1

An Teist Aistrithe

Teist Ilrogha Gaeilge

Teist Chleachtaithe

Páipéar 42

Fad Ama: 50 bomaite

2

Intreoir Tá scéalta sa leabhrán seo. Tá sleachta ann ó chineálacha difriúla leabhar. Tá súil againn go mbainfidh tú sult agus tairbhe astu. Cuirfear ceisteanna ort maidir leis na sleachta féin agus ar úsáid leabhar go ginearálta. De réir mar a oibríonn tú tríd an leabhar déan tagairt don Ghluais agus don Chlár am ar bith a ba mhaith leat.

Clár leathanach Cathair Cheilte Bhéal Feirste 3 Loch Glas 8 An Colasaem 9 Bosca Taisce 15 Ag Troid Tinte 16 Ceisteanna Ginearálta 21 Gluais 22 Leabharliosta 22 Innéacs 22

3

Léigh an sliocht seo agus freagair na ceisteanna ar na leathanaigh a leanas ina dhiaidh. Má tá focail ar bith ann nach dtuigeann tú, seans go bhfaighidh tú iad sa Ghluais ag deireadh an leabhráin.

Cathair Cheilte Bhéal Feirste

Is scéal faoin tseandálaíocht é seo, agus má tá tú ag cur ceiste cén dóigh a

bhfuil rud ar bith ar eolas agamsa faoin ábhar sin, thig liom a insint duit. Nár inis

ár múinteoir féin, an tUasal Mac Giolla Rua, gach aon rud dúinn faoi? Is é atá

ann ná dul a thochailt síos isteach sa talamh agus teacht ar rudaí cosúil le

cnámha nó cathracha ceilte agus ansin na giotaí agus na smidiríní a fhaigheann

tú a chur ar ais le chéile arís. Sa tslí sin thig eolas a chur ar an saol mar a bhí

sé trí mhíle bliain ó shin, nó fiú trí chéad bliain ó shin. Tá Béal Feirste

rífheiliúnach leis an saghas sin oibre a chleachtadh ann!

Imríonn an tUasal Mac Giolla Rua cleas beag orainn gach lá. Ag deireadh

an lae agus muid inár suí ansin go socair lenár gcuid cótaí orainn agus muid

réidh le dul abhaile, deir sé linn, “Anois, maidir leis an tseandálaíocht, cad

chuige nach dtéann sibh abhaile agus beagán tochailte a dhéanamh anocht in

bhur ngairdíní beaga féin; ní bheadh a fhios agaibh cad é a dtiocfaidh sibh air?

B’fhéidir go bhfuil ábhar maith seandálaí i nduine éigin agaibh atá in bhur suí

ansin os mo chomhair!”

Ansin suímid aniar go han-díreach inár gcathaoireacha agus deirimid rud

éigin ar nós, “Sea, a mháistir, ní hea, a mháistir, bainne géar agus brúitín, a

mháistir, tá an ceart agat ar fad, a mháistir,” agus “Sin go díreach a rud a

dhéanfaidh muid.” Ansin dar ndóigh téimid abhaile agus ní dhéanaimid tada

ach amharc ar Neighbours.

An lá dár gcionn, ar ais ar scoil linn agus deirimid, “A mháistir, a mháistir, dar

m’fhocal, thochail mé agus thochail mé, ach dheamhan faic a fuair mé.”

Déarfaidh seisean ansin, “Bhuel, ná héirígí as an obair, coinnígí oraibh ag

tochailt!” Ansin, déanann sé rud aisteach amach is amach. Seinneann sé CD

de chuid Christy Moore agus canann sé féin an t-amhrán leis an CD. Seo líne

leis an amhrán, “Ná déan dearmad ar do shluasaid má tá fonn breá oibre ort.”

Is sa tslí seo a thosaíonn sé agus a chríochnaíonn sé an ceacht

seandálaíochta, agus in amanna i lár an cheachta fosta, cromann sé ar an cheol

1

5

10

15

20

25

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

4

le líne eile, “An té a bhíonn de shíor ag tochailt poll go flaithis Dé go brách ní

dhual dó dul.”

Bhuel, de réir dealraimh ní rachadh. Agus de réir dealraimh is gealt cheart é

an tUasal Mac Giolla Rua, ach mar sin féin tá dúil agam ann – tá dúil againn go

léir ann.

