8-19: Ümumi msallar (2005 = 100) ............................................................ 8-61 kil 8-20: Az rbaycanda Yoxsulluq S viyy si, 2001 v 2008 (%)....................... 8-62 kil 8-21: h r v K ndl rd Adamba na Orta Istehlak v Qeyri-B rab rlik, 2008

....................................................................................................................... 8-62 kil 8-22: sas G lir M nb l ri........................................................................... 8-66 kil 8-23: G lir M nb yinin Mövsümiliyi .............................................................. 8-66 kil 8-24: Son be il rzind G lir M bl ind D yi iklikl r ............................... 8-67 kil 8-25: X rcl rin Strukturu............................................................................... 8-68 kil 8-26: Kommunal Xidm t X rcl rinin Öd nilm si .......................................... 8-68 kil 8-27: qtisadi F al halinin Strukturu (%) ..................................................... 8-71 kil 8-28: M ulluq Statusu v M ulluq Sektoru............................................ 8-75 kil 8-29: siz v i Axtaran/i axtarmayan xsl rin faizi.................................. 8-76 kil 8-30: Axtaranlar Üçün M lumat M nb l ri ............................................... 8-76 kil 8-31: Axtar Il Ba l Probleml r ............................................................ 8-77 kil 8-32: qtisadi Status (Son Be Il rzind )..................................................... 8-79 kil 8-33: M i t Mallar na Sahiblik D r c si ..................................................... 8-80 kil 8-34: M ulluq Statusu, G lir v Icman n V ziyy ti il Ba l M mnuniyy t

S viyy si ........................................................................................................ 8-80 kil 8-35: Ev T s rrüfatlar n n Mühüm M s l l ri............................................... 8-81 kil 8-36: Sosial Probleml r ................................................................................ 8-82 kil 8-37: nfrastrukturun V ziyy ti ...................................................................... 8-85 kil 8-38: nfrastrukturun V ziyy tinin D yi m si................................................ 8-86 kil 8-39: Elektrik Enerjisind n v Qazdan istifad imkan .................................. 8-87 kil 8-40: Elektrik Enerjisi v qaz T chizat n n Keyfiyy ti.................................... 8-87 kil 8-41: Yem k bi irm v isitm üçün enerji m nb l ri .................................. 8-88 kil 8-42: Yem k Bi irm Yeri v Evd M tb xin Mövcudlu u ........................... 8-88 kil 8-43: sas çm li Su M nb l ri.................................................................... 8-89 kil 8-44: Suyun içm k M qs dil stifad Olunmas Üçün T mizl nm si ......... 8-89 kil 8-45: Su T chizat n n Daimliyi v H cmi ...................................................... 8-90 kil 8-46: Suyun Keyfiyy ti .................................................................................. 8-91 kil 8-47: Suvarma Sisteml rind n stifad mkan / stifad si .............................. 8-91 kil 8-48: Kanalizasiya v M i t Sular n n K narla d r lmas ............................ 8-92 kil 8-49: T hsilin S viyy si ................................................................................ 8-95 kil 8-50: M kt b Ya nda U aqlar n M kt b Davamiyy ti ............................... 8-95 kil 8-51: M kt b T hsilinin v D rs L vazimatlar n n Qiym tl rinin Münasibliyi8-96 kil 8-52: Yerli M kt bl rin Keyfiyy ti (M kt b Ya nda U aqlar Olanlar Üçün) 8-97 kil 8-53: M kt bl rin Keyfiyy ti (Son Be ld ) .................................................. 8-97 kil 8-54: Ali T hsil Bar d Mülahiz l r .............................................................. 8-97 kil 8-55: M nzill rin Tipi v raiti..................................................................... 8-99 kil 8-56: M nzill r n Vaxt T mir Edilmi dir v Haz rda n V ziyy td dir....... 8-100 kil 8-57: Ail l rin Ya ay raiti..................................................................... 8-100 kil 8-58: Ail l rin Ya ay raiti Il Ba l sas Probleml r ........................... 8-101 kil 8-59: Ümumi, Tarixi v M d ni h miyy tli riz l rin Olmas ................... 8-102 kil 8-60: Yol H r k tin Dair T dqiqatlar ........................................................ 8-106


Son Variant

Sosial-iqtisadi baza v

kil 8-61: Yol h r k tinin T dqiqat razisi 1, S ng çal Yax nl nda ............... 8-107 kil 8-62: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 2, Mu an Yax nl nda .................. 8-108 kil 8-63: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 3, Kürd mir Yax nl nda............... 8-109 kil 8-64: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 4 v 5, Yevlax Yax nl nda........... 8-110 kil 8-65: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 6 v 7, G nc Yax nl nda ........... 8-111 kil 8-66: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 8 v 9, Tovuz Yax nl nda............ 8-112 kil 8-67: Yol H r k tinin T dqiqat razisi 10, A stafa Yax nl nda ............... 8-113 kil 8-68: kit r fli Yol H r k ti Ax n ................................................................ 8-119

Foto kil Foto kil 8-1: D ll r Da bulaq K ndi Yax nl nda T sir M ruz Qalmas Mümkün

Olan Ferma .................................................................................................... 8-54 Foto kil 8-2: T klif Edil n rsinburaxma Stansiyas n n (CQBKG-nin 0 kilometri)

T xmini Yeri ................................................................................................... 8-55 Foto kil 8-3: Kürd mir Yax nl nda p k Yolunda Qoyun Sürüsü.................... 8-116 Foto kil 8-4: Tovuz Yax nl nda p k Yolunun K nar nda Ticar t Kö kü ......... 8-116 Foto kil 8-5: S ng çaldan Q rbd Yolun Görünü ü ......................................... 8-121 Foto kil 8-6: Mu an n rqind Yolun Görünü ü.............................................. 8-121 Foto kil 8-7: Kürd mirin rqind Yolun Görünü ü .......................................... 8-122 Foto kil 8-8: M nt q 4-d Yevlax n rqind Yolun Görünü ü....................... 8-123 Foto kil 8-9: Yevlax n imal nda 5-ci M nt q d yolun görünü ü..................... 8-124 Foto kil 8-10: M nt q 6-da G nc d n C nubda Yolun Görünü ü.................. 8-125 Foto kil 8-11: M nt q 7-d G nc d n rqd Yolun Görünü ü..................... 8-125 Foto kil 8-12: Tovuzdan C nubda Yolun Görünü ü.......................................... 8-126 Foto kil 8-13: Tovuzdan C nubda Yol H r k tinin Görünü ü........................... 8-127 Foto kil 8-14: A stafan n C nubunda Yolun Görünü ü .................................... 8-128


Son Variant

Sosial-iqtisadi baza 8-1

8 SOS AL- QT SAD BAZA

8.1 Giri

MSSTQ bu f sli t klif edil n CQBKG Layih sinin t sirin m ruz qala bil c k sah kimi qeyd edilmi razil rd sosial-iqtisadi mühitin ilkin v ziyy tini t qdim edir. Bu f sl t klif edil n CQBKG Layih sinin (RSK, 2011) traf Mühit v Sosial Sah y T sirin lkin Hesabat nda ( MSS H) verilmi m lumat daxil edilmi dir v , müvafiq hallarda, bu f sild

MSS H-d n götürülmü lav l r istinadlar verilir. Sosial-iqtisadi m lumat a a dak sas ba l qlar alt nda verilmi dir:

Demoqrafiya

S hiyy

Torpa a sahiblik v istifad

qtisadiyyat

M ulluq, bacar q v ya ay t rzi

nfrastruktur v xidm tl r

N qliyyat v h r k t.

H r bir bölm mövzunun sas h ssasl qlar n n xülas si il tamamlan r.

H r bir sosial-iqtisadi mövzuda m lumatlar milli/regional s viyy d v layih nin t sirin m ruz qalan icma (LTMQ c) s viyy sind verilmi dir. Milli v regional m lumatlar ikinci d r c li m lumatlar olub, müxt lif m nb l rd n (Bölm 8.2.1) al nm , LTMQ c s viyy li m lumat is birinci d r c li m lumatd r – LTMQ c s viyy sinin n tic sini v RSK-ERA qrupu t r find n 2012-ci ilin vv lind h yata keçirilmi t s rrüfat t dqiqatlar n (t f rrüat Bölm 8.2-d verilmi dir) hat edir. LTMQ c üçün sosial-iqtisadi bazan n t dqiqat n tic l ri

lav A-ya daxil edilmi kil A8-1-d (Sosial g rginlikl r x rit si) t qdim edilmi dir.

Bu f sil daxilind t klif edil n CQBKG Layih sinin bir hiss si hesab olunan müv qq ti dü rg , boru anbar , d miryol qolu v yükbo altma sah l rin istinad verilmi dir. vv lc lav t dqiqatlar üçün seçilmi sah l r (F sil 4-d Alternativ 1 sah l ri kimi qeyd edilmi ), o

cüml d n stolüstü v sah t dqiqatlar t hlük sizliy ( sas n yol-h r k t q zalar n n qar s n n al nmas na) v tikintinin maddi-texniki t chizat na (xüsusil , boru k m rinin ayr lm sah sin giri l ba l sah nin seçiminin optimalla mas na) diqq ti daha da art rm yeni f ls f sas nda yenid n n z rd n keçirildi.

Layih nin yenid n n z rd n keçirilm sind n sonra yeni f ls f q bul edildi, n tic d yeni sah l r a kar edildi v "Alternativ 2" adl yeni alternativ yerl r lav edildi. Bu f sild müzakir edilmi sah l rd n bir neç si sonradan r dd edildi v i l r davam etdirilm di. Haz rda h l d n z rd n keçiril n t klif edil n dü rg v boru anbar sah l rinin d qiq siyah s F sil 5-d verilmi dir.

Bu f sild mü yy n edilmi , lakin sonradan q bul edilm mi sah l r a a da ulduz (*) i ar si il göst rilmi dir v m nims nilm si v i l nm si m qs di il seçilmi sah l rd is , heç bir ulduz i ar si yoxdur.

8.2 Sosial-iqtisadi Bazan n T dqiqi Metodologiyas

LTMQ c a kar edilm si metodologiyas v növb ti LTMQ c s viyy sind v t s rrüfat s viyy sind sosial-iqtisadi t dqiqat bu bölm d t svir edilmi dir. N tic l r bu f slin növb ti bölm l rin daxil etm k üçün istifad edilmi dir (Bölm 8.9, N qliyyat v h r k t istisna olmaqla).


Son Variant


8.2.1 LTMQ c T rifi LTMQ c ya ay q s b sind yerl n icmad r (y ni MSSTQ m qs di il n az be evd n ibar t, x rit l rd n, peyk kill rind n v ya aero-foto kill rd n asanl qla ay rd edil bil n daimi, müv qq ti v ya mü yy n müdd t insan ya ayan q s b l r). LTMQ c kimi q bul edilm k üçün icmalar ayd n s rh dl r daxilind (m s. CQBKG Layih sah sind n mü yy n m saf d ) yerl m li v mü yy n edilmi meyarlara cavab verm lidir.

Bel s rh dl ri v meyarlar mü yy n etm k üçün apar lan i l r növb ti üç prinsip saslanm d r:

CQBKG MSSTQ s rh dl ri v meyarlar v BP irk tinin Az rbaycanda h yatakeçirdiyi vv lki MSSTQ aras nda uy unluq v laq z rur ti:

o Bundan vv lki MSSTQ-da t qdim edilmi s rh d v meyarlar nuy unlu u n z rd n keçirilmi v müvafiq olanlar t tbiq edilmi dir

o S rh dl r v ya meyarlar t klif olunan CQBKG Layih si üçün uy unolmad qda, laz mi t nziml m l r apar lm d r.

Bundan vv lki boru k m rl rinin t tbiq edilm sind n ld edilmi t crüb , m s l ndiqq ti BTC t crüb sin ver n t dqiqatlar n z r al nmal d r (m s. t sirinmonitorinqi v ikay tl rin/narahatl qlar n t hlili):

o Bu, LTMQ c-n mü yy n edilm sin d yi k n, m li yax nla man , ocüml d n sah d n al nm d lill rin mü yy n icmalar texniki nöqteyi-n z rd n LTMQ c olmasa da (s rh d bax m ndan) bel siyah ya daxiledilm sini t l b etdiyi hallarda (m s. onlar n s rh dl r daxilind riklitorpa olduqda) ümumi qaydalara istisnalar n yol verilm sini t l b edir.

Sahild ç kil n v Dünya Bank Qrupunun verdiyi göst ri l r , m s l n DünyaBank n n (1999 et seq.) traf Mühiti Qiym tl ndirm üzr M nb Kitab v onumü ayi t ed n dövri T z l m l r; BMK (2012) traf Mühitin v Sosial Al minDavaml l q üçün S m r Standartlar (v mü ayi t ed n Göst ri Qeydl ri); vDünya Bank Qrupunun (2007) ümumi traf Mühit, S hiyy v T hlük sizlik üzrÜmumi Göst ri l ri v Quruda Neft v Qaz istehsal üçün n z rd tutulmu trafMühit, S hiyy v T hlük sizlik Göst ri l ri kimi göst ri l r uy un g l n boruk m rl ri il laq dar qabaqc l beyn lxalq t crüb (o cüml d n bu yax nlardahaz rlanm MSSTQ Hesabatlar ).

Bu prinsipl ri t klif edil n CQBKG Layih sin t tbiq etm kl LTMQ c a a dak rtl r cavab ver n icmalar kimi götürülür:

Boru k m rinin ayr lm sah sinin m rk zi x ttind n, ba lay c sürgül r v rsinstansiyas ndan h r iki t r f 2km

Müv qq ti tikinti dü rg l rinin m rk zi nöqt sind n 5km radiusda

Müv qq ti boru saxlama meydançalar v anbar sah l rinin m rk zi nöqt sind n2km radiusda

T klif edil n CQBKG Layih si il laq dar yeni v ya t kmill dirilmi müv qq ti vya daimi giri yolunun h r iki t r find n 300m. Bu m qs dl rl giri yolu kimi tikintizaman v /yaxud istismar fazalar nda operator v /yaxud podratç lar t r find nistifad edil n h r hans a a dak s ciyy vi yol götürül c k:

o Münt z m olaraq a r tikinti v ya t mir avtomobill rinin h r k t etm diyi,yaxud

o Mövcud yol olan hallarda art q münt z m n qliyyat n h r k t etm diyi,yaxud

o Boru k m ri il laq dar giri m qs dil istifad edilm zd n vv l b zihiss l rinin v ya tam uzunu boyu geni l ndirm v /yaxud s thinindüz ldilm si t l b olunan.


Son Variant


Giri yolu yuxar dak xass l rin h r hans birin cavab verm y n sas yol ilbirl n yol hesab olunur.

8.2.2 M lumat M nb l ri Milli/regional s viyy d m lumat sas n a a dak m nb l rd n ld edilmi dir:

Az rbaycan Respublikas n n Statistika Komit sinin internet s hif si, 2012-ci ildistifad edilmi dir: http://www.azstat.org/statinfo/demoqraphic/en/index.shtml

Beyn lxalq agentlikl r (m s. BMT P) v çoxt r fli banklar (m s. Dünya Bank ):

o Dünya Bank 2010: ‘Az rbaycanda Ya ay raitinin Qiym tl ndirilm siHesabat ’. http://ddp-ext.worldbank.org/EdStats/AZEstu10.pdf

o Dünya Bank , 2012: Dünya Bank Qrupunun Az rbaycan üçün ÖlkT r fda l q Strategiyas : FY11-FY14; http://web.worldbank.org; v

o BMT P, 2010: ‘M nzil Sektorunda Ölk Profill ri’. http://www.unece.org/fileadmin/DAM/hlm/documents/Publications/cp.azerbaijan.e.pdf.

LTMQ c s viyy sind m lumat sas n CQBKG Layih si üçün 2012-ci ilin Fevral/Mart aylar nda apar lm s ciyy vi LTMQ c t dqiqat n n n tic l rin saslanm d r. Bu t dqiqata h m f rdi ail t s rrüfat , h m d LTMQ c r hb ri s viyy sind apar lm müsahib l r daxil idi. LTMQ c t dqiqat n n sas m qs di boru k m ri mar rutu boyu yerl n LTMQ c-n ilkin sosial-iqtisadi m lumat toplamaqla m lumat çat mazl n aradan qald rmaq idi (Bölm 8.2.3.1). Ail t s rrüfat t dqiqat nümun l rinin v ilkin müsahib l rin daxil oldu u sah t dqiqat üsulu Bölm 8.2.3.2-d t qdim edilmi dir.

8.2.3 M lumat Çat mazl v Metodologiyas

8.2.3.1 M lumat çat mazl BTC v CQBK MSSTQ üçün bundan vv l apar lm sosial-iqtisadi bazan n t dqiqatlar na CQBKG LTMQ c-n ks riyy ti daxil olur, lakin onlar t msilçi m lumat n al nmas üçün çox köhn lmi hesab olunurlar, çünki bu m lumatlar 2000-2001-ci ill rd apar lm t dqiqatlardan ld edilmi dir. Son 10+ il rzind Az rbaycan n sosial-iqtisadi raiti n z r çarpacaq d r c d d yi mi dir v BTC/CQBK t dqiqatlar daha müasir sosial-iqtisadi bazan n t msilçi m lumat kimi q bul edil bilm z.

Milli/regional s viyy l rd cari m lumatlar “Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si” kimi ikinci d r c li m nb l rd n al na bil r. Bununla bel , LTMQ c s viyy sind cari ikinci d r c li sosial-iqtisadi m lumat yoxdur.

LTMQ c-da m lumat çat mazl n aradan qald rmaq üçün a a dak m qs dl rl LTMQ c s viyy sind v ev t s rrüfatlar nda t dqiqatlar apar lm d r:

Cari sosial-iqtisadi raitl ri v son on illikd iqtisadi d yi ikliy , halinind yi m sin v miqrasiya ax nlar na m ruz qalm LTMQ c-da sas meyll rimü yy n v t svir etm k

LTMQ c sakinl rinin boru k m rl ri il ba l vv lki t crüb l rini n z r alaraqonlar n CQBKG Layih si haqq nda mümkün anlay n t hqiq etm k (n tic l rCQBKG MSSTQ Hesabat nda t qdim edil c k)

Mümkün v faktiki CQBK t sirl rinin h m tikinti, h m d istismar fazalar ndamüqayis edil v qiym tl ndiril bil c yi sas kimi ç x edir.


Son Variant


8.2.3.2 Sah d t dqiqat üsullar

LTMQ c mü yy n edilm si LTMQ c n müasir ld olan baza x rit l rind n v q s b l r dair sosial m lumatdan (obalar/k ndl r/ h rl r) istifad etm kl iki m rh l d mü yy n edilmi dir:

M rh l 1: Tamamil yuxar dak 8.2.1 Bölm sind t svir edilmi s rh dl r daxilindyerl n v ya giri yolunun daxilind n keçdiyi h r hans icma LTMQ c olacaq.

M rh l 2: a) yuxar da qeyd edilmi s rh dl r daxilind yerl n v ya b)yax nl qda yerl n icmalar n n z r al nmas :

o S rh dd - h tta bir insan ya ayan evin (müv qq ti v ya daimi) s rh ddaxilind yerl m si bu icman n LTMQ c kimi q bul edilm si q rar n nverilm si il n tic l nmi dir

o Yax nl qda yerl mi – icman n LTMQ c kimi q bul edilm sin dair q rarq bul edilm zd n vv l a a dak amill ri n z r almaqla h r hadis ayr caolaraq t hlil edilmi dir:

cman n sakinl rin m xsus olan v bec ril n, s rh d daxilindyerl mi öz l torpaq sah l rinin say v onlar n c mi sah si

S rh d daxilind yerl mi ictimai torpaq sah l rinin v ya ictimaitorpaq kimi istifad edil n (bel istifad nin qanuni yolla v ya dövl t vicma aras nda qeyri-r smi raz la ma sas nda yerin yetirilm sind nas l olmadan) dövl t m xsus torpa n sah si

cman n keçmi d BTC/CQBK v ya laq dar tikilil rin t sirin m ruzqalmas n göst r n t sirin monitorinqinin t dqiqatlar/naraz l qjurnallar ndan d lill r

MSSTQ qrupunun (son q rar Sosial m s l l r üzr Apar c Mü llifinverm si rti il ) keçmi t crüb v ld olan m lumatlar sas ndaicman n t sir m ruz qalma ehtimal n n olmas q rar .

Yuxar da qeyd edilmi yana ma üsulunun t tbiq edilm si il 100 LTMQ c mü yy n edilmi dir. MSSTQ-nin aç qlanmas ndan sonra, növb ti i , 4-cü F sild göst rildiyi kimi, tikinti dü rg sinin, boru anbar sah sinin, d miryol qolunun v yükbo altma sah l rinin mü yy n edilm si i i yerin yetirilmi dir. Sonra LTMQ c-in mü yy n edilm si üsulu t tbiq edilmi v lav 16 LTMQ c mü yy n edilmi dir; C dv l 8-1- bax n. Tikinti i l rind n qabaq, bu yerl r v giri yollar il laq dar h r hans LTMQ c-lara aid ilkin m lumatlar n toplanmas i i ya ay raitinin b rpas n n monitorinqin d st k olaraq yerin yetiril c k.

C dv l 8-1: Mü yy n edilmi tikinti dü rg si, boru anbar , d miryol qolu v yükbo altma sah l ri il laq dar LTMQ c-lar

LTMQ c-in ad Müv qq ti obyektin ad Goyçal A stafa Tikinti Dü rg si Variant 3 Girili A stafa Tikinti Dü rg si Variant 3 Qarqucaq Goranboy Tikinti Dü rg si Variant 3 Goranl Goranboy Tikinti Dü rg si Variant 3 D ll r D ll r razisi 4 Kürd mir Kürd mir Tikinti Dü rg si Variant 5 Müsüslü Kürd mir Boru Anbar Sah si Pirili Poylu D miryol Qolu Qarayeri Samux Tikinti Dü rg si Variant 3 Qovlarsar Samux Tikinti Dü rg si Variant 3 Sar qam Samux Tikinti Dü rg si Variant 3 Qazançi Qazanç Boru Anbar Variant B


Son Variant


LTMQ c-in ad Müv qq ti obyektin ad Qazaxlar Qazanç yükbo altma sah si Salo lu Salo lu D miryol Qolu Qazyan Ucar Dü rg Variant 5 Ucar Ucar Dü rg Variant 5

LTMQ c-r göst r n x rit l r lav A, kil A8-1-d (Sosial G rginlikl r X rit l ri) verilmi dir.

T dqiqat üsullar Sosial sah t dqiqat proqram n n iki elementi vard r:

LTMQ c s viyy sind t dqiqat

LTMQ c-n ail t s rrüfat (AT) t dqiqat .

T dqiqatlar n m qs di t k sas demoqrafik raitl ri deyil, h mçinin cari sosial, m d ni v iqtisadi raitl ri v bu f sild t qdim v t hlil edilmi meyll ri anlamaq idi. T dqiqatlar h mçinin torpa n al nmas v kompensasiyalar n öd nilm si il ba l iki sas s n d olan Torpaq Sah l rinin ld Olunmas na v Kompensasiyas na dair Baza (TS OKB) v onu mü ayi t ed n yenil nmi Torpaq Sah l rinin ld Olunmas na v Kompensasiyas na dair T limat Kitabças n n (TS OKTK) haz rlanmas nda istifad edil bil r. M lumat h mçinin Sa laml a T sirin Qiym tl ndirilm si (STQ) t dqiqat nda da istifad olunmu du.

LTMQ c s viyy sind t dqiqat halinin say , miqrasiya ax nlar , m ulluq, bacar qlar, ya ay raiti, g lirl r v sosial (m s. m kt b) v fiziki (m s. su t chizi b k si) infrastrukturun olmas na/olmamas na dair m lumat alma n z rd tutur.

Ail t s rrüfat n n t dqiqi t s rrüfat n t rkibin , t hsil al nmas na, torpa a sahiblik/istifad , g lir/x rc , sa laml q statusuna, kommunal xidm tl rd n/infrastrukturdan v tikilil rd n/xidm tl rd n istifad y v respondentl rin t klif edil n CQBKG Layih sinin elementl ri bax m ndan gözl dikl ri v onlar narahat ed n m s l l r dair m lumat toplanmas n n z rd tutur.

BTC/CQBK MSSTQ t crüb sini n z r alaraq s ciyy vi icmalar, sosial qruplar v ya kateqoriyalar (m s. sosial raiti a r olan qruplar) üçün ilkin kvota n z rd n keçirilmi dir. Mümkün z if c h tli ev t s rrüfatlar n n t dqiqat nümun sind tam t msil olunaca mümkünlüyünü ehtimal ed r k ( lav m lumat üçün a a da verilmi kvotalara dair bölm y bax) onlar n mü yy n çe idi seçilmi dir.

LTMQ c s viyy sind t dqiqat v n z rd tutulmu nümun

Sosial baza m qs dil LTMQ c s viyy sind halinin 69 %-ni hat ed n (diqq ti n s x sakinli LTMQ c-a verm kl ) q rx üç faiz LTMQ c – 43 LTMQ c – t dqiq edilmi dir. Bu LTMQ c-n h r birind bir icma r hb ri il müsahib apar lm d r (LTMQ c-n siyah s (G-1), LTMQ c müsahib l rinin n tic l ri (G-2) v müzakir göst ri l rinin nüsx si (G-3) üçün

lav G-y bax n). LTMQ c bar d t msilçi nümun ld etm k m qs dil Ail t s rrüfatlar /LTMQ c il müsahib l r onlar n yerini/inzibati razini, sosial-iqtisadi xass l ri, ya ay raiti strategiyalar n v halini n z r alaraq apar lm d .

LTMQ c s viyy sind t dqiqatlar LTMQ c ba ç s n n t k halinin s viyy si v mövcud infrastruktur statusu “faktlar na” deyil, h mçinin meyll r v icmalar n sas xass l ri bar d anlay na dair d qiq v son bilikl rin arxalan r. Buna gör d , bu t dqiqat mümkün q d r s m r li etm k üçün LTMQ c r hb rl rin müsahib zaman soru ulacaq m lumat növl rin dair vv lc d n göst ri l r verilmi dir ki, onlar n müsahib y haz rla ma a v ya t hqiqatlar aparma a vaxt olsun.


Son Variant


Qabaqc l göst ri l rd LTMQ c r hb rl rind n müsahib zaman mü yy n edilmi sosial raiti a r olan qruplar n kimliyin v yerin dair m lumat t qdim etm k xahi edilmi di. Bu

m lumat icman n t msilçi nümun sinin a a da t sviri verildiyi kimi t dqiq edilm sin yard m etdi.

LTMQ c-da ail t s rrüfatlar n n t dqiqi v n z rd tutulmu nümun

Bütün LTMQ c-n ail t s rrüfatlar n t dqiq etm k m qs d uy un v ya z ruri deyil. Ona gör d , qabaqc l sosial t dqiqat t crüb sin m l etm k üçün bütün LTMQ c t msil ed c k mü yy n nümun seçilmi di. 95% minlik s viyy si v +/- 2,82% laq dar nümun götürm s hvi kimi sas parametrl r sas n standart statistik nümun layih üsullar t tbiq edilmi dir. Bu, 1204 ail t s rrüfat ndan nümun götürm kl n tic l ndi. LTMQ c s viyy sind oldu u kimi 43 LTMQ c-da ail t s rrüfat s viyy sind t dqiqat apar ld .

Müsahib l r t lim keçmi müsahib çil rl üz-üz apar lm d . Bu i LTMQ c r hb rl rind n vv lc d n sosial raiti a r olan xsl ri a kar etm k v bu m lumat LTMQ c t dqiqat zaman t qdim etm k xahi i il d st kl nirdi. Bu m lumatdan istifad ed n müsahib çil r laz mi sayda müsahib l ri aparmaq v kvotalar yerin yetirm k imkan na malik oldular ( lav m lumat üçün a a da verilmi kvotalara dair bölm y bax).

Ail t s rrüfatlar nda müsahib aparan xsl r strukturlu sor u v r ql rind n istifad edirdil r (bax lav G-4, ESVH). Bir s ra layih l rd n ld edilmi baza m lumatlar n n maksimum birl dirilm sin çal an sor u v r ql rin a a dak lar daxil edilmi di:

BTC MSSTQ Türkiy boru k m ri boyu ail t s rrüfatlar n n sor u v r ql rind nsuallar

BTC Köçürm üzr T dbirl r Plan n n (KTP) tamamlanmas auditi (Barclay 2010)sor u v r qin uy un suallar

CQBKG Layih sin n uy un hesab olunan ahd niz 2 ail t s rrüfat sor uv r qind n (2011) götürülmü suallar.

BTC MSSTQ-d n götürülmü üsula uy un olaraq ail t s rrüfatlar n n t dqiqi sor u v r qin respondentl rin CQBKG Layih si il ba l nöqteyi-n z rini, anlay lar n , probleml ri, narahat ed n m s l l ri v gözl dikl ri n tic l ri soru an bölm daxil edilmi dir v bu m lumat maraql t r fl rin m sl h tl m t dbirl rind ld edilmi m lumata lav edilmi di.

Kvotalar BP irk ti il birlikd i l y n MSSTQ qrupu sosial raiti a r olan ail t s rrüfatlar mü yy n v t yin etm k üçün h rt r fli i aparm d r. Az rbaycanda sosial raiti a r olan ail t s rrüfatlar a a dak kimi mü yy n edilmi dir:

1. Yerli çoxsayl ail nin d st yi olmadan qad nlar n ba ç l q etdiyi ail t s rrüfatlar

2. Ail ba ç s n n i siz oldu u ail t s rrüfatlar

3. Kas bç l q x ttind n a a s viyy d ya ayan v bel likl d , sosial öd ni alma ahüququ olan ail t s rrüfatlar

4. Yerli çoxsayl ail nin d st yi olmadan t qaüdçül rin ba ç l q etdiyi ail t s rrüfatlar

5. Ail ba ç s n n xroniki x st v ya lil oldu u ail t s rrüfatlar

6. stifad d n müv qq ti v ya daimi ç xar lm torpa a sahib olan, bel likl dLayih nin T sirin M ruz qalm nsanlar (LTMQ n) hesab olunan ail t s rrüfatlar .

Bu sosial raiti a r olan ail t s rrüfatlar n n bütün kateqoriyalar ndan nümun l ri n z r almaq q rar verilmi dir. Bundan vv lki m lumatlar göst rdi ki, bir çox uzaq k ndl rd qad nlar n say ki il rd n çoxdur v Az rbaycan k ndl rind ail ba ç s n n i siz, yaxud t qaüdçü oldu u v ya ail nin kas bç l q x ttind n a a s viyy d ya ad t s rrüfatlar n say çoxdur. Ona gör d , 1-4 qruplar n n ixtiyari nümun götürülm sin daxil olaca v kvotan n t yin edilm si t l b olunmad hesab olunur.


Son Variant


Xroniki x st / lil v LTMQ n-n ibar t ail t s rrüfatlar n hat ed n qalan iki qrup üçün kvota t yin edilmi di.

Xroniki x st / lill r üçün, ev t s rrüfatlar n n 15 %-n b rab r kvota t yin edilmi div bel t s rrüfatlar n LTMQ c r hb rl ri il müsahib zaman a kar edil c yigözl nilirdi (bu müsahib l r AT t dqiqat ndan vv l apar l r).

LTMQ n üçün torpa t sir m ruz qalm t s rrüfatlar n, y ni torpa boru k m rid hlizind yerl n v kompensasiya hüququ olan t s rrüfatlar n 9 %-n (110 AT)b rab r kvota t yin edilmi di.

8.2.3.3 Sosial-iqtisadi h ssasl qlar T klif edil n boru k m ri boyu mövcud olan sosial-iqtisadi reseptorlar n ehtimal edil n vacibliyi v onlar n d yi ikliy mümkün h ssasl qiym tl ndirilmi dir. N tic d , sosial-iqtisadi reseptorlar n mümkün vacibliyi v h ssasl çox a a dan çox yuxar ya q d r d yi n kateqoriyalara bölünmü dür. Bu proses dair m lumat F sil 3-d t svir edilmi dir.

8.2.3.4 Qeyri-mü yy nlikl r LTMQ c r hb rl ri t r find n t chiz edilmi m lumat n d qiq olmad ehtimal edilir. LTMQ c r hb rl ri öz q s b l rind mü yy n meyill r /d yi iklikl r dair suallara cavab vermi l r; qeyd etm k laz md r ki, onlar n qavray , inanc v ya anlama formas nda verdiyi m lumatlar dig r sakinl r t r find n q bul edilm y v ya r smi statistika t r find n d st kl nm y bil r.

8.3 Demoqrafiya

8.3.1 Milli/Regional S viyy – hali

8.3.1.1 halinin xüsusiyy tl ri Az rbaycan n hal-haz rda t xmin n 9,2 milyon n f r halisi vard r v 2012-ci ild verilmi hesabata sas n qad nlar n say ki il rin say ndan bir q d r art qd r (C dv l 8-2). Az rbaycan n halisi 2005-ci ild n b ri 9,3% artm , cinsl r aras nda qeyri-b rab rlik is t dric n azalm d r. halinin bel art m iki amill izah edil bil r: 2010-cu il hesabat nda verilmi saya nisb t n 12,5% t bii art m (do ulanlar n say n n öl nl rd n art q olmas ) ( kil 8-1); v xalis pozitiv miqrasiya ( kil 8-3).

Az rbaycanda ail t s rrüfat n n tipik say 2008-ci il hesabat na sas n dörd-be n f r t kil edir. (Dünya Banl , 2010).

C dv l 8-2: hali: Az rbaycan, 2005–2011 (Min n f rl )

Onlardan C mi halinin Faizi Kimi

ll r C mi hali

Ki i Qad n Ki i Qad n

H r 1000 Ki iy Qad nlar n Say

2005 8447.4 4156.2 4291.2 49.2 50.8 1032.5

2006 8553.1 4213.5 4339.6 49.3 50.7 1029.9

2007 8666.1 4274.9 4391.2 49.3 50.7 1027.2

2008 8779.9 4336.8 4443.1 49.4 50.6 1024.5

2009 8922.4 4414.4 4508.0 49.5 50.5 1021.2


Son Variant


2010 8997.6 4455.5 4542.1 49.5 50,5 1019.4

2011 9111.1 4517.1 4594.0 49.6 50.4 1017.0

2012 9235.1 4583.5 4651.6 49.6 50.4 1014.9

kil 8-1: H r 1000 N f r T bii Art m

M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

halinin ks riyy ti (2011-ci ild olan c mi 9,1 milyon halid n 6,2 milyon) i l y c k ya dad r1, v C dv l 8-3-d göst rildiyi kimi 2005-2011-ci ill rd i l m k qabiliyy tind olan

xsl rin say 14% artm d r. G ncl rin (5-19 ya ) say 2005-ci ild n b ri 14% azalm d r ki, bu da g l c kd i bazar na daxil olan i çil rin say n n azalaca n bildirir. Haz rda mövcud olan meyl göst rir ki, Az rbaycana g l n miqrantlar n say n z r çarpacaq d r c d artmasa, g l n ill rd i l k ya l halinin say a a dü c k v bu, i çi qüvv sinin ölçüsün t sir ed bil r.

C dv l 8-3: hali Ya Qruplar na sas n (Min n f rl )

Ya Qruplar

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

0–4 572.7 584.2 601.7 624,4 640.9 670.1 712.5

5–9 731.7 700.7 665.0 655.4 648.2 634.8 626.1

10–14 893.7 868.4 843.9 803.6 763.9 725.8 693.8

15–19 927.6 936.5 945.3 937.4 922.5 905.2 875.6

20–24 809.9 833.7 873.8 900.3 925.8 939.2 946.2

25–29 661.5 699.4 736.2 771.1 794.5 819.9 843.2

1 l k ya qad nlar üçün: 18-62; ki il r üçün:18-67.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

200 200 200 200 200 201

Dy

r halinin t bii

Do um

Ölüm

10.911.6 11.7 11.6 11.3

12.5

17.8 18 17.817.2

18.5

6.3 6.2 6.3 6.2 5.9 6

17.2

l


Son Variant


Ya Qruplar

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

30–34 625.2 617.6 626.7 635.8 659.4 684.4 712.8

35–39 666.1 661.2 654.5 647.5 634.0 624.9 618.3

40–44 684.4 678.3 673.3 664.6 668.9 664.6 663.3

45–49 577.5 616.4 640.4 663.8 678.6 680.1 674.1

50–54 363.5 391.4 422.3 459.6 510.9 555.8 600.9

55–59 223.1 260.3 282.7 305.8 323.8 348.1 372.6

60–64 163.1 140.8 136.7 151.3 180.2 209.7 244.2

65–69 237.8 235.8 217.1 193.8 161.5 138.5 120.7

70–74 158.0 162.5 175.6 182.2 192.4 195.0 194.0

75–79 93.5 104.4 106.0 112.6 113.1 116.4 119.7

80 v yüks k

58.1 61.5 64.9 70.7 78.4 85.1 93.1

l k ya da

5502.5 5646.6 5804.4 5932.8 6065.3 6167.9 6285.9

C mil 8447.4 8553.1 8666.1 8779.9 8897.0 8997.6 9111.1


2009-cu il halinin siyah ya al nmas a a dak milli etnik/milliyy t bölümünü göst rdi: az rbaycanl 91,6%, l zgi 2,0%, erm ni 1,3%, rus 1,3%, tal 1,3% v kil 8-2-d göst rildiyi kimi çox az sayda olan avarlar, türkl r, tatarlar v tatlar da daxil olmaqla dig r etnik/milli qruplar.

Az rbaycanl L zgil r Erm nil r Ruslar Tal lar Avarlar Türkl r Tatarlar Tatlar Ukraynal lar Saxurlar Gürcül r Y hudil r Kürdl r Qr zlar Udinl r X nal qlar Dig r mill tl r

kil 8-2: Etnik Qruplar Üzr hali, 2009


C dv l 8-4 CQBKG LTMQ c-n yerl diyi bölg l rd halini t svir edir. Bütün bölg l r/b l diyy l rd 2005-2011-ci ill rd halinin art m mü ahid edilmi dir. Daha


Son Variant


çoxsayl h r halisinin oldu u Yevlax v Hac qabul bölg l ri istisna olmaqla, bu bölg l rd halinin ks riyy ti k ndl rd ya ay r.

C dv l 8-4: B l diyy l r v laq dar Bölg l r Üçün halinin Say : 2005-2011 (Min n f rl )

qtisadi v nzibati Bölg l r 2005 2009 2010 2011

A stafa bölg si 77.3 80.2 80.6 81.4

h r halisi 19.9 20.2 20.2 20.2

K nd halisi 57.4 60.0 60.4 61.2

Tovuz bölg si 150.3 157.5 159.0 160.7

h r halisi 26.1 26.9 27.0 27.3

K nd halisi 124.2 130.6 132.0 133.4

mkir bölg si 181.6 190.7 193.1 196.1

h r halisi 63.5 66.5 67.2 68.1

K nd halisi 118.1 124.2 125.9 128.0

Samux bölg si 51.4 53.6 54.0 54.6

h r halisi 18.4 20.3 20.5 20.7

K nd halisi 33.0 33.3 33.5 33.9

Goranboy bölg si 91.2 95.1 96.2 96.2

h r halisi 19.6 20.1 20.3 20.5

K nd halisi 71.6 75.0 75.9 75.7

Yevlax bölg si 112.6 117.6 118.4 119.6

h r halisi 61.2 64.7 65.1 65.5

K nd halisi 51.4 52.9 53.3 54.1

Ming çevir h ri 95.2 96.0 96.9 97.8

A da bölg si 94.4 98.4 99.3 100.6

h r halisi 30.4 32.8 33.0 33.2

K nd halisi 64.0 65.6 66.3 67.4

Hac qabul bölg si 61.7 65.7 66.5 67.3

h r halisi 32.2 33.8 34.1 34.5

K nd halisi 29.5 31.9 32.4 32.8

Ucar bölg si 74.7 77.9 78.8 79.8

h r halisi 17.0 16.8 16.9 17.0

K nd halisi 57.7 61.1 61.9 62.8

Kürd mir bölg si 98.9 103.6 104.6 105.7

h r halisi 20.8 21.1 21.1 21.2


Son Variant


qtisadi v nzibati Bölg l r 2005 2009 2010 2011

K nd halisi 78.1 82.5 83.5 84.5

M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si Qeyd: C dv ld ki bölg l r a kar edilmi LTMQ c- hat ed n a kar edilmi bölg l rdir

LMTQ c-da t dqiqat apar lm bütün bölg l rd qad nlarla ki il rin say dem k olar ki, b rab rdir. Ancaq Yevlax bölg sind ki il r nisb t n daha çox qad n var (C dv l 8-5).

C dv l 8-5: 2011-ci ilin vv lin Bölg l r Üzr V Cinsl r Üzr halinin Say (Min n f rl )

qtisadi v nzibati Bölg l r

C mi Ki i Qad n h r

yerl ri Ki i Qad n

K ndyerl ri

Ki i Qad n

Az rbaycan Respublikas

9111.1 4517.1 4594.0 4829.5 2379.1 2450.4 4281.6 2138.0 2143.6

A stafa bölg si 81.4 40.0 41.4 20.2 9.9 10.3 61.2 30.1 31.1

Tovuz bölg si 160.7 80.7 80.0 27.3 13.5 13.8 133.4 67.2 66.2

mkir bölg si 196.1 98.7 97.4 68.1 34.1 34.0 128.0 64.6 63.4

Samux bölg si 54.6 27.1 27.5 20.7 10.3 10.4 33.9 16.8 17.1

Goranboy bölg si

96.2 47.9 48.3 20.5 10.2 10.3 75.7 37.7 38.0

Yevlax bölg si 119.6 56.5 63.1 65.5 30.0 35.5 54.1 26.5 27.6

A da bölg si 100.6 50.0 50.6 33.2 16.1 17.1 67.4 33.9 33.5

Ucar bölg si 79.8 39.7 40.1 17.0 8.3 8.7 62.8 31.4 31.4

Kürd mir bölg si

105.7 52.6 53.1 21.2 10.5 10.7 84.5 42.1 42.4

Hac qabul bölg si

67.3 33.1 34.2 34.5 16.8 17.7 32.8 16.3 16.5


8.3.2 M cburi Köçkünl r (MK) Az rbaycan v Erm nistan aras nda Da l q Qaraba la ba l münaqi n tic sind yüz minl rl etnik az rbaycanl köçm y m cbur olmu du. Az rbaycan Hökum tinin r smi r q ml rin sas n münaqi 209000 qaçq n v 576000 m cburi köçkünün (MK)2 yaranmas il n tic l nmi dir.

2008-ci il Ya ay Standart n n Ölçülm si T dqiqatlar na gör (YSÖT)3 Az rbaycan halisinin t xmin n 11%-i - t xmin n 900560 n f r –özünü m cburi köçkün kimi

göst rmi dir. 2010-cu ild MK-n ya ay raiti Dünya Bank ümumi hali il müqayis edilmi v a a dak n tic l r ld edilmi dir:

MK-n ks riyy ti h l d qeyri-ya ay binalar nda, m s l n ictimai binalarda,yataqxanalarda v müv qq ti s nacaqlarda ya ay r

MK sas n k nd sah l rind deyil, h rl rd ya ay r. Bir çox MK i axtarmaqüçün h rl r köçür.

