1

Tema :Forca dhe levizja ne jeten e perditshme

Mjetet e punes: Llozi(gershere,pinceta,peshorja);rrotull e palevizshme dhe e levizshme;cikrik;interneti

Qellimi I punes:Te njehsojme forcat dhe levizjet qe kryhen gjatejetes se perditshme.

2

Forca

3

Në fizikë, koncepti i Forcës përdoret për të shpjeguar çdo ndikim, i cili shkakton nxitimin (përshpejtimin) e një trupi të lirë. Forca gjithashtu mund të përshkruhet me anë të koncepteve intuitive si shtytja ose tërheqja të cilat shkaktojnë që njëobjekt me masë të ndryshojë shpejtësinë e tij (kjo përfshin rastin kur trupi fillon të lëvizë nga një gjëndje prehjeje), d.m.th tëpërshpejtohet, ose që mund të shkaktojë një objekt fleksibël të shtrembërohet. Një forcë e zbatuar mbi një trup ka njëmadhësi dhe një drejtim, çka tregon se ajo është një madhësi vektoriale. Ligji i dytë i Njutonit mund të formulohet për tëpohuar se një objekt me një masë konstante do të përshpejtojhet në proporcion të drejtë me forcën e plotë që vepron mbitë dhe në proporcion të zhdrejtë me masën e tij, ky ligj është një përafrim që prishet kur trupi i afrohet shpejtësisë së dritës. Formulimi origjinal i Njutonit është i saktë, dhe nuk prishet për shpejtësitë relativiste: ky version pohon se forca e plotë qëvepron mbi një objekt është e barabartë me shkallën e ndryshimit të impulsit.Koncepte të lidhura me forcat përshpejtuese përfshijnë forcën shtytëse - çdo forcë e cila rrit shpejtësinë e objektit, rezistencën e ajrit - çdo forcë që zvogëlon shpejtësinë e një objekti, dhe momentin e forcës -- tendencën e një force tëshkaktojë ndryshimin e shpejtësisë rrotulluese rreth një boshti. Forcat të cilat nuk veprojnë në mënyrë uniforme në të gjithapjesët e trupit shkaktojnë stres mekanik , një term teknik që përdoret për ndikimet që shkaktojnë deformime mekanike tëtrupit. Ndërsa stresi mekanik mund të aplikohet në mënyrë të vazhduar mbi një objekt të ngurtë, duke e deformuargradualisht atë, stresi mekanik në një lëng përcakton ndryshimet e tij të shtypjes dhe vëllimit. Gabim referencash: Duke mbyllur </ref> mungon për etiketën <ref> Me fillimin e Iluminizmit, Isak Njutoni korrigjoi këto keqkuptime me anë të njëanalize matematikore që mbeti e pandryshuar për rreth treqind vjet. Me fillim të shekullit të 20, Ajnshtajni zhvilloi një teorirelativiteti që parashikoi në mënyrë korrekte veprimin e forcave mbi objekte, me rritjen e vrullit (impulsit) afër shpejtësisësë dritës, si dhe gjithashtu dha një shpjegim të "forcave" të prodhuara nga gravitacioni dhe inercia.Me njohuritë moderne në mekanikën kuantike dhe me aksesin në teknologjinë që mund të përshpejtojë thërrmijatbërthamore afër shpejtësisë së dritës, fizika bërthamore ka hartuar një Model Standart për të përshkruar forcat midis grimcave më të vogla se atomet. Modeli Standart parashikon se shkëmbimi i thërrmijave të quajtura bozonet standarte janëmjetet themelore me të cilat forcat emetohen dhe absorbohen. Vetëm katër bashkëveprime themelore janë të njohura dertani: duke i renditur në mënyrë nga forca më e fortë tek ajo më e dobët, ato janë: Forca e fortë, elektromagnetizmi, forca e dobët, dhe forca gravitacionale . Eksperimente observuese të fizikës bërthmore të energjisë së lartë të bëra gjatë viteve1970 dhe 1980 konfirmuan se forcat e dobët dhe elektromagnetike janë shprehje e një bashkëveprimi themelor elektro tëdobët .

