tefsirül-münir sure sure (11)

CZ: 6, MADE SRES (5), 347

5MADE SURES

5Surenin Ad:

5Nzul Tarihi:

5nceki Sure le likisi:

5Surenin Muhtevas:

6Surenin Fazileti:

6Akitlere Ballk, Hakszln Yasaklan, yilik zere Dayanma Ve Allah'n eirine Gereken Tazimi Gstermek

6Belagat

6Kelime ve bareler:

7Nzul Sebebi

7Aklamas

9Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

11Haram Klnan Yiyecekler, Dinin Kemale Erdirilmesi, Zaruret Hali

11I'rab:

11Kelime ve bareler:

12Nzul Sebebi

12Aklamas

121- l (meyte):

122- Kan:

133- Domuz Eti:

134- Allah'tan Bakasnn Ad Anlarak Kesilenler:

135- Boulmu:

146- Vurularak len:

147- Yuvarlanm:

148- Sslerek len:

149- Yrtc Hayvan Tarafndan Paralananlar:

1510- Dikili Talara Kesilenler:

15Fal Oklaryla Ksmet Aramak:


18Helal Yiyecekler Ve Kitap Ehli'nden Olan Kadnlarla Evlilik

18Belagat:


19Nzul Sebebi

19Ayetler Aras liki

19Aklamas

21Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler:

23Abdestin, Cnplkten Ykanmann (Gusln) Ve Teyemmmn Farz Oluu le Allah'n Nimetinin Anlmas

23I'rb:

23Belagat:


23Nzul Sebebi

24Ayetler Aras liki

24Aklamas

25Yz Ykamak:

25Dirseklere Kadar Ellerin Ykanmas:

25Baa Mesh Etmek:

25Topuklara kadar ayaklar ykamak:

27Gusl:


30Adaletle ahitlik Etmek, Adaletle Hkmetmek, Mminlere Vaadedilen Mkfat, Kfirlere Yaplan Tehditler Ve Allah'n Nimetlerinin Hatrlatlmas

30'rb:

30Belagat:


30Nzul Sebebi

31Ayetler Aras liki

31Aklamas


33Yahudilerle Hristiyanlarn Ahitlerini Bozmalar


33Ayetler Aras liki

33Aklamas


36Kur'an- Kerm'n Amac

37Belagat:


37Nzul Sebebi

37Ayetler Aras liki

37Aklamas


38Yahudi Ve Hristiyanlarn nanlarn Red

38Belagat:


39Nzul Sebebi

39Ayetler Aras liki

39Aklamas


41Hz. Musa'nn, Kavmine Allah'n Nimetlerini Hatrlatmas Ve Mukaddes Arz'a Girmelerinin stenmesi, Buna Karlk Reddedici Tavrlar

42'rb:

42Belagat:


42Ayetler Aras liki

42Aklamas


45Kabil Ve Habil Kssas, Yeryzndeki lk Cinayet

45Belagat:


46Ayetler Aras liki

46Aklamas


49Hirabe (Yol Kesicilik) Haddi Veya Yol Kesicilerin Hkm

49'rb:

50Belagat:


50Nzul Sebebi

51Ayetler Aras liki

51Aklamas


54Takva Ve Cihat, Ahirette Kurtuluun Esasdr; Dnya Zenginlikleri Kfirleri Kurtarmak in Yeterli Olmayacaktr

54Belagat:


54Ayetler Aras liki

54Aklamas


57Hrszlk Haddi (Cezas)

57I'rb:


58Nzul Sebebi

58Ayetler Aras liki

58Aklamas


62Mnafklarla Yahudilerin Kfre Doru Koumalar le Yahudilerin Tevrat'n Hkmlerine Kar Tutumlar

63'rb:

63Belagat:


63Nzul Sebebi

64Ayetler Aras liki

65Aklamas


68Tevrat Bir Hidayet Ve Bir Nurdur; Ksas er' Bir Hkm Olarak Tevrat'ta Vard Ve Hristiyanlar Da Onun Hkmyle Hkmetmekle Mkellefti

68'rb:

68Belagat:


69Nzul Sebebi

69Ayetler Aras liki

69Aklamas


73Kur'an eriat le Hkmetmek

73Belagat:


73Nzul Sebebi

74Ayetler Aras liki

74Aklamas


77Yahudi Ve Hristiyanlar Dost (Veli) Edinmek

77'rb:


78Nzul Sebebi

78Aklamas


80Mrtedler Ve Mslmanlara Dmanlklar

80Belagat:


81Nzul Sebebi

82Ayetler Aras liki

82Aklamas


84Kafirleri Veli Edinmenin Yasaklanmas Ve Sebepleri

84'rb:

84Belagat:


85Nzul Sebebi

86Ayetler Aras liki

86Aklamas


89Yahudilerin En irkin Szlerinden Birisi, Aralarnda Dmanlk Ve Nefretin Yerletirilmesi le Kitap Ehli'nin manlarnn Mkfat

90Belagat:


90Nzul Sebebi

90Ayetler Aras liki

91Aklamas


93Hz. Peygambere Vahyi Tebli Emri, nsanlardan Korunmas Ve Kitap Ehli'nin Onun Peygamberliine mana Davet Edilmeleri

93Belagat:


94Nzul Sebebi

95Ayetler Aras liki

95Aklamas

97Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler:

97Yahudilerin Peygamberlerini Yalanlamalar Ve Onlar ldrmeleri

97Belagat:


98Ayetler Aras liki

98Aklamas


99Hristiyanlarn Hz. Mesih'i lhlatrmalar

99Belagat:


100Nzul Sebebi

100Ayetler Aras liki

100Aklamas


102Hz. sa'y lahlatran Hristiyanlarla Tartma, Kitap Ehlinden Dinde Arya Gitmemelerinin stenmesi Ve Ktlkten Sakndrmamalar Dolaysyla srailoullarnn Lanete Uramalar

102Belagat:


102Ayetler Aras liki

103Aklamas


MADE SURES

Nzul Tarihi:Bu sure baz blmleriyle Hudeybiye'den ayrlmadan sonra Mekke'de nazil olmu olsa da esas olarak hicretten sonra nazil olan Meden bir suredir. Bu-har ile Mslim'de Hz. mer'den u rivayet sabittir: "Yce Allah'n, "Bugn size dininizi tamamladm." ayeti cuma gn Veda haccnda ve Arafede leden sonra nazil olmutur."Resulullah (s.a.)'m Veda Haccnda Mide suresini okuyup yle dedii rivayet edilmektedir: "Ey insanlar! phesiz ki Mide suresi en son nazil olan buyruklardandr. O bakmdan o surede hell klnm eyleri hell, haram klnm eyleri de haram biliniz." Ahmed, Tirmiz, Hkim ve Beyhak de Abdullah b. mer'in yle dediini rivayet etmektedir: "Son nazil olan sureler Mide ve Feth sureleridir." Yine Ahmed, Nesa ve sahih olduunu belirterek Beyhak Hz. Aie'nin yle dediini rivayet ederler: "Maide son nazil olan suredir. O bakmdan o surede hell bulduunuz eyi hell diye kabul ediniz, haram bulduunuzu da haram biliniz."

Akitlere Ballk, Hakszln Yasaklan, yilik zere Dayanma Ve Allah'n eirine Gereken Tazimi Gstermek1- Ey iman edenler! Akitleri yerine getirin. Siz ihraml iken avlanmay hell grmeksizin size bildirilecekler mstesna, davarlar size hell klnmtr. Muhakkak ki, Allah diledii ile hkmeder.2- Ey iman edenler! Allah'n eirine, haram olan aya, hediye olan kurbanla, gerdanlklara ve Rablerinden ltuf ve rza talep ederek Beytlharem'e gelenlere hrmetsizlik etmeyin, ihramdan knca avlanabilirsiniz. Sizi Mescid-i Haramdan alkoyduklar iin bir kavme olan kininiz sizi haddi amaya srklemesin. yilik ve takva zerinde yardmlasn. Gnah ilemek ve ar gitmekte yardmlamaym. Allah'tan saknn. Muhakkak ki, Allah cezas iddetli olandr.Nzul Sebebikinci ayetin inii ile ilgili olarak bni Cerr et-Taber, krime'nin yle dediini rivayet etmektedir: el-Hutam b. Hind el-Bekr Medine'ye beraberinde yiyecek ykl bir kervan ile geldi, yiyecekleri orada satt. Daha sonra Resulullah (s.a.)'n huzuruna girip ona bey'at etti ve slm'a girdi. Geri dnp ktnda Hz. Peygamber ona bakt ve yannda bulunanlara yle dedi: "Bu kii yanma gnahkr birisinin yzyle girdi ve ahdini bozmak isteyen bir ekilde geri dnd." Gerekten Yemme'ye varnca slm'dan irtidad etti. Yine Zlkade aynda Mekke'ye gitmek kasdyla yiyecek ykl bir kervan ile yola koyuldu. Resulullah (s.a.)'n ashab onun bu durumunu haber alnca muhacir ve ensardan bir grup kervan ile birlikte onu yakalayp zelil drmek kasdyla yola kmaya hazrland. Bunun zerine Yce Allah: "Ey iman edenler! Allah'n eairine... hrmetsizlik etmeyin" ayetini indirdi. Bunun zerine yapmak istedikleri bu iten vazgetiler." es-Sdd'den de buna benzer bir rivayet kaydedilmitir. Yce Allah'n, "... sizi haddi amaya srklemesin." buyruunun iniiyle ilgili olarak bni Eb Hatim, Zeyd b. Eslem'in yle dediini rivayet etmektedir: "Resulullah (s.a.) mrikler kendilerini Beyt-i Harama varmaktan alkoyduklar srada ashab ile birlikte Hudeybiye'de bulundular. Bu durum onlara ok ar gelmiti. Dou tarafndan mriklerden bir grup, umre yapmak zere yanlarndan geti. Peygamber (s.a.)'in ashab da: Dier mrikler bizim arkadalar umre yapmaktan alkoyduklar gibi biz de bunlar engelleyelim, dediler. Bunun zerine Yce Allah, "Bir kavme olan kininiz sizi haddi amaya srklemesin." buyruunu indirdi."