Dar ndóigh thig le duine bheith dáiríre faoin tseandálaíocht: nárbh iontach dul

ar turas agus teacht ar chathair cheilte nó rud éigin eile a bheadh suimiúil; nach

mbeadh sé iontach teacht ar rud éigin nach raibh eolas ag duine ar bith air

romhat. Is é an fhadhb atá leis an stair agus le leabhair agus le léarscáileanna

ná nach gcluineann tú choíche na daoine ag caint nó nach mothaíonn tú a

mboladh i do phollairí, má thuigeann té mé. Is breá liomsa scannáin cosúil le

Raider of the Lost Ark – bhain sé leis an tseandálaíocht – agus fosta Back to the

Future – ba scéal é sin faoi thaisteal tríd an am. Thabharfainn rud ar bith ach

bheith in éachta éigin, i scannán de mo chuid féin a mbeadh an-tóir ag na

sluaite air. Sea, bhuel, éist anois, cad é atá cearr le bheith ag brionglóideach?

Tá cónaí ormsa thuas i gCliftonville; Ascaill na Coillearnaí an seoladh atá

agam, uimhir a 14, an teach deireanach. Ó fhuinneog mo sheomra leapa thig

liom na hOibreacha Uisce a fheiceáil. Tá sé fíorálainn ansin, tá a fhios agat,

agus is é an rud is deise ar fad faoi ná, gach uile lá beo agus ag gach uile uair

de gach lá, go mbíonn daoine le feiceáil ag caitheamh crústaí aráin leis na

healaí. Tá muintir Bhéal Feirste thar a bheith cineálta, tá a fhios agat. Tá na

healaí go hálainn. Tá méid bocht acu ann, caoga nó seasca, b’fhéidir. Sin lear

mór ealaí le bia a choinneáil leo. A leithéid de phléisiúr is a fhaighim an scata ar

fad acu a fheiceáil ag éirí le chéile san aer nó ag tuirlingt ar an uisce. Shílfeá

gur cogadh a bhíonn ann; tá na healaí cosúil le heitleáin chogaidh ag teacht

isteach go talamh nó á n-ardú féin go hard sa spéir.

Oíche amháin bhí mé thuas i mo sheomra ag amharc amach orthu; bhí mo

mham agus mo dhaid thíos staighre ag amharc ar an teilifís agus go tobann,

nuair a bhí sé ag dul ó sholas, smaoinigh mé go rachainn amach go dtí an

cúlghairdín agus go ndéanfainn roinnt tochailte. Bhí mé faoi dhraíocht ag

radharc na n-ealaí; chonacthas dom go raibh mé faoi gheasa agus thosaigh mé

a smaoineamh go gcaithfidh duine éigin bheith ar an chéad duine a thiocfadh ar

rud, agus tar éis an tsaoil cad chuige nach dtiocfadh teacht ar rud éigin i mBéal

Feirste, agus cad chuige nach mé féin a thiocfadh air.

30

35

40

45

50

55

60

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

5

Freagair na ceisteanna seo le do thoil. Amharc ar an sliocht arís más gá. Ba chóir duit an freagra is fearr a roghnú agus é a mharcáil ar do leathanach freagraí.

Cé hé an tUasal Mac Giolla Rua? A athair an údair

B daideo an údair

C múinteoir an údair

D cara an údair

Cad é a mholann an tUasal Mac Giolla Rua do na daltaí ag deireadh an lá scoile? A dul abhaile go sábháilte

B dul ag aimsiú bonn le braiteoir miotail ar an trá

C arán a chaitheamh leis na healaí

D dul ag tochailt sa ghairdín

Cé acu scannán atá luaite sa sliocht a bhaineann leis an tseandálaíocht? A Neighbours

B Raiders of the Lost Ark

C Back to the Future

D Cliftonville

Cá mhéad eala, thart fá, atá le fáil sna hOibreacha Uisce? A thart fá 30 nó 40

B thart fá 40 nó 50

C thart fá 50 nó 60

D thart fá 60 nó 70

1

2

3

4

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

6

Cad é seoladh an údair? A 14 Bóthar Cliftonville

B 14 Ascaill na Coillearnaí

C 14 Cathair Cheilte

D 14 Oibreacha Uisce

Nuair a thuirlingíonn na healaí ar an loch, A cuireann sé heileacaptar ag éirí san aer i gcuimhne don údar.