2 2003-cü il Ölk üzr Ümumi D y rl ndirm (ÖÜD) t r find n q bul edildiyi kimi, MK v qaçq nlar üzr statistika müxt lif BMT agentlikl rin, o cüml d n dövl t strukturlar n n t qdim etdiyi m lumatdan as l olaraq f rql n bil r. 3 Dünya Bank 2010: ‘Az rbaycanda Ya ay raitinin Qiym tl ndirilm si Hesabat ’: http://ddp-ext.worldbank.org/EdStats/AZEstu10.pdf


Son Variant


sas ya ay m nzill ri v xidm tl ri il t chiz edilm MK aras nda daha pisv ziyy td dir. H r üç MK-d n biri istilik sistemind n istifad ed bilmir.

MK-n sas g lir m nb yi dövl t t r find n öd nil n t zminatd r.

MK aras nda kas bç l q msal sas hali aras nda olan msalla eynidir (Bölm8.6.2.3).

MK kas bç l q s viyy l ri m nzil növl rin sas n f rql nir; hökum t yard m ndank narda özün m nzil almaq q rar vermi xsl r aras nda kas bç l q riski daha yüks kdir. ctimai binalarda ya ama MK aras nda kas bç l q riskini orta kas bç l q

msal ndan a a sal r (Dünya Bank , 2010).

Kürd mir bölg sind bir LTMQ c, u a MK icmas hesab olunur v LTMQ c ilkin t dqiqatlar zaman n z rd n keçirilmi dir.

8.3.3 Milli/Regional S viyy – Miqrasiya kil 8-3 2005-ci ild m nfi xalis miqrasiya balans (h r 1000 n f r -0.9 miqrant), 2010-cu

ild is müsb t balans (h r 1000 n f r 1.4 miqrant) oldu unu göst rir. Beyn lxalq köçm l rin say 2005-ci ild olan h r 1000 n f r 2.9 miqrantdan, 2010-cu ild h r 1000 n f r 0.8 miqranta azalm d r. Milli iqtisadiyyat n inki af 2008-ci ild n b ri miqrasiya balans nda müsb t meyli izah edir.

Miqrasiya üzr Beyn lxalq T kilat n m lumatlar na gör (MBT, 20124), Az rbaycan üçün sas miqrasiya probleml ri i axtarmaq üçün halinin k ndl rd n h r ax n il ba l d r.

kil 8-3: 2005–2010-cu ild Beyn lxalq Miqrasiya (Min n f rl )


8.3.4 LTMQ c S viyy si – hali LTMQ c nümun l rind hali (43 LTMQ c) C dv l 8-6-da göst rilmi dir. T dqiqat edilmi LTMQ c Hac qabul, Kürd mir, Ucar, A da , Yevlax, Goranboy, Samux, mkir, Tovuz v

4 http://www.iom.int/jahia/Jahia/pid/780


Son Variant


A stafa bölg l rind yerl ir. Yevlax h rind halinin say n yüks k (bölg il eyni ad da yan h r) olub (66434), onun ard nca 15000 n f rl Qovlar g lir.

LTMQ c s viyy sind t dqiqat n tic l ri C dv l 8-6-da göst rilmi LTMQ c-da halinin sas n t bii s b bl rd n (do ulanlar n say öl nl rd n çoxdur) artmas n göst rir. Ancaq

Ramal v lik ndd LTMQ c r hb rl ri yüks k ölüm nisb ti il ba l halinin azalmas n göst rir.

C dv l 8-6: LTMQ c Nümun sind hali (43 LTMQ c), 2012

Bölg LTMQ c hali

Hac qabul Padar 958

S rl 7000

r al 760

K rrar 2512

Çöhranl 1520

Ataki ili 5670

Kürd mir

X rdapay 7425

T z ilyan 3000

B rgü ad 6100

Qaracal 3400

lik nd 736

Ucar

Ramal 800

A da Orta L ki 2760

Yevlax 66,434

N rimanabad 1850

Aran 7099Yevlax

Yaldili 1365

Eyvazl lar 562

Cinli Boluslu 1391

Yerevanl 280

Muzdurlar 1500

Yolpaq 908

Goranboy

Alpout (Goranboy) 1132

A a A as b yli 1596

Hacall 1100

Samux 9800Samux

Q dilli 374

Qarac mirli 5625

Mahmudlu 3508

Ç p rli 3750

D ll r C yir 5528

D ll r Da bulaq 2238

mkir

Bayraml 2830


Son Variant


Bölg LTMQ c hali

Z y m 7881

Düy rli 8242

A a Ay bl 10,875

Düz Q r ql 6500

Qovlar 15,000

Bozalqanl 4475

Cilovdarl 1359

Q dirli 1588

Tovuz

A a Mülkülü 2398

A stafa Q raq K s m n 2135

8.3.4.1 Ya v cinsin paylanmas kil 8-4 göst rir ki, ail t s rrüfatlar n n t xmin n 25 %-i dörd n f rd n v t xmin n 20 %-i

be n f rd n ibar tdir. Ail t s rrüfatlar n n t dqiqat n tic l rin saslanaraq, LTMQ c s viyy sind orta ail say be n f rd n ibar t kimi götürülmü dür. LTMQ c s viyy sind ail t s rrüfat n n orta say 4-5 n f r hesab edil n orta milli ail say ndan bir q d r art qd r. Cinsl rin paylanmas na g ldikd is , qad n v ki il rin say b rab r nisb td dir ki, bu, dem k olar ki, son bir neç ild cins qeyri-b rab rliyinin azalmas mü ahid olunan milli s viyy y ox ard r; yax n g l c kd bu nisb tin daha da yax nla mas n n ba ver c yi ehtimal edilir.

kil 8-4: Ail T s rrüfatlar n n Strukturu


Son Variant


LTMQ c-da respondentl rin 50 %-d n bir q d r çoxu evlidir. Bo anma nisb ti çox a a d r ( kil 8-5).

kil 8-5: Ail V ziyy ti

8.3.4.2 Etniklik/bölg Az rbaycanda LTMQ c halisi dem k olar ki, müst sna olaraq müs lmand r ( kil 8-6).

kil 8-6: Etnik M nsubiyy t v Dini Bax lar


Son Variant


8.3.4.3 Sosial raiti a r olan qruplar - Xroniki x st l r v ya lill r Bu sosial raiti a r olan qruplar n kommunal xidm tl rd n (qaz, su v elektrik enerjisi), t hsil v infrastruktur vasit l rd n (yol, kanalizasiya sisteminin çat mazl ) istifad bax m ndan sas xass l ri v raitl ri LTMQ c halisi il ox ar s viyy d dir (burada v sonradan ümumi hali adlanacaq). Sosial raiti a r olan qruplar da yüks k i sizlik v g lirin olmamas il ba l ox ar ümumi probleml rl üzl ir. Bununla bel , sosial raiti a r olan qruplar v ümumi hali aras nda b zi f rql r vard r ki, onlar a a da müzakir edilmi dir.

8.3.4.4 Ail t s rrüfat n n v ziyy ti Ail t s rrüfat n n v ziyy ti sosial raiti a r olan qruplarda daha pisdir, bel ki, ümumi

halinin 20 %-i il müqayis d bu qrupun t xmin n 29 %-i evl rinin 20 ild n art q t mir olunmad n göst rir. Ümumi hali il müqayis d sosial raiti a r olan qruplar n evl ri z d l nmi dö m v divarlar il daha pis v ziyy td dir. Ümumi halinin 55 %-i il müqayis d sosial raiti a r olan qruplar n t xmin n 65 %-i h mçinin göst rir ki, onlar n evl rinin sasl t mir ehtiyac vard r ( kil 8-7).

kil 8-7: Evl rin T miri v V ziyy ti

8.3.4.5 sas h miyy tli t s rrüfat probleml ri Ümumi halinin 53% il müqayis d sosial raiti a r olan qruplar aras nda respondentl rin t xmin n 69 %-i göst rir ki, tibbi qay sas probleml rd n biridir. Ümumi halinin 28 %-i il


Son Variant


müqayis d sosial raiti a r olan qruplar n t xmin n 25 %-i sas t s rrüfat probleminin su t chizi oldu unu hesab edir ( kil 8-8).

kil 8-8: sas h miyy tli T s rrüfat Probleml ri

8.3.4.6 sas g lir m nb yi Sosial raiti a r olan qruplar n t xmin n 79 %-d n sas g lir m nb yi t qaüdl rdir. Sosial

raiti a r olan qrup üzvl rind n t qaüdl dolananlar n (g lir m nb yi kimi) nisb ti ümumi halinin orta say ndan (t xmin n 45%) dem k olar ki, ikiqat art qd r ( kil 8-9).


Son Variant


kil 8-9: sas G lir M nb yi

Qeyd: Burada ümumi hali dedikd ümumi LTMQ c halisi ba a dü ülür.

8.3.4.7 Ail t s rrüfatlar n n iqtisadi statusu C dv l 8-7 ail t s rrüfatlar n n/sosial raiti a r olan qruplarla müqayis d ümumi halinin iqtisadi statusunu verir. Ümumi halinin 29 %-i il müqayis d sosial raiti a r olan qruplar n q rx dörd faizi h tta rzaq üçün kifay t q d r pulun olmad n qeyd edir. C dv l 8-7-d göst rildiyi kimi ümumi halinin 33 %-i il müqayis d sosial raiti a r olan qruplar n iyirmi yeddi faizi rzaq üçün kifay t q d r pul oldu unu, lakin paltar almaq üçün pulun çat mad n söyl yir.

C dv l 8-7: Ail T s rrüfatlar n n Iqtisadi Statusu

A a dak raitl rd n Hans Sizin Ail nizin Maliyy V ziyy tin Daha Çox Uy un G lir?

Sosial raiti A r Olan Qrup

Ümumi hali

H tta yem k üçün pul çat m r, biz borc almal , yaxud qohum v dostlardan köm k ist m li oluruq

44% 29%

Yem k üçün pul kifay tdir, lakin paltar almaqda ç tinlik ç kirik 27% 33%

Yem k v pul üçün pul kifay t edir, lakin televizor v ya soyuducu kimi bahal davaml yalar alma a imkan m z çatm r

27% 32%

Vaxta r olaraq davaml yalar ala bilirik, lakin daha bahal eyl ri, m s l n avtomobil, ev alma a, yaxud xaric s f r etm y

imkan m z yoxdur 2% 6%


Son Variant


8.3.5 LTMQ c S viyy si – Miqrasiya Ail l rin, dem k olar ki, 90 %-i haz rda ya ad qlar icmalarda 21 ild n art q ya ayanlard r ( kil 8-10), bu da LTMQ c-larda miqrasiya tempinin az oldu unu göst rir. Son 20 il rzind köçmü miqrantlar n t xmin n 45 %-i daha lveri li ya ay raiti axtarm , t xmin n 22 %-i ail l rin daha yax n yer köçmü , 20 %-i is hökum td n ev alaraq köçmü dür. Da l q Qaraba münaqi si ail l rin t xmin n 15 %-inin köçm sin s b b olmu dur ( kil 8-11).

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Bir ild n az

1 4 il

5 10 il

11 20 il

21 il v ya daha çox

kil 8-10: Mövcud cmada Ya ama Müdd ti

kil 8-11: Ya ay Yerinin D yi dirilm sinin S b bl ri


Son Variant


8.3.6 H ssasl qlar T dqiq edilmi LTMQ c-larda demoqrafiya v mümkün CQBKG Layih si il ba l h ssasl qlar a a dak kimidir:

Ölk y daxil olan miqrasiyaya h ssasl q - ail l rin, dem k olar ki, 90 %-i mövcudicmalarda 21 ild n art qd r ya ay r v hali s viyy si, asta da olsa, sabit kildartm d r. Buna gör d icmalar n ölk y daxil olan miqrasiyalar n yaratd q fild yi iklikl r h ssas olaca ehtimal edilir

LTMQ c-larda dini v etnik r ngar ngliyin az olmas il laq dar ölk y daxil olanmiqrantlarla v ya ay dü rg l rind olan xarici i çil rl dini v etnik m s l l rlba l g rginlik

LTMQ c-larda sosial raiti a r olan ev t s rrüfatlar n n olmas v onlar n sosial-iqtisadi d yi iklikl rin t sirin qalmas n n daha böyük riski: t s rrüfatlar n 44 %-iözl rini "çox kas b" v rzaq alma a imkanlar olmayan kimi göst rmi dir. Bu qrupüçün Layih nin t sir riski daha yüks kdir v Layih i l ri il ba l h r hans g lirm nb yinin v ya ay t rzinin itirilm si bu qrupa t sir ed c k.

Sosial raiti a r olan qruplar ya ay binalar n n daha pis v ziyy td olmas ,s hiyy qay s n n daha keyfiyy tsiz olmas v sas g lir m nb yinin t qaüdl rolmas il laq dar ümumi ictimaiyy t/LTMQ c il müqayis d Layih nin t sirindaha çox m ruz qalacaq.

8.4 S hiyy

8.4.1 Giri CQBKG Layih si qrupu layih nin icman n s hh tin vura bil c yi mümkün t sirl ri qiym tl ndirm k m qs dil s hh t t sirl rin qiym tl ndirilm sini (STQ) aparacaq müst qil müt x ssis m sl h tçi d v t etdi.

Kütl vi informasiya m nb l rind n v xüsusi Layih hesabatlar ndan s hiyy nin ilkin v ziyy ti üzr ld olan baza m lumatlar n z rd n keçirilmi dir. Bu zaman Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si mühüm informasiya m nb yi olmu dur, h mçinin Ümumdünya S hiyy T kilat (ÜST), Dünya Bank v BMT-nin Statistika Bölm sind n al nm dig r aç q s n dl rd n d istifad olunmu dur.

STQ qrupu bu Layih nin t siretm potensial olan s hiyy m s l l ri v raitl rin gör baza m lumatlar n qiym tl ndirmi dir. Hesabat n baza m lumatlar n n hat ed n bu bölm sinin sas istiqam tl ri a a dak lard r:

Az rbaycanda s hiyy sisteminin t kili

X st likl rin ümumi a rl q d r c si

Yoluxucu x st likl r

Qeyri-yoluxucu x st likl r (QYX)

traf mühitin sanitariyas il ba l m s l l r: hava, su, qida, torpaq v üalanma.

8.4.2 M lumat Çat mazl v Metodologiya

8.4.2.1 M lumat Çat mazl Baza hesabat yaz lark n a a da göst ril n m lumatlar ld etm k mümkün olmam d r:

Layih razisind havan n keyfiyy tinin n z rd n keçirilm si üçün ilkin statistikm lumatlar olmam d r

Layih razisind suyun keyfiyy tinin n z rd n keçirilm si üçün ilkin statistikm lumatlar olmam d r


Son Variant


T bii kild ba ver n radioaktiv materiallar n (TRM) mövcud olub-olmad na dairtorpaqda yoxlama apar lmam d r.

BTC v C nubi Qafqaz Boru K m ri (CQBK) üçün MSSTQ s n di haz rlanark n ilkin v ziyy tin öyr nilm si il ba l sor ular zaman ld olunan m lumatlar köhn hesab olunur.

8.4.3 S hiyy nin lkin S viyy si il Ba l Baza M lumatlar

8.4.3.1 Az rbaycanda s hiyy sisteminin t kili Müst qillik qazanark n Az rbaycana geni hat li v m rk zl dirilmi Sema ko sistemi miras qalm d r v onun bir çox sas xüsusiyy tl ri saxlan lmaqdad r. Sema ko sistemi h r bir sosialist ölk sind h yata keçiril n bir modeldir. S hiyy ocaqlar dövl t m xsus idi v s hiyy müt x ssisl ri Dövl t t r find n maliyy l dirilirdi. Xidm tl r, ad t n, pulsuz idi, lakin x st l rd n xahi olunurdu ki, d rman preparatlar kimi b zi xidm tl r gör ümumi m bl l ri öd sinl r. Sema ko sistemi s hiyy sistemind n h rt r fli istifad imkan t min edirdi v ona gör d heç k s s hiyy d n k narda qalm rd . Sosialist rejiml ri da ld qdan sonra is maliyy m nb l rinin çat mazl x st l rin daha yüks k haqlar öd m sin g tirib ç xard v art q onlar haqlar birba a xidm t göst r nl r öd m li oldular (Rainhorn, 1987-ci il).

S hiyy sisteminin strukturu yüks k s viyy d m rk zl dirilmi dir v iyerarxiya prinsipi üz rind qurulmu dur, s hiyy siyas tinin sas t bbüsl ri il ba l ks r q rarlar is dövl t s viyy sind verilir ( kil 8-12). S hiyy Nazirliyi (SN) s hiyy sisteminin idar olunmas na gör r smi olaraq tam cavabdehlik da y r, lakin yerli s viyy d s hiyy mü ssis l rin t sir etm k üçün imkanlar m hduddur. Çünki yerli s hiyy ocaqlar maddi c h td n rayon s hiyy orqanlar ndan v ya nisb t n kiçik k nd xidm tl ri üçün k ndin hakimiyy t orqanlar ndan as l d r. Rayon icra hakimiyy ti orqanlar v m rk zi rayon x st xanas n n r hb rliyi rayon razisind ki s hiyy mü ssis l rin gör birba a inzibati cavabdehlik da y rlar. H mçinin S hiyy Nazirliyinin tabeçiliyind n k nar çoxlu sayda paralel s hiyy xidm ti göst rilir, onlar dig r nazirlikl r v ya dövl t mü ssis l rin tabedir v tabe olduqlar qurumlar t r find n maliyy l dirilir. Öz l sektor S hiyy Nazirliyi t r find n lisenziyala d r l r, amma bu sektor tamamil müst qildir v öz l xidm tl rin göst rilm si bu s hiyy sisteminin inki af etm kd olan bir xüsusiyy tidir (ÜST, 2010-cu il).

Son ill rd dövl t s hiyy x rcl rind mühüm art m olmas na baxmayaraq, Az rbaycan üçün h l d h m mütl q r q ml rd , h m d ÜDM pay nda dövl t s hiyy x rcl rinin nisb t n a a s viyy si s ciyy vidir. S hiyy nin maliyy l dirilm sinin sas a rl s hiyy istifad çil rinin üz rin dü ür, 2007-ci ild na d öd nil n x rcl r ümumi s hiyy x rcl rinin, t xmin n 62 %-ini t kil edirdi (ÜST, 2009-cu il). Dövl tin s hiyy y ay rd maliyy v saitl ri, sas n, hökum tin ümumi illik g lirl rind n ibar tdir ki, bura Dövl t Neft Fondunun pulu da daxildir. S hiyy xidm ti istifad çil rinin dövl t mü ssis l rind r smi öd ni etm sin 2008-ci ilin vv lin kimi icaz verilirdi, 2008-ci ild n bu t crüb öz qanuni qüvv sini itirmi dir.

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

Var

iant

Sos

ial-i

qtis

adi b

aza

8-2

2

Qey

dl

r: F

MM

: F

eld

er-m

am

a m

nt

qsi

; K

KX

-lar

: K

içik

kn

d x

stx

anal

ar;

AX

KH

: A

mb

ula

tor

xst

lr

üçü

n k

nd

hki

mi

kil 8

-12:

Az

rba

yca

nn

Sh

iyy

Sis

tem

inin

Tki

lati

Str

ukt

uru

Mnb

: ÜS

T (

2010

-cu

il)


Son Variant


8.4.3.2 Fiziki v insan resurslar Keçmi Sovet ttifaq da ld qdan sonra, Az rbaycana h m x st xana, h m d ambulatoriya sektorlar nda geni s hiyy mü ssis l rinin b k si miras qald . Bu, laz m olandan art q potensial n yaranmas na g tirib ç xard , x st xanaya yerl diril n x st l rin say n n çox a a olmas is s hiyy xidm tl rind n istifad imkan probleml ri il ba l ola bil r. N tic d , orta çarpay -tutumu msal çox a a d r. 1990-c ill rin sonlar ndan bu göst rici 25-30% aras nda d yi ir. Son ill rd hökum t sas n x st xanalar n yenid n qurulmas v ya tikintisi v yeni bahal diaqnoz avadanl qlar üçün kapital qoyulu una resurslar art rma a ba lam d r. Az rbaycan n s hiyy infrastrukturu 1990-c ill rd çox a a kapital qoyulu unun t sirin m ruz qalm d r.

Ölk müst qillik ld etdikd n sonra h r n f r dü n h kiml rin say azalm d r v bu proses 1990-c ill rin sonundan b ri k skin hal alm d r. Bundan lav , h r n f r dü n tibb bac lar n n say nda da mühüm azalma olmu dur. S hiyy Nazirliyi dövl t sektorunda tibb müt x ssisl rinin düzgün strukturunu ld etm yin v kadrlar n uy un co rafi bölgüsünün ç tin oldu unu mü yy n etmi dir. K nd zonalar nda tibbi hey tin toplanmas v saxlanmas uzunmüdd tli prosesl rdir v Bak da inki af etm kd olan öz l sektor dövl t sektorundan bir çox t crüb li s hiyy müt x ssisl rini c lb etmi dir.

8.4.3.3 Xidm tl rin göst rilm si S hiyy hüquqlar v tibbi xidm t 1995-ci ild q bul edilmi Konstitusiya v halinin sa laml n n qorunmas haqq nda qanun il t nziml nir. Keçmi Sovet ttifaq da landan sonra dövl tin tibbi xidm ti maliyy l dirm k imkanlar n xeyli m hdudla d ran iqtisadi böhran v Erm nistan il müharib n tic sind bu sistem da ld . 1990-2004-cü ill r rzind ümumi dövl t x rcl rind ictimai s hiyy x rcl rinin pay 9 %-d n 3,5 %- azald , h min dövrd ümumi daxili m hsulun faizl ifad sind s hiyy x rcl rinin pay is 3 %-d n 0,9 %-

azald (H bibov, 2011-ci il). Bu s viyy , Müst qil Dövl tl r Birliyinin ölk l ri aras nda orta göst ricid n (2,9%) xeyli a a d r.

Müst qil hesabatlara sas n, ilk tibbi yard m xidm tl ri yax inki af etdirilm yib v mü ssis l rin ks riyy ti çox pis v ziyy td dir, b zil rind su v elektrik enerjisi yoxdur v kadrlar n ixtisas a a d r (ÜST, 2006-c il). ÜST- gör , ixtisasla d r lm tibbi yard m çoxlu sayda x st xanalara v çarpay lara malik m rk zl dirilmi keçmi Sovet modelini saxlay r; n tic etibaril , bir çox insanlar sas ehtiyaclar üçün x st xanalara müraci t edir ki, q rb modelind bu i ambulatoriyada h yata keçirilir. B zi mü ssis l rin öz ll dirilm sin ba lan b, lakin bu, xidm tl rin tam müasirl dirilm si üçün t l bl r cavab vermir. B zi xidm tl r üçün 1998-ci ild q bul edilmi haqlar s hiyy x rcl rind artan nisb ti t kil edir (2000-ci ild 56%). çil rin m k haqlar t l bl r cavab vermir v tez-tez, xüsusil d k nd zonalar nda qeyri-r smi öd ni l r t l b olunur. cbari tibbi s ortan n h yata keçirilm si yubad l r.

h rl rd v rayon m rk zl rind ilk tibbi yard m pediatriya v böyükl r üçün poliklinikalar vasit sil göst rilir. Qad n m sl h txanalar do umqaba v reproduktiv tibbi xidm t göst rir. K nd zonalar nda ilk tibbi yard m feld er-mama m nt q l ri (FMM), k nd h kim ambulatoriyalar (KHA) v kiçik k nd x st xanalar n n ambulatoriya öb l ri (k nd razi x st xanas K X) vasit sil göst rilir. lk tibbi yard m sah sind islahat c hdl ri ail h kiminin inki af na v r smil dirilm sin yön ldilmi dir. (ÜST, 2006-c il).

h r yerl rind stasionar müalic bir s ra pe kar xidm tl ri hat ed n h r x st xanalar t r find n göst rilir. K nd rayonlar nda is stasionar müalic kiçik k nd x st xanalar n n (KKX) b k l ri vasit sil göst rilir. Daha böyük m rk zi rayon x st xanas bütün rayon üçün ixtisasla d r lm m rk z kimi f aliyy t göst rir v geni ixtisasla d r lm tibbi xidm tl r göst rir. H mçinin, h r bir regionda ixtisasla d r lm klinikalar b k si var, onlar bir qayda olaraq, Bak da yerl n ixtisasla d r lm elmi t dqiqat t kilatlar t r find n yuxar dan a a idar olunan kompleks milli sisteml rin t rkib hiss l ridir.


Son Variant


S hiyy Nazirliyi h r bir rayon üçün optimalla d rma planlar i l yib haz rlay b ki, buna ks r KKX-lar n ba lanmas , onlar n ilk tibbi yard m m rk zl rin (h kim v tibbi m nt q l r) keçirilm si daxildir. Nazirlik, h mçinin, daha böyük s m r liliy nail olmaq üçün h r rayonda vahid çoxprofilli ixtisasla d r lm stasionar müalic mü ssis si yaratmaq üçün ixtisasla d r lm klinikalar m rk zi rayon x st xanalar il birl dirm yi planla d r r.

8.4.3.4 T cili tibbi yard m xidm tl ri Layih yol n qliyyat q zas , t hlük li material il ba l hadis , q za keçidl ri v s. hallar nda t cili tibbi yard m xidm ti infrastrukturundan istifad ed bil c yin gör , Az rbaycandak t cilli tibbi yard m xidm tl rinin h cmini bilm k laz md r. X st xanaya çatd r lana q d r v x st xanada t cili yard m xidm tl ri göst r n i çil rin t crüb si v ümumilikd mümkün olan avadanl q v t chizatlar beyn lxalq s viyy d q bul olunmu standartlardan gerid qal r. 2006-c ild T cili Tibbi Yard m n nki af T bbüsl ri Layih si t cili yard m xidm tl rini qiym tl ndirmi dir; USAID v bir neç beyn lxalq neft irk ti bu i i maliyy l dirmi dir. Qiym tl ndirm üç k nd rayonu v Az rbaycan n ikinci n böyük h ri olan G nc ni hat etmi dir. Ara d rma x st xanaya çatd r lana q d r v x st xana mü ssis l rind ba l ca t cili yard m avadanl qlar n n 50 %-d n d a a oldu unu a kar etmi dir (Sule, 2008-ci il). Mühüm t cili yard m prosedurlar n n da a a olmas a kar olunmu dur, x st xanaya çatd r lana q d r t cili yard m avadanl qlar v x st xanada t cili yard m avadanl qlar müvafiq olaraq 21% v 62% t kil etmi dir. Bundan ba qa, t cili yard m ma n komandas n n hat sah si G nc d 0,68-d n ba lamaqla, Kürd mir rayonunda yaln z 0,10-a q d r f rql nir v h r 10000 n f r 1 qrup dü m kl ölk standart ndan a a olmu dur (Sule, 2008-ci il). Bu qiym tl ndirm d n sonra ölk lav t cili yard m ma nlar n n, rabit avadanl qlar n n, ehtiyat mallar n al nmas v h kiml rin

m k haqlar üçün n z r çarpacaq v sait ay r b; lakin bu c hdl rin, xüsusil d k nd zonalar nda daha da geni l ndirilm si laz md r.

8.4.3.5 Tibbi xidm td n istifad imkan 2010-cu ild Balabanova v dig rl ri keçmi Sovet ttifaq n n s kkiz ölk sind , o cüml d n Az rbaycanda s hiyy xidm tind n istifad imkanlar n qiym tl ndirm k üçün müxt lif qruplar hat ed n respondentl rin ya ay yeri üzr sor u keçirmi dir. Mü llifl r mü yy n etmi l r ki, Az rbaycanda respondentl rin 17 %-i vv lki h ft x st olduqlar n bildirmi dir ki, bu da sor u keçirilmi bütün ölk l rin n a a faizini t kil edirdi. Gürcü respondentl rin göst rdikl ri r q m is n yüks k olmu dur (52%). btidai t hsild n daha yüks k t hsil malik v 35-49 ya lar aras nda olmalar laz m g ldikd tibbi xidm t az müraci t olunmas n n s b bi kimi ehtimal olunur. Respondentl rin k nd razil rind m skunla malar da tibbi yard m alma imkanlar n xeyli d r c d azaltm d r. Xidm tl rd n istifad uzunmüdd tli x st lik v ya xroniki llilik il ba l olmu dur ki, h r iki halda s hiyy xidm tl rin tez-tez müraci t etm k laz m g lir. Öz maliyy v ziyy tl rinin “pis” olmas n d rk ed n v ya n az t s rrüfat v saitl rin (üç v ya daha az) malik olan insanlar laz m g ldikd tibbi xidm t çox az müraci t etmi l r. Tez-tez spirtli içkil rd n istifad d tibbi yard m ld etm imkan n n daha a a olmas il ba l d r. Müst qillik qazan ld qdan b ri, Az rbaycan istisna olmaqla, sor u keçirilmi ölk l rin ham s a a ixtisasl v z if t chiz olunmu rayon h kiml rini v z etm k üçün müasir ilk tibbi xidm t üzr ixtisasla m ail h kiml rini t tbiq etm y ba lam d r, baxmayaraq ki, ail h kiml rinin nisb ti bir çox ölk l rd b rab r deyildir. Rese (2005-ci il) a kar etmi dir ki, s hiyy xidm tind n istifad etm m göst ricisi imtiyaz paketi daha m hdud olan Gürcüstanda v tibbi xidm t üçün na d öd ni l rin n yüks k oldu u Az rbaycanda olmu dur. lav olaraq, keçmi Sovet ttifaq nda hali üçün laz m olan bütün d rmanlar istehsal etm k üçün imkanlar qeyri-müvafiqdir, ona gör d d rmanlar n ks riyy ti baha qiym tl rl , sas n, öz ll dirilmi t chizat b k l ri vasit sil k nardan idxal olunur. Tibbi yard ma müraci t etm m nin n tez-tez göst ril n s b bi kimi müalic (o cüml d n d rmanlar) x rcl ri qeyd edilmi dir v bu x rcl r yüks k oldu una gör , insanlar özünümüalic seçimini edirl r (2184 n f rin 55 %-i bel fikirl ir ki, tibbi xidm t dal tli olmal d r) Özünümüalic y çox vaxt daha ucuz d rmanlardan istifad v n n vi d rman vasit l ri daxildir, buradan bel m ntiqi n tic ç xar la bil r ki, normal müalic almaq üçün resurslar çat m r. stifad imkan n n olmad n


Son Variant


(müalic v ya d rmanlar n) göst r r k tibbi xidm tin dal tli olmas n dü ün n x st l rin nisb ti ölk l r üzr çox f rqli olmu dur, bu, Gürcüstan v Az rbaycanda müvafiq olaraq 70% v 58%; Rusiya v Belarusda is müvafiq olaraq 5 %-d n v 3 %-d n az olmu dur. Az rbaycanda ambulator müalic xidm tind n istifad ed n be respondentd n dördü na d öd ni l r etdikl rini bildirmi dir (Balabanova v d., 2010-cu il).

8.4.4 X st liyin Ümumi A rl q D r c si Epidemioloji keçid dövründ olan dig r ölk l r kimi Az rbaycan da qeyri-yoluxucu x st likl r (QYX), piyl nm v oturaq h yat t rzi v sür tli urbanizasiya il ba l dig r hallar n artmas il üzl ir. Bundan ba qa, V/Q ÇS, qu qripi, v r m v malyariya kimi yeni v t krar yay lan yoluxucu x st likl r d vard r. Bu kombinasiya h m inki af etmi , h m d inki af etm kd olan ölk l r üçün s ciyy vi olan x st likl rin a rl n ikiqat art r r (Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il).

Bir çox dig r keçmi Sovet respublikalar nda oldu u kimi, Az rbaycan da z if s hiyy sistemi v a a iqtisadi rait il ba l olan malyariya, difteriya v v r m kimi yoluxucu x st likl rin artmas na m ruz qalm d r (Holley, 2004-cü il). Müst qilliyin ilk ill rind orta ömür uzunlu u 1990-c ild ki 71,4 ya dan 1994-cü ild 67,9 ya a dü mü dür v 2006-c ild ki il r üçün orta ya 63, qad nlar üçün is 68 hesablanm d r (ÜST, 2006-c il). Be ya a q d r u aq ölümü s viyy si d 1990-c ild h r 1000 diri do ulan u aq üzr 98 ölüm hal olmu dur. Daha sonra – 2008-ci ild bu r q m 36/1000- dü r k yax la m d r, lakin bu göst rici, slind , Türkiy d (22/1000), Gürcüstanda (30/1000) v randa (32/1000; UNICEF, 2004-cü il) oldu undan yüks k olaraq qal r.

C dv l 8-8: sas Ölüm S b bl ri, Bütün Ya lar, 1995-2007-ci ill r (Seçilmi ill r)

Ölüm hallar , bütün ya lar (h r 100000 n f r )

sas S b bl r (ICD-10 t snifat )

1995 2000 2004 2007

I Yoluxucu x st likl r

nfeksion v parazitar x st likl r (A00–B99)

34,2 23,3 16,4

V r m (A17–A19) 21,4 17,9 11,8

II Qeyri-yoluxucu x st likl r

Qan dövran sisteminin x st likl ri (I00–I99)

646,5 656,3 633,8 551,6

yenitör m l r (C00–C97) 106,9 105,4 115,5 87,4

N f s borusu/bronx/a ciy r x rç ngi (C33–C34)

15,5 15,7 17,5 9,8

T n ffüs orqanlar n n x st likl ri (J00–J99)

106 79,4 61

M d -ba rsaq x st likl ri (K00–K93) 60,5 59,8 60,8 60,4


Son Variant


Ölüm hallar , bütün ya lar (h r 100000 n f r )

sas S b bl r (ICD-10 t snifat )

1995 2000 2004 2007

III Xarici s b bl r (V01–Y89)

Yol-n qliyyat q zalar (V01–V99) 10,5 6,7 4,6 1,1

Bütün xarici s b bl r, travmalar v z h rl nm l r

52,8 29,7 26,1 28,6

IV Ni anlar, lam tl r v düzgün a kar edilm mi hallar

29,2 32,5 36,8 70,8

M nb : ÜST (2009-cu il)

“Ham Üçün S hiyy ” m lumat bazas na daxil edil n m lumatlar göst rir ki, 2007-ci ild Az rbaycanda ölümün üç sas s b bi – qan dövran x st likl ri ( halinin h r 100000 n f rin 551,6), x rç ng ( halinin h r 100000 n f rin 87,4 n f r) v m d -ba rsaq x st likl ri ( halinin h r 100000 n f rin 60,4 n f r) olmu dur; dig r MDB ölk l rind n f rqli olaraq xarici s b bl rd n ba ver n ölüml rin ölüm msal n n ba l ca s b b olmas ehtimal olunmur (C dv l 8-8). Lakin 2007-ci ild yol-h r k t q zalar n tic sind ölüm say n n h tta h min ild ÜST-nin Avropa regionunda n a a olan göst ricisind n az olmas na nec nail olundu u ayd n deyil: h min il yol-h r k t q zalar üzr halinin h r 100000 n f rin 1,1 ölüm dü mü dür. Bu r q m ölüml rin say na dair m lumatlar n etibarl l n sual alt nda qoyur (ÜST, 2009-cu il). S hiyy y dair m lumatlar n etibarl l birinci növb li s hiyy proqramlar n n inki af üçün sasd r (misal üçün, ana v u aq ölümünü h d f qoyan proqramlar üçün). Qeyd olunan fakt v ölk nin bu sah d z if t r fl rini n z r alaraq, halinin statistikas v ölüm say na dair m lumatlar t kmill dirm k üçün bir s ra istiqam tl r diqq t yön ldilmi dir. V ziyy ti yax la d rmaq üçün davaml s yl r dig r planlar il birlikd kompleks milli s hiyy informasiya sistemi Konsepsiyas nda birl diril c k (ÜST, 2009-cu il).

Az rbaycanda sas ölüm s b bl rinin qeyri-yoluxucu x st likl r olmas na baxmayaraq, yoluxucu x st likl rin qar s n n al nmas s hiyy nin mühüm m s l sidir, xüsusil d v r ml ba l , çünki çoxsayl d rmanlara davaml v r min (ÇDDV) s viyy sin gör Az rbaycan bu göst ricinin Avropada n yüks k oldu u ölk l r aras ndad r. Az rbaycan, h mçinin, 2006-c ild qu qripinin t hlük li H5N1 növün m ruz qalan ölk l rd n biri olmu dur v bunun köç ri qu lar n miqrasiyas yolu il ba verdiyi bildirilmi dir. X st liyin yay lmas n n qar s u urla saxlan lm d r, lakin burada s kkiz hal t sdiq olunmu dur v onlardan be i ölüml n tic l nmi dir (ÜST, 2006-c il).

Clark v dig rl ri t r find n (2011-ci il) üç rayonun k nd sakinl ri aras nda apar lan r y sor usuna gör , respondentl rin yaln z 4,5 %-i h r hans xroniki tibbi v ziyy t bar d m lumat vermi dir. Son be il rzind ba ver n a r x st likl r , bir h ft d n art q davam ed n q zd rma (7), epilepsiya (24), iflic (3) v koma v ziyy ti (3) daxil idi. Altm yeddi (9%) n f r son iki h ft d ki x st likl ri bar d m lumat vermi dir, bunlar, sas n, ba a r s (28%), yor unluq (15%) v oynaq a r lar (12%) olmu dur. Son be il rzind n az bir ail üzvinin ölümü il ba l yetmi s kkiz ail d ür k-damar x st liyi (21 ölüm) v nam lum (14) s b bl r bar d m lumat verilmi dir.

2006-c il Az rbaycan Demoqrafiya v S hiyy Sor usuna ara d rma nümun si kimi qan t zyiqi göst ricil ri daxil edilmi dir v a kar olunmu dur ki, 15-49 ya lar nda qad nlar n 16 %-i v 15-49 ya lar nda ki il rin 17 %-i hipertonikdir. Ki il rin t xmin n üçd biri v 40


Son Variant


ya ndan yuxar qad nlar n hipertoniya x st si oldu u m lum olmu dur. Bu da onu göst rir ki, yüks k qan t zyiqi olan respondentl rin ks riyy tinin hipertonik olduqlar ndan özl ri x b rsiz olsalar da, bu x st lik Az rbaycanda ciddi sa laml q problemidir (Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il). Eyni sor u n tic sind mü yy n edilmi dir ki, 15-59 ya aras ki il rin dem k olar ki, yar s siqaret ç kir; qad nlar aras nda siqaret ç kib-ç km dikl ri bar d sor u is keçirilm yib.

8.4.5 Ana v U aq Sa laml Ana v u aq sa laml s hiyy nin v ziyy tinin dig r sas göst ricil rind ndir (C dv l 8-9 v C dv l 8-10). Do umqaba tibbi müayin nin olmamas , ad t n, vaxt ndan vv l do u la, u aq v ana ölümü v do um sonras a rla malar il n tic l n bil r (Magadi, 2000-ci il; Rani, 2008-ci il, Say v Raine, 2007-ci il, Simxada v d. 2008-ci il). 2009-cu ild Az rbaycan qad nlar n n yaln z 45 %-i do umdan önc dörd d f tibbi müayin d n keçmi dir. AB - n X st liy N zar t M rk zinin müqayis li hesabat mü yy n etmi dir ki,

rqi Avropa, Qafqaz v M rk zi Asiya ölk l ri aras nda Az rbaycan n yüks k u aq ölümü msal na, son hamil likl ri zaman heç bir do umqaba tibbi müayin almayan qad nlar n n yüks k faizin v reproduktiv ya da olan qad nlar n qan azl (anemiya) üzr n yüks k

faizin malikdir (CDC, 2003-cü il). Hesabat, h mçinin, onu da a kar etmi dir ki, ölk regionda standart ginekoloji müayin d n keçmi qad nlar n n a a faizin malikdir.

U aq v ana ölümü hallar n n a rl n n azald lmas ölk d s hiyy nin ba l ca prioritetidir. Do umqaba tibbi xidm t Az rbaycanda r smi olaraq heç bir x rc olmadan geni

b k y malik olan ambulatoriya poliklinikalar v do um evl ri vasit sil göst rilir. b k S hiyy Nazirliyin hesabat verir v co rafi rayonlar üzr t kil olunur. Bununla bel ,

b k qeyri-müvafiq kadrlarla t min olunub (Dünya Bank , 2005-ci il). 5 ya a q d r h r 900 u a a v 15-44 ya lar aras hamil lik ya nda olan h r 2200 qad na bir do um v bir u aq sa laml q klinikas dü ür. Bundan lav , b k d halinin h r 1000 n f rin 3,6 h kim v 7,5 tibb bac s dü ür. Bu s viyy halinin, orta hesabla, h r 1000 n f rin 3,9 h kim v 7 tibb bac s olan uçot vahidi (EU-15) il birba a müqayis oluna bil r. Göst ril n xidm tl rin h cmi v keyfiyy ti keçid dövründ dövl tin s hiyy y ay rd x rcl rin k skin azald lmas n tic sind tibbi avadanl qlar v materiallar çat mad na gör m hdudla m d r. (H bibov, 2011-ci il).

C dv l 8-9: Ana Sa laml üzr Göst ricil r, 2009-cu il

Göst rici 2009

Do umqaba müayin (%), n az 1 d f 77

Do umqaba müayin (%), n az 4 d f 45

Do um zaman müayin (%), do u zaman t crüb li tibb bac s

88

Do um zaman müayin (%), stasionarda do u 78

Do um zaman müayin (%), C-bölm si 5

M lumat veril n ana ölümünün msal 26

Ana ölümünün msal (2008-ci il, d qiql dirilib) 38

Ana ölümünün msal (2008-ci il, ana ölümünün ömür boyu riski)

1200

M nb : UNICEF (2012-ci il)


Son Variant


C dv l 8-10: U aqlar n Qidalanma Göst ricil ri, 2009-cu il

Göst rici 2009

A a ç ki il do ulan u aqlar 10%

Erk n mizdirm t bbüsü 32%

Yaln z ana südü il qidalanan u aqlar (<6 aydan yuxar ) 12%

lav qida v ana südü il qidalanan u aqlar (6–9 ay) 44%

20-23 ayl q h l ana südü il qidalanan u aqlar 16%

Be ya a q d r olan v a a ç kid n (NCHS/ÜST) ziyy t ç k nl r: orta v k skin

10%

Be ya a q d r olan v a a ç kid n (ÜST) ziyy t ç k nl r, orta v k skin

8%

Be ya a q d r olan v a a ç kid n (ÜST) ziyy t ç k nl r, k skin

2%

Be ya a q d r olan z iflikd n (ÜST) ziyy t ç k nl r, orta v k skin

7%

Be ya a q d r olan v boy art m ndan (ÜST) ziyy t ç k nl r, orta v k skin

25%

A Vitamin lav sinin istifad msal (6-59 ay), tam istifad 79%

Yodla d r lm duz istehlak ed n ail l r 54%

M nb : UNICEF (2012-ci il)

ÜST-y gör , körp ölümün dair 2006-c il sor usunda ld olunan m lumatlar veril n r smi göst ricil rd n n z r çarpacaq d r c d f rql nmi dir. ÜST bu n tic y g lmi dir ki, bir halda ki, müxt lif m nb l rd n toplanan m lumatlarda uy unsuzluqlar n olmas qeyri-adi hal olmam d r, hali aras nda keçiril n sor u m lumatlar v adi m lumat kanallar vasit sil toplanan m lumatlar aras ndak f rql rin h cmi d günd lik statistik m lumatlar n etibarl l n sual alt nda qoymu dur.