AklamasYce Allah mminlere, kendilerini mkellef tutaca emirlere sarlmalarn tevik iin, iman nitelikleriyle nida etmektedir. nk mminler Rablerinin kendilerini mkellef kld eylere sk skya bal kalrlar.Ey iman vasfna sahip olup eytann davet ettii her eyi bir kenara itenler! Akitlere, yani kendi aranzda, sizinle Allah arasnda yahut kendinizle sair insanlar arasnda akdetmi olduunuz ahitlere, yani akitlere eksiksiz bal kaim. nk bu akitler Allah'n sizleri yerine getirmekle mkellef tuttuu ykmllkler ile sizin kendinizin yerine getirmeyi stlendiiniz hususlardr. Bunlar Allah'n hell veya haram kld eyler ile Allah'n peygambere ve Kitab'a iman ettiini ikrar eden kimselerden alm olduu, bunlarn farzlar, hell ve haram hkmlerini ihtiva eden buyruklar yerine getireceklerine dair verdikleri szlerdir. Bu ykmllklerin bir ksm insanlarn kendi aralarnda yapm olduklar karlkl ilikilere dair akitlerdir. Sz geen akitler alt gruptur: Allah'a olan ahit, himaye akdi, ortaklk akdi, alveri akdi, nikh akdi ve yemin akdi. Resulullah (s.a.): "Mslmanlar artlarna riayet ederler."; "Allah'n Kitab'nda bulunmayan her bir art yz tane art dahi olsa batldr."; "Her kim bizim bu iimize uymayan bir amelde bulunursa o ameli merduddur." buyurmutur. O halde eriate aykr dmedii srece ittifakla kabul edilen artlara uygun akitlere bal kalmak gerekmektedir. Haram eyler zere yaplan akitlere bal kalmak icabetmez. Ca-hiliye dneminde batl zere yaplan yeminler bu trdendir. Cahiliye dneminde insanlarn ahitletii zaman bir dierine: "Benim kanm senin kanm, benim bozduum ey senin de bozduun ey demektir, sen de bana miras olursun, ben de sana miras olurum" diyerek yaptklar yardmlama ve miras andlamalar da bu tr haram eyler zere yaplan akitlerdendir.Daha sonra Yce Allah, hellini hell, haramn da haram bilmekten ibaret dininde insanlar zerinde akitleri genie aklamakta ve ihramlyken haram klnan baz hususlar yasaklamak iin bizleri akitlere eksiksiz bal kalmaya iten nimetlerini sayarak bu haram hkmleri arzetmek iin bir hazrlkta bulunmaktadr. Allah'n zerimizdeki nimetlerinin en byklerinden birisi de sert usule gre boazlamak suretiyle davarlarn yenilmesinin hell klnm olmasdr. Davarlar (En'm); deve, sr, koyun, kei ve bunlara benzer yaban keisi gibi hayvanlardr. el-Behme tabiri ise aslnda temyiz gcne sahip olmayan her bir canl demek olduundan, ister drt ayakl olsunlar ister olmasnlar davarlar (en'am) da kapsamna alr. Ayet-i kerimede bu "Behime" kelimesi "En'am" kaydyla zikredilmitir. Burada izafet (behmetu'l-en'm tamlamas), beyan iindir. Yani en'amn kendisi olan behme anlamndadr. O bakmdan en'm dnda kalan hayvanlar bu tabirin kapsamna girmemektedir: ster at, katr ve eek gibi trnakllardan, isterse de arslan, pars, kurt ve buna benzer az dii bulunan yrtclardan, isterse de kartal, tavancl kuu, karga ve doan gibi peneli kulardan olsunlar.fadede ibareye uygun bir fiilin takdiri kanlmazdr. nk hell klmak ancak fiillere taalluk eder. Bu fiil de yararlanmaktan alman bir fiildir. Buna gre Yce Allah'n, "Davarlar size hell klnmtr." buyruu, davarlardan yararlanmak size hell klnmtr, anlamndadr. Bu yararlanma da davarlarm eti, derisi, kemii ve ynleri ile yararlanmay kapsamna alr. Byle bir takdiri, Yce Allah'n u buyruundaki fiili takdirine benzer: "Davarlar da yaratt ki, bunlarda sizin iin stc ve koruyucu maddeler ve bir ok menfaatler vardr. Hem onlardan yersiniz de." (Nahl, 16/5) Bu, snmak ve baka hususlarda kendileriyle yararlanmanz iin yaratt, anlamndadr.Daha sonra Yce Allah davarlardan haram klnm on eyi istisna ederek: "Size bildirilecekler mstesna" buyurmaktadr. Yani ileride gelecek ve Ki-tab- kerimin buyruklar arasnda sizlere okunacak haramlar, size hell klnan davarlar cmlesinden istisna edilmitir. Ayrca sizler ihramda bulunduunuz srada da avlanmay hell grmemelisiniz. Buna gre hac veya umre iin ihramda bulunulduu srada avlanmak haram olduu gibi, ihram halinde olunmasa dahi Mekke ve Medine'nin Harem blgelerinde de avlanmak haramdr."Hurum" kelimesi haramn ouludur. Bu da hac veya umre iin ihraml olan kimse demektir. Snnet-i seniyye Haremeynin avnn haram klndna dellet etmektedir. "Muhakkak ki, Allah diledii ile hkmeder." Allah, diledii hkmleri koyar ve o koyduu bu hkmlerin hikmetli ve maslahatl olduunu da bilir."Ey iman edenler! Allah'n eirine... hrmetsizlik etmeyin." Ey iman edenler! Allah'n eairine, yani haccm menasikine hrmetsizlik etmeyin. eaire hrmetsizlik ise bu eairdeki haramlar, yasaklan mubah grp bunlarn saygnlklarn hafife almak, hkmlerini ihll etmek, bu eairi yerine getirmek suretiyle Allah'a ibadet etmek isteyenleri engellemektir. O halde Allah'n snrlarm amaynz.Haram aylarn da saygnlklarn inemeyiniz. Bu haram aylar da Zlkade, Zilhicce, Muharrem ve Receb aylardr. Bu aylarda mriklerle savamaynz. Araplarn cahiliye dneminde yaptklar ve haram ayn bir dier aya ertelenmesi demek olan "nesi" uygulamas gibi bir uygulamayla bu aylar baka aylara deitirmeyin, hac aylarnda insanlar haccetmekten alkoyacak ileri yapmayn."Hediye olan kurbanla..." yani Harem blgesine hediye olarak gnderilmi kurbanlklara gasp yahut alp yakalamak veya Kbeye ulamasn engellemek suretiyle saldrda bulunmaynz. Haram aya "haram" sfatnn verilmesi o ayda savamann haram klnm olmasndandr. Bu hkm daha nce de akland zere Tevbe sresindeki ayet-i kerime ile nesholunmutur. Bu da Yce Allah'n u buyruudur: "Artk haram aylar kt m o mrikleri nerede bulursanz ldrnz." (Tevbe, 9/5) Hedy (hediye kurban), kiinin Harem blgesinde kesilmek zere kurban olarak gnderdii davar demektir.Davarlardan "gerdanlkllar"\n da saygnlklarn inemeyiniz. Bundan kast ise gerdanlk taklm olan davarlardr. "el-Kalid" kelimesi, kilde'nin ouludur. Bu da deve veya baka bir davarn boynuna aslan ayakkab, yahut ibrik kulpu, deri paras, aa kabuu ve buna benzer eylerdir. Bunlardan maksat bu hayvann hediye kurban olduunun bilinmesi ve bylelikle ona saldrlmasnn nlenmesidir. Hediye kurban gerdanlkllar kapsamakla birlikte, zellikle aklanmas onlarn ereflerine dikkat ekmek, daha ok itina edilmesi gerektiini aklamak ve zel olarak ona dair daha ileri derecede tavsiyede bulunmaktr. nk "gerdanhkhlar" hediye gnderilen kurbanlarn en ereflileridir."Rablerinden ltuf ve rza talep ederek Beytu'l-Harama gelenler" Yce Allah'tan ltuf (rzk ve sevap) ile rza (yani Allah'n kendilerinden raz olmasn) isteyerek Mescid-i Harama gitmek isteyen bir toplulua kar kmayn ve onlara ilimeyin. Mescidl-Harama gidenleri tazim etmek zere ve bylelerine saldrmann, onlara engel olmann tepkiyle karlandn aklamak zere bu emirler indirilmitir. nk Beyt-i Harama giren kimse, gvenlik altnda demektir. Buna gre Allah'n ltfunu isteyerek, onun rzasn umarak o Beyte dour giden de ayn durumda olmaldr.Sz geen hususlarn saygnlklarn gerei gibi korumaktan kast, insanlarn hac dneminde ve hac mahallinde gvenlik ve huzur ierisinde olmalarn salamaktr. Hacnn can ve malndan yana gvenlik altnda olmasn salamak zere korku ve huzursuzluk verecek eylere maruz kalmasn nlemektir."hramdan knca avlanabilirsiniz." Sizler Harem blgesi dnda bulunup da ihramdan kacak olursanz, artk ihraml halde iken sizin iin haram bulunan avlanmay size mubah kldk. Dilediiniz gibi avlanabilirsiniz; bu durumda avlanp av etini yemekten dolay gnah sz konusu deildir. Bu, yasaktan sonra verilen bir emirdir. Doru (sahih) olan gre gre, byle bir emrin hkm yasaktan nceki hali geri dndrmektir. Eer bu yasaktan nceki hkm vacip ise vacip, mstehap ise mstehap, mubah ise mubah olur."Sizi Mescid-i Haram'dan... srklemesin.", yani Mescid-i Haram'a ulamaktan sizleri alkoymu bir kavme olan kininiz -ki bu, Hudeybiye senesi olmutu- Allah'n hkmn ineyerek, zulm ve hakszlk yaparak onlara ksas uygulamaya itmesin. Bunun yerine herkes hakknda Allah'n size riayet etmeyi emretmi olduu adaletle hkmedin

"yilik ve takva zerinde yardmlasn." yilik (el-birr) eriatn emrettii her bir hayr yahut her bir yasa veya kalbin kendisiyle huzur bulduu eydir. Gnah (el-ism) zere yardmlamayn. Bu da gnah ve masiyet demek olup eriatn yasaklad her bir ey yahut kalbi huzursuz edip insanlarn bilmesinden holanlmayan eydir. Bakalarnn haklarna tecavz etmek konusunda birbirinizle yardmlamayn. Gnah ilemek ve haddi amak ifadeleri ile, ileyeni gnaha sokan her trl su kastedilmektedir. Bir toplulua hakszlk etmek suretiyle Allah'n snrlarnn almas demektir. te sizler Allah'n size vermi olduu emirleri yerine getirmek, size yasakladklarndan da saknmak suretiyle Allah'tan korkun."Muhakkak ki Allah cezas iddetli olandr." syan edip muhalefet edenlere. Burada zamir olarak kullanlmas gerekirken sm-i cellin aka zikredilmesi, kalbe korkuyu yerletirmek ve ilhi heybeti gelitirmek iindir.te bu da her trl hayr, er, maruf ve mnkeri kapsayan olduka geni kapsaml bir ifadedir. Bununla birlikte gizli ve ak btn hallerde Allah'n gzetimi de hatrlatlmaktadr.

Haram Klnan Yiyecekler, Dinin Kemale Erdirilmesi, Zaruret Hali3- l, kan, domuz eti, Allah'tan bakasnn ad anlarak boazlananlar, boularak, vurularak, yuvarlanarak veya sslerek len, yrtc hayvan tarafndan paralananlar -canlar kmadan evvel kestiiniz mstesna- size haram klnmtr. Dikili tfilar zerine kesilenler ve fal oklaryla ksmet aramanz da (size haram klnmtr). Bunlar fa-sklktr. Bu gn kafirler dininizden mitlerini kesmilerdir. yleyse onlardan korkmayn da benden korkun. Bugn dininizi kemle erdirdim. zerinize olan nimetimi tamamladm ve size din olarak slm beendim. Her kim alktan darda kalp gnaha kaymak-szm mecbur olursa muhakkak ki, Allah Rahm'dir, afr'dur.Nzul Sebebi"l, kan... size haram klnmtr." buyruunun nzul sebebi ile ilgili olarak, bni Mende Kitbu's-Sahbe' de Abdullah b. Cebele b. Hibbn b. Hucr"dan, o babasndan o da dedesi Hibbn'dan, yle rivayet etmektedir: "Resulullah (s.a.) ile birlikte iken ben de iinde l eti bulunan bir tencerenin altna ate yakmaya urarken lnn haram klmna dair ayet indirildi; bunun zerine tencereyi tersyz edip dktm.

AklamasYce Allah kullarna yasa da ihtiva eden bir ekilde bu haram klman eylere dair bize haber vermektedir. Bunlarn bir blmne de (surenin ba tarafnda) "Size bildirilecekler mstesna" buyruuyla iaret edilmiti. Toplu olarak haram klnanlar Bakara ve Nahl suresinde sz konusu edilen drt husustur: "Size ancak l, kan, domuz eti ve Allah'tan bakasnn ad anlarak kesilenler haram klnd." (Bakara, 2/173) ve Nahl, 16/115). Bu ayet-i kerimede de bu haram klnanlar geni aklamayla on tr olarak zikredilmektedir:

1- l (meyte):Herhangi bir kimsenin kesmek yahut avlamak gibi fiili bir mdahalesi olmakszn kendiliinden len hayvan demektir. er'an bundan kastedilen ise sert boazlama sz konusu olmadan len hayvandr. Bunun haram klm sebebi pis ve murdar olmas, ya hastalk sebebiyle lmesi yahut kann iinde kalmas yznden vcudunda zararl bir takm maddelerin olumasdr. Hayvan normal olarak kesildii takdirde ondaki zararl kan akp gider. Dier taraftan selim tabiat kendiliinden len hayvandan tiksinir, can ekmez ve onu yemeyi arzulamaz. O bakmdan byle bir hayvan hem dini bakmdan hem bedeni bakmdan zararldr.Byle bir hayvann yenilmesinin haram olduu ittifakla kabul edilmitir. Bu hayvann ty, kl ve kemii hakknda Hanefler yle der: Bunlar temizdir, kullanlmalar caizdir. mam afi ise yle der: kisi de necistir, kullanlmalar caiz olmaz.llerden iki tr istisna edilmitir. Bunlar balk ve ekirgelerdir. nk Ahmed, Drakutn, Beyhak ve bni Mce tarafndan bni mer yoluyla gelen rivayete gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Bize iki l ve iki kan hell klnmtr: ki l balk ve ekirgedir, kan ise karacier ve dalaktr." Dier taraftan mam Malik Muvatta'mda, afi ve Ahmed Msnedlerinde; Ebu Dvd, Tirmiz, Nesa ve bni Mce Snenlerinde; bni Huzeyme ve bni Hibban Sahih' lerinde Ebu Hureyre'den, Resulullah (s.a.)'a deniz suyu hakknda soru sorulmas zerine yle buyurduunu rivayet ederler: "O (deniz) suyu temiz, mey-tesi (ls) hell olandr."

2- Kan:

Bundan kast akm kandr. Yani hayvandan aktlarak dklen sv kandr. Yoksa karacier ve dalak gibi donuk olan kan ile deten kesimden sonra etin ierisinde kalan kan deildir. Buna delil de Yce Allah'n bir baka ayet-i kerimede: "Yahut akm kan olmas" (En'm, 6/145) ifadesidir. bni Abbs'a da dalak hakknda soru sorulmu o da: "Yiyebilirsiniz." demitir. Bunun bir kan olduu sylenince u cevab vermitir: "Size haram klman akm olan kandr.", yani kesim esnasnda az yahut ok olsun hayvandan akan kandr.Akm kann haram kln sebebi, onun mikroplarn ve eitli zehirlerin yuvas olmasdr. Dier taraftan insan, tabiat itibariyle onu pis kabul eder, hazmedilmesi olduka gtr ve bu kan dk gibi vcudun zararl atklarn-dandr. Ayrca kan gruplar farkl farkldr. Biri tekine uygun deildir. O bakmdan kan vcuda zarar veren bir necis bir maddedir. Cahiliye dnemi Arap-larnn el-lhiz adn verdikleri ve tylere kartrlm kan ile barsaklara kan doldurup sonra bunu kzartp yeme detleri ho grlmemitir.

3- Domuz Eti:

Bu yasak ya ve deri dahil olmak zere domuzun btn czlerini kapsar. zellikle etin anlmasnn sebebi ise ondan gzetilen en nemli maksadn et oluudur. eriat, Yce Allah'n u buyruunda domuzun btn czlerinden yararlanmay yasaklamtr: "Yahut domuz eti, nk o bir pisliktir." (En'm, 6/145) Resulullah (s.a.)'n da Mslim'in Sahh'inde Breyde b. el-Husayb el-Es-lem'den rivayetine gre yle buyurduu sabittir: "Her kim zar ile oynayacak olursa o elini domuz etine ve kanna bandrm gibidir." Bu, srf ona dokunmaktan bizi bir uzaklamadr. Dolaysyla onun yenilmesi ve onunla beslenmek tehdidi daha ar olur. Buhar ile Mslim'de Resulullah (s.a.)'n yle buyurduu rivayet edilmitir: "phe yok ki, Allah arabn, lnn, domuzun ve putlarn alnp satlmasn haram klmtr." "Ey Allah'n rasul! lnn yalar hakknda ne dersin? nk bu yalarla gemiler yalanr, deriler yalanr ve insanlar bunu kandillerde aydnlanmak iin kullanrlar", denilince, Hz. Peygamber: "Hayr, o da haramdr." diye buyurmutur.Bazlar zaruret dolaysyla ayakkab dikiminde domuz klnn kullanlmasn caiz grmlerdir. Zaruret ise mikdarnca takdir olunur. Gnmzde sanayinin ilerlemesi sebebiyle bu ihtiya kalmamtr.Domuz etinin haram klm sebebi domuzun pislikle beslenmesi ve ounlukla tenya ve kl kurdu gibi parazitleri ihtiva etmesi, kas liflerindeki ya ve ya maddelerinin okluu dolaysyla sindirilmesinin zorluu gibi hususlardr. Dier taraftan diisini kskanmamak gibi kt bir tabiat da vardr. Bu tr karakterler ise et ve yemek yoluyla intikal eder. Modern allar domuzlar shhi bir ekilde yetitirip beslemesine ve etleri tbb kontrol atnda bulunmasna ramen bu herkes iin kolay ve mmkn olamamaktadr. Dier taraftan manevi zararlardan saknmaya da imkn yoktur. Durum her ne olursa olsun, Mslman haram klnm olmas hkmne bal kalr. amzda haram klm illeti bulunsun yahut bulunmasn, farketmez. nk; er"an esas alman husus muayyen bir takm fertlerin deil, btn insanlarn maslahatlarnn gerei gibi gzetilmesi ve korunmasdr.

