tefsirül-münir sure sure (12)

CZ: 7, MADE SURES (5), AYET: S2-86

3Yahudi Ve Hristiyanlarn Mminlerle likisi Yahudilerin Dmanl, Papaz Ve Rahiplerin man

3Belagat:

3Kelime ve bareler:

3Nzul Sebebi

4Ayetler Aras liki

4Aklamas

5Ayetlerden kan Hkm ve Hikmetler:

6Ayetlerden kan Hkm ve Hikmetler:

6Ho Ve Temiz eylerin Mbahl

6Kelime ve bareler:

6Nzul Sebebi

7Ayetler Aras liki

7Aklamas

8Ayetlerden kan Hkm Ve Hikmetler

9Lav Yemini le Munakide Yemin Ve Yeminin Kefareti

9Belagat:

10Kelime ve bareler:

10Nzul Sebebi

10Ayetler Aras liki

10Aklamas


14Adna Yemin Edilenlere Gre Yeminlerin Trleri

16kinin, Kumarn, Putlarn Ve Fal Oklarnn Haram Klnmas

16Belagat:


17Nzul Sebebi

18Ayetler Aras liki

18Aklamas


23hraml ken Avlanmak Ve Kara Avnn Cezas


24Nzul Sebebi

24Ayetler Aras liki

24Aklamas


33Kabe'nin Ve Haram Ayn Deeri le Hediye Kurbanlklarn Ve Gerdanlklarn Durumu

33'rb:

33Belagat:


33Ayetler Aras liki

34Aklamas


35Yce Allah'n Cezasndan Korkutma Ve yi leri lemeye Tevik

35Belagat:


35Nzul Sebebi

36Ayetler Aras liki

36Aklamas


37Hakknda Vahiy Nazil Olmayan eylerle lgili Olarak oka Soru Sormann Yasaklanmas


38Nzul Sebebi

38Ayetler Aras liki

38Aklamas


40Cahiliye Araplarnn Kendilerine Haram Kldklar Davarlar Ve Develer


41Ayetler Aras liki

41Aklamas


43yilii Emredip Ktl Yasakladktan Sonra i Yce Allah'a Havale Etmek


43Nzul Sebebi

44Ayetler Aras liki

44Aklamas

44Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

45lm Esnasnda Vasiyette ahitlik

45Belagat:


46Nzul Sebebi

47Ayetler Akas liki

47Aklamas


50Kyamet Gnnde Peygamberlere Davetlerinin Sonularna Dair Yneltilen Sual


50Ayetler Aras liki

51Aklamas

51Ayetten kan Hkm Ve Hikmetler

52sa (A.S.)'nn Mucizelerinin Hatrlatlmas

52'rb:


52Ayetler Aras liki

52Aklamas


54srailogullar'na Maide'nin (Sofrann) ndirilmesi

54'rb:


54Ayetler Aras liki

54Aklamas


56Hristiyanlarn Hz. sa Ve Annesi Hakkndaki Ulhiyyet ddialarnn Reddedilmesi


57Ayetler Aras liki

57Aklamas


Yahudi Ve Hristiyanlarn Mminlerle likisi Yahudilerin Dmanl, Papaz Ve Rahiplerin man82- Andolsun, insanlar arasnda iman edenlere dmanlkta en iddetli olanlarn, Yahudi ve mrikler olduklarn bulacaksn. man edenlere sevgi bakmndan en yaknlarn da "Biz Hristi-yanlarz" diyenler olduunu greceksin. Bunun sebebi aralarnda keilerin, rahiplerin olmasdr ve onlarn byklk taslamamalardr.

83- Peygambere indirileni dinledikleri vakit hakk bildiklerinden gzlerinin yala dolup tatn grrsn. Derler ki: "Rabbimiz, iman ettik! Artk bizi ahit olanlarla beraber yaz."

84- "Rabbimizden bizi de salihler zmresine katmasn mit edip dururken ne diye Allah'a ve bize gelen hakka iman etmeyelim?"

85- te Allah onlar sylediklerinden dolay altndan nehirler akan cennetleri, orada ebed kalmak zere onlara mkfat olarak ihsan etti. te ihsan edenlerin mkfat budur.

86- nanmayp da kfir olanlar ve ayetlerimizi yalanlayanlar ise (ite onlar), o lgn atein arkadalardrlar.

Nzul Sebebibni Eb Hatim, Said b. el-Museyyeb ile Ebu Bekir b. Abdurrahman ve Ur-ve b. ez-Zbeyr'den yle dediklerini rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.) Amr. b. Umeyye ed-Damr'yi beraberinde yazd bir mektupla birlikte, Nec'ye gnderdi. Amr, Nec'nin huzuruna vard, Resulullah (s.a.)'m mektubunu okudu. Daha sonra (Nec), Cafer b. Eb Talib ile onunla birlikte hicret eden dier mminleri ard. Rahiplerle keilere de haber gnderdi. Arkasndan onun istei zerine Cafer b. Eb Talib(r.a.) onlara Meryem suresini okudu. Bunlar da okunan Kur"an- Kerm'e iman ettiler ve gzleri yala dolup tat. te Yce Allah "nsanlar arasnda iman edenlere sevgi bakmndan en yaknlarn... artk bizi ahit olanlarla beraber yaz" buyruunu bunlar hakknda indirmitir.

Yine bni Eb Hatim, Said b. Cbeyr'den yle dediini rivayet eder: "Nec arkadalarnn en iyilerinden otuz kiiyi Resulullah (s.a.)'n huzuruna gnderdi. O da onlara Yasin suresini okudu, aladlar ve yle dediler: Bu sa'ya vaktiyle indirilen buyruklara ne kadar da benziyor! Bunun zerine bu ayet-i kerime onlar hakknda nazil oldu."

Nesa de Abdullah b. Zubeyr'den yle dediini rivayet etmektedir: "u, "Peygambere indirileni dinledikleri vakit..." buyruu Nec ve arkadalar hakknda nazil olmutur." Tabern de bni Abbas'tan buna yakn bir rivayet kaydetmektedir. bni Abbas, Sad b. Cbeyr, At ve es-Sdd der ki: "Burada kastedilenler Nec ve Habeistan'dan gelip Resulullah (s.a.)'n huzuruna karak kavminden iman eden kimselerdir."

Taber yle der: Konu ile ilgili grler arasnda bence doru olan udur: Yce Allah, biz Hristiyanz diyen bir topluluu bir takm niteliklerle vasfetmi-tir. Allah'n peygamberi bu gibi kimseleri, Allah'a ve rasulne iman eden kimselere kar insanlar arasnda en ok sevgi besleyen kimseler olarak bulmaktadr. Ancak Yce Allah bizlere bu kimselerin isimlerini vermemitir. Bu buyruklarla Nec'nin arkadalar kastedilmi olabilir. Ayn ekilde Hz. sa'nn eriat zere olup slm'n geliini gren, Kur'an- Kerim'i iitip onun hak olduunu bildikleri vakit ona kar byklk taslamakszm slm'a giren bir topluluu da kastetmi olabilir

AklamasYce Allah kendi zatna yemin ederek Kur"an- Kerim'in indirildii ada yaayan insanlar arasnda mminlere en ileri derecede dman olanlarn Yahudiler olduunu haber vermektedir. nk Yahudilerin kfr inat bir kfrdr; hakk kast olarak red, inkr ve gizleme kfrdr. Hatta Yahudilerin dmanlklar -nce anldklarndan dolay- mriklerin dmanlndan da ileridir. Bu dmanlklarndan dolaydr ki Yahudiler bir ok peygamberi ldrmlerdir. Resulullah (s.a.)' bir ka defa ldrmeye kalkmlar, onu zehirlemek ve ona by yapmak istemilerdir. Kendilerine benzeyen mrikleri de ona kar kkrtmann yollarn aramlardr. Dmanlk ve kin gtmekte Yahudilerden sonra dinin gereklerini bilmedikleri, gerek ilh ve peygamberlii tanmadklar iin puta tapan mrikler gelir. Her iki kesim de kfr, hakka kar inatlamak, haddi amak, maddi hayatn etkisi altnda olmak ve bencillik bakmndan biribirlerine benzemektedirler.

Peygamber (s.a.) en byk skntlar Hicaz blgesindeki Yahudiler ile Arap yarmadasndaki Arap mriklerden ve zellikle de Mekke ve Taifli mriklerden ekmiti.

Yine Allah adna and olsun ki, sevgi ve muhabbet bakmndan insanlar arasnda mminlere en yakn olan kimseler "Biz Hristiyanlarz" diyenler, yani Hz. Mesih'e ve ncil'e tabi olduklarn syleyen kimselerdir. Genel olarak bunlar arasnda slm'a ve Mslmanlara kar bir sevgi vard. Buna sebep ise Hz. Mesih'in dini gerei kalplerinde bulunan incelik ve efkatti. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ona uyanlarn kalplerine bir efkat ve bir merhamet koyduk." (Hadid, 57/27) ncil'de de yle denilmektedir: "Sa yanana tokat vurana sol yanan evir."

Resulullah (s.a.) dneminde baz Hristiyanlardan bir takm iyi davranlara tank olunmutu. Habeistan Hristiyanlar, mriklerin eziyetinden kaarak oraya hicret etmi bulunan mminleri korudu ve onlar izzet ve ikramla karladlar. Hristiyan Bizansllarn kral Herakliyus halkn slm' kabul etmeye ikna etmeye abaladktan sonra, Resulullah (s.a.)'m mektubunu gzel bir ekilde cevaplandrd. Msr'da Kptlerin lideri Mukavks ondan daha gzel bir cevap verdi. Peygamber (s.a.)'e ayrca bir hediye de gndermiti. Msr ve am'n fethinden sonra o lkelerdeki Hristiyanlarn bir ou slm'a girdi. Buna sebep ise slm'da grdkleri bir takm stnlkler olmutu. Habeistan kral Nec Ashama ise yakn adamlaryla birlikte slm'a girmiti. Ashama vefat ettiinde Peygamber (s.a.) onun gyab cenaze namazn kld ve vefat ettii haberini evresindekilere bildirdi.Hristiyanlann mminlere sevgi duymalarnn sebebi u idi: Onlar arasnda bir takm keiler (ilim adamlar) ve rahipler (abidler) vard. Bunlar imana, erdeme, alak gnllle, zhde ve dnyadan uzak durmaya davet ediyorlar; hakk dinlemek, ona kar insafla hareket edip hakka uymak hususunda b-yklenmiyorlard. O bakmdan Yce Allah onlar nce bilgi sahibi olmak, ibadet etmek ve alak gnlllkle; daha sonra hakka balanmak, ona uymak ve insafl davranmakla nitelendirdi.

te bunlar Peygamber Muhammed (s.a.)'e indirilen Kur'an- Kerim'den herhangi bir ey iitecek olurlarsa Allah'n kelmndan etkilenerek ihlsla gz yalar aktarak alamaya koyulurlard. Bildikleri hak dolaysyla byle davranrlard. nk onlar Muhammed (s.a.)'in peygamber olarak gnderileceine dair mjdeleri biliyorlard. Daha sonra iman davetini kabul konusunda ellerini abuk tutarak yle diyorlard: "Rabbimiz iman ettik, artk bizi ahitlerle birlikte yaz." Bundan kast ise iman ettiklerini, imana girdiklerini ifade etmekti. Yani biz sana, senin peygamberlerine ve Muhammed'e iman ettik. O bakmdan Muhammed (s.a.)'in de aralarndan birisi olduu peygamberlere indirilen bu buyruklarn doruluuna, senin vahdaniyetine tanklk edenler arasnda bizleri de yaz. bni Merdveyh bni Eb Hatim ve Hkim, bni Abbas'tan: "Artk bizi ahit olanlarla beraber yaz" buyruu hakknda yle sylediini rivayet ederler: Yani bizleri Muhammed ve kyamet gnnde sair mmetlere kar ahitlik edecek olan onun mmeti ile birlikte yaz. Nitekim Yce Allah Hz. Muham-med'in mmetinin zellikleri arasnda unlar da zikretmektedir: "Bylece biz sizi vasat bir mmet kldk ki, insanlara kar ahitler olasnz, Peygamber de size kar ahit olsun." (Bakara, 2/143).

Daha sonra szlerini pekitirmek zere yle dediler: "Rabbimizden bizi de salihler zmresine katmasn mit edip dururken ne diye Allah'a ve bize gelen hakka iman etmeyelim?" Bu, byle bir ey yapmalarnn (yani iman etmelerinin) olduka uzak bir ihtimal olduunu ifade etmektedir. Yani bizleri Allah'a iman etmekten, Resulullah (s.a.)'n getirmi olduu hakka tabi olmaktan alkoyan, engelleyen nedir? stelik biz Rabbimizin, imanlar doru ve salam olduu bizce sabit olmu bulunan u erefli Peygambere tabi olan bu salihleri ve arkadalar olarak bizleri de cennete koyacan mit ediyorken, ne diye iman etmeyelim?

Hristiyanlar arasndan iman eden bu gibi kimseler Yce Allah'n u buyruunda sz geen kimselerdir: "phesiz Kitap Ehli'nden yleleri vardr ki Allah'a, size indirilene ve kendilerine indirilene Allah'a kar huu (korku ve tevazu) ile iman ederler. Onlar Allah'n ayetlerini az bir deer karlnda satmazlar." (Al-i mran, 99). Yine bir baka yerde Yce Allah bylelerinden yle sz etmektedir: "Ondan nce kendilerine kitap verdiimiz kimseler ona inanyorlar. Onlara uyulduunda da derler ki: Biz ona iman ettik, nk o Rabbimiz tarafndan gelen haktr. phesiz biz ondan nce de Mslmanlar idik... Biz cahilleri aramayz." (Kasas, 28/52-55).