forca rezistente dhe forca motorreNe skemat e makinave te thjeshta teparaqitura eshte shenuar forca levizeseF(forca qe ve ne levizje makinen)dheforca rezistente R,qe mund te jete prshpesha e trupit qe do te ngrihet.Ne figure eshte shenuar kushti I ekuilibrit teforcaveFdheR qe eshte rrjedhoje e ligjitte ruajtjes se momentit te forcave.Eshtee lehte te vertetohet se ne cdo makine,kur mungojne forcat e ferkimit puna e forces levizese(Al eshte e barabarte me

punen e forces rezistente(Ar ).Asnje makinesado e persosur te jete,nuk mund te jape fitimne pune.Ky pohim quhet parimi I ruajtjes se punes ose rregulla e arte e mekanikes per rrotullen e levizshme.Le ta vertetojmekete.Supuzojme se gjate kryerjes se punesmungojne forcat e ferkimit.Kushti I ekuilibrit terrotulles eshte:

R

R•r=F•2r;nga ku:F=-----.

2

Kur plotesohet ky kusht ,rrotulla qendron ne prehje ose leviz ne menyre te njetrajtshme.Kur ngarkesa ngrihet ne nje lartesi h pika e zbatimit te forces F eshte zhvendosur me 2h.Keshtu puna e forces

R

levizese eshte:Al=F•2h= ---- •2h=R•h

2

.Kurse puna e forceces rezistente

eshte:Ar=R•h.Sic shihet me te vertete Ar=Al

4

Makinat e thjeshta

5

Makina menaxhon fuqinë për të kryer një detyrë, shembujt përfshijnë, njësistem mekanik, sistem informatik, sistem elektronik, dhe një makinëmolekulare. Në përdorim të përbashkët, që do të thotë është një pajisje që ka pjesë të cilat kryejnë ose të ndihmojnë në kryerjen e çdo lloj pune. Një makinë e thjeshtë është një pajisje që transformon drejtimin ose shkallën e një force.

Fjala "makinë" e ka preardhjen nga gjuha latine, fjala machina [1], e cila rrjedhnga Doric Greek μαχανά (machana), Ionic Greek μηχανή (mechane) "shpikje, makinë, motor"[2] dhe forma μῆχος (mechos), "do të thotë, të përshtatshme, mjet

Makinat e thjeshta jane:llozi;rrotullat;cikriku;rrafshi I pjerret;pyka dhe vidha.

Miresia e njemakine

Nuk eshte gjithmone e lehte te ngrihentrupat e rende duke shfrytezuar vetemmuskujt ;ne mjaft raste kerkohen teperdoren mekanizma e makina per keteqellim.Ne pergjithesi quhet makine e thjeshte ne mekanizem qe sherben per te baraspeshuar ose mposhtur nje force (e quajtur force rezistente )duke zbatuarnje force tjeter me madhesi ose drejtimte caktuar (e quajtur force motore).

Raporti I forces rezistente me ate motore,quhet miresi e makines.

Forca rezistente

Miresia=------------------------

Forca motorre

6

7

Shembull 1 :Nese per te ngritur nje trup me mase 1ooo N me nje lloz duhet te

zbatohet1000

forca prej 200 N,miresia e tij eshte e barabarte me -------=5200

Natyrisht perdorimi I makines eshte aq me interes ,sa me e vogel te jete forca e zbatuar ne krahasim me ate rezistente.Nje makine eshte e leverdisshme nese miresia eshte me e madhese 1;ajo eshte e paleverdisshme nese miresia eshte me e vogel se 1.

