tcmb enflasyon raporu 2008 iv

8/6/2019 TCMB Enflasyon Raporu 2008 IV

1/89

2008-IV


2/89

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

Enflasyon Raporu 2008-IV I

NDEKLER

1. GENEL DEERLENDRME 1

1.1.Enflasyon Gelimeleri 1

1.2. Enflasyon Grnm ve Para Politikas 2

1.3. Riskler 6

1.4. Sonu 7

2. ULUSLARARASI EKONOMK GELMELER 9

2.1. Makroekonomik Gelimeler 9

2.2. Uluslararas Piyasalar 16

3. ENFLASYON GELMELER 23

3.1. Enflasyon 23

3.2. Beklentiler 32

4. ARZ ve TALEP GELMELER 39

4.1. Gayri Safi Yurtii Hasla Gelimeleri ve Talep 39

4.2. D Talep 46

4.3.

kt

A

504.4. Gc Maliyetleri 50

5. FNANSAL PYASALAR ve FNANSAL ARACILIK 57

5.1. Finansal Piyasalar 57

5.2. Finansal Araclk ve Krediler 62

6. KAMU MALYES 67

6.1. Bte Gelimeleri 68

6.2. Bor Stokundaki Gelimeler 72

7. ORTA VADEL NGRLER 75

7.1. Mevcut Durum, Ksa Vadeli Grnm ve Varsaymlar 75

7.2. Orta Vadeli Grnm 77

7.3. Riskler 80


3/89


II Enflasyon Raporu 2008-IV


4/89


Enflasyon Raporu 2008-IV 1

1.Genel Deerlendirme

1.1.Enflasyon Gelimeleri

Yln nc eyreinde, gda ve enerji fiyatlarna ilikin gelimeler

enflasyonun temel belirleyicisi olmaya devam etmitir. Eyll aynda kresel

finans piyasalarndaki sorunlarn derinlemesiyle enerji ve dier emtia fiyatlar

belirgin bir d eilimine girmi, ancak gecikmeli etkiler enflasyonu yksek

seviyelerde tutmaya devam etmitir. Eyll ay itibaryla yzde 11,1 dzeyinde

gerekleen yllk enflasyonun yaklak 7 puan gda ve enerji fiyatlarnn

dorudan etkilerinden kaynaklanmtr (Grafik 1.1.1.).

Grafik 1.1.1. Yllk TFE Enflasyonuna Katk

0

2

4

6

8

10

12

14

0107

0207

0307

0407

0507

0607

0707

0807

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0408

0508

0608

0708

0808

0908

Temel Mallar Hizmetler Gda ve Enerji* Ttn ve Altn** *Gda ve Enerji: Gda ve alkolsz iecekler ile enerji.

** Ttn ve Altn: Alkolsz iecekler ve ttn rnleri ile altn.

Kaynak: TK, TCMB.

Yln nc eyreinde enflasyondaki d engelleyen temel unsur

enerji fiyatlarndaki gelimeler olmutur. Petrol fiyatlarndaki aa ynldzeltmeye ramen, elektrik, doalgaz ve kat yaktlar gibi dier enerji

kalemlerindeki artlar srmtr. Bu dorultuda, nc eyrein sonu

itibaryla enerji fiyatlarnn yllk enflasyona katks 3,8 puana ulamtr.

Gda fiyat artlar nc eyrekte belirgin bir yavalama gstermitir.

Olumlu hava koullar ve tarmsal emtia fiyatlarndaki dlerle, gda

fiyatlarnn yllk art oran ikinci eyrein sonundaki yzde 14 dzeyinden

nc eyrekte yzde 11,1 seviyesine gerilemitir. zellikle ilenmemi gda


5/89


2 Enflasyon Raporu 2008-IV

fiyatlarnda son iki eyrektir devam eden dzeltme beklenenden daha olumlu

gereklemitir.

Yln nc eyreinde temel enflasyon gstergelerindeki ykseli

srmtr. Gda, enerji ve ttn rnlerini darda brakan I endeksinin yllk

art oran bu dnemde yzde 6,4ten yzde 7,3 dzeyine ykselmitir. Bu

gelime, genel fiyatlama davranlarndaki bozulmadan ziyade getiimiz yln

ayn dnemindeki dk bazdan kaynaklanmaktadr. Nitekim, mevsimsellikten

arndrlm I endeksinin aylk art oranlar son dnemde enflasyonun ana

eiliminin yavaladna iaret etmektedir. Bununla birlikte, yakn dnemde

dviz kurunda gzlenen hareketler sonrasnda son eyrekte temel enflasyongstergelerinin geici olarak ykseli gsterebilecei tahmin edilmektedir.

Yln nc eyreinde, uluslararas emtia fiyatlarnn yksek seyri

btn dnyada enflasyon zerinde bask oluturmaya devam etmitir. Grafik

1.1.2de de grld gibi, enflasyon hedeflemesi uygulayan gelimekte olan

lkelerin biri hari hepsinde enflasyon hedefleri belirgin olarak almtr.

Grafik 1.1.1. Yllk TFE Enflasyonuna Katk

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Polonya

Slovakya

Kore

Meksika

Macaristan

srail

Peru

Brezilya

ekCumhuriyeti

Romanya

Kolombiya

ili

Trkiye

Filipinler

Guatemala

GneyAfrika*

zlanda

Enflasyon

Hedef aral

Kaynak: Merkez Bankalar, IFS, TK, TCMB.

*2008 Austos itibaryla.

1.2. Enflasyon Grnm ve Para Politikas

Para Politikas Kurulu (Kurul), enflasyon beklentilerindeki bozulmay

durdurmak ve arz ynl oklarn genel fiyatlama davranlarna yansmasn

engellemek amacyla Mays-Temmuz dneminde 150 baz puanlk

sklatrmaya gitmitir. Enflasyon hedeflerindeki deiikliin parasal

sklatrmayla birlikte uygulanmas stratejisi enflasyon beklentilerini kontrol


6/89



altna almakta baarl olmu, yln nc eyreinde enflasyon beklentilerinde

iyileme gzlenmitir.

talepte sregelen belirgin yavalamaya ramen, kresel piyasalardaki

belirsizlikler para politikasnn temkinli olmasn gerektirmektedir. Bu

erevede, Austos-Ekim dneminde ksa vadeli faiz oranlar sabit tutulmutur.

Kurul, son toplantsndan sonra yaymlad aklamada, dviz kurlarnda

gzlenen hareketlerin enflasyon zerinde oluturduu etkinin, gda

fiyatlarndaki olumlu grnm ve petrol fiyatlarnda gzlenen keskin d ile

telafi edilecei deerlendirmesinde bulunmutur. Bununla birlikte, son

dnemde kresel belirsizliklerin artarak devam etmesinin, gerek enflasyon

tahminlerinde gerekse para politikas kararlarnda temkinli olmay gerektirdii

ifade edilmitir.

Son dnemde yurt ii sat, retim ve gven endekslerine dair aklanan

veriler, Temmuz Enflasyon Raporunun yaymland tarihten bu yana yurt ii

faaliyetteki yavalamann daha da belirginletiine iaret etmektedir. Kresel

finans piyasalarndaki alkant tm dnyada hissedilirken, lkemizde de zel

tketim ve yatrm harcamalarnn duraan bir seyir izlemeye devam edecei

tahmin edilmektedir.

Tketici kredilerine ilikin veriler de finansman koullarnn sk olmaya

devam ettiine iaret etmektedir. Tketici kredilerindeki yllk art oranlar i

talebin canl olduu dnemlere kyasla halen olduka dk seviyelerde

seyretmektedir. Son dnemde tketici kredilerindeki yavalama daha da

belirginlemitir. Risk alglamalarndaki artn ve kredi koullarndaki

sklamann kredi genilemesini snrlamaya devam edecei tahmin

edilmektedir.

Yurt ii talepteki yavalama ve dviz kurunda gzlenen deer kayb,nmzdeki dnemde net ihracatn toplam talep bymesine katksn

artracaktr. Bununla birlikte, ticaret ortaklarmzn iktisadi faaliyetindeki

yavalamann bu katky ksmen snrlayc etki yapaca ngrlmektedir.

Sonu olarak, nmzdeki dnemde i talebin duraan seyrini

srdrecei tahmin edilmektedir. Dolaysyla, tahminlerimiz oluturulurken

toplam talep koullarnn enflasyondaki de verdii destein bir nceki

dneme gre artt bir ereve ngrlmtr.


7/89



Kresel finans piyasalarndaki sorunlarn derinlemesinden kaynaklanan

belirsizlikler zellikle ABD dolar likiditesine olan talebin olaanst dzeylereykselmesine neden olmu ve yakn dnemde Trkiye de dahil olmak zere

gelimekte olan ekonomilerin paralarnda belirgin deer kayplarna yol

amtr. talepteki yavalamann dviz kurundan fiyatlara geii snrlayaca

tahmin edilmektedir. Dolaysyla, iinde bulunduumuz dnemde dviz kuru

ile enflasyon arasndaki ilikinin gemi dnemlere kyasla daha zayf olmas

beklenmektedir. Bununla beraber, dviz kuru hareketlerinin yllk enflasyon

zerindeki dorudan etkilerinin 2008 yl sonunda 1,2 puan, 2009 yl sonunda

ise 1,5 puan olarak gereklemesi beklenmektedir.

Temmuz Enflasyon Raporunda baz senaryoda petrol fiyatlarnn 140

ABD dolar dzeyinde seyredecei varsaylmt. Geen sre zarfnda petrol

fiyatlarnda keskin bir d gzlenmesi, varsaymlarn aa ynl

gncellenmesini gndeme getirmitir. Bu erevede Ekim aynn ilk

haftasna ilikin vadeli fiyatlarn ortalamas referans alnarak, ana senaryoda

petrol fiyatlarnn 80 ABD dolar civarnda seyredecei varsaylmtr. Dier

yandan, elektrik ve doalgaz gibi dier enerji kalemlerinin fiyatlarnda

gzlenen yksek artlar, petrol fiyatlarndaki dn olumlu etkilerini ksmen

snrlamtr. Sonu olarak, enerji fiyatlarndaki gncellemeler enflasyontahminlerini 2008 yl sonu iin 0,5 puan, 2009 yl sonu iin ise 1,1 puan aa

ekmitir.

Gda fiyatlar da Temmuz aynda esas alnan ana senaryoya gre daha

olumlu bir seyir izlemitir. lenmemi gda fiyatlarnn beklenenden olumlu

seyri ve tarmsal emtia fiyatlarndaki d gz nne alnarak, gda fiyatlarna

ilikin varsaymlar aa ynl gncellenmitir. Bu erevede, gda fiyat

enflasyonu varsaym 2008 yl iin yzde 14ten yzde 11e, 2009 yl iin ise

yzde 9dan yzde 7,5e drlmtr. Bu deiiklik 2008 ve 2009 ylenflasyon tahminlerinin srasyla 0,8 ve 0,4 puan aa ynl gncellenmesine

neden olmutur. Ayrca, 2010 yl sonu iin gda fiyat enflasyonu yzde 7den

yzde 6ya ekilmitir.

Arz ynl oklarn birikimli etkileriyle, yln nc eyreinde hizmet

enflasyonu beklenenden daha yksek bir art gstermitir. Bu gelime 2008 yl

sonu enflasyon tahminlerimizde bir nceki dneme kyasla 0,6 puan yukar

ynl etkide bulunmutur. nmzdeki yl ise toplam talepteki yavalamann

etkisiyle, hizmet enflasyonunun belirgin bir d gstermesi beklenmektedir.


8/89



Bu varsaymlar dorultusunda gncellenen tahminlere gre 2008 yl

sonunda enflasyonun yzde 11,1 olarak gereklemesi beklenmektedir.

Enflasyonun, yzde 70 olaslkla, 2009 yl sonunda yzde 6,1 ile yzde 9,1

arasnda (orta noktas 7,6), 2010 yl sonunda ise yzde 4,3 ile yzde 7,9

arasnda (orta noktas 6,1) gerekleecei tahmin edilmektedir. 2011 ylnn

nc eyrei itibaryla ise enflasyonun yzde 5,4 dzeyine dmesi

beklenmektedir (Grafik 1.2.1.).

Grafik 1.2.1. Enflasyon ve kt A Tahminleri

*Enflasyonun tahmin aral iinde kalma olasl yzde 70tir.

Sonu olarak, dviz kurundaki gelimelerin enflasyon zerinde

oluturduu basklarn, gerek gda ve enerji fiyatlarnn olumlu seyri gerekse i

talepteki yavalamayla telafi edilecei ngrlm ve bu dorultuda orta vadeli

enflasyon tahminlerimizde belirgin bir deiiklik yaplmamtr.