O bakmdan Yce Allah imanlarn, tasdiklerini ve hakk itiraflarn karlksz brakmayp mkfatlandrm ve yle buyurmutur: "te Allah onlar sylediklerinden dolay altndan nehirler akan cennetleri, orada ebedi kalmak zere onlara mkafat olarak ihsan etti. Yani Yce Allah ebedi nimetler yurdu olan cennetlere girmekle onlar mkafatlandrrd. O cennetlerin altndan rmaklar akar, yani orann aalar altnda cennetin rmaklar akp gider. Onlar orada ebediyyen kalacaklardr. te ihsan edenlerin mkafat budur. Hakka tabi olmak ve ona uymakta -kayna ne olursa olsun- iyi davrananlarn mkafat budur. Ahiret nimetlerini gerei gibi anlayabilmek ve snrlarn belirleyebilmek bizim iin olduka zordur. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: Kendileri iin iledeklerine bir mkafat olmak zere gzleri aydnlatan (nimetlerden) neler gizlendiini hibir nefis bilemez. (Secde, 32/17) Kafir olup Allahn ayetlerini inkar eden, yani onlar reddederek muhalefet eden, Allahn ayetlerini inkar eden yani onlar redderek muhalefet eden, Allahn birliini Muhammed (s.a.)in peygamberliini inkar edenlere gelince ite cehennemliklerve cehenneme girip orada ebedi olmak zere kalacaklar bunlardr.

Ho Ve Temiz eylerin Mbahl87- Ey iman edenler! Allah'n size hell ettii o temiz ve gzel eyleri haram klmayn ve haddi amayn. nk Allah haddi anlar sevmez.

88' Allah'n size verdii rzktan hell ve temiz olarak yiyin ve iman ettiiniz Allah'tan korkun-

Nzul Sebebibni Cerr et-Taber, bni Eb Hatim ve bni Merdveyh, bni Abbas'tan yle dediini rivayet ederler: Bu ayet-i kerime birisi Osman b. Maz'un olan Ashab- kiramdan birka kii hakknda nazil olmutur. Bunlar, "Erkeklik organlarmz keselim, dnyalk zevklerimizi ve arzularmz terk edelim, rahiplerin yapt gibi biz de yeryzne seyahat maksadyla dalalm" demilerdi. Bu szleri Peygamber (s.a.)'e ulanca onlar yanma ard ve sylediklerini onlara hatrlatnca onlar "evet syledik" dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.) yle buyurdu: "Fakat ben oru da tutarm, aarm da. (Geceleyin) hem namaz klarm, hem uyurum. Hanmlarmla beraber olurum. Benim snnetimi takip eden bendendir, benim snnetimi takip etmeyen de benden deildir."

es-Sdd'nin rivayetinde ise bunlarn on kii olduklar, Osman b. Maz'un ile Ali b. Eb Talib'in bunlar arasnda bulunduu belirtilmektedir.

bni Cerr, bnl-Mnzir ve Ebu'-eyh b. Hayyn b. Ensr, krime'den unu rivayet ederler: Osman b. Maz'n, Ali b. Eb Tlib, bni Mes'ud, el-Mik-dd b. el-Esved, Ebu Huzeyfe'nin mevls Salim ve Kudme dnyadan el etek ekerek evlerinde oturdular, kadnlardan uzak durdular ve kaln yn elbiseler giymeye baladlar. Gzel yiyecekleri, elbiseleri kendilerine yasakladlar. Yiyip giydikleri tek ey, srailoullar'ndan (zhidne) seyahate kanlarn yedikleri ve giydikleri idi. Hatta hayalarn burmay bile dndler, geceleyin namaz klp gndzn oru tutmay kararlatrdlar. Bunun zerine: "Ey iman edenler! Allah'n size hell ettii o temiz ve gzel eyleri haram klmayn..." ayet-i kerimesi nazil oldu.

Bu ayet-i kerime nazil olunca Resulullah (s.a.) onlara haber gnderip yle buyurdu: "phesiz nefislerinizin bir hakk vardr, gzlerinizin bir hakk vardr, aile halknzn bir hakk vardr. O bakmdan namaz klnz ama uyuyunuz da. Hem oru tutunuz hem yemek yiyiniz. Bizim snnetimizi terk eden bizden deildir." Hep birlikte yle dediler: Allahm, biz bunun doruluuna inandk, rasulne indirdiklerine de tabi olduk.

bni Mes'ud'dan rivayet edildiine gre adamn birisi yle der: "Ben yatakta yatmay kendime haram kldm." Bunun zerine bni Mes'ud ona bu ayet-i kerimeyi okuyarak yle demitir: "Yatan zerinde uyu ve ettiin yeminin kefaretini yerine getir."

Sonu olarak bu ayet-i kerimenin, devaml oru tutanlara, geceyi namaz klmakla geirmeyi kadnlara, gzel ve temiz eylere yaklamamay, et yeme-meyi, yataklarda uyumamay kararlatran bir grup sahabi hakknda nazil olduunu rivayetler ittifakla belirtmektedir.

AklamasEy iman edenler! Kendinize ho ve temiz eyleri haram klp bunlardan imtina etmeyiniz. Ho ve temiz eyler tadklar faydalar dolaysyla kiilerin nefislerinin lezzet duydu" a eylerdir. Yce Allah'a yaklamak niyetiyle faydalanmay terk etmek suretiyle bunlar kendinize haram klmaynz. Allah'n sizin iin izmi olduu hell snrlarn aarak da haram klm olduu snrlara girmeyin. Veya ho ve temiz eyleri kullanmakta arya kamayn ve bunlar haram klmak suretiyle haddi de amayn. Bur gre haddi amak iki hususu kapsamaktadr: Birinci ekil, sz konusu eyde israfa kamak suretiyle haddi amaktr. Bunu Yce Allah u buyruunda belirtmektedir: "Yiyiniz, iiniz fakat israf etmeyiniz, nk O israf edenleri sevmez." (A'rf, 7/31)

Dier ekil ise, ho ve temiz eylerden baka temiz olmayan, murdar olan eyleri kullanarak haddi amak.

Sz geen hususlarn yasaklanma sebebi ise udur: Yce Allah haddi aanlara buzeder, eriatn11 snrlarn ineyen ve hell kld eyi haram klanlar da cezalandrr. Hel; haram klmak, ister yemin suretiyle ister adak, isterse de baka yolla-ibaac .... la dahi olsa-olabilmektedir.

Bu durum, slm'n orta yolu beni ieyen itidali tavsiye etme ilkesi ile tam bir uyum iindedir. sraf da yoktur, ksmak da yoktur. Meru hayatn madd zevklerinden ve lezzetlerinden ekinmek de sz konusu deildir. Bunun gibi, istekleri bask altna almak, nefse ikence etmek, bedeni zayf drp mahrum brakmak gibi sonulara gtren rahiplik ve zahitlik de yoktur. Ayn ekilde allm ve ortalama miktarn stnde arzulanan ve zevk alnan eylerden a gzllkle faydalanmak da sz konusu deildir.

Yce Allah insana, hayattaki ho eylerden yararlanmamay yasakladktan sonra Allah'n hell klp temiz olan eylerden yemeyi mubah klmak anlamnda olumlu bir emir vermektedir. Bu emirle Yce Allah hell kld rzklar-dan yenmesini istemektedir. Ancak ister le, akm kan ve domuz eti gibi bizatihi haram olan yollardan olsun; isterse de faiz, kumar, hrszlk, rvet ve buna benzer muamelelerle mallarn batl yollardan salamak suretiyle olsun haram yollardan uzak durmay art komutur.

te bu, "rzk"n kapsamna hell ve haram eylerin girdiini gstermektedir. Haramn varl imtihan iindir. Bundan ama, nefsi Allah'n hell kld eyleri yapmaya, haram kld eylerden de alkoymaya mecbur etmek iin bu konuda gsterilecek mcadelenin boyutlarnn ortaya karlmasdr.

Daha sonra Yce Allah yalnzca ibadet hakknda deil, ayn ekilde allm gnlk geim hayatnda da geerli olacak bir kstas koymaktadr ki, bu da Allah'a kar takval olup Allah'n snrlarna sk skya yapma emridir. Yani bir eit "yemek, imek, giyinmek, kadn ve benzeri hususlarda hayatnz ilgilendiren btn konularda kendisine iman etmi olduunuz Allah'tan korkunuz, hell ve haram klmak hususunda meruiyyet snrlarn amaynz" eklinde emretmektedir.

Burada, takva emri Allah'n buyruklarna gereken riayeti gstermek ve bunu srekli klmaya tevik iin zikredilmitir. Ho ve temiz eylerin haram klnmasn yasaklayp hell ve temiz rzktan yemek emrinin akabinde zikredilmesi de temiz nzklardan yararlanmakla takva arasnda bir aykrlk ve bir farkllk olmadn gstermek iindir. Bu ayet-i kerimenin bir benzeri de Yce Allah'n u buyruklardr: "Ey iman edenler! Size rzk olarak verdiimiz ho ve temiz eylerden yiyiniz ve Allah'a krediniz, eer O'na ibadet edenler iseniz." (Bakara, 2/172); "De ki Allah'n kullar iin kartm olduu ziyneti ve ho ve temiz rzklar haram klan kimdir?" (A'rf, 7/32). Mslim'in Ebu Hureyre'den rivayet ettii Hz. Peygamberin u buyruu da bu ayet-i kerimenin muhtevasn ifade eder: "phesiz Allah mminlere, peygamberlere verdii emrin aynsn emretmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey peygamberler! Ho ve temiz eylerden yiyiniz ve salih amel ileyiniz." (M'minun, 23/51). Yine Yce Allah yle buyurmuktadr: "Ey iman edenler! Size rzk olarak verdiimiz ho ve temiz eylerden yiyiniz." (Bakara, 2/172)

Hadiste sz geen "tayybftan kast ise, Nevev'nin de belirttii gibi hell eylerdir.

Lav Yemini le Munakide Yemin Ve Yeminin Kefareti89- Allah sizi yeminlerinizdeki lavden dolay sorumlu tutmaz. Fakat balam

olduunuz (mn'akide) yeminlerinizden sorumlu tutar. Bunun kefareti ailenize yedirdiinizin orta derecesinden on fakiri doyurmak veya onlar giydirmek yahut bir kle azat etmektir. Fakat kim bulamazsa gn oru tutsun. te bozduunuz yeminlerinizin kefareti budur. Yeminlerinizi koruyun. Allah size ayetlerini kredesiniz diye byle aklyor.

Nzul Sebebibni Cerr et-Taber, bni Abbas'tan yle dediini nakletmektedir: "Yce Allah'n "Ey iman edenler! Allah'n size hell ettii temiz ve gzel eyleri haram klmayn" buyruunu kendilerine kadnlara yaklamay ve et yemeyi haram klan topluluk hakknda indirince o topluluk yle dedi: Peki ey Allah'n rasul! Bu hususta yapm olduumuz yeminlerimiz ne olacak? Bunun zerine an yce Allah "Allah yeminlerinizdeki lavden dolay sizi sorumlu tutmaz..." buyruunu indirdi."

Taber bununla ilgili u aklamay da yapar: te bu da bizim daha nce sylediimiz "Bu topluluk kendilerine baz eyleri yaptklar yeminlerle haram klmlard" eklindeki kanaatimizin lehine bir delildir. Onlarn yaptklar bu yemin sebebiyle bu ayet-i kerime nazil oldu

Ebu'-eyh bni Hayyan da Ya'l b. Mslim'den yle dediini rivayet eder: Ben Said b. Cbeyr'e bu ayet-i kerime hakknda sordum, yle dedi: Ondan nceki ayet-i kerimeyi oku! Ben de "Ey iman edenler! Allah'n size hell ettii o temiz ve gzel eyleri haram klmayn..." buyruundan itibaren "Allah sizi yeminlerinizdeki lavden dolay sorumlu tutmaz " buyruuna kadar okudum.

AklamasKast olmadan yaplan yeminlerden dolay sorumluluk sz konusu deildir. Bunlara herhangi bir hkm de taalluk etmez. Bu gibi yeminlere lav yemini denir. Bunlar ise yemin edenin kast olmayarak dilinden dklveren yeminlerdir. Hz. Aie lav yemini ile ilgili olarak yle der: Resulullah (s.a.) buyurdu ki: "Lav yemini kiinin evindeki "hayr vallahi", "evet vallahi" eklindeki szleridir."

afinin gr de budur. Dier mezhep imamlar (cumhur) ise yle derler: Lav yemini, kiinin doru olduunu zannederek gemite veya halihazrda olmu bir durumla ilgili olarak olumlu ya da olumsuz ekilde haber vermesidir. Bu tarifin delili de bni Abbas'tan lav yemini ile ilgili olarak syledii rivayet edilen u szlerdir: Lav yemini, bir i byle olmad halde onun byle olduuna dair yemin etmektir. Bu tarif ayn zamanda Mcahid'den de rivayet edilmitir: Durumun zannettii gibi olmamasna ramen, kiinin bir ey hakknda o ekilde olduuna dair yemin etmesi demektir.

"Fakat Yce Allah sizleri baladnz (mn'akide) yeminden dolay sorumlu tutar." Mn'akide yemin ise kiinin gelecee dair belli bir maksat ve kararllk ile bir ii yapacana ya da yapmayacana dair ettii yemindir. nc bir yemin tr daha vardr ki, buna da "yemin-i gams" denir. Haneflerin grne gre bu, kasten gemie dair yahut halihazrdaki bir durum hakknda yalan yere edilen yemindir. Buna gre yeminler trldr: Lav yemini, mn'akide yemin ve gams yemin. Taber, Ebu Malik'ten yle dediini rivayet eder: Yeminler trldr: Kefareti olan yemin, kefareti olmayan yemin ve yemin edenin sorumlu olmasn gerektirmeyen yemin.

Kefareti olan yemin udur: Kii bir ii yapmayacana dair yemin eder, sonra da yaparsa o takdirde kefarette bulunmas gerekir. Kefareti bulunmayan yemine gelince, kiinin bir ey hakknda kasten yalan syleyerek ettii yemindir. Bunda kefaret sz konusu deildir. Sahibinin sorumlu tutulmad yemine gelince, kiinin herhangi bir durum hakknda yemin ettii ekilde olduu kanaatinde bulunarak yaplan ve ancak durumun sanlann aksine olduu yemindir. Byle bir yemin iin de kefaret sz konusu deildir. te lav yemin de budur.

Mn'akide (balanm) yemine gelince: Allah adna yahut Allah'n sfatlarndan herhangi birisi zikredilerek yaplan yemindir. nk Hz. Peygamber, Ahmed ve Ktb-i Sitte sahiplerinin bni mer'den yaptklar rivayete gre yle buyurmutur: "Her kim yemin edecekse ya Allah adna yemin etsin, yahut sussun." Allah'tan baka herhangi bir varlk adna, Peygamber yahut bir veli adna da olsa yaplan yemin yemin olmaz. Aksine byle bir ey haramdr.