Bundan ba qa, s hiyy obyektl rinin r hb rl rinin “m nfi” statistik m lumatlar, xüsusil d ana v u aq sa laml il ba l m lumatlar n verilm sin yol verm m k üçün t zyiq alt nda olduqlar n göst r n sübutlar vard r ki, uy unsuzlu un bir s b bi d bu ola bil r. Bundan lav , ÜST-nin diri do ulanlar n mü yy n edilm si meyarlar bütün ölk razisind tam

yerin yetirilm yib (Katsaga v Kehler, 2008-ci il). R smi olaraq körp l rin ölümü üzr 1995-ci ild n 2007-ci il q d r olan dövrd h r 1000 n f r diri do ulana 24,3-d n 9,8-d k ölüm dü mü dür (bax C dv l 8-11), bu göst ricil r 2006-c ild MDB üzr orta göst rici (12,8) il müqayis d nisb t n a a d r (ÜST, 2009-cu il). Lakin 2006-c ild Az rbaycanda keçirilmi Demoqrafiya v S hiyy Sor usu a kar etmi dir ki, körp ölümü diri do ulma üzr beyn lxalq t snifat üzr h r 1000 do ulana 43 n f r v “Sovet t snifat ” t tbiq olunduqda is h r 1000 n f r diri do ulana 23 n f r t kil edir (Az rbaycan Respublikas Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il).


Son Variant


C dv l 8-11: Az rbaycanda R smi Ölüm Göst ricil ri, 1995–2007 (Seçilmi ill r)

Göst rici 1995 2000 2004 2007

Gözl nil n ömür uzunlu u, qad nlar (il) 73.4 74.4 75.1 76.3

Gözl nil n ömür uzunlu u, ki il r (il) 65.4 68.7 69.9 71.3

Gözl nil n ömür uzunlu u, c mi (il) 69.5 71.6 72.5 73.8

Körp ölümü (h r 1000 n f r diri do ulan körp üzr )

24.3 12.8 12 9.8

5 ya a q d r ölüm ehtimal (h r 1000 n f r diri do ulan körp üzr )

39.6 24.4 19.6 14.5

28 gün q d r körp ölümünün msal (h r 1000 n f r diri do ulan körp üzr )

3.5 MY MY MY

Be ya a q d r ölüm msal (h r 1000 n f r diri do ulan üzr )*

15.4 MY MY MY

Ana ölümünün msal (h r 100.000 n f r diri do ulan körp üzr )

52.1 MY MY MY

MY=m lumat yoxdurM nb : ÜST (2009-cu il)

Do umqaba müayin d n istifad Az rbaycanda qon u ölk l rd n a a d r; bu göst rici üzr Moldovada 98% il müqayis d Az rbaycan qad nlar n n 75 %-i tibbi müayin üçün ixtisasla d r lm tibbi mü ssis y müraci t etmi dir (Az rbaycan Respublikas Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il). Müvafiq tibbi yard ma k skin respirator infeksiyalar olan u aqlar n yaln z 35,6 %-i üçün müraci t olunmu dur (UNICEF, 2000-ci il).

8.4.5.1 Hamil likd n qoruyucu vasit l rd n istifad 2005-ci ilin iyun ay nda, Bradle (2007-ci il) be rayonun 40 ya ay m nt q sind hali aras nda sor u keçirmi dir. Sor u, h mçinin, nümun vi s hiyy mü ssis l rini v aptekl ri d hat etmi dir v sas m lumat ver nl r il müsahib l r apar lm d r. Sor u apar lm ya ay m nt q l rind h m ki il rin, h m d qad nlar n kiçik ail l r ist diyi mü yy n olunmu dur, baxmayaraq ki, burada hamil likd n qoruyucu vasit l rd n istifad y qar mühüm t l b v t klif mane si var idi. Bundan ba qa, c miyy tin mara na baxmayaraq, hamil likd n qoruyucu vasit l r haqda m lumat n olmamas geni yay lm hald r. lav t sirl r dair m sl h t üçün kiçik imkanlar n olmas na (bir neç s hiyy i çisi bununla ba l t lim keçib) baxmayaraq, h min t sirl rin olmas qorxusu müasir metodlardan istifad olunmamas nda v dayand r lmas nda mühüm rol oynam d r. Hamil likd n qoruyucu vasit l rd n istifad üçün a kar olunmu dig r bir mane is o idi ki, qanunvericilik hamil liyin qar s n alan qoruyucu vasit l rin yaln z h r m rk zl rind ki x st xanalardak ginekoloqlar t r find n t yin olunmas na icaz verir. Bununla bel , mü yy n edilmi dir ki, müasir qoruyucu vasit l rd n geni istifad olunmas na qar ba l ca mane kifay t q d r qoruyucu vasit l rin t chiz olunmamas d r. Yerli seçim metodunun olmamas il yana , sor u keçiril n mü ssis l rin yaln z bir neç sind hamil likd n qoruyucu vasit l r mövcud idi. Mü llifl r bu n tic y g lmi l r ki, BMT-nin hali Fondu


Son Variant


istehlak mallar n n maliyy l dirilm sind n imtina etdiyin gör bu v ziyy t pisl bil r (Bradley, 2007-ci il).

8.4.6 mmunla d rma Proqram Az rbaycan “Yoluxucu x st likl rin immunoprofilaktikas haqq nda” Qanunu 2000-ci ild q bul etmi dir. Yoluxucu x st likl rin immunoprofilaktikas na dair Dövl t Proqram is 2006-c ild Nazirl r Kabineti t r find n t sdiq olunmu dur v h min Dövl t Proqram 2006-2010-cu ill ri hat edir (ÜST, 2009-cu il). mmunla d rma sah sind dövl t siyas tinin sas prinsipl ri a a dak lard r:

Ölk nin bütün v t nda lar üçün profilaktik peyv ndl rin z ruriliyi

Dövl t v b l diyy tibb mü ssis l rind profilaktik immunizasiya v peyv ndl rinhaliy pulsuz vurulmas

M qs dli dövl t proqramlar n n v regional proqramlar n h yata keçirilm si

mmunoprofilaktikan n apar lmas üçün s m r li tibbi immunobioloji preparatlardanistifad olunmas

mmunoprofilaktika sah sind tibb i çil rinin haz rlanmas

Postvaksinal f sadlar ba verdikd halinin sosial müdafi si

Statistik mü ahid sisteminin t kmill dirilm si

mmunoprofilaktika proqramlar nda humanitar t kilatlar n i tirak na raityarad lmas

Beyn lxalq m kda l n inki af etdirilm si.

Respublika Epidemiologiya v Gigiyena M rk zi h r v rayon m rk zl ri vasit sil immunizasiya f aliyy tl rinin t kili v h yata keçirilm sin n zar t edir. M rk z bütün s viyy l rd yoluxucu x st likl rin yay lmas na dair statistik m lumatlar n toplanmas n izl yir v h d f qruplar v vaksinl rin sat nalma plan n mü yy n edir.

Az rbaycan n S hiyy Nazirliyi u aqlar n immunla d r lmas üzr ÜST-nin t limatlar n 1994-cü ild q bul etmi dir v h min t limatlar tövsiy edir ki, bütün u aqlar ömrünün ilk ill rind v r m leyhin BSJ peyv ndi; difteriya, göyöskür k v tetanusa qar dörd dozada kombin edilmi AGDT peyv ndi; poliomielit qar be dozada peyv nd; v q z lcaya qar peyv nd olunmal d r. 2003-cü ild n b ri q z lcan n immunla d r lmas na q z lca, parotid v m xm r y qar QPM peyv ndi formas nda 12 ayl qdan vurulma a ba lam d r. Bundan lav , S hiyy Nazirliyi 2001-ci ild n tövsiy etmi dir ki, u aqlar üç dozada Hepatit B

peyv ndi almal d rlar.

2008-ci il aid r smi statistikaya gör , Az rbaycan q z lca üzr yüks k vaksinl m msal na malikdir (97,3%). H min ild r smi göst ricil r v r m leyhin peyv nd (V; 98,2%), difteriya-tetanus-göyöskür y qar peyv nd (AGDT; 95%) v poliomielitet qar peyv nd (97,5%; ÜST, 2009-cu il) eynil yüks k olmu dur. ÜST bu yüks k r q ml rin yoluxucu x st likl rin risk qruplar n n say nda yeni do ulanlar n say n n a a göst rildiyini ks etdir bil c yini qeyd etmi dir (ÜST, 2010-cu il). Bundan ba qa, 2006-c il Az rbaycanda Demoqrafiya v S hiyy Sor usu a kar etmi dir ki, 18-29 ayl q u aqlar n yaln z 60 %-i sor u vaxt ÜST-nin tövsiy etdiyi sas peyv ndl rin ham s n q bul etmi dir, bununla bel 13% heç bir peyv nd almam d r (Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il). Birinci v üçüncü dozalar aras nda müayin d n ç xanlar n indeksinin 10 %-i h m AGDT, h m d poliomielit peyv ndi ald a kar olunmu dur (Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il). Az rbaycan n 2010-cu il üzr m lumat verdiyi peyv ndl m hat si C dv l 8-12-d göst rilir. Qeyd etm k laz md r ki, ÜST-nin b zi peyv ndl rin hat göst ricil ri üzr 2009-cu il hesablamalar Az rbaycan n 2010-cu ild m lumat verdiyi r smi r q ml rd n çox a a olmu dur.


Son Variant


Misal üçün, 2010-cu ild r smi olaraq m lumat veril n 98%, 99% v 93% il müqayis d ÜST-nin peyv ndl m hat sinin hesablamas q z lca üzr (birinci doza) yaln z 67%, Hepatit B üzr (do um dozas ) 46% v AGDT3 (üçüncü doza) üzr 73% olmu dur (a a da bax n).

C dv l 8-12: Antigen il Peyv nd Olunmu H d f halinin Faizi, 2010-cu il üzr R smi msallar

Vaksin hat si

BSJ (Bacille Calmette Guérin vaksini) 0,98 AGDT (Difteriya anatoksin, tetanus anatoksin v göyöskür k vaksinin birinci dozas )

0,97

AGDT3 (Difteriya anatoksin, tetanus anatoksin v göyöskür k vaksinin üçüncü dozas )

0,93

HepB_BD (HepB do ulduqdan sonra 12 saat rsind ) 0,99

HepB3 (Hepatit B vaksinin üçüncü dozas ) 0,97

QPM (Q z lcaya qar vaksin) 0,98

QPM2 (Q z lcaya qar vaksin 2-ci doza) 0,98

Pol3 (Poliomielitet qar vaksin üçüncü doza) 0,96

M xm r k 1 (M xm r y qar vaksin birinci doza) 0,98

M nb : ÜST-nin vaksinl qar s al nan x st likl r: 2011-ci il mü ahid sistemi dünya üzr icmal

2010-cu ild q z lca üzr 125 hal, göyöskür k üzr 15 hal v m xm r k üzr 1 hal haqda r smi olaraq m lumat verilmi dir. 2009-cu ild ( n son m lumatlar mövcuddur), parotit üzr 232 hal bar d m lumat verilmi dir.

8.4.7 Layih nin T sirin M ruz Qalan cmalar S viyy sind S hiyy Göst ricil ri 2012-ci ilin fevral ay ndan ba layaraq BP irk ti t r find n t yin olunan müst qil podratç ERA irk tinin nümay nd l ri CQBKG Layih si üçün statistik m lumatlar t min etm k m qs dil Az rbaycandak sosial-iqtisadi v ziyy t dair sor u aparmaq üçün layih nin t sirin m ruz qalan icmalarda olmu lar. Sor u üç ayr ca qrupu hat edirdi v sor uya STQ (Sa laml a T sirin Qiym tl ndirilm si) komandas t r find n haz rlanan s hiyy il ba l suallar daxil idi.

Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n v h ssas insanlar n t qrib n dörd biri v ümumi ictimai sor uda i tirak ed n respondentl rin dem k olar ki, be d biri tibbi yard m üçün

vv lki h ft müraci t etmi di. Sor u i tirakç lar n n n yüks k faizi ümumi ictimaiyy t, sosial raiti a r olan insanlar v layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n müvafiq olaraq 34,9 %-i, 31,4 %-i v 37,7 %-i olmaqla, keç n ay rzind tibbi yard m üçün müraci t etmi di. H r bir dövr rzind qruplar aras nda tibbi yard mdan istifad eyni olmu du.

Qulaq, bo az, burun x st likl ri (o cüml d n qrip v soyuqd ym ) h r üç qrup aras nda n çox yay lan x st lik kimi göst rilmi dir. Bununla yana , halinin h r üçü qrupu üzr , dem k olar ki, eyni faizinin verdiyi m lumata gör , onlar n ail sind müalic t l b ed n n geni yay lan x st lik sor uya daxil edilm mi dir (y ni r yi soru ulanlar n ks riyy ti “bunlardan heç biri” xanas n seçmi di, C dv l 8-13). Bütün qruplar aras nda m lumat veril n ikinci n geni yay lan x st lik ür k-damar x st liyi, o cüml d n ür k x st liyi olmu dur. Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar ümumi ictimaiyy t üzvl ri il müqayis d bu x st lik bar d iki d f çox m lumat vermi l r. Bronxial x st likl r layih nin t sirin m ruz qalan insanlar aras nda ikinci yerd olsa da, hali v h ssas insanlar n r yin gör , m d -ba rsaq


Son Variant


x st liyi n geni yay lan üçüncü x st lik olmu dur. Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar t r find n x rç ngin müalic si bar d m lumat verilm yib, lakin hali v h ssas insanlardan bir neç si bu bar d m lumat vermi dir.

C dv l 8-13: Son ild Tibbi Yard m T l b Ed n n Geni Yay lan X st likl r

X st lik hali H ssas nsanlar

LTMQ n

Qulaq, bo az, burun infeksiyas (o cüml d n qrip v soyuqd ym )

29,87% 42,51% 37,07%

Ür k-damar x st likl ri (o cüml d n ür k x st liyi)

8,90% 13,04% 19,83%

M d -ba rsaq x st likl ri 6,57% 6,28% 3,45%

Fiziki travmalar (m s, b d n üzvl rind s n qlar)

3,07% 4,35% 1,72%

Bronxial x st likl r (pnevmaniya, bronxit v s.)

2,54% 0,48% 5,17%

Görm il ba l x st likl r (m s, katarakta)

2,54% 3,38% 0,00%

X rç ng 0,42% 0,97% 0,00%

s b 2,12% 2,42% 0,00%

k r 2,65% 4,35% 0,86%

Revmatizm 0,95% 1,45% 0,86%

lillik 0,11% 0,97% 0,00%

Böyr k x st likl ri 0,85% 0,97% 0,01%

Qan t zyiqi 2,01% 0,97% 0,01%

Brusellyoz 0,32% 0,00% 0,86%

A a qan t zyiqi 0,21% 0,00% 0,86%

Onur a sütunu a r lar 0,21% 0,97% 0,86%

Allergiya 0,42% 0,00% 0,00%

Ginekologiya 1,17% 0,48% 1,72%

Y rt q 0,42% 0,00% 0,00%

Ba da yenitör m l r, maye 0,21% 0,48% 0,00%

Dö q f si x st likl ri 0,21% 0,00% 0,00%


Son Variant


X st lik hali H ssas nsanlar

LTMQ n

flic 0,21% 0,00% 0,86%

Öd kis si x st likl ri 0,53% 0,00% 0,86%

Bunlardan heç biri 29,24% 11,59% 12,93%

M nb : ERA (2012-ci il)

8.4.7.1 Ail t s rrüfat üzr sor uda ld olunmu s hiyy göst ricil rinin yekun xülas si

Sor u i tirakç lar n n ks riyy ti son d f keç n ay x st liy gör n qliyyat vasit si ilg l r k tibbi yard m üçün x st xanaya müraci t etmi dir

Sosial raiti a r olan insanlar, layih nin t sirin m ruz qalan insanlardan v yac miyy t üzvl rind n daha uzun yola vaxt s rf etm l ri bar d m lumat vermi dir.

Bütün sor u i tirakç lar n n 25-30 %-i vv lki h ft q zd rma keçirdikl ri bar dm lumat vermi dir; layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n ks riyy ti müalic üçünilk tibbi yard m stansiyas na, ks r sosial raiti a r olan insanlar v c miyy t üzvl riis aptekl r müraci t etmi dir

Sor u i tirakç lar n n t xmin n 30 %-i vv lki h ft öskür yi özl rinin müalic etdiyibar d m lumat vermi dir

Sor u i tirakç lar n n 10 %-d n az keç n h ft ishal keçirdikl ri bar d m lumatvermi dir; layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n çoxu x st xanalara ba ç ks d ,sosial raiti a r olan insanlar n v ictimaiyy t üzvl ri ks riyy ti özl ri müalicolunmu dur

Qulaq, bo az v burun infeksiyalar n n vv lki ild sor u keçiril n bütün razid ngeni yay lan x st lik oldu u bildirilmi dir

ks r sor u i tirakç lar bildirmi dir ki, d rman preparatlar n asan ld etm k mümkünolmay b, lakin son be il rzind onlar n ld edilm si t kmill dirilmi dir

ks r sor u i tirakç lar son be il rzind ail l rinin ümumi sa laml nda v ya tibbit chizatda heç bir f rq olmad n bildirmi dir

Bütün sor u i tirakç lar n n 100 %- yax n n n v r m haqda m lumat var; h r üçkateqoriyadan olan sor u i tirakç lar aras nda yoluxman n, sas n, “öskürm v yaasq rma zaman hava il ” olmas göst rilmi dir

Sor u i tirakç lar n n ks riyy ti ail üzvünün v r m olmas fakt n n gizli saxlan lmas nist m diyini v müalic ald qdan sonra evd ail üzvl rin qay göst rm k ist diyinibildiribl r

ks r sor u i tirakç lar qan t zyiqinin alt aydan da az müdd t vv l h kim v ya tibbbac s t r find n yoxlan ld n bildirib

Sosial raiti a r olan insanlar n v layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n t xmin n20 %-i onlara infarkt v ya infarkt miokarda diaqnozu qoyuldu unu bildirib

Sor u i tirakç lar n n ks riyy ti k r adlanan x st lik bar d e itdikl rini bildirib, lakinbu x st liyin diaqnozu onlara qoyulmay b; bu diaqnoz qoyulan insanlar n ks riyy tisosial raiti a r olan insanlar aras nda olub

Bütün sor u i tirakç lar n n yar s ndan çoxu bildirib ki, onlar n ail sind kims siqaretç kib v ya tütünd n istifad edib, 60 %-d n çoxu bu m hsullardan istifad nin son 30gün rzind onlar n evl rind ba verm diyini bildirib


Son Variant


Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n t xmin n 40 %-i onlar n ail l rind kiminsbu yax nlarda spirtli içkid n istifad etdiyini bildirmi dir, lakin bütün sor u i tirakç lar n nböyük ks riyy tinin r yin gör , onlar n ail l rind haz rda heç kim spirtli içki içmir.

8.4.8 Yoluxucu X st likl r Yoluxucu x st likl r Az rbaycan n ya l halisinin sa laml il ba l h l mü yy n olunmam real a rl ks etdirir. Az rbaycanda bu a rl n miqyas n mü yy n etm k s yl ri haz rda x st likl rin passiv mü ahid olunmas na saslan r v ona gör d halinin s hiyy xidm tl rind n istifad hallar ndan as l d r. Yoluxucu sindromlar n yay lmas n n v s hiyy xidm tl rind n istifad hallar n n d rk olunmas - x st likl rin mü ahid edilm si, ictimai s hiyy nin planla d r lmas v s hiyy sistemind islahatlar n apar lmas üçün çox vacibdir. (Clark, 2011-ci il). Az rbaycanda xüsusil d ya l lar v k nd icmalar üzr infeksiya sindromlar na dair xüsusi m lumatlar yoxdur.

Az rbaycan n k nd yerl rind infeksiya sindromlar n n yay lmas n v s hiyy xidm tind n istifad hallar n daha yax anlamaq üçün Klark v d. (2011-ci il) Az rbaycan n imal ndak üç rayonda halisinin say 500 n f rd n az olan k ndl rd sor ular aparm d r. Qeyd al nm üstünlük t kil ed n istifad üsullar (19,4%) antibiotikl r il özünümüalic olmu dur. Respondentl rin yaln z 1,3 %-i son be il rzind infeksiya il ba l s hiyy mü ssis sin müraci t etdiyini, 3,4 %-i i getm diyini v gün rzind yataqda qald n bildirmi dir. Bundan f rqli olaraq, 5 il müdd tind 338 x st lik epizodu haqda m lumat verilmi dir. Antibiotikl rd n istifad , sas n, cinsi, region, q zd rma x st liyinin tarixç si, yuxu pozuntusu v artrit, ya a n zar t, etnik m nsubiyy t v t hsil il laq dar olmu dur. Qrip – x st lik kimi, qeyd al nm n geni yay lan yoluxucu sindrom olmu dur (33,3%).

Yekun olaraq, qeyd al nm lam tl rd n ba qa, istifad si laz m g l n s hiyy xidm tl rind n d son d r c a a s viyy d istifad olundu u mü ahid edilmi dir (Clark, 2011-ci il). Mü llifl r t klif etmi dir ki, antibiotikl rin geni yay lmas s hiyy xidm tind n istifad ni dayand ra bil r v bu hali aras nda antibiotikl r qar müqavim tin daha geni yay lmas na rait yarada bil r. nfeksiya zaman s hiyy xidm tl rind n istifad y dair m lumat s m r li müdaxil strategiyalar n n haz rlanmas üçün sasd r v infeksiya lam tl rinin yay lmas na dair m lumatlar onu göst rir ki, hali s hiyy xidm tl rind n az

istifad edir.

Yaln z 10 n f r infeksiyaya gör n vaxt is x st xanaya yerl dirildiyi bar d m lumat verib (orta müdd t , 8 gün, davametm müdd ti 1-25 gün). Qeyd al nan diaqnozlara brusellyoz, m d -ba rsaq infeksiyalar v hepatit A daxildir. Ambulator müalic üçün müraci t ed n respondentl rin ks riyy ti h kiml bir d f d n çox görü mü dür. Onlar n bildirdiyi x st liyin davaml l 7 günd n 60 gün d k müdd t aras nda olmu dur v diaqnozlar brusellyoz v bronxit x st likl rini hat etmi dir. X st liyinin kifay t q d r a r oldu u v gün rzind yataqda qald qlar bar d m lumat ver n respondentl rin 3,4 %-i müalic üçün heç kim müraci t etm mi dir. Bu respondentl rin ks riyy ti (74%) son 5 il rzind bird n çox x st lik keçirdiyini göst rmi dir (1-10 s ras nda).

8.4.8.1 ctimai s hiyy v epidemioloji n zar t ÜST-nin mü yy n etdiyin gör , Az rbaycanda tarix n ictimai s hiyy anlay mövcud olmam d r (ÜST, 2009-cu il). Müst qillik qazand qdan sonra, ölk ictimai s hiyy üçün hüquqi ç rçiv t min ed n “Sanitariya-epidemioloji salamatl q haqq nda” Qanunu q bul etmi dir. Qanunla ictimai s hiyy xidm tl rin gör cavabdehlik qurumlar, o cüml d n Sanitariya Epidemioloji Xidm t, S hiyy Nazirliyinin ctimai S hiyy v slahatlar M rk zi v Milli V/Q ÇS M rk zi aras nda bölünür. Sanitariya Epidemioloji Xidm tin cavabdehlikl ri geni dir v bir s ra dig r kompleks m rk zi v yerli xidm tl ri özünd birl dirir. Göst ril n iki sas xidm t yoluxucu x st likl r n zar t v immunla d rma proqram na n zar tdir. Bununla bel , bu sistemd mü ahid olunan problem odur ki, iki sektor aras nda g rginlik yaradan ilk tibbi xidm t il yax inteqrasiya olunmay b (ÜST, 2009-cu il). Göst ril n s b b is b zi sanitariya normalar v t l bl rin m l etm yin h ddind n art q ç tin hesab


Son Variant


edilm si olmu dur. N tic d , bir çox ilk tibbi yard m h kiml ri öz x st l rin ishal diaqnozu qoymaqdan imtina edir, çünki h tta bu cür adi hallarda bel onlar n yerli gigiyena v epidemiologiya m rk zin m lumat verm si, x st ni x st xanaya gönd rm si v bütün

laq l ri izl m si v m ruz etm si t l b olunur. Ona gör d h m mü ssis , h m d x st h min hallar gizl tm y üstünlük verir. Reseptl rin yaz lmas üzr S hiyy Nazirliyinin ÜST v USAID il birlikd apard sor u a kar etmi dir ki, ambulatoriya mü ssis l rind heç bir ishal hal faktiki olaraq qeyd al nmam d r (ÜST, 2009-cu il). ÜST bu n tic y g lmi dir ki, bel ciddi qaydalar v ba kimi daha ciddi infeksiyalara n zar t üçün uy un oldu una gör , h min qaydalar n nisb t n z if infeksiyalar üçün d yi dirilm sin ehtiyac var. Qanunla dövl t s hiyy orqanlar na m lumat verilm si t l b olunan x st likl rin tam hat dair si il ba l mü yy n göst ricil rin siyah s n n verilm m si m lumat bo lu u yarad r.

8.4.8.2 M d -ba rsaq x st likl ri Clark-a gör (2011-ci il), m d -ba rsaq x st liyi heç bir t hsili olmayan (20%) v 18-34 ya lar aras nda olan (17,7%) respondentl r aras nda n geni yay lm d r. ÜST-nin Avropa regionu xalqlar aras nda rotavirus infeksiyas n t dqiq ed n ara d rmas n n n tic l ri göst rmi dir ki, Erm nistan, Az rbaycan, Gürcüstan, Qazax stan, Q r z stan, Tacikistan, Türkiy , Türkm nistan v Özb kistan n yüks k ölüm msal na malikdir (ild >10/100000; Villyams v d., 2009-cu il). Mü llifl r bel n tic ç xarm d r ki, Az rbaycan, Qazax stan, Q r z stan, Tacikistan, Türkm nistan, Özb kistan v Türkiy d rotavirusa qar vaksinasiya bütün regionda rotavirus ölümünün 80 %-nin qar s n ala bil r.

8.4.8.3 Parazitar x st likl r Yoluxucu v parazitar x st likl rl ba l ölüm msal Avropa Birliyind halinin h r 100.000 n f rin 8,9 n f r, MDB ölk l ri aras nda is h r 100.000 n f r 25,3 n f r il müqayis d , Az rbaycanda halinin h r 100000 n f rin 16,4 n f r t kil edir (ÜST, 2011-ci il). X l fli (2009-cu il) Bak da ba rsaq paraziti x st likl rinin yay ld n mü yy n etmi dir. Askarid, trixuroz v trixostronqlus müayin olan insanlar n t xmin n 19 %-ind a kar olunmu dur (N=424). Bir neç n f r Taeniarhynchus saginatus x st liyin yoluxmu dur ( sas n, qad nlar, 0.9%). Sosial-iqtisadi amill r, ad t n, ba rsaq parazitl rinin yay lmas na t sir göst rir. Qurd infeksiyalar xüsusil u aqlarda anemiyan n yaranmas na v qidalanman n azalmas na s b b ola bil r. Bu ara d rma göst rmi dir ki, haz rk sosial-iqtisadi rait Bak da ba rsaq parazitl rinin artmas na s b b olmu dur (X l fli, 2009-cu il).

8.4.8.4 Cinsi yolla ötürül n infeksiyalar (CYÖ ) Az rbaycanda cinsi yolla ötürül n infeksiyalar (CYÖ ) narahatl art r r. Qonokokko infeksiyas v sifilis msal azalm d r, lakin V infeksiyas getdikc artmaqdad r. Q ÇS-in qar s n n al nmas na dair halinin m lumatl l z ifdir v üçüncü t r fl rd n götürül n donor qanlar müvafiq qaydada yoxlan lm r.

V/Q ÇS Son ill rd V epidemiyas n n dünyada n sür tl Avrasiya regionunda yay l r v onun sas tör dicisi t hlük siz qaydada iyn vurma il ba l d r. Son onillik rzind keçmi Sovet ttifaq n n regiona daxil olan ölk l rind narkotik vasit l rd n istifad nin yay lmas dünyada n yüks k s viyy d artm d r (BMT-nin hali Fondu v Dünya Bank , 2007-ci il). V-in

yay lmas üçün h bsxanalar sas narahatl q do uran spesifik zonad r, h bsxana daxilind v xaricind iyn vurmaqla narkotik vasit l rd n istifad ed n insanlar n geni cinay t m ll rin c lb olunurlar (Cozac v Elliot, 2011-ci il). Az rbaycan, Qazax stan, Q r z stan

v Özb kistan n bir s ra regionlar nda iyn il narkotik vasit l r vurduran xsl rin t xmin n 30-40 %-i V x st liyin yoluxmu dur.

1996-c ild V/Q ÇS- n zar t etm k üçün milli s yl ri yaratmaq m qs dil “ nsan n immunçat mazl virusunun tör tdiyi x st liyin yay lmas n n qar s n n al nmas haqq nda” Qanun q bul olundu. Qanun dövl tin V/Q ÇS- n zar t sah sind cavabdehlikl rini a a dak qaydada t qdim edir:


Son Variant


V/Q ÇS-in yay lmas n n qar s n n al nmas üzr milli proqram n q bul edilm si vh yata keçirilm si; müalic -profilaktika mü ssis l rind qan n, qan komponentl rinin,dig r bioloji mayel rin, orqanlar n v toxumalar n köçürülm si, el c d qanla laq darmüxt lif tibbi (o cüml d n c rrahi v stomatoloji) müdaxil l r zaman V-d nt hlük sizlik;

V/Q ÇS-in profilaktikas na dair haliy dol un m lumat verilm si;

V infeksiyas nda tibbi müayin l rin mümkünlüyün v t hlük sizliyin (müayinolunan v müayin aparan xsl r üçün) ilkin v ard c l m sl h tl rin verilm si;

Az rbaycan Respublikas n n V/Q ÇS-l x st l nmi v t nda lar na müvafiq icrahakimiyy ti orqan t r find n mü yy n edilmi qaydada ambulator v stasionar

raitd h r cür yard m göst rilm si, onlar n d rmanla t min olunmas

Azadl qdan m hrum edilm yerl rind c za ç k n V/Q ÇS-l x st l nmi xsl rh r cür pulsuz ixtisasla d r lm v xüsusi yard m göst rilm si;

V/Q ÇS-l x st l nmi cn bil r v ya v t nda l olmayan xsl r müvafiq dövl torqanlar t r find n mü yy n edilmi qaydada h r cür ixtisasla d r lm v xüsusiyard m göst rilm si.

Müayin qaydas vaxt keçdikc d yi mi dir v bütün hamil qad nlar n, h rbi ça r ç lar n müayin olunmas geni yay lm hal olsa da, müayin yaln z qan donorlar üçün m cburidir. Bundan lav , S hiyy Nazirliyinin s hiyy mü ssis l rin verdiyi t limatlarda tövsiy edilir ki, bütün stasionar x st l r V/Q ÇS- qar könüllü müayin t klif olunsun v faktiki olaraq çox vaxt tam raz l q olmadan kütl vi müayin apar l r (ÜST, 2009-cu il). V/Q ÇS proqram n n h yata keçirilm si beyn lxalq t kilatlar, o cüml d n Dünya Fondu

t r find n d d st kl nmi dir. Dünya Fondunun layih si m lumatland rma xarakterli t bli at kampaniyalar , pris mübadil proqramlar v prezervativ paylanmas yolu il , sas n, iyn d n istifad ed n narkomanlar, m hkumlar, fahi l r, ki il rl cinsi laq d olan ki il r, emiqrantlar v g ncl r kimi yüks k risk da yan qruplara yön ldilir.

C nubi Qafqaz ölk l ri aras nda (Az rbaycan Gürcüstan v Erm nistan,) V n a a yay lan ölk l rdir (<0.3%; Kvitsinadze v d., 2010-cu il). Lakin 2000 - 2008-ci ill r aras nda regionda qeyd al nan V- yoluxma hallar ndak t xmin n doqquz d f art m (574-d n 5323 n f r q d r) ciddi narahatl a sas verir. 1990-c ild n b ri Az rbaycanda V-l ya ayan insanlar n say , ild Q ÇS-d n öl nl rin v V-l yoluxma hallar n n say il birlikd artmaqdad r. V-Q ÇS-l ya ayan insanlar n ks riyy ti diaqnoz qoyulan vaxt 25-49 ya lar nda olub. R smi statistikaya gör , C nubi Qafqazdak epidemiya ki il r (Az rbaycanda 83,8%, Gürcüstanda 75%, Erm nistanda is 73% olmaqla) v n çox risk olan hali qrupu olmaqda qal r. rqi Avropada oldu u kimi, Gürcüstan v Az rbaycanda infeksiyan n ötürülm sinin n çox t sadüf edil n yolu iyn vurmaqla narkotikd n istifad dir (müvafiq olaraq 58,8% v 64,2%), Erm nistanda is son bir neç il rzind x st liyin ötürülm sind iyn vurmaqla narkotikd n istifad öz yerini heteroseksualizmin yay lmas na vermi dir (50,2%). Gürcüstanda v Az rbaycanda qeyd al nan ikinci ötürülm yolu qorunmayan heteroseksual f aliyy tdir (34,9% v 23,4% müvafiq olaraq). Tibbi müdaxil yolu il , anadan u a a ötürülm v ki il r aras nda cinsi laq n tic sind ötürülm nadir hald r, sas n, regionun h r bir ölk sind ümumi qeyd al nan ötürülm nin 3 %-d n d azd r. UNAIDS t sdiq edir ki, yay lman n göst ricisi a a sal n b v regionda qeyd al nan V/Q ÇS-l yoluxma hallar infeksiyan n faktiki yay lmas n ks etdirmir. H mçinin yerli

yoluxma hallar na dair hesabat sistemind b yan edil n V/Q ÇS hallar n n ümumi say il sor ularda b yan edil n V yay lmas aras nda lav f rql r d var (Erm nistan v Az rbaycanda N -l rin v Gürcüstanda KKC -d geni yay lma mü ahid olunub). Hesabatlarda bel a a göst ricil r kontekstind hali v icmalar aras nda apar lan V- dair sor ular V/Q ÇS-in a rl n qiym tl ndirm kd ictimai s hiyy xidm ti üçün v ziyy ti

ks etdir n sisteml müqayis d daha yax d r.


Son Variant


8.4.8.5 V r m V r m keçmi Sovet ttifaq nda çox ciddi s hiyy problemi olmu dur v V il birlikd immun sistemi t hlük qar s nda qalan insanlar aras nda ölümün sas s b bkar d r. V r min yay lmas xüsusil narkotik vasit l r vuran v h bsxanada olan insanlar aras nda yüks kdir (Barrett v d., 2008-ci il).

Az rbaycan, ÜST-nin tövsiy etdiyi birba a müalic nin q sa kursu (DOTS) strategiyas na sas n, milli “V r m n zar t proqram ”na malikdir, lakin v r m qar xidm tl r yuxar dan

a a ( aquli) idar etm sistem il göst rilir, ixtisasla d r lm mü ssis l rin ilkin tibbi yard ma inteqrasiya olunmas cüzi s viyy d dir. 2000-ci ild q bul olunmu “V r m qar mübariz haqq nda” Qanun a a dak lar mü yy n edir:

V r m leyhin t xir sal nmaz yard m

V r ml laq dar ekspertizalar n apar lmas

Sosial-m i t yard m , o cüml d n birinci növb d v r min yoluxucu formas natutulmu x st l r t crid olunmu ya ay sah l rinin verilm si, v r md n v onunn tic l rind n ziyy t ç k n xsl rin i l t min olunmas ;

V r min spesifik profilaktikas , v r m leyhin dövl t tibb mü ssis l rind ,ambulatoriya, stasionar v sanatoriya raitind konsultativ-diaqnostikaya, müalicv reabilitasiya yard m ;

Azadl qdan m hrumetm yerl rind c za ç k n v r ml x st l nmi xsl rixtisasla d r lm tibbi yard m göst rilm si;

V r m x st liyi il laq dar lil olmu xsl r i yeri ay ran t kilatlar üçün vergigüz tl rinin mü yy n edilm si.

V r m leyhin d rman preparatlar v r m üzr ixtisasla d r lm mü ssis l r t r find n pulsuz verilir. V r m leyhin d rmanlardan m qs d uy un olmayan kild istifad ni azaltmaq m qs dil (çoxlu d rmanlara qar müqavim t V-ÇDD-V il n tic l nir), S hiyy Nazirliyi 2007-ci ild n b ri v r m leyhin d rmanlar n aptekl rd aç q sat na qada a qoymu dur. Bununla bel , öz l aptekl rd bu qada aya ciddi m l olunmamas na dair ayr -ayr sübutlar var v d rmanlar h l d bazarda azad kild sat l r.

Az rbaycanda ÇDD-V yay lma sah si t kc 2010-cu ild 93 yeni hal n t sdiqi il ÜST-nin Avropa Regionunda n yüks k göst rici olmu dur (C dv l 8-14). 2002 - 2007-ci ill r aras nda ÇDD-V-nin 6 %-d n yuxar yeni yay lan bütün ölk l r aras nda Az rbaycan 20 %-d n yuxar yay lma faizi il n yüks kd durur. Az rbaycan, h mçinin, vv l müalic olunan hallarda çoxlu d rmana müqavim t göst r n v r min yay lmas msal na gör d 30 %-d n yuxar olmaqla 15 ölk s ras ndad r. V/ V-nin bir-birin yoluxmas na dair statistik m lumatlar mövcud deyil.

C dv l 8-14: V r m üzr Göst ricil r, 2010-cu il

A rl q D r c si Say (Min)

msal (h r 100 000 n f r )

Ölüm msal ( V istisna olmaqla HIV) 0,94 (0,61-1,4) 10 (6,6-15)

Yay lma msal ( V daxil olmaqla) 15 (6,3-26) 166 (69-279)

Yay lma sah si (o cüml d n V) 10 (8,3-12) 100 (90-131)


Son Variant


A rl q D r c si Say (Min)

msal (h r 100 000 n f r )

Yay lma sah si ( V müsb t) 0,14 (0,074-0,22)

1,5 (0,8-2,4)

ÇDD-V m lumat veril n hallar 2010-cu il

Yeni T krar müalic C mi

ÇDD-V üzr t hlil olunan hallar 801 960 1761

M lumat veril n ÇDD-V üzr t hlil olunanlar (%)

15 48 21

ÇDD-V-nin t sdiq olunan hallar 93 459 552

ÇDD-V üzr müalic y ba layan x st l r

286

V/ V bir-birin yoluxma 2010-cu il

V r m üzr analiz olunan V pozitiv insanlar

785

Stasionar müalic göst ril n V pozitiv insanlar

62

M nb : ÜST (2011-ci il)

Az rbaycanda 2006-c ild apar lm Demoqrafiya v S hiyy Sor usuna (DSS) sas n, x st liyin ötürülm qaydalar na dair düzgün m lumatl l q (öskürm il hava vasit sil ) qad nlar aras nda ya , t hsil v sa laml q v ziyy ti indeksin gör artm d r (Az rbaycan Respublikas Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il). X st liyin ötürülm yollar n h r sakinl ri k nd sakinl rind n daha yax mü yy n ed bilir, bununla bel , v r min yay lma yollar n düzgün ba a dü m m k h rd v k ndl rd ya ayan qad nlar aras nda b rab r kild bölünür (bir neç istisna olmaqla). K ndl rd ya ayan kas b v az t hsilli ki il r il müqayis d h rd ya ayan ki il r, daha yax t hsil alm ki il r v z ngin ail l rd ya ayan ki il rin böyük qismi x st liyin ötürülm si yollar bar d düzgün m lumata malikdirl r. Bununla bel , h rd ya ayan ki il rin, daha yax t hsil alm ki il rin v z ngin ail l rd ya ayan ki il rin d x st liyin ötürülm si yollar n ba a dü m k s viyy sinin göst ricisi a a olmu dur.

8.4.9 nfeksiya Yay c lar n n Tör tdiyi X st likl r ( YTX)

8.4.9.1 Malyariya 1991-ci ild keçmi Sovet ttifaq n n da lmas ndan sonra, malyariyaya qar mübariz t dbirl ri dayand r ld v Az rbaycan n Da l q Qaraba regionundak münaqi nin t sirin m ruz qalan zonalardan halinin kütl vi qaçq n dü m si il birlikd bu fakt malyariya infeksiyas n n yay lmas nda böyük art m il n tic l ndi. 1996-c ild Az rbaycanda qeyd al nan malyariyaya yoluxma hallar n n say 13135 n f r çatm d . 1998-ci il q d r hökum t beyn lxalq t r fda lar n d st yi il yeni n zar t proqram haz rlad . N tic d , malyariyaya yoluxma hallar n n say k skin kild azalm d r: 2007-ci ild c mi 110


Son Variant


yoluxma hal , 2010-cu ild is 50 yoluxma hal r sm n qeyd al nm d r. nfeksiyan n yay lmas n n haz rda a a olmas na baxmayaraq, ölk razisinin 80%-i bu x st liy qar h ssasd r v haz rda Az rbaycan n 23 rayonunda infeksiyan n f al oldu u bildirilir (ÜST, 2009-cu il). kil 8-13-d 2010-cu ild t sdiq olunan malyariya il yoluxma hallar n n bölgüsünü göst rir.

T sdiql nmi malyariya hallar n n yay lmas ( halinin h r 1000 n f ri üzr )

kil 8-13: Malyariya X st liyin Yoluxma Hallar n n Bölgüsü, 2010-cu il

M nb : ÜST (2011b)

2005-ci ilin dekabr ay nda Az rbaycan ÜST-nin Avropa Regionunda malyariya leyhin mübariz d n onun l v olunmas na keçm k üçün Da k nd B yannam sini imzalam d r (ÜST, 2005-ci il). 2008-ci ild S hiyy Nazirliyi Malyariyan n L v Olunmas na dair Milli Strategiyan v 2008-2013-cü il üzr T dbirl r Plan n q bul etmi dir, T dbirl r plan n n qar s nda duran m qs d 2013-cü il kimi malyariyan köklü kild l v etm kdir. 2010-cu ild ümumi halinin 1%-i aktiv infeksiya oca zonas nda ya ay rd (N=30; C dv l 8-15). Malyariyan n ötürülm sinin yüks k risk dövrü iyun-oktyabr aylar d r.

C dv l 8-15: Malyariya Il Ba l Ölk Üzr Göst ricil r

Malyariya il Ba l Ölk Üzr Göst ricil r 2010-cu il %

F al ocaqlar n say 30

F al ocaqlarda ya ayan insanlar n say 691.000 0,01

Malyariya olmayan razil rd ya ayan insanlar n say 9.120.000 0,99

C mi 9.189.100

M nb : ÜST (2011b)

8.4.9.2 Ley manioz Ley manioz Az rbaycanda endemik x st likdir. D ri ley maniozuna 1300 metr yüks klikd n a a da yerl n ocaqlarda rast g linir. Daxili orqanlar n ley maniozu Qara d nizin c nub- rq sahill ri, X z r d nizinin c nub- rq v c nub-q rb sahill ri boyu

Gürcüstan

Erm nistan

X z r d nizi

ran slam RespublikasM lumat çat mazl


Son Variant


razil ri, Gürcüstan v Az rbaycan n s rh d zonalar n hat edir. Son m lumatlar n yerini mü yy n etm k olmur, lakin 1987-1988-ci ill rd Az rbaycan n Göyçay rayonunda 60-dan çox d ri ley maniozunun q fil ba qald rmas hal qeyd al nm d r (H s nzad v d., 1990-c il). X st lik bütün ya qruplar na t sir ed r k yaln z k nd zonalar nda qeyd al nm d r. X st liyin klinik t sviri “L.tropica“n n tör tdiyi antropogen d ri ley maniozundan n z r çarpacaq kild f rqli, lakin c nubi Fransada yay lan “L.infantum”un tör tdiyi d ri xüsusiyy tl rin ox ar olmu dur. Göyçayda t crid olunan növün izoferment analizi n tic sind mü yy n edilmi dir ki, x st lik tör dicisi “Leishmania donovani sensu lato” olmu dur. Göyçay rayonunda doqquz a caqanad növü t crid edilmi dir.