Enflasyon grnmne ilikin aklanacak her trl yeni veri ve haberin

para politikasnn duruunu deitirmesine neden olabilecei vurgulanmaldr.zellikle belirsizliklerin yksek boyutlara ulat mevcut konjonktrde para

politikasnn esnekliini korumas gerekmektedir.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

2008-II

2

008-III

2008-IV

2009-I

2009-II

2

009-III

2009-IV

2010-I

2010-II

2

010-III

2010-IV

2011-I

2011-II

2

011-III

Yzde

Tahmin Aral* kt A

2008 iin Belirsizlik Aral Yl Sonu Enflasyon Hedefleri

Kontrol Ufku


9/89



1.3. Riskler

Son dnemde uluslararas kredi piyasalarnda yaanan sorunlar nedeniyle

kresel finans piyasalarnda gven kayb olumutur. Bu gelimeler kresel

likidite akn olumsuz etkileyerek zellikle ABD dolar likiditesine olaanst

bir talep dourmutur. Merkez bankalar hzl ve koordineli birekilde hareket

ederek piyasalarn etkin almasn salamak zere para piyasalarndaki

likidite skmasn gidermeye almaktadr. Bu dorultuda Trkiye

Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) da piyasalarmzn ileyiini dzenli hale

getirmek amacyla bir dizi nlem almtr. Bu nlemlerin birincisi TCMB

nezdindeki Dviz Depo Piyasasnda araclk faaliyetlerine yeniden balanmasolmutur. kinci olarak, Trk bankalarnn likidite durumlarn daha da

glendirmek amacyla dviz alm ihalelerine ara verilmitir. ncs, dviz

piyasasndaki salksz fiyat oluumlarn nlemek amacyla piyasaya dviz

satm ihaleleri yoluyla dviz likiditesi salanmasna karar verilmitir. Ayrca,

piyasalarn etkin bir ekilde ilemesini salamak amacyla, gerektiinde dier

nlemlere de bavurulabilecei kamuoyuna duyurulmutur.

nmzdeki dnemde kredi koullarndaki sklamann srecei tahmin

edilmektedir. Bu gelimeler, enflasyon zerinde, ksa vadede olas portfyhareketleri kanalyla yukar ynl, orta vadede ise i talepteki yavalama

kanalyla aa ynl risk oluturmaktadr. Mevcut kresel belirsizlikler gz

nne alndnda para politikasnn her iki ynde de esnek olmas

gerekmektedir. Nitekim, bu raporda nceki raporlardan farkl olarak, tahminler

sunulurken ksa vadeli faizlerin grnmne ilikin somut bir sinyal

verilmemitir. Alnacak para politikas kararlar kresel finans piyasalarnda

sregelen sorunlarn yurt ii yansmalarnn niteliine bal olarak

belirlenecektir.

Emtia fiyatlarndaki belirsizlikler enflasyon tahminlerine ilikin risk

oluturmaya devam etmektedir. Gda ve enerji fiyatlarndaki aa ynl

gncellemeye ramen tahminlerimiz olduka temkinli varsaymlara

dayanmaktadr. Bu nedenle, enerji ve gda fiyatlarna dair aa ynl risklerin

en az yukar ynl riskler kadar belirgin olduu belirtilmelidir. Gda ve enerji

fiyatlarna ilikin alternatif varsaymlara dayanarak oluturulan enflasyon

grnm Raporun son blmnde sunulmaktadr. Buna gre, ilk senaryoda

gda fiyat enflasyonunun 2008, 2009 ve 2010 yllarnda srasyla yzde 12,5, 10

ve 9 olarak gerekleecei, petrol fiyatlarnn ise 2008 ylnn sonunda 110


10/89



ABD dolarna kadar ykseldikten sonra sabit seyredecei varsaylmaktadr. Bu

senaryoya gre yaplan projeksiyonlar, para politikasnn gerekli tepkiyi verdii

varsaym altnda, enflasyonun 2009 yl sonunda yzde 8,9, 2010 yl sonunda

ise yzde 7,1 civarnda gerekleeceine iaret etmektedir.

kinci senaryoda ise gda fiyat enflasyonunun 2008, 2009 ve 2010

yllarnda srasyla yzde 9,5, 5 ve 3 olarak gerekleecei, petrol fiyatlarnn

ise 2008 ylnn sonunda 50 ABD dolarna kadar indikten sonra sabit

seyredecei varsaylmaktadr. Bu senaryoya gre, para politikasnn gerekli

tepkiyi verdii varsaym altnda, enflasyonun 2009 yl sonunda yzde 6,3

civarnda, 2010 ylnn sonunda ise yzde 5,2 dzeyinde gerekleecei tahmin

edilmektedir.

Son olarak, orta vadeli tahminlerimizin, kamu harcamalarnn ve gelirler

politikasnn aklanan hedeflerle uyumlu gerekleecei varsaymn ierdii

ve otomatik fiyatlama mekanizmalar dnda, dolayl vergi art veya

ynetilen/ynlendirilen fiyatlardan kaynaklanabilecek nemli bir etki

ngrmedii belirtilmelidir. Dier bir ifadeyle, kamu btesinde sklatrma

gerei domas halinde, bu ihtiyacn dolayl vergi artlaryla deil ncelikle

harcama ksc tedbirlerle karlanaca varsaylmtr. Bu varsaymlardaki olas

sapmalar enflasyon ve para politikasnn grnmn de deitirebilecektir.

1.4. Sonu

Temmuz Enflasyon Raporunun yaymland tarihten bu yana geen

sre zarfnda uluslararas piyasalarda olaanst bir hareketlilik yaanmaktadr.

Bu sre enflasyon grnmn birok farkl kanaldan etkilemektedir: Son

dnemde Yeni Trk lirasnda gzlenen keskin deer kayb, zellikle ksa

vadede enflasyonu olumsuz etkileyecektir. kinci olarak, i talepte ngrlenin

tesinde bir yavalama olabileceinin ortaya kmas, toplam talebin enflasyonaverdii destei artrmtr. Son olarak, emtia fiyatlarnda yaanan sert dler

gz nne alnarak, gda ve enerji fiyatlarna ilikin varsaymlar aa ynl

gncellenmitir.

Dviz kurundaki hareketlerin enflasyon zerinde oluturduu basknn,

gda ve enerji fiyatlarnn olumlu seyri ve i talepteki yavalamayla telafi

edilecei tahmin edilmektedir. Bu erevede gncellenen tahminlerimiz,

nmzdeki yl iin yzde 7,5, 6,5 ve 5,5 dzeyinde belirlenmi olan

hedeflerin, gda ve enerji fiyatlarna ilikin olduka temkinli varsaymlar altnda


11/89



dahi ulalabilir olduuna iaret etmektedir. Bununla birlikte, son dnemde

kresel belirsizliklerin artarak devam etmesi enflasyon tahminlerinde ve parapolitikas kararlarnda temkinli olmay gerektirmektedir.

Likidite koullarndaki gelimeler yakndan izlenmektedir. Son dnemde,

finansal piyasalarmzn etkin bir ekilde ilemeye devam etmesini salamak

amacyla bir dizi nlem alnmtr. TCMB, uluslararas piyasalardaki

alkantnn ekonomimiz zerindeki etkilerini snrlamak iin zerine deni

yapmaya devam edecektir. Bundan sonraki politika kararlar byk lde

kresel piyasalardaki gelimelere ve bunlarn yurt iine yansmalarna gre

ekillenecektir.

Kresel finans piyasalarndaki sorunlara kar ekonomimizin direncini

korumas iin basiretli bir para politikas gereklidir fakat bu tek bana yeterli

deildir. Mevcut oklarn ekonomiye etkisinin snrl kalmas iin, mali

disiplinin srdrlmesi ve yapsal reform srecinin glendirilmesi de en az

para politikas kadar nem tamaktadr. Bu erevede, Avrupa Birliine uyum

ve yaknsama srecinin devam etmesi ve programda ngrlen yapsal

reformlarn hayata geirilmesi konusundaki abalarn sreklilii nemini

korumaktadr. zellikle, mali disiplinin kalitesini artrmaya ve verimlilikartlarnn devamlln salamaya ynelik yapsal reformlar konusundaki

gelimeler gerek makroekonomik istikrar gerekse fiyat istikrar asndan

yakndan izlenmektedir.


12/89



2. UluslararasEkonomikGelimeler

2.1. Makroekonomik Gelimeler

2007 ylnn Austos aynda konut kredisi piyasasnda yksek riskli

konut kredilerine ilikin olumsuz gelimelere bal olarak oluan finansal krizin

etkileri, 2008 ylnn yaz aylarnda ikinci el konut kredisi piyasasnda faaliyet

gsteren ve hkmete desteklenen FannieMae ve FreddieMacin finansal

yaplarna ilikin endieler nedeniyle tekrar ykselie gemitir. Artan

endielerin kresel finansal piyasalarda yaratt bozulma, nceki

dalgalanmalardan greli olarak daha az etkilenen finansal olmayan sektrleri vegelimekte olan lkeleri iine alacakekilde genilemeye balamtr. 2008 yl

Austos ve Eyll aylarnda gelimi lkeler, finansal piyasalardaki gerginlii

azaltmak amacyla piyasalara egdml olarak ykl miktarlarda likidite

salamlardr.

Alnan nlemlere ramen sz konusu endielerin giderilememesi sonucu,

7 Eyll 2008 tarihinde FannieMae ve FreddieMacin ynetimini Federal Emlak

Finansman Otoritesi (Federal Housing Finance Agency-FHFA)nin

devralmas

yla finansal kriz yeni bir boyuta ulam

t

r. Nitekim, 15 Eyll 2008tarihinde finansal kurululardan Lehman Brothers irketi iflasn aklam, 16

Eyll 2008 tarihinde American International Group (AIG) adl dnyann en

byk sigorta irketinin hisse senetleri yzde 60 deer kaybetmi ve ABD

Merkez Bankas (Fed) tarafndan yksek miktarda mali destek salanmtr. Bu

gelimelerin yansra, dier byk yatrm irketlerinin de mevduat

kurulularna salanmakta olan Fedin ksa dnemli likidite imkanlarndan

yararlanma istekleri risk alglamasn artrm ve dnya genelinde bankalararas

para piyasalar kilitlenerek fonlama maliyetleri ykselmitir.

Sonu olarak, bu gelimelerin etkilerinin ABD ekonomisiyle snrl

kalmamas, finansal krizin kresel lekte bir krize dnebileceini

gstermitir. Nitekim, Avrupann finansal kurulularnn da ABDdeki gibi

kurtarlmas gerei ortaya km ve buna bal olarak kresel piyasalarda

sistemik risk artmtr. Sistemik riskin artmas sonucunda gzlenen kresel

finansal sistemdeki bozulmann reel sektre yansmalar, artan fonlama

maliyetleri ve daralan kredi imkanlar kanalyla ortaya kmaktadr. Bu

erevede kredi piyasalarnda arz ynl daralmann artarak devam etmesi,

krizin finansal olmayan sektrleri ve gelimekte olan lkeleri daha fazla


13/89



etkilemesi olasln artrmtr. Gelimekte olan lkelerdeki krlganlklar

blgeden blgeye farkllk gstermekle birlikte, kresel krizin olumsuzetkilerinin bankaclk sektr ve bte yaps salam olmayan, ksa vadeli

sermaye girilerinin arlkl olduu, dviz kurundaki deiimlere duyarl

ekonomilerde kendini daha fazla hissettirebilecei dnlmektedir.

Kresel lekte makro ekonomik bymenin yavalamas ile birlikte

byk finansal kurulularn iflasn eiine gelmesi veya iflas etmesi, kredi

riskinin artmasna, banka bilanolarnn bozulmasna ve hisse senetlerinin

deerlerinin de hzla dmesine neden olmutur. Sz konusu gelimeler,

kresel finansal sistemin istikrarn salamaya ynelik kamu mdahalelerininei grlmedik seviyelere ulamasna neden olmutur. Bir dier deyile, kresel

kredi piyasalarna ilikin hzla artan kayglar sonucunda ABD ve Avrupa

lkeleri 2008 yl Ekim ay balarnda yeni nlem paketlerini hzla uygulamaya

balamlardr. 3 Ekim 2008 tarihinde yrrle giren Acil Ekonomik stikrar

Yasas (Emergency Economic Stabilization Act) kapsamnda gelitirilen

Sorunlu Varlklar Kurtarma Plan (Troubled Asset Relief Program-TARF)

erevesinde ABD Hazine Bakanlna likiditesi dk ipotekli kredileri

devralma hakk getirilmitir. Sz konusu kurtarma plan ile konut kredisi

kaynakl zararlarn daha da bymesinin nne geilmesi, konut kredisinedayal varlklarn fiyatlanmasnn daha effaf olmasnn salanmas ve banka

bilanolarndaki likidite skklnn giderilmesi amalanmaktadr. Buna ek

olarak, ABD ve Avrupada mevduata getirilen gvence snr da byk oranda

artrlmtr. Ayrca, G-7 lkeleri, gerektiinde kamu kaynaklarnn kullanlmas

yoluyla sz konusu finansal kurululara sermaye aktarlabilmesini kapsayan

eylem plan zerinde anlamaya varmtr.