Llozi (leva) Llozi është trupi i ngurtë në formë shufre me anën e të cilit me forcë më të vogël fitohet pune më e madhe. Te çdo lloz dallojmë pikën

e mbështetjes, pikën zbatuese te forcës dhe pikën zbatuese te peshës. Largësia prej pikë se veprimit te forcës deri te pika mbështetësee llozit quhet krahu i forcës, ndërsa pjesa e llozit prej pikës mbështetëse te pika e veprimit te e peshës quhet krah i peshes.

Pamvarsisht nga fakti se ç'pozitë ka pika e mbështetjes kundrejtë pikës zbatuese të forcës dhe të peshës llozi mund të jetë dykrahëshdhe njëkrahësh.

Llozi është dykrahësh në qoftë se pika mbështetëse ndodhet ndermjet pikës zbatuese te forcës dhe peshës. Nëse krahu i forcës dhekrahu i peshës janë te barabarta, atëhere llozi dykrahësh është barabrinjës. Llozi është njëkrahësh kur pika mbështetëse ndodhet nënjë anë të pikës zbatuese të forcës dhe peshës. Te ky lloz krahu i forcës çdoherë është më i madh se krahu i peshës nga del se me anëne llozit njëkrahësh mund të kursehet më shumë në forcë se me të njejtin lloz kur ai të përdoret si lloz dykrahësh.

Edhe te llozi shkruhet mardhënia sikurse edhe te rrafshi i pjerrët i cili këtu e ka formen: Fp=Qq ose F/Q=p/q ku, F- është forca, p-krahu i forcës, Q- pesha dhe q- krahu i peshës.

Llozi është në ekuilibër në qoftë se prodhimi i forcës dhe krahut të saj është i barabartë me prodhimin e peshës dhe krahut të saj apomomenti statik i forcës me momentin statik te peshës.

Parimi i llozit zbatohet në një numër të madh rastesh si dhe në praktikën e përditshme, për shembull, tek gërshëret, pincetat, thyesjae arrave, mjetet e ndryshme për prerje, hapje, mjete për ndrydhje etj. Te gjitha llojet e loozit bëjnë pjesë në makina të thjeshta. Makina të thjeshta quhen veglat e punës ose edhe një trup me atë të të cilëve me forcë të vogel përvetësohet punë më e madhe.

Për llozin dhe për të gjitha makinat e thjeshta vlen ligji i ruajtjes së punës i cili thotë: Puna e forcës është e barabartë me punën e peshës. Me ketë përkufizim i cili shpreh ligjin e ruajtjes së punës është e lidhur rregulla e artë e mekanikës, e cila shprehet: Duke përdorur llozin si makinë të thjeshtë nuk përfitohet në punë, por kursehet në rrugë, d.m.th. aq sa kursehet në forcë humbet në rrugë.

8

9

Llozi eshte nje makine e thjeshte ,mjaft e perhapur ne jeten e perditshme.Ai perbehet

nga nje trup I ngurte qe mund te rrotullohet rreth nje pike qe quhet pike mbeshtetje.

Forca motore Fm dhe ajo Fr rezistente,zbatohen ne largesite bm dhe br nga pika e

mbeshtetjes.Ne menyre qe llozi te jete ne baraspeshe,duhet qe momentet e forcave

vepruese te jene te barabarte ne madhesi por te kundert ne kah,pra duhet permbushur

barazimi:Fm × bm = Fr × br.Ne varesi nga vendodhja e pikes mbeshtetese ne lidhje

me dy forcat,dallohen tri lloje llozi te pare:I llojit te pare;I llojit te dyte;I llojit te trete.

Llojet e llozeve

10

PeshorjaPeshorja me krahe te barabarte ehte nje llozI llojit te pare.Pikat e zbatimit te forcave janete baraslarguara nga pika mbeshtetese(pikae mberthimit).Mbi njeren prej pjatave eshtevendosur nje trup me peshe P1 ,mbi pjaten

tjeter nje gur me peshe P2 qe sherben per te

baraspeshuar trupin me rendese te panjohur.

Ne kushtet e baraspeshes ,ka vend barazimi:P1 ∙

b1=P2 ∙ b2,qe nga rezulton : P1=P2 sepse b1=b2 .