B cuireann sé eitleáin chogaidh ag teacht isteach go talamh i gcuimhne don údar.

C cuireann sé stoirm ghaoithe i gcuimhne don údar.

D cuireann sé lear mór beach i gcuimhne don údar.

Cad is ciall le ‘dul ó sholas’ ar líne 57? A chuaigh an t-údar amach sa ghile

B bhí an ghrian ag éirí go hard sa spéir

C bhí sé ag éirí dorcha

D bhí lán gealaí ann

Cé acu an focal séimhithe ar líne 55? A oíche

B sheomra

C amharc

D amach

5

6

7

8

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

7

Cad is ciall leis an fhocal ‘rífheiliúnach’ ar líne 7? A an-difriúil

B an-chosúil

C an-fhóirsteánach

D an-éagsúil

Cad is ciall leis an fhrása ‘dheamhain faic a fuair mé’ ar líne 22? A Fuair mé cnámha vaimpír.

B Ní bhfuair mé an rud a bhí mé ag cuardach.

C Fuair mé corr rud.

D Ní bhfuair mé rud ar bith.

9

10

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

8

Tá meancóga litrithe sa sliocht seo. Ar gach líne uimhrithe tá meancóg amháin ann nó níl meancóg ar bith ann. Aimsigh an grúpa focal leis an mheancóg ann agus marcáil a litir ar do leathanach freagraí. Muna bhfuil meancóg ar bith ann, roghnaigh N ar do leathanach freagraí.

Loch Glas

Tá brón an domhain orm a chloisteáil go bhfuil sibh ag dull a fholmhú Loch Glas agus é a líonadh le coincréit. Seo an ghnáthóg nádúrtha de na céadta cineálacha difriúla éan, amfaibiach, feithidí agus éisc. Ní bheidh áit ar bí le dul ag na hainmhithe seo. Tá sé de dhualgas orain gnáthóg nádúrtha na gcréatúr seo a chaomhnú. Is iomaí tráthnóna agus deireadh seachtaine a caith mé sa Pháirc Ghlas, ag baint sult mór as an fhiadhúlra. Ní iomaí áit atá fágtha ina dtig linn sult a bhain as an fhiadhúlra ina ghnáthóg nádúrtha. Má líontar Loch Glas, ní bhédh an Pháirc Ghlas chomh suimiúil céanna agus ní rachaigh daoine ann a thuilleadh, déanfar áit tréigthe di agus spreagfaidh sé graifítí agus loitiméireacht. Ná lion ár loch glas galánta le do thoil.

11 A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

9

Léigh an sliocht seo agus freagair na ceisteanna ar na leathanaigh a leanas ina dhiaidh. Má tá focail ar bith ann nach dtuigeann tú, seans go bhfaighidh tú iad sa Ghluais ag deireadh an leabhráin.

An Colasaem

Amfaitéatar ollmhór a bhí sa Cholasaem, is é sin ionad siamsa poiblí, a tógadh

go díreach i lár na Róimhe, san Iodáil. Thosaigh an tógáil i 72AD agus

críochnaíodh é i 80AD, thóg beagnach 60,000 sclábhaí é. Bhí suíocháin ann do

45,000 den lucht féachana ann, ach thiocfadh leis 70,000 a choinneáil san

iomlán. Is foirgneamh ubhchruthach é, tá sé 189 méadar ar fad agus 156

méadar ar leithead, le bonn-achar de 24,000m² agus airde breis agus 48

méadar. Tá thart fá 80 bealach isteach aige. Tagann an focal amfaitéatar ó na

focail Laidin ‘ampi’ a chiallaíonn ‘ar an dá thaobh’ agus ‘theatron’ a chiallaíonn

‘áit radhairc’. Tháinig an t-ainm Colasaem ón dealbh ollmhór de Néaró a sheas

taobh leis an staid darb ainm ‘Colossus Néaró’.

Tháinig daoine chuig an Cholasaem le haghaidh siamsa, mar a thagann siad

chuig staideanna peile sa lá atá inniu ann. Thiocfadh le duine ar bith dul ann,

agus bhí cead isteach saor in aisce ann. Agus iad ann, thiocfadh le daoine

amharc ar réimse leathan d’imeachtaí, ina n-áirítear troideanna gliaire, rása

carbad, seilg ainmhithe, drámaí, cathanna mara bréagacha, athachtuithe de

chatha cáiliúla agus básuithe.