2.1.1. Ekonomik Performans ve Para Politikas

Bu dnemde ABD ekonomisinin 2008 yl ikinci eyreinde yzde 2,2

orannda byd grlmekte, ancak 2008 yl nc eyreinde byme

hznn yavalayarak yzde 1,2ye decei tahmin edilmektedir. ABD

ekonomisinin 2008 ylndaki byme oranna ilikin tahminlerin deimedii,

bununla birlikte 2009 yl iin nceki tahmin olan yzde 1,4n keskin bir

dle yzde 0a gerileyecei ngrlmektedir (Tablo 2.1.1).


14/89



Tablo 2.1.1. Byme Oranlar(Yllk Yzde Deiim)

2008 2009

2007 2008*

2009*

I II III* IV*

I* II* III*

IV*

Dnya** 5,0 3,9 3,0 - - - - - -ABD*** 2,0 1,8 0,0 2,5 2,2 1,2 1,3 1,3 1,0 1,4 2,1Euro Blgesi*** 2,6 1,2 0,5 2,1 1,4 0,8 0,7 0,2 0,7 1,1 1,3ngiltere*** 3,0 1,1 -0,2 2,3 1,4 0,8 0,1 -0,1 0,2 0,8 1,4Japonya*** 2,0 0,7 0,5 1,2 1,0 0,9 0,5 0,0 0,8 1,0 1,3in**** 11,9 9,7 9,3 10,6 10,4 - - - - - -Almanya*** 2,5 1,7 0,3 2,6 1,7 1,2 0,9 -0,1 0,7 1,0 1,3Fransa*** 2,1 0,9 0,5 2,0 1,1 0,5 0,4 0,2 0,8 1,2 1,4talya*** 1,4 0,0 0,0 0,3 -0,1 -0,2 0,3 -0,1 0,4 0,6 0,7

*Tahmin.Kaynak: ** IMF World Eonomic Outlook, *** Consensus Forecasts, ****Economic Intelligence Unit.

Yine bu dnemde ABD ekonomisinde isizlik oran artm, azalan

ekonomik faaliyetlere bal olarak enflasyon beklentileri az da olsa dmtr.

Bunun yan sra reel sektr gven endeksinde (ISM) bozulma devam ederken

tketici gven endeksinde son aylarda dzelme gzlenmitir (Grafik 2.1.1 ve

Grafik 2.1.2).

Grafik 2.1.1. Amerikan Ekonomisi sizlik Oranlar veEnflasyon Bekleyileri

(Yzde)

Grafik 2.1.2. Michigan Tketici Gven Endeksi ve ISM Endeksi

0

1

2

3

4

5

6

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

0908

4

4,5

5

5,5

6

12-aylk Enflasyon Bekleyileri sizlik Oran (sa eksen)

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

0908

0

10

20

30

40

50

60

Tketici Gven

Endeksi

ISM Endeksi (saeksen)

Kaynak: Bloomberg, Institute for Supply Management.. Kaynak: Bureau of Labor Statistics, University of Michigan.

ABD ekonomisi enflasyon verileri enflasyonun yksek seviyesini

koruduunu, ancak zellikle yakn zamanda enerji ve emtia fiyatlarnda

gzlenen dn nmzdeki dnemde tketici fiyatlarndaki art hznyavalatacan gstermektedir. Tketim harcamalarnda beklenen yavalama

bu beklentiyi glendirmektedir. Bunun sonucunda Fed, byme zerindeki

olumsuz gelimeleri de gznnde tutarak, 8 Ekim ve 29 Ekim tarihlerinde

50er baz puanlk faiz indirimine gitmi ve ksa vadeli faiz orann yzde 1

seviyesine ekmitir (Grafik 2.1.3 ve Grafik 2.1.4).


15/89



Grafik 2.1.3. Para Politikas

Faiz Oranlar

(Yzde, Aylk Ortalama) Grafik 2.1.4. Enflasyon Oranlar

(TFE, Yllk Yzde Deiim)

-0,5

0,5

1,5

2,5

3,5

4,5

5,5

0105

0605

1105

0406

0906

0207

0707

1207

0508

1008

ABD AB Japonya

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

0105

0605

1105

0406

0906

0207

0707

1207

0508

ABD AB Japonya Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Bloomberg.

ABD ekonomisi ihracat olumlu seyrine devam etmektedir. Yakn

zamanda gzlenen petrol fiyatlarndaki dn cari a azaltaca

beklenmekle beraber, kresel ekonomik aktivitenin yavalamas bu beklentinin

ok gl olmasn engellemektedir.

Finansal piyasalardaki likidite skkl nedeniyle Fed piyasadaki

likiditeyi artrc nlemler almaya devam etmektedir. Bu kapsamda Vadeli hale

Kolayl (Term Auction Facility TAF) program uygulamas srmektedir.

Bir baka nlem olarak da Fed, Avrupa Merkez Bankas (ECB), ngiltere

Merkez Bankas (BoE), Japonya Merkez Bankas (BoJ) ve svire Merkez

Bankas (SNB)nn Amerikan dolar cinsi likidite ilemlerine kaynak salamak

amacyla takas yetki limiti (Swap Authorization Limit) 330 milyar ABD dolar

artrlarak 620 milyar ABD dolarna karlm, daha sonra tamamen serbest

braklmtr. Ayrca Fed, vadeli finansman piyasasndaki (Term Funding

Market) likidite skkln nlemeye ynelik olarak zel Sektr Tahvil

Finansman Kolayl (Commercial Paper Funding FacilityCPFF) programn

uygulamaya koyacan aklamtr.

2008 ylnn ilk eyreinde yllk yzde 2,1 orannda byyen Euro

blgesi ekonomileri yln ikinci eyreinde nceki yla gre yzde 1,4 orannda

bymtr. 2008 ylnn ilk eyreinde olumlu hava koullarna bal olarak

kaydedilen yksek oranl inaat sektr faaliyetleri ilk eyrekte bymenin

srkleyici faktr iken, yln ikinci eyreinde zellikle yatrm

harcamalarnn azalmas yoluyla gerekleen i talep azal ekonomik

bymede nceki eyree gre daralmaya neden olmutur. Ayn dnemde


16/89



gerek ithalat gerekse ihracatn da milli gelir ierisindeki paynn dt

grlmektedir.

Euro blgesi bymesine ilikin beklentiler, i talep daralmasnn ve

finansal kredi koullarndaki sklamann gelecek dnemde bymeyi olumsuz

etkileyecei ynndedir. nc gsterge niteliinde olan Euro blgesi imalat

sanayi gven endeksi (PMI) 2008 yl Haziran aynda 50 eik deerinin altna

inerek sz konusu sektre ilikin byme beklentilerinin pozitiften negatife

dndn gstermektedir. PMIdaki aa ynl hareket bu tarihten sonra da

devam etmi ve Eyll ay itibaryla 45 seviyesine gerilemitir (Grafik 2.1.5 ve

Grafik 2.1.6).Grafik 2.1.5. Euro Blgesi GSYH ve PMI Endeksi Grafik 2.1.6. ISM ve PMI Endeksi

-0,4

-0,2

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

2001

-IV

200

2-II

2002

-IV

200

3-II

2003

-IV

200

4-II

2004

-IV

200

5-II

2005

-IV

200

6-II

2006

-IV

200

7-II

2007

-IV

200

8-II

45

50

55

60

65Euro blgesi GSYH(mevsimsellikten arndrlm,

bir nceki eyree gre yzdedeiim)

PMI imalat sanayi endeksi(sa eksen)

40

45

50

55

60

65

0700

0101

0701

0102

0702

0103

0703

0104

0704

0105

0705

0106

0706

0107

0707

0108

0708

PMI endeksi

ISM endeksi

Kaynak: Bloomberg, Eurostat. Kaynak: Bloomberg.

Euro blgesi Uyumlulatrlm Tketici Fiyat Endeksi (HICP)

enflasyonu 2008 yl Austos aynda yzde 3,8 ve Eyll aynda yzde 3,6

orannda ykselerek fiyat istikrar iin ideal kabul edilen yzde 2 seviyesinin

zerinde gereklemitir (Grafik 2.1.4). 2008 yl Haziran ve Temmuz

aylarnda yzde 4 seviyesine kan yllk HICP enflasyonunun takip eden

aylarda azalmaya balamas, enerji fiyatlar enflasyonunun yavalamasndankaynaklanmaktadr. Bu azalta zellikle petrol fiyatlarndaki dle beraber

gerekleen petrole dayal enerji mallar enflasyonundaki gerileme etkili

olmutur. Buna ek olarak, gerek ilenmi gerekse ilenmemi gda enflasyonu

HICP enflasyon orannn gerilemesine katkda bulunmaktadr. te yandan,

Euro blgesi enflasyon orannn 2009 yl iinde azal eilimine girecei ancak

fiyat istikrar ile tutarl seviyenin zerinde bir seyir izleyecei tahmin

edilmektedir (Grafik 2.1.4).


17/89



Derinleen kresel finansal kriz nedeniyle Euro blgesi para politikasnda

nemli deiiklikler kaydedilmitir. ECB Ynetim Konseyi 3 Temmuz 2008tarihli toplantsnda ykselen HICP enflasyonunun ikincil etkilerini en aza

indirmek ve fiyat istikrar zerinde orta dnem iin artan yukar ynl riskleri

azaltmak amacyla politika faiz orann 25 baz puan artrarak yzde 4,25e

ykseltmitir. Enflasyon orannn fiyat istikrar iin kabul edilebilir dzeyin

zerinde seyretmesine karn ECB, finansal istikrarn salanmasna ncelik

vererek 8 Ekim 2008 tarihinde politika faiz orann Fed, BoE, Kanada Merkez

Bankas (BoC), SNB ve sve Merkez Bankas (Riksbank) ile ayn anda 50 baz

puan drerek yzde 3,75e indirmitir.

ABD konut kredisi piyasalarndaki sorunlara bal olarak kresel finansal

piyasalarda yaanmakta olan kriz, Japonya ekonomisini ve finans sektrn de

yakndan etkilemitir. Uluslararas yatrmclar ve finansal kurulular yeni

portfylerini olutururken uzun ve orta vadede daha dk risk tayan sabit

gelirli aralara ve zellikle Japon devlet tahvillerine ynelmektedirler. Sz

konusu aralara olan talep art 2008 yl Mart ayndan bu yana fiyatlarda

dalgalanmaya neden olurken, likidite skkln da beraberinde getirmitir.

Ayn zamanda, kresel enflasyon artna ynelik beklentiler Japon piyasalarna

da yansm ve likidite skklnn da etkisiyle uzun dnem faiz oranlarndahzl bir arta neden olmutur.

te yandan, Japon hisse senedi piyasalarndaki fiyat dalgalanmalar ABD

ve Avrupa piyasalarna gre snrl olmutur. Gecelik faiz oranlar ise BoJun

hedefi olan 0,5 oran etrafnda duraan seyretmitir. Japon yeni zerinden

alnm kaldral pozisyonlarn zlmesi nedeniyle Japon yenine olan talep

artm ve yen ABD dolar karsnda deer kazanmtr.

Enerji ve emtia fiyatlarndaki dalgalanmalara ek olarak ihracattakiyavalama ve kresel mali dalgalanmann etkisiyle Japonyada byme hz

kesmitir (Tablo 2.1.1). Bymedeki daralma tm GSYH bileenlerinde

gzlenmitir. GSYHnin 2008 yl ikinci eyreine gre yzde 0,6 azalmasnda,

zellikle zel sektr tketim harcamalar (yzde 0,6), sabit sermaye yatrmlar

(yzde 0,2), ve gayrimenkul yatrmlarnn (yzde 3,4) azalmas etkili olmutur.

2008 ylnn ilk yarsnda ihracattaki de ramen, Temmuz aynda ine

yaplan ihracat art, yln geri kalanndaki ihracat artna ynelik beklentiler

yaratmtr. Uluslararas gda ve enerji fiyatlarndaki artlar, retimin yansra

Japonya tketici fiyatlarn da olumsuz etkilemeye devam etmektedir (Grafik


18/89



2.1.2). Temmuz ay yllk fiyat art, yzde 2,5 ile BoJun yzde 0-2 olan hedef

araln amtr.

BoJ, uluslararas mal fiyatlarnn ve kresel belirsizliklerin Japon

ekonomisine etkisinin snrl da olsa bir sre daha devam edeceini belirtmi,

ancak bu gelimenin politika deiiklii gerektirmediini ifade ederek gecelik

faiz orann yzde 0,5 orannda sabit tutmaya karar vermitir (Grafik 2.1.1).