8.4.10 Zoonoz 1991-ci ild Sovet ttifaq da ld qdan sonra, keçmi sovet ölk l rind aqrar sektor h ddind n art q a a s viyy y dü dü v baytarl q sah sind t lim v t hsil f aliyy ti dayand rd .

8.4.10.1 Exinokok Sistit exinokok (SE) ÜST-nin rqi Aral q d nizi regionunda endemik x st likdir, lakin insanlarda bu x st liy dair m lumatlar ran istisna olmaqla, fraqment klind dir. nsanda alveolyar exinokok (AE) Az rbaycanda endemikdir. Çobanov v d. mü yy n etmi dir ki, (1992-ci il) bu x st liyin ötürülm riski Kiçik Qafqaz n da l q rayonlar nda çox yüks kdir. Bak da 2008-ci il q d r son 15 il müdd tind 484 yoluxma hal c rrahi yolla müalic olunmu dur. Nadir hal olsa da, Az rbaycanda exnokok x st liyin tutulmu 19 ya l x st o lan növb ti yoxlama müayin si zaman ür k i i diaqnozu il x st xanaya yat r lm d (Küçükarslan v d., 2005-ci il).

8.4.10.2 Qu qripi Bölm 8.4.4-d qeyd olundu u kimi, Az rbaycan 2006-c ild qu qripinin t hlük li H5N1 növünün t sirin m ruz qalan ölk l rd n biri olmu dur v bunun köç ri qu lar n miqrasiyas il ba verdiyi bildirilmi dir. ÜST-nin m lumat na gör , yeddi infeksiya t sdiq olunub v onlardan be i ölüml n tic l nib.

8.4.10.3 Dabaq x st liyi Dabaq x st liyi bir çox ölk l rd , o cüml d n Az rbaycanda cütd rnaql ev heyvanlar nda mühüm baytarl q problemi olaraq qal r. 1992-1999-cu ill r aras nda C nubi Qafqaz ölk l rind (Gürcüstan, Erm nistan v Az rbaycanda) dabaq x st liyinin 115 d f ba qald rmas qeyd al nm , bu fakt Avropan n qon u ölk l rind , xüsusil d Rusiyada narahatl q yaratm d r (Moutou v d., 2001-ci il). Ölk d r smi baytarl q b k si yax qurulub v dövl t baytarl q xidm tinin dabaq x st liyin qar mübariz üzr klinik v praktik t crüb si var. Lakin diaqnoz imkanlar m hduddur v sah baytarlar il regional v ya yerli laboratoriyalar aras nda laq mür kk bdir. X st liyin ba qald rmas zaman diaqnoz imkanlar yaln z x st lik klinik olaraq übh do urduqda mümkün olmas na baxmayaraq, Rusiyan n Vladimir h rind ki O E-Regional Dabaq X st liyini Yoxlama Laboratoriyas na genetik xüsusiyy tin gör gönd ril n nümun l r kifay t q d r olmam , epidemioloji müayin l r is tam apar lmam d (Moutou v d., 2001-ci il).

Virusun traf mühitd sa qalma imkan traf mühitd ki rütub td n as l d r, çünki virus qurumaya h ssasd r. X st v x st liy yoluxmu heyvanlar Gürcüstan, Erm nistan v Az rbaycanda k silm diyi, ksin , iyirmi bir gün müdd tin t crid olundu u üçün x st liyin simptomsuz klinik da y c lar n n x st liyi daha da yayaraq yenid n mal-qaran n için burax lmas çox t hlük lidir.

8.4.10.4 Taun leyhin sistem Sovet ttifaq n n da lmas ndan sonra, Az rbaycan n Taun leyhin sistemi yenid n t kil edildi v bu sistem 2004-cü ild doqquz mü ssis d n ibar t idi. H min mü ssis l r S. mam liyev ad na Respublika Taun leyhin Stansiya (Az rbaycan n keçmi Taun

leyhin m rk zi stansiyas ); mi li, Culfa, Xaçmaz, L nk ran, Ming çevir v mkird


Son Variant


Taun leyhin alt sah stansiyas ; v Türkan (Ab eron yar madas ) v Ceyrançöld (A stafa rayonu, Gürcüstan il s rh d yax n) iki mövsümi taun leyhin laboratoriya daxildir.

Taun leyhin Stansiya Az rbaycan n s hiyy sistemind getdikc daha mühüm rol oynam d r, bu qurum dig r t kilatlar , onlar n i çil ri il birlikd struktur elementl rini özünd birl dirir. 1992-ci ild Respublika Taun leyhin Stansiya bütün karantin v taundan ba qa xüsusil t hlük li yoluxucu x st likl r, o cüml d n tülyaremiya, Sibir xoras , brusellyoz v quduzluq kimi x st likl r il ba l Respublika SES-nin epidemioloji n zar t funksiyalar n öz üz rin götürmü dür. lav olaraq, Az rbaycan n Taun leyhin sistemin hemorragik v sar q zd rma x st liyinin qar s n almaq üçün epidemioloji t dbirl rin görülm si tap r lm d r. 1998-ci ild Respublika Taun leyhin Stansiya sas n bakterioloji, immunoloji v viruslar n ara d r lmas sah sind ixtisasla d r lm SES sisteminin laboratoriya komponentl rini birl dirdi. 2004-cü il m lumatlar na gör , Respublika Taun leyhin Stansiyan n t kilati strukturu üç sas bölm d n ibar t idi: laboratoriya öb si, epidemioloji öb v zooparazitoloji öb (Ouagrham-Gormley v d., 2008-ci il). Az rbaycan n Taun leyhin sistemi pe f aliyy tl rin v ya ya ay yerl rin gör t hlük li yoluxucu x st likl r tutulma riskind olan mü yy n qrup insanlara m hdud vaksinasiya apar r.

Az rbaycan n Taun leyhin mübariz sah sind çal an müt x ssisl ri bel hesab edirl r ki, taun 86500km2 olan Az rbaycan razisinin 30000km2 razisind (yaxud t xmin n 35%-d ) endemikdir. Haz rda Az rbaycanda üç t bii taun oca m lumdur: C nubi Qafqaz n da t yi düz nlikl ri, C nubi Qafqaz n da l q razisi v Naxç van. Bunlardan n böyüyü v epidemioloji c h td n n f al da t yi düz nlikl rdir, bu razi Ab eron yar madas ndan Gürcüstan il s rh d q d r uzan r. C nubi Qafqaz n da l q m rk zl ri m rk zi Az rbaycan n da l q hiss l rini hat edir. Naxç van oca is ran il s rh d yaradan Araz çay boyunca halisi az rbaycanl lardan ibar t olan Naxç van Muxtar Respublikas n n

razisind yerl ir. Az rbaycan n düz nlik razil rind ersinii pestitl ri üçün sas t bii orqanizm q rm z quyruq qum siçan d r. Aliml r mü yy n etmi dir ki, C nubi Qafqaz n da t yi düz nlik yamaclar nda t crid olunmu Y.pestitinin növl ri C nubi Qafqaz n Da l q m rk zl rind t crid olunanlardan daha t hlük lidir.

Keçmi Sovet ttifaq n n da lmas ndan sonra, Az rbaycan n taun leyhin sistemi dövl t t r find n maliyy ayr lmad na gör t bii taun ocaqlar n n epidemioloji mü ahid si xeyli azalm d r. Respublika Taun leyhin Stansiyan n r hb rliyinin r yin gör , 2004-cü ild Az rbaycan n Taun leyhin sistemi taun üçün endemik razil rin yaln z 20-30 %-ind epizodik mü ahid apara bilmi dir. Mövsümi laboratoriyalar yarars z hala dü mü dü v onlar n t mir olunmas laz m g lirdi. 2003-cü ild BP irk ti v Az rbaycan taun leyhin sistemi aras nda imzalanm müqavil il m hdud epizootik mü ahid l rin apar lmas mümkün olmu dur. Sah ara d rmalar zaman Az rbaycan n taun leyhin müt x ssisl ri 1495-d n çox g mirici v 8376-dan çox bir müayin etmi , lakin heç bir Y.pestit mikrobuna rast g lm mi dir. 2005-ci ild Respublika Taun leyhin Stansiya BP irk ti il müqavil imzalayaraq BTC boru k m ri boyunca yerl n t bii taun ocaqlar n n münt z m epizootik monitorinqinin apar lmas n t min etmi dir (Ouagrham-Gormley v d., 2008-ci il).

8.4.11 Qeyri-Yoluxucu X st likl r (QYX) Qeyri-yoluxucu raitl r ba l ca ölüm s b bl ridir, sas n d h yat t rzi amill ri, xüsusil d tütün v spirtli içkil rd n istifad sin gör . Dünyan n ks r ölk l rind oldu u kimi, Az rbaycanda da ölümün ba l ca s b bi ür k-damar x st likl ridir ( kil 8-14). k r x st liyi d mühüm yer tutur, lakin onun yay lmas il ba l statistika ayd n deyil. Az qidalanma u aqlarda ciddi problemdir, xüsusil d k nd razil rind . Bel hesab olunur ki, bütün ölüm hallar n n 85 %-n QYX-l r s b b olur.


Son Variant


Ür k damar x st l ikl ri55%

X rç ng 13%

Dig r yoluxmayanx st likl r 12%

Yoluxucu, ana, perinatal vqidalanma il ba l hallar11%Respirator x st l ikl r 3%

kil 8-14: Ölüm hallar nin Nisb ti (C mi Ölüml rin %-i, Bütün Ya lar Üzr ), 2008-ci il

M nb : ÜST

8.4.11.1 QYX üzr davran la ba l risk amill ri 2011-ci ilin fevral v aprel aylar aras nda S hiyy Nazirliyi Az rbaycanda QYX-in yay lmas n v risk amill rini yoxlamaq üçün “Az rbaycanda xroniki qeyri-yoluxucu x st likl rin ölk üzr sor usu”nu (XQYXÖS) apard . Sor u ÜST-nin qeyri-yoluxucu x st likl rin m rh l li sor u metodologiyas ndan istifad etm kl ölk üzr ilk çarpaz ara d rma idi. Sor uda 83,3% cavab msal il 200 ya l xs i tirak etmi dir (S hiyy Nazirliyi, 2011-ci il). Sor u a kar etmi dir ki, r yi soru ulan respondentl rin 52,5 %-nin qeyri-yoluxucu x st likl r tutulmas nda bir v ya iki q d r risk faktoru, 39,91 %-nin is üç v daha çox risk faktoru olmu dur. Üç v ya daha çox risk faktoru olan respondentl rin nisb ti ki il rd qad nlardan daha yüks k idi.

Tütünd n istifad Siqaret ç km k ür k-damar x st likl rinin m lum risk amilidir, bu v rdi a ciy r x rç ngi v dig r x rç ng x st liyi növl rini tör dir v pnevmaniya, emfizema v xronik bronxitin a rla mas na rait yarad r. Siqaret ç k nl rin trafdak lara t siri u aqlar n böyüm sind özünü göst r v u aq x st likl ri tör d bil r, xüsusil d t n ffüs yolu x st likl ri. ÜST-y gör , 1990-c ill rin vv ll rind Az rbaycanda orta ya l ki il r aras nda bütün ölüml rin 20%- q d ri tütünd n istifad y aid edil bil r (Peto v d., 1994-cü il).

XQYXÖS-y sas n, siqaret ç km k v rdi inin yay lmas 22,9%, ümumilikd günd lik siqaret ç km k is 21,3% t kil edib (S hiyy Nazirliyi, 2011-ci il). Yay lma msal ki il rd qad nlardan 100 d f d n d çox olub. Günd lik siqaret ç km k v rdi l ri siqaret ç k nl r aras nda qiym tl ndirilib v onlardan günd lik siqaret ç kib-ç km dikl ri soru ulub. Ümumilikd , ki il rin 46,1 %-i günd lik siqaret ç kdikl rini, 3,4 %-i is günd lik siqaret ç km dikl rini bildiribl r. Günd lik siqaret ç km nin yay lmas göst ricisi 35-44 ya lar aras nda (58,3%) n yüks k idi. N tic l r göst rdi ki, haz rda siqaret ç k nl rin 93,1 %-i (452 n f rd n 421-i) günd lik ç k nl rdir.

Günd lik siqaret ç k nl rin sas ba lama ya t xmin n 19 ya d r. Bundan ba qa, trafdak lar n tütün tüstüsün m ruz qalmas , yaxud evd , ictimai yerl rd v /ya i yerind

passiv siqaret ç km hallar qad nlarla müqayis d ki il r t r find n daha çox rast g lin n hadis dir, respondentl rin 59,6 %-i bunu t sdiql mi dir.

Diabetes 2%


Son Variant


Spirtli içkil rin q bul edilm si Spirtli içkil rd n sui-istifad hallar n n sa laml a k skin t sirl ri n tic sind ür k-damar x st likl rinin artmas v insan ömrünün q salmas n z r al nmaqla bu problem rqi Avropa regionunda n ciddi m s l l r s ras nda durur. (Az rbaycan Respublikas Dövl t Statistika Komit si v Macro International, 2008-ci il).

XQYXÖS-nin n tic l ri (2011-ci il) göst rmi dir ki, bütün respondentl rin 14,3 %-i son 30 gün rzind 9,3 %-i is son 12 ay rzind alkoqollu içki içib. Haz rda (son 30 gün rzind ) v keçmi d içki iç nl rin nisb ti ki i respondentl r aras nda qad n respondentl rd n n z r çarpacaq d r c d yüks k olmu dur (müvafiq olaraq ki il r aras nda 29% v 18,4%; qad nlar aras nda is 1,9% v 1,7%). Bütün respondentl rin t xmin n 34 %-i h yatlar boyu spirtli içki içdikl rini, qalan 66 %-i is ömürl ri boyu içki içm dikl rin bildirmi dir. çki içm y nl rin nisb ti qad nlar aras nda ki il rd n xeyli yüks k olmu dur (müvafiq olaraq 90,2% v 36,5%).

Meyv v t r v z istehlak XQYXÖS-y sas n (2011-ci il), meyv v ya t r v z istehlak , sas n, a a olub, respondentl rin ks riyy ti (78,8%) ya qruplar v cinsind heç bir f rq olmadan günd be porsiyadan da az meyv v ya t r v zd n istifad etdikl rini bildirmi dir. Daha g nc ya qruplar ya l qruplardan bir q d r daha çox meyv v ya t r v zl rd n istifad etm y meylli olub. Meyv v t r v zl rin a a istehlak ndan lav , halinin ks riyy ti yem k bi irilm sind sa lam olmayan qida rejimin rait yaradan ya v ridilmi ya kimi doymu ya lardan istifad edir.

Az rbaycan n k nd t s rrüfat üçün lveri li mülayim iqlimi var. Yerl rd istehsal olunan v idxal olunan t z meyv v t r v zl rin istehlak bütün il boyu mümkündür. Lakin yay-pay z m hsul y m mövsümü il q -yaz qeyri-m hsul y m dövründ qiym tl r aras nda böyük f rq olur. Qiym tl rin mövsüm uy unlu u meyv v t r v zl rin istehlak s viyy sin t sir edir ki, respondentl rin az meyv -t r v z istehlak etdikl rini bildirm l ri bununla izah oluna bil r, çünki sor u q -yaz mövsümünd apar lm d .

Fiziki f aliyy t ld olan m lumatlara gör , bütün respondentl rin 44,1 %-i yüks k s viyy d f aliyy tl r

c lb olunmu dur v fiziki f aliyy t s rf olunan vaxt n miqdar orta hesabla günd üç saat olmu dur (S hiyy Nazirliyi, 2011-ci il). Ki il r v g nc respondentl r qad n v ya l respondentl rd n fiziki c h td n daha f al olub. Qad nlar n xeyli yüks k nisb ti n qliyyatla ba l olmayan (piyada g zm v ya velosiped sürm ) f aliyy t aiddir (müvafiq olaraq 28,0% v 14,7%), bu is qad nlar n m ulluq s viyy sinin a a olmas il izah oluna bil r: qad nlar n ks riyy tinin i l m m si onlar n i v ev (yaxud m kt b ) gedib-g lm k ehtiyac n azald r. Respondentl rin dem k olar ki, yar s , o cüml d n n g nc ya qrupuna aid olanlar sa laml q-b rpa f aliyy tl ri il m ul olmay b. Bu n tic l r ya l halini idman v dig r asud vaxt f aliyy tl rin c lb etm k üçün imkanlar n art r lmas na ehtiyac oldu unu ks etdirir.

Art q ç ki Art q b d n ç kisi v piyl nm bir s ra tibbi v ziyy tl rin, o cüml d n k r, ür k x st likl ri v insultun risk faktorlar d r. Ümumilikd respondentl rin b d n ç kisi indeksi (BÇ ) orta hesabla 27,1 olmu dur, art q ç ki 37,2%, piyl nm is 25% t kil etmi dir (XQYXÖS, 2011-ci il). Piyl nm d n ziyy t ç k n respondentl rin nisb ti qad nlar aras nda ki il rd n xeyli yüks k idi (qad nlar aras nda 30,7%, ki il r aras nda 18,4%). Respondentl rin iki n g nc ya qrupunun (18-24 v 25-34 ya lar) dig r ya qruplar il müqayis d art q ç kiy v piyl nm y daha az meylli olduqlar a kar olunmu dur.

8.4.11.2 Hipertoniya Yüks k qan t zyiqi (hipertoniya) ür k x st likl ri, insult v böyr k x st likl rin s b b olan amildir. XQYXÖS- gör , yüks k qan t zyiqin meyl ed nl r (SBP 140 v ya DBP 90 mmHg) v yüks k qan t zyiqi olanlar (SBP 160 v ya DBP 100 mmHg), haz rda


Son Variant


hipertoniyaya qar d rman müalic si q bul ed nl r istisna olmaqla, respondentl rin hesabla 30,7 %-ni v 12,4 %-ni t kil edir. Respondentl rin 43,6 %-i yüks k qan t zyiqin meyilli, 28,8 %-i is qan t zyiqi yüks k olanlar, yaxud haz rda d rman q bul ed nl r olub.

X st l rin yaln z 61%-i onlarda hipertoniya oldu unu bildirmi dir (bu insanlar sor u apar lanlar n 26,6 %-ni hat edirdi). Bu göst rici hali aras nda hipertoniyan a kar etm k üçün ilk tibbi yard m s viyy sind apar lan yoxlamalar n z if oldu unu göst rir. Özl rind hipertoniya oldu unu bildir n x st l rin t qrib n 71,3 %-i d rman preparatlar q bul edir v onlar n yaln z 17,0 %-i qan t zyiqini n zar t alt nda saxlay r ki, bu hipertoniyan n z if idar olundu unu göst rir. Diqq ti yüks k qan t zyiqin yön ltm k üçün öz h yat t rzl rinin d yi dirilm si haqda x st l rin m lumatl l da laz m olan s viyy d deyildi. Respondentl rin 36,5% ç kini azaltmaq üçün m sl h tl r alm olsa da, onlardan 80 %-d n çoxunun ç kisi normadan art q olmu dur. Eynil , hipertoniya x st si olan respondentl rin yaln z 20 %-n siqaret ç km yi t rgitm k, 35,9 %-n is daha çox fiziki h r k tl r il m ul olmaq m sl h t görülmü dür. Bu n tic l rl mü yy n edilmi dir ki, hipertoniyaya

rait yaradan h yat t rzi amill rinin d yi dirm k üçün m lumatl l art ran s yl r ümumilikd q na tb x deyildir.

8.4.11.3 k r x st liyi XQYXÖS- gör (2011-ci il), bütün respondentl rin 20,2 %-i acqar na qlikemiya analizi vermi dir (qlükozan n s viyy si 100 mg/dl v ya 5.6 mmol/l b rab r v ya ondan yüks k v 110 mg/dl v ya 6.1 mmol/l-d n a a ) v onlar n 11 %-nin k r x st si oldu u a kar edilmi dir (qlükozan n s viyy si 110 mg/dl v ya 6.1 mmol/l b rab r v ya ondan yüks k). Hiperqlisemiya (qanda qlükozan n yüks k miqdar ) qad nlar aras nda ki il rd n daha çox yay lm d r (qad nlar aras nda 11,9% v ki il r aras nda 9,9%). Özl rinin k r x st liyin tutulmas bar d m lumat ver nl rin nisb ti daha a a olmu dur (4,3%). Hipertoniyada oldu u kimi, bu n tic l r onu göst rir ki, qanda yüks k qlükozan n s viyy sini a kar etm k üçün analiz c hdl ri z ifdir, respondentl rin 62,3 %-i heç vaxt qanda qlükozan n ölçülm diyini bildirmi dir. k r x st l rinin t qrib n 19 %-i yerli poliklinikalarda qeyd al nmay b v ona gör d “ k r x st likl rin dair Dövl t Proqram ” vasit sil mümkün olan güz tl rd n istifad etm k hüququna malik deyildir. Statistik m lumatlar n t hlili a kar etmi dir ki, k r x st l ri üçün m sl h t xidm ti münasib deyildir, x st l rd n yaln z 36,5 %-n ç kil rini azaltmaq, 22,4 %-n siqaret ç km yi t rgitm k, 32,9 %-n is daha çox fiziki h r k tl r etm k m sl h t görülmü dür. Bir çox ki il r siqareti t rgitm k v fiziki h r k tl ri art rmaq m sl h t görülmü , bir çox qad nlara is duzlu qida yem yi m hdudla d rmaq v ç kini azaltmaq tövsiy olunmu dur. Ümumiyy tl , bel hesab olunur ki, ya artd qca respondentl r qan t zyiqini azaltmaq t dbirl rin dair öz s hiyy mü ssis l rind n daha çox m sl h t almal d rlar.

8.4.11.4 X rç ng x st liyi Dö v zil rinin x rç ngi qad nlar aras nda x rç ngin n çox rast g lin n növüdür v ölk nin müxt lif regionlar aras nda yay lma f rqli olmaqla Az rbaycan Respublikas nda qad nlar aras nda x rç ng x st liyind n ölümün ba l ca s b bidir (Vatanxa, 2011-ci il). Az rbaycan n iri h rl rind ya ayan qad nlar aras nda pisxass li dö v zi x rç nginin yay lmas n n t hlilind yay lma msal 20%-i keçmi dir ( irvanda 21,2%, Sumqay tda 25,4%, G nc d 23,8%; Vatanxa, 2011-ci il). G nc h rind qeyd al nan x st l r aras nda x st liy tutulma msal yüks k olmu dur ( halinin h r 100000 n f rin 74,5 n f r). Ümumi ölüm msal nisb t n a a olmu dur v halinin h r 100000 n f rin 0,1-0,08 n f r s ras nda d yi mi dir. Bu x st likd n ölüm say 7,1 n f r – 19% t kil etmi dir.

8.4.11.5 Funksional x st likl r v s hiyy proqramlar Yod çat mazl n n tör tdiyi endemik qalxanvar v zil rin böyüm si geni yay ld na gör 2002-ci ild parlament “Yod çat mazl n n kütl vi profilaktikas m qs dil duzun yodla d r lmas na dair” Qanun q bul etdi (ÜST, 2009-cu il). Bu qanuna sas n, hökum t duz istehsal na maliyy ay rmaqla halini yodla d r lm duzla t min etm y , onun idxal n stimulla d rma a v halinin m lumatland r lmas kampaniyalar n n keçirilm sin dövl t


Son Variant


d st yinin t min olunmas na cavabdehdir. Dig r bir mühüm s hiyy t bbüsü is 2004-cü ild t qdim olunmu bütün u aqlar üçün 12 ayl nda, 18 ayl nda v 6 ya nda Vitamin A

lav l rinin t min olunmas d r.

8.4.11.6 Psixi x st likl r Psixi sa laml qla ba l x st likl r v intihar s viyy si ümumi hali üzr x st likl rin orta göst ricisind n a a d r. Klark v d. (2011) t r find n üç regionun k nd sakinl ri aras nda apar lan sor uya gör , Az rbaycanl lar n l zgil rd n, az qala, doqquz d f çox ruh dü günlüyü v ziyy tind olmas hal qeyd al nm d r v qad nlar kimi ki il rin d yar s s x nt keçirdikl rini bildirmi l r. Regional t kilatlar ruh dü künlüyü v ziyy ti v yuxu poz unlu u hallar n mü ahid etmi dir. Kiçik evl rd m skunla an respondentl r yuxu probleml rind n daha çox m lumat vermi dir.

8.4.12 Yol N qliyyat Q zalar Yol n qliyyat na dair dövl t s viyy sind ld olan n son statistik m lumatlar 2007-ci il aiddir. 2007-ci ild 1107 yol n qliyyat n n ölüml n tic l nm hallar (78% ki il r, 22% qad nlar) v ölüml n tic l nm y n 3432 yol n qliyyat travmalar haqda m lumat verilmi dir. Ölüm hallar n n ks riyy ti piyadalar aras nda (38%), ba vermi dir, bundan sonra is s rni inl r g lir (31%; kil 8-15).

Bütün yol istifad çil rinin ölüml rinin 28 %-n sürücül r s b b olmu dur. Yol n qliyyat q zalar n tic sind ölüml rin say 2001-ci ild n 2007-ci il q d r t qrib n iki d f artm d r (t xmin n 600-d n 1107 n f r q d r). 2007-ci ild Az rbaycanda 784.018 n qliyyat vasit si qeyd al nm d r, onlardan 77 %-i minik avtomobill rinin pay na dü ür.

Piyadalar 38%

S rni inl r 31%

Sürücül r 28%

Velosipedçil r/motosikletsürücül ri 1%Riders (motorised 2 3wheelers) 1%

kil 8-15: Yol istifad çil ri Kateqoriyalar Üzr Ölüm Hallar , 2007-ci il

M nb : ÜST (2007-ci il)

MSTQ-y gör , Layih y giri yollar haz rda pis v ziyy td dir, s th materiallar n n cüzi parçalanmas ndan n z r çarpacaq kild da lmas na q d r qüsurlar var, b zi hallarda k skin çökm l r d mövcuddur. Yollar laz m g l n yerd b rpa etm k planlar haz rd r. Müv qq ti yollar n yeni hiss l rinin mövcud yol b k si il tamamlanmas laz m g l bil r v k m r sah sin tikinti v qura d rma obyektl rinin bütün bölm l rin t hlük siz giri -ç x t min olunmal d r (TQO KS; RSK, 2012-ci il). K m r seksiyalar , qur u v dig r avadanl qlar n tikinti sah sin , ayr lan saxlama yerl ri v tikinti dü rg l rin Az rbaycanda mövcud olan infrastruktur vasit sil da nmas n z rd tutulur (avtomobil yolu v d mir yolu).

8.4.13 traf Mühitin Sanitariyas traf mühitin sanitariyas il ba l m s l l r, sas n, hava, s th sular , yeralt sular,

qrunt/s thi çöküntül r, üalanma v a r metallar n çirkl ndirm probleml ri üz rind m rk zl ib. Haz rda Layih razisind boru k m ri i l ri apar l r. CQBKG üçün keçirilmi

traf mühit v sosial sah y aid m s l l rl ba l sor u traf mühit sanitariyas na Layih nin

Biniciler (motorize 2 - 3 t k rl r) 1%

Velosipedçil r/motosiklet sürücül r 1%

Sürücül r 28%

S rni inl r 31%

Piyadalar 38%


Son Variant


potensial t sirl rini yekunla d racaq. Sa laml a T sirin Qiym tl ndirilm si (STQ) qrupu C nubi Qafqaz Boru K m ri irk tinin CQBKG Layih si üçün MSSTQ üzr traf mühit v sosial sah il ba l ilkin v ziyy ti ks etdir n hesabat nda mümkün oldu u q d r Az rbaycan üçün hava, su v torpa n keyfiyy tin aid ilkin v ziyy t dair m lumatlar yoxlayacaq. STQ qrupu, a a dak bölm l rd t svir olundu u kimi, Layih üçün s ciyy vi t f rrüatlar n yoxlu u raitind ilkin v ziyy tin öyr nilm si il ba l bu ara d rma üçün traf mühitin sanitariyas na dair ölk miqyas nda ld olan m lumatlar qiym tl ndirmi dir.

8.4.13.1 Su v sanitariya Suyun keyfiyy ti v olmas gigiyena il laq dar x st likl rl (m s, m d -ba rsaq v parazit infeksiyalar ) v k skin respirator infeksiyalar il s x ba l d r. Laz m olan s viyy d “t miz” su m nb yi olmadan, insanlar infeksiyan n ötürülm sini k skin azaldan l yuma v rdi l rin daha az diqq t yetiril r. 2006-c ild Az rbaycanda keçirilmi Demoqrafiya v Sa laml q Sor usuna sas n, Az rbaycanda halinin yar s n n içm li suyu birba a ev v ya h y t ç kilib (C dv l 8-16). h r halisinin öz evl rind , h y t v ya torpaq sah l rind ç kilmi sular (76%) k nd halisind n (19%) daha çoxdur. K nd zonalar nda

halinin t xmin n 30 %-nin qazma quyusu, yaxud qapal quyusu var, 14% is qapal bulaqlardan – k hrizl rd n su ld edir. h r sakinl rinin, dem k olar ki, ham s n n (91%) v k nd halisinin yar s n n (55%) evl rind içm li sular var. K nd halisinin 17 faizi evd , h y td v ya h y tyan sah sind su olmad ndan ev su g tirm k üçün otuz d qiq v ya daha çox vaxt s rf edir.

C dv l 8-16: Ölk üzr su T chizat , Az rbaycan

l h r (%) K nd (%) C mi (%)

T kmill dirilmi su m nb l rind n istifad ed n hali 2010 88 71 80

Boru il ev /h y t g tiril n su 2006 75,6 19 50,2

ctimai su t chizat 2006 2 5,9 3,8

Quyu 2006 2,6 19,2 10,1

Qapal qazma quyu 2006 3,5 10,1 6,5

Qapal k hriz 2006 2,4 14,4 7,8M nb : ÜST, Bütün M lumat Bazalar üzr Avropa S hiyy si v 2006-c il Az rbaycan DSS

M i t tualet/ayaqyolu obyekti yaln z ail üzvl ri t r find n istifad olunduqda (y ni, kollektiv t r find n deyil) gigiyenaya uy un t snif olunur v obyektin növü tullant lar insan t mas ndan s m r li kild ay r r. Az rbaycanda ail l rin 78 faizi dig r ail l r il birlikd istifad olunmayan daha mük mm l sanitar-texniki obyektl rd n istifad edir (C dv l 8-17).

ld olunan m lumatlara sas n, Az rbaycanda be ail d n ikisi boru il ç kil n kanalizasiya sistemin birl dirilmi yuyulan tualetd n istifad edir, eyni nisb td ail is h y t içind olan panelli ayaqyolundan istifad edir. Yuyulan tualetl r h r razil rind geni yay lm d r (65%), lakin t kmill dirilmi ayaqyolular k nd razil rind n geni yay lm obyekt növüdür (68%). Be ail d n biri t kmill dirilm mi tualetd n, ail l rd n 7 %-i is ba qa ail l r il rikli tualetd n istifad edir.

C dv l 8-17: Ölk Üzr Sanitariya b k si, Az rbaycan

Göst rici l h r

(%) K nd (%)

C mi (%)

T kmill dirilmi sanitariya avadanl qlar ndan istifad ed n hali

2010 86 78 82

Boru il ç kil n kanalizasiya sistemin Yuyulan/su tökülüb yuyulan

2006 62,4 1,7 35,1

Septik ç n yuyulma/tökülm il yuyulma 2006 1 0,8 0,9


Son Variant


Göst rici l h r

(%) K nd (%)

C mi (%)

Ba qa bir yer yuyulma/tökülm il yuyulma

2006 1,1 0,3 0,7

Bloklu çala il tualet 2006 18,5 67,6 40,6

Dig r ail l r il rikli h r hans obyekt 2006 10,2 2,4 6,7 Kanalizasiya/septik ç n/çala tualet yuyulmayan/tökülm y n

2006 0,1 0 0,1

Yerd aç q çala/quyu 2006 6 26,4 15,2

Heç bir obyekt/sah 2006 0,1 0,5 0,3 M nb : ÜST, Bütün M lumat Bazalar üzr Avropa S hiyy si v 2006-c il Az rbaycan DSS

8.4.13.2 Qida haz rlanmas üçün yanacaq Ümumdünya S hiyy T kilat na (ÜST) sas n, b rk yanacaqlardan binan n daxilind ki havan n çirkl ndirilm si h r il inki af etm kd olan ölk l rd t xmin n 1,6 milyon vaxts z ölüm s b b olur v bu, dünyada ölüm v x st likl rin birinci on s b bi aras ndad r (Rehfuess, 2006-c il). B rk yanacaqlar n yanmas ndan ç xan çirkl ndirici madd l rin bir çox sa laml q probleml rin , o cüml d n do um zaman b d n ç kisinin azalmas na (Boy v d., 2002-ci il; Gouveia v d., 2004-cü il), yüks k qan t zyiqin (Li v d., 2009-cu il; McCracken v d., 2007-ci il), a a t n ffüs yollar n n k skin infeksiyalar na, xroniki t xan ql ciy r x st likl ri v astmaya (Smith v d., 2004-cü il) s b b olmas v ya bu x st likl ri k skinl dirm si qeyd al nm d r. Bu m s l nin daha çox yay ld inki af etm kd olan ölk l rin k nd hiss l rind qad nlar v u aqlar h min x st likl rin n böyük a rl na m ruz qal rlar, çünki onlar vaxtlar n n ks riyy tini evd keçirirl r (Fitzgerald v d., 2012-ci il). Yem k bi irm kl n çox m ul olan 15-40 ya l qad nlar n yüks k t sir m ruz qal rlar (Balakri nan v d., 2004-cü il). U aqlar özl rinin inki af m rh l l rind evd havan n çirkl nm sinin m nfi t sirl rin daha çox h ssasd rlar, bütün daxili hava çirkl nm sinin s b b oldu u vaxts z ölüml rin 56%-i be ya alt nda olan u aqlarda ba verir (Rehfuess v d., 2006-c il). Bundan lav , Yucra v d. t r find n apar lan ara d rma (2011-ci il) mü yy n etmi dir ki, yem k bi irilm si üçün bio-yanacaqdan istifad yar mç q do u riskl rinin artmas il s x laq dard r.

2006-c ild Az rbaycanda keçirilmi demoqrafiya v sa laml q sor usuna sas n, Az rbaycanda bütün evl rd elektrik enerjisi var. ks r binalarda is evin içind bi irm k üçün xüsusi yer d var, k ndd ya ayan ail l rin t xmin n üçd birinin v h r ail l rinin onda birinin yem k bi irm ni ayr ca binada v ya evd n k narda etm k imkan var. Elektrik enerjisind n sonra qaz sas bi irm yanaca d r. Az rbaycanda evl rin yaln z 10%-i bi irm üçün bioloji yanacaqdan istifad edir. K ndl rd ya ayan ail l r h r ail l ri il müqayis d daha çox b rk yanacaqdan istifad edirl r (k ndl rd 23%, h rd <5%). C dv l 8-18-d göst rilir ki, bioloji yanacaq il yem k bi ir n ail l rin t xmin n üçd ikisinin (62%) bacas olan qapal m tb x sobas var, 15% is baca v ya sorucu olan aç q odda v ya sobada, 23% is baca v ya sorucu olmayan aç q odda v ya sobada bi irir.

C dv l 8-18: Ölk d Qida Haz rlanmas üçün T yin Olunan Yanacaq Resurslar , Az rbaycan

Qida Haz rlanma Üçün T yin Olunan Yanacaq

l h rd

(%) K ndd (%)

C mi (%)

B rk yanacaqlardan istifad ed n hali 2007 <5 22,7 6,6 Qida haz rlanmas üçün t yin olunan yanaca n növü Elektrik enerjisi 2006 16,2 29 22

T bii qaz 2006 82,7 47,7 67


Son Variant


Qida Haz rlanma Üçün T yin Olunan Yanacaq

l h rd

(%) K ndd (%)

C mi (%)

Odun/taxta tozu 2006 0,9 19,9 9,4

Evd heç bir qida haz rlanm r 2006 0 0 0

Dig r 2006 0,2 3,4 1,6

Bacal qapal soba 2006 59,9 58,1 58,2

Bacal aç q od/soba 2006 15,3 6,1 6,5

Baca v ya sorucu olan aç q od/soba 2006 22,7 25,3 25,1

Dig r/çat mayan 2006 0 0,4 0,4M nb : ÜST, Bütün M lumat Bazalar üzr Avropa S hiyy si v 2006-c il Az rbaycan DSS

8.4.14 X st likl r Az rbaycanda çox d rmana müqavim t göst r n v r ml x st l nm msal ÜST-nin Avropa Regionunda n yüks k göst ricil r aras ndad r.

V/Q ÇS, qu qripi, v r m v malyariya kimi yeni v t krar ba qald ran yoluxucu x st likl r Az rbaycanda n z r çarpacaq d r c d dir. Bu ölk , inki af etm kd olan, el c d inki af etmi ölk l r üçün s ciyy vi olan x st likl rin ikiqat a rl n da y r; Az rbaycanda yoluxucu v qeyri-yoluxucu x st likl r xeyli çoxdur.

nfeksiya da y c lar il laq dar x st likl r (malyariya, ley manioz, taun, tulyaremiya) Az rbaycanda endemikdir. Keçmi Sovet ttifaq da ld qdan sonra Az rbaycan n Taun

leyhin sistemi maliyy çat mazl üzünd n D X-in epidemioloji monitorinqini xeyli azaltm d r.

halinin yaln z kiçik bir faizinin evl rind kran suyu var (5 %-d n az). Onlar n 45 faizi suyu içm y yararl hala g tirm k üçün t dbirl r gördüyünü bildirib, 100 %- yax n is suyu qaynad r.

ks r yerl rd heç bir kanalizasiya sistemi yoxdur, bununla da kanalizasiya v tullant lar n k narla d r lmas mühüm problemdir. halinin böyük ks riyy ti tullant lar n birba a aç q drenaj v ya kanala drenaj olunan m rk zl dirilmi kanalizasiya sistemin qo ulmay b (93%).

Layih nin t sirin m ruz qalan icma üzvl rinin ks riyy ti bioloji yanacaqdan qida haz rlanma m nb yi kimi istifad etm diyini bildirs l r d , sas n d k nd zonalar nda 25 %-i bundan istifad edir. Bundan ba qa, hali aras nda keçiril n sor u a kar etmi dir ki, bütün respondentl rin 50-60 %-i siqaret ç kir v ya tütünd n istifad edir , bütün respondentl rin üçd birind n çoxu is deyib ki, son 7 günd onlar n evind siqaret ç kilib.

Layih nin t sirin m ruz qalan icmalarda qulaq, bo az v burun infeksiyalar (o cüml d n qrip v soyuqd ym ) hali aras nda n geni yay lm x st likl r olub, sor u i tirakç lar son ay rzind bu x st likl r qar tibbi yard m t l b etdikl rini bildiribl r v t n ffüs yollar n n x st likl ri ilkin v ziyy td n çox yay lm x st lik olmu dur.

hali aras nda keçiril n sor u i tirakç lar n n ks riyy ti bildirib ki, d rman vasit l rini asan ld etmirl r v bütün razil rd respondentl rin ks riyy ti bildirib ki, d rman vasit l rini ld etm k mümkün olmay b, h ssas qruplar n v layih nin t sirin m ruz qalan icmalar n

üzvl rinin ks riyy ti qeyd edib ki, son be il rzind d rman vasit l rini ld etm k daha da ç tinl ib.


Son Variant


8.5 Torpaq Sahibliyi v Torpaqdan stifad

8.5.1 Giri v M lumat M nb l ri Bu bölm d CQBKG Layih si sah sind torpaqlar n növü v CQBKG LTMQ c-larda ev t s rrüfatlar n n bu torpaqdan istifad si t svir edilir. Bu, LTMQ c-larn torpaqdan, sas n, k nd t s rrüfat m qs dil istifad n tic sind ld etdikl ri iqtisadi m nf tl rin Bölm 8.7-d verilmi t sviri üçün sas t qdim edir.

T qdim edil n m lumat, sas n, a a dak m nb l rd n götürülmü dür:

BP irk tinin BTC/CQBK Layih si üçün torpaq sahibliyi v torpaqdan istifad ilba l toplad m lumatlar indi CQBKG m qs dl ri il istifad edilir

LTMQ c t s rrüfatlar n n t dqiqinin n tic l ri

2008-2009-cu ill rd BTC/CQBK Köçürülm T dbiri Plan n n tamamlanmas n nyoxlanmas (Barclay v Salam, 2010) m qs dil apar lan t dqiqat n n tic l ri

CQBKG mar rut x rit l rinin v laq dar peyk t svirl rinin müf ss l icmal

Müxt lif m nb l rd n köm kçi m lumatlar, o cüml d n Az rbaycan Hökum tit r find n verilmi r smi hesabatlar v BTC/CQBK hesabatlar .

8.5.2 Torpaq Sah l rinin Ayr lmas v Kompensasiyas n n Öd nilm sin Dair Baza Az rbaycanda t klif edil n CQBKG Layih si üçün "Torpaq sah l rinin ayr lmas v kompensasiya öd nilm sin dair baza" (TSAKÖB) v mü ayi tedici s n d "Torpaq sah l rinin ayr lmas v kompensasiya öd nilm sin dair t limat kitabças " (TSAKÖTK) haz rlanacaq TSAKÖB v TSAKÖTK birlikd mümkün Layih nin, h r bir torpaq sahibinin v torpaq sah sinin n z r al nmas na saslanaraq, torpaq sah l rinin ayr lmas t sirl rinin qiym tl ndirilm si v t f rrüatl azaltma t dbirl rinin i l nib haz rlanmas üzr proses v prosedurlar t svir edir.

8.5.3 M lumat Çat mazl v Metodologiya Bundan vv l BTC v CQBK üzr MSSTQ üçün ilkin m lumat n toplanmas t dqiqatlar ndan ld edilmi v ks r CQBKG LTMQ c-lar hat ed n m lumatlar 2000-2001-ci ill rd apar lm t dqiqatlardan ld edildiyi üçün çox köhn hesab edilir. M lumatlarda olan bu bo lu u aradan qald rmaq üçün daha müasir m lumat ver c k LTMQ c s viyy sind t dqiqat v ev t s rrüfatlar n n t dqiqat apar lm d .

CQBKG üzr LTMQ c t s rrüfatlar n n t dqiqi MSSTQ v TSAKÖB üçün m lumatlar n al nmas m qs dil istifad edilmi dir. Bu h m LTMQ c-larda ya ayan ail l rd n ixtiyari olaraq seçilmi nümun l ri t dqiq etm kl , h m d layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n ayr -ayr nümun l rini, y ni CQBKG üçün torpaq ayr lmas n n t sirin m ruz qalacaq torpaq sahibl rini v istifad çil rini mü yy n etm kl v bunu ümumi t s rrüfatlar n t dqiq nümun si kvotas na daxil etm kl ld edilmi dir. CQBKG mar rutu BTC/CQBK x ttin yax n oldu u üçün layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n BTC/CQBK torpaq sahibliyin dair qeydl rind n istifad ed r k mü yy n edilmi dir.

8.5.4 Az rbaycanda Torpaq Üz rind Mülkiyy t v Torpaqdan istifad y Dair Ümumi M lumat Sovet ttifaq n n da lmas ndan v Az rbaycan n öz müst qilliyini ld etm sind n sonra torpa n sistemli olaraq öz ll dirilm si h yata keçirilirdi. Torpa n öz ll dirilm sinin qeydiyyat prosesi indi, sas n, ba a çatd r lm d r, lakin h l d dövl t v b l diyy mülkiyy tind olan böyük torpaq sah l ri vard r. Torpaq üz rind mülkiyy t hüququ bax m ndan Az rbaycanda torpa n üç növü vard r:

Xüsusi mülkiyy td olan torpaq sah l ri


Son Variant


Dövl t mülkiyy tind olan torpaq sah l ri

B l diyy mülkiyy tind olan torpaq sah l ri.