Tagann an focal ‘gliaire’ ón Laidin agus ciallaíonn sé fear claímh. Ba throdaithe

armtha iad na gliairí a thug siamsa don lucht féachana trí throid a dhéanamh le

gliairí eile, ainmhithe fiáine nó coirpigh a daoradh chun báis. Ba sclábhaithe iad

an chuid is mó de na gliairí ach bhí saoránaigh eile ann a bhí sásta páirt a

ghlacadh in imeachtaí san airéine. Tharla catha idir fir agus ainmhithe fiáine ar

mhaithe le siamsaíocht. Go deimhin, is iomaí duine a caitheadh chuig na leoin.

Rinneadh athachtú de chathanna mara tríd an Cholasaem a líonadh le huisce le

cuma na farraige a chur air. Is iomaí duine a fuair bás sna cathanna seo.

Ba é an t-Impire Veaspáisian a d’ordaigh tógáil an Cholasaeim, agus bhí an-

mheas ag na daoine air dá bharr. Thóg na Sean-Rómhánaigh rudaí a

1

5

10

15

20

25

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

10

mhairfeadh. D’úsáid ailtirí Veaspáisiain coincréit sa dóigh is go dtógfaí go gasta

agus go saor é. Cuireadh cloch, marmar agus aolchloch mar aghaidh ar an

choincréit.

Is mór an damáiste a rinneadh don Cholasaem thar na blianta agus níl an

chuma chéanna air is a bhíodh. Ar an drochuair, thit codanna de mar gheall ar

chreatha talún. Glacadh an aghaidh mharmair s’aige le Baisleac Naomh

Peadar agus leachtanna eile a thógáil. Ghoid robálaithe cloiche marmar ar bith

a bhí fágtha lena dhíol nó le dó in áitheanna aoil le mortar agus suimint a

dhéanamh

Freagair na ceisteanna seo le do thoil. Amharc ar an sliocht arís más gá. Ba chóir duit an freagra is fearr a roghnú agus é a mharcáil ar do leathanach freagraí.

Cárb as a dtagann an focal ‘amfaitéatar’ ar líne 7? A an Laidin

B an Ghaeilge

C an Iodailís

D an Ghréigis

Cén rud thíos nach bhfeicfeá ag an Cholasaem? A troideanna gliairí

B iomáint

C seilg ainmhithe

D drámaí

21

22

30

35

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

11

Cad chuige ar líonadh an Colasaem le huisce ó am go ham? A chun é a ghlanadh

B lé créatúir na farraige a léiriú

C le cuma ba farraige a chur air

D le huisce óil a thabhairt do dhaoine nuair a bhí sé iontach te

Cé acu imeacht nádúrtha a bhí mar chúis le scrios de chuid den Cholasaem? A tuile

B gadaíocht

C creatha talún

D bolcán

Cá mhéad sclábhaí a thóg an Colasaem? A 45 míle

B 60 míle

C 70 míle

D 72 míle

Ainmníodh an Colasaem mar gheall ar dhealbh den Impire A Néaró

B Veaspáisian

C Colossus

D Peadar

23

24

25

26

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

12

Cad is ciall leis an fhocal ‘gliaire’ ar líne 14? A coirpeach olc

B sclábhaí bocht

C fear claímh

D iomaitheoir troda

Cé a d’ordaigh tógáil an Cholasaem? A ailtirí

B sclábhaithe

C Veaspáisian

D Néaró

Cé acu focal ón pharagraf deireanach atá ar comhchiall le ‘dochar’? A chuma

B chreatha

C damáiste

D robálaithe

Cé acu na hainmfhocail thíos ón 4ú paragraf? A Veaspáisian agus Cholasaem

B sean agus Rómhánaigh

C daoine agus cloch

D gasta agus saor

27

28

29

30

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

13

Cé a rinne troid sa Cholasaem mar ghliairí? A ainmhithe agus carbaid

B coirpigh agus ainmhithe

C sclábhaithe agus saoránaigh

D drámaí agus coirpigh

Cá mhéad ainmfhocal dílis atá ar líne 2? A 5

B 4

C 3

D 2

Cé acu an focal séimhithe ar líne 30? A Cholasaem

B mór

C rinneadh

D blianta

Cé acu an focal uraithe ar líne 27? A d’úsáid

B mhairfeadh

C ailtirí

D dtógfaí

32

33

34

31

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

14

Sa sliocht seo tá meancóga ann le ceannlitreacha agus poncaíochta. Ar gach líne uimhreacha tá meancóg amháin ann nó níl meancóg ar bith ann. Aimsigh an grúpa focal leis an mheancóg ann agus marcáil a litir ar do leathanach freagraí. Muna bhfuil meancóg ar bith ann, roghnaigh N ar do leathanach freagraí.