Kresel kriz ve doal afetler, 2008 ylnn ilk yarsnda, in ekonomisine

ilikin yeni belirsizliklerin olumasna neden olmutur. te yandan, artan

enflasyonist baskya ve demeler dengesindeki sorunlara ramen in yksek

oranl bymesini (yzde 10,4) yln ikinci eyreinde srdrmeye devam

etmitir. Yatrm, tketim ve ihracattaki byme inin bymesinin temel

kaynaklarn oluturmutur. nmzdeki dnemde in hkmetinin vergi

indirimi ve altyap yatrmlaryla ekonomik bymeye destek verecei

dnlmektedir. Bununla birlikte, gda fiyatlar artlarndaki yavalama genel

fiyat artlarnn hz kesmesini salamtr. in tketici fiyatlar endeksi 2008

yl Haziran ve Temmuz aylarnda yllk olarak srasyla yzde 7,9 ve 7,7 olarak

artarken, Austos aynda yzde 7,3 orannda gereklemitir.

in Merkez Bankas tketici fiyatlarndaki hzl arta dikkat ekerek

2008 ylnda sk para politikas uygulama karar almasna ramen, doal afetler

sonrasnda oluan sorunlar zmek amacyla, ak piyasa ilemleri ve mevduat

munzam oranlar gibi para politikas aralarn kullanarak, geniletici para

politikas uygulamtr. Bu erevede, gerek para politikas faiz oran gerekse

mevduat munzam karlklarnda d gereklemitir. Ayn zamanda

afetlerde zarar grm blgelere merkez bankasndan borlanabilme olanaklar

geniletilmitir. te yandan, ABD piyasalarndaki gelimelerin yakndan takip

edildiini belirten in Merkez Bankas

, in ekonomisinin sz konusugelimeler karsnda gl konumunu koruduunu, kresel finansal istikrarn

salanmasna katkda bulunmak amacyla ABD piyasalarna gerekli finansal

destei verebileceini aklamtr.


19/89



2.2. Uluslararas Piyasalar

2.2.1. Finansal Piyasalar

ABD para ve kredi piyasalarnda balayan ve son dnemde kresel

boyuta ulaan mali kriz srecinde bankaclk ve yatrm kurulularnn ard

ardna akladklar zararlar ile baz yatrm kurulularnn iflas etmeleri veya

devlet kontrolne gemeleri, ABDde beklenen resesyonun iddetine dair

endieler, yatrmclarn ani tepkilerinin daha da belirginlemesine yol amtr.

Bu durum zellikle risk itahnda yaanan ar gerilemelere paralel olarak

gelimekte olan lke mali piyasalarnda oynaklklarn ykselmesine neden

olmutur. Credit Suisse Kresel Risk tah Endeksi (CSRA) risk itahndaki

keskin d yanstrken, endeks zellikle son dnemde yatrmclarn panik

iinde olduunu gsteren blgede seyretmektedir.1 te yandan 2008 yl ikinci

eyreinde azalma eiliminde olan VIX ve Itraxx Crossover2 endeksleri son

dnemde iddetlenen kresel kriz ile beraber tarihinin en yksek seviyelerine

ykselmitir (Grafik 2.2.1, Grafik 2.2.2).

Gelimi lkelere ait tahvil piyasalar incelendiinde, ne kan unsur

ikinci eyrek boyunca art eiliminde olan ABD ve Euro blgesi uzun vadeli

tahvil getirilerinin 2008 yl Haziran aynn sonundan itibaren d eilimine

1 Endeksin -3 deerinin altna dmesi yatrmclarn panik iinde olduunu gsterirken, 5 deerinin zeri ar iyimserlikblgesi olarak tanmlanmaktadr.2 Itraxx Crossover endeksi kapsad irketlerin yatrm notlarnn Trkiyeyi de iine alan gelimekte olan lkelerin yatrm

notlarna yakn olmas sebebiyle yatrmclarn gelimekte olan lkelere ynelik kresel risk alglamalarnn gstergesi olarakkullanlmaktadr.

Grafik 2.2.1. VIX ve ITRAXX Crossover Endeksi* Grafik 2.2.2. Credit Suisse Kresel Risk tah Endeksi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

01.0

3.2

006

01.0

6.2

006

01.0

9.2

006

01.1

2.2

006

01.0

3.2

007

01.0

6.2

007

01.0

9.2

007

01.1

2.2

007

01.0

3.2

008

01.0

6.2

008

01.0

9.2

008

150

250

350

450

550

650

750

850

vix

itraxx crossover(sa eksen)

-6

-3

0

3

6

9

02.0

1.2

006

02.0

5.2

006

02.0

9.2

006

02.0

1.2

007

02.0

5.2

007

02.0

9.2

007

02.0

1.2

008

02.0

5.2

008

02.0

9.2

008

*VIX S&P500 hisseleri zerine yazlan opsiyonlardan elde edilen oynaklkendeksidir. Itraxx Crossover endeksi dk yatrm notuna sahip 45 irketinkredi iflas takaslar kullanlarak oluturulmutur.Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Credit Suisse.


20/89



girmesidir. Kresel durgunluk olaslnn bir nceki dneme gre artmas ve

Euro blgesi ile ABD hkmetlerinin finansal kurulularn likit olmayan

varlklarn satn almas sonucu tahvil arznn artaca beklentisiyle,

yatrmclarn gvenli aralara ilgisi artmtr. Gelimekte olan lkeler

incelendiinde ise EMBI+ risk primi endeksi azalan kresel risk itah ve artan

belirsizlikler nedeniyle ykselme eilimine girmitir (Grafik 2.2.3).

Grafik 2.2.3. Devlet Tahvili Piyasalar Grafik 2.2.4. Hisse Senedi Piyasalar

3

4

5

1.1.2

008

3.6.2

008

5.1

2.2

008

7.1

6.2

008

9.1

8.2

008

yzde

200

300

400

500

600

700

bazpua

n

ABD

Euro

EMBI+ (sa eksen)

500

1000

1500

2000

01.0

1.2

008

01.0

2.2

008

01.0

3.2

008

01.0

4.2

008

01.0

5.2

008

01.0

6.2

008

01.0

7.2

008

01.0

8.2

008

01.0

9.2

008

01.1

0.2

008

MSCI - Dnya

MSCI - GO

Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Bloomberg.

Hisse senedi piyasalarnda 2008 yl boyunca gzlenen d eilimi son

dnemde iyice belirginlemitir. Morgan Stanley Sermaye Endeksi (MSCI) G-7lkeleri alt endeksi, 15 Eyll 2008 tarihi itibaryla, 2007 yl sonuna kyasla

yzde 40,2 orannda gerilemitir. Ayn dnemde MSCI Gelimekte Olan

lkeler (GO) alt endeksi ise, ABD dolar baznda, yzde 50 orannda azal

sergilemitir. Hisse senedi piyasalarnda grlen gerilemenin en nemli

belirleyicisinin finansal irketlerin hisse deerlerinin d olduu gze

arpmaktadr (Grafik 2.2.4).

2.2.2. Emtia Piyasalar

S&P Goldman Sachs Emtia Fiyatlar Endeksinin 2008 ylnn nc

eyreinde belirgin bir d eilimine girdii gzlenmektedir. Endeks, yln

nc eyreinde bir nceki yln ayn dnemine gre yzde 13,9 orannda

artarken, bir nceki eyree gre yzde 27,9 orannda gerilemitir. Emtia fiyat

endeksinin alt endeksleri olan enerji, metal ve tarm fiyat endekslerinde ise,

2008 ylnn nc eyreinde bir nceki eyree gre srasyla yzde 29,8,

yzde 22,7 ve yzde 25,5 oranlarnda d gereklemitir (Grafik 2.2.5).


21/89



Grafik 2.2.5. S&P Goldman Sachs Emtia Fiyatlar Endeksleri

200

300

400

500

600

700

800

900

02.0

1.2

007

02.0

3.2

007

02.0

5.2

007

02.0

7.2

007

02.0

9.2

007

02.1

1.2

007

02.0

1.2

008

02.0

3.2

008

02.0

5.2

008

02.0

7.2

008

02.0

9.2

008

0

100

200

300

400

500

600Emtia Fiyatlar

Metal Fiyatlar

Enerji Fiyatlar (sa eksen)

Tarm Fiyatlar (sa eksen)

Kaynak: Goldman Sachs.

Kresel finansal krizin giderek yaygnlk ve derinlik kazanmasyla

birlikte gelimi lke ekonomilerinin resesyona girecei ynndeki beklentiler

belirginlik kazanmtr. Bu da, sanayide ve yap inaatnda youn olarak

kullanlan alminyum ve bakr talebinde azalmaya neden olmutur. Temel

olarak bu gelimelerin etkisiyle alminyum ve bakr fiyatlar 2008 ylnn

nc eyreinde sert bir d kaydetmitir. Enerji girdisi yksek olan

alminyum retimindeki maliyetlerin azalmas da fiyat dn destekleyenbir dier unsur olmutur.

Alminyum fiyatlar 2008 ylnn nc eyreinde bir nceki yln ayn

dnemine gre yzde 3,8 orannda azalrken, bakr fiyatlarndaki d, yine

ayn dnemde, yzde 20,7 orannda gereklemitir. Alminyum ve bakr

fiyatlarnn 2008 ylnn nc eyreinde bir nceki eyree gre

kaydettikleri azalma ise, srasyla yzde 22,1 ve yzde 25,3 olarak

gereklemitir (Grafik 2.2.6). ilide bulunan dnyann en byk bakr

madenindeki greve ve inin alminyum retimini azaltmaya devam etmesine

ramen bakr ve alminyumda oluan arz fazlas, fiyatlarn nmzdeki

dnemde dk dzeyini koruyaca ynndeki beklentileri glendirmektedir.


22/89



Grafik 2.2.6. Uluslararas Bakr ve Alminyum Fiyatlar

2000

2200

2400

2600

2800

3000

3200

3400

03.07

.2006

03.09

.2006

03.11

.2006

03.01

.2007

03.03

.2007

03.05

.2007

03.07

.2007

03.09

.2007

03.11

.2007

03.01

.2008

03.03

.2008

03.05

.2008

03.07

.2008

03.09

.2008

4000

4500

5000

5500

6000

6500

7000

7500

8000

8500

9000Alminyum

Bakr (sa eksen)

Kaynak: Bloomberg.

2008 ylnn Temmuz aynda 145,7 ABD dolar/varil dzeyi ile tarihi

zirvesine ulaan uluslararas ham petrol fiyatlar, bu tarihten itibaren belirgin

bir d eilimine girmi, 14 Ekim 2008 tarihi itibaryla 79,5 ABD dolar/varil

seviyesine gerilemitir (Grafik 2.2.7). Bu seviye, geen yln ayn gnne gre

yzde 4,6, Temmuz ayndaki zirve deerine gre ise yzde 45,4 orannda bir

azala iaret etmektedir. OPEC lkelerinin retimi artrmalaryla birlikte ortaya

kan arz art, OECD lkelerinin ekonomik yavalama nedeniyle petrole olantalebinin azalmas, Gustav ve Ike kasrgalarnn petrol arz zerinde

ngrlenden daha az etkiye yol amas, ABD dolarnn deer kazanma

eilimine girmesi ve alternatif enerji fiyatlarnda gzlenen dler, petrol

fiyatlarnda ortaya kan azalmann arkasnda yatan temel unsurlar olmutur.

Bununla birlikte, Kafkasyada yaanan atma ve Nijerya ile Irana ilikin

jeopolitik sorunlar, petrol fiyatlarndaki gerilemeyi snrlandrc gelimelerdir.

zellikle sanayilemi lkelerde ekonomik durgunluk beklentisinin

artmasyla birlikte ulam ve sanayi yaktna olan talep gerilemitir. OPEC,

tketim hzndaki yavalamann 2009 ylnda da devam edeceini ve petrol

talebinin 2002 ylndan itibaren gzlenen en dk seviye olan 0,9 milyon

varil(mv)/gn seviyesinde artacan tahmin etmektedir. Talep hzndaki bu

azalmaya karn OPEC, zellikle OPEC yesi olmayan lkelerin petrol

arzndaki artn 2008 ylnn kalan ksm ve 2009 ylnda devam edeceini ve

ham petrol stokunun artacan beklemektedir. Petrol fiyatlar zerinde aa

ynl bir bask oluturmas kanlmaz bu durum karsnda OPEC Eyll

ay

nda dzenledii olaan toplant

s

nda, petrol retimini 2007 y

l

Eyll ay


23/89



toplantsnda belirlenen 28,8 mv/gn dzeyinde sabit tutacan bildirmi, Ekim

aynda yaplan olaanst toplantda ise gnlk petrol retimini 1,5 milyonvaril azaltma karar almtr. nmzdeki dnemde petrol fiyatlarndaki

hareketliliin aa ynl olmas daha olas grnmektedir. Ancak, petrol

karma maliyetlerindeki artlar, jeopolitik belirsizlikler ve yaklaan k, petrol

fiyatlarndaki d snrlayan unsurlar olacaktr.