Dövl t torpaqlar dövl t mü ssis l rin m xsus olan binalar n yerl diyi sah l rl m hdudla r; slind , CQBKG Layih sinin t sirin yaln z öz l v b l diyy torpaqlar m ruz qala bil r.

Müst qillik dövründ n b ri k nd b l diyy torpaqlar n n öz ll dirilm si prosesi davam ets d , öz l istifad çil rin öz ll m mi b l diyy torpa n bec rm si hallar h l d mövcuddur. Bu istifad çil r ya qeyd al nm (müvafiq b l diyy orqan il imzalanm r smi icar vasit sil ), ya da al nmam d r. Onlar n qeyd al nmad hallarda b l diyy orqanlar , ad t n, onlar qeyri-r smi kild q bul edir v onlar n torpaqdan istifad etm si qanunsuz hesab olunmur. Buna lav olaraq, öz l torpaq r smi v ya qeyri-r smi olaraq istifad çil r icar y veril bil r.

Torpaqdan r smi istifad kateqoriyalar a a dak lard r:

K nd t s rrüfat torpaqlar

hali ya ayan torpaqlar

S naye v ya da ma, n qliyyat v mühafiz üçün n z rd tutulmu torpaqlar

Xüsusi olaraq mühafiz olunan razil r

Me l r

Su hövz l ri

Mühafiz edil n sah l r.

Torpaq kateqoriyalar torpaq reyestrind qeyd edilmi dir.

Haz rk MSSTQ s n di haz rlanan zaman t sir m ruz qalm torpaqlarda torpaq hüquqlar n n v torpaqdan istifad nin tam t dqiqi mövcud deyildi. Bel t dqiqat torpa n

ld edilm si kampaniyas n n lap ba lan c nda apar lacaq. Ona gör d m lumat BTC/CQBK üzr torpa n ayr lmas i l rin , h mçinin haz rk MSSTQ üçün LTMQ c-larda 2012-ci ild apar lm sosial-iqtisadi t dqiqata saslanm d r.

8.5.5 CQBKG Mar rutu Boyunca istifad Olunan sas Torpaq Növl ri Az rbaycanda t klif edil n CQBKG mar rutu, dem k olar ki, tamamil hamar sah l rd yerl ir v rqd n q rb do ru bir-birinin ard nca irvan vadisind n, Qaraba düzünd n v G nc -Qazax düzünd n keçir.

Az rbaycanda CQBKG mar rutu Hac qabul v Mu an aras nda CQBKG-nin 0 kilometr m nt q sind n (CQBK-nin 57-ci kilometr m nt q si) ba lay r v Az rbaycan/Gürcüstan s rh dind t xmin n CQBK-nin 390-c kilometr m nt q sind ba a çat r. Ba lan c nöqt t xmin n Hac qabuldan 5km q rbd dir v bu, irvan düzü (q rb do ru) il sahilyan Qobustan s hras ( rq , S ng çal v Bak ya do ru) aras ndad r.

Boru k m rinin Mu anda olan ba lan c nöqt sind n 167-ci kilometr m nt q sin (Kür çay n n rq keçidin ) q d r mar rut a a Kür çay n n, sas n, yast allüvial vadisind n keçir ( irvan düzü). Bu, ks r n münbit sah olub, sas etibaril irimiqyasl suvarma sisteml ri il suvar l r. ndi onlardan b zil ri b rbad v ziyy td dir v zorla i l yir. Suvarma sisteml rinin i l k oldu u yerl rd müxt lif bitkil r, sas n, pamb q, qar dal , tax l, düyü, yem bitkil ri v dig rl ri bec ril bil r. Torpaq pis suvar ld qda v ya suyu ç kildikd oranla maya m ruz qal r v Sovet dövründ intensiv bec rm n tic sind gücd n

dü mü dür. ndi oranla ma v suvarma v /yaxud drenaj sisteml rinin b rbad hala dü m si il laq dar bec rilm si mümkün olmayan sah l r vard r. Torpaqlar suvarmaq mümkün


Son Variant


olmayan razil rd n, ad t n, otlaq kimi istifad edilir (yaxud heç istifad edilmir). Sürül r dövl t mü ssis l rin v ya xüsusi mülkiyy tçil r m xsus ola bil r.

T klif olunan boru k m ri mar rutu buradan sonra Yevlax n rq t r find Qaraba düzünün imal t r find n Goranboya uzan r (167-202-ci kilometrl r). Orada otlaqlar geni yay lm d r, bec ril n sah l r is azd r v sas n, üzüm v qar dal bec rilm si üçün istifad edilir. Otlaqlar, sas n, t p yamaclar nda, kin v suvarma sah l rin is vadi çök kliyind rast g linir.

202-ci kilometr m nt q sind n A stafa h rinin yax nl na (340-c kilometr) q d r topoqrafiya t p likdir v torpaqdan istifad - çök k v düz nlik razil rd intensiv kinçilik il t p l rd otlaqlar n birl m sind n ibar tdir. Suvarma üçün suyun mövcud oldu u yerl rd d nli bitkil r v t r v zl r, el c d bostan v üzümlükl r bec rilir.

340-c kilometr m nt q sind n Gürcüstan s rh dind yerl n 390-c kilometr m nt q sin q d r mar rut Kür çay n n allüvial vadisinin k nar ndan keçir (çayla k si m nöqt si 358-ci kilometr) v yen d intensiv kild bec ril n v suvar lan torpaqdan keçir. Burada bostan bitkil ri, t r v z v b zi aç q sah bitkil ri bec rilir. n intensiv kild bec ril n v suvarma sisteminin mövcud oldu u sah l rd ild iki v ya üç d f m hsul y lmas adi hald r (ad t n, q da tax l, yayda qar dal kilir, t r v zl rin kildiyi sah l rd is mür kk b v zl m sistemi mövcuddur).

8.5.6 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Boru K m ri D hlizi

8.5.6.1 Torpaq üz rind mülkiyy t Sxemd göst rildiyi kimi, layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n ks riyy tinin öz torpaq sah si (sah l ri) vard r. n az bir torpaq sah si olmayan bir neç xs qeyd edir ki, torpaq h ddind n çox baha oldu u v ya çat mad üçün onu ala bilmirl r ( kil 8-16).

kil 8-16: Layih nin T sirin M ruz Qalan Insanlar n Torpaq Üz rind Mülkiyy t Statusu

M nb : CQBKG 2012 ev t s rrüfatlar n t dqiqi

8.5.6.2 Me torpa ndan istifad Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n ks riyy ti me torpa ndan istifad etmir ( kil 8-17). Layih nin t sirin m ruz qalacaq me torpaqlar , slind , azd r. Me ehtiyatlar ndan istifad ed nl rin, dem k olar ki, dördd biri yanacaq m qs dil odun toplay r, az sayda insanlar is me sah l rind n heyvanlar üçün yem toplamaq üçün istifad edir.


Son Variant


kil 8-17: Layih nin T sirin M ruz Qalan insanlar n Me Torpa ndan istifad si

M nb : CQBKG 2012 ev t s rrüfatlar n t dqiqi

8.5.6.3 Suvarmadan istifad imkan Layih nin t sirin m ruz qalan insanlar n ks riyy ti suvarma sistemind n istifad ed bilm dikl rini qeyd etmi dir ( kil 8-18). Bununla bel , ayr -ayr d lill r göst rir ki, t sir m ruz qala bil c k suvar lan torpaq sah l rinin say t dqiqatda göst rildiyind n yüks kdir.

8.9%

88.9%

2.2%

0% 20% 40% 60% 80%100%

B li, istifad imkan m z var vistidad edirik

stifad imkan m z yoxdur

M lumat m yoxdur

kil 8-18: Suvarmadan istifad imkan

M nb : CQBKG 2012 t s rrüfatlar n t dqiqi

8.5.6.4 T sir m ruz qalm t s rrüfatlar ya ay m nb yi kimi bec ril n torpaqlara arxalan rlar Öz l torpaq sah l ri LTMQ c sakinl ri üçün mühüm m nb dir, lakin sosial-iqtisadi t dqiqatlar qeyri-k nd t s rrüfat g lirl rinin d vacib oldu unu göst rir. Barclay v Salam (2010) haz rlad qlar hesabatda qeyd edirl r ki, h m t sir m ruz qalm , h m d t sir m ruz qalmam ail l rin dördd üçünd n çoxu öz g lirl rinin bir hiss sini k nd t s rrüfat il ba l olmayan i l rd n ld edir. Bitkil rin bec rilm si daha tez-tez qeyd edil n ikinci g lir m nb yidir (56,2% t sir m ruz qalan v 47,7% t sir m ruz qalmayan ev t s rrüfatlar ). H m t sir m ruz qalm , h m d m ruz qalmam xsl rin t xmin n 16 %-n d heyvandarl q m qs di il torpaq laz md r. C dv l 8-19-da h m t sir m ruz qalm , h m d t sir m ruz qalmam ev t s rrüfatlar üçün g lir m nb l ri göst rilir (Barclay v Salam, 2010).


Son Variant


C dv l 8-19: T sir M ruz Qalm ev T s rrüfatlar n n G lir M nb l rinin N z rd n Keçirilm si

T sir M ruz Qalm T s rrüfatlar

T sir M ruz Qalmam T s rrüfatlar G lir M nb l ri

%* %*

Bitki istehsal 222 56,2 188 47,7

Heyvandarl q 65 16,5 65 16,5

Me qeyri-a ac v a ac m hsullar

1 0,3 2 0,5

Qeyri-k nd t s rrüfat g lirl ri 312 79 329 83.5

C mi t s rrüfatlar 395 394

*Müsahib apar lm c mi t s rrüfatlar n faizi

nsanlar n dördd üçünün h yat t rzi qism n qeyri-k nd t s rrüfat g lirin saslansa da, torpaq onlar n h yat raitl rini t min etm sinin sas n t kil edir. H qiq t n d müxt lif g lir m nb l rinin h miyy t s viyy sin dair sual verildikd , bitkil rin bec rilm si ks r t s rrüfatlar üçün n vacib f aliyy t kimi qeyd edilmi dir. G lir m nb l rinin daha d rind n t snif edilm si göst rir ki, t dqiq edilmi k ndl rd d nli bitkil r, yem bitkil ri, meyv v t r v z n çox bec ril n bitkil rdir. Qeyri-k nd t s rrüfat g lirl rinin ks riyy ti t qaüdl r v ya m k haqlar v maa lardan ibar tdir.

C dv l 8-20: T sir M ruz Qalm T s rrüfatlar n G lir M nb l ri

T sir M ruz Qalm T s rrüfatlar

T sir M ruz Qalmam T s rrüfatlar G lir M nb yi

%* %

Tax l 132 33,4% 123 31,2

Paxlal 5 1,3% 6 1,5

S naye bitkil ri 9 2,3 8 2,0

Yemlik bitkil r 65 16,5 56 14,2Meyv v t r v z 69 17,5 45 11,4Süd v tlik mal-qara 65 16,5 73 18,5 Qoyun v keçi 25 6,3 16 4,1 Toyuq-cüc 13 3,3 9 2,3

Ticar t v kiçik biznes 32 8,1 36 9,1 m k haqlar v maa lar 150 40 193 49

T qaüdl r 202 51,1 157 39,8car l r (binalar v torpaq) 5 1,3 8 2 Qohumlardan al nan yard m 13 3,3 10 2,5Dövl t yard m 5 1,3 4 1,0Kapital s rmay l r üçün investisiyalar (neft, enerji, gübr v s.)

0 0 2 0,5

Çat mazl qlar n öd nm si v kompensasiyalar

3 0,8 1 0,3

Bilmir m/cavab verilm yib 6 1,5 6 1,5

C dv l bir g lir m nb yinin neç d f qeyd edildiyini göst rir *Müsahib apar lm c mi t s rrüfatlar n faizi


Son Variant


8.5.6.5 Ya ay m nb l ri il ba l t dqiqat n sas n tic l ri Alternativin mövcud olmas na, y ni ya ay üçün g lir m nb yi olan qeyri-k ndt s rrüfat f aliyy tl rin baxmayaraq, t sir m ruz qalm t s rrüfatlar öz ya ay m nb l rinin t min edilm si üçün n z r çarpacaq d r c d torpa a arxalan rlar.

n çox t sir m ruz qalan torpaqlar f rdi sahibkarlara m xsus öz l torpaqlard r. Buo dem k deyil ki, b l diyy torpaqlar n n qeyd al nm v ya qeyri-r smiistifad çil ri, yaxud öz l torpaqlar n qeyd al nm v ya qeyri-r smi sakinl riyoxdur. H r iki kateqoriyan n kompensasiya almaq hüququ kompensasiyat dbirl rini haz rlayan zaman n z r al nmal d r.

Me torpa na cüzi kild arxalan r.

8.5.6.6 Ferman n mümkün fiziki köçürülm si Çox y qin ki, mkir rayonunun D ll r Da bulaq k ndind CQBKG-nin 287-ci kilometrind bir ferma Layih nin t sirin m ruz qalacaq. Fermaya ya ay evind n, mal-qara dam kimi istifad edil n v ba qa t s rrüfat m qs dli 3-4 köm kçi tikilid n ibar tdir. T xmini m lumata sas n, bu ferma 23 n f rd n ibar t ail t r find n istifad olunur ki, onlardan 5-i daim fermada, qalan 18 n f ri is yax nl qdak k ndd ya ay r.

Foto kil 8-1: D ll r Da bulaq K ndi Yax nl nda T sir M ruz Qalmas Mümkün Olan Ferma

8.5.7 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Daimi Yerüstü Qur ular

8.5.7.1 rsin stansiyas CQBK-nin 57-ci kilometri (CQBKG-nin KG0) sah sin (Foto kil 8-2) rsinburaxma stansiyas v CQBKG x ttinin ba lad nöqt d CQBK-y birl m daxildir. Bu nöqt Hac qabul v Mu an h rl ri aras nda yerl ir. K nd t s rrüfat potensial olmayana v ya istifad edilm y n bu torpa n b l diyy y m xsusdur. Qon u Qobustanda ox ar sah l rd mü ahid edildiyi kimi burada da qon u heyvandarl q mü ssis l rinin sürül rinin b z n bu sah d n istifad etm si mümkündür.


Son Variant


Foto kil 8-2: T klif Edil n rsinburaxma Stansiyas n n (CQBKG-nin 0 kilometri) T xmini Yeri

8.5.7.2 Ba lay c sürgül r CQBKG-nin sonrak kilometrl rind h r birinin sah si 28m x 31m olan be ba lay c sürgü yerl ir.

CQBKG-nin Kilometri Ba lay c Sürgü 21 BVR A695 BVR A7172 BVR A8243 BVR A9334 BVR A10

Bu ba lay c sürgül r üçün laz m olan torpaq indiki sahibl rind n daimi olaraq al nacaq.

8.5.7.3 BVR A6-da mal-qara burdaqlar n n potensial fiziki yerd yi m si Qarasu k ndinin traflar nda, BVR A6-da dörd tikilinin Layih nin t sirin m ruz qalaca ehtimal edilir. Bu tikilil r üç mal-qara burda v bir müv qq ti ya ay yeri daxildir. Tikilil rin ham s n n t qrib n 5-10 illik ya vard r v q aylar rzind istifad olunur v n z rd tutulan CQBKG layih sinin t hlük sizlik zonas daxilind yerl ir. Tikilil rin bir n f r t r find n istifad olundu u güman edilir.

8.5.8 Torpaqdan stifad Üzr lkin rtl r - Müv qq ti Qur ular

8.5.8.1 Mu an Tikinti Dü rg si Variant 3* Mu an Tikinti Dü rg si Variant 3 Mu an h rinin imal-q rbind , istifad olunmayan

razid yerl ir. Torpaq b l diyy y m xsusdur. Sah si t xmin n 6 hektard r.

8.5.8.2 Mu an Boru Anbar Sah si D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Bu sah nin s thi t qrib n 20 hektard r. Bu sah Mu an n imal nda yerl ir. Boru anbar sah si b l diyy y m xsus torpaq sah sind yerl ir v imala do ru maldarlar n çal d otlaq yeri il k si ir. D miryol qolu dövl t m xsusdur v mal-qaran n yeml nm si m qs di


Son Variant


il istifad olunur. Sovet dövründ n qalma köhn tax l anbar özba na olaraq maldarlar t r find n mal-qaran n özba na saxlanmas üçün istifad olunur. D miryol qollar ndan haz rda ayda bir d f kiçik qaz terminal na/anbar razisin , sah nin c nub- rqin x rda l vazimatlar n v materiallar n idxal edilm si m qs di il istifad olunur. Qaz terminal na/anbar razisin giri n z rd tutulan bu sah d ndir.

8.5.8.3 Kürd mir Dü rg si, Variant 4* Bu razinin t xmini sah si 30 hektard r. Sah sas M27 Kürd mir/Bak magistral yolundan t xmin n 1km (c nubda) yerl ir. Torpaq sah sinin q rb v c nub s rh dl rini dayaz suvarma kanal t kil edir v torpa n k nd t s rrüfat m qs dl ri il istifad edilm si ehtimal olunur. Bu torpa n öz l torpaq sahibin m xsus olmas ehtimal edilir.

8.5.8.4 Kürd mir Dü rg si, Variant 5 Bu sah nin t xmini razisi 6 hektar t kil edir v b l diyy y m xsus olan torpaqda Kürd mir h rind n 1 km c nubda yerl ir. Magistral yoldan sah y yeni 250m uzunlu unda giri yolunun ç kilm si t l b olunacaq ki, bu yol öz l umluq torpaq sah sind n keç c k. Tikinti dü rg sinin bu sah sind n bir n f r çoban n istifad etdiyi m lumdur, lakin istifad etm tezliyi b lli deyildir. Sah suvarma kanallar il hat olunmu dur.

8.5.8.4 Kürd mir Boru Anbar Sah si Variant 1 (Müsüslü) v Kürd mir D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Bu sah l r Kürd mir h rinin 20km imal-q rbind , Müsüslü ya ay m sk ni yax nl nda yerl ir. sas Bak -Tbilisi d mir yolundan t l b olunacaq boru anbar sah si, el c d , müv qq ti d miryol qolu v yükbo altma meydançalar dövl t torpa nda yerl ir. D miryol qollar n n ciddi t miri v /v ya geni l ndirilm si t l b olunacaq. Boru anbar sah si haz rda otlaq m qs di il istifad olunur v imal- rq s rh dind bir suvarma kanal vard r. Boru anbar meydanças n n v d miryol qollar n n ümumi sah si 18.5 hektard r. Sah d olmada da, d miryol qolunun v yükbo altma meydançalar n n lap yax nl nda evl r vard r v d miryol qolu sah sind n v giri yolundan u aqlar m kt b ged rk n istifad edirl r. D miryol qolu v yükbo altma meydanças üz rind bir neç hava elektrik x tl ri d vard r.

8.5.8.5 Kürd mir Boru Anbar Sah si Variant 2 (Müsüslü) Bu sah dövl t m xsus torpaq sah sidir v yax qulluq edilmi umluq v otlaq torpaqlar n daxil oldu u razil rd n ibar tdir. Sah nin s rh dl ri traf nda suvarma kanallar vard r.

8.5.8.6 Ucar Dü rg si, Variant 5 Bu dü rg Yevlaxdan rqd , Ucar v Qarabörk yax nl nda a kar edilmi dir. Sah Qarabörk k ndin yax nd r. razinin c mi sah si t xmin n 14 hektard r v b l diyy torpa nda yerl ir. Sah hamard r v keçmi d pamb q bec rilm si üçün istifad etdiyi hesab olunur, haz rda ot v kollar n olmas çobanlar t r find n mümkün istifad sini göst r bil r. Haz rda bu sah nin k nd t s rrüfat m qs dl ri il istifad edilm si hesab olunmur.

Sah dörd t r fd n suvarma kanallar (müxt lif ölçülü) il hat olunmu dur.

8.5.8.7 Yevlax Tikinti Dü rg si, Boru Anbar Meydanças v tabell m Meydanças * Yevlax Tikinti dü rg si boru anbar v tabell m meydanças b l diyy y m xsus torpaqda, Yevlax h rinin q rbind , s naye rayonunun q rb istiqam tind yerl ir.

Ümumi sah si t qrib n 20 hektard r. Sah d vv lki tikilil rin b zi qal qlar (zirz mil r) a kar edilir. Torpaqdan otlaq kimi istifad olunur.


Son Variant


8.5.8.8 Yevlax Boru Anbar Sah si v Yevlax D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças Maldarlar t r find n istifad olunan, dövl t m xsus bu sah Yevlax n t qrib n 2km c nubunda yerl ir. Torpa n razisi 19 hektard r ki, bura, Yevlax Boru Anbar Meydanças v Yevlax D miryol Qolu v Yükbo altma sah si daxildir. D miryol qolu istifad olunmur v Layih il laq dar istifad y yararl l n t min etm k üçün b zi t mir i l rinin apar lmas z ruri olacaq.

8.5.8.9 Qazanç Boru Anbar Sah si Variant A T xmin n 4 hektarl q bu torpaq sah si Qazanbula n 3km imal- rqind yerl ir. Sah biç n k yerind yerl ir v b l diyy torpa nda yerl ir.

8.5.8.10 Qazanç D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Dövl t m xsus olan bu sah nin razisi t qrib n 2 hektard r. D miryol qolunun istifad olunmad m lum olur.

8.5.8.11 Qazanç Boru Anbar Sah si Variant B razisi t qrib n 6 hektar t kil ed n bu torpaq sah si Qazanbula n 3km imal- rqind

yerl ir. Sah nin istifad olunmad m lum olur v b l diyy torpa nda yerl diyi güman edilir.

8.5.8.12 Goranboy Dü rg si, Variant 3 Bu razinin sah si t xmin n 20 hektard r v onun öz l torpaq olmas hesab olunur. Bu torpaqdan k nd t s rrüfat m qs dil istifad olunma a ba lam v son vaxtlar istifad siz qalm d r. Q sa ot örtüyünün çobanlar t r find n istifad edilm si mümkündür. Bu sah d n imalda yerl n qon u torpaq sah sinin (t xmin n daha 6 hektar) bir torpaq parças n n

hiss si oldu u hesab edilir v k nd t s rrüfat m qs dil istifad olunur.

8.5.8.13 Goranboy/D ll r Tikinti Dü rg si*, D ll r Boru Anbar Sah si v D ll r D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Goranboy tikinti dü rg si Sarov k ndinin imal nda, G nc h rinin t qrib n 17 km-d yerl ir. razisi t xmin n 6 hektard r. Torpaq Sarov b l diyy sin m xsusdur. Torpa n bir hiss sinin q da bec rm i l ri (çox ehtimal ki, bu da) m qs di il istifad edilmi oldu u m lum olur.

Boru anbar sah si kimi istifad olunmaq üçün ba qa bir yer ümumi G nc razisind , D ll r k ndinin lap yax nl nda mü yy n edilmi dir. Sah nin imal hiss si mal-qaran n yeml nm si üçün istifad oluna bil r, c nub istiqam tind ki qalan hiss si is , ç nq l zavodu t r find n istifad olunur. ld olan m lumata gör , torpaq yerli b l diyy y m xsusdur. D miryol qolundan haz rda, meyv nin yükl nm si üçün istifad olunur.

8.5.8.14 Samux Tikinti Dü rg si Variant 3 N z rd tutulan Tikinti dü rg si v boru anbar sah si G nc nin t qrib n 20km imal nda yerl ir v razisi 5.5 hektard r. ld olan m lumata gör , bu torpaq dövl t m xsusdur v çobanlar t r find n otlaq kimi istifad oluna bil r. Sah nin imal- rq, imal-q rb v c nub-q rb s rh dl rind ki suvarma kanallar ndan istifad olunmas dayanm d r.

8.5.8.15 D ll r Boru Anbar sah si Variant 1B (Bayraml ) T qrib n 13,5 hektar razisi olan bu torpaq sah si avtomagistral n 300m imal nda yerl ir. Torpaq öz l otlaq yeridir v q rb s rh dind iki yeni tikili vard r. Tikilil rd n biri p y dir, dig ri is , lav inzibati tikili il birlikd hündür örtülü anbar sah sidir.

8.5.8.16 Tovuz tikinti dü rg si v boru anbar sah si, Varinat 5* Tovuz tikinti dü rg si A a Mülkülü k ndinin yax nl nda yerl ir. Sah t xmin n 30 hektarl q razini tutur. trafdak torpaq intensiv kild bec rildiyind n istifad çil rin


Son Variant


siyah s haz rlanacaq v TSAKÖB-a müvafiq kompensasiya siyas tl ri daxil edil c k. Torpaq A a Mülkülü b l diyy sin m xsusdur.

8.5.8.17 A stafa Dü rg si, Variant 3 Sah t xmin n A stafa v Qo qar aras nda yar yolda yerl ir. Torpa n c mi sah si t xmin n 10 hektard r. Torpa n öz l olmas na dair hesabat verilir. Sah y giri sas (M27) magistral yolundan 4 km m saf d dir. Sah l r otla örtülmü dür, dem li örü kimi istifad edilm si ehtimal olunur. Sah nin bir hiss si 2013-cü ilin mart ay nda sah y s f r rzind umlan rd ki, bu da, sah nin bir illiy dincliy qoyulmu ola bildiyini v ya umluq torpaq

kimi istifad dilmi oldu unu göst rir.

8.5.8.18 Poylu Boru Anbar Sah si A stafan n t qrib n 13km imal nda yerl ir, razisi 6 hektard r. Torpaq öz ldir v örü yerind n ibar tdir. Az sayda suvarma kanallar sah d n keçir v sah nin s rh di boyunca iri suvarma kanal yerl ir.

8.5.8.19 Poylu D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças Sah h m öz l torpaqda, h m d b l diyy y m xsus torpaqda yerl ir. Bu torpaq haz rda gips saxlanma anbar kimi bir istifad çi t r find n istifad olunur v Accord irk ti t r find n icar y götürülmü dür. razisi t qrib n 1 hektard r. Gips yük ma n vasit sil sah y g tirilir v sah d n da n r - d miryol qolundan istifad olunmur, lakin istifad y yararl l n t min etm k üçün üz rind ciddi i görülm si t l b olunmayacaq. Sah d bir s ra hava elektrik x tl ri v giri yolunun sonunda yerli yar mstansiya vard r. X tl rin istiqam tinin d yi dirilm si müv qq ti olaraq yerli istifad çil r t sir göst r bil r.

8.5.8.20 Salo lu D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Dövl t m xsus bu sah nin razisi 2 hektard r. Sah d n iki su borusu keçir. Sah y giri yolu dig r istifad çil r t r find n istifad olunur. D miryol qolu haz rda vaqonlar n saxlanmas üçün istifad olunur.

8.5.8.21 Salo lu Dü rg si B l diyy torpa nda yerl n bu sah nin razisi 6 hektard r. Torpaqdan haz rda otlaq yeri kimi istifad olunur.

8.5.8.22 Salo lu Boru Anbar sah si B l diyy torpa nda yerl n bu sah nin razisi t xmin n 9.7 hektard r. Bu sah otlaq yeri kimi istifad olunur v bu sah nin s rh di yax nl nda ilin t qrib n 6 ay rzind bir çoban n m skunla d daxma vard r.

8.5.9 sas H ssasl qlar sas h ssasl qlar a a dak rtl rl laq dard r:

Layih y aid müv qq ti qur ular n faktiki istifad olunan torpaqda yerl c yiyerd , h tta t sirl r sad c müv qq ti xarakter da m olas bel :

o Mu an Boru Anbar Meydanças nda, D miryol Qolu v Yükbo altmaMeydanças nda d miryol qollar t sadüfi hallarda ba qa istifad çil rt r find n istifad olunur v bu razi, qism n t rk edil c k bir tikilid birneç in k saxlayan maldarlar n çal d yerd n keçir

o Kürd mir Boru Anbar Meydanças (Müsüslü) Variant 2, Goranboy TikintiDü rg si Variant 3 v Kürd mir Tikinti Dü rg si Variant 5- yenimüv qq ti giri yolu k nd t s rrüfat m qs di il istifad olunur

o D ll r D miryol Qolu meyv ixrac üçün istifad olunur v D ll r BoruAnbar Meydanças qism n mövcud ç nq l hasilat i l ri üçün istifad olunur


Son Variant


o Poylu D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças gipsin saxlanmas üçünistifad olunur.

Sah d ilin bir neç ay rzind m skunla an Salo lu Boru AnbarMeydanças ndak çoban.

BVR A6 yax nl nda, müv qq ti m sk n kimi istifad olunan burdaqlar n ba qayer köçürülm si. Bu yerd bir s ra fiziki m hdudiyy tl r s b bind n, o cüml d n,dig r boru k m rl rinin mövcudlu u il laq dar olaraq, lakin bununlam hdudla mamaq rtil , heç bir alternativ mar rut texniki bax mdanm qs d uy un deyildir.

Kürd mir D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças n n agirdl rin keçib-getdiyiyerl k si m sinin t hlük sizlik bax m ndan t sirl ri vard r ki, bu m s l nin h lliz ruri olacaq.

Müv qq ti olsa da, tikinti d hlizind , xüsusil mar rutdan q rb t r fd , yüks kd y rli bitkil rin geni miqyasda intensiv kild kildiyi sah l rd kinçilik i l rininpozulmas n z r çarpan miqyasda ola bil r.

mkir rayonunda CQBKG-nin 287-ci kilometrind ferman n, o cüml d n ya ayevinin köçürülm si 23 n f r t sir ed c k, onlardan 5-i t sir m ruz qalanstrukturda ya ay r v fiziki olaraq köçürülür, dig r 18 n f r is binalardan k ndt s rrüfat v mal-qara b sl nm si m qs dil istifad edirl r. Bu yerd mövcudolan, o cüml d n dig r boru k m rl rinin mövcud olmas da daxil olmaqla, lakinonlarla m hdudla mayan bir s ra fiziki m hdudiyy tl rl laq dar alternativ mar rutseçm k texniki bax mdan m qs d uy un deyil.

Dolan q m nb yi mal-qaradan as l olan insanlar tikinti zaman mane l rl üzlbil r, xüsusil bu, boru k m ri x nd yinin qaz lmas v tikinti d hlizinin s ddal nmas n n t siri il ba l , bir qayda olaraq, istifad edil n otlaq v suvarmasah l rin giri in k silm si n tic sind ba verir. Bu, mar rutun q rb hiss si ilmüqayis d mal-qaran n daha çox b sl nildiyi rq hiss sind ( irvan düzü vQobustan çölü) daha h ssas amil hesab olunur.

8.6 qtisadiyyat

8.6.1 Giri Bu bölm ÜDM, inflyasiya, g lirin paylanmas v x rc strukturlar n hat ed n iqtisadi göst ricil ri ks etdirir. Ölk v regional s viyy üçün köm kçi m lumat n sas m nb l ri a a dak lard r:

Dünya Bank 2010: Az rbaycanda ya ay raitinin qiym tl ndirilm sin dairhesabat

Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

Dünya Bank n n 2008-ci il hesabat , Dünya Bank Qrupunun Az rbaycan üçün Ölküzr m kda l q Strategiyas : FY11-FY14.

Bölm 8.1-d müzakir edildiyi kimi, LTMQ c s viyy sind sas iqtisadi göst ricil r LTMQ c t dqiqatlar ndan ld edilmi dir.

8.6.2 Ölk S viyy si v Regional S viyy - Iqtisadiyyat

8.6.2.1 ÜDM SON ill rd Az rbaycan n ÜDM-i k skin kild artaraq 5,2 milyard AB dollar ndan (2000) 63,3 milyard AB dollar na (2011) çatm d r (C dv l 8-21) v yoxsulluq s viyy si n z r çarpacaq d r c d a a dü mü dür. Neft-qaz sektorunun inki af 1995-ci ild n b ri d niz yataqlar na qoyulan investisiyalar, 2006-c ild istismara verilmi Bak -Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft borusunun v C nub Qafqaz Qaz boru k m rinin (CQBK) tikintisi il mümkün


Son Variant


olmu v neftin artan qiym ti il d st kl nmi dir (Dünya Bank , 2008). 2010-cu ild Az rbaycan ÜDM- gör dünya ölk l ri aras nda iqtisadiyyat n n miqyas na gör Lüksemburq, Belarus v Omandan sonra 70-ci yeri tutmu du (Birl mi Mill tl r T kilat , 2010).

C dv l 8-21: ÜDM v Adamba na ÜDM, 2000-2011

Adamba na ll r

ÜDM Milyon AZN*

ÜDM Milyon AB Dollar AZN AB dollar

2000 4718,1 5272,8 593,2 662,9

2001 5315,6 5707,7 661,7 710,5

2002 6062,5 6235,9 747,5 768,9

2003 7146,5 7276,0 872,7 888,5

2004 8530,2 8680.4 1030.4 1048.5

2005 12.522,5 13.238,7 1494,3 1579,8

2006 18.746,2 20.983,0 2208,2 2471,6

2007 28.360,5 33.050,3 3296,6 3841,7

2008 40.137,2 48.852,5 4603,7 5603,3

2009 35.601,5 44.297,0 4033,2 5018,2

2010 41.574,7 51.799,9 4653,3 5797,8

2011 50.069,0 63.402,56 5530,6 7003,4

M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si * AZN = Az rbaycan manat

Dünya Bank n n m lumatlar na (2008) sas n, 2005-2009-cu ill rd Az rbaycan n ÜDM s viyy si orta hesabla ild 20%-d n çox artm d r. Az rbaycan 2009-cu il maliyy böhran ndan müv ff qiyy tl ç xd v 2009-cu ild ümumi ÜDM art m 9,3% t kil etdi, lakin bu, sas n, neft qiym tl rinin b rpas v 2008-ci il texniki probleml rind n sonra istehsalla laq dar idi. Bununla bel , qeyri-neft sektoru ancaq 3,2% artm , tikinti i l rinin v

s nayenin qeyri-enerji sektorunun (xüsusil kimya s nayesi v polad) geni sur td m hdudla mas na m ruz qalm d r. K nd t s rrüfat 2009-cu ild müsb t 3,5% art m saxlam d r v bu, qism n rzaq böhran ndan sonra Dövl td n al nan yard mla ba l d r (2008-ci il qlobal rzaq qiym tl rinin artmas ) (Dünya Bank , 2008).

8.6.2.2 nflyasiya kil 8-19 ümumi msallar , o cüml d n rzaq, qeyri- rzaq m hsullar v xidm tl r üçün

qiym t msallar n göst rir. 2011-ci ild ümumi msal 176,7% t kil ed r k, 2007-ci ild n b ri n yüks k s viyy d olmu dur. rza n, qeyri- rzaq m hsullar n n v xidm tl rin ümumi qiym ti 2007-ci ild n b ri t dric n artm d r ki, bu da m hsullar n d y rinin artmas n v t dric n artan inflyasiyan göst rir. Qeyri- rzaq m hsul v xidm tl ri il müqayis d qida, içkil r v tütün davaml olaraq n yüks k ümumi msala malik olmu dur.


Son Variant


kil 8-19: Ümumi msallar (2005 = 100)


8.6.2.3 G lir v yoxsulluq s viyy l ri Az rbaycanda iqtisadi inki af n yüks k s viyy si 2000-ci ild n b ri yoxsulluq s viyy sinin n z r çarpacaq d r c d a a dü m si il n tic l ndi. Dünya Bank n n M ulluq v

halinin Sosial Müdafi si Nazirliyi (M SMN) v dig r Dövl t orqanlar il m kda l qla 2008-ci ild apard Ya ay S viyy sinin Ölçülm si T dqiqat (YSÖT) göst rdi ki, Az rbaycanda yoxsulluq s viyy si 2001-ci ild 49,6 %-d n 2008-ci ild 15,8 %- q d r azalm d r. h r razil rind yoxsulluq k nd razil rin nisb t n daha sür tl azalm d r.

kil 8-20 yoxsullu un h rl rd 2001-ci ild olan 55,7 %-d n 2008-ci ild 14,8 %- , k nd yerl rind is 2001-ci ild olan 42,5 %-d n 2008-ci ild 18,5 %- azald n göst rir. Yoxsullu un azalmas struktur islahatlarla, makro-iqtisadi stabillikl , davaml iqtisadi inki afla v sosial müdafi y n z r çarpacaq v saitl rin s rf edilm si il laq dard r v onlar n ham s bir çox ail l rin istehlak s viyy sinin artmas il n tic l nmi dir.

M cburi köçkünl rin (MK) yoxsul olmas daha çox ehtimal edilir, çünki onlar n ks riyy tinin iqtisadi/i imkanlar yoxdur v onlar dövl tin iqtisadi köçürm l rind n xeyli as l d rlar. MK-l r aras nda yoxsulluq h rl rd n k narda olan bölg l rd daha çox n z r çarp r. Bel görünür ki, ictimai binalarda v ya yataqxanalarda ya amaq yoxsulluq riskini a a sal r. Dünya Bank n n (2010) qeydl rin sas n, bu, "kollektiv" ya ay yerl rind ya ayan m cburi köçkünl rin daha çox m qs dli dövl t v qeyri-dövl t müdaxil l rini almas il ba l ola bil r. Yoxsulluq riski evl rd , m nzill rd v öz qohumlar il ya ayan m cburi köçkünl r aras nda art r v m cburi köçkünl r aras nda 'gizli' kas blar fenomenini yarad r (Dünya Bank , 2010).

163.8176.7

167.2 164.8176.7

195.1

116.4129.8 134.1 137.2 140.7

128.6

143.2153.3

159.8167.3

152.7 154.9

126.4 130

0

5

10

15

20

25

200 200 200 201 201

il

D y

Ümumi msallarrzaq, içkil r v

Qeyri- rzaq Xidm tl


Son Variant


kil 8-20: Az rbaycanda Yoxsulluq S viyy si, 2001 v 2008 (%)

M nb : 2001-ci il ATBS (Ail T s rrüfat n n Büdc sin dair Sor u) v 2008-ci il YSÖT

8.6.2.4 G lirin paylanmas /qeyri-b rab rliyi Dünya Bank 2008-ci il üçün qeyri-b rab rliyin t hlilin dair hesabat vermi dir (2010) v bu t hlil sas rifah göst ricisi kimi adamba na g lir /orta istehlaka saslanm d r. Qeyri-b rab rlik k nd yerl rin nisb t n h rl rd daha yüks kdir (32,8%), lakin qeyri-b rab rliyin azalmas k nd yerl rin do ru yön lm y ba lam d r (27,1%). kil 8-21 göst rir ki, orta istehlak (h r ay üçün AZN) h rl rd n yüks k, k nd razil rind is n a a d r. Qeyri-b rab rliyi ölçm k üçün kil 8-21-d Gini msal ndan istifad edilmi dir. K nd yerl rind qeyri-b rab rlik 31% t kil ed n orta ölk s viyy sind n a a d r,

h rl rd is qeyri-b rab rlik orta ölk s viyy sind n yuxar d r.

kil 8-21: h r v K ndl rd Adamba na Orta Istehlak v Qeyri-B rab rlik, 2008

M nb : 2008 YSÖT

ÜDM-n neftd n 23,5%, qeyri-neft iqtisadiyyat n n is 12,4% artd 2001-2008-ci ill rd Az rbaycan g lirin daha b rab r paylanmas n t min etm k üçün mü yy n m k haqlar n art rmaq q rar vermi dir. Sonra minimum ayl q m khaqq 6700 %-d n çox, y ni 1,1 AZN-

122.6115

32.8

15.2

98.893

28.7

95.189

27.1

100106.6

100

3139.7

45.1

0

2

4

6

8

10

12

14

halinin Orta istehlak (h r ay üzr AZN

il )

Orta istehlak (c mi=100)

Gini msal g lir

Metrik

D y r Böyük Kiçik K nd Az rbayca

49.6

55.7

42.5

15.8 14.818.5

0

1

2

3

4

5

6

Az rbayca h K n

%

200

200


Son Variant


d n 75 AZN- art r ld (Dünya Bank , 2010). C dv l 8-22 orta ayl q m k haqq n n 2005-ci ild olan 123,6 AZN-d n 2011-ci ild 363,1 AZN- artd n göst rir (t xmin n 193% art m). Bununla bel , m k haqlar n n artmas na baxmayaraq, Az rbaycanda minimum m khaqq h l d orta ayl q m k haqq ndan 28% a a d r (Dünya Bank , 2010). C dv l 8-22 müxt lif s nayel rd iqtisadi sektorlar üzr t dric n art m göst rir v n yüks k ayl q g lir / m k haqq m d n i l rind n ld edilir (buraya neft v qaz sektoru da daxildir). Da -m d n sektorundan ayl q orta m khaqq 2005-2011-ci ill rd 132% artm d r.

C dv l 8-22: qtisadi Sektor üzr Ayl q G lir (Orta m k Haqq /M vacib)

AZN 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

K nd t s rrüfat , me çilik v bal qç l q

41,6 52,5 86,7 114,5 134,3 160,3 196,4

M d n i l ri 507,3 636,8 851,2 1008,2 992,8 1004,7 1180,3

stehsalat 115,9 141,0 190,4 251,7 267,5 320,5 354,4

Elektrik, qaz v buxar hasilat , paylanmas v t chizi

134,6 164,1 226,6 314,9 322,7 349,4 399,1

Su t chizi; tullant lar n emal v k narla d r lmas

64,4 80,8 135,6 182,6 189,9 197,7 230,6

Tikinti 233,3 293,2 372,3 398,4 440,6 505,8 518,9

Ticar t; n qliyyat vasit l rinin t miri

120,0 129,1 173,5 211,5 215,2 282,8 335,1

N qliyyat v saxlama 124,6 157,2 226,6 300,0 349,2 395,1 447,0

M nzil v ia xidm tl ri üzr i l r 157,9 164,6 212,3 265,4 297,9 333,7 384,5

nformasiya v kommunikasiya 204,8 223,0 364,2 465,6 496,7 531,3 575,7

Maliyy v s orta i l ri 311,7 535,5 707,8 785,4 812,8 990,2 998,2

Da nmaz mlakla ba l f aliyy tl r

56,3 77,7 104,9 147,2 175,8 168,1 224,8

Pe kar, elmi v texniki f aliyy t növl ri

324,4 410,5 556,2 596,1 585,3 592,2 600,1

nzibati v d st kl yici xidm t i l ri

448,5 489,8 534,2 477,9 456,9 526,7 534,9

ctimai administrasiya v müdafi ; sosial mühafiz

133,9 157,8 209,1 287,0 350,1 376,5 392,3

T hsil 66,0 79.6 145.4 214.4 260.0 271.8 283.0

nsan s hh ti v sosial xidm t i l ri

45.2 69.6 94.2 130.1 154.1 155.2 163.9

nc s n t, yl nc v istirah t 51.4 63.2 103.8 143.5 204.2 208.4 211.0

Dig r xidm t növl ri 75,8 96,0 155,3 227,8 250,5 280,3 331,8

qtisadiyyat - c mi 123,6 149,0 215,8 274,4 298,0 331,5 363,1



Son Variant


8.6.2.5 X rcl rin strukturu 2000-ci ill rd ev t s rrüfatlar n n istehlak strukturu n z r çarpacaq d r c d d yi mi dir. Ail t s rrüfatlar n n rzaq istehlak x rcl rind ölk üzr orta pay 2000-ci ild olan 75 %-d n 2008-ci ild 56 %- q d r azalm d r (Dünya Bank , 2010). Kommunal xidm tl rin haqq , xüsusil yoxsul ail l r üçün n z r çarpacaq d r c d artm d r. 2001 v 2008-ci ill r aras nda s hiyy v t hsil üçün öz l x rcl r xeyli artm d r. 2001-ci ill müqayis d 2008-ci ild ail l rin rzaq üçün ay rd qlar v saitl rd (dem k, h mçinin qeyri- rzaq mallar üçün d ) daha yüks k f rq olmu dur. 2009/2010-cu ill rd , hesabatda verildiyi kimi, h m

h rl rd , h m d k ndl rd adamba na n çox ayl q istehlak x rcl ri rzaq m hsullar n hat edir (C dv l 8-23).