4- Allah'tan Bakasnn Ad Anlarak Kesilenler:Kesilirken Allah'tan bakasnn ad anlarak kesilmi olanlarn hkm de byledir. Bundan kast, kesim esnasnda Allah'tan bakasnn adnn anlmas-dr. ster bu esnada sadece Allah'tan bakas ad anlmakla yetinilmi olsun; -kesim esnasnda "Mesih adna" veya "filan adna" demek gibi- isterse de Allah ad ile haasnn ad birlikte atf ile (balac ile) anlm olsun; "Allah'n ve filnn ad ile", demek gibi. ayet "Allah'n adyla, Mesih Allah'n peygamberidir" yahut "Allah'n adyla, Muhammed Allah'n rasuldr" demek suretiyle, ve "Ve" balac olmakszn sylenirse Hanefilerin grne gre hayvann yenilmesi helldir. Bununla birlikte eklen bunlar bitiik zikretmek mekruhtur.Bunun haram kln sebebi ise Allah'tan bakasnn tazim edilmesi ve Allah'tan bakasna ibadet hususunda ve kesim suretiyle ilhlarna yaknlamak hususunda kfirler ile benzerlik arzetmektir. Cahiliye dnemi insanlar putlarnn nnde hayvan boazladklarnda "Lat ve Uzza adna!" yahut "Hubel adna!" diyerek seslerini ykseltirlerdi.te bundan dolay slm bunu haram klmtr. nk Yce Allah hayvanlarn, kendisinin yce ad anlarak kesilmesini farz klmtr. er'an belirlenen bu husustan uzaklald ve Allah'n dnda put, taut, heykel veya dier yaratklardan herhangi bir varln ad anld takdirde kesilen hayvan icma ile haram olur. Fakat ilim adamlar, En'm suresinde gelecei zere, kasten veya unutarak Allah'n adnn anlmas terkedilerek kesilmi hayvann hkm

5- Boulmu:

Kasten veya boynundaki ipine dolanmak suretiyle yahut ala veya baka bir suretle boularak lm hayvanlarn durumu byledir. Bunlar er'an kesilmemi bir meyte (l, le) hkmndedir. Bu da tpk meyte gibi zararldr. Meyte tabirinin kapsamna girmesine ramen, Kur'n- Kerm'in zel olarak bunu anmas, herhangi bir kimsenin boazlamay andran bir sebep yahut bir fiille ldn sanmamas, kendiliinden lmemi olduunu zannetmemesidir. Halbuki nemli olan er'an boazlamaktr, boulmak halinde ise bu gereklememektedir.

6- Vurularak len:

Tahta, ta, akl gibi sivriltilmemi ve ar bir eyle lnceye kadar vurularak ve er'i boazlama olmakszn len hayvandr. ster el ile, ister sapan ile ve benzeri eyle vurulmu olsun. Bu hayvan yine meytedir. Cahiliye dneminde bu gibi hayvanlar yerlerdi.slmda bu ekilde vurup ldrmek haramdr. nk bu hayvana bir ikencedir; ayrca bunda boazlama da sz konusu deildir. Ahmed, Mslim ve Snen sahipleri Ebu Yala, eddd b. Evs (r.a.)dan Resulullah (s.a.)'n yle buyurduunu rivayet ederler: "Muhakkak Allah her eye gzellii yazmtr. O bakmdan ldrdnz zaman gzel bir surette ldrnz boazladnz zaman gzel bir ekilde boazlaynz. Sizden boazlayacak kii ban hileylesin ve kesecei hayvan rahatlasn."Tfek gibi aletlerle atlan kurun gibi sivriltilmi eylerle ldrlenler ise er'an yenilir. nk Ahmed, Buhar ve Mslim, Adiyy b. Hatim'den yle dediini rivayet ederler: "Ey Allah'n Rasul! Ben tysz ksa oklarla ava atyor ve isabet ettiriyorum." Hz. Peygamber yle buyurdu: "Sen bu ekilde okunu atp bu attn ok hayvan deler ve kann aktrsa ondan ye. ayet sivri olmayan yanyla hayvana isabet edecek olursa o takdirde o hayvan vurularak lm bir hayvan demektir, ondan yeme." Bylelikle Hz. Peygamber okun yahut mzran veya benzeri bir silahn sivri tarafyla isabet etmesi ile sivri olmayan tarafyla isabet etmesi arasnda fark gzetmi ve birincisinin hell olduunu ikincisinin ise vurularak ldrlm bir hayvan olup hell olmayacan bildirmitir. Fkh limleri arasnda ise bu hususta icma vardr.u hususta farkl kanaatler vardr: Avc hayvan, ava arpp yaralanmaks-zn arl ile lmne sebep olursa fkh limlerninin iki gr vardr. Bunlarn ikisi de mam afi (Allah'n rahmeti zerine olsun) ye ait olup birincisine gre okun arpmasnda olduu gibi hell deildir; nk her iki halde de yara-lanmakszm hayvan lmtr; bu durumda o vurulmu ve lm (meyte) gibidir. kinci gre gre ise helldir, nk kpein avlad hayvann hkmnn mubah olduu ifade edilmitir. Bu konuda da herhangi bir tafsilta gidilmemitir; bu ise sz geen hayvann mbahlnn delilidir.

7- Yuvarlanm:

Ykseke bir tepeden yahut ykseke bir yerden -da veya at gibi- den yahut bir kuyuya yuvarlanan ve bundan dolay len hayvana denilir. Bu da meyte gibi, hell deildir. Bunun da kesilmeksizin yenilmesi hell olmaz. Kuyuda herhangi bir yerde kan akacak olursa, zaruret dolaysyla hell olur.

8- Sslerek len:

Baka bir hayvann ssmesi sonucu len hayvan, boynuz onu yaralam ve kan akm dahi olsa, meyte gibi haramdr, er'an yenilmez.

9- Yrtc Hayvan Tarafndan Paralananlar:

Arslan, kurt, pars v.b. yrtc bir hayvann saldrsyla len veya ksmen yenildii yahut yaraland iin len hayvandr. cma ile, bunlarn yenilmesi hell deildir; isterse kesim yerinden kan akm dahi olsun. Cahiliye dnemi Araplar arasnda yrtc hayvanlarn artklarn yiyenler vard. Ancak selim bir tabiat bundan holanmaz. Dikkat edilecek olursa ifadede takdir bir ibare de vardr. Yani yrtc hayvann ksmen yiyip paraladklar. nk yrtc hayvanlarn yedikleri artk ortadan kalkm olur.Daha sonra Yce Allah l, kan ve domuz dnda kalan ve sz geen btn bu haram klnanlardan er'an boazlanm olanlar istisna etmektedir. Yani lm sebebiyle birlikte tekrar ona varlp ve henz canl iken er' bir boazlama ile kesilebilmesi mmkn olanlar istisna ederek: "Canlar kmadan evvel kestiiniz mstesna" buyurmaktadr. Bu da Yce Allah'n: "Boularak, vurularak, yuvarlanarak veya sslerek len yrtc hayvan tarafndan paralananlar" emrine racidir. Allah'tan bakasnn ad anlarak kesilenlerin durumu da byledir. Bunlardan henz hayatta iken yetiilip kesilenler yenilebilir. Hayatta olup olmamak ise gzn krpmak yahut kuyruunu sallamakla bilinir. Ali (k.v.) yle demitir: "Ar eyle vurulmu, yksek yerden yuvarlanm ve susulmu olan hayvanlardan n ya da arka ayan kprdatabiliyorken yetiip de boazlayabildiim ye." Mlik'in konu ile ilgili sahih olan Muvatta' daki grne gre ise, eer hayvan nefes alp vermekte ve rpnmakta ikenyetiip kesebilirse o hayvandan yiyebilir.l, kan ve domuz eti ise kesilmek suretiyle dahi olsa asla hell olamaz.zetle syleyecek olursak, eer hayvann kar karya kald durumla birlikte yaad kuvvetle zannediliyorsa kesilmesi o hayvan hell klar. ayet meydana gelen durum dolaysyla ld zann ar basyorsa bu durumda fa-kihler, farkl grlere sahiptir. Hanefler ve mezhebin mehur grlerinde afilerin kanaatine gre gzn krpmas, kuyruunu yahut ayan hareket ettirmesi gibi hayat emaresi bulunduu srece onu kesmenin hkm deitirici zellii vardr. Aralarnda bir rivayete gre Mlik'in de bulunduu baka bir takm fakihler ise bu durumdaki hayvana kesmenin bir etkisi olmaz, derler.Konu ile ilgili gr ayrlnn menei ise ayet-i kerimedeki istisnann muttasl m munkat'm olduu hususudur. Cumhurun grne gre bu istisna muttasl olup haram klnanlarn cinsinden lafzn kapsamna ald baz eyler kapsamn dnda braklarak istisna edilmitir. stisnadan nce anlanlar haramdr. Ondan sonra gelenler ise haramn dnda kalr ve helldir. stisnann muttasl oluunu ise ilim adamlarnn erl usule uygun kesimin, kuvvetli zan ile yaayaca kabul edilenleri hell klacan icma ile kabul etmi olmalardr. stisnann munkat' olarak kabul edilebilmesi ancak salam bir delilin varl halinde mmkndr. stisnann munkat olduunu kabul edenler istisnann nceki cmlede herhangi bir etkisi olmad grndedirler. Bunlara gre ifade yle gibidir: Sz geen hayvanlarn dnda kalp er" usule uygun olarak kestikleriniz ise helldir. nk haram klma bu tr hayvanlara lmden sonra taalluk eder. Bir hayvann lmnden sonra ise er* usule gre kesilmesi sz konusu deildir. O halde burada istisna munkat'dr. Buna u ekilde cevap verilmitir. stisna hell hkmn zahir olduu nazar itibara alnarak muttasldr. nk bu hayvanlar zahiren kendilerine isabet eden bu gibi durumlar dolaysyla lrler ve zahiren bunlar haram olur. Ancak hayatta iken yetiilip er" usule uygun olarak kesilenler bunlardan mstesnadr ve bunlar o takdirde hell olurlar.

10- Dikili Talara Kesilenler:

Bu dikili talar Kabe'nin etrafnda bulunurlard. Bunlar 360 tane idi. Ca-hiliye dneminde Araplar tazim ettikleri putlara yaknlamak maksadyla bu putlarn yaknlarnda hayvanlarn keserler ve bunlarn kanlarn Beyt'in herhangi bir yerine srerlerdi. Bylelikle onlar bu kesim iinin putlara bir yaknlk olduunu kabul etmilerdi. Daha sonra eti paralar ve bu dikili talarn zerine brakrlard. Dikili talar putlarn kendileri deildi. nk dikili talar yontulmamt. Putlar ise yontulmu talar eklindeydi. Yce Allah mminlere bu ekilde davranmay yasaklad ve dikili talarn yaknlarnda kesilen bu hayvanlarn yenilmesini haram kld. sterse kesim esnasnda Allah'n ad zerlerine anlm olsun. Bylelikle Allah ve rasulnn haram kld irkten uzak kalnm olur.Kur"n- Kerm bundan baka unlann da haram olduunu ilve etmektedir:

Fal Oklaryla Ksmet Aramak: Kendisine neyin ksmet olarak verileceini yahut yapaca ite hayr veya er neyin takdir edilmi olduunu fal oklaryla bilmeye abalamak. Fal oklar (el-Ezlm) zelem veya zulem kelimesinin ouludur. Bu da av yaralayan sivri ucu bulunmayan, ok eklindeki bir tahta parasdr. Bu ilemin iki anlam vardr: Birincisi taabbd ve manev yahut itikad, dieri ise madd.Ruh ve taabbd anlam itibariyle, deten kularn uularndan uurlu-luk yahut uursuzluk aratrmay (tetayyur) andrmaktayd. Herhangi bir kimse bir i yapmak yahut bir yolculua kmak istedi mi Kabe'ye gider ve putlarn yannda bulunan fal oklarna danrd. Bir kuyu banda dikilmi bulunan Hubel'in yaknnda yedi tane ok vard. Bu oklarn zerinde kendileri iin iinden klmaz bir mahiyet arzeden hususlarda hkmne bavuracaklar eyler yazl bulunurdu. Bunlardan ne karsa ona gre hareket ederlerdi.bni Cerr et-Taber yle der: Fal oklan, birinin zerinde "yap" dierinin zerinde "yapma" yazan; dieri de bo bulunan tane oktu. Bu oklar kartrp "yap" emrini ihtiva eden ok kt m o ii yapar, "yapma" kt m terkederlerdi. Bo olan kt m, ekme iini bir daha tekrarlarlard. Bu ii bir yolculua kmak, bir savaa gitmek, evlenmek, alveri ve buna benzer bir i yapmak istediklerinde yaparlard. Maddi anlamna gelince: Bu da bu gn bir eit kumar olan bir piyango idi. Bu oklarn says on tane olup bunlarn yedisinde pay nisbet-leri yazl olmakla birlikte dierlerinde pay yoktu. Bu fal oklar, cahiliye dneminde kumar trnden bir oyun mesabesinde idi. Bunlar vadeli olarak deve satn alr ve oyuna gemeden nce bu develeri keser, bunlar da 28 yahut 20 paya blerlerdi. Bu oklardan birisi bir adamn adna ekilir, okun zerinde yazl miktar kadar pay kazanr; zerinde pay yazl olmayan oku eken kii ise demeyi yapard.u halde, fal oklarnn tr vard: Bunlarn birincisi yalnzca kiiyi ilgilendiren tr olup bu oklarn says t. Bunlardan birisinin zerinde "yap" dierinin zerinde "yapma" yazs bulunuyordu; ncs ise botu. kinci tr ise yedi ok olup bunlar da Kabe'nin st tarafnda Hubel'in yannda idiler. Bunlar zerinde de eitli olaylarla kar karya kalnd takdirde insanlarn nasl davranacana dair bir takm hkmler yazlyd. nc tr ise on adet kumar oku olup bunlarn yedisi zerinde pay miktarlar yazl olup dier botu.Bu iki anlam ile de fal oklaryla ksmet aramak, bir eit hurafe ve vehimden ibarettir. Ayn zamanda mmetin ilerlemesini engelleyen, hidayet ve basiret olmakszn yol almaya davet eden akl bir geriliktir. Tebih, mushaf, oyun kad, boncuk veya fincan gibi eylerle ksmetini bilmeye almas da byledir. Btn bunlar er'an haram ve mnker ilerdir; bunlara bavurmak caiz deildir. slm bunun yerine meru bir alternatif ngrmtr ki, bu da iki rekt istihare namaz klp, namaz akabinde rivayet edilen duay okuyup kendisi iin istihare yaplan ii zikretmek ve bu konuda kalbe ferahlk dolmas yahut sklmas gibi sonucu beklemekte ve eer durum aklk kazanmazsa namaz birka defa tekrarlamaktr.Ahmet ve Ktb-i Sitte sahiplerinin rivayet ettikleri istihare hadisi Cbir b. Abdullah'tan rivayete gre yledir: "Cbir dedi ki: Resulullah (s.a.) Kur"n- Kerm'den bize bir sure retiyormu gibi istihareyi bize retir ve yle derdi: "Sizden bir kimse bir i yapmak isterse farzn dnda nce iki rekt namaz klsn, sonra da ylece dua etsin:"Allah'm ilmin ile senden hayrl olan istiyorum, Kudretinle bana g vermeni diliyorum. O byk ltfunla senden dilerim; nk sen. g yetirensin, benim ise gcm yetmez. Sen bilirsin ben bilmem. Sen btn gizlilikleri en iyi bilensin. Allahm eer bu iim (ihtiya duyduu eyi zikreder) benim iin dnyamda, hayatm boyunca, iimin cilinde (dnya hayatnda) ve sonrasnda (ahirette) hayrl ise onu bana takdir buyur, onu bana klaylatr, sonra da onu bana mbarek kl. Bu iim (adn zikreder) benim iin dinimde, hayatmda, iimin cil olannda (dnyamda) ve geleceimde (ahirette) benim iin kt ise onu benden uzaklatr, beni de ondan uzak tut. Nerede ise, benim iin hayr takdir buyur, sonra da beni ona raz kl." Cbir dedi ki: "Ve ihtiyacn belirtir."