Grafik 2.2.7. Ham Petrol (Brent) ve Altn Fiyatlar

(ABD dolar/Varil, ABD dolar/Troy ons )

40

60

80

100

120

140

160

02.0

1.2

007

02.0

3.2

007

02.0

5.2

007

02.0

7.2

007

02.0

9.2

007

02.1

1.2

007

02.0

1.2

008

02.0

3.2

008

02.0

5.2

008

02.0

7.2

008

02.0

9.2

008

400

500

600

700

800

900

1000

1100

Ham Petro l

Al tn (sa eksen)

Kaynak: Bloomberg.

Gelimi lkelerin finansal piyasalarnda risk alglamasnn artmas,

kresel lekte enflasyon beklentilerinin ykselmesi ve ABD dolarnn dier

temel para birimleri karsnda izleyecei seyre ilikin belirsizlikler, zellikle

son bir aylk dnemde altna olan talebi artrarak altn fiyatlarnn ykselmesine

neden olmutur. 14 Ekim 2008 tarihi itibaryla altn fiyatlar 851,2 ABD

dolar/Troy ons deerinde ilem grm, geen yln ayn gnne gre yzde

12,1 orannda artmtr (Grafik 2.2.7).

Son bir yllk dnemde enflasyonun kresel lekte ykselmesine neden

olan en nemli unsurlardan biri uluslararas gda fiyatlarndaki hzl arttr.

Ancak, 2008 ylnn nc eyrei itibaryla, uluslararas gda fiyatlarnda

belirgin bir d eilimi gzlenmektedir. 2008 ylnn nc eyreinde S&P

Goldman Sachs buday ve msr alt endeksleri geen eyree gre srasyla

yzde 20,8 ve yzde 33,9 oranlarnda azalma kaydetmilerdir. Buday ve msr

fiyatlarnda gzlenen gerileme, temel olarak 2008 ylnn kalan ksm ve 2009

yl iin beklenen retim artlarndan kaynaklanmaktadr. Buna ek olarak,

ABDde etanol retimi iin kullanlan msr miktarnda azalma olaca


24/89



ngrs de msr fiyatlar zerinde azaltc ynde katkda bulunmutur (Grafik

2.2.8).

Grafik 2.2.8. S&P Goldman Sachs Buday ve Msr Alt Endeksleri

(2005 Ocak=100)

100

150

200

250

300

350

400

450

03.0

7.2

006

03.0

9.2

006

03.1

1.2

006

03.0

1.2

007

03.0

3.2

007

03.0

5.2

007

03.0

7.2

007

03.0

9.2

007

03.1

1.2

007

03.0

1.2

008

03.0

3.2

008

03.0

5.2

008

03.0

7.2

008

03.0

9.2

008

Buday

Msr

Kaynak: Bloomberg.


25/89




26/89



3.Enflasyon Gelimeleri

3.1. Enflasyon

2008 ylnn nc eyrei itibaryla yllk enflasyon yzde 11,13

olmutur. Yln nc eyreinde tketici fiyatlar yzde 0,78 ile nceki yl

ortalamalarna kyasla daha dk bir oranda artmtr. Bununla birlikte, ilk iki

eyrekteki yksek artlar nedeniyle yln ilk dokuz ayndaki birikimli fiyat

art yzde 6,83 ile son be yla kyasla daha yksek bir seviyede

gereklemitir. Yln nc eyreinde gda fiyatlarnda belirgin bir

yavalama gzlenirken, enerji fiyatlarndaki artlar srmtr. Hizmet fiyatlarise gda ve enerji fiyatlarndaki birikimli artlarn yansmalar ile ykselmitir.

Gda, enerji, ttn rnleri ve altn fiyatlarnn yllk enflasyona

yaptklar katk Temmuz aynda en yksek seviyesine ulatktan sonra son iki

ayda kademeli olarak gerilemitir. Dier taraftan, hizmetler ile temel mal

fiyatlarnn yllk enflasyona katks, baz etkisi ve arz oklarnn gecikmeli

yansmalar ile bu eyrekte ykselmitir (Grafik 3.1.1).

Grafik 3.1.1. Yllk TFE Enflasyonuna Katk Grafik 3.1.2. Yllk TFE Enflasyonuna Katk(Yzde, Eyll 2008)

0

2

4

6

8

10

12

14

0107

0307

0507

0707

0907

1107

0108

0308

0508

0708

0908

Gda ve Enerji* Ttn ve Altn**

Hizmetler Temel Mallar

26%

4%

8%62%

Hizmetler Ttn ve Altn**

Temel Mallar Gda ve Enerji*

* Gda ve Enerji: Gda ve alkolsz iecekler ile enerji.** Ttn ve Altn: Alkolsz iecekler ve ttn rnleri ile altn.Kaynak: TK, TCMB.

2008 ylnn ilk dokuz aylk dneminde gda fiyatlarndaki art son

yllardaki yksek seviyesini korumutur (Grafik 3.1.3). Yln ilk yarsnda

olduka yksek seviyelere ulaan gda fiyatlar yllk art oran, hem yurt ii

retimdeki iyileme hem de uluslararas fiyatlardaki d sonucunda nc

eyrekte azalmtr. Petrol fiyatlarnn son dnemde nemli bir oranda

gerilemesine karn, akaryakt dndaki kalemlerde gzlenen yksek oranl


27/89



artlar sonucu enerji fiyat artlar nc eyrekte de srm ve yln ilk

dokuz aynda enerji fiyatlar yzde 17,6 ykselmitir (Grafik 3.1.3).

Grafik 3.1.3. Gruplartibaryla TFE(lk Dokuz Aylk Yzde Deiim)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Gda Enerji Gda ve Enerjid Mallar

Hizmet

2006 2007 2008

Kaynak: TK, TCMB.

Gda ve enerji d mal grubu fiyatlar yln ilk dokuz aynda yzde 0,69

ile gemi yl ortalamalarna kyasla daha dk bir oranda artmtr. Ayn

dnemde hizmet grubundaki fiyat art ise baz etkisi ve gda ile enerji

fiyatlarnn dolayl yansmalaryla geen yln zerinde gereklemitir (Grafik

3.1.3). zetle, yln ilk dokuz aylk dneminde gda ve enerji fiyatlar yllk

enflasyonun yksek seyrinin temel belirleyicileri olmutur. Nitekim, nceyrek sonu itibaryla bu iki gruptaki fiyat artlarnn yllk tketici

enflasyonuna dorudan katks 6,9 puan dzeyindedir.

Gda fiyatlarnda yavalama eilimi yln nc eyreinde

belirginlemitir. lenmemi gda fiyatlar nc eyrekte yzde 0,29

orannda azalm ve bu grupta yllk enflasyon yzde -0,90 seviyesine

gerilemitir (Grafik 3.1.4). Bu gelimede, yln ilk yarsndaki nemli ldeki

gerilemenin ardndan nc eyrekte de yzde 8,14 orannda azalan taze

meyve ve sebze fiyatlar temel belirleyici olmutur. Taze sebze ve meyvefiyatlarnn yllk art oran Eyll ay itibaryla yzde -18,95 seviyesindedir.

Meyve ve sebze fiyatlarnda grnmn olumluya dnmesinde arz

koullarndaki iyileme etkili olmutur. TK bitkisel retim ilk tahminlerine

gre, 2008 ylnda sebze ve meyve retiminin srasyla yzde 5,6 ve 9,8

orannda artmas beklenmektedir (Kutu 3.1). Olumlu retim verilerinin yan

sra, meyve ve sebze ihracat miktarnn aa ynl eilimi ve akaryakt

fiyatlarndaki yavalama da fiyatlardaki d desteklemektedir. te yandan,

son bir yldr bakliyat fiyatlarnda retim kayplar kaynakl grlen art


28/89



eilimi, yln nc eyreinde yavalamakla birlikte srmtr. Bakliyat

grubundaki fiyat artlarnn son eyrekte yavalamaya devam etmesi

beklenmektedir.

lenmi gda rnleri fiyatlar art orannda 2006 yl sonrasnda

gzlenen hzlanma, yln nc eyreinde yavalama gstermitir.

Bylelikle, nc eyrekte ilenmi gda rnleri yllk enflasyonu ikinci

eyrek sonuna kyasla 3,48 puan azalarak, yzde 21,83 oranna gerilemitir

(Grafik 3.1.4).

Grafik 3.1.4. Gda Grubu Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 3.1.5. Buday ve Ekmek-Tahl Grubu Fiyatlar

-3

0

3

6

9

12

15

18

21

24

27

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0408

0508

0608

0708

0808

0908

lenmi Gda

lenmemi Gda

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

0908

%

0,32

0,36

0,4

0,44

0,48

0,52

0,56

YTL/KgBuday (Sa Eksen, Y TL/Kg)

Ekmek ve Tahllar (Yllk YzdeDeiim)

Kaynak: TK, TCMB.

Bir nceki enflasyon raporunda, iklim koullarndaki normalleme

sonucunda retim kayplarndan kaynaklanan etkilerin zayflamasyla, ilenmi

gda rnleri fiyatlar art hznn yln ikinci yarsnda yavalayaca dile

getirilmiti. nc eyrek gelimeleri bu ngry destekler nitelikte

gelimitir. lenmi gda enflasyonunun artna en yksek katky yapan

ekmek-tahl rnleri grubunda fiyatlarn art hz, buday fiyatlarndaki

gerilemeye paralel olarak, nemli lde yavalamtr. Bitkisel retim ilk

tahminleri buday retiminde bir nceki yla kyasla yzde 3,4lk bir art

ngrmektedir (Kutu 3.1). Nitekim, 2008/2009 hasadnn balamasyla birlikte

buday fiyatlar gerileyerek, son 4 aylk dnemde yzde 4,62 azal

gstermitir (Grafik 3.1.5). Bu paralelde, bir nceki eyrekte yzde 15,25

orannda artan ekmek-tahl rnleri fiyatlar, nc eyrekte yzde 1,22

orannda artmtr. Ekmek-tahl rnleri yllk enflasyonundaki yavalamann

nmzdeki dnemde de srecei tahmin edilmektedir.


29/89



Uluslararas gda emtia fiyatlar yavalama eilimi sergilemektedir. Sz

konusu yavalamann yurt ii fiyatlara olumlu etkisi ilenmi gda rnleri

fiyatlar kanalyla ortaya kmaktadr. Ekmek-tahl grubundan sonra ilenmi

gda enflasyonuna en yksek katkda bulunan bitkisel sv yalarda, yurt ii arz

ann ithalat yoluyla karlanmas nedeniyle d fiyatlarn seyri nem arz

etmektedir. Bu erevede, gerek yal tohumlarn yurt ii retiminde gzlenen

artlar gerekse d fiyatlardaki geveme sonucunda, bitkisel sv ya fiyatlar

son eyrekte yzde 8,23 orannda gerilemitir. retim kayplarndan gelen

etkinin zayflamas ve uluslararas gda emtia fiyatlarndaki yavalamaya ek

olarak, petrol fiyatlarndaki d de nmzdeki dnemde ilenmi gda

enflasyonuna olumlu katk

yapabilecek bir unsurdur. te yandan, son dnemdeYTLde gzlenen deer kayb ilenmi gda fiyatlarn ksa vadede olumsuz

etkileyecektir.

Enerji fiyatlar yln nc eyreinde yzde 6,41 orannda artm, yllk

enerji enflasyonu yzde 26,79a ykselmitir. Bu dnemde, uluslararas petrol

fiyatlarndaki gerilemeye paralel olarak yurt ii akaryakt fiyatlarnn yzde 6

orannda azalmasna ramen, akaryakt dndaki enerji kalemleri fiyatlarnda

gzlenen yzde 11,13 oranndaki art nedeniyle enerji grubu fiyatlar nemli

lde ykselmitir (Grafik 3.1.6).Grafik 3.1.6. Enerji Grubu Fiyatlar( Aylk Yzde Deiim, Katk Puan)

-2

0

2

4

6

8

10

06-II

06-III

06-IV

07-I

07-II

07-III

07-IV

08-I

08-II

08-III

Akaryakt (Katk Puan)

Konut Grubuna Ynelik Enerji (Katk Puan)

Enerji (3 Aylk Yzde Deiim)

Kaynak: TK, TCMB.