C dv l 8-23: Az rbaycan h r v K ndl ri – ev T s rrüfatlar n n X rci: 2009–2010

stehlak X rci: Az rbaycan, h rl r v K ndl r

C mi - Az rbaycan h rl r K ndl r

Adamba na h r ay (AZN) 2009 2010

2010 2009 (%)

2009 2010 2010 2009 (%)

2009 2010 2010 2009 (%)

rzaq m hsullar 68,6 71,1 103,7 70,1 73,2 104,4 67,0 68,6 102,4

Spirtli içkil r 0,7 0,8 106,8 0,8 0,8 106,0 0,7 0,8 107,6

Tütün m hsullar 1,7 1,7 103,8 1,7 1,8 104,8 1,6 1,6 102,0

Paltar v ayaqqab

8,3 10,4 126,3 8,8 11,1 126,6 7,7 9,7 125,1

Su, elektrik, qaz v dig r yanacaq növl ri

8,4 9,9 117,7 8,8 9,9 113,1 8,0 9,9 123,1

M i t mallar , m i t cihazlar v günd lik ev x rcl ri

7,5 10,1 134,9 7,8 10,2 130,5 7,2 10,0 139,8

S hiyy xidm tl ri 4,4 5,4 123,2 4,5 5,4 121,1 4,2 5,3 125,5

N qliyyat x rcl ri 7,6 8,6 113,3 8,3 9,1 110,3 6,8 7,9 116,4

Rabit x rcl ri 3,2 3,9 120,1 3,8 4,6 120,8 2,6 3,0 116,0

yl nc v m d ni x rcl r

3,5 4,7 135,0 3,9 5,1 131,7 3,1 4,3 138,2

T hsil x rcl ri 1,7 2,2 128,5 2,1 2,8 129,5 1,3 1,6 129,2

Mehmanxana, kafe, restoran v yem kxana

9,5 12,6 132,2 10,5 13,4 127,6 8,5 11,7 137,4

Dig r mallar v xidm tl r

4.5 5.9 130.7 4.5 5.9 131.7 4.5 5.9 130.6

stehlak x rci (c mi)

129.6 147.4 113.7 135.5 153.3 113.2 123.2 140.4 113.9



Son Variant


C dv l 8-24 c mi d yi m z ayl q t qaüdün orta m bl inin 2008-ci ild olan 62,9 AZN-d n 2012-ci il 145,1 AZN- artd n göst rir. C mi d yi m z ayl q t qaüd ya l lar n t qaüdl ri, lillik t qaüdü v "ail ba ç s n n itirilm si" t qaüdü daxildir.

C dv l 8-24: Orta Ayl q D yi m z T qaüdl rin M bl i ( lin vv li, AZN): 2008–2012

2008 2009 2010 2011 2012 D yi m z ayl q t qaüdl rin orta m bl i, c mi

62,9 95,8 100,4 112,9 145,1


C dv l 8-25 t qaüd v müavin t alan lil xsl rin say n n 2000-2011-ci ill rd , dem k olar ki, ikiqat artd n göst rir.

C dv l 8-25: T qaüd v Müavin t Alan Qeyd Al nm lil xsl rin Say (ilin vv lin , n f r)

ll r T qaüd v Müavin t Alan lill rin C mi Say

Bunlardan 18 Ya ndan Kiçik, S hh tind Mü yy n M hdudiyy tl r Olan U aqlar

2000 250.712 21.739

2005 393.058 49.135

2007 426.946 48.479

2008 437.627 55.066

2009 458.851 56.433

2010 473.185 58.122

2011 488.551 57.941


8.6.3 LTMQ c S viyy si - qtisadiyyat

8.6.3.1 G lir v yoxsulluq Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 45 %-nin sas g lir m nb yi t qaüd v sosial müavin tl rdir. Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 39 %-nin dolanmas kinçilikd n as l d r. T s rrüfat g lirl rinin dig r m nb l rin dövl td n al nan maa (t xmin n 27%), öz mal-qaras n n b sl nm si (t xmin n 15%), öz l t kilatlar n vasit çilik g lirl ri v sat lar (t xmin n 14%) daxildir ( kil 8-22).


Son Variant


kil 8-22: sas G lir M nb l ri

kil 8-23 g lirin mövsümi göst ricil ri ks etdirilir (B li = g lir mövsümd n as l olaraq d yi ir, Xeyr = d yi m yoxdur). K nd t s rrüfat istehsal ndan as l olan ev t s rrüfatlar n n t xmin n 32%-nin g liri mövsümi s ciyy da y r. ks r t s rrüfatlar üçün n yüks k art m yayda ba verir ( kil 8-23).

kil 8-23: G lir M nb yinin Mövsümiliyi

kil 8-24 son be il rzind g lir m bl ind ba vermi d yi iklikl ri göst rir. Ev t s rrüfatlar n n orta ayl q g liri t s rrüfatlar n t dqiqat n tic l ri sas nda 266 AZN- b rab r götürülür. Son be ild ail l rin t xmin n 29 %-nin g liri artm d r, t xmin n 40% is g lirin son be ild d yi m diyini göst rir ( kil 8-24). T s rrüfatlar n t xmin n 30%-i son be ild g lirl rinin a a dü düyünü bildirir. Ev t s rrüfatlar n n orta ayl q g liri 2011-ci ild ölk üzr 363,1 AZN- b rab r götürülmü orta ayl q göst ricid n 26% a a d r (C dv l 8-22). C dv l 8-22-d göst rildiyi kimi, son bir neç ild milli s viyy d ayl q g lir s viyy si


Son Variant


artm d r, lakin bu orta art m LTMQ c s viyy sind ks etdirilm mi dir, ara d rma zaman LTMQ c s viyy sind ev t s rrüfatlar n n yaln z 29 %-nin g lirinin artmas na dair m lumat

ld olunmu dur.

Dem k olar ki, bütün razil rd LTMQ c s viyy sind g lir bazarlardan istifad imkan n n, yaxud keyfiyy tsiz yollar kimi probleml r n tic sind bel imkan n olmamas n n t sirin m ruz qalm d r. LTMQ c-lar n ks riyy ti magistral yola yax n yerl diyin gör onlar n bazara giri imkan m hdud deyildir.

kil 8-24: Son be il rzind G lir M bl ind D yi iklikl r

8.6.3.2 Ev t s rrüfatlar n n iqtisadi v ziyy ti Ev t s rrüfatlar n n iqtisadi v ziyy ti C dv l 8-26-da göst rilmi dir. Bölm 8.1-d is sosial

raiti a r olan ev t s rrüfatlar n müqayis si il ba l t f rrüatlar müzakir edilmi dir, qeyri-z if ev t s rrüfatlar n n xülas si is a a da göst rilmi dir. T s rrüfatlar n 33 faizi rzaq almaq üçün kifay t q d r pul oldu unu göst rir, lakin onlar paltar alma a ç tinlik ç kir. T s rrüfatlar n 32 faizinin rzaq v paltar almaq üçün kifay t q d r pulu var, lakin onlar davaml i l dil n mallar ala bilmir, ev t s rrüfatlar n n t xmin n 29 %-nin is k nar yard m olmasa, h tta rzaq almaq üçün d kifay t q d r v saiti yoxdur.

C dv l 8-26: Ev T s rrüfatlar n n iqtisadi v ziyy ti

A a dak B ndl rd n Hans Sizin Ail nizin Maliyy V ziyy tini Daha Yax ks Etdirir?

Ev T s rrüfatlar

H tta rzaq almaq üçün kifay t q d r pul yoxdur, biz ya borcalmal , ya da qohumlardan v ya dostlardan yard m almal y q

29%

rzaq üçün kifay t q d r pul var, lakin paltar alma a ç tinlik ç kirik

33%

Qida v paltar üçün kifay t q d r pul var, lakin televizor v ya soyuducu kimi davaml i l dil n yalar almaq imkan m z daxilind deyil.

32%

Vaxta r olaraq davaml i l dil n mallar ala bilirik, lakin daha bahal yalar, m s l n, avtomobil, ev almaq, yaxud xaric s f r imkanlar m z daxilind deyil.

6%

8.6.3.3 X rcl rin strukturu kil 8-25 LTMQ c s viyy sind x rcl rin strukturunu ks etdirir. Hesabatda LTMQ c-lar

aras nda g lirin a a oldu u göst rilir v ev t s rrüfatlar ld etdikl ri g lirin 42 %-ni


Son Variant


rza a ay r r; g lirin 15 %-i is kommunal xidm tl rin öd nm sin v yanaca a s rf olunur; 12% tibbi müalic y x rcl nir. T hsil v ya istirah t s rf edil n v sait 10 %-d n a a d r.

rza a s rf edil n m bl ölk üzr orta s viyy d n a a d r, bunun s b bi, y qin ki, LTMQ c-lar n, qism n d olsa, yard mç k nd t s rrüfat il m ul olmas d r.

kil 8-25: X rcl rin Strukturu

kil 8-26-da kommunal x rcl rin öd nm si, h mçinin t s rrüfatlar n bu x rcl ri gecikdirm d n öd y bilib-bilm dikl ri ks etdirilir.

Ev t s rrüfatlar n n t dqiq edilm sinin n tic l rin sas n, onlar n 53%-i öd ni l ri gecikm d n yerin yetirdikl rini, 37% is öd ni l ri azac q gecikm il yerin yetirdikl rini bildirmi l r. T s rrüfatlar n yaln z çox kiçik faizi ictimai kommunal xidm tl ri öd mir ( kil 8-26).

kil 8-26: Kommunal Xidm t X rcl rinin Öd nilm si


Son Variant


C dv l 8-27 istehlak m hsullar , biznesl r, tibbi müalic , t hsil v ipoteka üçün istifad edilmi v geri öd nilm mi borclar v ya kreditl ri olan t s rrüfatlar n faizini göst rir.

T s rrüfatlar n, dem k olar ki, yar s n n (45,5%) orta hesabla 1510 AZN t kil ed n öd nm mi kreditl ri var. Kreditl r, sas n, m i t avadanl qlar (paltaryuyan ma n, qabyuyan ma n, soyuducu v s.) üçün verilir, çünki ma azalar n ks riyy ti bu mallar m mnuniyy tl kredit sat r v ancaq xsiyy t v siq si t l b edir. Bununla bel , kreditl rin yaln z 25 %-d n bir q d r çoxu i güzar m qs dl rl istifad olunur. Biznes krediti almaq daha ç tindir: m s l n, biznes plan n n t qdim edilm si kimi t l b olunan mü yy n rtl r var. K nd razil rind insanlar n bu prosedurlardan x b ri olmaya bil r v onlar n biliyini art rmaq, bununla da borclardan istifad imkan n yax la d rmaq üçün tez-tez t lim apar l r (C dv l 8-27).

C dv l 8-27: Ev T s rrüfatlar n n Qaytar lmam Borclar v ya Kreditl ri

Kredit Üçün S b b Öd nm mi M i t Borclar v ya Kreditl r

stehlak krediti - M i t texnikas / mebel / kommunal t minat / ev t miri

39,91%

güzar kredit - k nd-t s rrüfat i l ri: avtomobil v i çil rin icar si/suvarma sistemin birl m /istixanan n geni l nm si/z r rvericil r qar d rmanlar n al nmas /mal-qaran n al nmas

27,4%

Tibbi müalic 9%T hsil krediti 2,8% poteka krediti/evl rin t miri 12,8%Dig r 12,8%Heç bir s b b göst rilm yib 2,3%

Borcu olan v ya kredit götürmü t s rrüfatlar n c mi say 45,5%Kreditin orta m bl i 1510 AZN

8.6.4 H ssasl qlar T dqiq edilmi LTMQ c-larda n z rd tutulan CQBKG Layih sinin iqtisadi amill ri il ba l h ssasl qlar a a dak lard r:

Orta ayl q g lir ölk üzr orta m bl d n t xmin n 26% a a d r

T dqiq edilmi LTMQ c-larda g lirin kifay t olmamas n n z r çarpacaq m i tproblemidir. Buna gör d Layih nin yaratd m ulluq imkanlar na v Layih ilba l insanlar n h yat raitin t sir ed bil c k h r hans i l r h ssasl q yüks kolacaq

Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 30%-i son be ild g lirl rinin a a dü düyünü bildirir

K nd icmalar daxilind biznes kreditl rind n istifad ç tin riz verm prosesi vk nd halisi daxilind biliyin az olmas il laq dar ç tindir

Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 40 %-i k nd t s rrüfat ndan ld edil n g lird nas l d r, bu o dem kdir ki, onlar m hsuldarl a t sir ed c k f aliyy tl r yüks kd r c d h ssasd rlar. LTMQ c-lar n magistral yola yax n olmad razil rd yerliistehsal mallar n n bazarda sat h ssas m s l ola bil r ( ks r LTMQ c sas rq-q rb osesin yax n oldu u üçün bu h ssasl n s viyy si a a hesab olunur)


Son Variant


Son 10 ild Az rbaycanda yoxsulluq msal a a dü mü dür. Lakin bu göst riciLTMQ c-lar aras nda v k nd razil rind daha az n z r çarp r. Buna gör dLTMQ c daxilind iqtisadi amill rl laq dar h ssasl q ölk s viyy sind n v ya

h r s viyy sind n yüks k, lakin BTC v CQBK tikintisi zaman mövcud olans viyy d n a a olacaq.

8.7 M ulluq, S ri t v Bacar qlar, Ya ay rtl ri

8.7.1 Giri Bu bölm d h m ölk /regional s viyy d , h m d layih nin t sirin m ruz qalan icmalar s viyy sind m ulluq, i sizlik, ya ay m nb l ri, el c d heyvandarl q t s rrüfat il ba l göst ricil r t qdim olunur. LTMQ c s viyy sind ümumi iqtisadi rtl rd v sosial v ziyy td ba ver n yax la ma LTMQ c-lardak ya ay m nb yinin qiym tl ndirilm sinin sas amill ri kimi n z rd n keçirilmi dir.

Ölk v regional s viyy üzr k nardan al nm m lumatlar n sas m nb l ri a a dak lard r:


Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

Dünya Bank n n 2008-ci il hesabat , Dünya Bank Qrupunun Az rbaycan üçün Ölküzr m kda l q Strategiyas : FY11-FY14.

Bölm 8.1-d müzakir edildiyi kimi, LTMQ c s viyy sind sas m ullu a, bacar qlara v h yat t rzin dair m lumatlar LTMQ c t dqiqatlar ndan ld edilmi dir.

8.7.2 Ölk v Regional S viyy - M ulluq

8.7.2.1 M ulluq v i sizlik C dv l 8-28 göst rir ki, Az rbaycanda ölk s viyy sind i l y n halinin say 2005-2010-cu ill r rzind t dric n artaraq 2010-cu ild 4 milyon 329,1 min n f r çatm d r. Bununla bel , iqtisadi bax mdan f al insanlar n nisb ti Az rbaycan n ümumi halisi il müqayis d 2005-ci ild n b ri ild n il a a dü mü dür v 2010-cu ild ölk halisinin 50.7% iqtisadi bax mdan f al olmu dur. qtisadi bax mdan f al halinin ks riyy ti i l yir. sizl rin say 2005-ci ild olan 317,8 min n f rd n 2010-cu ild 258,3 min n f r azalm d r (19% azalma). 2005-2010-cu ill rd i l y n qad nlar n say 7% artm d r.

Dünya Bank n n göst rdiyi (2010) kimi, Az rbaycanda qeyri-r smi m ulluq sektoru n z r çarpan ölçüd dir v onun getdikc artmas mü ahid olunur. 2006-c ilin hesabat na gör , m k müqavil si sas nda i l y n i çil rin pay 59,5% t kil etmi dir. Öz l sahibkarl n müxt lif növl ri il m ul olan halinin say çox yüks kdir ki, bu, m yi mühafiz edilm y n, qeyri-r smi v keyfiyy tsiz rtl r alt nda i l y nl rin h miyy tli d r c d çox oldu unu t sdiq edir (Dünya Bank , 2010).

C dv l 8-28: M ulluq Üzr Göst ricil r, 2005-2007

2005 2006 2007 2008 2009 2010

halinin orta illik say (min n f r) 8500,3 8609,6 8723,0 8838,5 897,3 9054,3

qtisadi f al halinin say (min n f r)1

4380,1 4402,0 4443,3 4477,7 4531,9 4587,4


Son Variant


2005 2006 2007 2008 2009 2010

qtisadiyyatda m ul olan xsl rin say (min n f r)1

4062,3 4110,8 4162,2 4215,5 4271,7 4329,1

mlak formas : dövl t 1229,8 1271,9 1234,6 1244,4 1149,7 1142,7

mlak formas : qeyri-dövl t 2832,5 2838,9 2927,6 2971,1 3122,0 3186,4

siz xsl r (min n f rl )2 317,8 291,2 281,1 262,2 260,2 258,3

qtisadiyyatda çal an qad nlar n say (min n f r)

1957,6 1984,4 2013,0 2042,1 2071,9 2101,7

qtisadiyyatda i çil rin say (min n f r)3 1300,4 1337,5 1376,0 1410,3 1385,4 1382,9

M ul xsl rin adamba na ÜDM, AZN il 4

3236,9 4203,4 5210,3 5682,9 6205,2 6145,1

qtisadiyyata c lb edilmi i çil rin orta illik m khaqq , AZN il

123,6 149,0 215,8 274,4 298,0 331,5

1 Beyn lxalq m k T kilat n n metodologiyas ndan istifad etm kl 2000-2010-cu ill rd c mi i sizl rin say n n z r almaqla hesablanm d r. 2 Beyn lxalq m k T kilat n n metodologiyas na saslanm d r (o cüml d n r smi status alm i sizl r) 3 2005-2010-cu ilin sonuna struktur siyah s nda i çil rin say 4 2005-ci ilin qiym tl ri il Qeyd: qtisadi bax mdan f al v i l y n halinin say 2000-ci ild n b ri 15 ilin r q ml rin v 2009-cu ild halinin siyah ya al nmas n n n tic l rin saslanmaqla d qiql dirilmi dir M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

kil 8-27 iqtisadi f al hali aras nda i l y nl rin faizinin t dric n artd n göst rir. 2011-ci ild iqtisadi f al halinin 94,6% i l yir, iqtisadi f al halinin 5,4 %-i is i siz idi. ld n il i sizl rin say 1.9 faiz a a dü mü , bel likl , 2005-2011-ci ill rd iqtisadi f al hali aras nda i sizl rin nisb ti 26% azalm d r. Bu i sizlik s viyy sind yax la ma/azalma meylini göst rir.

kil 8-27: qtisadi F al halinin Strukturu (%)

**Beyn lxalq m k T kilat n n metodologiyas na saslanm d r (o cüml d n r smi status qazanm i sizl r) Qeyd: qtisadi f al halinin c mi say 100- b rab rdir.

92.7 93.7 94.1 94.3 94.4 94.6

7. 6. 5. 5. 5.6 5.

010 20 30 40 50 60 70 80 90

100

2005 2007 2008 2009 2010 2011

qtisadi c h td n f al halinin ümumi say ndan m ullu u olanlar – c mi

siz **


Son Variant



8.7.2.2 Yeni yarad lm i l r C dv l 8-29 yeni yarad lan illik i yerl rinin say 2009-cu ild olan 73.613-d n 2011-ci ild 94.111- artm d r (28% art m). 2011-ci ild hesabat verildiyi kimi, yeni yarad lm i l rin

ks riyy ti daimi i yerl ridir (72.353).

C dv l 8-29: Yeni Yarad lm i Yerl rinin Say , 2003-2011-ci ill r

C mi

2003-2008-ci ill rin Dördüncü Rübü

2009 2010 2011

Yeni mü ssis v t kilatlar

128.960 106.626 7291 7425 7618

Mövcud mü ssis v t kilatlar

220.990 193.091 7948 10.792 9159

Yenid n i sal nm mü ssis v t kilatlar

20.416 18.899 801 391 325

T bii i l r 356.796 228.957 38.475 34.113 55251

Dig r (beyn lxalq v yerli layih l r, b rpa i l ri v s.)

279. 848 218.704 19.098 20.288 21.758

Yeni yarad lm i yerl rinin ümumi say

1.007.010 766.277 73.613 73.009 94.111

Bunlardan daimi i yerl ri

727.162 547.573 54.515 52.721 72,353


8.7.2.3 Gender amill ri Qad nlar Az rbaycan n iqtisadiyyat nda mühüm rol oynay r v 2010-cu ild hesabat verildiyi kimi 2,1 milyon qad n iqtisadiyyata öz töhf sini verirdi (C dv l 8-28). C dv l 8-30 2010-cu ild 596404 qad n n i götürülm sini/maa almas n göst rir v onlar n n çoxu s hiyy v sosial müdafi sah l rind çal r. Qalan qad nlar öz l sahibkarl q v ya dig r iqtisadi f aliyy tl r vasit sil milli iqtisadiyyata yard m edirl r.

Muzdlu i c lb edilmi qad nlar n n yüks k say 2008-ci ild qeyd edilmi dir; bu say 2008-2010-cu ill rd qism n (1,2%) azalm d r (C dv l 8-30). Nisb t bax m ndan, verilmi müdd t rzind qad n i çil rinin say n çox artm sektorlara da nmaz mlakla ba l f aliyy tl r, maliyy v s orta f aliyy tl ri v inzibati v d st k xidm tl ri f aliyy tl ri daxildir. Bununla bel , qeyd etm k vacibdir ki, bu sektorlar Az rbaycan n qad n i çi qüvv sinin n z r çarpacaq nisb tini i götürm mi dir. Do rudan da, qad n i çil rin say n n

n yüks k art m art q n böyük m ulluq sektorlar olan t hsil, s hiyy v sosial xidm t sah l rind qeyd edilmi dir.


Son Variant


Bu ill r aras stehsalatda (-9,285) v n qliyyat v anbardarl q sah l rind (-4666) çal an qad nlar n say nda n z r çarpan azalma ba vermi dir.

C dv l 8-30: qtisadi Sektor üzr l y n Qad nlar n Say ( m khaqq Alan çil r), 2005-2010

Sektor 2005 2006 2007 2008 2009 2010

K nd t s rrüfat , me çilik v bal qç l q

8170 8973 8902 9241 8851 7802

M d n i l ri 7052 5952 5983 5665 4474 4321

stehsalat 33.286 31.649 32.301 29.087 25.916 24.001

Elektrik, qaz v buxar hasilat , paylanmas v t chizi

4911 5370 5903 5458 4809 4334

Su t chizi; tullant lar n emal v k narla d r lmas

9258 9354 9977 10.638 9426 8079

Tikinti 5172 6401 6460 7088 6653 5818

Ticar t; n qliyyat vasit l rinin t miri

89.594 88.457 85.855 82.989 86.782 89.748

N qliyyat v anbardarl q

16.263 17.162 16.704 18.420 14.710 11.597

M nzil v ia xidm tl ri üzr i l r

4555 4346 4795 4852 4916 4591

nformasiya v kommunikasiya

9461 9090 8823 8383 8166 8076

Maliyy v s orta i l ri

4328 4988 5912 6863 7095 7258

Da nmaz mlakla ba l f aliyy tl r

2396 2528 2832 3136 3406 4468

Pe kar, elmi v texniki f aliyy t növl ri

14.811 15.175 15.217 16.027 15.885 16.979

nzibati v köm kçi xidm t i l ri

3651 4333 5088 6696 6391 6195

ctimai administrasiya v müdafi ; sosial müdafi

14.957 16.351 13.860 14.526 14.734 15.226

T hsil 227.837 234.217 236.100 231.195 232.892 233.579

S hiyy v sosial xidm t i l ri

99.579 102.458 99.732 105.607 104.678 105.192

nc s n t, yl nc v 32.812 33.434 33.476 33.690 34.513 34.408


Son Variant


Sektor 2005 2006 2007 2008 2009 2010 istirah t

Dig r xidm t növl ri 3562 3622 3830 4350 4458 4732

C mi 591.655 603.860 601.750 603.911 598.755 596.404


8.7.3 LTMQ c S viyy si - M ulluq

8.7.3.1 M ulluqla ba l v ziyy t T dqiq edilmi LTMQ c-larda i sizlik s viyy si (18,2%) milli hesablamalarla (2011-ci ild 5,4%) il müqayis d n z r çarpacaq d r c d yüks kdir. K nd yerl rind iqtisadi f al

xsl rin çoxu öz l k nd t s rrüfat il m ul olur v onlar muzdlu i c lb olunmam lar. Bel xsl rin ks riyy ti özl rini i siz hesab edirl r. l y n qad nlara (15,3%) nisb t n evdar qad nlar n say (16,5%) daha çoxdur ( kil 8-28). T s rrüfatlar n ancaq kiçik faizi i güzar f aliyy tl m uldur ( sas n, i götür n kimi deyil, ail biznesi il ). Ümumiyy tl , yerli muzdlu i imkanlar n n m hdud olmas v insanlar n k nd t s rrüfat sektorunda i l m si a kar olunur.

LTMQ c-lar üzr LTMQ c r hb rl ri il apar lm ilkin müsahib l r göst rdi ki, sürücülük (s rni in, yükda ma), dülg rlik, b nna, elektrik qura d rma i l ri v inzibati i l r üçün kifay t q d r i çi qüvv si vard r.


Son Variant


kil 8-28: M ulluq Statusu v M ulluq Sektoru

kil 8-29 f al kild i axtaran v axtarmayan respondentl rin faizini göst rir. Respondentl rin 61,4 %-i i axtar r v xsi b k l r vasit sil i tapma a çal r; 38,6% respondent is i axtarm r. Bo i yerl ri üçün sas m lumat m nb yi dostlar v qohumlar vasit sil "a zdan a za" yay lan m lumatd r. Dig r m lumat m nb l ri dövl t m ulluq bürosu, q zetl r/jurnallar, TV/radio v öz l i götürm agentlikl ridir ( kil 8-30).


Son Variant


kil 8-29: siz v i Axtaran/i axtarmayan xsl rin faizi

kil 8-30: Axtaranlar Üçün M lumat M nb l ri

kil 8-31 i axtar nda rast g lin n probleml r ks olunur. Respondentl rin 80%-i sas problemi bo yerl rin olmamas il izah edir, 40%-i is laz mi t hsilin olmamas n n da i axtaranlar üçün mane yaratd n qeyd edirl r ( kil 8-31).

Bütün xsi laq l r i axtar lmas nda n t sirli m lumat m nb yi kimi q bul edilir v xsi laq l rin, o cüml d n i sahibl ri/menecerl rl laq l rin olmamas n n i düz lm nin

qar s n k s n n vacib s dl rd n biri kimi göst rilm si t ccüblü deyil.


Son Variant


kil 8-31: Axtar Il Ba l Probleml r

8.7.4 Ölk v Regional S viyy - Ya ay rtl ri

8.7.4.1 Dolan q m nb yi K nd t s rrüfat Az rbaycanda k nd sakinl rinin sas dolan q v g lir m nb yidir, ümumi m ullu un 40%-ini t kil edir (Dünya Bank , 2010). K nd t s rrüfat il m ul olan

xsl rin ks riyy ti öz l sahibkard r v k ndl rd ya ay r. Bununla bel , qeyri-t s rrüfat sektorlar nda i çil rin ks riyy ti muzdlu i çil rdir. Neft sektorunun h yat t rzin /m ullu a yard m k nd t s rrüfat il müqayis d n z r çarpacaq deyil.

kinçilik h l d heyvandarl qla müqayis d daha yüks k t s rrüfat s m r si verir, lakin son ill rd bu sah l rini s m r liliyi aras nda f rq azalmaqdad r. Bu meylin davam ed c yini mü yy n etm k h l çox tezdir (C dv l 8-31). Öz l sahibkarlar, ail ferma v t s rrüfatlar , sas n, kinçilik (52,6%), qalan 47,4% is heyvandarl q vasit sil k nd t s rrüfat n n inki af na öz töhf sini verir (2011-ci il m lumat ). 2005-2011-ci ill rd kinçilik v heyvandarl q sah l rinin s viyy l rind n z r çarpacaq d yi iklikl r olmam d r (C dv l 8-31).

C dv l 8-31: K nd T s rrüfat M hsullar n n Strukturu (Qiym tl r Üzr : Faizl r)

2005* 2007* 2008* 2009 2010 2011

Bütün iqtisadi kateqoriyalar (%)

kinçilik 53,6 59,2 59,5 55,3 51,6 51,7

Heyvandarl q 46,4 40,8 40,5 44,7 48,4 48,3

K nd t s rrüfat mü ssis l ri (%)

kinçilik 20,2 19,4 22,0 30,7 31,2 34,8


Son Variant


2005* 2007* 2008* 2009 2010 2011

Heyvandarl q 79,8 80,6 78,0 69,3 68,8 65,2

Öz l sahibkarlar, ail ferma v t s rrüfatlar (%)

kinçilik 54,9 60,9 61,6 56,9 52,6 52,6

Heyvandarl q 45,1 39,1 38,4 43,1 47,4 47,4

* 2005-2008 üçün m lumat ev t s rrüfatlar n n t dqiqi materiallar sas nda haz rlanm d rv d qiqdir M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

2011-ci ild k nd t s rrüfat torpaqlar , dem k olar ki, 4,8 milyon hektar t kil ed r k, sas n, otlaqlardan, ikinci növb d is bec ril n sah l rd n ibar t olmu dur. C mi 415000

hektar kilm mi torpaq vard r. Torpaqlar n t xmin n 60 %-i öz ll dirilmi dir (C dv l 8-32).

C dv l 8-32: mlak Növl ri Üzr K nd T s rrüfat Torpaqlar (1 yanvar 2011, Min Hektar)

Torpa n Növü Bütün qtisadi Kateqoriyalar

Dövl t Mülkiyy ti

B l diyy Mülkiyy ti

xsi Mülkiyy t

kin sah l ri 1842,7 318,2 101,9 1401,3

Biç n kl r 117,5 22,1 3,2 83,5

Örü l r 2537,7 1382,6 1008,4 8,4

Çoxillik bitkil r 227,4 55,6 5,2 150,3

Herik torpaqlar 41,5 11,8 3,3 19,5

C mi 4766,8 1790,3 1122,0 1663,0M nb : Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si

8.7.5 LTMQ c s viyy si - ya ay rtl ri

8.7.5.1 Heyvandarl q t s rrüfat Qu çuluq v maldarl q heyvandarl q t s rrüfat n n n geni yay lm formas d r, ev t s rrüfatlar n n 32 %-i orta hesabla 2-3 in k; v 66 %-i orta hesabla 12 ev qu u saxlay r (C dv l 8-33).

C dv l 8-33: Heyvandarl q T s rrüfat

Sahiblik Orta say

n k 32% 3

Qoyun 9% 14

Keçi 1% 5

At 2% 1

Ulaq 1% 2.

Ev qu lar (toyuq, qaz, örd k) 66% 12

Ar 0.5% 5 (ye ik)

8.7.5.2 qtisadi, t s rrüfat v sosial sah l r üzr ümumi v ziyy t kil 8-32 LTMQ c-lar n ümumi iqtisadi raitl rinin LTMQ c-lar n ya ay rtl rini

qiym tl ndir rk n sas amill rd n biri oldu unu göst rir. Ev t s rrüfatlar aras nda ya ad


Son Variant


razid ümumi iqtisadi rait son be ild , sas n, yax la d n hiss etmi l rin say (36%) raitin pisl diyini hesab ed nl rd n (16%) iki d f çoxdur. Bu müsb t meyl bu müdd t

rzind ba vermi regional iqtisadi inki afla v dövl tin Az rbaycanda Regionlar n nki af Proqram n n5 q bul edilm si il laq dard r. Ev t s rrüfatlar n n 39 faizi iqtisadi raitl rinin d yi m diyini qeyd edir ( kil 8-32). Ümumiyy tl , bu hesabdan ks r t s rrüfatlar üçün v ziyy t ya stabildir, ya da yax la r.

kil 8-32: qtisadi Status (Son Be Il rzind )

kil 8-33 LTMQ c-da m i t mallar na sahibliyin LTMQ c-lar n dolan q raitini qiym tl ndirm d sas amill rd n biri oldu unu göst rir. Ev t s rrüfatlar n n ks riyy tind r ngli televizor (97%), mobil telefon (93%) v soyuducu (84%) vard r; dig r müxt lif cihazlar ev t s rrüfatlar n n n z r çarpacaq d r c d az qismind vard r (m s l n, ancaq 43 %-nin paltaryuyan ma n var) v 30% ev t s rrüfat nda avtomobil vard r ( kil 8-33).

5 Az rbaycan Respublikas Prezidentinin f rman il “Az rbaycan Respublikas regionlar n n 2009-2013-cü ill rd sosial-iqtisadi inki af Dövl t Proqram ” q bul olunub. Az rbaycan Respublikas qtisadi nki af Nazirliyi, 2012: http://www.economy.gov.az/eng/


Son Variant


kil 8-33: M i t Mallar na Sahiblik D r c si

kil 8-34 ev t s rrüfatlar n n m ulluq statusu, g lir v icman n v ziyy ti il ba l m mnuniyy t s viyy sini göst rir. T s rrüfatlar n 40 %- yax n n n öz iqtisadi v ziyy tinin yax la d n hesab etm sin baxmayaraq, 60 %-d n art q t s rrüfatlar öz m ulluq statusundan v ld etdikl ri g lirl rd n naraz d r v c mi 40 %-d n az t s rrüfatlar icmada olan statuslar ndan naraz d r ( kil 8-34).

kil 8-34: M ulluq Statusu, G lir v Icman n V ziyy ti il Ba l M mnuniyy t S viyy si

kil 8-35-d ev t s rrüfat il ba l vacib m s l l r ks etdirilir. Ev t s rrüfatlar n n 78 faizi göst rir ki, onlar üçün sas problem g lirl rinin kifay t olmad d r. sizlik d h mçinin 60% ail t s rrüfat n narahat ed n sas problemdir. Dig r m i t probleml rin s hiyy , yol, ev, u aqlara qay , su t chizat v tullant lar n k narla d r lmas daxildir. Enerji t chizat n , cinay t v m d niyy ti respondentl rin ancaq kiçik faizi m i t problemi hesab edir ( kil 8-35).


Son Variant


kil 8-35: Ev T s rrüfatlar n n Mühüm M s l l ri

kil 8-36-da LTMQ c-larda mövcud olan sosial probleml r göst rilir. T s rrüfatlar n ancaq çox kiçik faizi (t xmin n 2-3%) cinay t v ail l rin da lmas n n z r çarpacaq v geni yay lm problem kimi qeyd edir. Ev t s rrüfatlar n n ks riyy ti narkotikl rd n sui-istifad v ail d zorak l q kimi sosial probleml rin LTMQ c aras nda mövcud olmad n bildirmi dir. Bununla bel , t s rrüfatlar n 10 %-i spirtli içkil rd n sui-istifad ni v ail d zorak l q/ail da lmas n ancaq mü yy n "qruplar" aras nda mövcud olan problem hesab edir. ks r ev t s rrüfatlar çox nadir hallarda cinay t, narkotikl rd n sui-istifad , zorak l q, spirtli içkil rd n sui-istifad , ail d zorak l q v ail l rin da lmas hallar n n ba verdiyini qeyd edir ( kil 8-36).


Son Variant


0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Cinay t

Narkomaniya

Spirtli içkil rd n sui istifad

Zorak l q

Ail daxili zorak l q

Ail nin da lmas

Burada h miyy tli d r c d geni yay lm problem Bir neç qrupu narahat ed n h miyy tli problem

Bir neç hallarda Burada mövcud deyil

kil 8-36: Sosial Probleml r

8.7.6 H ssasl qlar T dqiq edilmi LTMQ c-larda potensial CQBKG Layih si il laq dar m ulluq v ya ay

rtl ri il ba l h ssasl qlar a a dak lard r:

LTMQ c-larda i sizlik s viyy si milli orta s viyy d n yüks kdir v t dqiq edilmiLTMQ c-da i sizlik mühüm m i t problemi kimi t snif edilmi dir. Ona gör dLayih nin yaratd m ulluq imkanlar v Layih il ba l insanlar n ya ay nat sir ed n h r hans f aliyy tl r yüks k h ssasl q k sb ed c k. H r hansmüv qq ti m ulluqdan sonra da v saitl r q na t v sonradan g lirinitirilm sin h ssasl q yaranacaq

LTMQ c üzvl rinin i tapa bilm m sinin sas s b bl rind n birinin d onlar nt hsilinin, s ri t v bacar qlar n n çat mazl oldu u mü yy n edilmi dir.LTMQ c-da laz mi pe kar v yar m-pe kar i çi qüvv sinin çat mamasm ulluq s viyy sinin gözl nil n s viyy d n az olmas na s b b ola bil rdi

Yerli muzdlu i imkanlar m hduddur v insanlar k nd t s rrüfat sektorundaçal rlar. Buna gör d , k nd t s rrüfat i çil ri xüsusil h ssas olacaq (a a yabax)

K nd t s rrüfat LTMQ c-da sas ya ay t rzi m nb yi olub, i yerl rinin 40 %-inihat edir. K nd t s rrüfat sektorunda i çil r, ad t n, öz l sahibkarlard r v buna

gör d onlar n k nd t s rrüfat il m ul olmas na mane olacaq h r hanst sirl r h ssas olacaqlar

Qad nlar n i l t min olunmas s viyy sind son 10 il rzind yüks li olmu dur.Ona gör d z if qrup olaraq qad nlar n i l t min olunmas il ba l h ssasl q BTCv CQBK x tl rinin tikintisi il müqayis d indi nisb t n az olacaq

LTMQ c-lar aras nda m ullu un v ziyy ti il ba l naraz l q (icmalar n 60 %-d nçoxu naraz d r), ehtimal ki, insanlarda CQBKG f aliyy tl rinin n tic si olaraqm ulluq v ya ay raitinin yax la mas il ba l yüks k gözl ntil r yaradacaq.


Son Variant


8.8 nfrastruktur v Xidm tl r

8.8.1 Giri Bu bölm d h m ölk /regional, h m d LTMQ c s viyy sind infrastrukturun v ziyy ti bar d m lumatlar verilir. Ölk v regional s viyy üçün k nardan al nm m lumatlar n

sas m nb l ri a a dak lard r:

Dünya Bank 2010: Az rbaycanda Ya ay raitinin qiym tl ndirilm sin dairhesabat

Dünya Bank n n 2009-cu il Hesabat : Az rbaycan n Ölk üzr qtisadiMemorandumu.

Bölm 8.1-d müzakir olundu u kimi, LTMQ c s viyy sind infrastruktur v xidm tl r bar d sas m lumatlar LTMQ c-larda apar lm ara d rmalardan toplanm d r.

8.8.2 Ölk S viyy sind - nfrastruktur v Xidm tl r “Az rbaycan n ölk üzr iqtisadi memorandumu”nda (Dünya Bank , 2009) qeyd olunub ki, Az rbaycan n ictimai infrastrukturunun keyfiyy tinin a a olmas 1990-c ill rin ortalar ndan b ri ölk nin inki af na m nfi t sir göst r n amill rd n biri olmu dur. Az rbaycan infrastrukturunun ks r hiss si Sovet dövründ qurulub v maliyy s rmay l rinin laz m q d r olmamas üzünd n infrastrukturlar n çox hiss si pis v ziyy td dir v xidm tl rin keyfiyy ti qeyri-q na tb x dir. Lakin infrastrukturla ba l probleml rin s viyy si sektorlara gör f rql nir. Misal üçün, etibarl su t chizat son bir neç il rzind , sas n, Bak da yax la m d r. Bak dan k narda is bir çox yerl rd ya ayan insanlar n su t chizat yet rsizdir (günd c mi üç saat). Su v kanalizasiya sisteml ri, h mçinin, texniki xidm t v s rmay çat mazl üzünd n t sir m ruz qal r v a a keyfiyy tlidir (Dünya Bank , 2009).

Veril n m lumata gör , Bak da elektrik enerjisi t chizat 95%, ölk nin qalan yerl rind is t xmin n 100% t min olunub, bununla bel elektrik enerjisi t chizat nda arabir k silm l r olur. Ölk d öd ni i vaxtl -vaxt nda h yata keçir n istehlakç lar n çoxuna 24 saat rzind elektrik enerjisi t chizat b rpa olunduqdan sonra xidm tin keyfiyy ti v etibarl l h miyy tli d r c d yax la m d r. H r bir binada elektrik v qaz say aclar mövcuddur,

lakin su say aclar azd r. Yaln z b zi binalarda su s rfini ölç n say aclar mövcuddur.

Son bir neç il rzind Az rbaycan hökum ti kommunal xidm tl r ayr lan v saiti art rm d r. Son bir neç il rzind neft m liyyatlar ndan ld olunan g lir hökum t kommunal xidm tl r s rmay qoyulu unu art rma a imkan vermi dir (Dünya Bank , 2010). Yoxsul t b q nin kommunal xidm tl rd n istifad etm k imkan m hduddur v varl t b q il müqayis d istifad imkan daha a a d r. Yoxsul t b q nin, h mçinin isti su, elektrik enerjisi, kanalizasiya v s hiyy obyektl rind n istifad etm k imkan da m hduddur.

C dv l 8-34: Sakinl rin Kompyuter, nternet v Mobil Telefonlardan stifad imkan

2005 2007 2008 2009 2010 2011 100 n f r sakin dü n kompyuterl r

2,3 3,7 4,4 5,7 9,4 11,7

100 n f r sakin dü n nternet istifad çil ri

8 11 17 27 46 51

Bir sakin dü n beyn lxalq internet

b k si 0,04 0,73 1,2 1,2 4,6 6,4


Son Variant


2005 2007 2008 2009 2010 2011 nternetd n istifad tarifi (ayda 20 saat)

99 99 99 99,6 99,8 99,8

Bir n f r dü n g lir s viyy sin gör internetd n istifad imkan

5 4 2.1 2 1.9 1,8

Bir n f r dü n g lir s viyy sin gör mobil kommunikasiya tarifi (ayl q), faizl

4,5 1,7 0,9 0,7 0,6 0,5


C dv l 8-34-d göst rilir ki, 100 n f r sakin dü n kompyuter v internet istifad çil rinin say çoxalm d r. nternet istifad çil rinin say 2005-ci il göst ricil rin gör 100 n f r üçün 8 n f rd n 2011-ci il göst ricil rin gör 100 n f r üçün 51- q d r artm d r.

8.8.3 LTMQ c S viyy sind – nfrastruktur v xidm tl r

8.8.3.1 nfrastrukturun v ziyy ti/keyfiyy ti Ail l rin t xmin n 60-70 %-i qeyd edirl r ki, onlar enerji t chizat n n, al -veri obyektl rinin, poçt xidm tl rinin v yerli hökum t/inzibati xidm tl rinin yax s viyy d oldu unu hesab edirl r. Sor uda i tirak ed nl rin t xmin n 40 %-i ictimai n qliyyat n nisb t n yax oldu unu hesab edir v yaln z 20% qeyd edirl r ki, ictimai n qliyyat a a s viyy d dir. T xmin n 55-75% qeyd edir ki, kanalizasiya v ax nt sular n n at lmas üçün qur ular ya a a s viyy d dir, ya da mövcud deyildir ( kil 8-37).