"Bunlar faklktr", yani sz geen btn bu haramlar bir fasklktr, din yolundan bir ktr, Allah'n eriatndan yz eviip masiyetine ynelitir, hikmet ve akla uygun olan allm eyleri terketmektir.Yce Allah mminleri sz geen bu haramlar ilemekten sakndrdktan sonra onlara ter buyurduu eylere smsk yapmay tevik etti. Onlarn kararllklarn glendirecek, bu konuda onlara cesaret vererek zaferle mjdeledi. Arafe gnnde Veda Hacc yl u ilh buyruklar nazil olmutur: "Bu gn kfirler dininizden mitlerini kesmilerdir. yleyse onlardan korkmayn da Benden korkun..." Bu gn, yani hicretin onuncu yl Veda Hacc Arefe gn -ki bu cuma gn idi ve bu ayetin indii gnd- kfirler dininizi ortadan kaldrmaktan, sizi yenik drmekten ve sizin kendi dinlerine dnmenizden mitlerini kestikleri gibi, eytan da artk sizin bu arznzda kendisine ibadet olunmaktan yana midini kesmitir.Beyhak, uabu'l-man' da bni Abbs'tan bu ayet-i kerime ile ilgili olarak yle dediini nakleder: Mekkeliler sizin kendi dinlerine geri dnmenizden -ki bu da putlara tapmaktr- ebediyyen mitlerini kesmilerdir.Sahih hadiste Resulullah (s.a.)'m yle buyurduu sabittir: "phesiz eytan artk Arap yarm adasnda namaz klanlarn kendisine ibadet etmelerinden midini kesmitir, fakat namaz klanlar arasnda ktl kkrtmaktan deil (midini kesmemitir)""yleyse onlardan korkmayn da benden korkun." Muhalefet etmekten yana onlardan korkunuz olmasn. Benden korkun. Onlara kar ben size yardm ederim, sizi desteklerim. Dnya ve ahirette sizleri onlara stn klarm."Bu gn dininizi kemale erdirdim..." Bu gn dininiz olan slm sizin iin kemale erdirdim. Onda hell ve haram, gerek duyduunuz btn hkmleri sizlere akladm. Artk her ey herhangi bir kapallk ve karklk sz konusu olmakszn ak seik bir hal almtr, eksiksiz ve mkemmeldir. "zerinize olan nimetimi tamamladm.", yani size olan nimet ve ltfumu tamamladm. Ebediyyen sizinle birlikte bir mrik haccetmeyecektir. Mekke'yi fethetmenizi saladm, size olan vaadim gerekleti. nsanlar Allah'n dinine blk blk girdiler ve zaferiniz tahakkuk etti."Ve size din olarak slm beendim." O raz olunacak bir konumdadr. Kyamet gnne kadar insanlarn hkmne bavuracaklar bir dindir; O gnde o dinde sorumlu tutularak muhakeme olunacaklardr. "Her kim slm'dan baka bir din arayacak olursa asla ondan kabul olunmaz ve o ahirette hsrana urayanlardan olacaktr." (l-i mran, 3/85).te bunlar bu ayet-i kerime ile tahakkuk etmi tane mjdedir. Peygamber bu ayet-i kerimeden sonra seksen bir gn yaad, sonra da ruh- erifi kabzolundu.bni Abbas: "Bu gn dininizi kemale erdirdim.." ayetini okuyunca bir Yahudi yle dedi: Bu ayet zerimize inmi olsayd indii gn bayram edinirdik.' bni Abbs yle dedi: "Bu ayet-i kerime iki bayramn yapld gnde nazil olmutur. Bayram gn ve Cuma gnnde indi. Mslim ve dier hadis imamlar Trik b. ihb'n yle dediini rivayet ederler: Yahudilerden birisi Hz. mer'e gelip yle dedi: Ey mminlerin emiri! Kitabnzda bulunup okumakta olduunuz bir ayet vardr ki, biz Yahudiler topluluu olarak zerimize inmi olsayd o indii gn bayram edinirdik. Hz. mer bunun hangi ayet olduunu sorunca: "Bu gn dininizi kemle erdirdim..." ayetidir, dedi. Hz. mer yle dedi: Ben bu ayetin indirildii gn ok iyi biliyorum, indirildii yeri de ok iyi biliyorum. Bu ayet Resulullah (s.a.)'a cuma gn Arafede iken inmitir.Dinin tamamlanmasndan kast, o gnde eksikti de sonradan tamamland, demek deildir. Aksine bundan maksat artk hkmler neshi kabil olmayacak bir noktaya gelmi ve btn zaman ve meknlar iin elverili ebed bir hal alm demektir. Tamamlanmasndan kast da bizatihi stn ve galip gelmesiyle tamamlanmas demektir. Bizatihi tamamlanmas onun farz, hell ve haramlar kapsamasdr. Akaid esaslarn, ter'in esaslarn, itihadn kanunlarn ak ak ifade etmesi, naslara balamasdr. Mesel: "De ki: O Allah'tr, birdir ve tektir." (hls, 112/1); "Onun benzeri, gibisi dahi yoktur." (ra, 42/11); "O gizliyi de a da bilendir." (En'm, 6/83 ve baka yerler); "Muhakkak Allah adaleti ve iyilii emreder..." (Nahl, 16/90); "Ve ahitletiiniz zaman Allah'n ahdini tastamam yerine getirin." (Nahl, 16/91); " hususunda onlarla mavere et." (Al-i mran, 3/159); "Bir ktln cezas onun benzeri bir ktlktr." (ra, 42/40); "Hi bir kimse bir dierinin ktln yklenmez." (En'm, 6/164 ve baka yerler); "yilik ve takva zerinde yardmlasn, gnah ilemek ve ar gitmekte yardmlamayn." (Mide, 5/2).stnlk salamasnda tamamlanmasna gelince: Bu da slm'n kelimesinin yceltilmesi, dier btn dinlerestn gelmesi, genel olarak btn maslahatlara uygun dmesi, gelimelerle birlikte insicaml olmas, bu dindeki zel ve genel maslahatlarn dengeli olup vasat durumda olmasdr.Daha sonra Yce Allah genel hkmlerden istisna bir hal tekil eden zaruret halini hkme balamakta ve sz geen bu haram klnan eylerin btn hallerde, btn Mslmanlar iin haram olduunu, bundan tek istisnann zaruret hali olduunu ifade etmektedir. Zaruret halinde bulunan kii ise haram klman yahut zararl olan bir eyi alp kullanmaya mecbur kalan kimsedir. leri derecedeki alk halinde sz geen haram eylerden herhangi bir gnaha yani bizatihi haram olan bir eye meyletmeksizin gnah gerektiren eyden yararlanma arzusunu da tamakszn bir eyler yemek zorunda kalrsa, onun bu zorunluluu bu zarar giderebilecek miktarda kullanabilme hakk vardr. AnY cak bunu lezzet ve zevk almamak, lmden kurtulmak iin ihtiya duyulan snr amamak artyla kullanabilir. Bu ekilde hareket eden kimseye Allah mafiret eder. Bu durumda olup da haram kullanan balar. Allah kullarna ok merhametlidir. nk haram bir eyle kendilerini bu zaruretten kurtarabilecek bir eyi kullanmay mubah klmtr.Yce Allah'n: "Gnaha kaymakszn" buyruu Bakara suresinde yer alan: "Saldrmakszn ve haddi amakszn..." (Bakara, 2/173) buyruuna benzemektedir.

Helal Yiyecekler Ve Kitap Ehli'nden Olan Kadnlarla Evlilik4- Sana kendilerine neyin hell klndn soruyorlar. De ki: "Size btn iyi ve teiniz eyler hell klnd. Allah'n size rettii ile altrp rettiiniz avc hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin ve zerine Allah'n adn ann ve Allah'tan saknn. Muhakkak ki, Allah hesab abuk grendir."5- Bugn size iyi ve temiz olanlar hell klnd. Kitap Ehli'nin yemei size helldir, sizin yemeiniz de onlara helldir. Mmin kadnlardan iffetli olanlar ve sizden nce kitap verilenlerden iffetli kadnlar, siz iffetinizi koruyarak zina etmeksizin, gizli dost tutmakszn ve onlara mehirlerini vermeniz halinde size helldir. Kim de iman inkr ederse yaptklar boa gitmitir ve o, ahirette hsrana urayanlardandr.Nzul Sebebibni Cerir et-Taber'nin, e-a'b yoluyla rivayetine gre Adiyy b. Hatim et-T yle demitir: Adamn biri Resulullah (s.a.)'m yanma gelerek kpeklerin av hakknda soru sormu. Hz. Peygamber u: "Allah'n size rettii ile altrp rettiiniz..." ayeti nazil oluncaya kadar ona bir cevap vermemiti.bni Ebi- Hatim de Said b. Cbeyr'den unu rivayet eder: Ebi Hatim ile Zeyd b. el-Mhelhil, Resulullah (s.a.)'a yle sordular: "Ey Allah'n Rasul! Biz kpek ve doanlarla avlanan bir topluluuz Zreyhlilerin kpekleri, inekleri, eekleri ve ceylanlar dahi avlar. Allah ise meyteyi (l hayvan) haram klmtr. Bunlardan bize hell olan nedir?" Bunun zerine: "Sana kendilerine neyin hell klndn soruyorlar. De ki: Size btn iyi ve temiz eyler hell klnd..." ayeti nazil oldu.bni Cerr, bn'l-Mnzir, Tabern ve Beyhak'nin rivayetine gre de Resulullah (s.a.), Ebu Rafi'a Medine'deki kpekleri ldrmeyi emredince bir takim insanlar gelip yle dediler: "Ey Allah'n Rasul! u ldrlmelerini emrettiin bu hayvanlardan bize hell olan nedir?" Bunun zerine Yce Allah bu ayet-i kerimeyi indirdi, Hz. Peygamber de ayeti onlara okudu.