Fakihler gams yemin hakknda birbirinden farkl iki gre sahiptirler. Haneflerle Malikler yle derler: Gams yeminde kefaret yoktur. nk gams yeminin cezas cehennemi boylamaktr. afiler ile bir grup ilim adam ise byle bir yeminde kefaret icap edeceini sylerler. nk Yce Allah "Fakat kalplerinizin kazandndan dolay sizi sorumlu tutar." (Bakara, 2/225) diye buyurmaktadr. Yapt yeminde kasten yalan syleyen bir kimse ise kalbiyle bir gnah kazanm olur ve o bundan dolay sorumlu tutulur. nk kalbi yemin ederken yalan sylemeyi kararlatrm ve kastetmitir. Yce Allah ise byle bir yemin ile ilgili olarak "Bunun kefareti..." diye buyurmaktadr.

Haneflerle Maliklerin grne gre kalplerin kazandklarndan dolay sorumlu tutulmas, ahiretteki bir cezadr. Buna delil ise Yce Allah'n u buyruudur: "phesiz Allah'a olan ahitlerini ve yeminlerini az bir pahaya satanlar, ite onlar iin ahirette hi bir nasip yoktur." (l-i mran, 3/77). Burada Yce Allah ahiretteki azap ile tehdidi sz konusu etmekle birlikte, kefareti sz konusu etmemektedir. Beyhak ve Hakim Hz. Cbir"den Resulullah (s.a.)'n u buyruunu rivayet ederler: Her kim benim bu minberimin zerinde gnah yere (yalan yere) yemin ederse cehennemdeki yerine hazrlansn." Hz. Peygamber bu ekilde buyurmakla kefareti sz konusu etmemektedir.

Buhar, Mslim ve bakalar Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu rivayet ederler: "Her kim zor ve bask altnda yalan yere yemin ediyor ve bu yemini ile Mslman bir kiinin malnn alnmasna sebep oluyorsa, Allah'n huzuruna Allah kendisine gazap etmi olarak kar."

Daha sonra Yce Allah mn'akide yeminin sorumluluk eklini beyan ederek yle buyurmaktadr: "Bunun kefareti" ifadesindeki zamir ya siyaktan (ifadenin akndan) anlalan yemini bozmaya aittir, ya da bir muzaf takdiri ile fiilin kapsamnda bulunan yemin akdine dner. Yani bu yemini bozmann kefareti... Yeminini bozan kiinin ister kasten ister yanlarak ve unutarak, ister hata ederek, ister uykulu iken, ister baygn, deli ya da zor altnda kalarak bozmu olsun, kefarette bulunmas gerekir.

Gc yeten kimsenin yemin kefareti u husustan birisini yapmaktr; o bunlardan birisini seebilir: Cumhurun grne gre her bir yoksula bir md (675 gram) buday olmak zere on yoksula yemek yedirmek. Bu budayn o belde halknn genel olarak yedii ortalama trden olmas gerekir. Ne en kalitelisi ne de en kalitesizi olmaldr. Kefaret, bir defalk ekmek ve onunla birlikte et yiyecei de olur. nk Hasan- Basr ve Muhammed b. rn yle demektedir: On fakire bir defa et ve ekmek yedirmesi yeterlidir. Hanefler ise ftr sadakas olarak denmesi gereken miktar diye bunu tespit etmilerdir. Bu da yarm sa' (2751 gram) buday veya bir sa' hurma, arpa veya unu ya da bunlarn kymetidir. Bu da le ve akam iki defa doyuracak kadar yemektir. nk Hz. Ali "le ve akam ve yemek yedirir" demitir.

"Veya onlar giydirmek..." Yani lke ve zaman farkllna uygun olarak fakirleri giydirir. Yedirmekte olduu gibi orta hallisini seer. Her bir fakire batan aa bir entari gibi ortalama bir elbise veya bir gmlek ya da pantolon verir. Hanefiler ise pantolon ve sark ile giydirmeyi yeterli grmezler. nk onlara gre giyimin asgari miktar bedenin tmn rten miktardr.

'Yahut bir kle azat etmektir." Yani, eer kle varsa bir kiiyi hrriyetine kavuturmaktr. Cumhurun grne gre -hata ile ldrme ve zihar kefaretinde olduu gibi- klenin mmin olmas art vardr. Onlar bu kanaati mutlak olan (bu buyruktaki kleyi) dier kefaretleri ngren buyruklardaki kaytl ifadeye hamletmilerdir. Hanefiler ise klenin mmin olmasn art grmezler. Onlara gre kfir bir kleyi azat etmek de yeterlidir. Bu grlerini burada varit olan nassn mutlak ifadesine dayanarak ileri srmlerdir. Yemin kefaretinde lafzn gereini mutlak olarak brakmak icap eder. Bu gibi durumlarda her nas ile ayrca amel edilir. nk hata yoluyla ldrme kefaretinde klenin mmin olma artnn koulmasnn manas aklen idrak edilemez. O bakmdan nas bu hususta neye dair varit olmu ise o kadaryla yetinilir, dna klmaz.

"Fakat kim bulamazsa gn oru tutsun." Yani her kim on fakiri yedire-mez yahut giydiremez yahut bir kle azat edemezse veya her kim bu husustan herhangi birisini yerine getirme imknn bulamazsa, o takdirde gn oru tutmas icap eder. Hanefilerle Hanbellerin grne gre bu gn orucun pepee olmas gerekir. Ancak Maliklerle afilerin grne gre orucun pepee olma art yoktur.

Birinci grn delili Hkim, bni Cerr et-Taber ve bakalarnn sahih bir yolla kaydettikleri u rivayettir: beyy b. Ka*b bu buyruu, "Aralksz gn oru tutsun" diye okurdu. Bu ayn zamanda bni Mes'ud'dan da gelmi bir rivayettir. Sfyan es-Sevr'nin belirttii gibi er-Rbi'in mushafmda da bylece tespit edilmitir. bni Merdveyh de bunu bni Abbas'tan ylece rivayet etmektedir: "Fakat kim bulamazsa aralksz gn oru tutsun."

kinci gre gre bu kraet delil olarak kullanlmayacak az (istisna) bir kraettir, ancak mtevatir kraet delil olur.

"G yetirmek" kiinin aile halknn bir gn bir gecelik yiyeceinden fazlasna sahip olmas demektir. bni Cerr'in tercih ettii gr budur. Kii, iinde bulunduu gnn kendisinin ve aile halknn yiyecek ihtiyacndan arta kalanndan yemin kefaretini kartp verir.

bni Cerr, Sad b. Cbeyr ve Hasan- Basr'den yle dediklerini rivayet eder: Her kim dirhem bulacak olur ise yoksul doyurmas gerekir, aksi takdirde oru tutar.

Kefaretin belli bir vakti yoktur. Ancak, erken yerine getirilmesi mste-haptr. ayet hastalanacak olursa gc yettii vakit oru tutar. Eer oru tutmakta acizlii devam ederse, Allah'n onu affedip merhamet edecei umulur. Miras kii, (miras brakann) kefaretini teberru yoluyla verme hakkna sahiptir.

"te bozduunuz yeminlerinizin kefareti budur." Yani Allah adna yahut onun isim ya da sfatlarndan birisi ile yemin edip yemininizi bozduunuz takdirde er* yemin kefareti budur. Ayet-i kerimede ayrca yeminin bozulmasndan sz edilmeyii, kefaretin bizzat yemin ile deil de yeminin bozulmas halinde vacip oluundan dolaydr. Hanefilere gre yemini bozmadan kefarette bulunmak caiz deildir. afiye gre ise eer yemin eden kii yeminini bozmakla asi olmayacaksa, malyla bozmadan nce kefarette bulunmas caizdir.

"Yeminlerinizi koruyun." lan yeminlerinize bal kaln, yeminlerinizi bozmayn. Kurtub'nin tercih ettii aklamaya gre ise, "Yemininizi bozduunuz takdirde kefareti yerine getirmek suretiyle yeminlerinizi koruyunuz" demektir. bni Cerr ise yle der: Bunun anlam yeminlerinizi (bozduunuz taktirde) ke-faretsiz brakmayn eklindedir. Burda kastedilen ise yemini bozmann masi-yet olduu ve hakknda yemin edilen eye muhalefet bulunduu durumlardaki yeminlerdir.

"Allah size ayetlerini... byle aklyor." te Yce Allah bu aklamada olduu gibi, sizlere eriatnn belirgin zelliklerini, dininin hkmlerini beyan ediyor, yani geni geni aklyor, vuzuha kavuturuyor.

"kredesiniz diye." Yani O, bylelikle sizleri size rettikleri ile nimetine kretmenizi ve bu gibi hallerden kurtulu yolunu bulmanz istiyor.

Yaplan yemin vacip olan bir ii yapmaya yahut bir haram terk etmeye dair ise o yemini bozmak haram olur. Eer mendup ya da mubah olan bir ii yapmaya yemin edilmi ise o yemine ballk menduptur, yemini bozmak da mekruhtur. Masiyet olan bir ie veya haram bir ie yemin ettii takdirde onu bozmak ve kefaretini yerine getirmek icap eder. nk -bni Mace dnda- K-tb-i Sitte sahiplerinin Abdurrahman b. Semura'dan rivayetlerine gre, Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "Herhangi bir hususta yemin eder de bakasnn ondan hayrl olduunu grrsen hayrl olan yap ve yemininin kefaretini de." Ayrca bni Mace tarafndan rivayet edilen Hz. Aie yoluyla gelen u hadis de bunun delilidir: "Her kim bir akrabalk ban koparma yahut uygun olmayan bir ey hakknda yemin ederse, doru olan, onun yeminine bal kalmas deil, yapt bu yeminin gereini yapmamasdr." Yani yeminine ballk gstermemesidir. Fakat bu durumda da kefarette bulunmas icap eder.

Yaplan yemin ister itaatte ister masiyette ister mubah hususta olsun, bozulduu takdirde kefaretin yerine getirilmesi icap eder.

kinin, Kumarn, Putlarn Ve Fal Oklarnn Haram Klnmas90- Ey iman edenler! arap, kumar, patlar ve fal oklar eytann pis ilerindendir. Artk ondan kann ki kurtulua eresiniz.

91- Muhakkak eytan, iki ve kumarla aranza kin ve dmanlk brakmak, sizi Allah' anmaktan ve namazdan alkoymak ister. Artk vazgetiniz deil mi?

92- Allah'a ve Rasulne itaat edin ve saknn. ayet yz evirirseniz bilin ki bizim peygamberimize den yalnzca aktan aa teblidir.

93- man edip de salih amel ileyenler, sakndklar, iman ederek salih amellere devam ettikleri, sonra saknp inandklar ve yine saknmada devam edip ihsanda bulunduklar takdirde, yaptklarndan zerlerine hi bir vebal yoktur. Allah ihsan edenleri sever.

Nzul Sebebimam Ahmed, Ebu Hureyre'den yle dediini rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.) Medine'ye geldiinde Medineliler arap iiyor, kumar paras yiyorlard. Resulullah (s.a.)'a bunlar hakknda soru sordular. Bunun zerine Yce Allah "Sana iki ve kumar hakknda soru soruyorlar..." (Bakara, 2/219) ayetini indirdi. Bu sefer halk, bize haram klnmad, sadece byk bir gnahtr diye buyuruldu, dediler. Bu halde iki imeye devam ettiler. Nihayet gnlerden bir gn muhacirlerden bir kii akam namaznda arkadalarna imam olup namaz kldrd. Kur'an okumay kartrd. Yce Allah bundan daha ar bir hkm ihtiva etmek zere u ayet-i kerimeyi indirdi: "Ey iman edenler! Ne sylediinizi bilinceye kadar... sarhoken namaza yaklamaynz." (Nisa, 4/43). Daha sonra bundan da daha ar bir hkm ihtiva eden u ayet-i kerimeler indirildi:

"Ey iman edenler! arap, kumar... eytann pis ilerindendir. Artk vazgetiniz deil mi?" Bu sefer vazgetik ey Rabbimiz, dediler. Bunun zerine insanlar, ey Allah'n rasul Allah yolunda ldrlen ya da yataklarnda len bir takm kimseler vardr ki, bunlar iki iiyor ve kumar oynuyorlard. Allah ise bunlar eytann ilerinden bir pislik olarak nitelendirdi. Bunun zerine Yce Allah: "man edip de salih amel ileyenler... zerlerine hi bir vebal yoktur" ayetini sonuna kadar indirdi.

Nesa, Beyhak, Abd b. Humeyd, bni Cerr, bn'l-Mnzir, bni Mrde-veyh de bni Abbas'tan yle dediini rivayet ederler: arabn haram kln iki ien Ensar kabilelerinden iki kabile hakknda indi. Bunlar sarho olup biri-birlerine kar olmadk iler yaptlar. Ayktklannda herkes yznde, banda, sakalnda ikili halin bir etkisini grp yle demeye balad: Bana bunu filan kabile mensubu yapt. Halbuki bu kimseler daha nce kalplerinde birirlerine kar en ufak bir kin bulunmayan karde kimselerdi. Bu sefer yle demeye koyuldular: Allah'a yemin ederim, ayet kardeim bana efkatli, merhametli bir kimse olsayd bana bunlar yapmazd. Sonunda kalplerine kin yerleti, bunun zerine Yce Allah u, "Ey iman edenler! arap, kumar...eytann pis ilerindendir. " ayetini indirdi.

Bu konuda ii zorlatrmaya ve yasa kendilerinin dnda tutmaya meyleden baz kimseler, "Bu bir pisliktir ve filn kiinin karnnda yer etmiti. O da Uhud gn ldrld" demeye koyuldular. Bunun zerine Yce Allah "man edip de salih ameller ileyenler sakndklar... takdirde tattklarndan zerlerine hi bir vebal yoktur" ayetini indirdi.

bni Cerr de bir topluluktan yle dediklerini rivayet etmektedir: u ikiyi haram klan ayet-i kerime Sa'd b. Eb Vakkas sebebiyle nazil olmutur: Sad b. Eb Vakkas iki itikleri bir kii ile tartmaya koyulmutu. Arkada devenin kemii ile ona vurdu, burnunu krd ya da onu yaralad. Bu ayet-i kerime onlar hakknda nazil oldu.