Konut grubunda elektrik, doalgaz ve kat yaktlar fiyatlarnda artlar

nc eyrekte de devam etmi ve bu kalemlerdeki ilk dokuz aylk artlar

srasyla yzde 43, 37 ve 23e ulamtr (Grafik 3.1.7). Gerek elektrik

fiyatlarndaki birikmi artlarn bu yl iinde yaplmas gerekse enerjide


30/89



maliyet bazl otomatik fiyatlandrmaya geilmesi yksek oranl artlar

beraberinde getirmitir. Otomatik fiyatlandrma ile petrol fiyatlarndaki

deiimler nce doalgaz sonra da elektrik fiyatlarna gecikmeli olarak

yansmaktadr. Nitekim, petrol fiyatlarndaki gerilemeye karn, gemiteki

birikimli artlar sebebiyle son dnemde elektrik ve doalgaz fiyatlar

ykselmeye devam etmi ve Ekim aynda elektrik fiyatlar yzde 9, doalgaz

fiyatlar da yzde 4,5 orannda artmtr.

Grafik 3.1.7. Konut Grubu Enerji Fiyatlar(lk Dokuz Aylk Yzde Deiim)

0

5

10

15

20

25

30

3540

45

50

Su Elektrik Doalgaz Likid

hidrok.

Kat

yaktlar

2006

2007

2008

Kaynak: TK, TCMB.

2008 yl nc eyreinde enerji ve gda rnleri dnda kalan malgrubu fiyatlar yzde 3,5 orannda gerilerken, bu grupta yllk enflasyon yzde

4,2 seviyesinde seyretmektedir.

Dayankl tketim mallar (altn hari) fiyatlar, 2008 ylnn nc

eyreinde yzde 1,80 orannda azalm; bu grubun yllk enflasyonu ise yzde

Grafik 3.1.8. Dayankl Mal Fiyatlar ve Dviz Kuru Sepeti*(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 3.1.9. Seilmi Dayankl Mal Grubu Fiyatlar(lk Dokuz Aylk Yzde Deiim)

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

0908

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

Dviz Kuru Sepeti (Sol Eksen)

Dayankl Mal (Altn hari)

-10

-5

0

5

10

15

Mobily a Ele ktr ikli ve

Elektriksiz

Aletler

Otomobil

2006

2007

2008

*ABD Dolar ve Euro kurlarnn aritmetik ortalamasdr.Kaynak: TK, TCMB.


31/89



0,09 olmutur (Grafik 3.1.8). Bu eyrekte otomobil fiyatlar, gerek YTLdeki

deerlenme gerekse i talepteki yavalamayla birlikte yzde 3,63 orannda

derken, elektrikli ve elektriksiz aletler grubunda beyaz eya fiyatlar yzde

2,22 orannda artmtr. Mobilya fiyatlar ise yln nc eyreinde

gerilemitir (Tablo 3.1.1). Ancak, dayankl mal grubu yllk enflasyonu

zellikle elektrikli ve elektriksiz aletler ile mobilya gruplarnda oluan baz

etkisi ile yl iinde artmtr (Grafik 3.1.9). YTLde yakn dnemde gzlenen

deer kaybyla, dayankl mal grubunda yllk enflasyon nmzdeki dnemde

de artmaya devam edecektir.

Tablo 3.1.1. Dayankl Tketim Mallar Grubu Fiyatlar

( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)2007 2008III IV Yllk I II III

Dayankl Mallar (Altn Fiyatlar Hari) -1,60 -2,41 -4,21 1,58 2,81 -1,80Mobilya -6,34 0,94 -1,80 4,13 7,60 -1,27Elektrikli ve Elektriksiz Aletler -1,80 -2,35 -8,18 1,16 0,68 0,12Otomobil 0,71 -4,42 -3,37 1,04 2,44 -3,63Dier Dayankl Mallar -0,52 0,32 1,71 0,04 0,89 1,02

Kaynak: TK, TCMB.

Grafik 3.1.10. CNBC-e Giyim Sektr Tketim Endeksi(Mevsimsellikten Arndrlm, Aylk Ortalama ve Yllk Deiim)

85

90

95

100

105

110

115

02-I

02-III

03-I

03-III

04-I

04-III

05-I

05-III

06-I

06-III

07-I

07-III

08-I

08-III

-12

-9

-6

-3

0

3

6

9

12CNBC-e Giyim Tketim Endeksi (Sol Eksen)

CNBC-e Giyim Tketim Endeksi Yllk Yzde Deiim

Kaynak: CNBC-e.

Giyim ve ayakkab grubu fiyatlar yllk enflasyonu yln nc

eyreinde yzde 2,6ya gerilemitir. Mevsimsellikten arndrlm CNBC-e

Tketim Endeksi, giyim sektr i piyasa satlarnda yavalamann srdne

iaret etmektedir (Grafik 3.1.10). Ayrca, giyim ihracat miktar da son bir yl

iinde belirgin oranda azalrken, giyim eyas imalat sanayi fiyatlarndaki

olumlu seyir bu eyrekte de devam etmitir (Grafik 3.1.11, Grafik 3.1.12).

Sonu olarak, giyim sektrnde enflasyonun aa ynl grnmnde toplam

talep ve maliyet koullarnn seyri etkili olmaktadr.


32/89



Grafik 3.1.11. Giyim Eyashracat Miktar(Yllk Yzde Deiim, 3 Aylk Hareketli Ortalama*)

Grafik 3.1.12. Giyim ve Giyim Eyasmalat Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

-20

-10

0

10

20

30

0705

1005

0106

0406

0706

1006

0107

0407

0707

1007

0108

0408

0708

-5

0

5

10

15

20

0904

0305

0905

0306

0906

0307

0907

0308

0908

Giyim Fiyatlar (TFE)

Giyim Eyasmalat Fiyatlar (FE)*

* Giyim eyas ihracat miktarnn yllk artnn 3 aylk hareketli ortalamasdr.

Kaynak: TK.

* Giyim eyas imalat yllk enflasyonu, 2 aylk hareketli ortalama.

Kaynak: TK.

Hizmet grubu fiyatlar nc eyrekte yzde 2,94 orannda artm ve

yllk hizmet enflasyonu yzde 11,47ye ykselmitir (Tablo 3.1.2). Gda ve

enerji kaynakl arz oklarnn gecikmeli yansmalar, yavalayarak da olsa

hizmet fiyatlar zerinde etkili olmaya devam etmektedir. Nitekim, gda

fiyatlarndaki birikimli artlarn etkisiyle nc eyrekte yemek hizmetlerinin

yllk enflasyonu nceki eyree kyasla 0,8 puan ykselmitir. Bunun yannda

petrol fiyatlarndaki birikimli artlarn yansmalaryla ulatrma hizmetleri

fiyatlar hzl artmaya devam etmi ve bu grupta yllk enflasyon yzde 17,31eulamtr (Grafik 3.1.13). Haberleme hizmetleri fiyatlarnn yllk art oran

ise baz etkisinin de katksyla bir nceki eyree kyasla 8,1 puan artarak yzde

9,1e ykselmitir.

Grafik 3.1.13. Seilmi Hizmet Grubu Fiyatlar(nc eyrek Yzde Deiim)

-6

-4

-2

02

4

6

8

Haberleme H. Ulatrma

Hizmetleri

Yemek

Hizmetleri

Kira

2006 2007 2008

Kaynak: TK, TCMB.


33/89



Yemek, ulatrma ve haberleme hizmetleri dndaki hizmetler grubunda

ise yllk enflasyon, ylbandan bu yana kademeli bir azal eilimi

gstermektedir (Grafik 3.1.14). zellikle, kirann yllk artndaki istikrarl

iyileme bu eyrekte de srmtr. Bu gelimeler erevesinde, son bir yllk

dnemde kirann yllk hizmet enflasyonuna yapt katk nemli lde

gerilerken, ulatrma hizmetlerinin katks artmtr (Grafik 3.1.14).

nmzdeki dnemde arz oklarnn etkisini kaybetmesi ve i talebin

zayflamaya devam etmesiyle hizmet enflasyonunun kademeli olarak decei

tahmin edilmektedir.

Grafik 3.1.14. Hizmet Grubu Fiyatlar

(Yllk Yzde Deiim, Yzde Katk)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0906

1106

0107

0307

0507

0707

0907

1107

0108

0308

0508

0708

0908

Yemek, Ulatrma ve Haberleme hari Hizmet

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

0908

Kira Ulatrma Hizmet leri Lo k an ta v e Otel ler Dier Hizmetler

Kaynak: TK, TCMB.

Tablo 3.1.2. Mal ve Hizmet Grubu Fiyatlar( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)

2007 2008III IV Yllk I II III

TFE 0,31 4,02 8,39 3,09 2,82 0,781. Mallar -0,11 4,65 8,29 3,27 2,69 0,05

Enerji 0,55 7,85 11,25 6,11 4,12 6,41lenmemi Gda 2,23 3,30 10,99 10,90 -13,25 -0,29lenmi Gda 4,26 5,31 12,95 5,61 8,06 1,37

Enerji ve G

da D

Mallar -3,51 3,46 3,56 -2,35 6,87 -3,52Dayankl Mallar -1,15 -1,71 -3,34 3,45 1,97 -2,34

(Altn Fiy. Hari) -1,60 -2,41 -4,21 1,58 2,81 -1,80Yar Dayankl Mallar -3,50 7,67 7,86 -1,23 9,20 0,01Dayanksz Mallar 2,52 4,21 11,69 6,44 -1,43 0,74

2. Hizmetler 1,50 2,32 8,64 2,55 3,20 2,94Kira 4,56 3,30 16,01 2,79 2,74 3,58Lokanta ve Oteller 2,27 3,64 10,87 3,13 4,58 2,77Ulatrma Hizmetleri 2,10 1,91 5,93 4,10 5,98 4,35Dier Hizmetler -0,36 1,27 5,29 1,68 1,80 2,29

Kaynak: TK, TCMB.


34/89



nc eyrekte gerek baz etkisiyle gerekse arz oklarnn gecikmeli

yansmalarnn devam etmesi nedeniyle temel enflasyon gstergelerinde

iyileme gzlenmemitir. Bu dnemde KTG-Hnin yllk art bir nceki

eyree paralel seyrederken, KTG-Inn yllk art yaklak bir puan

ykselmitir. te yandan, zel kapsaml gstergelerin mevsimsellikten

arndrlm aylk artlar ise nceki eyree oranla gerileyerek enflasyonun

genel eiliminde yavalamaya iaret etmitir (Grafik 3.1.15).

Tketici enflasyonu zerindeki maliyet ynl etkilerin

deerlendirilmesi asndan retici fiyatlarndaki gelimeler de nem

tamaktadr. Uluslararas piyasalardaki metal fiyatlarna bal olarak 2008

ylnn ilk yarsnda olduka yksek oranl art gsteren ana metal sanayi

fiyatlar nc eyrekte bu eilimin tersine dnmesiyle yzde 15,53

orannda gerilemitir. Metal fiyatlarndaki azaln etkisiyle ara ve sermaye

mallar fiyatlarnda da gerileme gzlenmitir (Tablo 3.1.3). Ayrca, petrol

fiyatlar

ndaki de bal

olarak enerji fiyatlar

da nc eyrekte aa

ynl bir hareket sergilemitir. Dier taraftan, dayankl tketim mallarnda

retici fiyatlarnn yukar ynl seyri nc eyrekte de devam etmitir.

Petrol ve ana metal sanayi hari imalat sanayi fiyatlar art hz ise yln ilk

yarsna gre daha olumlu bir seyir izlemitir (Grafik 3.1.16).

Grafik 3.1.15. zel Kapsaml TFE Gstergeleri(Mevsimsellikten Arndrlm Aylk Artlar, Aylk Ortalama)

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

0904

0305

0905

0306

0906

0307

0907

0308

0908

KTG-I

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

0904

0305

0905

0306

0906

0307

0907

0308

0908

KTG-H

Kaynak: TK, TCMB.


35/89



Grafik 3.1.16. Petrol ve Ana Metal Sanayi Hari malat Sanayi Fiyatlar( Aylk Yzde Deiim)

0,8

5,2

2,9

0,9 1,00,3

1,20,7

2,5

1,1

3,7

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

56

06-I

06-II

06-III

06-IV

07-I

07-II

07-III

07-IV

08-I

08-II

08-III

-20

-10

0

10

20

30

4050

Petrol ve Ana Metal Sanayi Hari malat Sanayi

Ana Metal Sanayi (Sa Eksen) Kaynak: TK, TCMB.

3.2. Beklentiler

Mart-Haziran dneminde art eilimi gsteren orta vadeli enflasyon

beklentileri, takip eden dnemlerde gda ve petrol fiyatlarnn olumlu seyrinin

ve parasal sklatrmann etkisiyle iyileme srecine girmitir. Ekim ay

itibaryla gelecek on iki ve yirmi drt ay sonraki yllk enflasyon beklentileri

8,7 ve 7,5 dzeyi ile orta vadeli hedeflerin bir miktar zerinde seyretmektedir

(Tablo 3.2.1).