AklamasEy Muhammed! Mminler sana kendilerine yiyecek ve etlerden nelerin hell klndn sormaktadrlar. Onlara, pis ve murdar olan eylerin (el-hab-is) dnda kalan ho ve temiz eylerin, yani ftrat bozulmam, selim tabiatllarn houna giden eylerin kendilerine hell klndn syle. Ayrca eitilmi avc hayvanlarn avladklar da helldir. Ho ve temiz eyler "et-tayybt" ise Kur"n- Kerim'de haram klndklar nass ile belirtilen ve bunlara daha nce geen haram klnm on tr yiyecek ile snnet-i nebeviyyede eklenen yiyeceklerin dnda kalan eylerdir. Ahmed, Mslim ve Snen sahipleri bni Ab-bs'tan yle dediini rivayet ederler: "Resulullah (s.a.) yrtc hayvanlardan az dili her bir hayvann, kulardan da peneli olan her bir hayvann yenilmesini yasaklad." Yine Ebu Sa'lebe el-Hin'nin yle dediini rivayet etmektedirler: "Az dili her bir yrtc hayvann yenilmesi haramdr." Buna gre hakknda nassn varid olmad ey iki trldr; bunlar hell ve ho olan eyler ile haram ve pis olan eylerdir. Bir eyin ho ve pis olmasnda nazar itibara alnacak l ise Hicaz blgesindeki Araplarn zevkidir.Ebu Hanife'ye gre yrtc hayvan et yiyen her bir hayvandr. afi'ye gre ise insana ve hayvana saldranlardr.Buna gre btn deniz hayvanlar ister ot yesin ister et yesin, hell ve hotur. Kara hayvanlarndan ise yrtc ve yabani olan hayvanlar ile bu trden olan kular dnda kalanlar avlanr ve etleri yenilir. Ancak kurbaa, timsah, ylan ve kaplumbaa gibi karada ve denizde yaayanlarn yenilmesi hell deildir. Bunun sebebi, bunlarn ho grlmemeleri, ylanlarn da zehirli olmalardr.Dier taraftan eitilmi avc hayvanlar besleyip barndrmanz, bunlar satp hibe etmeniz hell olduu gibi, bunlarn sizin iin avladklar da helldir. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Avc hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin." Yce Allah'n "altrp rettiiniz" buyruu, altrp retmi olmanz halinde, demektir. "Allah'n size rettii ile altrp rettiiniz", yani Allah'n size rettiklerinden siz de onlara retip altrmanz halinde, anlamndadr.Bundan, hayvanlarn eitilmesinde u hususun kanlmaz olduu anlalmaktadr:1- Avlayacak hayvanlarn retilmi olmas.2- Bu konuda hayvanlara retecek olan kimsenin retmekte beceri sahibi ve bu konuda kendisinin de gerekli eitime sahip olmu olmas.3- Allah'n kendisine rettiinden onun da bu avlayc hayvanlara retmesi. Yani bu avc hayvanlar sahipleri tarafndan salnmak suretiyle ava doru gitmeli, sahiplerinin engellemesiyle vazgemeli; retilen hayvan kpek olduu takdirde av yakalamakla birlikte ondan yememeli, sahibi tarafndan arld takdirde sahibine geri dnmelidir. Kpein eitilmi olmas avdan yemeyi defa terketmesiyle anlalr. Doan kuunun eitilmi oluu da arld takdirde sahibine dnmesiyle anlalr. Aradaki fark da udur: Kpein eitilmesi, onun alt ve yapageldii eyi terketmesi suretiyle olur. Kpek deten bulduunu alr, gtrr. defa yemeyi terkettii takdirde onun eitildii anlalm olur. Doann deti ise kap gitmektir. Sahibi onu ard takdirde geri dnecek olursa onun da artk eitilmi olduu bilinir."Avc hayvanlarn sizin iin tuttuklarn yiyin." Yani bu avc hayvanlarn kendileri avdan yemeksizin sizin iin tuttuklar avdan siz de yiyin. Eer avlardan yiyecek olurlarsa, cumhurun grne gre, ondan artan yemek hell deildir. nk Ahmet, Buhari ve Mslim tarafndan rivayet edilen Adiyy b. H-tim'den gelen hadise gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "retilmi kpeklerini Allah'n adn anarak saldn takdirde senin iin tuttuklarndan yiyebilirsin; ancak kpek (avdan) yiyecek olursa sen yeme. nk ben kpein o av kendisi iin yakalam olacandan korkarm." Bir baka rivayette de yle denilmektedir: "Eitilmi kpeini saldnda Allah'n adn an. Senin iin av yakalayacak olup henz hayatta iken ona yetiecek olursan o av kes. Eer ldrlm olduu halde ve kpek ondan yemeksizin ava yetiecek olursa, sen de o avdan yiyebilirsin." nk kpein yakalamas bir kesme ilemidir.Kpei saldnz vakit Allah'n adn annz. Bunu ayrca daha nce kaydettiimiz Adiyy b. Hatim hadisi desteklemektedir: "Eitilmi kpeini salp zerine Allah'n adn andn takdirde senin iin yakaladndan yiyebilirsin." Allah'n adn anmak cumhura gre vacip, afi'ye gre mstehaptr.te bu snrlara riayet hususunda Allah'tan korkunuz. Allah'n size gstermi olduu bu hususlarda O'nun emrine muhalefetten saknnz ve size verdii emirlerini yerine getirmek, yasaklarndan kanmak suretiyle azabndan kendinizi koruyunuz. phesiz Allah hesab pek abuk grendir. O gecikmeksizin ve oyalanmakszn amellerinizden dolay sizi hesaba eker. Amellerinizden hi bir eyi de zayi etmez. Siz amellerinizden dolay hesaba ekileceksiniz, dnyada da ahirette de amelerinizin karln greceksiniz. Allah kyamet gnnde btn insanlar ayn anda hesaba eker. Allah'n hesab pek abuk olacaktr.Bunun kendisinden nceki buyruklarla ilikisine gelince: Yce Allah haram ve hell klnan eyleri zikredip hell ve haram beyan ettikten sonra, amelde bulunanlar amelleri dolaysyla hesap gn geldiinde herhangi bir mhlet vermeksizin hesaba ekeceine dikkatleri ekmektedir. Rivayet edildiine gre o btn insanlar yarm gn kadarlk bir sre ierisinde hesaba ekecektir.Bugn Allah'tan size bir ltuf olmak zere btn temiz eyler, yani Tayyi-bt hell klnmtr. Tayyibt, nefisleri pak ve temiz kimselerin holand ve canlarnn ektii eylerdir.Ayrca sizlere Kitap Ehli'nin yiyecekleri de hell klnmtr, Cumhura gre burada kast "kestikleri" olup, ekmek, meyve vb. yiyecekler deildir. nk onlarn fiilleriyle yenecek hale gelen eyler bizzat kesilen hayvanlardr. Dier yiyecekler ise zaten btn insanlar iin mubahtr. O bakmdan onlarn Kitap Ehli'ne tahsis edilmesinin bir manas olmaz. Kitap Ehli, mensup olduklar peygambere Allah'n, Tevrat ve ncil'i indirdii Yahudi ve Hristiyanlardr.Put ve heykellere tapman mriklerin kestikleri hell deildir. bni Cerr, Ebu'd-Derd ve bni Zeyd'den rivayete gre bu ikisine kiliselere kesilen hayvanlardan yemek hakknda soru sorulmu, her ikisi de bunlarn yenilebileceine dair fetva vermilerdir. bni Zeyd yle demitir: Allah onlarn yiyeceklerini hell klm ve ondan herhangi bir eyi istisna etmemitir. Ebu'd-Derd'ya da Cerc diye adlandrlan bir kilise iin kesilmi bir koun yenilmesi hakknda: "Onu bize hediye ettiler, ondan yiyelim mi?" diye sorulmu o da ye cevap vermiti: Allahm affn dilerim. Bunlar Kitap Ehli'dirler, onlarn yiyecekleri bize helldir; bizim yiyecelerimiz de onlara helldir.Mecuslerin kestikleri ise hell deildir, bunlarn kadnlaryla evlenmek de hell deildir. nk bu konuda rivayet edilmi hadis-i erifler vardr.Sizin yiyecekleriniz de onlara, yani sizin kestikleriniz de Kitap Ehli'ne helldir. Siz bu yiyeceklerinizden onlara yedirebilirsiniz yahut satabilirsiniz. Ce-nab- Allah'n bunu ayrca buyurmu olmas kesilen hayvan ile evlilik hususundaki hkmn farkl olduuna dikkat ekmek iindir. Kesilen hayvanlarn mbahl her iki taraf iin sz konusudur. Halbuki evliliin mbahl byle deildir; bu tek tarafldr. Aradaki fark da gayet aktr: Zira her iki taraftan yiyecein mbahl herhangi bir mahzurlu durumu gerektirmemektedir. Ancak Kitap Ehli'ne Mslman kadnlarla evlenmek mubah klnacak olur ise Kitap Ehli erkeklerinin kendi hanmlar zerinde ser bir velayetlerinin olmas gerekir. an Yce Allah ise kfirler lehine mminler aleyhine er" bir yol brakmamtr.Ey mminler! Sizlere hr olan mmin kadnlarla evlenmek hell klnd gibi, Yahudi ve Hristiyanlardan olan Kitap Ehli kadnlarla evlenmek de helldir. ster zmmi ister harb olsunlar, bu evliliin onlarn mehirlerini vermek kaydyla sz konusu olmas, vcubun tekidi iindir; yoksa hell olmalar iin mehrin denmesinin art olduundan dolay deildir. Hr kadnlarn zel olarak anlmalarnn sebebi ise, kendileriyle evlenilecek kadnlarn evl olanna tevik iindir; yoksa hr olmayan kadnlarn hell olmayaca anlamna deildir; zira ittifakla Mslman cariyelerin nikhlanmalarmm sahih olduu kabul edilmitir. Ebu Hanife'ye gre de byle bir nikh sahihtir. Hr kadnlarla evliliin size hell olmas sizin zinadan uzak, iffetli bir hayat srmeniz, onlarla evlenmek suretiyle iffetinizi koruyacak olmanz, aktan aa zina ilememeniz ve yine gizlice zina etmek iin dost edinmemeniz artyladr. Mubah olan, zina etmeyen iffetli hr kadnlarla evlenmektir ve bu, iffetini korumak kasdyla me-hirlerini vermek artyladr. Yoksa aktan aa zina etmek yahut da gizlice dost edinmek yoluyla zina etmek suretiyle olmamaldr.Daha sonra Yce Allah, aykr hareketlerden sakmdrmakta ve az nce geen hell hkmleri tevik ederek yle buyurmaktadr: "Kim de iman inkr ederse yaptklar boa gitmitir." Yani kim slmn efi hkmlerini ve ykmllklerini inkr eder, imann esas ve feri hkmlerini reddederse, artk o amelinin sevabn iptal etmi, dnya ve ahirette zarara uram olur. Dnyadaki zarar amellerinin zayi olmas, onlardan faydalanmamas bakmndandr. Ahiretteki zarar ise hsrana urayp cehennem ateinde helak olmasndan dolaydr.Burada "iman" kelimesi mutlak olarak zikredilip mecazen mmin kastedilmitir. man ise erl hkmler ve mkellefiyetlerdir. Maksadn imann sahibi olan yce Rabbi inkr etmek olduu da sylenmitir. O takdirde bu hazf ile bir mecazdr. u: "Kim de iman inkr ederse..." ayetinden kast ise Yce Allah'n hell ve haram kld eylerin ne kadar byk nem tadna ve buna aykr hareket edenin iinin olduka zor olduuna dikkat ekmektir.

Abdestin, Cnplkten Ykanmann (Gusln) Ve Teyemmmn Farz Oluu le Allah'n Nimetinin Anlmas6- Ey iman edenler! Namaza kalktnz zaman yzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi ykayn, balarnz da meshedin ve topuklarnza kadar ayaklarnz da (ykayn). Eer cnp iseniz hemen temizlenin. ayet hasta olmusanz veya seferde iseniz yahut heladan gelmiseniz ya da kadnlara yaklam da su bulamamsanz temiz bir topraktan teyemmm edin. Yzlerinizi ve ellerinizi onunla meshedin. Allah size zorluk gstermek istemez, ama sizi temizlemek, zerinize olan nimetini tamamlamak ister ki, kredesiniz.7- Bir de Allah'n zerinizdeki nimetini "iittik, itaat ettik" dediinizde sizi onunla balam, olduu mskn ann. Allah'tan korkun, muhakkak ki, Allah kalplerdekini ok iyi bilir.Nzul SebebiBuhar, ie (r. anh)'den yle dediini rivayet etmektedir: Medine'ye dnmz esnasnda el-Beyd denilen yerde gerdanlm dt. Resulullah (s.a.) devesini ktrp indi. Ban kucama koyarak uyudu. Bu sefer (babam) Ebu Bekir geldi ve gsme iddetli bir yumruk vurup dedi ki: Bir gerdanlk yznden insanlar yoldan alkoydun. Daha sonra Resulullah (s.a.) uyand. Sabah namaz vakti girdi, su arad, fakat bulamad. Bunun zerine "Ey iman edenler! Namaza kalktnz zaman... ister ki kredesiniz." buyruu nazil oldu. Bu el-Mreysi gazvesinde olmutu. Useyd b. Hudayr dedi ki: Ey Ebu Bekir ailesi, gerekten Allah insanlar lehine sizleri mbarek klmtr.Tabern, Hz. ie'den yle dediini rivayet etmektedir: Gerdanlm ile ilgili olanlar olup da ifk (bana iftira) olayna karanlar da sylediklerini syledikten sonra bir baka gazada yine Resulullah (s.a.) ile birlikte karldm. Yine gerdanlm dt. Sonunda arayp bulmak zere insanlar yoldan alkoyuldu. Ebu Bekir bana dedi ki: Kzcazm sen her yolculukta insanlara bir sknt ve bir bel kesiliyorsun. Bu sefer Yce Allah teyemmm hakknda ruhsat indirdi. Bunun zerine Ebu Bekir: Gerekten sen ok mbareksin, dedi.Suyt bundan sonra iki hususa dikkat ekmektedir ki, zetle yledirler:Birinci husus: Acaba teyemmm ayetinden kast, Mide sresindeki bu altnc ayet-i kerime midir yoksa ayn ifadelerin yerde ald Nisa sresindeki u ayet-i kerime midir?:"5fa da kadnlara yaklam da su bulamamsanz temiz bir topraktan teyemmm edin." (Nisa, 4/43) Buhar'nin meyleder gibi olduu bunun Mide sresindeki ayet olduudur. Suyut ise yle der: Dorusu da budur: nk Buhar'nin Hz. ie'den rivayet ettii sz geen hadiste bu husus aka ifade edilmitir. Bununla beraber unu bilelim ki, el-Vhid, Esbbu'n-Nzul adl eserinde bu hadisi Nisa sresindeki ayeti zikrederken kaydetmitir.kinci husus: Buhar'nin rivayet ettii hadis, abdestin ayetin nzulnden nce de onlara vacip olduunun delilidir. Bundan dolay zaten su bulunmayan bir yerde konaklamay byk bir i olarak grdler. Srette sabit olan da Hz. Peygamberin zerine namaz farz klndndan itibaren abdestsiz namaz klmad eklindedir. bni Abdil Berr yle der: Abdest ile ilgili uygulamalar nceden olmakla birlikte abdest ayetinin nzulndeki hikmet, abdest farizasnn Kur'n- Kerm'de okunan bir buyruk olmasdr. Bakas da yle demektedir: Abdestin farz klnyla birlikte ayetin ilk blmlerinin nceden nazil olmu olmas, sonradan teyemmmn sz konusu edildii dier blmlerinin nazil olmu olmas da muhtemeldir. Suyut yle der: Ancak birinci gr daha dorudur. nk abdestin farz klnmas Mekke'de, namazn farz kln ile birlikte olmutur, ayet-i kerime de Medine'de inmitir. AklamasEy iman edenler! Sizler hadesli (taharetsiz) iken -ki bu kayt Snnet-i Ne-beviyye'de sabit olmutur- namaza kalkmak isteyecek olursanz abdest almalsnz. nk Yce Allah abdestsiz namaz kabul etmez. Buna gre namaz klmak isteyen bir kimsenin, abdestsiz ise abdest almas icabeder. Abdestli bulunuyorsa tekrar abdest almas menduptur. nk Hz. Peygamber bni Rezn'in rivayetine gre yle buyurmutur: "Abdestli iken tekrar abdest almak nur stne nurdur." Ahmed, Buhar ve Mslim'in de Ebu Hureyre yoluyla rivayetlerine gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Sizden herhangi biriniz abdesti-ni bozduu takdirde abdest almadka Allah ondan hi bir namaz kabul etmez." Buhar ve Snen sahipleri de Amr b. mir el-Ensr'nin yle dediini rivayet ederler: Enes b. Mlik'in yle derken dinledim: "Resulullah (s.a.) namaz klmak istedii her seferinde abdest alrd." Ben ona: Peki siz nasl yapyorsunuz? diye sordum, yle dedi: "Biz abdestimiz bozulmad srece tek bir abdestle bir ok namaz klardk." Ahmed'in Msned' inde Resulullah (s.a.)'m ounlukla her bir namaz iin abdest ald rivayet edilmektedir. Mekke'nin Fethi gnnde ise abdest ald, meshleri zerine mesh etti ve tek bir abdest ile -insanlarn nnde bunun caiz olduunu aklamak zere- bir ok namaz kld.Ayet-i kerimede belirtildiine gre abdestin farzlar drttr. Bunlar yz ykamak, elleri dirseklere kadar ykamak, ba meshetmek ve topuklara kadar ayaklan ykamaktr. Ykamak ise bir eyin zerindeki kir ve benzeri eyleri izale etmek iin zerinden su aktmaktr. Meshetmek ise mesh edilen eye suyun slakln dedirmektir. imdi bu farzlar ksaca aklayalm: Yz Ykamak:

Yzn st taraftan snr, salarn bittii yer olup aadan, enenin altna kadar devam eder, enine snr ise iki kulak arasdr. Seyrek sakall kimsenin hem sakalnn st tarafn hem de onun altndaki teni ykamas icabeder. Sk sakall kimse sakal arasna parmaklar ile suyu girdirmeye alr (hillleme); suyun gze ulatrlmas gerekmemektedir. Mazmaza ve istinak (aza ve burna su ekmek)n hkm ise snnet ile sabittir. Dirseklere Kadar Ellerin Ykanmas:Abdest organ olarak el parmak ularndan dirsee kadardr. Dirsek ise kolun st taraf ile pazunun alt tarafdr.Yce Allah'n: "Dirseklere kadar" buyruu ile "Topuklarnza kadar" buyruunda yer alan "...e kadar" ibaresi, ondan sonra gelen blmn yalnzca kendisinden nceki blmn gayesi (niha noktas) olduunu gstermektedir. Bu son noktann hkmn kapsamna girmesi yahut dnda kalmas ise haric (bunun dnda kalan) bir delil ile bilinir. Yce Allah'n: "Mescid-i Haramdan Mes-cid-iAksaya kadar" (sra, 17/1) buyruunda: "...a kadar" makablinin hkmne dahildir. nk sr'nm manas, Mescid-i Aks'ya girip orada taabbd etmedike tahakkuk etmez, tpk sr'nm Mescid-i Haram'dan balamas gibi.Buna karlk Yce Allah'n: "kolaylkla deyebilecei bir zamana kadar" (Bakara, 2/280) buyruu ile: "sonra geceye kadar orucunuzu tamamlaynz." (Bakara, 2/187) yer alan: "...a kadar" dan sonras makablinin hkmne dahil deildir. nk birinci ayet-i kerimede deme zorluu borcun ertelenmesinin, mhlet tanmann illetidir. deme kolayl ortaya kmakla birlikte bu illet ortadan kalkar ve borcun denmesi istenir. Bununla birlikte ayrca bir mhleti vermeyi gerektiren bir durum yoktur. Dier taraftan ikinci ayet-i kerimede eer gece oru hkmnn kapsam ierisine girecek olursa o takdirde bu oru visal orucu olur. Visal orucu ise bizim hakkmzda meru deildir.Yce Allah'n: "Dirseklerinize kadar" ile "topuklarnza kadar" buyruklarnda bu iki husustan herhangi birisine dair bir delil bulunmamaktadr. Bununla birlikte cumhur, dirseklerin ve topuklarn ykanmasnn vacip olduunu -ibadetlerde ihtiyat olmak zere- sylemilerdir. Dier taraftan kendisi olmakszn vacibin tamam olmad bir eyin vacip olmas da buna gereke gsterilmiteir. Baa Mesh Etmek:Mesh edilecek miktar hususunda gr ayrl vardr. afi yle der: Hakknda mesh denilebilecek asgari miktar -ban snrlar ierisinde bulunan tek bir kl dahi olsa- yeterlidir. Mlik ve Ahmet ise yle derler: htiyata riayet olmak zere ban tamamen meshedilmesi icabeder. Ebu Hanife yle der: Vacip olan, ban drtte birini mesh etmektir. nk mesh, ancak el ile olur. Elin kaplad alan ise ounlukla ban drtte biri kadaryla takdir edilir. Dier taraftan Resulullah (s.a.) da abdest alm ve bann tepesini meshetmitir. u kadar var ki, snnet-i seniyyede dier imamlarn da grlerini destekleyecek rivayetler sabit olmutur. Zahir olan ise "balarnza" kelimesinin ba tarafna gelen "be" harfinin ilsak iin olmasdr. Bunun teb'd (ksmlik ifade etmek) iin olduu da sylenmitir. Dorusu da bu buyruk mcmeldir. Bu mcmelin beyan hususunda snnete mracaat edilir.Mliklerle Hanbeller yle derler: Burada yer alan "be" harfi zaiddir. nk ifadenin terkibi ban tamamen meshedilmesinin vacip olduuna dellet etmektedir. O bakmdan ihtiyat olmak zere ban tamam meshedilir. Ha-neflerle filer ise yle derler: Buradaki "be" harfi teb'd iindir. Nitekim biz "ellerimi duvara srdm" derken, elimi duvarn bir blmne srdm demek isteriz. O halde "balarnza mesh ediniz." buyruundaki ibare "be" harfinin delleti ile amel etmek zere ban az bir blm hakknda anlalmaldr. Fakat Hanefler bu az blm parmak yahut ban drtte biri olarak takdir etmi iken, filer ise bunu, hakknda mesh tabiri kullanlabilecek asgar miktar olarak takdir etmilerdir.Cumhur bir defa meshetmenin yeterli olaca grndedir. afi ise ban defa meshedilmesi gerektiini syler. Hadis-i erifler de abdest fiillerinin er defa tekrarlanacana delildir. Mesh hususunda herhangi bir adet zikredilmemektedir. Mesh, cumhura gre, ban n tarafndan balar, sonra ellerini geriye doru gtrr, daha sonra tekrar ne doru geri getirir. Topuklara kadar ayaklar ykamak:Topuklar, bacak ile ayan her iki taraftan eklem yerlerindeki knt halindeki kemiklerdir. Yani bu topuklara kadar ayaklarnz ykaynz. Peygamber (s.a.)'in ashabnn ve tabinin uygulamalarnn delaletiyle vacip olan ayaklarn ykanmasdr. mmetin icmas da bu hususta tahakkuk etmitir.Buhar ile Mslim'de Mlik yoluyla Amr b. Yahya el-Mzin'den, onun babasndan rivayetine gre adamn birisi mer b. Yahya'nn dedesi olan Abdullah b. Zeyd b. Asm'a -ki bu Resulullah (s.a.)'m ashabmdand- dedi ki: "Resulullah (s.a.)'n nasl abdest aldn bana gsterebilir misin?" Abdullah b. Zeyd: "Tabii!" dedi ve abdest almak zere su istedi. Ellerine ikier defa su boaltt. Daha sonra er defa mazmaza ve inink yapt, defa yzn ykad, sonra ellerini dirseklerine kadar ikier defa ykad. Sonra elleriyle ban mesh etti, onlar ileri ve geri gtrp getirdi. Bann n tarafndan balad, sonra ellerini arka tarafna doru gtrd. Daha sonra tekrar ellerini balad yere geri getirdi, sonra da ayaklarn ykad.Hz. Ali ile Muviye'den, el-Mikdd b. Madkerib'den de Resulullah (s.a.)'n abdest alma ekli hususunda buna benzer rivayet gelmitir. Mslim de Ebu Hureyre yoluyla gelen u hadisi kaydeder: "O abdest ald, yzn ykad. Abdest alrken kuru kalmayacak ekilde iyice ykad. Sonra pazusuna varncaya kadar da sa elini ykad. Daha sonra yine pazusuna varncaya kadar sol elini ykad. Sonra ban mesh etti. Sonra bacana varncaya kadar sa ayan ykad. Sonra yine bacana varncaya kadar sol ayan ykad. Daha sonra: "Ben Resulullah (s.a.)' bu ekilde abdest alrken grdm" dedi."Yine Mslim'in Ebu Hureyre'den rivayet ettiine gre Resulullah (s.a.) ayaklarnn kelerini ykamam bir adam grnce yle buyurdu: "Ateten ekeceklerinden dolay vay bu kelerin haline!"Buhar ve Mslim, bni mer'in yle dediini rivayet ederler: Bir yolculukta Resulullah (s.a.) bizden geride kald. Sonra ikindi vakti baya daralmken arkamzdan bize yetiti. Bizler de abdest alp ayaklarmza mesh etmeye koyulduk. Bunun zerine sesinin kabildii kadar iki veya defa: "Ateten ekecekleri dolaysyla vay o topuklarn haline!" diye nida etti.Peygamber (s.a.)'in abdest alrken abdest azalarn birer ve ikier defa ykad sahih olarak sabit olmakla birlikte, uygulama azalar er defa ykama eklinde cereyan edegelmitir.Btn bu aklamalar: "ayaklarnz da (ykayn)" anlamn verecek ekilde Lam harfinin nasb ile okunmas halinde sz konusudur. Bu kelimedeki Lam harfinin mecrur olarak okunuu ise civar (kelimenin komuluu) dolaysyla mecrur okunduuna hamledilir. Yce Allah'n Hd suresinde yer alan: "Ben sizin ackl bir gnn azabndan korkarm." (Hd, 11/26) buyruunda "bir gn" kelimesine komu olmas dolaysyla (elimin) kelimesinin "mm" harfinin cer ile okunmas byledir. Oysa bu kelimenin mansub olan azap kelimesinin sfat olduundan dolay mansub olarak: "(elmen) = ok ackl" eklinde okunmas gerekirdi. (Buna gre konunun daha iyi anlalmas iin buradaki ibarenin tercmesini de: "Bir gnn olduka can yakc azabndan..." eklinde ifade edebiliriz. -eviren-) Yce Allah'n: "Ayaklarnz da" buyruunda cerr-i civr'nin faydas ise suyun ayaklara dklmesi esnasnda mmkn mertebe iktisatl kullanlmas gerektiine dikkat ekmektir. zellikle ayaklarn sz konusu edilmesi ise, ayaklarn pisliklere bulama, ihtimalinden dolay suyun fazlaca kullanlarak israf edilmesinin mmkn olmasndan dolaydr.Taharet zere giyilmelerinden sonra ayaklarn ykanmas yerine mestler zerine mesh etmek caizdir. Bu ekilde mestlerin giyilmesinden sonra abdestin bozulmasndan itibaren mesh sresi mukim iin geceli gndzl bir gn, yolcu iin ise geceli gndzl gndr. Mest zerine meshin meruluu ise mte-vatir snnetle sabittir. Hasan- Basr yle der: Resulullah (s.a.)'m ashabndan yetmi kiinin bana naklettiine gre Resulullah (s.a.) mestleri zerine mesh ederdi. Hafz bni Hacer de yle der: Hadis hafzlarndan nemli bir topluluk, mestler zerine mesh etme ile ilgili rivayetlerin mtevatir olduklarn aka ifade etmilerdir. Bu hususta delil itibariyle hadisler arasnda en gl olanlar Cerr yoluyla gelen hadistir. Ahmed, Buhar, Mslim, Ebu Dvd ve Tirmi-z'nin rivayetlerine gre Cerr, nce kk abdestini bozdu, sonra abdest ald ve mestleri zerine meshetti. Ona: "Sen bu ekilde mi yapyorsun?" diye sorulunca, o: "Evet" dedi. "nk ben Resulullah'n (s.a.)' kk abdest bozduktan sonra abdest aldn ve mestleri zerine meshettiini grdm." dedi.Haneflerin dnda kalan cumhur, abdest farzlarna niyet farzn da eklemilerdir. nk Resulullah (s.a.), Buhar ile Mslim'in Hz. mer'den rivayet ettiklerine gre: "Ameller ancak niyetler iledir" buyurmutur. filerle Hanbe-ller ayrca tertibin de vacip olduunu buna eklemilerdir. Namaz klmak zere kalklacak olursa, nce yz ykamakla ie balar. Zira baa sralamay gerektiren "takip fe"si getirilerek bu emir verilmitir. Bundan sonras ise ayetteki sraya gre yerine getirilir. Her ne kadar vav tertibi gerektirmese bile bu byledir. nk Resulullah (s.a.) Drakutn'nin Hz. Cbir'den rivayetine gre yle buyurmutur: "Allah'n kendisiyle balad eyden siz de balaynz." Ban mesh edilmesi ise ellerin ykanmas ile ayaklarn ykanmas arasnda zfkrolun-mutur. te bu da tertibe dellet etmektedir.Mliklerle Hanbeller ayrca muvlt da (yani azalardan birisi kurumadan dierini ykamay) vacip olarak eklemilerdir., nk Resulullah (s.a.) abdest fiillerinde muvalta srarla devam ederdi. O muvaltsz olarak abdest alm deildir. Muvlt terkeden kimseye de abdestini tekrar almasn emretmitir.Malikler ayrca elin d tarafyla deil de el ayasnn i tarafyla azalar ovalamay da vacip grrler. nk abdest ayetinde "yzlerinizi... ykayn" buyruunda emrolunan ykamann anlam byle bir ovalama olmakszn tahakkuk etmez. Suyun organa mcerred demesi ykama olarak deerlendirele-mez. Ancak bu suyun demesiyle birlikte baka bir ey vcut zerinde geirilirse ykamak olur. te ovalamann manas da budur.Hanbeller mazmaza ve istinak da vacip kabul ederler. nk Ebu Dvd ve bakalar: "Abdest aldn vakit mazmaza yap." diye rivayet etmitir. Tirmiz de Seleme yoluyla gelen hadiste Hz. Peygamberin: "Abdest aldn takdirde burnuna su alp onu nefesle dar kart." buyurduunu rivayet etmitir. Buhar ile Mslim'de Ebu Hureyre'den Resulullah (s.a.)'m: "Sizden herhangi bir kimse abdest alacak olursa burnuna nce su versin sonra o suyu dar nefesle karsn." buyurduu rivayet edilmektedir.Yine Hanbeller abdeste balarken besmele ekmeyi vacip kabul ederler. nk Resulullah (s.a.) Ahmed, Ebu Dvd, bni Mce ve Hkim'in Ebu Hu-reyre'den rivayetlerine gre, yle buyurmutur: "Abdestsiz olann namaz olmaz. zerinde Allah'n adn anmayan kimsenin de abdesti olmaz."Abdestin pek ok snneti vardr. Bunlar hadis kitaplar ile fkh kitaplarndan renilebilir.Abdesti bozan bir takm sebepler vardr. Bunlarn bir ksm yledir: n ve arka avret yerlerinin birisinden bir ey kmas, kiinin makadmn yere iyice yerlememi bir surette uyumas, flere gre erkein teninin kadna demesi ve bunun aksi. Maliki ile Hanbellere gre ise yalnzca ehvetli dokunma halinde abdest bozulur. Haneflere gre ise tenlerin demesi dolaysyla abdest bozulmaz. Haneflerin dnda kalan cumhura gre el ayasnn i tarafyla kendi fercine dokunmak. Zira bu konuda Ahmed ile Snen sahiplerinin rivayet ettikleri yle bir hadis vardr: "Her kim kendi erkeklik uzvuna dokunursa abdest almadka namaz klmasn." Hanefler ise yine Ahmed ve Snen sahipleri ile Drakutn'nin rivayet ettii rnerf bir hadisi delil almlardr: "Kii erkeklik organna dokunsa abdest almakla mkellef midir?" Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "O ancak senden bir paradr, yahut senden bir lokmack bir eydir." Gusl:"Eer cnp iseniz hemen temizlenin", yani btn bedeninizi su ile ykayn. nk temizlenme emri zel bir uzva taalluk etmediine gre bedenin tmnde temizlenmenin gerekletirilmesi iin emir verilmi demektir. Temizlenmenin su ile yaplmasnn anlalmas temizlikte suyun asl oluundan dolaydr. Nitekim Yce Allah'n u buyruu da buna delildir: "Ve gkten zerinize sizi onunla temizlemek zere bir su indirir..." (Enfl, 8/11).Cnp kelimesi mfred, tesniye, oul, mennes ve mzekker iin kullanlan mterek bir lafzdr. Cenabet ise er" bir anlam olup bu halde namazdan, Kur"n okumaktan, mushafa el dedirmekten, mescide girmekten, cnp olan kimsenin ykanaca zamana kadar uzak durmay gerektiren sert bir manadr. Cnpln iki sebebi vardr:Biri meninin inmesidir. nk Resulullah (s.a.) Mslim'in rivayetine gre yle buyurmutur: "Su ancak sudan dolaydr." Yani gusl iin suyun kullanlmas ancak ihtilam veya cima ile, yani meninin akmas dolaysyla ortaya kan sudan dolaydr.kincisi ise iki snnet yerinin birbirine kavumasdr. Zira Peygamber (s.a.) bni Mce'nin Hz. ie ve bni Amr yoluyla yapt rivayete gre yle buyurmutur: "ki snnet yeri birbirine kavutuu takdirde gusletmek icabeder."Ayn ekilde det ve lohusalk kanlarnn kesilmesinden sonra da gusletmek icabeder. nk Yce Allah det hali hakknda yle buyurmaktadr: "Ve o kadnlar temizleninceye kadar onlara yaklamaynz. Temizlendikleri takdirde ise Allah'n size emrettii yerden onlara varnz." (Bakara, 2/222) Dier taraftan lohusaln det hali gibi olduu hususunda da icma vardr.Abdest ve gusln hikmetine gelince: Temizlik ile kulun Rabbi katnda huzurlu bir kalp, arnm bir ruh ile durmas iin gerekli evki meydana getirmektir. Cnplkten gusl ise vcutta ba gsteren geveklik ve sarskl, tembellii giderir.Yce Allah namaz klnmak istendii takdirde abdest ve gusl halinde suyun kullanlmasnn icabettiini akladktan sonra, bir gnde bir yahut daha fazla abdest alnmas, gusln de haftada bir veya daha fazla olmas ngrldkten sonra, suyun kullanlma vcubunun iki kayda bal olduunu izah etmektedir: Birincisi suyun varl, ikincisi ise zarar sz konusu olmamak zere suyun kullanlabilmesi. ayet namaz klmak isteyen kimse hasta veya suyu bulamayan bir yolcu ise eriat ona kk hadesten olsun byk hadesten olsun teyemmm etme ruhsat vermitir. te: "ayet hasta olmusanz veya seferde iseniz..." buyruunun aklad durum budur.Eer sizler suyu kullanmann zararl olduu humma, iek, uyuz vb. gibi yksek atee ve irinli yaralara sebep olan hastalklarnz sebebiyle su kullanamyor yahut da uzun ya da ksa bir yolculukta olup su bulamyor iseniz teyemmm ediniz. Yolculuktan kast mamur beldelerin dnda yol almaktr ki, bu da namazn kasredilebilecei yolculuktan baka bir yolculuktur. Burada yolculukta suyun bulunmamas hali anlatlmaktadr. nk ounlukla yolculuk halinde su bulunmaz.Ayn ekilde heladan gelmek diye tabir edilen kk hadeste bulunarak abdestiniz bozulmu ise abdest almanz gekekir. el-Git (heladan gelmek) aslnda yerin alak taraf demektir. Bu ise kk ya da byk defi hacetten kinayedir. n ve arka yollardan kan her bir ey de def-i hacete mlhaktr. Burada "veya" ifadesi "ve" anlamndadr.Ayn ekilde erkek ile kadnlar arasnda ortak bir mbaeret, yani kadnlara dokunmu olma, yaklamak sz konusu olmusa, hkm budur. Bu, byk hades, yani cimadr. Nitekim ayet-i Hz. Ali, bni Abbas ve bakalar byle anlamlardr; bu zatlar elle kadna dokunmaktan dolay abdest almay gerekli grmyorlard.Hz. mer ve bni Mes'ud ise ayet-i kerimeyi el ile dokunmak diye anlamlardr. Bunlar el ile kadna dokunan kimsenin abdest almasn gerekli gryorlard. Ancak tercihe ayan olan birinci grtr."Hlsa, sizler sz geen bu drt halden herhangi birisi zere iseniz (yani hasta, yolcu, kk ya da byk hades sahibi iseniz) ve su bulamyorsanz, yani suyunuz yoksa, temiz bir topraa ellerinizle vurunuz, yz ve ellerinizi mesh ediniz." Ellerin meshedilmesi Haneflerle filerin grne gre ab-destteki gibi olur. Teyemmm abdestin bedelidir. nk Drakutn'nin bni mer'den naklettiine gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Teyemmm iki vurutur: Bir vuru yz iin bir vuru ise eller iindir." Teyemmm esnasnda yz ve ellerin tamamnn mesh ile kaplanmas zorunludur. nk Resulullah (s.a.) byle yapmtr. Ayrca teyemmm abdestin bedelidir. Abdest-te ise azann tamamen kaplanmas vaciptir. O halde bedelin de byle olmas -bunun hilfna delil olmad srece- gerekmektedir.Maliklerin grne gre teyemmm meru klan suyun bulunamama hali, suyun hkm olarak bulunmamas halidir. Yani bir kimsenin er"an o suyu zararsz olarak yani o zarar sz konusu olmakszn kullanma imknn bulamamas halidir. Haneflerin grne gre ise madd olarak var olmamas halidir.Bu gr ayrlna gre: Bir kimse namazda iken (teyemmmle kld namaznda) su grecek olursa Mliklere gre namazn tamamlar ve kesmez. nk o namazn iptal etmeden er"an o suyu kullanmak imann bulamaz, namaz iptal etmek ise caiz deildir. Haneflere gre ise suyu grmekle teyemmm batl olur. Teyemmmn batl olmasyla da namaz batl olur ve bu durumda suyun kullanlmas icabeder.Ayetteki maksat udur: "Eer sizler abdest yahut gusl iin yeteri kadar su bulamayacak olursanz..." Buna gre bir kii abdest veya gusln bir blmne yetecek kadar su bulursa Haneflerle Mliklere gre teyemmm eder ve azalarndan herhangi birisi iin de suyu kullanmaz. afilerle Hanbellere gre ise o suyu azalarnn bir ksm iin kullanr, sonra teyemmm eder. nk bu kadarck bir miktarn varl ile birlikte, kiinin su bulamam saylmas sz konusu deildir.Ayet-i kerimedeki "sad"den kast, zahir ve tercih edilen gre gre topran kendisidir.Fakihler topra yz ve ellere ulatrmann gerekip gerekmedii hususunda farkl grlere sahiptir. Haneflerle Mlikler gerekmez, derken filer gerektiini sylerler. Konuyla ilgili gr ayrlna sebep ise "be" harfinin anlamnn mterek oluu dolaysyla yaplan farkl yorumlardr. nk bu harf kimi zaman teb'iz (ksmlik ifade etmek) iin, kimi zaman ibtida iin, kimi zaman da cinsi temyiz etmek iin gelir. filer teyemmm abdeste kyasen bu harfin de bunrada teb'z iin yorumlanmas grn tercih etmilerdir. Abdest alrken suyun ksmen kullanlmas icabettiine gre teyemmm halinde de topran ksmen kullanlmas icabetmektedir.Haneflerle Mlikler ise bu harfin ibtida ve cinsi temyiz iin olduu grn tercih etmilerdir. nk teyemmm eden kimse topran dalmas iin ellerini silkeler. Sonra onlar topraa bulatrmakszm yz ve ellerine srer. Dier taraftan Hz. Peygamberin duvar zerinde iki vuru ile teyemmm ettiine dair rivayet varid olmutur. Bunlardan birisini yz, birisini de elleri iin vurmutu. Zahire gre ellerine herhangi bir toprak bulamamtr.Daha sonra Yce Allah teyemmmn meru klm hikmetini sz konusu etmektedir: Bu ise, insanlara kolaylk salamak, zorluklarn bertaraf etmektir. Yce Allah bu ayet-i kerimede olsun, dierlerinde olsun teri buyurmu olduu abdest, gusl ve teyemmme dair hkmlerde insanlara herhangi bir zorluk, yani asgari bir zorluk, asgari bir darlk takdir etmek istemediini beyan etmektedir. nk Yce Allah'n size ihtiyac yoktur, size kar ok merhametlidir. O bakmdan ancak sizin iin hayrl ve faydal olan teri buyurur. Ama O sizi pislikleri izale etmek suretiyle madd pislik ve kirliliklerden, c-npln akabinde meydana gelen tembellii, uyuukluu uzaklatrarak sizi gayrete, alkanla itmek suretiyle de manev pisliklerden temizlemek ister. Ta ki, nefis Rabbine seslenirken rahatlam ve arnm bir seviyeye gelmi olsun. Ayn zamanda O, beden temizlii ile ruh temizliini bir arada gerekletirmek suretiyle zerinizde olan nimetini de tamamlamak, en faziletli ibadet yolunu size aklamak ister ki, zerinizde farz olan kr eda edesiniz ve Allah'n size ihsan etmi olduu nimetlere krnz srdresiniz.Daha sonra Yce Allah bu vesile ile bize ihsan etmi olduu pek ok nimetini hatrlatmaktadr. O halde ey mminler! Sizi slama muvaffak klm olmas, bu yce dini size teri buyurmas, bu erefli Rasul size gndermi olmas sebebiyle bir taraftan Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn, dier taraftan onun slama girmeniz srasnda hounuza gitsin gitmesin, zorluk ve kolaylk halinde dinleyip itaat etmek zere peygamberine bey'atta bulunduunuz vakit sizinle olan ahdini ve sizden alnan sz hatrlayn. Ona tabi olmak, onu desteklemek, dininin gereklerini yerine getirmek, ondan rendiiniz dini tebli etmek ve onun dinini kabul etmek zere verdiiniz szleri hatrlaynz. Burada sz geen bey'at ise Akabe bey'ati, Rdvan bey'ati ve dierleridir.Ayn ekilde sizler henz ruhlar leminde bulunuyorken Allah'a ve Peygambere iman etmek zere vermi olduunuz msk da hatrlayn: "ittik, itaat ettik" dediiniz zaman hatrlaynz. Yan iman arsn iittik, ar yapana itaat ettik, arsn kabullendik ve bu ar gereince hareket etmeyi kabul ettik. Nitekim Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Peygamber sizi Rabbinize iman edesiniz diye aryorken ve sizden ahdinizi alm bulunuyorken size ne oluyor ki, Allah'a iman etmezsiniz? Eer gerekten iman eden kimseler seniz..." (Hadd, 57/8)."Allah'tan korkun" her hususta ve her durumda vermi olduunuz ahit ve szlerinizi bozmayn "muhakkak ki Allah kalplerdekini ok iyi bilir." Kalplerde yer eden ve hi bir ekilde darya da almam gizli hususlarn her trl gizliliini ok iyi bilir. Aa vurulmu olanlar da ayn ekilde bilir. nsan ahdine balanmak veya bal kalmamak ile ilgili ne aklar ve neyi gizlerse, ruhunda sakl bulunan ihls veya riyay Allah mutlaka bilir; bunlarn hi birisi Allah'a gizli kalmaz. Adaletle ahitlik Etmek, Adaletle Hkmetmek, Mminlere Vaadedilen Mkfat, Kfirlere Yaplan Tehditler Ve Allah'n Nimetlerinin Hatrlatlmas8- Ey iman edenler! Allah iin adaleti dimdik ayakta tutan ahitler olun. Bir toplulua olan kininiz sizi adaletsizlie srklemesin. Adil olun, o takvayayakndr. Allah'tan korkun. Mu-ki, Allah ilediklerinizden haberdardr.9- Allah iman edip salih amel ileyenlere yle vaadetti: Onlar iin mafiret ve byk bir mkfat vardr.10- Kfir olup ayetlerimizi yalanlayanlar, ite onlar cehennemliklerdir.11- Ey iman edenler! Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. Hani bir kavim size ellerini uzatmaya kalkmt da onlarn ellerini zerinizden geri ekmiti. Allah'tan korkun ve mminler Allah'a gvenip dayansn.Nzul Sebebi8. ayet-i kerimenin nzul sebebi, denildiine gre yledir: Bu ayet-i kerime Yahudilerden Nadir oullar hakknda nazil olmutur. Resulullah (s.a.)' ldrmek iin kendi aralarnda komplo kurduklarnda, Yce Allah bu hususu ona vahiy yoluyla bildirmi, o da onlarn bu tuzaklarndan kurtulmutu. Bunun zerine Resulullah (s.a.) onlara Medine civarndan gmelerini emretmek zere haber gnderdi. Bunu kabul etmediler, kalelerine sndlar. Hz. Peygamber ashabndan bir topluluk ile zerlerine yrd, alt gn sreyle onlar muhasara etti. Bu zaman zarfnda muhasara onlara olduka ar geldi. Resulullah (s.a.)'tan kendilerini srmekle yetinmesini ve kanlarn dkmemesini istediler. Ayrca develerin tayabilecei kadar ykn de kendilerine verilmesini istemilerdi. Mminlerden baz kimseler ise Resulullah (s.a.)'n onlar ibretli bir ekilde cezalandrarak azalarn kesmesini ve onlardan pek ok kiiyi ldrmesini arzu ediyordu. Bu ayet-i kerime onlara bu ekilde davranmakta ar gitmelerini yasaklamak zere nazil oldu. Resulullah (s.a.) da Yahudilerin tekliflerini kabul etti.Bu ayet-i kerimenin Mslmanlar Hudeybiye yl Mescid-i Haram'dan alkoyan mrikler hakknda indii de sylenmitir. Adeta Yce Allah burada Mslmanlarn sertliklerini ve mriklerden intikam alma isteklerini hafifletmek iin bu yasa tekrarlam gibidir.11. ayet olan, "Ey iman edenler! Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn..." ayetinin nzul ile ilgili olarak bni Cerir et-Taber, krime ile Yezid b. Ebi Ziyd'dan -ki lafz onundur- unu rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.) beraberinde Ebu Bekir, Osman, Ali, Talha ve Abdurrahman b. Avf ile yola koyuldular. Sonunda Ka'b b. el-Erefin ve Nadir oullar Yahudilerinin yanna vardlar. Onlardan demek durumunda olduklar bir diyet iin yardm istiyordu. Bunlar: Peki dediler, otur da hem sana yemek yedirelim, hem de bizden istediinizi verelim. Hz. Peygamber oturunca Huyey b. Ahtab ashabnda yle dedi: Siz onu u andan daha yakn gremezsiniz. Haydi zerine ta atarak ldrnz. Bundan sonra da ebediyyen bir ktlk grmezsiniz.zerine yukardan yuvarlamak zere byk bir deirmen tana yaklatlar. Ancak Allah ellerinin ona varmasn engelledi. Sonra ona Cibril geldi ve bulunduu yerden kalkmasn salad. Bunun zerine Yce Allah da, "Ey iman edenler Allah'n zerinizdeki nimetini hatrlayn. Hani bir kavim..." ayetini indirdi. bni Cerir buna benzer bir rivayeti de Abdullah b. Ebu Bekr ile Asm b. Umeyr b. Katde'den, Mcahid'den, Abdullah b. Kesir"den ve Ebu Malik'ten de rivayet etmitir.Katde'den de yle dediini rivayet etmektedir: Bize zikrolunduuna gre bu ayet-i kerime, Resulullah (s.a.) Batn- Nahl denilen yerde bulunuyorken nazil olmutur. Bu da yedinci gazvede (Zatu'1-Rik' gazvesinde) olmutu. Salebe oullar ile Muharrib oullar Resulullah (s.a.)' ldrmek istediler. Bunun iin, bedevi bir Arabi grevlendirdiler. Bedevi, Hz. Peygamber konaklama yerlerinden birisinde uykuda iken yanna yaklat ve Resulullah (s.a.)'in silahn alp yle dedi: "Seni bana kar kim koruyabilir?" Resulullah (s.a.): "Allah" dedi. Daha sonra klcn knna koydu ve Resulullah (s.a.) onu cezalandrmad.Ebu Nuaym'm, Delil'n-Nbvve'de el-Hasen'den, onun da Cbir b. Abdullah'tan naklettiine gre, Muharib oullarndan Gayres b. el-Hris adnda birisi kavmine: "Size Muhammedi ldreyim mi?" dedi ve Resulullah (s.a.)'n bulunduu yere doru gitti. Hz. Peygamber o srada klc yannda oturmakta idi. "Ey Muhammedi u klcna bakabilir miyim?" deyince Hz. Peygamber: "Olur" dedi. O da Hz. Peygamberin klcn ald knndan syrd. Klcn sallamaya balayarak Hz. Peygambere vurmak istediyse de Yce Allah onu alkoyuyordu. "Ey Muhammedi Benden korkmaz msn?" deyince Resulullah (s.a.): "Hayr" dedi. Adam yine: "Kl elimde olduu halde benden korkmuyor musun?" diye sordu; Resulullah yine: "Hayr, Allah sana kar beni korur" dedi. Adam daha sonra klcn knna koydu ve Resulullah (s.a.)'a geri verdi Allah da bu ayet-i kerimeyi indirdi. el-Kueyr yle der: Bir ayet-i kerime bazan bir kssa hakknda nazil olur, ondan sonra o kssadan ikinci bir defa daha gemii hatrlatmak zere sz eden bir baka buyruk nazil olabilir.