Yine Taber ve bni Merdveyh Hz. Sad'dan yle dediini rivayet ederler: Ensar"dan birisi yemek hazrlad ve bizi yemee davet etti. Sarho oluncaya kadar arap iti. Ensar ve Kurey karlkl olarak vnmeye baladlar. Ensar, "Biz sizden daha faziletliyiz" dediler. Sonunda Ensar'dan bir adam bir devenin ene kemiini alp bunu Sad'n burnuna vurdu. Sad'n burun kemii atlad. Sad'n burun kemii atlak idi. Bunun zerine u "Ey iman edenler! arap, kumar... ey tann pis ilerindendir." ayeti nazil oldu

Buhar de Enes'ten yle dediini rivayet etmektedir: Ebu Talha'nn evinde iki ienlere akilik ediyordum. kinin haram klndna dair emir nazil olunca bir mnadiye bunu evreye bildirmesi emrolundu. Ebu Talha "Dar k da bu ses nedir diye bir bak" dedi. Ben de dar ktm ve dedim ki: "Bu, unu bilin ki arap haram klnd diye seslenen bir mnadidir." Bana "Haydi git arab dk" dedi. O srada arap, atlatlan ve ate zerinde kaynatlmadan slatlarak suda braklan taze hurmadan yaplyordu. (Enes) Der ki: arap Medine sokaklarnda akt. Bazlar da, "Bir takm kimseler, iki karnlarnda bulunduu halde ldrld" dediler. Bunun zerine Aziz ve Celil olan Allah da "man edip de salih amel ileyenler sakndklar... takdirde taptklarndan zerlerine hi bir vebal yoktur" buyruunu indirdi.

AklamasYce Allah iki ve kumar yasaklayarak yle buyurmaktadr: Ey iman edenler! phesiz arap ve sarholuk verici btn ikiler, btn eitleriyle kumar, yannda kurbanlarn kesildii putlar, uur ya da uursuzluu anlamak iin ekilen fal oklar Allah'n gazap ettii ve holanmad pislik eylerdir. Bunlar eytann ilerindendir yani onun ho ve gzel gsterdii eylerdendir. Haydi bu pislii artk terk ediniz. Kendinizi arndrmak, bedenlerinizin esenlii ve aranzdaki sevgi sebebiyle belki umduunuzu elde eder, kurtulua nail olursunuz.

Hamr (arap), kaynatldnda sertleen ve kpklenen piirilmemi zm suyunun addr. Cumhurun grne gre bu isim, akl gideren sarholuk verici her iki hakknda kullanlr. Haneflerin gr ise yledir: arap, haram klnd srada Araplar zm suyundan yaplan arabn dndaki ikileri bilmiyorlard. O bakmdan arap (hamr) yalnz bu trn addr. Bu trden olmayp akl giderme zelliine sahip olan ikilere ise hamr denilmez. nk Haneflerin grne gre dildeki kelimelerin kapsam kyas yolu ile sabit olmaz. Onlara gre sarholuk veren eyler de haramlk kapsam ierisindedir. nk arabn illeti sarholuk vermesidir, yoksa sarholuk veren ey hamr olduundan dolay deildir Bu, bni mer'in de grdr.

Cumhurun grne gre ise hamr, akl gideren ve etkileyip gerileten her eyin addr. zm suyu dndaki ikiler de nas ile haramdr. nk Yce Allah "arap, kumar... eytann pis ilerindendir." diye buyurmaktadr. Hz. mer'in gr de budur. O der ki: arap haram* klndnda, zmden, hurmadan, baldan, arpadan ve budaydan olmak zere be eyden yaplrd. arap (hamr) denilen ey ise akl gideren her eydir. Bu ayn zamanda bni Abbas'm da grdr. Resulullah (s.a.) Ahmed ve Nesa dnda Snen sahiplerinin en-Nu'man b. Ber yoluyla rivayet ettiklerine gre yle buyurmutur: "phesiz budaydan arap olur, arpadan arap olur, kuru zmden arap olur, hurmadan arap olur ve baldan da arap olur." Ayn ekilde Buhar dnda Ktb-i Sitte sahipleriyle mam Ahmed'in rivayetine gre Ebu Hureyre yle demitir: Hz. Peygamber yle buyurmutur: "arap u iki aatan, hurma aac ile zm aacndan (alnan meyveden) yaplr." Ahmed, Mslim ve bni Mace dnda Snen sahipleri de bni mer'den Resulullah (s.a.)n yle dediini rivayet ederler: "Sarholuk veren her ey hamrdr, ve her hamr haramdr."

Cumhur bu konudaki grlerine bal olarak unu belirtirler: Sarholuk veren her ey, Yce Allah'n, "eytann pis ilerindendir" buyruu gerei pistir, murdardr ve bunlarn iilmesinden dolay haddin uygulanmas gerekir. Haneflerin grne gre de ayn ekilde piirilmemi, i olan ve sarholuk veren eyler, taze hurmadan yaplan iki ve yan piirilmi bazek ile piirilmemi kuru zm ve kuru hurmadan yaplm araplar da tpk arap gibi pistirler. Tercihe deer grlen bir rivayete gre bu ayn zamanda Ebu Hanife'nin de grdr. nk Ebu Hanife bunlarn aznn da ounun da iilmesini haram kabul eder. O bakmdan bunlarn bir dirhem miktarndan fazla olan ksmn necaseti affedilmez. Piirilmi olan ve mselles denilen zm suyu ya da til (3/2'si gidip geriye 3/1'i kalan piirilmi zm suyu) ile zerine su eklenip inceltilen tilnn ad olan cumhr ise Ebu Hanife ile Ebu Yusuf a gre necis deildir.

mam Muhammed ise sarholuk veren btn ikileri haram kabul eder. Hanefi mezhebinde de onun grne gre fetva verilir. nk Ahmed ve Snen sahiplerinin Hz. Cabir yoluyla yaptklar rivayete gre Peygamber Efendimiz yle buyurmutur: "ou sarholuk veren eyin az da haramdr." Hanef-ler ittifakla unu belirtirler: arap dnda sarholuk veren ieceklerin iilme-siyle, sarholuk vermedike iki haddi uygulanmaz. nk el-Ukayl'nin rivayet ettii bir hadiste yle denilmektedir: "arap ayn ile (maddesiyle) ve her trl ikiden de sarholuk haram klnmtr." Ancak bu illetli bir hadistir ya da bni Abbas'a mevkuftur.

Hurma ve zmden yaplan nebz, eer sarholuk verecek dereceye ularsa, haram olur. ayet hamr derecesine ulamaz ve sarholuk vermezse -kuru zm iki gn slatmak suretiyle elde edilen tabi hoaf gibi- o takdirde bu helldir.

Meysir (kumar) de ayn ekilde haramdr. Kumarn btn trleri meysir kapsamna girer. Hatta bazlarnca kk ocuklarn cevizle oynamalar bile meysire dahil edilmitir. Ali (r.a.)'in de yle dedii rivayet edilmektedir: "Satran da meysir ttndendir." Ayn ekilde belli bir mal karl olduu takdirde zar oyunu da byledir. ayet satran veya zar mal mukabili oynanmayacak olursa da cumhur yine haram kabul eder. nk byle bir oyun bile insanlar dmanlk ve kine drr. Allah' anmaktan ve namazdan alkoyar. afi, zaman kaybna sebep olduundan dolay satranc mekruh kabul eder.

Kabe'nin etrafnda dikili bulunan talarn ad olan ensab (heykeller) da bir pisliktir. nk cahiliye dnemi Araplar bunlar tazim eder ve onlarn yannda kurban keserlerdi.

Ayn ekilde fal oklar da byledir. nk onlar bu fal oklaryla ksmetlerini aratrrlard. Bunlara dair aklamalar nceden Maide suresi 3 nc ayetin tefsirinde gemitir.

Rics, madd, manev, akl ve er" bakmlardan pis olan ey demektir. ki ve ondan sonra sz konusu edilenler, haram olmalarn gerektirecek ekilde bu nitelikle anlmlardr. Ayrca bu haramlk pis eylerden kanma emriyle ve Yce Allah'n "Ki kurtulua eresiniz" yani bunlardan kanarak kurtuluu umabilesiniz, buyruuyla daha da pekitirilmitir.

ki ve kumar bir ka ynden (eitli ifadelerle) haram klnmtr. Evvela cmle hasr (mnhasran, ancak...) ifade eden (innem ) ile balam, ondan sonra iki ve kumar, putlar ve fal oklaryla birlikte anlmlardr. Bunlar ise er'an ve aklen olduka irkin ilerdir. Ayrca iki ve kumar eytann pis ilerinden diye adlandrlmlardr ki, bu da irkin en ileri derecesidir. Dier taraftan bunlarn madde ve cisimlerinden dahi uzak durmak emredilmitir. Bu da srf nehiy ve haram klma lafzndan daha ileri derecede bir uzaklatrma ve nefret ettirme ifadesidir. Dier taraftan bunlardan uzak durmak kurtulua ermenin, umduuna nail olmann sebebi olarak deerlendirilmitir. Arkasndan Yce Allah, iki ve kumarn manev zararlarn, kiisel ve toplumsal zararlarn sz konusu ederek yle buyurmaktadr: "Muhakkak eytan... sizi Allah' anmaktan ve namazdan alkoymak ister." Bundan dolay Nesa Resulullah (s.a.)'n Osman b. Affan'a mevkufen yle buyurduunu rivayet etmektedir: "ki ktlklerin anasdr." el-Bezzr'm rivayetine gre de Abdullah b. Amr Hz. Peygamberin yle buyurduunu nakletmektedir: "ki mptels puta tapana benzer." Yani eytan sizin aranza iki ve kumara mptel olduunuzdan birbirinize dmanlk etmeniz dolaysyla dmanl, birbirinizden nefret etmeyi, birbirinize kar kin ve tiksinti tohumlarn ekmek suretiyle de kini yerletirmek ister. Bylelikle imanla aranzn kaynamanzdan, slm kardelii etrafnda bir araya gelmenizden sonra, sizi datma ve paralama hedefi gereklemi olur.

eytan ayn ekilde akl gideren sarholuk ve kumar ile uratrmak suretiyle kalplere huzur veren, dnya ve ahirette kiiyi mutlulua ulatran zikrul-lahtan yani Allah' anmaktan alkoymak ister. Ahlkszlktan, hayaszlktan, ktlklerden alkoyan, ruhu arndrp ykselten, kalpleri tertemiz eden namazdan da uzaklatrmak ister.

ki sebebiyle akl batan gitti mi kiinin bakalar nazarmdaki eref ve haysiyeti alabildiine der, sarho bir kimse hayr idrakten, ktlkten uzak durma imknndan mahrum kalr, byle bir gc kaybeder. Bundan baka ikinin sindirim sisteminden sinir sistemine kadar btn organlarda salk asndan bir ok zarar da vardr. Bazan bu zarar ocuklara kadar uzanabilir. Bu ocuklar arasnda zayf akll, geri zekllar bulunabilir. ki ou zaman boanmalarn, aile ykmlarnn da sebebi olmaktadr.

almadan ve bir ticaret olmadan bir tarafn kr etmesi, dier tarafn da zarara uramas sonucunu douran kumar ise insan ruhunda dmanlk ve kin ateini krkler. Kumarclarn biribirleriyle kavga edip biribirleriyle svtkleri, biribirlerine kfrettikleri, birbirleriyle kavga ettikleri oka grlen bir hadisedir.

Ksaca sylersek, ikinin ok eitli zararlar vardr. Bunlarn kimisi kiisel ve saladr, kimisi de dmanlk ve kin tohumlarn ekmek suretiyle toplumsaldr, kimisi de Allah' anmaktan ve namazdan alkoymak suretiyle dindir. Maln faydasz ve zararl alanlarda ar-ur edilmesine sebep tekil ettii iin mal zararlar da vardr.

Kumarn da ayn ekilde ruhsal ve sinirsel zararlar vardr. Sinirlerin gerginlemesine, huzursuzlua, kararszla sebep olur. Toplumsal, din ve mal bakmdan da -tamamiyle ikide olduu gibi- zararlar vardr.

Yce Allah'n "Muhakkak eytan... sizi Allah' anmaktan ve namazdan alkoymak ister" buyruu daha nce de getii gibi, iki iip sarho olan Kusandan iki kabile hakknda nazil olmutur. Bunlar biribirlerine olmadk eyler yaptlar. Fakat kendilerine gelip ayktklarmda her birisi tekinin yznde dierinin yaptnn etkilerini grnce -ki nceden kalplerinde hi bir kin bulunmayan biribirlerinin kardei idiler- bu sefer her birisi yle demeye balad: Kardeim bana efkat eden birisi olsayd bu ii yapmazd. Bylelikle aralarnda kin ba gsterdi. Yce Allah da "Muhakkak eytan... aranza kin ve dmanlk brakmak... ister" buyruunu indirdi. Kur'an- Kerim'de er* hkmlerin illetleri ancak ok zl bir ekilde zikredilir. Burada ise hikmetin veya illetin geni olarak aklandn gryoruz. Bunlardan tane hikmet sz konusu edilmekte ve ayrca iki ve kumarn haram klm birden ok dellet ile sabit bulunmaktadr. Bylelikle bunlarn zararlarna ve tehlikelerine iaret edilmektedir.

Daha sonra Yce Allah bunlarn haram klnn daha bir pekitirdi ve bunlara dair tehdidini daha da artrarak yle buyurdu: "Allah'a ve Rasulne itaat edin ve saknn..." Yani Allah ve Rasulnden iki, kumar ve bunlarn dnda kalan sair haram eylerden uzak durmaya dair hkmlere itaat edin ve emirlerine muhalefet ettiiniz takdirde size gelip atacak fitne ve dnyada helake gtrecek ahirette de azaba ulatracak sebeplere dmekten saknn. nk Yce Allah her bir eyi ancak apak zarar dolaysyla haram klar. Nitekim Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "O'nun emrine muhalefet edenler kendilerine bir mihnet veya ackl bir azabn gelip atmasndan e-kinsinler." (Nr, 24/63)

"ayet yz evirirseniz bilin ki bizim peygamberimize den yalnz aktan aa teblidir." Yani eer sizler yz evirir ve emrolunduunuz eyleri yerine getirmeyecek olursanz phesiz ki, Allah'n rasul size gereken teblii yapmtr. O bakmdan ileri srecek bir deliliniz kalmamtr. nk uyarlan kimsenin herhangi bir mazereti kalmaz. Artk sizler herhangi bir gereke ya da bir mazeret belirtme umudunuzu da kaybetmi bulunuyorsunuz.