Son Variant


kil 8-37: nfrastrukturun V ziyy ti

kil 8-38 infrastrukturun v ziyy tinin d yi m sini göst rir. Sor uda i tirak ed nl rin ks riyy ti qeyd edirl r ki, ax nt sular n n ax d lmas sistemi v kanalizasiya /drenaj

obyektl ri istisna olmaqla, ictimai infrastrukturun keyfiyy ti son bir neç il rzind yax la m d r. Son bir neç il rzind enerji t chizat , al -veri obyektl ri v kriminogen v ziyy t/polis n zar ti yax la m d r ( kil 8-38). Kommunal xidm tl rin v infrastrukturun yax la d r lmas na Az rbaycanda h yata keçiril n regionlar n inki af proqram n tic sind hökum tin regionlara ay rd v saitin art r lmas say sind nail olunmu dur.


Son Variant


kil 8-38: nfrastrukturun V ziyy tinin D yi m si

8.8.3.2 Elektrik enerjisi v qaz t chizat Ev t s rrüfatlar n n ks riyy ti elektrik enerji t chizat (99%) v t bii qaz t chizat (74%) il t min olunmu dur. Ail l rin 46 %-i is qaz balonlar ndan istifad edir ( kil 8-39).


Son Variant


kil 8-39: Elektrik Enerjisind n v Qazdan istifad imkan

8.8.3.3 Qaz t chizat n n keyfiyy ti kil 8-40 elektrik enerjisi v qaz t chizat n n keyfiyy tini göst rir. Sor uda i tirak ed nl rin

t qrib n 80 %-i qeyd edirl r ki, qaz n v elektrik enerjisi t chizat n n keyfiyy ti ya 'yax d r', ya da ' lad r'. Çox a a faiz qeyd edir ki, elektrik enerjisi t chizat yet rsizdir.

kil 8-40: Elektrik Enerjisi v qaz T chizat n n Keyfiyy ti

kil 8-41 yem k bi irm v isitm üçün enerji m nb l rini göst rir. Ail l rin t xmin n 92 %-i üçün qaz yem k bi irm k v istilik m qs dil sas yanacaqd r. Ail l rin 10 %-d n az hiss si yem k bi irm k üçün odundan istifad edir v t xmin n 25% istilik üçün odundan istifad edir.


Son Variant


0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Qaz

Elektrik enerjisi

Taxta

Qaz

Elektrik enerjisi

Kömür / odun kömürü

Taxta

Peyin

Yem

k bi

irmk

üçün

stili

k üç

ün

kil 8-41: Yem k bi irm v isitm üçün enerji m nb l ri

kil 8-42 evd yem k bi irm yerinin v m tb xin mövcudlu unu göst rir. Yem k, sas n, evd bi irilir v ail l rin t xmin n 79 %-nin yem k bi irm k üçün xüsusi ota /m tb xi malikdir.

kil 8-42: Yem k Bi irm Yeri v Evd M tb xin Mövcudlu u

8.8.3.4 Su t chizat sas içm li su m nb l ri su ma nlar d r (ev t s rrüfatlar n n t xmin n 25 %-i), h y td

kran suyu (ev t s rrüfatlar n n t xmin n 22 %-i), ba qa m nb l rd n kran suyu (ev t s rrüfatlar n n t xmin n 18 %-i) v qrunt suyu (ail l rin t xmin n 16 %-i). Ail l rin t xmin n 12 %-i içm li suyu suvarma kanallar ndan ld edir ( kil 8-43).


Son Variant


0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Su ma n

H?y?td? kran suyu

Ba qa m?nb?l?rd?n kran suyu (m?s?l?nqon uluqdak )

Qrunt suyu (icma quyusu)

Suvarma kanallar n n suyu

Evd? olan su x?ttind?ki su

Artezian

Qrunt suyu ( ?xsi quyu)

Dig?r

kil 8-43: sas çm li Su M nb l ri

kil 8-44 içm k m qs dil suyu t mizl y n ail l rin faizini göst rir. Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 45 %-i suyu içm li etm k üçün t mizl yir. Suyun içm k m qs dil istifad olunmas üçün n geni yay lm t mizl nm metodu suyun qaynad lmas d r, eyni zamanda çox az ail suyu alunitl (t xmin n 14%) v filtrasiya metodlar il t mizl yir (da v pamb qdan istifad etm kl ).

kil 8-44: Suyun içm k M qs dil stifad Olunmas Üçün T mizl nm si

H y td kran suyu

Ba qa m nb l rd n kran suyu (m s l n qon uluqdak )

Evd olan su x ttind ki su

Qrunt suyu ( xsi quyu)

Dig r


Son Variant


Su t chizat ndan istifad imkan v keyfiyy ti Ev t s rrüfatlar n n az faizi (t xmin n 8%) evd daimi su t chizat na malikdir, eyni zamanda evl rin t qrib n 77 %-i boru x tti il su t chizat na malik deyil. Bu, sas n, icmalar n k nd tipli olmas il ba l d r v razil rd su t chizat infrastrukturu yet rsizdir. Suyun h cmin g ldikd is ail l rin 72 %-i qeyd edir ki, su t chizat yet rlidir ( kil 8-45).

kil 8-45: Su T chizat n n Daimliyi v H cmi

kil 8-46 ail l rin qeyd etdiyi kimi suyun h cmini göst rir. Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 75 %-i qeyd edir ki, suyun keyfiyy ti ya 'yax d r', ya da 'q na tb x dir ', ev t s rrüfatlar n n t xmin n 10 %-nin q na tin gör is su t chizat n n keyfiyy ti 'yet rsizdir'.


Son Variant


kil 8-46: Suyun Keyfiyy ti

8.8.3.5 Suvarma/S naye suyundan istifad Ev t s rrüfatlar n n t xmin n 47 %-i suvarma sisteml rind n istifad imkan na malikdir v istifad ed bilir. Ail l rin t xmin n 15 %-i suvarma sisteml rind n istifad imkan na malikdirl r, ancaq istifad etmir. Qalan ev t s rrüfatlar (t xmin n 35%) suvarma sistemind n istifad imkan na malik deyil ( kil 8-47).

kil 8-47: Suvarma Sisteml rind n stifad mkan / stifad si

8.8.3.6 Kanalizasiya v tullant lar n k narla d r lmas Ail l rin t xmin n 93 %-i m rk zl dirilmi kanalizasiya sistemin birba a qo ulmay blar v tullant birba a aç q kanallara v ya drenaja at l r. Ail l rin 20 faizi, h mçinin, qeyd edir ki, tullant lar birba a h y tl rin at rlar ( kil 8-48).


Son Variant


kil 8-48: Kanalizasiya v M i t Sular n n K narla d r lmas

8.8.4 T hsil

8.8.4.1 Giri Ölk v regional s viyy üçün k nardan al nm m lumatlar n sas m nb l ri a a dak lard r:


Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si.

LTMQ c s viyy sind t hsil bar d sas m lumatlar LTMQ icmalarda apar lm ara d rmalardan toplanm d r.

8.8.4.2 Milli S viyy d - T hsil T minat v T hsil Mü ssis l rind n stifad mkan Az rbaycanda t hsil s viyy sind n z r çarpacaq nailiyy tl r vard r. T hsil mü ssis l rin q bul göst ricil ri yoxsul v yoxsul olmayan ail l rin u aqlar üçün b rab rdir v yoxsul v yoxsul olmayan ail l rd n olan u aqlar n t dris göst ricil ri aras nda f rq azd r (Dünya Bank , 2010). Az rbaycanl u aqlar daha varl ölk l rl müqayis olunan d r c d riyaziyyatdan yüks k qiym tl r al rlar. Lakin t drisin v t limin keyfiyy ti il ba l h ll olunmal b zi probleml r mövcuddur, m s l n, ali t hsil mü ssis l rin q bul göst ricil ri a a d r.

Ali m kt b m zunlar n n ixtisasla mas v iqtisadiyyat n t l bl ri aras nda böyük f rq mövcuddur. Pe v ali t hsil mü ssis l rind n i l t min olunma il ba l nisb t n m hdud imkanlara malik t dris, s hiyy v istehsalat kimi sah l rd h dd n art q çox müt x ssis m zun olur, halbuki çox az sayda m zun hal-haz rda daha çox i çi t l b ed n k nd t s rrüfat v xidm tl r üzr t hsil alm d r (Dünya Bank , 2010).

Ali t hsil almaq imkanlar il ba l kas b v varl t b q l r aras nda h miyy tli f rq mövcuddur, eyni zamanda, icbari ibtidai/orta t hsil, dem k olar ki, ham üçün t min olunur. Avropa v Orta Asiya il müqayis d , Dünya Bank n n (2010) m lumat na gör , Az rbaycanda ali t hsil daha az ictimai resurslar istifad olunur v h min a r yük ail l rin öhd sin dü ür (Dünya Bank , 2010).


Son Variant


C dv l 8-35 Az rbaycanda t dris mü ssis l rinin say n göst rir 2006-2011. M kt b q d r t dris mü ssis l rinin say 2001-ci ild ki 1790-dan 2011-ci ild 1638- q d r azalm d r, bu müdd t rzind m kt b-ba çalar n say artm d r (çox a a olmu ilkin say il müqayis d ) (C dv l 8-35).

C dv l 8-35: T dris Mü ssis l rinin Say , 2006-2011

h r v K ndl rd Dövl t V Qeyri-Dövl t M kt b q d r T dris Mü ssis l ri (ilin vv li)

2001 2006 2008 2009 2010 2011

U aq ba çalar 552 545 501 484 479 506

Körp l r evi-ba çalar 1194 1182 1124 1094 1115 1103

M kt b-ba çalar 2 4 1 2 5 5

Körp l r evl ri 42 33 32 32 36 24

C mi 1790 1764 1658 1612 1635 1638


8.8.4.3 Milli s viyy d - Mü llim hey ti /Pe m kt bl ri Az rbaycanda pe m kt bl rinin v pe liseyl rinin say 107-d n (2005-ci il) 109-a (2010-cu il) q d r artm d r (yaln z iki yeni m kt b). 2005-2010-cu ill r rzind pe m kt bl rinin v pe liseyl rinin t l b (t xmin n 23%) v mü lliml rinin (t xmin n 3%) say h mçinin artm d r (C dv l 8-36).

C dv l 8-36: Pe m kt bl ri - Saylar , T l b l r v Mü lliml r: 2005-2010

2005 2006 2007 2008 2009 2010

Pe m kt bl rinin v pe liseyl rinin say 107 107 107 108 108 109

Pe m kt bl rin v pe liseyl rin ged n agirdl rin say

22.189 23.813 24.455 25.184 25.562 27.330

H r bir il üzr pe m kt bl rin v pe liseyl rin q bul

12.935 14.590 14.718 13.761 13.497 15.743

Pe (texniki) m kt bl rini bitirmi ixtisasl hey tin say

11.095 12.862 13.156 11.927 12.485 13.011

Pe m kt bl rind v pe liseyl rind mü lliml rin say ( sas hey t)

1906 1971 2051 2163 1996 1969

Mü ssis l rd , institutlarda v t kilatlarda pe kar t lim olunmu hey tin say

5254 6549 6840 4890 4393 4792

xtisaslar n t kmill dirmi /art rm i çil rin v müt x ssisl rin say

10.368 10.707 11.242 11.673 12.670 22.972


2005-2012 ill r üzr t dris mü ssis l rinin ümumi say na g ldikd , sas n dövl t m kt bl ri azalm , qeyri-dövl t m kt bl ri is artm d r (alt yeni m kt b) (C dv l 8-37). Dövl t m kt bl rind agird v mü lliml rin say da, h mçinin azalm d r (C dv l 8-38).


Son Variant


C dv l 8-37: Ümumt hsil Mü ssis l rinin Say ( lin vv li)

T hsilin Formas 2005/2006 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012

Gündüz 4550 4555 4550 4539 4532 4516

Bunlardan

Dövl t1 4538 4538 4 533 4 522 4515 4498

Qeyri-dövl t 12 17 17 17 17 181

C mi 4559 4562 4557 4546 4539 4523 1 H mçinin alt filial mövcuddur

C dv l 8-38: Ümumt hsil Mü ssis l rind agird v Mü lliml rin Say (T dris linin Ba lan c , Min Adam)

T hsilin Formas 2005/2006 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012

Ümumi agirdl r 1586,2 1490,2 1431,5 1367,9 1327,5 1294,1

Ax am 2,6 2,7 2,6 2,9 3,0 2,8

Gündüz 1583,6 1487,5 1428,9 1365,0 1324,6 1291,3

Bunlardan

Dövl t 1578,6 1480,6 1421,7 1357,8 1318,1 1284,7

Qeyri-dövl t 5,0 6,9 7,2 7,2 6,5 6,6

C mi mü lliml r 171,8 176,3 174,4 173,3 172,6 163,5

Dövl t 171,0 175,2 173,2 172,2 171,4 162,4

Qeyri-dövl t 0,8 1,1 1,2 1,1 1,2 1,1


Yetim evl rinin say nda heç bir d yi iklik olmam d r. Lakin internat-m kt bl rin ümumi tipl ri 2001-ci ild n 2011-ci il q d r azalaraq 38-d n 22-y dü mü dür (C dv l 8-39). Bu azalman n s b bi m lum deyil.

C dv l 8-39: U aqlar Üçün nternat M kt bl r ( lin Ba lan c )

2001 2006 2008 2009 2010 2011

Körp l r evl rinin say 4 4 4 4 4 4

U aq evl rinin say 6 6 6 6 6 6

Yetiml r v u aqlar üçün internat m kt bl rin say 2 2 2 2 2 2

S hh ti il ba l problemi olan u aqlar üçün xüsusi internat m kt bl rin say 13 12 14 11 11 11

qli c h td n z if u aqlar üçün internat m kt bl rin say 2 2 2 2 2 2

Ümumi tipi internat m kt bl r 38 39 31 30 23 22


Son Variant


8.8.4.4 LTMQ c s viyy sind – t hsil t minat v t hsil mü ssis l rind n istifad imkan Sor uda i tirak ed nl rin t xmin n 60 %-i orta v ya texniki t hsili oldu unu, 20 %-i is heç bir t hsilinin olmad n qeyd etmi l r. Ail l rin 10 %-d n az hiss sinin ali t hsilli üzvl ri var ( kil 8-49).

kil 8-49: T hsilin S viyy si

kil 8-50 m kt b ya nda olan u aqlar n m kt b davamiyy tini göst rir. Evl rin t xmin n yar s nda m kt b ya nda u aqlar vard r v onlar n, dem k olar ki, ham s m kt b gedirl r. Ail l rin yaln z 1 %-ind m kt b getm y n m kt b ya l u aqlar vard r.

54%

45%

1%B li

Xeyir

M kt bya l u aqlar nl

kil 8-50: M kt b Ya nda U aqlar n M kt b Davamiyy ti

kil 8-51 göst rir ki, ail l rin 69 %-i m kt b l vazimatlar n n al nmas il ba l ç tinlik ç kirl r, ail l rin 72 %-i m kt bli formalar n n al nmas il ba l ç tinlik ç kirl r. Ail l rin 18 faizi, h mçinin, lav d rsl rin haqq n n öd nilm si il ba l ç tinlik ç kir. Ail l rin çox a a faizi f rdi mü llim v lav d rsl rin haqq n n öd nilm si il ba l heç bir ç tinlik ç kmir.


Son Variant


kil 8-51: M kt b T hsilinin v D rs L vazimatlar n n Qiym tl rinin Münasibliyi

M kt b ya nda u aqlar olan sor uda i tirak ed n ail l rin 43 faizi qeyd edir ki, yerli m kt bin keyfiyy ti yax d r ( kil 8-52), sor u i tirakç lar n n 47 %-i is qeyd edir ki , yerli m kt bin keyfiyy ti son be ild yax la m d r ( kil 8-53).


Son Variant


kil 8-52: Yerli M kt bl rin Keyfiyy ti (M kt b Ya nda U aqlar Olanlar Üçün)

kil 8-53: M kt bl rin Keyfiyy ti (Son Be ld )

kil 8-54 sor u i tirakç lar n n ali t hsill ba l mülahiz l rini göst rir: 68% hesab edir ki, u aqlar n n ali t hsil d r c si almas h dd n art q vacibdir, sor u i tirakç lar n n 10 %-i is bel dü ünür ki, ali t hsilin ld olunmas , arzuolunan olsa da, z ruri deyildir.

kil 8-54: Ali T hsil Bar d Mülahiz l r


Son Variant


8.8.5 M nzil T minat Ölk s viyy si v regional s viyy üzr k nardan al nm m lumat n sas m nb l ri a a dak lard r:

UNDP (BMT P), 2010: 'M nzil t minat üzr ölk profill ri '.http://www.unece.org/fileadmin/DAM/hlm/documents/Publications/cp.azerbaijan.e.pdf

Az rbaycan Respublikas n n Dövl t Statistika Komit si.

LTMQ c s viyy sind m nzil t minat bar d sas m lumatlar LTMQ c-larda apar lm t dqiqatlar zaman toplanm d r.

8.8.5.1 Milli s viyy d - m nzil t minat bar d ümumi m lumat Az rbaycandak mövcud m nzil t minat t s rrüfat , ümumilikd , m nzill rin tikildiyi dövr aid edilm kl t snif edil bil r:

sas n, h rl rin tarixi hiss l rind yerl n Sovet dövründ n önc (y ni 1920-ciill r q d r) tikil n evl r. Ümumiyy tl , bu ya ay yerl ri müasir standartlara nailolmaq üçün yenid n qurulmal v b rpa olunmal d r. Bu ya ay yerl rinin b zihiss l ri çox pis fiziki v ziyy td dir

kinci Dünya müharib sind n vv l tikil n, sas n, k nd yerl rind yerl n ya aybinalar (1920-1940)

kinci Dünya müharib sind n sonra tikilmi ya ay binalar . Blok tipli ya aybinalar n n kütl vi tikintisi 1960-c ill rd ba lam d r. Bir çox yeni rayonlar bubinalarla planla d r lm v tikilmi dir

1990-c ill rd tikilmi binalar. H min dövrd dövl t sektoruna aid m nzil tikintisininmaliyy l dirilm si azald v sas n, kottec tipli öz l mülkl r tikilm y ba land .

Az rbaycanda m nzil t minat sektoru ciddi probleml rl üzl ir. M nzil t minat il ba l probleml r ölk üzr m nzil t minat na v onunla laq dar i l r gör cavabdeh olan vahid Dövl t qurumu t r find n idar olunmur. Milli m nzil t minat siyas tini ks etdir n vahid s n d mövcud deyil. M nzil t minat il ba l probleml r bir s ra qanunlarla t nziml nir ki, onlar ayd n deyil v natamamd r (BMT-nin nki af Proqram , 2010).

Ümumi ya ay fondu 2002-ci ild n 2008-ci il q d r 97,7 milyon kvadrat metrd n (m2) 107.9 milyon m2- q d r artm d r v 2008-ci il göst ricil rin sas n, bir sakin dü n sah nin ölçüsü 12,7 m2 olmu dur. H m h r, h m d k nd yerl rind ümumi ya ay fondu 2002-2008 ill r rzind 10-11% artm d r (C dv l 8-).

C dv l 8-40: Ümumi Ya ay Fondu, 2002-2008 (Milyon, m2)

Ya ay Fondu (m2, Milyon)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

h r razil ri 55,4 56,4 57,0 57,8 59,3 60,1 60,7

Bir sakin dü n orta sah (m2)

13,5 13,8 13,6 13,8 13,9 13,9 13,9

K nd razil ri 42,3 42,8 43,4 43,8 44,7 45,3 47,2


10,8 10,7 11,1 11,0 11,2 11,2 11,5


Son Variant


Ya ay Fondu (m2, Milyon)

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

C mi 97,7 99,2 100,4 101,6 104,0 105,4 107,9


12,2 12,2 12,4 12,4 12,6 12,6 12,7

M nb : Qaçq nlar n v M cburi Köçkünl rin l ri üzr Dövl t Komit si

8.8.5.2 LTMQ c s viyy sind – M nzil t minat Ail l rin t xmin n 99 %-i öz l evl rd ya ay r, ail l rin 45 %-i ümumi ya ay sah si 60-100m2 olan evl rd ya ay r. Sayca bundan bir az çox olan qalan ail l rin evl ri ümumi ya ay sah si 60-100m2 olan evl rl müqayis d nisb t n böyükdür ( kil 8-55).

kil 8-55: M nzill rin Tipi v raiti

kil 8-56-da m nzill rin n vaxt t mir edildiyini v haz rda t mirinin n v ziyy td oldu unu göst rir. Sor uda i tirak ed nl rin t xmin n 26 %-i qeyd edir ki, onlar n evl ri 5 ild n az müdd t önc t mir olunub; ail l rin t xmin n 22 %-i h min müdd tin 5-10 il oldu unu bildirir. Sor uda i tirak ed nl rin t xmin n 55 %-i qeyd edir ki, onlar n evl rinin

sasl t mir ehtiyac vard r, 10 %-d n az hiss is qeyd edir ki, onlar n evl ri çox yax v ziyy td dir ( kil 8-56).

kil 8-57 ail l rin ya ay raitini göst rir. Ail l rin yar s öz ya ay raitl rini “q na tb x ” qiym tl ndirirl r, ail l rin t xmin n 20 %-i is qeyd edir ki, onlar n ya ay

raiti ya yax , ya da pisdir. Ail l rin 1 %-d n az hiss si bildirir ki, onlar n ya ay raiti ' lad r' ( kil 8-57).


Son Variant


kil 8-56: M nzill r n Vaxt T mir Edilmi dir v Haz rda n V ziyy td dir

kil 8-57: Ail l rin Ya ay raiti


Son Variant


kil 8-58 ail l rin ya ay raiti il ba l sas probleml ri göst rir. Ya ay raiti il ba l sas probleml r kanalizasiyan n olmamas (sor uda i tirak ed nl rin 60 %-i bunu qeyd

edir) v evl rin pis v ziyy td olmas (divarlar, tavanlar v dam, siçan/siçovullar n v n mi liyin olmas ) ( kil 8-58).

kil 8-58: Ail l rin Ya ay raiti Il Ba l sas Probleml r

8.8.6 Dig r Sosial Xidm tl r

8.8.6.1 Tarixi v m d ni razil r LTMQ c-lar n mühüm hiss si ümumi, tarixi v m d ni h miyy tli sah l r malikdir ( kil 8-59). Layih il laq dar m d ni irs il ba l m s l l r t f rrüat il F sil 7 Bölm 7.10-da göst rilib.


Son Variant


kil 8-59: Ümumi, Tarixi v M d ni h miyy tli riz l rin Olmas

8.8.7 H ssasl qlar T dqiq olunan LTMQ c-lar üzr , infrastrukturun v xidm tl rin potensial CQBKG layih si il ba l h ssasl a a dak lard r:

M i t tullant lar n n toplan lmas obyektl ri ümumilikd pis v ziyy td dir v yamövcud deyildir. Son bir neç il rzind mühüm d yi iklik olmam d r

Kanalizasiyan n olmamas LTMQ c-larda ya ay raiti il ba l n mühümm s l dir. Bir çox icmalarda kanalizasiya sular birba a aç q drenaja v ya quyularaax d l r. Son bir neç il rzind bu sah d mühüm d yi iklik olmam d r

Boru x tti il t chiz olunan içm li suyun olmamas . LTMQ c-lar, sas n, ma nlag tiril n sudan istifad edirl r v b zi hallarda qrunt sular n n ç xar lmas üçünquyulardan istifad edirl r

S ri t li – yar m-s ri t li i çi qüvv si t l binin qar lanmas üçün ali t hsilli m zun/ixtisasl kadrlar n çat mazl var. Ail l rin 10 %-d n az ali t hsil d r c si alm ,heç olmasa, bir n f r ail üzvün malikdir

LTMQ c-larda evl rin v binalar n v ziyy ti ümumilikd pisdir. ld edilmim lumata gör , evl rin ks riyy tinin t miri yoxdur.

8.9 Yol H r k ti v N qliyyat

8.9.1 Giri Bu f sil CQBKG layih sinin tikinti m rh l si rzind istifad si ehtimal olunan sas mar rutlar üzr yol h r k tinin ilkin rtl rini t svir edir. Bu sas mar rutlara Tikinti texnikas n n h r k ti üçün istifad olunacaq magistral yollar n ( sas n, M-3 rq-q rb osesi), n z rd tutulan ya ay dü rg l rin ged n yollar n v boru anbar sah l rinin,

n z rd tutulan Tikinti dü rg l rind n v boru anbar sah l rind n boru x ttinin tikinti d hlizin ged n yollar n v tikinti d hlizin dig r giri yollar n n daxil olunmas n z rd tutulur. Bu f sil, sas n, 2012-ci ilin fevral ay nda keçiril n sah t dqiqatlar rzind toplanm m lumatlara, el c d Bak -Tbilisi-Ceyhan (BTC) v C nub Qafqaz Boru K m ri (CQBK) (2002) üzr traf mühit v sosial sah y t sirin qiym tl ndirm si ( MSSTQ) zaman toplanm yol h r k tin dair ilkin m lumatlar n n z rd n keçirilm sin v müqayis sin saslan r.

Bu bölm mövcud ilkin m lumat m nb l rini n z rd n keçirir v ilkin yol h r k ti rtl rinin ba a dü ülm si üçün yeni m lumatlar n ld edilm si m qs di il istifad olunmu sah


Son Variant


t dqiqat metodologiyas n t svir edir. Bundan lav , bu f sil istiqam t, h cm, avtomobill rin h r k t sxemi v vaxtlar c h td n yol h r k ti üzr ümumi t sviri t min edir. Bu bölm mü yy nl dirilmi ba l ca h ssas sah l rin xülas si il tamamlan r.

8.9.2 Metodologiya

8.9.2.1 Masaüstü m lumat m nb l ri v m lumat çat mazl ld olan ilkin m lumatlar n ba a dü ülm si üçün BTC/CQBK layih si üzr MSSTQ

s n dinin (2002) lav l rind t qdim olunan yol h r k tin dair ilkin t dqiqatlar n z rd n keçirildi v CQBKG layih sinin hat etdiyi sah il laq dar olaraq yol h r k tin dair ilkin m lumatlar n mü yy nl dirilm si üçün t l b olunacaq h r hans çat mayan m lumatlar n mü yy nl dirilm si m qs dil t hlil apar ld . BTC v CQBK üzr MSSTQ s n dl ri üçün yol h r k tin dair ilkin t dqiqatlar 2001-ci ild h yata keçirilmi dir. H min vaxt yol

b k si, sas n, pis v ziyy td idi v bir çox yollar n i qland rma v ya t hlük sizlik infrastrukturu çat m rd , h mçinin asfaltlanmam d . Ölk d ki yard mç yollar n ks riyy ti h l d bu v ziyy td dir. Lakin son 10 ild bir neç mühüm yol t kmill dirm layih l ri h yata keçirilmi dir, o cüml d n p k Yolu layih si. Bu yol Bak dan Az rbaycan razisi il Gürcüstana q d r uzanan sas M-3 rq-q rb magistral n v h mçinin Az rbaycan razisi üzr Rusiyaya v rana avtomobil h r k tini t min ed n imal-c nub magistral n h miyy tli d r c d yax la d rm d r. rq-q rb magistral yolu CQBKG boru k m ri

mar rutunun ks r hiss sin paralel keçdiyin gör Layih il ba l avtomobill rin h r k ti üçün ondan istifad olunacaq. Boru k m rinin tikinti d hlizinin giri yollar , sas n, magistral yoldan ayr l r, ona gör d n z rd tutulan ya ay dü rg l ri v boru anbar sah l rin gedi -g li i asanla d rmaq m qs dil bu obyektl r magistral yolun yax nl nda yerl diril c k.

BTC/CQBK boru k m rl ri üzr yol h r k tin dair m lumatlar n t xmin n 10 il bundan vv lki dövr aid olmas n v avtomobil sahibliyinin d yi m sini (tipi v say ), o cüml d n

yol sisteminin keyfiyy tinin yax la d r lmas n n z r alaraq, bel hesab olundu ki, 2001-ci il aid olan mövcud m lumatlar yol h r k tin dair cari v ziyy ti ks etdirm y c k v bel likl , n z rd tutulan CQBKG Layih sinin t sirl rinin düzgün qiym tl ndirilm si üçün yol h r k tin dair müasir t dqiqatlar n n h yata keçirilm si t l b olunacaq.

8.9.2.2 CQBKG üçün yol h r k ti il ba l sah t dqiqat

Giri CQBKG üzr MSSTQ üçün haz rk sas rtl rin mü yy nl dirilm si üçün yol h r k tin dair müasir t dqiqatlar apar ld . CQBKG Tikinti texnikas üçün istifad olunmas n z rd tutulan yollar n nümun si hesab olunan yerl rd yol h r k ti ax nlar n n qeydiyyatdan keçirilm si m qs dil 21-29 fevral 2012-ci il tarixl ri aras nda 10 t dqiqat nöqt sind yol h r k ti say aclar quruldu (bax C dv l 8-40). T dqiqatlar h ft içi (y ni h ft nin I-V günl ri) h r bir razid h yata keçirildi v üst lik olaraq, h ft sonunda (y ni nb v bazar günl rind ) yol h r k ti h cml rinin v nümun l rinin h ft içi il müqayis d

h miyy tli d r c d f rql nib-f rql nm diyini yoxlamaq üçün 3 razid (4, 6 v 8-ci razil r) h ft sonu ( nb -bazar) t dqiqatlar da h yata keçirildi. Bu ilkin baza m lumat

olaraq q na tb x hesab edildi, çünki tikinti i l rinin h ft d yeddi gün h yata keçirilm si t l b oluna bil r.

Yol h r k tin dair t dqiqatlar T dqiqat qrupu t r find n seçil n t dqiqat razil ri C dv l 8-40-d t f rrüat il verilib v Tikinti texnikas n n ks r hiss si üçün istifad edilm si n z rd tutulan CQBKG obyektl rinin yax nl nda olan n münasib yerl r hesab olundu. T dqiqat razil ri a a dak mülahiz l r n z r al nmaqla seçildi:

razi 1 S ng çal terminal n n lap yax nl ndad r, imal-c nub magistral yolununüstünd v layih personal n n Bak dan n z rd tutulan Tikinti dü rg l rin v


Son Variant


boru anbar sah l rin v boru k m rinin tikinti d hlizi üzr müxt lif yerl r da nmas üçün n z rd tutulub

razi 2 CQBKG tikinti dü rg sinin v Mu andak boru anbar sah l rinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v rq-q rb magistral yolunun üstünd dir

razi 3 CQBKG tikinti dü rg si v Kürd mird ki boru anbar sah l rinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v rq-q rb magistral yolunun üstünd dir

razi 4 CQBKG tikinti dü rg sinin v Yevlaxdak boru anbar sah sinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v rq-q rb magistral yolunun üstünd dir

razi 5 CQBKG tikinti dü rg sinin v Yevlaxdak boru anbar sah sinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v CQBKG tikintisi zaman istifad oluna bil c k mövcud CQBK /BTC giri yolunun üstünd dir.

razi 6 CQBKG tikintisi zaman istifad oluna bil c k tikinti d hlizin ged nmövcud CQBK /BTC giri yolunun üstünd dir v G nc nin t xmin n 3km imal-q rbind yerl ir

razi 7 CQBKG tikinti dü rg si v Goranboydak boru anbar sah l rinin 1-ciAlternativ variant n n v Zazal d miryolu x tti razisinin lap yax nl ndad r v

rq-q rb magistral yolunun üstünd dir

razi 8 CQBKG tikinti dü rg si v Tovuzdak boru anbar sah sinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v rq-q rb magistral yolunun Tovuzdan c nubdak hiss sinin üstünd dir

razi 9 CQBKG tikinti dü rg si v Tovuzdak boru anbar sah sinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v CQBKG tikintisi zaman istifad oluna bil c k mövcud CQBK /BTC giri yolunun üstünd dir.

razi 10 CQBKG tikinti dü rg si v A stafadak boru anbar sah sinin 1-ciAlternativ variant n n lap yax nl ndad r v A stafadan imalda boru k m rinin tikinti d hlizi istiqam tind ged n magistral yolun üstünd dir.

Yuxar da aç qlanm n qliyyat ax n n n öyr nilm si yerl ri lav müv qq ti qur ularla laq dar yollara aiddir. Odur ki, n qliyyat n h r k ti v da nma bar d ilkin m lumat n

verilm si üçün lav m lumat t l b olunmur.

Bütün boru k m ri mar rutu üzr t dqiqat razil rinin x rit si kil 8-60-da t qdim olunub. F rdi t dqiqat razil ri kil 8-61 - kil 8-67-d t qdim olunub.

C dv l 8-40: Yol H r k tin Dair T dqiqatlar

T dqiqat Apar ld Yer

Yax nl qdak razil r

Yolun Tipi rq

istiqam tind

imal istiqam tind

T dqiqat n Apar lma Dövrü

razi 1 S ng çal Magistral yol

8879160 4454645 H ft içi (I-V günl r)

razi 2 Mu an Magistral yol

8825022 4447293 H ft içi

razi 3 Kürd mir Magistral yol

8764112 4473378 H ft içi

razi 4 Yevlax Magistral yol

8676493 4500746 H ft içi / H ft sonu ( nb -bazar)

razi 5 Yevlax Giri yolu 8681417 4497324 H ft içi razi 6 G nc Giri yolu 8618101 4488483 H ft içi


Son Variant


razi 7 G nc Magistral yol

8623773 4506947 H ft içi /H ft sonu

razi 8 Tovuz Magistral yol

8550393 4543924 H ft içi / H ft sonu

razi 9 Tovuz Giri Yolu 8550972 4544264 H ft içi

razi 10 A stafa Magistral yol

8537084 4554815 H ft içi

N qliyyat n t dqiqi tikinti dü rg si v boru saxlama meydançalar n n 2-ci Alternativ variant t yin edilm zd n vv l apar lm d ; ona gör d , giri yollar n n yeri 1-ci Alternativ sah l r

sas n t yin edilmi dir. Vaxt n azl il laq dar tikinti dü rg si v boru saxlama meydançalar n n 2-ci Alternativ variant nda verilmi yerl rd n qliyyat n t dqiqini aparmaq mümkün olmad . Bununla bel , bu sah l r tan l q s f rl ri edilmi v ld edilmi m lumat t qdim edilmi dir.

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-10

6

kil 8

-60:

Yo

l Hr

kti

n D

air

Td

qiq

atla

r

CQ

BK

G m

arru

tu

Ölk

nin

srh

di

CQ

BK

G 1

0km

KG

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki

mü

ahid

mnt

qsi

rti i

arl

r

Mn

tq

10

Sn

gça

l

Mn

tq

9

Mn

tq

8

Mn

tq

7

Mn

tq

6

Mn

tq

5

Mn

tq

4

Mn

tq

3

Mn

tq

2

Mn

tq

1

Mu

anH

acq

abu

l

Kü

rdm

ir

Uca

r

Yev

lax

Min

gçe

vir

Go

ran

bo

Bo

rsu

nlu

Gn

c

Dll

r T

ovu

z

Ast

afa

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-10

7

kil 8

-61:

Yo

l hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 1

, S

ng

çal Y

axn

ln

da

Mn

tq

1

Sn

gça

l

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki

mü

ahid

mnt

qsi

T

ikin

ti dü

rgsi

v a

nbar

sah

si -

va

riant

rti i

arl

r

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-10

8

kil 8

-62:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 2

, Mu

an Y

axn

ln

da

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u C

QB

KG

KG

Q

sb

N

qliy

yat

axn

üzr

sah

dki

m

üah

id m

ntq

si

Tik

inti

dürg

si v

anb

ar

sah

siva

riant

rt

i iar

lr

Mn

tq

2

Mu

an

Mu

and

a ti

kin

ti d

ürg

si –

var

ian

t 3

Mu

and

a b

oru

an

bar

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-10

9

kil 8

-63:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 3

, Kü

rdm

ir Y

axn

ln

da

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki

mü

ahid

mnt

qsi

Tik

inti

dürg

si v

anb

ar s

ahsi

-

varia

nt

rt

i iar

lr

Mn

tq

3

Kü

rdm

ir

Kü

rdm

ird

Tik

inti

dü

rgsi

b

oru

an

bar

Kü

rdm

ird

bo

ru b

oal

tma

hi

Kü

rdm

ird

bo

ru b

oal

tma

hi

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-11

0

kil 8

-64:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 4

v 5

, Yev

lax

Yax

nl

nd

a

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki m

üah

id

mnt

qsi

T

ikin

ti dü

rgsi

v a

nbar

sah

si -

va

riant

rti i

arl

r

Mn

tq

4

Mn

tq

5

Yev

laxd

a ti

kin

ti d

ürg

si –

var

ian

t 1

Yev

lax

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-11

1

kil 8

-65:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 6

v 7

, G

nc

Yax

nl

nd

a

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki m

üah

id

mnt

qsi

Tik

inti

dürg

si v

anb

ar s

ahsi

-

varia

nt

rti i

arl

r

Mn

tq

6

Mn

tq

7

Zaz

al b

oru

bo

altm

a

Tik

inti

dü

rgsi

v b

oru

an

bar

Go

ran

bo

y ra

zisi

2

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-11

2

kil 8

-66:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 8

v 9

, To

vuz

Yax

nl

nd

a

Mn

tq

8

Mn

tq

9

To

vuzd

a ti

kin

ti d

ürg

si –

va

rian

t

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki

mü

ahid

mnt

qsi

T

ikin

ti dü

rgsi

v a

nbar

sah

si -

va

riant

rti i

arl

r

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-

iqtis

adi B

aza

8-11

3

kil 8

-67:

Yo

l Hr

kti

nin

Td

qiq

at

razi

si 1

0, A

staf

a Y

axn

ln

da

Mn

tq

10

CQ

BK

G m

arru

tu

Giri

yol

u

CQ

BK

G K

G

Qs

b

Nql

iyya

t ax

n ü

zr s

ahd

ki

mü

ahid

mnt

qsi

T

ikin

ti dü

rgsi

v a

nbar

sah

si -

va

riant

rti i

arl

r

Ast

afad

a b

oru

an

bar


Son variant


Sah t dqiqat üsullar H r bir raziy n az iki t dqiqatç s f rb r olunmu du. ki t dqiqat qrupu laq li f aliyy t göst rirdi v t dqiqatlar müxt lif razil rd eyni zamanda apar rd . Bütün t dqiqat

razil rind t dqiqatlar saat 09.00 - 17.00 aras nda apar ld , 8 saatl q ölçm müdd ti, Tikinti texnikas n n yollardan n z rd tutuldu u kimi istifad ed c yi v dig r yol h r k ti i tirakç lar il t mas yaratd müdd td , ad t n, günün n yüklü vaxtlar nda h yata keçirildi.

T dqiqatç lar yollarda h r k t ed n avtomobil ax n n n tipinin v say n n mü yy nl dirilm si üçün Böyük Britaniyan n ümumi t limat na (1994-cü ild Magistral Yollar v N qliyyat nstitutu t r find n d rc edilmi “Yol h r k tin t sirin qiym tl ndirilm sin dair t limat” v Beyn lxalq nki af Nazirliyinin (DFID) “Xaricd yol h r k tin dair 40 qayda”) uy un olaraq t snif olunan l hesablamalar n (TO H ) apard (Qeyd: yol n qliyyat ax n , ad t n, iki cür hesablan r: l hesablamalar v avtomatik qaydada hesablama) T dqiqatda istifad olunmu avtomobil t snifat C dv l 8-41-d t qdim olunan v Az rbaycandak yollarda ehtimal olunan yol istifad çil rinin tipl rini daxil etm k üçün DFID-nin d yi dirilmi “Xaricd yol h r k tin dair 40 qayda” t limat na uy un olaraq haz rland .

T dqiqatç lar yolu v daxil olan avtomobil h r k tini ayd n göst r n t hlük siz t dqiqat nöqt l rind yerl dirildi. Yol istifad çil ri TO H t dqiqat müdd ti rzind daimi olaraq qeydiyyat al n rd (laz m olan vaxtlarda fasil l r verm kl ). Yol istifad çil rin dair t f rrüatlar onlar t dqiqat nöqt sind n keç n zaman say laraq qeyd olunurdu. Yolun h r bir istiqam ti üzr yol istifad çil rinin qeydiyyatdan keçirilm si üçün bir formadan v bir hesablamadan istifad olunurdu.

Fasil l r zaman burax lm mü ahid l rin n z r al nmas üçün saatl q ax n h cml ri korreksiya edildi. Misal üçün, 15 d qiq lik fasil d n sonra, h min saatda qeydiyyata al nm 45 d qiq lik ax n 60/45 korreksiya msal n n t tbiqi il saatl q ax na çevrildi.

C dv l 8-41: Yol H r k tinin T snifat (DFID-nin “Xaricd Yol H r k tin Dair 40 Qayda” T limat Üzr )

N qliyyat Vasit sinin Tipi T sviri Dig r yol h r k ti i tirakç lar Piyadalar

Heyvan sürül ri

Velosipedl r Motosikletl r At arabalar K nd t s rrüfat texnikas

Dig r yol h r k ti i tirakç lar na solda göst ril n bütün n qliyyat vasit l ri daxildir. Bu avtomobill rin yüks k proporsiyas CQBKG Tikinti texnikas üçün istifad edil bil c k yol enin , el c d h min yollardak h r k t sür tin t sir ed bil r.

Yüngül n qliyyat vasit l ri

Avtomobill r S rni in avtomobill rini, 4 ötürücülü avtomobill ri v taksil ri hat edir.

Yüngül yük ma nlar v mini avtobuslar Mini avtobuslar, avtofurqonlar v t k arxa t k rli yüngül yük avtomobill rini hat edir

A r n qliyyat vasit l ri Kiçik yük ma nlar (iki oxlu ) Arxa oxda cüt t k ri olan iki oxlu avtomobill r Orta yük ma nlar /a r yük ma nlar (üç oxlu) Üç oxlu daha böyük yük ma nlar

A r yük ma nlar (dörd v ya daha çox oxlu) Dörd v ya daha çox oxlar olan avtomobill r (treylerl r bu avtomobill r aid olunur)

Avtobuslar v h rl raras avtobuslar Bütün adi böyük s rni in avtomobill ri v

h rl raras avtobuslar. Bu kateqoriyaya mini avtobuslar daxil deyil.


Son variant


8.9.2.3 Layih il ba l yol h r k ti v n qliyyat üzr reseptorlar n h miyy tinin v h ssasl n n qiym tl ndirilm si Layih il ba l yol h r k tinin t sirl rin m ruz qala bil c k reseptorlar n h miyy t d r c sinin v h ssasl n n qiym tl ndirilm si h yata keçirildi. N tic d reseptorlar n

h miyy t d r c si v h ssasl “çox a a ”dan “çox yuxar ”ya q d r d yi n kateqoriyalara t snif olundu. Bu proses bar d m lumat 1-ci F sil v istifad olunan kateqoriyalar mü yy n ed n Qiym tl ndirm c dv li B Qo mas na daxil olunub.

8.9.2.4 Texniki ç tinlikl r v ya qeyri-mü yy nlikl r T dqiqat qrupu CQBKG Layih si üzr S T M qaydalar n n t dqiqat n yaln z günün i ql vaxt nda h yata keçirilm si t l bin uy un olaraq ara d rman n keçirildiyi dövr (fevral ay )

rzind ara d rman günl rin i ql saatlar nda apard . T dqiqat müdd tind n k nar vaxtda, y ni s h r saat 9:00 q d r v ax am saat 17:00-dan sonra t dqiqat m lumatlar n n ld olunmas da faydal olard , çünki Tikinti texnikas bu saatlardan k nar vaxtda da h r k t ed bil r. Lakin ld olunmu m lumatlar göst rir ki, yol h r k ti ax nlar nda güclü pik müdd tl ri v yollarda t xaclar yaranm r. Bel likl , ld olunmu m lumat sas nda ç xar lan n tic l r ld oluna bilm mi m lumatlar n t sir ed bil c yi ehtimal olunmur.