Bosca Taisce

Chuala Áine guth a seanmháthair ag teacht anuas chuici “A Áine, fan go bhfeicfidh tú an rud a fuair mé san áiléar!” Rith áine suas staighre chuig an áiléar agus trasna an urláir. “Cad é a fuair tú, a mhamó!” a d’fhiafraigh sí. B’iontach an loinnir a bhí i súile gorma mhamó. Goitse go bhfeicfidh tú. Ba le mo chol ceathrar, fear darb ainm harraí an bosca seo,” a d’fhreagair sí. Rinne Áine a bealach thart ar throscán málaí agus boscaí agus iad uilig clúdaithe le dusta. Damharc sí thar ghualainn a seanmháthair agus í ag oscailt an tseanbhosca. Rinne na hinsí fuaim aisteach nuair a doscail sí an clár go mall.

35 A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

A B C D

36

37

38

39

40

41

42

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

15

Léigh an sliocht seo agus freagair na ceisteanna ar na leathanaigh a leanas ina dhiaidh. Má tá focail ar bith ann nach dtuigeann tú, seans go bhfaighidh tú iad sa Ghluais ag deireadh an leabhráin.

Ag Troid Tinte

An Tús

Tá na chéad tagairtí do throid tinte luaite le linn Impire na Róimhe. Ag an am

seo, tugadh Fairtheoirí nó Bigilí ar throdaithe tinte. Bhain an jab s’acu le

coimhéad amach do thinte agus buicéid uisce a eagrú le tinte ar bith a bheadh

ann a mhúchadh. D’iompair na Fairtheoirí dréimirí agus cuaillí crúca a d’úsáid

siad le foirgneamh a leagan, rud a stopfadh scaipeadh na tine. Tugadh

toitbhearnaí orthu seo agus bhí siad úsáideach mar scar siad foirgnimh a bhí trí

thine ó fhoirgnimh eile sa dóigh is nach rachadh siad trí thine fosta. Bhí sé

riachtanach a leithéid de chóras d’Fhairtheoirí a bheith acu sa tSean-Róimh de

bharr go raibh na tithe sna codanna bochta den Róimh iontach cóngarach dá

chéile agus bhí siad déanta d’ábhar a bhí so-dhóite. I ndiaidh Tine Mhór na

Róimhe, shocraigh na Rómhánaigh ar shráideanna níos leithne a thógáil i

gcomhair le tithe a dhéanamh d’ábhair nach rachadh trí thine go réidh.

Ag Troid Tinte sa Bhreatain

Sa Bhreatain, thosaigh troid tinte eagraithe thart ar an am céanna a d’ionsaigh

na Rómhánaigh in 43AD. Amhail an Róimh, úsáideadh buicéid uisce le tinte a

mhúchadh. Nuair a d’imigh na Rómhánaigh, áfach, chuaigh troid na dtinte ar

ais chuig an seandóigh neamh-eagraithe. Os rud é nach raibh córas eagraithe

ann le troid in aghaidh tinte, dhóigh an iliomad baile go talamh le linn na

Meánaoise.

Árachas Tine

I ndiaidh do Thine Mhór Londain thart fá 80% de Londain a scrios, thug fear

darb ainm Nicholas Barbon an chéad árachas tine isteach. Chuir na daoine sin

a cheannaigh árachas tine don teach nó don ghnó s’acu comhartha, nó marc

tine, ar thosach an fhoirgnimh s’acu lena chur in iúl go raibh árachas acu agus

go raibh cead acu an bhriogáid dhóiteáin a úsáid dá bharr. Muna raibh árachas

tine ag foirgneamh, d’fhágfadh an bhriogáid dhóiteáin an foirgneamh le dó, ach

1

5

10

15

20

25

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

16

ab é má bhí sé taobh le foirgneamh a raibh árachas aige. Más amhlaidh sin,

mhúchfadh an bhriogáid dhóiteáin an tine sa dóigh is nach spréifí é béal dorais

chuig an foirgneamh a raibh árachas aige.