Daha sonra Yce Allah iki itikleri halde ikinin haram klnndan nce hayattayken iki iip len kimselerin hkmlerini ylece aklamaktadr: "man edip salih amel ileyenler... zerlerine hi bir vebal yoktur." Yani iman edip salih amel ileyenler arasnda iki ve kumarn haram klnndan nce Hamza (r.a.) gibi vefat edenler ile haram klnndan nce iki ien, kumar paras yiyen ve halen hayatta bulunan Abdullah b.Mes'ud gibi kimseler iin de gnah ve sorumluluk yoktur. nk kanunun ve yasamann geriye doru bir etkisi sz konusu deildir. Ancak Allah'tan korktuklar, onun indirmi olduu hkmlere iman ettikleri ve daha nceden teri edilmi bulunan namaz, oru ve benzeri salih amelleri iledikleri, sonra da bunlardan sonra haram klman eylerden saknp indirilen hkmlere inandklar, takva, ihsan ve salih ileri ilemeye devam ettikleri takdirde, bir gnah ve bir sorumluluk sz konusu deildir. Allah elbette ki iyilik yapanlar sever, onlarn yaptklar iyiliklerin mkfatlarn, ihlslarnn ve amellerini gzel bir ekilde yerine getirmelerinin ecrini verir.

Bylelikle nce sz geen takva ve imandan maksadn takvann esas ile imann esasn elde etmek olduu, onlardan sonra sz geenlerden kastn ise bu takva ve iman zere sebat ve devam etmek olduu anlalmaktadr. nc defa sz geen takvadan kast ise, insanlara zulmetmekten uzak durup amelleri gzel bir ekilde ilemek, Allah'n kendilerine vermi olduu ho ve temiz rzklardan insanlara vererek onlar gzetmek suretiyle iyilikte bulunmak olduu anlalmaktadr. Gnahn iman ve takva artna bal olarak kaldrlmas, vakay aklamak iindir ve bu herhangi bir ekilde gnahkr olmalarndan korkulan mminlere dair sorulan soruya bir cevaptr.

Yani mminler haramlardan sakndklar, sonra yine saknp iman ettikleri, sonra yine saknp ihsanda bulunduklar takdirde, mubah olan yiyecek ve ieceklerden dolay vebal altnda deillerdir. Bu onlar iin ayn zamanda bir vgdr. Nitekim Yce Allah u buyruunda, Kabe'ye ynelerek namaz klma emrinden nce lenlerden vgyle sz etmektedir: "Allah sizin imannz boa karacak deildir. phesiz Allah insanlara kar efkatlidir, merhametlidir." (Bakara, 2/143)

Geen aklamalardan anlaldna gre bu ayet-i kerime, daha nce lm olanlar iin bir mazeret, daha sonra gelen ve hayatta bulunan insanlara kar da bir delildir. nk ikinin haram edildii hkm nazil olunca, ashab- kiram, "Ey Allah'n rasul! Daha nce iki itikleri ve kumar paras yedikleri halde len kardelerimizin durumu ne olacak?" dediler. te bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu.

Hz. mer bu ayet-i kerimenin indiriliinden sonra iki ien Cumahoul-larndan Kudame b. Maz'un'a had uygulamak istemiti. Kudame, Habeistan'a hicret edenlerdendi. Onun hakknda ahitler bu ayet-i kerime ile ikinin haram klnndan sonra iki itiini belirtmilerdi. ez-Zhr'nin rivayetine gre Abdulkaysoullarnn efendisi Crd ve Ebu Hureyre, Kudame b. Maz'un hakknda iki itiine dair ahitlik ettiler. Hz. mer ona sopa cezas uygulamak isteyince Kudame yle dedi: Bana byle bir ceza veremezsin, nk Yce Allah "man edip de salih amel ileyenler sakndklar, iman ederek salih amellere devam ettikleri takdirde... tattklarndan dolay zerlerine hi bir vebal yoktur" buyurmaktadr. Hz. mer yle buyurdu: "Ey Kudame, =en bu ayet-i yanl anlyorsun. Eer sen saknan bir kimse olsaydn, Allah'n haram kldndan uzak dururdun." bni Abbas da bu itirazna u cevab vermiti: Bu ayet-i kerimeler gemiler iin bir mazeret, geri kalan insanlara kar da bir delil olmak zere indirildiler. nk Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! arap, kumar... eytann pis ilerindendir." Sonra da teki ayeti okudu. Eer bu gerekten iman edip salih amel ileyenlerden olsayd phesiz Allah ona iki. imeyi yasaklam bulunuyor. Bunun zerine Hz. mer, "Doru syledin. Peki, grnz nedir?" diye sordu. Hz. Ali ve ashab ona had vurulmas gerektii grn belirttiler; bunun zerine ona seksen sopa vuruldu.

hraml ken Avlanmak Ve Kara Avnn Cezas94- Ey iman edenler! Allah gayb ile (grmeksizin) kendisinden korkanlar ayrd etmek iin avdan ellerinizin, mzraklarnzn eriebilecei bir eyle sizi muhakkak imtihan edecektir. Bundan sonra kim ar giderse onun iin pek ackl bir azap vardr.

95- Ey iman edenler! Siz ihramda iken av ldrmeyin. inizden kim onu bilerek ldrrse cezas aranzdan adil iki kimsenin hkm ile ldrd hayvann benzeri Kabe'ye gtrlecek bir hayvan kurban etmektir. Yahut kefareti fakirler doyurmaktr veya bunun dengi oru tutmaktr. Ta ki bu suretle o ettiinin vebalini tatm olsun. Allah gemii balad; fakat kim bir daha byle yaparsa, Allah ondan intikamn alr. Allah mutlak galiptir, intikam sahibidir.

96- Sizin iin deniz av ve onu yemek size de yolcuya da fayda olmak zere hell klnd. hramda bulunduunuz mddete ise kara av zerinize haram klnd. Sonunda huzuruna varacanz Allah'tan korkun.

Nzul Sebebibni Eb Hatim bu ayetin nzul sebebiyle ilgili olarak Mukatil'den unu rivayet eder: Bu ayet-i kerime Yce Allah'n, ashab- kiramn ihraml olduu srada av hayvanlar ile kendilerini snam olduu Hudeybiye umresi hakknda nazil olmutur. O srada evcil olmayan hayvanlar kendileri eyalar arasnda bulunduklar srada, yanlarna kadar sokulurdu. Bu hayvanlar elleriyle yakalayarak yahut mzraklanyla ldrerek kolaylkla avlama imknna sahip idiler. te Yce Allah'n, "Avdan ellerinizin, mzraklarnzn eriebilecei bir eyle..." buyruu bunu ifade etmektedir. te ashab- kiram bu av hayvanlarn yakalamak istediler, bunun zerine bu ayet-i kerime nazil oldu.

AklamasEy Allah' ve Rasuln tasdik edenler! Allah phesiz sizleri pek ok av hayvann yannza gndererek yahut da bir miktar av hayvan ile -ki bu da kara avdr- mutlaka imtihan edecektir. Sizler bu av hayvanlarn ellerinizle yakalayabilir yahut mzraklarnzla avlayabilirsiniz. te bu k ve by ile av hayvanlarnn hkmn aklamaktadr. zellikle el ve mzraklarn zikredilmesi ounlukla avn bu vastalarla gerekletirilmesi sebebiyledir.

"Bir ey" buyruunun nekre (belirtisiz) gelmesi o av hayvannn kmsenecek basit bir ey olduunu anlatmak iindir. Onlar bu nemsiz eylerle snandlar. Bu gibi basit eyler karsnda sebat gstermeyen kimsenin dinin baka alanlarnda zorlu mihnetler ve skntlar karsnda nasl sebat gsterebilir? unu da bilmek gerekir ki, zellikle yolculuk esnasnda ihtiya doabilir ve ayrca av hayvan da lezzetli ve cann ektii bir yemektir. Snama, nefse ho gelen ve kolaylkla elde edilebilecek bir eyin terk edilmesinin istenmesi eklinde ortaya kar ve bunu yapmak nefse daha ar gelir. Ayn ekilde bu amel takvay da daha bir belgelendiricidir ve Allah'tan korkunun daha ak bir almetidir.

Ayn ekilde avlanmak, tuzak kurmak, a sermek ve buna benzer yollarla da yaplr. Bu tuzak ve alara yakalanan avlar bunlarn sahibine ait olur. Eer baka bir kimse av hayvann kovalayarak bu gibi yerlere snmak zorunda brakrsa, bu a ve tuzaklarn sahipleri, o av hayvannda tekine ortak olur.

Daha sonra Yce Allah u buyruuyla bu imtihan ya da snamann sebebini ylece beyan etmektedir: "Allah kendisinden korkanlar ayrd etmek iin..." Yani Yce Allah ihraml olduunuz halde sizleri imtihan eder ki, ezelden beri bilmi olduu itaat ehli kimlerdir, ona isyan edecek olanlar kimlerdir, dnya hayatnda fiilen ortaya ksnlar. phesiz ki imann salaml ak ve grlen hallerde olduu gibi, gizli sakl hallerde de Allah'tan korkuyu ortaya kartr. Ksacas Yce Allah sizlere snayan kimsenin, snad kimselere kar davrand gibi davranmay diler; her ne kadar ezelden beri ne ekilde davranacanz biliyor idiyse de. nk o bununla nefislerin arnmasn, temizlenmesini ve saflamasn murad etmektedir.

"Bundan sonra kim ar giderse..." Yani av hakknda bu rahatlatc aklamalardan sonra kim Allah'n snrlarn aacak olursa o kimse iin ahirette olduka ackl ve etin bir azap vardr. nk byle bir kimse Yce Allah'n kendisini snamasna aldr etmemitir. Zira uyardan sonra uyarya aykr hareket etmek bile bile hakka kar direnmektir ve Allah'n emirlerine aldrszhk etmektir.

Daha sonra Yce Allah ihraml halde iken kara avn haram klarak yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Siz ihramda iken av ldrmeyin." Bu genel nehiy erkei ile diisi ile btn Mslmanlar hakkndadr. Bundan nceki, "...sizi muhakkak imtihan edecektir" buyruunda sz geen snama ite budur.

O bakmdan ey Allah', Rasuln ve Kur'an- Kerim'i tasdik edenler! Sizler hac ya da umre iin ihraml bulunduunuz bir srada her ne ekilde olursa olsun kara avn ldrmeyiniz. ster dorudan, ister iaret ederek veya gstererek sebep tekil etmekle byle bir ldrmeye kalkmayn. hraml olmasanz da Mekke'nin ve Medine'nin harem blgesinde bunu yapmaynz. Snnet-i se-niyede de bylece varit olmutur. Nitekim Resulullah (s.a.) ashab- kiramma, "arette bulundunuz mu, gsterdiniz mi?" diye sorunca onlar, "Hayr" dediler. Bunun zerine Resulullah (s.a.), "O halde yiyiniz" demitir.

Bu ayet-i kerime ihraml olan kimsenin harem snrlar ierisinde veya dnda olsun kaytsz ve artsz olarak avlanamayacann delilidir. Ayn ekilde ihraml olmayan kiinin de harem snrlar iersinde avlanamayacam gstermektedir.

Cumhurun grne gre ihraml olan bir kimse, avlanlmam ve av kastyla ldrlmemi ise av hayvannn etinden yiyebilir. nk Nesa, Tirmiz ve Drakutn Hz. Cabir yoluyla Peygamber (s.a.)'in yle buyurduunu rivayet ederler: Kendiniz avlamadnz ve sizin iin avlanmad srece kara av sizin iin helldir.

Haneflerin grne gre de ihramda olmayan bir kimse tarafndan avland takdirde ihraml bir kimsenin btn av hayvanlarndan her halkrda yemesi caizdir. ster onun iin avlanlm olsun, ister bakas iin. nk Yce Allah'n "Siz ihramda iken av ldrmeyin" buyruunun zahir anlam bunu gstermektedir. Bu emirde av hayvannn ihramllar tarafndan avlanp ldrlmesi haram klnmtr. Bakalarnn avlad bunun kapsamnda deildir. Dier taraftan asl ad Zeyd b. Kab olan el-Behz hadisi de bunu ifade etmektedir. Malik ve bakalarnn Resulullah (s.a.)'tan rivayeti yaral bir yaban eei zebra) hakknda Hz. Ebu Bekir'e emir vererek yol arkadalar arasnda paylatrdn ortaya koymaktadr. Ebu Katde'nin Hz. Peygamberden naklettii rivayette de yle denilmektedir: "phesiz bu Yce Allah'n size verdii bir zi--.afettir." Peygamber (s.a.) de ashab- kiram da kendilerine hediye edilen yaban eei (zebra) etinden yemilerdir.

Yce Allah'n, "Ellerinizin... eriebilecei eyle" buyruu gereince avdan 1-iast, avlanlan hayvandr. lim adamlar bunun medlul ile neyin kastedildii nususunda farkl grlere sahiptir. Haneflerin grne gre bundan kast iaytsz ve artsz olarak ister eti yenen, ister yenmeyen olsun evcil olmayan hayvandr. nk av, yenilsin yenilmesin avlanlan btn hayvanlar kapsamna alan genel bir isimdir. Arapa 'sayd' kelimesinin bu manaya delleti de gayet aktr. Araplar avlanrlard ve av kelimesini de elleriyle, mzraklaryla yabaladklar her bir hayvan hakknda kullanrlard.

afiler ise bunun yenen hayvanlara has olduunu kabul ederler. nk .enilmesi haram olan ey av olmaz. Bundan dolaydr ki bunun tazminat gerekmemektedir. Bu sebeple bu hayvanlarn av hayvan olmas da sz konusu deildir. nk av denilen ey, yenilmesi hell olan ey demektir. Zira Yce Al-'.sh bu ayet-i kerimeden sonra yle buyurmutur: "Sizin iin denizde avlanmak ve o av yemek size de yolcuya da fayda olmak zere hell klnd. hramda :olunduunuz mddete ise kara av zerinize haram klnd." Fahreddin er-Raz'nin afi lehine delil olarak zikrettii budur. Hakikatte ise bu zayf bir de-'ildir. nk bu ayet-i kerime bir husus ifade etmektedir ve bu husus da phesiz ki av denilen eyin, eti yenen av hayvan olup olmad deildir. nk Yce Allah'n "Size de... fayda olmak zere" buyruu, yemek suretiyle yahut da : aka yollarla mesel giyim veya ss eyas olarak kullanmak gibi herhangi z :r yolla daha kapsaml bir yararlanmay ifade eder.