AklamasEy iman edenler! nsanlar iin ve desinler diye deil, Aziz ve Celil olan Allah iin hakk dimdik ayakta tutan kimseler olunuz. Yani din ve dnyaya dair hususlarda btn yaptklarnz Allah iin ihlsla yapmaya bakn.Kimseye iltimas etmeden, kimseye hakszlk etmeden hakkn ve adaletin ahitliini yapn. Leh ya da aleyhine ahitlikte bulunacanz kimse arasnda fark gzetmeyin. Adil bir ekilde ahitlik yapn, nk adalet haklarn terazisi-dir. Zira bir mmette zulm meydana geldi mi, artk mmet arasnda her trl fesat yaygnlk kazanr. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kendi aleyhinize olsa dahi Allah iin ahitler olarak adaleti dimdik ayakta tutanlar olunuz." (Nisa, 4/135) ahitlik ise gereince hkm vermek zere hakim nnde, olan bildirmek ve hakk aklamaktr.Bir toplulua olan kin ve dmanlnz sizi onlar hakknda adaleti terket-meye itmesin. Aksine dost veya dman olsun herkese kar davranlarnzda adaletli davrannz.Sizin adaletli davranmanz onu terketmekten daha ok takvaya yakndr, yani dmanlara kar davranlarnzda dil olmak genel olarak masiyetler-den korunup saknmaya daha yakndr. Yce Allah'n: "Takvaya daha yakndr. " buyruundaki daha yakn olmak, kar tarafta takva namna bir ey olmamas anlamndadr. Bu konuda farkl iki eyin hangisinin daha stn olduunu ifade etmek maksad gdlmemitir. O bakmdan ilk anda hatrmza gelen mana anlalmamaldr. Nitekim Yce Allah'n buyruunda da byledir: "Cennetlikler o gn yerletikleri yer bakmndan da daha hayrldr dinlenecekleri yer bakmndan da daha iyidirler." (Furkan, 25/24)Allah'tan korkun. Yani btn amellerinizde onun azabndan sizi koruyacak eyler edinin. phesiz Yce Allah yaptklarnzdan haberdardr. Yaptklarnzdan hi bir ey ona gizli kalmaz. Yaptnz btn fiillerinizin karln verecektir; hayr yaptysanz hayr, er yaptysanz er.Daha sonra her iki kesimin de grecei karlklar aklanmaktadr. Bu kesimlerden biri, iman edip salih amel ileyen kesimdir. Bunlar yaptklar ilerle hem bizzat insanlarn kendileriyle olan ilikilerini, hem de bakalaryla olan ilikilerini dzeltirler. Bu ilerin en nemlisi adalettir. Bunlarn grecekleri karlk gnahlarnn mafiret edilmesi, yani rtlmesidir. nk byk bir ecir olan cennete yerletirileceklerdir. Allah'tan bir ltuf ve bir rahmet olmak zere iman ve salih amellerine karlk sevaplar kat kat verilecektir.Bunun tam karsnda yeralan dier kesim ise Allah' ve peygamberlerini inkr edenlerdir. ster hepsini, ister onlarn bazsn inkr etmi olsunlar, far-ketmez. Ayrca bunlar Allah'n birliine, kudretinin kemaline dellet eden en-fsi ve kinatta koymu olduu kevn ayetlerini yalanladklar gibi, peygamberlerine indirmi olduu ayetlerini de yalanlayanlardr. Bunlarn cezas ise iinden asla kamayacaklar o byk atein arkadalar olmaktr. Buna sebep ise zlerindekv fesat ve amellerinin kt oluudur. te bu da Yce Allah'n adaletinin, hikmetinin ve asla zulm sz konusu olmayan hkmnn tecellile-rindendir.Daha sonra Yce Allah mminlere Allah'n onlar zerindeki nimetini, peygamberlerinden erri ve holanlmayan eyleri defetmesini ve Mslmanlarn zayflklarna ve azlklarna, dmanlarnn okluklarna ve glerine ramen hile ve tuzaklarn nlemi olmasn hatrlatmaktadr. Yce Allah bu nlemeyi dmanlarnn kendilerini tutup yakalama karar ve gayretlerinden sonra gerekletirmiti. Buna ramen Yce Allah rasuln desteklemi, dinine yardm etmi, nurunu tamamlamt; kfirlerin houna gitmese de.Az nce geen Muharib kabilesine mensup kiiyle ilgili olay gerekten dikkat ekici ve zerinde nemle durulmas gereken bir olaydr. Bu olay nzul sebebinde zikredilenin dnda pek ok rivayetle gelmitir. Burada hatrlatlmas gzel olan bir dier rivayeti daha yledir: Hkim, Cbirn yle dediini rivayet eder: Resulullah (s.a.)'n tepesine dikilip dedi ki: "Seni kim koruyacak?" Hz. Peygamber: "Allah" diye buyurdu. Bu sefer kl elinden dt, Resulullah (s.a.) o klc ald ve: "Seni kim koruyacak1?" diye sordu. Adam: "Sen sorgulayanlarn en hayrlssn!" dedi. Hz. Peygamber: "Allah'tan baka ilh olmadna ve benim Allah'n Rasul olduuma ahitlik eder misin?" Adam yle dedi: "Seninle savamamak ve sana kar savaacak bir toplulukla birlikte olmamak zere sana sz veryorum." Hz. Peygamber onu serbest brakt, kavmine geri dnp: "Ben insanlarn en hayrlsnn yanndan size geliyorum" dedi.Bedev Arabm bandan geen bu olay Zat'r-Rik' gazvesinde gemiti; adamn ad da Gavres b. el-Hris idi.Sayp dklmesine imkn bulunmayan Allah'n nimetlerinin hatrlatlmas, takvaya sk sk balanmay da beraberinde getirir. Bundan dolay Yce Allah takval olma, Allah'a tevekkl etme emrini vererek yle buyurmaktadr:: "Allah'tan korkun ve mminler Allah'a gvenip dayansn." Yani sizler Allah'n azabndan sizi koruyacak, size fayda salayacak bir gere olmak zere Allah'tan korkun. Allah'a gereken ekilde tevekkl edin. Her kim gerekli sebepleri yerine getirdikten sonra Allah'a tevekkl edecek olursa onu skntya dnren hususlarda Allah ona yeter. nsanlarn ktlklerine kar onu korur, onu himaye eder.