8.9.3 Yol H r k ti Üzr T dqiqat n N tic l ri v lkin Yol H r k ti raitl ri

8.9.3.1 Giri Bu bölm 2012-ci ilin fevral ay nda keçirilmi sah t dqiqatlar rzind qeyd al nm ilkin yol h r k ti raitl rini t svir edir. Burada t dqiqatlar zaman mü ahid olunmu yol

raitl ri bar d ümumi m lumat t min edilir v yuxar da qeyd olunan on razinin h r sind qeyd al nm “Avtomobil h r k ti ax nlar ” üzr hesabat qaydas na m l edilir.

8.9.3.2 lkin yol raitl ri Bölm 8.9.1-d izah edildiyi kimi, son onillik müdd t rzind Az rbaycanda yollar n v n qliyyat infrastrukturunun yax la d r lmas üçün mühüm s yl r göst rilmi dir. Bir çox yollar n keyfiyy ti yax la d r lm d r v n vacibi, p k Yolu Layih sinin h yata keçirilm si n tic sind , sas n, boru k m rinin tikinti d hlizi il paralel uzanan qo a h r k t zolaql

rq-q rb magistral yolu ümumilikd yax v ziyy td dir.

T dqiqat zaman mü ahid olunmu dur ki, CQBKG Layih sinin Tikinti texnikas t r find n istifad olunacaq ictimai yollar n ks riyy ti hal-haz rda yax v ziyy td dir. Lakin magistral yollar n b zi hiss l ri h l d tikinti v ya t mir m rh l sind dir, m s l n, rq-q rb magistral n n Yevlax n q rbin ged n hiss si.

Yol t hlük sizliyi T dqiqat zaman mü ahid olunmu yollar n ks riyy tind ayr lm piyada zolaqlar mövcud deyildi. Mü ahid göst rmi dir ki, piyadalar birba a yola v ya zolaqlar olan yerd yolk nar zolaqlara daxil olmaqla yolu keçirl r ki, bu da t hlük li hesab olunur.

T dqiqat zaman apar lm mü ahid l r gör , p k yolunun k nar nda bir çox yerl r: h m birba a p k Yolunun v ya ona daxil olan yollar n üstünd olan yerl r ticar t, heyvan sürül rinin keçirdilm si (Foto kil 8-3- bax n) v m hsullar n kö kl rd n sat lmas üçün istifad olunur (Foto kil 8-4- bax n). Heyvan sürül ri çox vaxt birba a magistral yola g tirilir v avtomobill r heyvanlar n aras ndan h r k t etm li olur. Ticar t kö kl ri h r k t ed n avtomobill rd n 5-10 m aral birba a yolun k nar nda yerl dirilir v ticar t etm k üçün avtomobill r h min yerl rd dayan r


Son variant


Foto kil 8-3: Kürd mir Yax nl nda p k Yolunda Qoyun Sürüsü

Foto kil 8-4: Tovuz Yax nl nda p k Yolunun K nar nda Ticar t Kö kü


Son variant


8.9.3.3 T dqiqat razil rind yol n qliyyat ax nlar n n ilkin v ziyy ti Az rbaycanda yol n qliyyat ax nlar n n, sas n, yay aylar nda, festivallar v bayramlar zaman insan f aliyy tinin artmas , q aylar nda v qar raitind is yol h r k tinin azalmas say sind aydan-aya d yi m si ehtimal olunur. Yol n qliyyat il ba l t dqiqatlar 2012-ci il fevral ay n n sonunda günün i ql vaxt n n q sa oldu u v getdikc uzanma a ba lad vaxtda v nisb t n mülayim hava raitind keçirildi. Bu t dqiqat zaman qeyd al nm yol n qliyyat ax nlar n n regionda yollarda rast g lin bil c k orta illik yol h r k ti ax nlar n n h cmin uy un g l c yi ehtimal olunur. N tic l r h r hans qeyri-normal yol h r k ti ax nlar n n daxil etm si ehtimal olunmur (y ni t dqiqat müdd ti rzind k skin hava

raiti v ya dövl t bayramlar v ya festivallar keçirilm yib).

T dqiqatda ld olunmu yol h r k tin dair m lumatlar lav H-1 v H-2 t qdim olunub v a a dak lar hat edir:

lav H-1: razil r üzr günd lik birt r fli yol h r k ti ax n üzr hesabat

lav H-2: Orta ax n, ax n n t rkibi v pik saatlar üzr h r bir hesablamamüdd ti üçün bütün razil r üçün birt r fli yol h r k ti ax n üzr hesabat.

Yol h r k ti ax nlar üzr ümumi m lumat a a dak C dv l 8-42-d v C dv l 8-43-d t qdim olunub. Yol h r k ti Gürcüstan s rh din yax nla d qca azalm d r, çox güman ki, bu, Bak v dig r iri h rl r il arada olan m saf d n as l d r. Giri yollar (magistral yol

b k sind n boru k m rinin KS-n ged n yollar) il müqayis d magistral yollarda bir az art q yol h r k ti ax nlar mövcud idi v a r ma nlar n nisb ti daha çox idi. H ft sonu ( nb v bazar günl ri) yol h r k ti v h ft içi (I-V günl r) yol h r k ti aras nda ayd n f rql r mü ahid olunmam d r. Yol h r k ti gün rzind sas n ard c l idi, ancaq b z n pik vaxtlar mü ahid olunurdu. T dqiq olunmu 10 razid n (üst g l 10 razinin 3-d h ft sonlar nda ( nb v bazar günl rind ) t krar olunmu dur) be ind saat 11.00 - 12.00 aras nda pik saat mövcud olmu v dig r be ind pik saat saat 16.00 - 17.00 aras nda mü ahid olunmu dur. Yeddi razid saat 09.00 - 10.00 aras nda h r k t ax n bir saatl q a a s viyy d olmu dur.

C dv l 8-42: Yol H r k ti Ax n na Dair Yekun Hesabat C dv li

M nt q

Hesablama Müdd ti üzr Orta Ax n (Avtomobil/saat)

Pik Saat Zaman H r k t Ax n (Avtomobil/saat)

A r Avtomobill rin Faiz Nisb ti

M nt q 1 (S ng çal yax nl nda) S ng çaldan imala 619.63 653.00 21.30S ng çaldan c nubda 747.50 929.00 23.55M nt q 2 (Mu an yax nl nda) Mu andan rq 331.00 355.00 22.00Mu andan q rbd 345.00 421.00 22.15M nt q 3 (Kürd mir yax nl nda) Kürd mird n rq 251.00 270.00 20.46Kürd mird n q rbd 278.71 306.00 24.96M nt q 4 (Yevlax yax nl nda) - sas yol Yevlaxdan rq (h ft içi) 302.13 342.00 20.31 Yevlaxdan q rbd (h ft içi) 275.25 290.00 17.67 Yevlaxdan rq (h ft sonu) 283.38 247.00 19.54 Yevlaxdan q rbd (h ft sonu) 282.00 333.00 13.74 M nt q 5 (Yevlax yax nl nda) – giri yolu Yevlaxdan imala 276.13 322.00 12.58Yevlaxdan c nubda 278.13 322.00 8.90


Son variant


M nt q 6 (G nc yax nl nda) – giri yolu G nc d n c nuba (h ft içi) 328.25 379.00 11.19 G nc d n imalda (h ft içi) 329.75 396.00 10.72 G nc d n c nuba (h ft sonu) 318.25 356.00 9.74 G nc d n imalda (h ft sonu) 347.88 394.00 12.68 M nt q 7 (G nc yax nl nda) - sas yol G nc d n q rb 350.50 420.00 10.63G nc d rqd 382.25 442.00 12.72M nt q 8 (Tovuz yax nl nda) - sas yol Tovuzdan c nuba (h ft içi) 155.75 200.00 10.67 Tovuzdan imalda (h ft içi) 138.00 178.00 7.25 Tovuzdan c nuba (h ft sonu) 131.38 144.00 10.94 Tovuzdan imalda (h ft sonu) 148.13 180.00 12.15 M nt q 9 (Tovuz yax nl nda) – giri yolu C lillid n c nuba 10.13 15.00 3.70C lillid n imalda 11.75 19.00 2.13M nt q 10 (A stafa yax nl nda) A stafadan c nubda 104.12 156.00 14.53A stafadan imalda 114.63 149.00 12.54

CQ

NK

L G

eni

ln

diri

lmsi

Lay

ihsi

, A

zrb

ayc

an

traf

müh

it v

sos

ial s

ahy

tsi

rin q

iym

tlnd

irilm

si

Son

var

iant

Sos

ial-i

qtis

adi b

aza

8-

119

kil 8

-68:

kit

rfl

i Yo

l Hr

kti

Ax

n

kit

rfl

i n

qli

yyat

ax

n (

hr

hes

abla

ma

mü

dd

ti ü

zr a

vto

mo

bil)


Son variant


C dv l 8-43: H r bir M nt q Üzr Saatl q Yol H r k ti Ax nlar (Faiz Nisb ti)

T dqiqat Apar ld Yer

09.00–10.00

10.00–11.00

11.00–12.00

12.00–13.00

13.00–14.00

14.00–15.00

15.00–16.00

16.00–17.00

M nt q 1 S ng çal 10.49* 11.58 12.22 11.63 12.80 12.98 14.37 13.94

M nt q 2 Mu an 14.19 14.80 16.41 13.96 0.00** 13.30* 13.64 13.68

M nt q 3 Kürd mir 13.77 13.25* 13.60 15.19 0.00** 14.76 15.03 14.39 M nt q 4 Yevlax (h ft içi)

9.50* 13.36 12.42 12.71 12.56 12.71 13.14 13.60

M nt q 4 Yevlax (h ft sonu)

8.56* 12.43 12.65 12.85 11.67 13.73 13.73 14.39

M nt q 5 Yevlax 12.70 13.53 13.67 11.89 11.78 12.14 12.70 11.59* M nt q 6 G nc (h ft içi)

11.28 12.97 13.98 13.96 11.78 12.37 12.58 11.07*

M nt q 6 G nc (h ft sonu)

10.98* 12.16 13.94 12.70 12.39 12.14 12.65 13.04

M nt q 7 G nc 12.27 12.90 14.12 12.47 12.42 12.21 11.74* 11.87 M nt q 8 Tovuz (h ft içi) 14.89 11.49 13.15 13.19 14.13 12.64 10.04* 10.47

M nt q 8 Tovuz (h ft sonu)

9.19* 12.60 12.87 12.20 13.41 13.41 12.69 13.63

M nt q 9 Tovuz 8.00* 15.43 13.71 11.43 8.57 9.14 16.57 17.14

M nt q 10 A stafa 9.03* 15.71 12.86 10.51 9.71 12.69 13.60 15.89 *Günd lik a a ax n+Günd lik pik ax n **Uzun fasil y gör bu saatlar rzind m lumat qeydiyyat apar lmad . Faizl r yeddi saatl q qeydiyyat p nc r sind n istifad edilm kl hesablanm d r.

M nt q 1-d yol h r k ti raitl ri (S ng çal yax nl nda) T dqiqat razisind ki yol (Foto kil 8-5- bax n) a r avtomobill rin h r k ti üçün uy un g l n yax v ziyy td olan alt zolaql ikit r fli magistrald r.

Bütün t dqiqat razil rind qeyd al nm h cml r aras nda bu M nt q n yüks k h cm malik idi, gün rzind 10.937 avtomobil hesablanm d r. Bu göst rici bütün dig r M nt q l rl müqayis d iki d f d n art qd r. Bu onunla ba l ola bil r ki, magistral yolun h min hiss sind h m Tiflisd n Bak ya g l n rq-q rb magistral , h m d Az rbaycandan keçm kl imalda Da stana (Rusiya) v c nubda rana ç xan magistral yollar birl ir.

S ng çaldan imal istiqam tind pik saat ndak n qliyyat ax n 653 avtomobil/saat olub v bu, saat 13.00 - 14.00 aras nda ba verib. S ng çaldan c nub istiqam tind pik saat ndak n qliyyat ax n 929 avtomobil/saat olub v bu, saat 15.00 - 16.00 aras nda ba verib. Bununla bel , yol h r k ti ax nlar ümumilikd gün rzind balansla d r lm v ziyy td olmu v pik göst ricil r nadir hallarda saatl q orta göst ricil rd n yüks k olmu dur.

A r avtomobill r yol h r k ti i tirakç lar n n h miyy tli nisb tini t kil etmi dir (orta r q m 22,43%).

M nt q 1-d 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamalar n 0,19% t kil etmi dir, onlardan 0,09% (9 n f r) piyadalar olmu dur.


Son variant


Foto kil 8-5: S ng çaldan Q rbd Yolun Görünü ü

2-ci M nt q d yol h r k tinin v ziyy ti (Mu an yax nl nda) T dqiqat sah sind ki t k zolaql magistral yol (bax Foto kil 8-6) a r ma nlar üçün yararl v yax v ziyy td idi.

Foto kil 8-6: Mu an n rqind Yolun Görünü ü

Bu M nt q d gün rzind 4728 avtomobil hesablanm d r. Mu andan rqd v q rbd pik saat nda ax n saatda, müvafiq olaraq, 355 v 421 avtomobil olub v h r iki yerd saat 11.00 - 12.00 aras nda ba verib. Yol h r k ti ax nlar gün rzind balansla d r lm v ziyy td olmu v t sadüfi hallarda pik göst ricil ri saatl q orta göst ricid n yuxar olub.

Yol istifad çil ri aras nda a r ma nlar n nisb ti h miyy tli d r c d olub (22,14%).

M nt q 2-d 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 0,89 %-ini t kil etmi dir v onlardan 0,49 %-i (23 n f r) piyadalar, 0.17 %-i (8 n f r) is motosiklet sürücül ri olmu dur.


Son variant


M nt q 3-d yol h r k tinin v ziyy ti (Kürd mir yax nl nda) T dqiqat razisind ki yol (Foto kil 8-7-y bax n) a r ma nlar üçün uy un g l n yax v ziyy td geni birt r fli magistral yol idi.

Bu razid gün rzind 3705 avtomobil hesablanm d r. T xac mü ahid olunmam v yol h r k ti sakit kild davam etmi dir. Kürd mirin rqind pik saatl q ax n saatda 270 avtomobil idi v s h r saatlar nda 09.00 v 10.00 aras nda ba verib. Kürd mirin q rbind pik saat nda ax n saat 15.00 - 16.00 aras nda saatda 306 avtomobil olmu dur v daha çox yol h r k ti s h r yox, günorta vaxt mü ahid olunmu dur.

Yol istifad çil ri aras nda a r ma nlar n nisb ti h miyy tli d r c d olub (22,83%).

M nt q 3-d 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 0,35 %-ini t kil etmi dir v onlardan 0,08 %-i (3 n f r) piyadalar olmu dur.

Foto kil 8-7: Kürd mirin rqind Yolun Görünü ü

M nt q 4-d yol h r k tinin v ziyy ti (Yevlax yax nl nda) 4-cü t dqiqat razisind ki yol (Foto kil 8-8- bax n) a r ma nlar üçün yararl v ziyy td dir, bura dörd zolaql iki t r fli yoldur. Avtomobill rin az olmas n tic sind t dqiqat apar lan günl rinin heç birind t xac mü ahid olunmam d r.

H ft içind (I-V günl r) apar lm t dqiqat zaman Yevlax n rqind pik saat ndak n qliyyat ax n saatda 342 avtomobil idi v bu, saat 16.00 - 17.00 aras nda ba vermi di. Yevlax n q rbind is pik saat nda n qliyyat ax n saatda 290 avtomobil idi v bu, saat 13.00 - 14.00 aras nda ba vermi di. Yol istifad çil ri aras nda a r ma nlar n nisb ti

h miyy tli d r c d olmu dur (19,05%).


Son variant


Foto kil 8-8: M nt q 4-d Yevlax n rqind Yolun Görünü ü

H ft sonu ( nb v bazar günl ri) apar lm t dqiqat zaman Yevlax n rqind pik saat ndak n qliyyat ax n saatda 347 avtomobil idi v bu, saat 14.00 - 15.00 v saat 16.00 - 17.00 aras nda olmu du. Yevlaxdan q rbd pik saat ndak n qliyyat ax n saatda 333 avtomobil idi v bu, saat 15.00 - 16.00 aras nda ba vermi di. Yol istifad çil ri aras nda a r ma nlar n nisb ti h miyy tli d r c d olmu dur (16,65%).

Mar rut üzr h ft içi i günl ri (I-V günl r) v h ft sonu ( nb v bazar günl ri) rzind yol h r k tinin ümumi göst ricil ri aras nda kiçik f rq mövcud olmu dur, h ft içi

i günl ri –4619 v h ft sonu – 4523. Qeyd al nan yol h r k ti n qliyyat n n tipind ki nisb t d eyni olmu dur v h ft sonlar nda a r ma nlar n say kiçik avtomobill rd n bir az art q olmu dur. H ft içi v h ft sonu üçün pik saat üzr a a ax n göst ricisi saat 09.00 - 10.00 aras nda, yüks k ax n göst ricisi il saat 16.00 - 17.00 aras nda qeyd al nm d r. Yol h r k ti ax nlar ümumilikd gün rzind balansla d r lm qaydada olmu dur v pik saatlar ndak göst ricil r nadir hallarda orta saatl q göst ricil rd n yüks k olmu dur.

M nt q 4-d 'dig r' yol istifad çil ri h ft içi günl r (I-V günl r) üçün ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 0,54 %-ini, h ft sonu üçüns 0,33 %-ini t kil etmi dir. Piyadalar n ümumi say s f r olmu dur.

M nt q 5-d yol h r k tinin v ziyy ti (Yevlax yax nl nda) 5-ci t dqiqat razisind ki yol (Foto kil 8-9-a bax n) a r ma nlar üçün yararl v ziyy td olan v kifay t q d r yol ni anlar olmayan birt r fli yol idi. T dqiqat rzind avtomobill rin ümumi say 4433 olmu dur. T dqiqat gününd t xac mü ahid olunmam v yol h r k ti normal kild davam etmi dir. Yol h r k ti ax nlar gün rzind balansla d r lm qaydada olmu v t sadüfi hallarda pik göst ricil ri saatl q orta göst ricid n yuxar olmu dur.

Yevlaxdan imalda v c nubda pik saat ndak n qliyyat ax n müvafiq olaraq saat 09.00-10.00 v 11.00-12.00 aras nda saatda 322 avtomobil olmu dur. Yol istifad çil rinin

ks riyy ti yüngül ma nlar olmu dur (88,52%).

M nt q 5-d 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 0,77 %-ini t kil etmi dir v onlardan 0,2 %-i (9 n f r) piyadalar olmu dur.


Son variant


Foto kil 8-9: Yevlax n imal nda 5-ci M nt q d yolun görünü ü

M nt q 6-da yol h r k tinin v ziyy ti (G nc yax nl nda) 6-c t dqiqat razisind yol (Foto kil 8-10-a bax n) a r ma nlar üçün yararl v ziyy td olan, lakin kifay t q d r yol ni anlar olmayan birt r fli yol idi. Yol G nc yax nl nda, bir s ra dükanlar n yan nda yerl ir v ona gör d dig r razil rl müqayis d bu razid daha çox piyada h r k ti var idi. Burada iki t dqiqat günü rzind 164 n f r adam qeyd al nm d r. Lakin ümumi yol h r k ti h cmi yüks k oldu una gör 'dig r yol istifad çil ri' (piyadalar n da hat olundu u) bu razid ki yol h r k ti ax n n n yaln z 2,49 %-ini t kil etmi dir.

H ft içi (I-V günl r) apar lm t dqiqat zaman G nc d n c nubda pik saatl q ax n saatda 379 avtomobil idi, bu saat 11.00 v 12.00 aras nda ba verib. G nc d n imalda pik saat ndak n qliyyat ax n saat 12.00 - 13:00 aras nda saatda 396 avtomobil olmu dur. Yol istifad çil rinin 10,96 %-i a r ma nlar idi.

H ft sonu ( nb v bazar günl ri) apar lm t dqiqat zaman G nc y t r f 16.00 - 17.00 aras nda pik saat ndak n qliyyat ax n saatda 356 avtomobil olmu dur. G nc d n imalda pik saat ndak n qliyyat ax n saat 11.00 - 12:00 aras nda saatda 394 avtomobil

olmu dur. Yol istifad çil rinin 11,21 %-i a r ma nlar olmu dur.

H ft içi (I-V günl r) v h ft sonu ( nb v bazar) günl rd apar lm t dqiqatlar n müqayis si onu göst rir ki, ümumi yol h r k ti h cml ri aras nda f rq kiçik olmu dur: H ft içi 5264; v h ft sonu 5329. Lakin h ft sonu günl r rzind piyadalar n say h miyy tli d r c d azalm d : h ft içi günl r üzr 110 göst rici il müqayis d 54.

H m h ft içi, h m d h ft sonu günl rd apar lm t dqiqatlarda pik saatlar ndak ümumi h r k t ax nlar saat 11.00 - 12.00 aras nda mü ahid olunmu dur. Yol h r k ti ax nlar ümumilikd gün rzind balansla d r lm qaydada olmu dur v pik göst ricil ri nadir hallarda orta saatl q göst ricil rd n yüks k olmu dur.

M nt q 6-da 'dig r' yol istifad çil ri h ft içi günl r rzind ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 3 %-ni v h ft sonunda 2 %-ini t kil etmi dir ki, onlardan müvafiq olaraq 2,09% (110 n f r) v 1,01% (54 n f r) piyadalar olmu dur.


Son variant


Foto kil 8-10: M nt q 6-da G nc d n C nubda Yolun Görünü ü

M nt q 7-d yol h r k tinin v ziyy ti (G nc yax nl nda) 7-ci t dqiqat razisind dörd zolaql ikit r fli yol (bax: Foto kil 8-11) yax v ziyy td v a r ma nlar üçün yararl olmu dur. Ümumi hesablanm yol h r k ti gün rzind 5862 avtomobil olmu dur. Gün rzind t xac mü ahid olunmam v yol öz tutumundan a a istismar olunmu dur.

Foto kil 8-11: M nt q 7-d G nc d n rqd Yolun Görünü ü

G nc nin q rbind pik saat nda - saat 10.00 - 11.00 aras nda yol h r k ti ax n saatda 420 avtomobil olmu dur. G nc nin rqind is pik saat nda - 13.00 - 14.00 aras nda yol h r k ti ax n saatda 442 avtomobil olmu dur. Gün rzind mü ahid olunan avtomobill rin ks riyy ti yüngül avtomobill r olmu dur (88.02%).

M nt q 7-d 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 0,02 %-i q d r olmu v onlardan 0,2 %-i (1 n f r) piyadalar olmu dur.


Son variant


M nt q 8-d yol h r k tinin v ziyy ti (Tovuz yax nl nda) 8-ci t dqiqat razisind yeni dair vi k si m d n c nuba ged n yol (Foto kil 8-12-y bax n) a r ma nlar üçün yararl v yax v ziyy td idi.

H ft içi günl rd (I-V günl r) apar lm t dqiqatlar zaman gün rzind ümumi yol h r k ti ax n 2350 avtomobild n ibar t olmu dur. Tovuzun c nubunda pik saat nda - saat 09.00 - 10.00 aras nda yoldan saatda 200 avtomobil; Tovuzdan imalda is saat 12.00 - 13.00 aras nda saatda 178 avtomobil keçmi dir. 'Dig r yol i tirakç lar ', kateqoriyas , sas n, piyadalardan ibar t olmu dur – onlar ümumi yol istifad çil rinin 2,81 %-ni t kil etmi l r. H ft sonu günl rd ( nb v bazar günl ri) apar lm t dqiqat zaman gün rzind ümumi yol h r k ti ax n 2230 avtomobild n ibar t olmu dur. Tovuzun c nubunda pik saat nda - saat 13.00 - 14.00 aras nda n qliyyat ax n saatda 144 avtomobil; Tovuzdan imalda is saat 17.00 - 18.00 aras nda saatda 180 avtomobil olmu dur.

Foto kil 8-12: Tovuzdan C nubda Yolun Görünü ü

H ft içi (I-V günl r) v h ft sonu ( nb v bazar günl ri) apar lm t dqiqatlar aras nda müqayis n qliyyat ax n üzr ümumi göst ricil rin eyni oldu unu göst rir. Buna baxmayaraq, piyadalar n say aras nda h miyy tli f rq olmu dur, h ft içi günl rd apar lm t dqiqat zaman 16 n f r qeyd al nd halda, h ft sonu t dqiqat rzind 66 qeyd al nm d r. H ft içi v h ft sonu apar lm t dqiqatlar n çox müxt lif

pik v z if ax n göst ricil ri olmu dur, h ft içi günl r rzind pik ax nlar s h r vaxtlar nda, z if ax nlar günorta vaxtlar nda, h ft sonunda is ksin olmu dur: gur n qliyyat ax n günorta, z if n qliyyat ax n is s h r olmu dur.

''Dig r' yol istifad çil ri h ft içi günl r rzind M nt q 6-da ümumi hesablamalar n orta göst ricisinin 3,20 %-ini v h ft sonu günl rind 0,98 %-ini t kil etmi dir v onlardan müvafiq olaraq 2,81 %-i (66 n f r) v 0,89 %-i (20 n f r) piyadalar olmu dur.

M nt q 9-da yol h r k tinin v ziyy ti (Tovuz yax nl nda) M nt q 9 (Foto kil 8-13- bax n) rq-q rb magistral yolunun yeni Tovuz dair vi k si m sinin yax nl nda yerl ir. Yol pis v ziyy td dir. Ümumi yol n qliyyat n n say gün rzind 175 olmu dur ki, bu bütün t dqiqat razil rind n h miyy tli d r c d azd r v a r ma nlara aid olunan faiz nisb ti is çox a a olmu dur.

C lillid n c nubda pik saatlar zaman – s h r saat 10.00 - 11.00 v günortadan sonra saat 15.00 - 16.00 aras nda n qliyyat ax n saatda 15 olmu dur. C lillid n imalda is pik


Son variant


vaxt – saat 16.00 - 17.00 aras nda n qliyyat ax n saatda 19 olmu dur. Bu razinin ümumi yol h r k ti ax n n n faiz bax mdan “dig r yol istifad çil ri” ( sas n, piyadalar) nisb t n yüks k göst ricisini (16,57%) t kil ets d , t dqiqat dövrü rzind c mi 24 piyada qeyd al nm d r. Burada piyadalar faiz nisb ti il qeyd alark n, ümumilikd yol h r k ti ax n a a oldu una gör , al nan n tic d aldad c olmu dur.

M nt q 9-da 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesab n orta hesabla 16,75% t kil etmi dir ki, onlar n da 13,71 %-i (24 n f r) piyadalar olmu dur.

Foto kil 8-13: Tovuzdan C nubda Yol H r k tinin Görünü ü

M nt q 10-da yol h r k tinin v ziyy ti (A stafa yax nl nda) Yolun A stafadan imaldak hiss l rind t dqiqat zaman b rpa i l ri apar l rd v bu i l r ayr -ayr yerl rd müxt lif m rh l l rd idi. Mü ahid y gör , yolun ümumi v ziyy ti pisdir. 10-cu t dqiqat razisind (Foto kil 8-14- bax n) yol dard r, torpaqdan qurulmu yüks klik üz rind yerl ir v mövcud d miryolu x ttinin üstünd n keçdiyin gör döng lidir.

Gün rzind yolda h r k t ed n avtomobill rin ümumi say 1750 olmu dur. A stafadan c nubda pik saat nda – saat 10.00 - 11.00 aras nda h r k t ax n saatda 156 olmu dur, A stafadan imalda is pik saat nda saat 16.00 - 17.00 aras nda h r k t ax n saatda 149 olmu dur. Yol h r k ti gün rzind d yi mi dir v pik saatlar ndak ax n orta saatl q ax ndan t xmin n 50% yüks k olmu dur.

M nt q 10-da 'dig r' yol istifad çil ri ümumi hesablamadan orta hesabla 2,47 %-ini t kil etmi dir v onlardan 1,43 %-i (25 n f ri) piyadalar olmu dur.


Son variant


Foto kil 8-14: A stafan n C nubunda Yolun Görünü ü

8.9.3.4 Tikinti dü rg l rinin 2-ci Alternativ sah l rin v t yin edilmi boru anbar , d miryol qolu v yükbo altma sah l rin giri d yol v n qliyyat n mü ahid si

Mu an Boru Anbar sah si, D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças Bu sah y giri yolu t qrib n 800m uzunlu undad r. O, eni 10 m-d n az olan, yax v ziyy td qeyri-asfalt yoldan ibar tdir v bu yol c nub istiqam tind ki avtomagistraldan Mu an h rind n keçir. Yol boyunca evl r v dükanlar yerl ir v bir neç dolama yol onu h r do ru istiqam tl ndirir. Bu yol sah y çatana q d r n zar tsiz qalm keçid üz rind ki d miryol x ttind n keçir. Yoldan sah y daxil olan tikinti n qliyyat v sah personal t r find n istifad olunacaq, lakin boru da yan a r yüklü n qliyyat vasit l ri bu yoldan istifad etm y c k, bel ki, onlar üçün sah l rd n mövcud yol vasit sil K m r Sah sin (KS) birba a giri yolu mövcuddur.

Kürd mir Dü rg si Variant 4 T klif edil n sah sas rq-q rb magistral yolundan 1km c nubda yerl ir v BP irk tinin BTC boru k m rinin 1 sayl nasos stansiyas na giri üçün tikdiyi yoldan giri

mümkündür. Yol yax v ziyy td dir v h r hans n z r çarpacaq t kmill dirm v ya t mir t l b etm y c k. Mövcud n qliyyat ax n n n yüngül olmas ehtimal edilir, çünki yol ancaq iki kiçik q s b y , o cüml d n nasos stansiyas na xidm t edir.

Kürd mir Dü rg si Variant 5 N z rd tutulan sah sas rq-q rb avtomagistral n n t qrib n 1km c nubunda yerl ir v sah y giri t xmin n 8m enind mövcud asfalt yol vasit sil h yata keçirilir. Yol yax v ziyy td dir v heç bir ciddi b rpa v ya t mir i l rin ehtiyac olmayacaq. Bu yoldan sah y yeni 250m uzunlu unda giri yolunun in as z ruri olacaq.

Kürd mir Boru Anbar sah si Variant 1 (Müsüslü), Kürd mir D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Borunun c nub istiqam tind ki boru anbar meydanças ndan rq-q rb avtomagistral na da nmas üçün t l b olunan giri yolunun köhn istifad siz qalm v at lm d miryol körpüsü razisind ki hiss sinin yenil nm si t l b olunacaq. Körpüd n keç n yolun s rt mailliyi vard r, birx tli yoldur v çox islana bil r. Boru anbar meydanças na aid olan giri yolu v d miryolu qolu v yükbo altma meydanças ndan u aqlar m kt b gedib-g l rk n istifad edirl r.


Son variant


Kürd mir Boru Anbar sah si Variant 2 (Müsüslü) Borunun d miryol qolu razidind n boru anbar meydanças na da nmas köhn (t hlük li) d miryol körpüsünd n keç n yol vasit sil h yata keçirilm lidir, dem li, yuxar da, Kürd mir Boru Anbar sah si Variant 1 (Müsüslü) üçün göst rilmi b rpa yenil nm i i burada da t l b olunacaq.

Boru anbar sah sinin özün giri rq-q rb avtomagistral ndan c nuba istiqam tl n n v yax v ziyy td olan q sa yol vasit sil h yata keçrilir. Anbar sah si borular n saxlanmas üçün istifad olunarsa, giri borunun c nub razisind n v daxili drenaj kanal ndan keç n mövcud giri yolu vasit sil mümkün olacaq.

Ucar Dü rg si Variant 5 T klif edil n sah sas rq-q rb magistral yolundan 2km c nubda yerl ir. Yol yax v ziyy td dir v h r hans n z r çarpacaq t kmill dirm v ya t mir t l b etm y c k. Günün b zi vaxtlar nda yolda n qliyyat gur olur v bir s ra kiçik ma azalar v ticar t obyektl rinin yan ndan keçir

Yevlax Boru Anbar sah si v Yevlax D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças Sah y giri B rd y ged n R28 yolu vasit sil , c nub istiqam tind sas rq-q rb avtomagistral ndand r. Bu avtomagistral sah y çatana q d r, körpü vasit sil d miryol qolundan keçir. Sonradan sah y giri iki ya ay evinin v insanlar n ya ad köhn h rbi h rciyin yax nl ndan keç n kiçik dö nm mi yol vasit sil h yata keçirilmi dir. Sah l rd n K m r Sah sin (KS) birba a giri yolu vard r, bu yol kiçildil c k, lakin borunun avtomobil yolu vasit sil K m r Sah sin (KS) da nmas ehtiyac n tam m hdudla d rmayacaq.

Qazanç Boru Anbar sah si Variant A, Qazanç D miryol Qolu v Yükbo altma Meydanças v Qazanç Boru Anbar sah si Variant B Bütün Qazanç sah l rin giri Qazanç k ndin ged n yerli yol boyunca sas rq-q rb avtomagistral ndand r. Tikinti i l rin aid n qliyyat vasit l rinin sah l r giri ini t min etm k üçün, bu yolda n qliyyat n h r k tinin müv qq ti dayand r lmas z ruri olacaq. Lakin, boru birba a boru anbar sah sind n (sah l rind n) KS-n da nacaq, bu zaman layih il laq dar n qliyyat n böyük hiss sinin ümumi ose yoldan istifad üçün sah d n istifad etm sin ehtiyac olmayacaq.

Goranboy Dü rg si Variant 3 T klif edil n sah sas rq-q rb magistral yolundan 1km c nubda yerl ir v Goranboy dair vi yolundan giri mümkündür. Yol yax v ziyy td dir v h r hans n z r çarpacaq t kmill dirm v ya t mir t l b etm y c k. Sah y giri (asfalt yoldan) üçün yeni 50m uzunlu unda giri yolunun sal nmas t l b olunur.

D ll r Boru Anbar sah si v D ll r D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Giri yax v ziyy td olan v rq-q rb avtomagistral n n yax nl nda yerl n mövcud enli asfalt yollardand r. Boru quru il , d miryol qolundan boru anbar sah sin da na bil r, bu zaman ümumi ose yoldan istifad y ehtiyac qalmayacaq. H r iki sah y giri yolu ya ay evl ri olan yerd n keçir.

Samux Dü rg si Variant 3 Bu t klif edil n sah y tam giri mar rutu t sdiq edilm lidir, lakin bu yol G nc d n v ya Zazal dan asfalt yolla, bu ya ay m nt q l rinin içind n keçm kl mümkün ola bil r. Mövcud n qliyyat ax nlar v yolun raiti qiym tl ndirilm mi dir, lakin bu ya ay m nt q l rinin ölçüsünü n z r alaraq, h r k t gur ola bil r. G nc nin k narlar ndan sah y giri yolu enlidir v n z r çarpacaq t kmill dirm v ya t mir t l b etm d n tikinti n qliyyat n n istifad si üçün yararl d r.

D ll r Boru Anbar Meydanças variant 1B (Bayraml ) Giri sas Tovuz-G nc avtomagistral ndan q sa m saf d yerl n, yax v ziyy td olan asfalt yoldand r. Eyni yoldan borunun imal istiqam tind ki boru anbar sah sind n


Son variant


KS-n da nmas üçün istifad olunacaq. N z rd tutulan sah nin yax nl ndak yeni k nd t s rrüfat tikilil rind n ba qa, yol boyunca heç bir ya ay evi v ya dig r h ssas reseptorlar mövcud deyildir.

A stafa Dü rg si Variant 3 T klif edil n sah y giri sas rq-q rb magistral ndan ayr lan 4km-lik beton yoldand r. Yolun eni 4 metrdir, ona gör d , keçid yerl ri t l b oluna bil r. Yol fermerl r, peykl ri t qibetm stansiyas n n müsafirl ri v yol boyu yerl n dig r binalar n sakinl ri t r find n istifad edilir.

Poylu Boru Anbar sah si Boru anbar sah sin giri d miryol qolundan istiqam tl n n xüsusi yoldan v d miryol x ttinin alt ndan keç n yükbo altma razisind ndir. Boru anbar sah sind n boru KS-n birba a giri yolu mövcuddur.

Poylu D miryol Qolu v Yükbo altma sah si Sah Poyluya ged n R24 yolu il sas rq-q rb avtomagistral na birl ir. Yol bu yax nlarda yenil nmi dir, el c d , asfaltlanm d r v yax v ziyy td dir. Bu yoldan sah y giri d miryol x ttinin alt nda yerl n kiçik beton tuneld n keçir. Poyluda sah nin yax nl nda R24 yolu boyunca bir s ra evl r vard r. R24 yolundan d miryol qolu sah sind ki gipsin saxlanma yerinin istismar n tic sind yaranan n qliyyat n intensiv h r k ti üçün istifad olunur.

Salo lu D miryol Qolu v Yükbo altma sah si v Salo lu dü rg si v Boru Anbar sah si Bu sah l r Kür çay üz rind ki körpüd n keç n dö nm mi yol (R24) vasit sil sas

rq-q rb avtomagistral na birl ir. Bu yol çox yax v ziyy td dir, bel ki, bu yax nlarda geni l ndirilmi v hamarlanm d r. Lakin, Kür çay üz rind ki bu körpü birx tli yoldan ibar tdir ki, bu da h min nöqt d t xaca s b b ola bil r.

Tikinti dü rg sin v boru anbar sah sin giri birba a R24 yolundan olacaq. D miryol qolu v yükbo altma meydanças na giri ba qa istifad çil r t r find n istifad olunan mövcud dar giri yolu il dir. Onun geni l ndirilm si z ruri ola bil r v ya dig r istifad çil r üçün alternativ giri yolu n z rd tutula bil r. D miryol qolu sah si razisind R24 yolu boyunca c mi bir neç ev yerl ir. Boru, Poyludan keçm m k rtil , R24 yolu boyunca rq , boru anbar sah sin da nacaq.

8.9.4 H ssasl qlar CQBKG Layih si üzr yol h r k ti il ba l h ssasl qlar a a dak kimi ümumil dirilib:

M nt q 9 v M nt q 10 t dqiqat yerl ri istisna olmaqla, Tikinti texnikasüçün istifad edilm si n z rd tutulan sas yollar yax v ziyy td dir vt mir v ya rekonstruksiyaya ehtiyac duyulmadan a r n qliyyat vasit l riüçün yararl d r. M nt q 9 v M nt q 10-da yollar n pis v ziyy td olmas odem kdir ki, n qliyyat ax n n n artmas na qar bu yollar h ssas olacaq,xüsus n d a r tonnajl yük ma nlar n n say n n artmas v ziyy ti daha dapisl dir c k.

M nt q 4-d n ba qa bütün M nt q l rd , piyadalar n qliyyat ax n n ümumih cminin a a faizini t kil edir v qeyd al nan r q ml r, ümum n, q rbdo ru art m n yoldu una d lal t edir. Piyadalar n birba a yolda g zdikl rimü ahid olunmu dur ki, bu da onlar n b db xt hadis l r düçar olmasehtimal n art r r.

Birba a p k Yolunun k nar nda v ona birl n yard mç yollar n k nar nda'ticar t' obyektl ri mü ahid olunmu dur, h min yerl rd yolk nar kö kl rinv heyvan sürül rinin olmas adi m nz r dir. Bu cür razil rd b db xthadis l rin ba verm si ehtimal yüks kdir.


Son variant


8.10 sas Sosial-iqtisadi H ssasl qlar

Bu bölm t dqiqat n tic l rinin xülas sini verir v Layih nöqteyi-n z rind n v Layih nin yerin yetirilm sind n yaranaca ehtimal edil n t sirl r sas nda n vacib hesab olunan sosial-iqtisadi elementl ri mü yy n edir.

A kar edilmi mü yy n sosial-iqtisadi qruplar v m s l l r tikinti i l ri il xüsusil laq dard r. B zi hallarda bu potensial m s l l r bütün CQBKG Layih si sah l ri üçün

eynidir:

H m ölk y miqrasiya, h m d dü rg l rd xarici i çil rin olmas il laq daricmalarda daxil olan miqrasiyan n q fil d yi m si v laq dar dini v etnikg rginlikl r

Sosial v ziyy ti a r olan qruplar n ev raitl ri, s hiyy xidm ti il hatd r c si daha pis oldu u v yegan g lir m nb yi kimi ancaq t qaüdl rarxaland qlar üçün onlar ümumi ictimaiyy t/LTMQ c-la müqayis d Layih nint siri riskin daha çox m ruz qal r

Az rbaycanda çoxsayl d rmanlara müqavim tli v r m hallar ÜST AvropaRegionu ölk l ri aras nda n yüks k göst ricil r malikdir

Yeni v yenid n yay lan yoluxucu x st likl r; h m yoluxucu, h m d yoluxucuolmayan x st likl r Az rbaycanda n z r çarpacaq s viyy d dir

Z r rvericil rin yayd x st likl r (malyariya, ley manioz, v ba, tularaemia)Az rbaycanda endemik x st likl rdir

LTMQ c-n ks riyy tinin su t chizi, çirkab sular n n t mizl nm si v tullant lar nk narla d r lmas raiti m qbul s viyy d deyil v onlar qrunt sular n n v s thisular n keyfiyy tinin d yi m sin h ssasd r

T dqiqat apar lm LTMQ c-da qulaq, bo az v burun infeksiyalar (o cüml d nqrip v soyuqd ym ) adi hal kimi hesabat verilmi dir ki, bu da n f s yollar n ninfeksiyas n n geni yay ld n göst rir

T dqiqat apar lm ks r LTMQ c-da sosial v ziyy ti a r olan qruplar nn z r çarpacaq hiss sinin d rmanlar almaq imkan yoxdur

Dig r f aliyy t növl ri üçün istifad edil n torpaqda Layih nin müv qq tiqur ular n n yerl m si h yat raitin t sir ed r k, h ssasl n yaranmas nas b b olur

Tikinti d hlizind k nd t s rrüfat f aliyy tinin pozulmas , xüsusil , mar rutunyüks k d y rli bitkil rin geni miqyasda kildiyi q rb hiss sind h ssasl art r r

Layih f aliyy tl ri il laq dar ev v ferma binalar n n köçürülm potensial birs ra xsl r t sir ed c k

Yax nl qdak örü l r giri imkanlar n n d yi m si h yat t rzi v kas bl qs viyy si üçün h ssasl q yaradacaq

ks r LTMQ c üçün yüks k i sizlik s viyy si s ciyy vidir v daha kiçik k ndyerl rind mövsümi g lir mövcuddur v onlar iqtisadi z rb l r h ssasd r. bacar n n v i tapma a yard m ed n m lumat n çat mazl na lav olaraq,onlar linqvistik s dl rl d üzl ir

Layih nin yaratd m ulluq imkanlar v ya ay t rzin t sir ed n h r hansLayih f aliyy tl ri

H r hans müv qq ti m ulluqdan sonra g lirin azalmas na v t dric nitirilm sin h ssasl q

CQBKG Layih si mövcud yollarda n qliyyat ax n n art rarsa v layih nin a rmexanizml rd n istifad si yollar n mövcud infrastrukturunu z d l y rs , yoldanistifad ed n xsl r bel narahatl qlara h ssas olacaq

N qliyyat ax n n n artmas il laq dar yolk nar sat c lar n v piyadalar nq zaya dü m si mümkünlüyünün artmas .

table of contents - bp · pdf file... %vlo 6rvldo ltwlvdgl ú %uwo %u. ... son ild %...

Documents