Ayn ekilde Rz, afi lehine bir baka delil daha zikretmektedir ki o da Buhar, Mslim, Nesa ve bni Mace tarafndan Hz. Aie yoluyla gelen mehur hadis-i eriftir: "Be fask (bozguncu) vardr ki, ihraml bir kimse iin bunlar ldrmekte vebal yoktur: Karga, aylak, akrep, fare ve saldrgan kpek." Buhar'nin lafz byledir. Bir dier rivayette ise, "Saldrgan yrtc hayvan" denilmektedir. Mslim'in rivayetinde ise, "Bunlar harem blgesinde de harem dndaki blgelerde de ldrlr" denilmektedir. Yine bu rivayette "ala karga" de denilmektedir. Saldrgan yrtc hayvan bu hususta ak bir nastr. Dier taraftan bu hayvanlar fask olmakla nitelendirilmi ve bunlarn ldrlmelerinin hell olduu hkm verilmitir. Uygun niteliin akabinde bu hkmn anlmas ise, hkmn illetinin bu nitelik olduu intiban vermektedir. Bu da bu hayvanlarn fask olmalarnn ldrlmelerinin hell oluunun illeti olduunu gsterir. Faskhk ise eziyet vermektir ve bu da yrtc hayvanlarda vardr. O bakmdan bu, yrtc hayvanlarn ldrlmesinin caiz olmasn gerektirir Ancak bu delil ylece mnakaa edilebilir: Bu u gr ileri sren Haneflere kar delil olamaz: Av yenileni de yenilmeyeni de kapsamna alan genel bir isimdir. Delilin istisna edilip darda tuttuu eyden baka hi bir eyi hari tutmak mmkn deildir. Delil, be fas darda tutmaktadr ve buna sebep de bu hayvanlarn fasklklardr; av olmalar ya da yenilmeyecek trden olmalar deildir.

Bundan aka anlalmaktadr ki, Fahreddin er-Raz'nin afi lehine Kur'an- Kerim'den ve hadis-i eriften ileri srd delil bu konudaki iddia lehine delil olabilecek evsafta deildir. Burada avn yalnzca yenilecek hayvanlara has bir ifade olduunu ispat etmek, ancak delil ile olabilir. Eer bu ispatla-nailirse bu ayet-i kerime de afilerin lehine delil olur, aksi takdirde tahsise dair delil ortaya konuluncaya kadar ayetin umum ifade ettii aka ortadadr.

Yce Allah'n, "Siz ihramda iken av ldrmeyin" emri karada ve denizde btn av hayvanlarn kapsayan umum bir lafzdr.

Fakat daha sonra Yce Allah'n, "hramda bulunduunuz mddete ise kara av zerinize haram klnd" buyruu gelmekte ve bu kaytsz artsz olarak deniz avn mubah klmaktadr.

Daha sonra Yce Allah kasten ldrme halinde ihraml iken avlanmann cezasn ylece beyan etmektedir: "inizden kim onu bilerek ldrrse" yani aranzdan her kim ihraml iken bilerek, kasten av hayvanlarndan herhangi birisini ldrecek olursa, ldrd hayvana eer varsa ekil ve grn itibariyle benzeyen davarlardan birisini ceza olarak kurban eder. Eer onun benzeri bulunmayacak olur ise kymetini demek gerekir.

Devekuunun benzeri byk ba hayvan (dii deve), yabani eein (zebra) benzeri inek, ceylann benzeri koyun olabilir. Kularda ise -Mekke gvercinleri dnda- kymetleri denir. nk Mekke gvercinine kar koyun kurban edilir, bu hususta selefe uyulur. Darakutn'nin Cabir'den rivayetine gre Resulullah (s.a.) yle buyurmutur: "hraml bir kimse srtlan avlarsa bir ko, ceylan avlarsa bir koyun, tavan avlarsa (bir yan bitirmemi) dii olak, kstebek avlarsa drt aylk bir kuzu (kurban etmesi) gerekir."

Dikkat edilecek olursa ayet-i kerimenin zahiri kasten ldrme halinde cezay dile getirmektedir. u kadar var ki mam Ahmed'in dnda cumhur, kii av hayvann ister kasten, ister hata yoluyla ldrsn, ister ihramda olduunu bilerek, ister unutarak ldrm olsun cezann sz konusu olduu grndedirler. Bu konuda onlar, sabit olan nebevi snnet gereince amel ederler. Kur'an'da kasten ldrmenin zellikle zikredilmesi ise tekrar bu ii yapt takdirde yine cezann sz konusu olacan belirtmek iindir. nk byle bir cezay gerektiren, onun av hayvann hata yoluyla ldrmesi deil, kasten l-drmesidir. mam Ahmed'den gelen bir rivayete gre o hatayla ve unutarak av hayvann ldrenin herhangi bir ceza demeyecei grndedir. nk Yce Allah zellikle burada kasten ldrmeyi sz konusu ettiine gre bu byle olmayann hkmnn farkl olduunu gsterir.

bni Abbas, Malik, afi, Muhammed b. el-Hasen ve mamiyyenin grne gre "benzer" den kast, onu andran hayvandr. nk Yce Allah ldrlen av hayvannn benzerini davarlardan olmakla kaytlamtr. Dolaysyla benzer hayvann davarlardan olmas kanlmazdr. Bu ise ancak bu hayvanlarn ldrlen hayvanlara benzer ve onlar andrmas halinde sz konusudur. O takdirde ldrlen hayvann kymetini demek gerekmez. nk kymet, davar trnden deildir. mer, Ali, bni Mes'ud ve onlarn dndaki ashab- kiramn grne gre, devekuuna karlk bir bykba hayvan (dii deve), yabani eek (zebra) karlnda bir inek ceza olarak kurban edilir... Ve bunun gibi.

Ebu Hanife ve Ebu Yusufun grne gre yerine getirilmesi gereken ceza, bir av hayvan olmak itibariyle ldrlen avn kymetidir. Kymet ise avlanlan yer ve zamana gre takdir edilir. nk zaman ve mekna gre kymette de deiiklik olur. Zira Yce Allah mutlak olarak ldrlenin benzerini ceza olarak demeyi ngrmtr. Onun benzeri ise imknsz bir eydir. O bakmdan mana itibariyle onun misline geilir. eriatte de benzerin mutlak olarak zikredilmesi halinde tr ya da kymet itibariyle ona ortak olann kastedilmi olmas allm bir eydir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onun iin size kim saldrrsa siz de tpk onun size saldrd gibi karlk verin." (Bakara, 2/194). Burada "gibi (benzer, misil)"den kast, misl eylerde tr itibariyle kyem eylerde de kymet itibariyle ona benzer kastedilir. Hayvan ise kyem eylerdendir. O bakmdan onun cretini demek gerekir. Daha uygun olan ise trleri arasnda farkllk olan eyler hakknda "benzer" ile kastedilenin kymet olmasdr. eriat misl eylerden olup telef edilenlerin tazminat hususunda eklen benzerlii nazar- itibare almamtr. Haneflerin grn Yce Allah'n, "Sizden iki adil kimsenin hkm ile" buyruu desteklemektedir. Mslman ve adaletli iki hakeme ba vurmak ancak deerlendirme alarnn ve bilgilerin farkl olabildii eyler hakknda sz konusudur. Bu da kymettir.

Daha sonra Yce Allah yerine getirilecek cezann belirlenmesi hakknda, "Sizden iki adil kimsenin hkm ile" diye buyurmaktadr. Yani cumhurun grne gre, benzerinden ceza olarak kesilecek davarn benzer olmamas halinde kymeti belirleyecek olanlar adaletli, mmin iki kiidir. nk av hayvan ile onun benzerini belirlemek iin konu ile ilgili iki bilirkiinin takdirine gerek vardr. nk insanlarn ou bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayabilirler.

Ceza olarak kurban edilecek olan benzer hayvan Mekke'nin harem hudutlar ierisinde kesilir. nk Yce Allah, "Kabe'ye gtrlecek bir hayvan" diye buyurmaktadr. Yani ceza hayvan (mesel, bir koyun yahut bir ko) Kabe'ye ulaacak bir hediye kurban olarak gnderilir ve Kabe yaknlarnda kesilir, eti Harem blgesi fakirlerine datlr. ttifakla bundan kast ise, orada kesilip Harem blgesinin fakirlerine datlmak suretiyle etin Harem'e ulamasdr.

Daha sonra eriat ruhsat tanyarak hediye kurbannn kesilmesi, yoksullara yemek yedirilmesi yahut oru tutulmas arasnda mkellefi muhayyer brakmaktadr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Yahut kefareti fakirleri doyurmaktr veya bunun dengi oru tutmaktr."

Yani av hayvann ldren, ldrd av hayvannn benzeri olan davar kurban eder yahut her bir yoksula av hayvannn kymeti kadar (bir md) yedirecek ekilde bir kefaret der veya bu yiyecee denk decek kadar oru tutar. Kiinin bu konuda muhayyer olduu gr drt mezhepe de kabul edilmitir. nk muhayyerlik ifade eden "ev=veya, yahut" edatnn zahiri bunu ifade eder. Ancak Hanefilerin grne gre muhayyerlik yalnzca kymet iin sz konusudur. Hakknda hkm verilen kii kymeti demekte muhayyer braklr. Dilerse bu kymet ile bir hediye kurban satm alr ve her bir yoksula yarmar s' buday veya birer s' hurma ve arpa verebilir. Ebu Hanife ile Ebu Yu-sufun grne gre iki hakem, verilecek cezann hediye kurban yahut yiyecek veya oru olarak kymetini takdir ederler. Av ldren de bunlardan herhangi birisini yapmakta muhayyer braklr. Muhammed b. el-Hasan ile afi ise der ki: Hayr, burada muhayyerlik iki hakem hakknda sz konusudur. Onlar herhangi bir ey hakknda ne hkm verirlerse, av ldren o hkme uymak zorundadr.

Kabe'den kast Haremdir. zellikle onun anlmas Kabe'yi tazim iindir. ayet hediye kurbann Harem blgesi dnda kesecek olursa bu, yoksullara bir yemek yedirmek olur. Yemek yedirmek ise Harem ierisinde de, dnda da olur. afi'nin grne gre ise yemek yedirmek tpk hediye kurban gndermekte olduu gibi Harem blgesi ierisinde olur. Ancak ayet-i kerime bu hususu ele alm deildir.

Yce Allah byle bir cezann vacip oluuna, "Ta ki bu suretle o, ettiinin vebalini tatm olsun" buyruu ile gereke gstermektedir. Yani bizim av hayvann ldrme cezasn teri ediimizin sebebi, ihraml kimsenin emre uymayarak yapt iin vebalini yani fiilinin arln, iinin kt akbetini ve ihramn saygnln inemesinin cezasn tattrmaktr.

Bununla birlikte gemite yaplan bu eit iler balanmtr. "Allah gemii balad." Yani cahiliye dneminde yahut da bu haram klma hkmnden nce ihraml iken ldrdnz av hayvanlar dolaysyla Allah sizi sorumlu tutmayacaktr.

Fakat, "Kim bir daha byle yaparsa Allah ondan intikamn alr." Yani bu yasaklayc hkmden sonra her kim ihraml olduu halde av hayvann ldrmeye kalkacak olursa phesiz ki emre muhalefeti ve gnaha srar dolaysyla ahirette cezalandrlacaktr.

"Allah mutlak galiptir (Aziz'dir)." Yani Allah emrini yerine getirir, kimse Ona kar koyamaz, isyankr kimseler Ona kar gelemezler. "ntikam sahibidir" yani yasaklanndan sonra gnah ileyeni cezalandrr.

Cumhur tekrar ayn gnah ileyene kefareti farz grmektedir. Onlara gre ldrme tekrarlandka ceza da tekrarlanr. nk onun ahirette grecei azap dnyada da cezay yerine getirmesinin vacip oluuna mani deildir.

Ayet-i kerime, dnyev cezann eer gnah tekrarlanmayacak olursa, ahi-retteki cezay engelleyeceini gstermektedir. Fakat bu su tekrarlanacak olursa, bu sefer gnahkr dnyev ceza olan kefaret ile uhrev ceza olan cehennem ateini birlikte hak kazanr.

Deniz av ise helldir. "Sizin iin deniz av ve onu yemek... hell klnd." Yani denizde avlanmak ve denizin kyya att eyleri yemek sizin iin mubahtr. hraml olan bir kimse, ister canl olsun, ister l olsun denizden yakalanan avlar yiyebilir. Bu hayvan ister deniz kyya atm olsun, ister kendiliinden lp su zerine km olsun; yahut da su geri ekildii iin karada l kalm olsun. Bu hkm Resulullah (s.a.)'m, drt Snen sahibinin Ebu Hureyre'den rivayetine gre haber verdii u hadisinde dile getirilmitir. "Onun suyu tertemizdir, meytesi (ls) de helldir."

"Size de yolcuya da fayda olmak zere..." yani ister yolculuk halinde olun, ister ikamet halinde olun, kendisinden yararlanabilmeniz iin biz size bunlar hell kldk. Her kim yolculuk halinde deilse, denizin taze avndan yesin. Kim de yolculuk halinde ise eer yolculuu denizde ise taze taze yesin. Yahut karada yolculuk yapyor ise konservesinden veya dondurulmu olanndan yiyebilir. Deniz avlarnda bir takm faydalar vardr. Yolculukta olsun ikamet halinde olsun bu faydalar yiyerek de, saklayarak da olabilir ya da inci avcl yahut yalarn karmak gibi yemenin dnda baka bir takm yollarla da deniz avndan faydalanmak mmkndr. Bazan kemiklerinden, dilerinden ve amber vb. kokusundan da faydalanmak mmkndr.