Yahudilerle Hristiyanlarn Ahitlerini Bozmalar12- Andolsun ki, Allah srailoullar'n-dan bir sz almt. Biz onlardan on iki temsilci gnderdik. Allah demiti ki: phesiz ben sizinle beraberim. Andolsun eer namaz klar, zekt verir, peygamberlerime inanr, onlara kuvvetle yardm ederseniz, Allah'a gzel bir surette bor verirseniz ktlklerinizi rterim. Sizi altlarndan rmaklar akan cennetlere koyarm. Bundan sonra sizden kim de inkr ederse phesiz doru yoldan sapm olur."13- Szlerini bozmalarndan tr onlara lanet ettik, kalplerini de katla-trdk. Onlar kelimeleri yerlerinden deitiriyorlar. Kendilerine belletilen tlerin bir ksmn unuttular. lerinden pek az mstesna, daima hainliklerini grrsn. Sen onlar affet ve bala! Muhakkak ki, Allah ihsan edenleri sever.14- "Biz Hristiyanz" diyenlerden de szlerini aldk. Onlar da kendilerine belletilen tlerden bir ksmn unuttular. Bu bakmdan Kyamete kadar aralarna kin ve dmanlk saldk. Allah yapmakta olduklarn kendilerine haber verecektir.AklamasYce Allah srailoullar'ndan peygamberleri Ms (a.s.) aracl ile Allah'n kendileri iin semi bulunduu eriatlerinin yer ald Tevrat gereince mutlaka amel edeceklerine ve onu tam bir ciddiyet ve gayret ile kabullenip tutacaklarna dair sz ve ahit almt: "Size verdiimizi tam bir kuvvetle aln (demiti)." (Bakara, 2/63 ve 93). Bu ahit hl elde bulunan Tevrat'ta yer almaktadr. Biz ayrca ona aralarndan 12 temsilci semesini de emrettik ki, bunlar -Araplardaki kabileler durumunda olan- Esbt'm ilerini stlenecek, onlar gzeteceklerdi. Temsilciler (nakbler) 12 Sbtm nderleri yahut onlarn temsilcileri idi. "Nakb" bir topluluun by ve ilerinin durumlarn aratrp onlar stlenen, bu ilerdeki maslahatlarn tetkik eden kimse demektir. Gnderilmeleri ise Beytlmakdis'deki zorbalarla arpmak zeredir.Bunun hangi tarihte cereyan ettiine gelince: bni shk ve bakalarnn bni Abbas'tan rivayetlerine gre srailoullar Firavun ve beraberindekilerden kurtulunca Allah onlara, o sralarda zorba Kenanlerin yerleik bulunduu Bey-tlmakdis'in zerine yrmelerini emredip dedi ki: "Orasn ben sizin iin vatan kldm. Haydi oraya gidiniz ve orada bulunan kimselere kar cihat ediniz. Size phesiz ben yardm edeceim." Ms (a.s.) zorbalarla arpmaya ynelince, Allah kendisine 12 sbt temsil edecek ve Allah'n kendilerine vermi olduu emirleri yerine getirmenin taahhdn verecek bir nakib almasn emretmiti. Hz. Ms Arz- Mukaddese doru yaklanca haber toplamak zere nakibleri gnderdi. Orada olduka gl surlar, byk g ve kuvvet sahibi kimseler grdler. Onlardan korkup ekindiler, geri dnp kavimlerine grdklerini anlattlar. Oysa Hz. Ms byle bir ey yapmalarn kendilerine yasaklamt. ki nakib dndakiler ahitlerini bozdular. Bunlar ise Yce Allah'n haklarnda: "Allah'n kendilerine nimet vermi olduu (Allah'tan) korkanlardan iki kii: Haydi onlarn zerine kaplardan girin... dediler." (Mide, 5/23) dedii kimselerdir."Ve Allah demiti ki, phesiz ben sizinle beraberim." Yce Allah srailo-ullar'na vahyi bildiren Ms (a.s.)'ya: phesiz ki, ben sizinle beraberim, yani sizin koruyucunuz, yardmcnz, destekini

tefsirül-münir sure sure (11)

Documents