Briogáidí Dóiteáin Chathrach

Bhunaigh Barbon a bhriogáid dhóiteáin féin leis an oiread éileamh a bhí a

dhéanamh ag daoine a laghdú. Go gairid ina dhiaidh, thosaigh cuid mhór

comhlachtaí eile ag bunú briogáidí dóiteáin agus ag soláthar árachais. Sna

1800í, bunaíodh briogáidí dóiteáin cearta. Bhí an chéad cheann ann i nDún

Éideann in 1824, an dara ceann i Manchain in 1826. In 1833, tháinig

comhlachtaí árachais tine le chéile le Foras Troda Tine Londain a bhunú.

D’oibrigh na trodaithe tine go páirt-aimseartha agus ní bhfuair siad tuarastal

rialta. I ndéanta na fírinne, bhí an t-ádh ar na trodaithe tine seo íocaíocht bheag

a fháil agus deoch a fháil leis an tart s’acu féin a mhúchadh. Ag an am seo, ní

raibh sna hinnill dhóiteáin ach pumpaí uisce soghluaiste tarraingthe ag capaill.

Freagair na ceisteanna seo le do thoil. Amharc ar an sliocht arís más gá. Ba chóir duit an freagra is fearr a roghnú agus é a mharcáil ar do leathanach freagraí.

Cá huair a bhí an chéad tagairt de throid tinte luaite? A sa tSean-Ghréig

B le linn Impire na Róimhe

C i Londain sa mheán-aois

D in Éirinn le linn na gCeilteach

Cad é a tugadh ar throdaithe tine sa tSean-Róimh? A Bigilí

B toitbhearnaí

C Barbonaí

D bríogáidí tine

43

44

30

35

40

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

17

Cad chuige a raibh riosca níos mó de thine ann sa tSean-Róimh? A bhí Fairtheoirí acu

B bhí sráideanna níos leithne acu

C rinne siad foirgnimh ó ábhair nach ndeachaigh trí thine

D bhí na tithe iontach cóngarach dá chéile agus déanta d’ábhair shódhóite

Cá mhéad don Londain a scriosadh sa Tine Mhór? A 10%

B 20%

C 40%

D 80%

Cad é an rud é marc tine? A comhartha a léiríonn go bhfuil árachas tine ag foirgneamh

B trodaí tine sa tSean-Róimh

C inneall feidhme a tharraingíonn capaill

D foirgneamh scriosta le scaipeadh tine a stopadh

Cá huair a bunaíodh Foras Troda Tine Londain? A 1833

B AD45

C 1666

D 1826

45

46

47

48

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

18

Cad chuige a mhúchfadh briogáid dóiteáin tine ar fhoirgneamh nach raibh árachas aige? A le daoine a shábháil

B mar sin an rud ceart le déanamh

C le deimhniú nach spréifí an tine béal dorais

D mar gur sin an jab s’acu

Cad é an teicnic le troid a dhéanamh in éadan tine a thug na Rómhánaigh go Breatain? A ag úsáid buicéad

B toitbhearnaí a dhéanamh

C árachas tine a bheith acu

D companachtaí Fairtheoirí a chruthú

Cé acu focal sa chéad pharagraf a bhfuil an chiall is cóngaraí aige do ‘tine a chur as’? A tugadh

B mhúchadh

C rachadh

D riachtanach

Cad is ciall leis an fhrása ‘tuarastal rialta’ ar líne 38? A pá reatha

B an trealamh ceart

C cuid mhór creidmheasa

D a lán bia

49

50

51

52

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

19

Cé acu an aidiacht ar líne 9? A bheith

B chóras

C riachtanach

D acu

Cé acu am t-ainmfhocal dílis ar líne 17? A Nuair

B chuaigh

C dtinte

D Rómhánaigh

Cé acu an cónasc ar líne 38? A go

B ní

C na

D agus

54

55

53

Gabh ar aghaidh chuig an chéad leathanach eile

20

Ceisteanna Ginearálta

Leis na ceisteanna seo a fhreagairt, seans go mbeidh ort smaoineamh ar na sleachta atá léite agat. Amharc siar orthu más gá. Amharc ar an Chlár fosta ag tús an leabhráin agus ag an Innéacs, Gluais agus Leabharliosta ag deireadh an leabhráin más gá.