"hramda bulunduunuz mddete ise kara av zerinize haram klnd." Karada avlanan evcil olmayan hayvanlar ve kular karada doan ve orada ba-nnan yaratl asl itibariyle evcil olmayan hayvandr. Bunlar siz ihraml oldu-zunuz srece bizzat da haramdr, sizin tarafnzdan avlanlmalar da haramdr. Ancak bakalarnn avlad byle deildir. Sizden bakalarnn avladklarn > anut sizin ihramsz olduunuz halde avladklarnz yemenize mani yoktur. nk daha nce geen u hadis-i erif bunu ifade etmektedir: "Kara av kendiriz avlamadnz yahut sizin iin avlanmad srece size helldir." Hanefler konuyu daha da genileterek ihramsz bir kimse tarafndan avland takdirde hramlnn her halkrda av hayvann yemesini caiz kabul ederler. Bu av hayvan ister ihraml iin avlanm olsun, ister onun iin avlanm olmasn. Onlar bu hkm ayetin zahiri ile amel ederek vermilerdir. Dier taraftan Muham-med'in, Ebu Hanife'den, o bnl-Mnkedir'den, o Talha b. Ubeydullah'tan yapt u rivayete dayanrlar: "hraml kimsenin yedii av hayvan hakknda tartyorduk. Resulullah (s.a.) uyuyordu. Bu srada seslerimiz ykseldi ve Resulullah (s.a.) uyanp yle buyurdu: "Ne hakknda ekiiyorsunuz?" Bizler, "ihraml bir kimsenin yedii av eti hakknda" deyince, bize onu yememizi emretti." Mslim de Ebu Katade'nin yle dediini rivayet etmektedir: Resulullah (s.a.) haccetmek zere yola kt, biz de onunla birlikte yola ktk. Aralarnda Ebu Katade'nin de bulunduu ashabndan bir grubu bir kenara ayrarak, onlara "Benimle karlaacanz vakte kadar deniz kysndan yol alnz" dedi. Deniz kysnda yola koyuldular. Ayrlmalarndan sonra yle denildi: Ey Allah'n rasul, Ebu Katade dnda hepsi ihrama girdiler, o ihrama girmedi. Onlar bu ekilde yol alrlarken yabani bir eek (zebra) srs grdler. Ebu Katade zerlerine bir hamle yapt, onlardan bir dii eek (zebra) ldrd. Bineklerinden inip etinden yediler. Daha sonra, "Biz ihraml olduumuz halde (av) eti yedik" dediler. Bu olayda unlar da anlatlr: Sonunda Resulullah (s.a.)'tan hkmn sordular, o da, "Peki aranzda ona bu ii yapmasn emreden yahut herhangi bir ekilde ona iarette bulunan (gr belirten) var mdr?" diye sordu. "Hayr" demeleri zerine Resulullah (s.a.), "O halde yiyebilirsiniz" dedi.

Daha sonra Yce Allah ihraml iken avlanma hkmne dair aklamalarn sonunda takvay emretmektedir. Nitekim bu gibi ifadelere baskn hkmlerin beyan halinde de ounlukla rastlanlmaktadr. Yce Allah burada da yle buyurmaktadr: "Sonunda huzuruna varacanz Allah'tan korkun." Yani Yce Allah'n size yasaklam bulunduu av hayvanlar, iki, kumar gibi btn ma-siyetler hususunda Allah'tan korkun. Size emretmi olduu farzlar ifa etmek hususunda da ona itaat etmek suretiyle O'ndan saknn. O'na kalpten balanarak itaat edin. phesiz sizler maher gn O'na arz olunacaksnz. Dnnz ve varacanz yer O'nun huzurudur. Sizi zorlu bir hesaba ekecektir. syankr cezalandracak, itaat edene de mkfat verecektir. te bu aklamann amac byle bir hell ve haram klma emri akabinde ii sk tutmak ve uyarda bulunmaktr. Ayn ifade iinde kyameti ve maheri hatrlatmann amac ise sakndrmay ileri dereceye gtrmektir.

Kabe'nin Ve Haram Ayn Deeri le Hediye Kurbanlklarn Ve Gerdanlklarn Durumu97- Allah Kabe'yi, o Beyt-i Haram', Haram ay, hediyelik kurban ve boyunlarndaki gerdanlklar insanlar iin bir kyam klmtr. Bu da Allah'n gklerde ve yerde olanlar bildiini ve Allah'n her eyi en iyi bildiini sizin de bilmeniz iindir.

AklamasBeyt-i Haramn kendisi olan Kabe'yi yce Allah insanlarn din ve dnya ilerini dzene sokup bu ilerin dimdik ayakta durmasna sebep klmtr. nk yce Allah Beytullah' insanlarn dnp geldikleri ve tekrar gidip geldikleri bir yer ve bir gvenlik mekn klmtr. Korkan kii orada gvenlik bulur, ona snan kurtulur: "Bizim onlara emin bir Haram Belde kldmz grmediler mi? Halbuki onlarn etrafndan insanlar kaplp gtrlmektedir." (Ankebt, 29/67). Ekini bulunmayan bir vadinin Hac menasiki ile mamur klnmas sayesinde de orada fakir ve yoksulun yiyecek ihtiyac ve geimi karlanr. Byle olmasayd zaten o blgede kimse ikamet etmezdi. Allah orada yaplan duay makbul klmtr. Orada ilenen iyilikler insanlarn ona rahmeti daha artsn diye kat kat ecir ile mkfat grr. Nitekim insanlarn uzak blgelerden gelip orada toplanmas, halihazrda yaplan toplant ve kongrelerin hi birisinin gerekletiremedii dnyev bir ok menfaati de gerekletirebilmektedir. Ayn ekilde hac amelleri dahi bir ok menfaati gerekletirmektedir: "Ta ki kendileri iin menfaatlere tank olsunlar." (Hacc, 22/28). Dnyev grntlerden soyutlanmak, yce Allah'a yaklamak, yasaklarndan saknmak ve emrini yerine getirmek zere eli abuk tutmak; btn bunlardan soyutlanp bir araya gelmek suretiyle maherin dehetli hallerini hatrlamak... Bunun sonunda kalpten yce Allah'a sayg ve korku duymak... Korkunun artmas suretiyle din bir ok menfaatler elde edilir, insanlar mutlulua ve hayra, rahat, huzur ve gvene kavuur. Said b. Cbeyr der ki: "Her kim dnya ve ahiret iin bir ey isteyerek bu Beyt'e gelirse ona nail olur."

bni Zeyd de yce Allah'n bu drt hususu insanlar iin bir nizam unsuru klm olduunu belirtmekte ve bu ayet-i kerime hakknda unlar sylemektedir: Btn insanlar arasnda birilerinin tekilerine zararn nleyecek krallar, hkmdarlar vardr. Araplar arasnda ise birinin tekine zararn nleyecek hkmdarlar yoktu. O bakmdan yce Allah bu Beytullah', onlar iin, birinin tekine verebilecei zarar nleyebilecek bir nizam unsuru haline getirdi. Haram ayda da ayn ekilde yce Allah onlarn biribirlerine verecekleri zarar nlemektedir. Gerdanlkt kurbanlklar da ayn ekildedir. O bakmdan bir kii kardeinin ya da amcasnn olunun katili ile karlaacak dahi olsayd, ona elini uzatmazd.

"Haram ay" buyruu Kabe'ye atfedilmitir. Yani yce Allah haram ayn da ayn ekilde insanlar iin bir nizam klmtr. Yani o zaman zarfnda insanlarn dnya ve ahiret ile alkal ileri yoluna koyulur. nsanlar canlarna, mallarna, geimlerine, ticaretlerine gelebilecek zarardan yana emin olurlar. Bunlar huzur bulur, sava atei sner. Bunun yerine insanlar ibadete, hacca, akrabalk balarn gzetmeye ve yl boyunca kendilerine yetecek kadar gdalarn elde etmeye koyulurlar.

"Hediyelik kurban ve boyunlarndaki gerdanlklar" da ayn ekilde Allah insanlar iin bir nizam klmtr. Harem-i erife gnderilen hediye kurbanlklar kesilir. Boyunlarna aa yapraklar veya gerdanlk taklm develer de. Bu gerdanlklarn taklma sebebi ise, insanlarn onlara kt maksatla el uzatmasn nlemektir. Bu ekilde kurbanlklar gndermek, gnderen kimse iin dinini dorultacak, gnahlarnn affedilmesine sebep tekil edecek, ruhunu ve maln arndrp temizleyecek bir ibadet olur, kendisi hakknda gven duymasna sebep tekil eder. Bu kurbanlklarn etleri fakirlere datlr ve bylelikle bunlar Harem blgesi fakirlerinin varlk elde edip ihtiyatan kurtulmalarna, alk ve fakirlik musibetinin zerlerinden defedilmesine sebep tekil eder. nk yce Allah Beytullah' tazim etme duygusunu insanlarn kalplerine yerletirmitir. Oraya gitme kastyla yola kan herkes bu kabilden btn korkulardan yana emniyet altnda olur.

Sz geen bu nizam klma ve haccn ter edilmesi ile onun ibadetleri ve hacdaki menfaatlerle ortaya kan olduka incelikli ilh tedbir, an yce Allah'n gklerde ve yerde bulunan halihazrdaki ve gelecekteki btn sr ve konumlar ok iyi bildiinin en ak delillerindendir. Bu trl hkmlerin ter edilmesi ise ancak yce Allah'n bildii bir takm hikmetlere dayaldr. an yce Allah gizli ak, grnr grnmez her eyi ok iyi bilendir.

Gerek u ki hac mevsiminden gerei gibi faydalanacak olur ise -ruhlar arndrp temizlemek, gnahlar ykamak, gnahlardan kurtulmaktan te genel adan olduka byk ve pek ok menfaatleri de hi phesiz gerekletirir.

Hac slm'n direidir. "Mminler ancak kardetir" (Hucurt, 48/10) buyruunda dile getirilen balarn glenderilip slm kardelii uurunu gelitirmeye bir sebeptir. Btn Mslmanlar arasnda lke, fert ve halk olarak douda olsun batda olsun din ruhunun ve dayanma duygularnn alevlendirilmesine sebeptir. Trl ekonomik, sosyal, siyasal ve bilimsel alanlardaki her trl dayanmay hazrlayacak nemli bir zemindir.

Yce Allah'n Cezasndan Korkutma Ve yi leri lemeye Tevik98- Bilin ki muhakkak Allah cezas ok etin olandr ve muhakkak Allah Ra-hm'dir Gafr'dur.

99- Rasul'e den ancak teblidir. Allah akladnz da gizlediinizi de bilir.

100- De ki: "Murdar ile temiz, murdarn .okluu houna gitse bile hi bir zaman bir olmaz." imdi ey akl sahipleri, Allah'tan korkun ki kurtulsa eresiniz!

Nzul Sebebi100. ayet olan "De ki: Murdar ile temiz... hi bir zaman bir olmaz." ayetinin nzul ile ilgili olarak el-Vahid ve el-Asbahan et-Tergb'de Hz. Cabir'den unu rivayet ederler: Resulullah (s.a.) arabn haram olduunu sz konusu edince bir bedevi Arap kalkp yle dedi: Ben vaktiyle bunun ticaretini yapan bir kimse idim. Ondan bir mal biriktirmi bulunuyorum. Eer ben bu mal yce Allah'a itaat urunda kullanacak olursam bunun bir faydas olur mu?" Resulullah (s.a.) yle buyurdu: "phesiz Allah hell ve temiz olandan bakasn kabul etmez." Bunun zerine yce Allah, Rasuln tasdik etmek zere u buyruunu indirdi: "De ki: Murdar ile temiz, murdarn okluu houna gitse de hi bir zaman bir olmaz. imdi ey akl sahipleri! Allah'tan korkunuz ki, kurtulua eresiniz."

Bir dier rivayete gre de yle buyurmutur: "phesiz Aziz ve Celil olan Allah sizlere putlara ibadet etmeyi, arap imeyi, neseplere dil uzatmay haram klmtr. unu bilin ki yce Allah arab ieni, skan, sakisini, satcsn, onun bedelini yemeyi haram klmtr." Bir bedevi Arap ayaa kalkp O'na yle dedi: Ey Allah'n rasul, ben vaktiyle bunun ticaretini yapan bir kimse idim. arap satndan dolay bir miktar mal biriktirmi bulunuyorum. Eer ben bunu Allah'a itaat yolunda kullanacak olursam bu maln bana faydas olur mu? Peygamber (s.a.) ona yle buyurdu: "Eer sen onu a bir kimseye yahut cihad veya bir sadaka vermek gayesiyle infak edecek olursan, unu bil ki Allah katnda bir sivrisinek kanad kadar bir kymeti olmaz. phesiz Allah temiz olandan bakasn kabul etmez."

AklamasEy insanlar! unu biliniz ki, hi bir eyin kendisine gizli kalmad Allah, emirlerine muhalefet edip O'na irk koan, fasklk edip O'na isyan eden kimselere cezas pek iddetli ve ar olandr. Bununla birlikte O, kendisine itaat edenlerin gnahlarn balayp affeder ve ona merhamet buyurur. man etmeden nce ilemi olduklarndan, bilmeden yapt ve sonradan tevbe ederek amelini slah ettii takdirde, iledii ktlklerden de onu sorgulamayacaktr. Bu ise unu gerektirir: man ancak korku ve mit ile tamam olur. Ve an yce Allah bizi bouna yaratmamtr. Aksine isyankrn cezalandrlmas, itaat edenin sevap grmesi de kanlmaz bir eydir.

Cezann rahmetten nce anlmas, yce Allah'n rahmet ynnn daha ar bastn gstermektedir. nk O'nun rahmeti sahih hadiste de belirtildii gibi gazabn gemitir. Bundan dolay, "Ve O pek ok eyi affeder." (Maide, 5/15) diye buyurmaktadr.

an yce Allah bu ayet-i kerimede de cezadan nce iki rahmet vasfn zikretmitir ki, bunlar da onun Gafur ve Rahm olduudur.

er-Rz der ki: te bu da nemli bir incelie dikkat ekmektedir ki, o da udur: Yaratklarn yoktan var edilmesi ve varln ortaya karlmas aslnda rahmetten dolaydr. Zahiren grlen o ki, nihayet de ancak rahmet zere olacaktr

nsanlar zorlayarak hidayete ermelerini salamaya almak, imanl olmalar iin mecbur etmek Peygamberin grevi deildir. Onun grevi tebli etmek, risaleti eda etmektir. Bundan sonras, itaata sevap, masiyete ceza verme ii gizliyi ve gizlinin de gizlisini bilen mahlkatm yaratcs Yce Allah'a aittir. O Allah ki insann aa vurduunu da nefsinin derinliklerinde gizlediklerini de bilir. Rasul tebli ettiine gre gerisi insanlara kalmtr.