Tablo 3.1.3. MIGS Snflamasna Gre FE Gelimeleri( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)

2007 2008

I II III IV Yllk I II III

Petrol ve Ana Metal Sanayi rnleri Harimalat Sanayi

0,99 0,95 0,09 0,26 3,15 2,53 3,73 1,11

Ara Mallar Fiyatlar 1,29 0,58 0,15 -1,25 0,75 7,28 8,84 -2,39

Sermaye Mallar Fiyatlar 0,03 -1,8 -0,06 -0,48 -2,32 4,56 6,60 -1,69

Dayankl Tketim Mallar Fiyatlar 0,96 -0,51 -0,8 -3,06 -3,41 1,59 3,05 3,29

Dayanksz Tketim Mallar Fiyatlar 1,54 1,1 2,4 2,88 8,15 1,33 1,77 1,46

Enerji Fiyatlar 2,64 0,19 4,22 2,65 10,02 16,89 16,65 -5,22

Kaynak: TK, TCMB.


36/89



Enflasyon beklentilerindeki belirsizliin bir ls olarak deerlendirilen

deiim katsays1 incelendiinde, Austos, Eyll ve Ekim aylarnda gelecek on

iki ve yirmi drt aylk enflasyon beklentileri iin sz konusu katsaynn

geriledii gzlenmektedir (Tablo 3.2.1).

Tablo 3.2.1. TFE Enflasyon Beklentisi

Cari Dnem 12 Ay Sonras 24 Ay SonrasYl SonuOrtalamaBeklenti*

OrtalamaBeklenti*

DeiimKatsays

OrtalamaBeklenti*

DeiimKatsays

Ekim-07 6,94 5,96 0,12 5,06 0,11Kasm-07 7,90 5,98 0,09 5,15 0,09Aralk-07 8,64 6,14 0,13 5,24 0,15Ocak-08 6,47 6,01 0,13 5,17 0,14ubat-08 6,54 5,99 0,10 5,20 0,13Mart-08 7,27 6,29 0,15 5,52 0,17Nisan-08 8,44 7,04 0,14 5,98 0,16Mays-08 9,64 7,88 0,14 6,67 0,19Haziran-08 10,63 8,71 0,13 7,31 0,16Temmuz-08 10,76 8,61 0,12 7,21 0,16Austos-08 11,04 8,72 0,09 7,36 0,11Eyll-08 10,70 8,50 0,10 7,23 0,14Ekim-08 10,45 8,73 0,11 7,47 0,15

* Tablodaki ortalama beklenti deerleri, aritmetik ortalama, medyan, mod ve alfa kesilmi ortalamann u deerler analizi ile karlatrlmas

sonucunda seilen uygun ortalamadr.Kaynak: TCMB.

1

Katlmclarn beklentileri arasndaki deiimi gsteren deiim katsays uygun ortalama seimi yaplan veri setinde standartsapmann ortalamaya orandr.

Grafik 3.2.1. 12 ve 24 Ay Sonrasndaki TFE Beklentileri*(Yllk Yzde Deiim)

8,73

7,47

4

5

6

7

8

9

1005

0106

0406

0706

1006

0107

0407

0707

1007

0108

0408

0708

1008

12 Ay 24 Ay

*TCMB Beklenti Anketi ikinci anket dnemi beklentileridir.

Kaynak: TCMB.


37/89



KUTU 3.1.Bitkisel retim Tahminleri ve Fiyat Gelimeleri

TK nc eyrekte 2008 ylna ilikin bitkisel retim ilk tahminlerini yay mlamtr. Bu kutuda sz konusu retim

tahminlerine ve tahminlerin gda sektrndeki fiyat gelimeleri asndan dikkat eken unsurlarna deinilmektedir.Tahminler meyve, sebze ve tarla rnlerinde bir nceki y la kyasla retim art ngrmektedir (Tablo 1). Sz

konusu retim artlar, tarm katma deerinde 2008 yl ilk yarsnda gzlenen yzde 1,5 oranndaki gerilemenin,

yln ikinci yarsnda yerini arta brakabileceine iaret etmektedir. Ancak, yl genelinde retim maliyetlerinde

(enerji gibi) dalgal bir seyir gzlenmesi, retim rakamlar zerinden tarm katma deerine ilikin kesin bir

deerlendirmede bulunmay gletirmektedir.

Tahminlere gre, 2008 ylnda sebze ve meyve retiminin bir nceki yla kyasla srasyla yzde 5,6 ve 9,8

orannda artmas beklenmektedir (Tablo 1). retimde beklenen bu artlar yln ilk eyreinden bu yana meyve ve

sebze fiyatlarnn art oranndaki gerilemelerle uyum arz etmektedir (Grafik 1). Ayrca, meyve ve sebze ihracat

miktarnn 2007 ylyla birlikte gerileme eilimine girerek Austos ay itibaryla bir nceki yla kyasla yaklak

yzde 21 azalmas

, toplam talep kanal

yla fiyatlar

n olumlu seyrini desteklemektedir (Grafik 2).Grafik 1. lenmemi Gda Fiyatlar

(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 2. Meyve ve Sebze hracat Miktar Endeksi

(Yllk Yzde Deiim ve Mevsimsellikten Arndrlm Endeks)

-5

0

5

10

15

20

25

0105

0505

0905

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

0908

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

lenmemi Gda

Taze Meyve ve Sebze (Sa Eksen)

-50

-30

-10

10

30

50

70

0105

0405

0705

1005

0106

0406

0706

1006

0107

0407

0707

1007

0108

0408

0708

80

90

100

110

120

130

140

150

160Yllk % Deiim

Endeks (Mevsimsellikten A., Sa Eksen)

Kaynak: TK, TCMB. Kaynak: TK.

Tarla rnleri incelendiinde, tahllarda retim bir nceki yl seviyesindedir. Bu durum byk lde arpa

retiminde yaanan yzde 18,4 oranndaki gerilemeden kaynaklanmakta olup, buday, msr ve eltikte retimin

bir nceki yla kyasla srasyla yzde 3,4, 18,4 ve 18,2 oranlarnda artmas beklenmektedir (Tablo 1). Fiyatlar

asndan en nemli tahl olan budaydaki retim art, bir nceki yldaki yzde 13,9luk kaypla kyaslannca

dk oranl bir arttr. retimdeki artn snrl bir dzeyde kalmasnda byk lde Gneydou Anadolu ve

Konya Havzasndaki kuraklk belirleyici olmaktadr (Grafik 3). Yurt ii buday fiyatlar ilk be aydaki belirgin

ykseliin ardndan hasat dneminin balamasyla birlikte Haziran-Eyll dneminde gerileme gstermitir. Bu

dorultuda, ekmek ve tahl grubu aylk fiyat art hzndaki yavalama srmektedir. Benzerekilde, dnya budayretim ve stoklarndaki artla birlikte d fiyatlar da gerileme eilimi sergilemektedir. Mevcut tahminler dnya

buday retiminin bir nceki yla kyasla yzde 11 artaca ve stoklarn 2007 ylna gre 30 milyon ton ykselecei

ynndedir (Tablo 2).


38/89



Tablo 1. 2008 Yl Bitkisel retim lk Tahminleri (Seilmi rnler, Ton)

retimDeiim(Yzde)

2007 20081. Tarla rnleri (Toplam) 50 816 134 53 336 608 5,0Tahllar 29 256 990 29 311 555 0,2

Buday 17 234 000 17 821 000 3,4Msr 3 535 000 4 185 000 18,4eltik 648 000 765 724 18,2Arpa 7 306 800 5 959 000 -18,4

Patates, kuru baklagiller, yenilebilir kk veyumrular

5 511 082 5 100 864 -7,4

Patates 4 227 726 4 198 863 -0,7Bezelye 3 503 3 924 12,0Nohut 505 366 536 292 6,1Fasulye 154 243 154 643 0,3Mercimek (krmz) 508 378 110 170 -78,3Mercimek (yeil) 26 803 26 409 -1,5Yksek niasta ierikli yumru ve kkler 18 547 26 689 43,9

Yal tohumlar 1 031 552 1 255 349 21,7Ayiei 854 407 1 025 280 20,0

eker pancar 12 414 715 15 234 700 22,7

Tekstilde kullanlan ham bitkiler 2 275 044 2 073 024 -8,9Pamuk (ktl) 2 275 000 2 073 000 -8,9

2. Sebzeler (Toplam) 25 675 748 27 107 445 5,6Yumru ve kk sebzeler 3 222 478 3 383 546 5,0Meyvesi iin yetitirilen sebzeler 20 854 683 22 083 257 5,9Baka yerde snflandrlmam dier sebzeler 1 598 587 1 640 642 2,6

3. Meyveler (Toplam) 14 409 672 15 820 536 9,8zm 3 612 781 3 923 147 8,6Muz, incir, avakado, kivi (Toplam) 415 432 425 120 2,3Turungiller (Toplam) 2 988 664 3 018 890 1,0Ta ekirdekli meyveler (eftali, Kays, Erik vb.,

Toplam)1 979 777 2 110 087 6,6

Dier taze meyveler (ilek, Nar, Ayva vb., Toplam) 551 469 574 500 4,2Zeytin ve dier sert kabuklular (Toplam) 1 957 695 2 758 245 40,9Baharat bitkileri 89 728 94 184 5,0ay* 1 145 321 1 100 000 -4,0

Kaynak: TK.* Yeil ya ay yapra, meyve retimi toplamna dahil deildir.

Grafik 3. 12 Aylk Dnemdeki Meteorolojik Kuraklk Haritas(Normalin Yzdesi Metodu - Eyll 2008)

Kaynak: DMGM.


39/89



Tablo 2. Dnya Buday Tahminleri (Milyon Ton)

04/05 05/06 06/07 07/08 08/09 Tahmin

retim 628 621 598 609 676

Ticaret 110 110 110 109 116

Tketim 615 624 611 611 646

Stoklar 142 138 125 123 153

Stok Deiimi 14 -4 -13 -2 30

Kaynak: Uluslararas Huhubat Konseyi (IGC, 25 Eyll 2008 Tarihli Tahl Piyasas Raporu).

Tarla rnlerinde fiyat gelimeleri asndan nemli olduu dnlen dier gelimeler ise u ekilde zetlenebilir:

Krmz mercimekte (en nemli retim blgesi olan Gneydou Anadolu Blgesindeki kuraklk sebebiyle)yzde 78,3 ile dikkate deer bir retim kayb sz konusudur. Bu rnde 2007 y l Temmuz ay ilebalayan yksek oranl aylk fiyat artlar 2008 yl Eyll ayna kadar hz kesmeden srm, Austos ay

itibaryla yllk fiyat art yzde 170ler civarnda gereklemitir. TMO'ya Temmuz ay itibaryla 31 Mays2009 tarihine kadar sfr gmrk vergisiyle 100 bin ton ithalat yapma izni verilmi, TMO Kanadadan 45 binton ithalat gerekletirip, rn yakn zamanda yurt ii piyasaya srmtr. Bu erevede, rn fiyatlarEyll aynda bir nceki aydaki seviyesini korumutur.

Yal tohumlardaki retim art yzde 21,7 (ayieinde yzde 20) ile olumlu bir grnm izmektedir (birnceki yl yal tohumlarda retim yzde 21,4 orannda gerilemiti). Ayiek ve msr z yalarndafiyatlar Temmuz ay itibaryla son bir yllk dnemde yzde 80-90 orannda art gstermitir. lenmi gdafiyatlarnn hzlanmasnda nemli etkisi bulunan sv yalarda, fiyat artlar 2008/09 hasadnn balamasve ithalat fiyatlarndaki gerileme ile birlikte nemli lde yavalam ve son iki ayda fiyatlar yzde 9,4orannda gerilemitir.

Tekstilde kullanlan pamuk, keten gibi ham bitkilerde ise retim kayplar srmektedir. Pamuk (ktl)retimi 2007 ylnda yzde 10,8 gerileme kaydetmiti. 2008 ylna ilikin ilk beklentiler yzde 8,9lukdaralma ile bu durumun devam ettii ynndedir.

zetle, 2008 ylna ilikin ilk tahminler bitkisel retimde bir nceki y la k yasla olumlu bir grnme iaret etmekte,sz konusu gelimeler erevesinde baz rn gruplarnn fiyatlarnda ya da fiyatlarn art hznda yavalama eilimigzlenmektedir. te yandan, tahl rnleri retiminde dk oranl bir art (yzde 0,2) beklenmesi, retimdekiolumlu grnm ksmen snrlamaktadr. Tahminler ayrca tarm katma deerinin yln ikinci yarsnda artabileceineiaret etmektedir. Bununla birlikte, yukarda yaplan deerlendirmelerin ilk tahminlere dayand ve tahminlerinrevizyona ak olduu gznnde bulundurulmaldr.