Cé acu an cur síos is fearr ar iris? A foilseachán le liosta cuimsitheach rudaí, eagraithe go sisteamach de ghnáth

B foilseachán rialta le hailt agus léaráidí, a bhaineann le topaic ar leith

C foilseachán priontáilte le leathanaigh fhillte gan stáplaí a chuimsíonn an nuacht

D leabhar ina gcoinníonn duine taifead rialta d’imeachtaí agus eispéiris s’acu Cad chuige innéacs? A le focail dheacra nó casta a mhíniú

B le focail speisialta a liostáil

C le tagairt a thabhairt do chodanna ar leith sa leabhar

D le tagairt a thabhairt do leabhair eile a bhaineann leis an ábhar céanna Cé acu dhá fhocal thíos ar hómafóin iad? A mór agus beag B muc agus banbh C fhios agus is D bosóg agus buile Cé acu focail a thugann an aimsir fháistineach de ‘faigh’ agus ‘téigh’? A gheobhaidh agus rachaidh B faighidh agus téifidh C fuair agus chuaigh D faigheann agus téann Sa cheist seo caithfidh tú an focal is fearr a roghnú leis an abairt a chomhlánú sa dóigh is go bhfuil ciall léi. Roghnaigh ceann amháin de na freagraí agus marcáil an litir ar do leathanach freagraí Cuir ort do chóta, tá sé iontach fuar fuair fóir faobhar inniu.

56

57

58

59

60

DEIREADH NA TEISTE

A B C D

21

Gluais amfaitéatar foirgneamh ollmhór le hairéine sa lár ina gcuirtear seónna

nó léirithe ar fáil don lucht féachana

árachas íocaíocht rialta a thabhairt sa dóigh is go bhfaigheann tú tacaíocht nó aisíoc má tharlaíonn drochrud

bigil duine a choimhéad amach do thinte sa tSeán-Róimh

gliaire iomaitheoir a bhíonn ag troid chun báis ar son siamsa dhaoine eile

rífheiliúnach go díreach ceart, an-fhóirsteanach ar fad

seandálaíocht foghlaim faoin stair agus an saol trí iontais, cnámha agus earraí a aimsiú ón talamh

tuarastal pá, an t-airgead a fhaigheann duine as jab a dhéanamh

Leabharliosta Shaun Taylor, Cathair Cheilte Bhéal Feirste, 1991

Teist Chleachta Gaeilge GL, An Loch Glas, 2013

Teist Chleachta Gaeilge GL, An Colasaem, 2013

Marcia Vaughan, Scéalta sna Cuilteanna, 2001

Teist Chleachta Gaeilge GL, Ag Troid Tinte, 2013

Innéacs Béal Feirste lth. 3

boscaí lth. 14

Colasaem lth. 8

lochanna lth. 7

tinte lth. 15

1

Teist Gaeilge 42

Marcáil na boscaí le líne thanaí chothrománach mar seo: A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

N N N N N N N N N N

A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

A A A A

B B B B

C C C C

D D D D A A A A A A A A

B B B B B B B B

C C C C C C C C

D D D D D D D D

N N N N N N N N

A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

A A A

B B B

C C C

D D D A A A A A

B B B B B

C C C C C

D D D D D

2 3 4 5 6 7 8 9 10 1

12 13 14 15 16 17 18 19 20 11

22 23 24 25 26 27 28 29 30 21

32 33 34 31

36 37 38 39 40 41 42 35

44 45 46 47 48 49 50 51 52 43

54 55 53

57 58 59 60 56

2

Teist Gaeilge 42 - Freagraí

Marcáil na boscaí le líne thanaí chothrománach mar seo: A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

N N N N N N N N N N

A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

A A A A

B B B B

C C C C

D D D D A A A A A A A A

B B B B B B B B

C C C C C C C C

D D D D D D D D

N N N N N N N N

A A A A A A A A A A

B B B B B B B B B B

C C C C C C C C C C

D D D D D D D D D D

A A A

B B B

C C C

D D D A A A A A

B B B B B

C C C C C

D D D D D

2 3 4 5 6 7 8 9 10 1

12 13 14 15 16 17 18 19 20 11

22 23 24 25 26 27 28 29 30 21

32 33 34 31

36 37 38 39 40 41 42 35

44 45 46 47 48 49 50 51 52 43

54 55 53

57 58 59 60 56