Bu daha nce 97. ayet-i kerimede geen, "...Bu da Allah'n ... bildiini... sizin de bilmeniz iindi." buyruundaki tehdidi pekitiren olduka ar bir tehdit ve Allah'n emirlerine muhalefet eden kimselere bir korkutmadr. Ayrca mriklerin batl mabutlarndan duyduklar korkunun yersiz olduunun da delilidir.

Yce Allah, "Bilin ki muhakkak Allah, cezas pek etin olandr ve muhakkak Allah Gafr'dur, Rahm'dir" buyruu ile masiyetten uzaklatrp itaati tevik etmenin akabinde u buyruu ile de bir mkellefiyeti ifade etmektedir: "Rasul'e den ancak teblidir." Bundan sonra da itaati tevik etmekte, masiyetten uzaklatrmakta ve yle buyurmaktadr: "Allah gizlediinizi de akladnz da bilir." Yine bunun akabinde bir baka trden itaate tevik etmekte, masiyetten uzaklatrmak zere de yle buyurmaktadr: "Murdar ile temiz... hi bir zaman bir olmaz."

Kaliteli ile diyi, iyi ile kty eit tutmak hikmet ve adalete uygun bir ey deildir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Yoksa biz iman edip sa-lih amel ileyenleri yeryznde fesat kartanlar gibi mi kabul edeceiz? Yoksa biz takva sahibi olanlar gnahkrlar gibi mi deerlendireceiz?" (Sd, 38/28). Yine Aziz ve Celil olan Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: 'Yoksa ktlk ileyenler kendilerini iman edip salih amel ileyenler gibi klacamz ve hayatlar ile lmlerinin bir olacan m sandlar? Hkmettikleri ey ne kadar ktdr?" (Csiye, 45/21)

Syle onlara ey Peygamber! di ile kaliteli, zararl ile faydal, bozuk ile iyi, haram ile hell, zalim ile adaletli asla bir olmaz. Ey olaylar gzleyen kimse, ktlerin yahut fesatlarn ya da faiz, rvet ve hainlik gibi haram yollarla toplanan servetlerin okluu, buna karlk salihlerin, iyilerin ve istikamet zere olanlarn azl seni artmasn. brlerinin okluu senin houna gitmesin.

Ey akl sahipleri! Allah'tan korkun, eytann size musallat olmasndan ekinin. Musallat olur da sizi yanltm olursa, batl ve fesat ehlinin yahut haram maln okluu sizi aldatmasn! phesiz akll kimse, t alan, uyank ve ktlklerden saknan kimsedir. Allah korkusu (takva) felahn, umduunu elde etmenin, kurtuluun, dnya ve ahiret hayrlarn ele geirmenin biricik yoludur.

Burada takva emrinin verilmesi ise daha nce geen ve itaati tevik eden pek ok ifade ile masiyetten oka sakndran buyruklarn bir tekididir.

Hakknda Vahiy Nazil Olmayan eylerle lgili Olarak oka Soru Sormann Yasaklanmas101- Ey iman edenler! Size aklannca zleceiniz bir takm eyleri sormaynz. ayet onlar hakknda Kur'an'n indirildii esnada sorarsanz size aklanr. Allah onu affetti. Allah Gafr'dur, Rahm'dir.

102- Sizden evvel de bir kavim onlar sordu da bu yzden onlar inkr edenler oldular.

Nzul SebebiBu ayet-i kerimenin birden ok nzul sebebi vardr. Bunlardan birisine gre sz geen soru denemek ve aciz brakmak, ii yokua srmek, alay etmek, dalga gemek iindi. Bu sorularn bir ksm da konuyu anlamak ve bir takm farzlarn tekrar edilmesi ile ilgili doruyu renmek iindi. Birinci kabilden olanlara rnek verecek olursak, Buhar ve Mslim'in -lafz Buhar'nin olmak zere- Enes b. Malik'ten u ekildeki rivayetidir: "Resulullah (s.a.) bir seferinde bir hutbe irad etti. Adamn birisi, "Babam kim?" diye sordu. Resulullah (s.a.); "Filan" dedi. Bunun zerine u, "Size aklannca zleceiniz bir takm eyleri sormaynz" ayeti nazil oldu.

Yine rivayete gre bni Abbas yle demitir: Bir grup, Resulullah (s.a.)'a alay olsun diye "Benim babam kimdir?" diye sorar. Ayn ekilde devesi kaybolan adam da "Devem nerdedir?" diye sordu. Yce Allah bunlar hakknda: "Ey iman edenler! Size aklannca zleceiniz bir takm eyleri sormaynz" ayet-i kerimesi -ayetin tmn okuyup bitirinceye kadar- nazil oldu. Taber de bunun bir benzerini Ebu Hureyre'den, yine Buhar de Enes'ten, onun Resulullah (s.a.)'tan yapt rivayetinde unlar yer almaktadr: "Allah'a yemin ederim, bana neyin hakknda soru sorarsanz mutlaka bu yerimde durduum srece size buna dair haber vereceim." Adamn birisi huzuruna kalkp yle dedi: Ey Allah'n rasul! Ben nereye gireceim?" Hz. Peygamber, "Cehenneme" dedi. Bu sefer Abdullah b. Huzfe kalkp yle dedi: Benim babam kimdir ey Allah'n peygamberi? Hz. Peygamber "Baban Huzfe'dir" dedi.

kinci trden nzul sebebine rnek de Mslim'in Ebu Hureyre'den yapt u rivayettir: Resulullah (s.a.) bir hutbe irad edip yle dedi: Ey insanlar! Allah zerinize hacc farz kld, o halde haccediniz. Adamn birisi, "Ey Allah'n rasul, her yl m?" diye sorunca, Resulullah (s.a.) sustu, sesini karmad. Nihayet adam defa ayn soruyu tekrarlaynca Resulullah (s.a.): "ayet evet diyecek olsam, elbette ki bu sizin iin bylece farz olur ve eer bu farz olacak olursa asla g yetiremeyeceksiniz." Bir baka rivayette de, "Bunun zerine yce Allah bu ayet-i kerimeyi indirdi" denilmektedir.

Bunun bir benzeri de Ahmed, Tirmiz ve Hkim'in Hz. Ali'den yaptklar u rivayettir: Yce Allah'n "Beytin ziyaret edilmesi Allah'n insanlar zerindeki hakkdr." (l-i mran, 3/93) ayet-i kerimesi nazil olunca, "her yl m ey Allah'n peygamberi?" diye sordular. Bu sefer o, "Hayr" diye buyurdu ve devam etti: "Eer evet diyecek olursam, elbette ki bu sizin iin vacip olur." Bunun zerine yce Allah "Size aklannca zleceiniz bir takm eyleri sormaynz" buyruunu indirdi.

Dier taraftan Taber de onun bir benzerini Ebu Hureyre, Ebu mame ve bni Abbas'tan rivayet etmektedir.

Hafz bni Hacer der ki: Ayet-i kerimenin her iki husus hakknda nazil olmasna bir mani yoktur. bni Abbas'm bu hususa dair rivayeti sened bakmndan en sahih olandr. Taber de yle der: Bu hususta sylenecek szlerin en doru olan yle diyenlerin szleridir: "Bu ayet-i kerime soru soranlarn Resulullah (s.a.)'a oka soru sormalar zerine nazil olmutur. bni Huzafe'nin babasnn sormas, babasnn kim olduunu renmek istemesi gibi.

Yine Hz. Peygamber "phesiz Allah size hacc farz kld" deyince bir kimsenin ona "Her sene mi?" diye sormas ve buna benzer sorular bu kabildendir.

AklamasEy Allah' ve Rasuln tasdik edenler! Gayb, yahut gizli ya da faydas olmayan yahut da dinde olduka zel saylacak bir takm meselelere ya da vahyin sz konusu etmedii bir takm ykmllklere dair soru sorup da bu soru dolaysyla dier mminlerin mkellefiyetlerinin arlamasna sebep olmayn. Soracanz bu soru mkellefiyetin arlatrlmasna ve oalmasna sebep olmasn. ayet hakknda sz edilmeyen girift ve rahatsz edici ya da ar bir takm mkellefiyetlere dair Kur'an- Kerim'in indirildii dnemde soru soracak olursanz Allah, rasul vastasyla size bunlar aklar. bni Kesr der ki: Bir takm eyler hakknda ilk soru soran sizler olmaynz. Belki de sizin bu sorunuz sebebiyle hkm arlatrc ya da sizi skntya sokucu bir takm buyruklar inebilir. Mslim'in Amir b. Sa'd'dan, onun da babas yoluyla rivayet ettii hadis-i erifte yle buyurulmaktadr: "Mslmanlar arasnda vebali en byk olan kii, haram klnmadk bir ey hakknda soru sorup da o sorusu dolaysyla haram klnmasna sebep olan kiidir." Fakat Kur'an- Kerim o ey hakknda mcmel (kapsaml ifadeler) hkmler indirmi ve siz de bunlarn beyanna dair soru soracak olursanz, o takdirde bu hkmler, size onlara duyacanz ihtiya dolaysyla aklanacaktr.

Yani haklarnda soru sorulan meseleler ya haklarnda soru sorulmas yasaklanm, olduka ar mkellefiyetlerdir yahut da vahyin kendileri hakknda hkm indirmi olduu ve sizin aklanmasna muhta olduunuz eylerdir.

Mslim, Muire b. u'be'den Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu rivayet eder: "phesiz Allah sizlere annelere itaatsizlik etmeyi, kz ocuklar diri diri gmmeyi, zerindeki haklar yerine getirmeyip haksz taleplerde bulunmay haram kld. Sizin iin eyi de ho grmedi: Dedikodu, oka soru sormak ve mal zayi etmek." Bunu Mslim de Ebu Hureyre'den bir baka lafzla rivayet etmitir. Bir ok ilim adam yle demitir: "oka soru sormak"tan kast, fkh meselelere derinliine dalmak kastyla hakknda vahiy inmeyen hususlarda ve karsndakini zorlamak amacyla bir takm artc konulara ve yapmack meselelere dair sorular sormaktr. Selef bundan holanmaz ve byle bir tutumu ii zora komak olarak grrlerdi.

Bundan anlaldna gre Kur'an- Kerim'in ak olmayan mcmel buyruklarnn aklanmasyla ilgili soru sormak mubahtr. Mesel, Bakara sresindeki ayet-i kerimenin nzulnden sonra, arabn haram klnmas hakknda rahatlatc aklamalarn inmesini istemek buna rnektir. Fakat fayda vermeyen yahut haram klnmam bir meselenin hkm yahut Mslmanlarn mkellef klnmad bir meselenin hkm hakknda yahut sormaya ihtiya olmamakla birlikte soru sorulduu takdirde ona verilecek cevapta daha fazla bir klfet ve meakkati gerektirecek buyruun inmesine sebep olacak eylere dair soru sormak ise haramdr.

"Allah onlar affetti. Allah Gafr'dur, Halm'dir." Yani yce Allah Kita-b'nda sz konusu etmedii eyleri balamtr. Onlar, yce Allah'n affettii ve hakknda sz etmedii eyler kapsamna girer. O halde yce Allah bir mesele hakknda nasl sz etmemise sizler de susunuz. Allah soru sormak suretiyle hata edip sonradan tevbe edenlere mafiret edicidir, kusurlarnz yahut arlklarnz dolaysyla sizleri abucak cezalandrmaz, Halm'dir. Drakutn ve bakalar Ebu Salebe el-Hn Cursm b. Nair yoluyla Resulullah (s.a.)'m yle buyurduunu rivayet eder: "phesiz yce Allah bir takm farzlar klmtr, onlar zayi etmeyiniz. Bir takm hadler belirlemitir, onlar amaynz. Bir takm eyleri haram klmtr, onlar inemeyiniz. Baz eyler hakknda da unut-makszn fakat size rahmet olmak zere ses karmamtr, onlar hakknda da aratrmaynz."

Daha sonra yce Allah bir takm hususlara dair soru sorup sonra da o hususlarn hkmlerini ihmal eden salih kavimleri, gemi kavimlerin bazlarnn durumlarn sz konusu ederek yle buyurmaktadr: "Sizden nce de bir kavim onlar sordu da" yani hakknda soru sorulmas yasak olan bu gibi eylere dair sizden nceki bir kavim de istekte bulunmu, bu istekleri yerine getirilip sorulan cevaplandrlm olduu halde buna iman etmediler, bylelikle onlar bunu inkr eden kfirler oldular, yani bu sorulan sebebiyle kfre saptlar. Buyruun anlam udur: Ben onlara gerekli aklamalan yaptm, fakat onlar aklamalardan yararlanmadlar. nk onlar doru yolu bulmak maksadyla istekte bulunmadlar, bu maksatla soru sormadlar. Aksine alay olsun, inat olsun diye sordular. Buhar ve Mslim (asl ad Abdurrahman b. Sahr olan) Ebu Hureyre yoluyla yle dediini rivayet ederler: Ben Resulullah (s.a.)' yle buyururken dinledim: "Size neyi yasakladysam ondan uzak durunuz. Size neyi emrettiysem gcnz yettii kadar onu yapnz. phesiz sizden ncekileri helak eden, onlarn oka soru sormalar ve peygamberlerine muhalefet etmeleri olmutur."

Ahmed, Mslim, Nesa ve bni Mace de Ebu Hureyre yoluyla Resulullah s.a.)'n yle buyurduunu rivayet ederler: "Sizi terk ettiim hususlarda siz de beni braknz. phesiz sizden ncekiler oka soru sormalar, peygamberlerine muhalefet etmeleri sebebiyle helak oldular. Ben size herhangi bir eyi emredecek olursam ondan gcnzn yettii kadarn yapnz ve size herhangi bir eyi yasaklayacak olursam onu da braknz."

Cahiliye Araplarnn Kendilerine Haram Kldklar Davarlar Ve Develer103- AUah bahire, sibe, vasile ve hm diye bir ey klmamtr. Fakat o kfir olanlar, Allah'a yalan sylyor, iftira ediyorlar. Onlarn ounun da akllar ermez>

104- Onlara, "Allah'n indirdiine ve Rasulne geliniz" denildii zaman, "Atalarmz zerinde bulduumuz ey bize yeter" derler. Ya atalar hi bir ey bilmeyen ve doru yolda gitmeyen kimseler idiyse de mi?

Aklamasan yce Allah sz geen bu drt eyi haram klmay asla teri etmemitir, yce Allah bahre'yi de, sibe

tefsirül-münir sure sure (12)

Documents