40/89



KUTU 3.2. Petrol Fiyatlarzerine Ampirik Bulgular

Bu kutuda dviz kuru, ham petrol ve akaryakt fiyatlar ile tketici fiyatlar arasndaki iliki zetlenmektedir.

deikenli VAR modellerine dayanan analiz sonucunda elde edilen bulgularu sekilde zetlenebilir:

Bulgu 1: Uluslararas petrol fiyatlarnda (ABD dolar baznda, Brent tipi petrol) yzde 10 oranndaki bir art, yurtii akaryakt fiyatlarnda 24 aylk bir dnem sonunda 3,2 puan arta neden olmaktadr (Grafik 2). Dier bir ifade

ile, uluslararas petrol fiyatlarndaki bir artn yaklak 1/3 yurt ii akaryakt fiyatlarna yansmaktadr. Bu dk

oranl geikenliin nedeni, akaryakt rnleri zerindeki vergi yknn nihai tketici fiyatlar iinde nemli bir paya

sahip olmasdr. Akaryakt rnlerindeki dolayl vergilerin toplam pompa fiyat ierisindeki pay, rn cinsine bal

olmakla birlikte, yzde 5065 arasnda deimektedir.1

Grafik 1. Dolayl vergilerin ortalama pompa fiyat iindeki pay*

37% 40%

48% 45%

15% 15%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008 Ocak-Haziran

KDV

TV

rn+Datm

rnein, 2008 yl Ocak-Haziran dneminde, 95

oktan kurunsuz benzinin ortalama pompa fiyat

ierisinde (TVnin pay yzde 45, KDVnin payise yzde 15 olmak zere) toplam dolayl vergilerin

pay yzde 60dr. rn bedeli ve datm pay ise

ortalama pompa fiyatnn yzde 40n

oluturmutur. Bu oran 2007 yl iin yzde 37dir

(Grafik 1).* Kurunsuz benzin, 95 oktanKaynak: Petrol Sanayi Dernei, 2008 Ocak-Haziran Sektr Raporu.

Bu bulguyu gereklemi fiyat verilerini kullanarak teyid etmek mmkndr. Vergi hari olarak hesaplanan retici

fiyatlar endeksinde, 2008 ylnn ilk 9 ayndaki petrol fiyat art yzde 24,29dur. Bu art YTL cinsinden

uluslararas ham petrol fiyat art olarak varsaylabilir. Belirtilen dnemde tketiciye yansyan (vergi dahil)

akaryakt fiyat art ise yzde 7,7 oranndadr. Dier bir ifadeyle, yzde 24,29 oranndaki ham petrol artnn

vergi sonras tketici fiyatlarna yansmas yzde 7,7 olmutur. Bu durumda, YTL baznda yzde 10 oranndaki birham petrol fiyat art, tketiciye yansyan akaryakt fiyatlarnda yzde 3,2 orannda bir arta denk gelmektedir.

Uluslararas ham petrol fiyatlarndaki artn yurt ii akaryakt fiyatlarna geikenlii byk bir blm iki ay gibi

ksa bir sre zarfnda tamamlanmaktadr (Grafik 2).

Grafik 2. Ham petrol fiyatlarnda yzde 1lik bir art a yurt ii akaryaktfiyatlarnn birikimli tepkisi

Grafik 3. ABD Dolar/YTL kurunda yzde 1lik bir art a yurt ii akaryaktfiyatlarnn birikimli tepkisi

0,00

0,05

0,10

0,15

0,200,25

0,30

0,35

0,40

0,45

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23

0,00

0,05

0,10

0,15

0,200,25

0,30

0,35

0,40

0,45

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23

1)VAR Sralamas: ABD dolar/YTL kuru, Brent tipi ham petroln ABD dolar baznda varil fiyat, yurt ii akaryakt fiyat endeksi.2) Sz konusu deikenlerin aylk yzde deiimi kullanlmtr. rneklem: 2002:05-2008:07.3) Gecikme deeri test sonularna gre 1 olarak bulunmutur.

1Kaynak: Petrol Sanayi Dernei, 2008 Yl Ocak-Haziran Dnemi Sektr Raporu.


41/89



Bulgu 2: ABD dolar/YTL kurundaki yzde 10luk bir art yurt ii akaryakt fiyatlarn 3,8 puan ile ham petrolfiyatlarna kyasla daha yksek bir oranda artrmaktadr. Geikenlik ham petrol fiyatlarnda olduu gibi byk lde

ilk iki ayda tamamlanmaktadr (Grafik 3). Dviz kurunun geikenliinin daha yksek olmasndaki temel neden

akaryakt datm paylarnn rn baznda dviz cinsinden belirlenmesidir.

Bulgu 3: Uluslararas petrol fiyatlarndaki yzde 10luk bir art, 24 aylk bir dnem sonunda tketici fiyatlarnda0,43 puanlk bir ykselie neden olmaktadr (Grafik 4). Ham petrol fiyatlarndaki bir artn tketici enflasyonu

zerindeki etkisi yaklak bir yl srmekte, etkinin yars ilk ayda, yzde 75i ise ilk alt ayda tamamlanmaktadr.

Grafik 4. Ham Petrol Fiyatlarndaki Yzde 1lik Arta Tketici Fiyatlarnn BirikimliTepkisi

0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

0,035

0,040

0,045

0,050

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

1)VAR Sralamas: retim a (Aylklatrlm, Fernandez (1988)), Brent tipi ham petroln ABD dolarbaznda varil fiyat, Mevsimsellikten arndrlm tketici fiyatlar.2) Sz konusu deikenlerin -retim a hari- aylk yzde deiimi kullanlmtr. rneklem: 2002:05-2008:06.3) Gecikme deeri test sonularna gre 2 olarak bulunmutur.

te yandan, toplam geikenlik etkisinin yukarda hesaplanandan daha yksek olabileceini dndren unsurlar

sz konusudur. Bunlardan ilki, petrol fiyat artlarnn belli bir gecikme ile etkiledii elektrik fiyatlarnn, etki-tepki

sonularnn hesapland rneklemde -yakn dnem dnda- ounlukla sabit seyretmi olmasdr. Bu nedenle,geikenlik tahminlerinin elektrik fiyat etkisini greli olarak daha dk yanstm olmas muhtemeldir. kinci bir husus

ise ikincil etkilerin, petrol fiyat deiimlerinin kalc bir nitelik kazandnda ortaya kma ihtimalinin daha yksek

olduudur. Bu kutuda sunulan bulgular yorumlan rken, sz konusu noktalarn gz nnde bulundurulmas faydal

olacaktr.


42/89



4.Arz ve Talep Gelimeleri

4.1. Gayri Safi Yurtii Hasla Gelimeleri ve Talep

Trkiye statsitik Kurumu (TK) tarafndan aklanan milli gelir

verilerine gre, Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) 2008 ylnn ilk alt aylk

dneminde geen yln ayn dnemine gre yzde 4,2 orannda byme

sergilemitir (Grafik 4.1.1). Yln ilk eyreinde, nceki yln ayn dnemindeki

dk bazn da katksyla yzde 6,7 orannda gerekleen GSYH byme oran,

yln ikinci eyreinde belirgin olarak derek yzde 1,9 olarak gereklemitir.

Mevsimsellikten arndrlm veriler, GSYHnin yln ikinci eyreinde bir

nceki dneme gre daraldn gstermektedir.

Grafik 4.1.1. Dnemlertibaryla GSYH Byme Oran(Yzde)

6,8

-5,7

6,25,3

9,48,4

6,9

4,6 4,2

-8

-6

-4-2

0

2

4

6

8

10

12

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008*

* lk alt aylk dnem.Kaynak: TK.

Yln ikinci eyreine ilikin GSYH gelimeleri retim ynnden

incelendiinde, sz konusu dnemde yaanan blgesel kurakln etkisiyle

tarm sektr katma deerinin bir nceki yln ayn dnemine gre kld

grlmektedir. nceki dnemlerde GSYH bymesine olumlu katk yapan net

vergi kaleminin ise ikinci eyrekte merkezi ynetim btesi vergi gelirlerinde

salanan arta ramen 0,6 puanlk negatif katk yapt grlmektedir. Dier

yandan, sz konusu dnemde hizmetler katma deeri dier ana sektrlere

oranla daha hzl bym, sanayi ve inaat sektrleri katma deerlerinin

GSYH bymesine katklar ise snrl dzeylerde gereklemitir (Grafik

4.1.2).


43/89



GSYH gelimeleri harcamalar ynnden incelendiinde, zel tketim

harcamalarnn yln ikinci eyreinde geen yln ayn dnemine gre yzde

2,8 orannda artt, kamu tketim harcamalarnn ise yzde 3,7 orannda

geriledii grlmektedir. Toplam yatrm harcamalar ise kamu yatrm

harcamalarndaki daralma ve zel yatrm harcamalarnda belirgin yavalama

sonucunda bu dnemde yzde 1,5 orannda klme kaydetmitir. Kamu

yatrmlarndaki klmede nceki yla ait yksek baz etkili olurken, zel

makine-tehizat yatrmlarnda gzlenen klme i talepte ortaya kan

yavalama ile tketici ve yatrmc gvenindeki azalmadan kaynaklanmtr

(Tablo 4.1.1).

Tablo 4.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYH Gelimeleri(Yllk Yzde Art)

2007 2008

I II III IV Yllk I II lk alt ay

1-Tketim Harcamalar 3,8 3,2 6,2 4,3 4,4 7,4 1,9 4,6Kamu 7,0 13,5 4,2 2,7 6,5 5,6 -3,7 0,5Yerleik Hanehalk Tketimi 3,4 1,8 6,5 4,6 4,1 7,6 2,8 5,1Yurt i Tketim 3,5 1,4 4,8 3,6 3,4 7,4 2,2 4,7

Gda, ki ve Ttn 3,7 2,8 2,1 -1,8 1,6 5,3 3,8 4,5Giyim ve Ayakkab -3,5 -8,4 -3,4 3,0 -3,4 7,7 0,0 4,2Mobilya, Ev Aletleri 8,8 -1,9 0,7 -0,1 1,6 4,7 -4,0 0,1Ulatrma-Haberleme -2,4 -5,0 8,2 8,5 2,3 15,9 6,0 10,7Lokanta ve Oteller 8,8 0,6 0,5 1,8 2,1 1,3 0,6 1,0

2-Sabit Sermaye Yatrmlar 4,5 3,9 4,7 8,7 5,5 11,9 -1,5 4,7Kamu 3,7 8,2 16,1 1,5 7,3 -9,1 -16,8 -13,7zel 4,6 3,4 3,0 10,1 5,2 14,1 0,6 7,0

Makine-Tehizat -0,1 0,9 3,2 15,1 4,7 18,1 -2,7 6,8naat 12,9 8,2 2,8 2,2 6,3 7,7 7,0 7,43- Stok Deiimi* 3,0 -0,3 0,1 1,4 1,0 -1,5 0,4 -0,54-Mal ve Hizmet hracat 13,3 9,8 4,6 3,3 7,3 12,2 2,3 7,05-Mal ve Hizmet thalat 8,2 5,1 14,0 15,5 10,7 12,8 0,7 6,4

Net hracat* 0,7 0,8 -2,4 -3,5 -1,2 -0,8 0,4 -0,26-Toplam Yurt i Talep 7,0 3,1 5,6 6,9 5,6 7,1 1,5 4,27-Toplam Nihai Yurt i Talep 4,0 3,3 5,8 5,4 4,7 8,5 1,1 4,68-GSYH 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 1,9 4,2*GSYH bymesine katk, yzde puan.Kaynak: TK.

zetle, yln ikinci eyreinde zel tketim ve yatrm harcamalarnda

belirgin bir yavalama olduu gzlenmektedir. Ayrca, bu dnemde toplam

kamu harcamalarnn bymeye katks negatif olmutur. talepte ortaya kan

yavalamaya paralel olarak mal ve hizmet ithalatnn da yavalamas, d

talebin gcn korumas ve turizm gelirlerindeki art, net ihracat kaleminin

bymeye katksnn pozitif olmasn salamtr (Grafik 4.1.3).


44/89



Grafik 4.1.2. retim Ynnden Bymeye Katk(Yzde Puan)

Grafik 4.1.3. Harcama Ynnden Bymeye Katk(Yzde Puan)

-0,2

0,8

0,1

1,9

-0,6-1,0

-0,5

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

Tarm Sanayi naat Hizmet Net Vergi

1,9

0,1

-0,4-0,6

0,4 0,4

-1

-1

0

1

1

2

2

3

zel

Tk.

zel

Yat.

Kamu

Tk.

Kamu

Yat.

Stok Net hr.

Kaynak: TK. Kaynak: TK.

Yurt ii talebe ilikin mevsimsellikten arndrlm veriler iktisadi

faaliyetteki yavalamann yln ikinci eyreinde belirginleerek srdne

iaret etmektedir (Grafik 4.1.4). Hzl ekonomik bymenin hakim olduu 2006

tcmb enflasyon raporu 2008 iv

Documents