Meqenese rendesa eshte ne perpjesetim te drejteme masen,edhe te dy masat jane tebarabarta;peshorja eshte nje instrument qe mat

masen e trupave. . Si vegël peshuese, janëpërdorur për të parën herë peshoret me ngarkesa metali si kundërpeshë e masës qëduhej matur në Egjipt diku rreth vitit 3000 p.e.sonë.

11

Barazimi qe shpreh kushtin e ekuilibrit tellozit.

Ne baze te rregulles se momenteve ,kur llozi eshte ne ekuiliber kemi:M(F1)+M(F2)=0 oseF1•l1-F2•l2=0,ku F1 e l1 dhe F2 e l2 jane madhesite e forcave vepruesedhe krahet respektive te tyre ndajboshtit te rrotullimit.Nepergjithesi forcat vepruese , si F1 quhen forca levizese dheshenohen FL ndersa forcat qeduhet te perballen si F2 quhenrezistente dhe shenohenFR.Nderkohe krahet respektive l1 dhe l2 shenohen me d1 dhe d2 .Ne keto rrethana barazimi merrformen : FL•d1-FR=0 OseFL•d1=FR•d2 .

Barazimi shpreh kushtin e ekuilibrit tellozit. 12

RrotullaRrotulla na ndihmon te ngremë trupa.

Rrotulla është një makine e thjeshte e cila na ndihmon ne kryejmëpune. Tek llojet e rrotullave dallohen dy te tilla : Rrotulla e lëvizshme (e lire) dhe ajo e palëvizshme.

Gjate ngritjes se trupit me rrotullën e palëvizshme, forca lëvizëseFl është e barabarte me forcën e rëndesës G te trupit.

Fl = G

Gjate ngritjes se trupit, e rrotullën e lire, forca lëvizëse Fl është dyhere me e vogël se forca e rëndesës G te trupi.

Fl = 1/2 G

13

14

Rrotulla formaohet nga nje disk(prej druri apo metali)qe rrotullohet rreth nje boshti dhe kalon

ne nje bosht te mberthyer (fiksuar) ne nje mbajtese te ngurte.Ne pjeen e jashtme te diskut

ndodhet nje kanl ,ne te cilin vendoset litar.Ne njerin skaj te litarit zbatohet forca e rezitences

(prsh pesha qe duhet ngritur) dhe ne skajin tjeter forca motore.

Rrotulla e palevizshme lejon te mposhtet nje force duke zbatuar nje tjeter me te njejtin

madhesi .Ky rast eshte I leverdisshem pasi forca motore mund te merret si nje lloz I llojit te

pare:pika mbeshtetese ,ne fakt,ndodhet ne qendren e rrotullimit dhe krahet e forcave jane te

barabarte.

Rrotulla e levizshme.Ajo mund te merret nje lloz I llojit te dyte:pika mbeshtetese ndodhet ne

piken O,nje nga pikat ne te cilen litari eshte tangent me rrotullen.Ne kete rast ,rrotulla eshte e

leverdisshme(forca dyfishohet) sepse krahu I forces rezistente eshte sa gjysma e krahut te

forces motore.Rrotulla e levizeshme perdoret kur eshte e nevojshme te ngrihen pesha te

renda(ashensori,teleferiku,vinca etj.)

Rrotulla e levizshme dhe e palevizshme

15

Cikriku

16

Cikriku eshte nje cilinder prej druri për të mbështjellë fillin e leshit, të pambukut etj.; pjesa e një

makine, e cila rrotullohet për të dredhur fillin. Dorëza e çikrikut Mjet i përbërë nga një rreth që

rrotullohet zakonisht me këmbë dhe që përdoret për të dredhur me dorë. Reparti i çikrikëve. Dredh

me çikrik.

Mjet për të nxjerrë ujë nga pusi, i përbërë prej një boshti ku mbështillet litari i kovës, prej dy

kryqeve në të dy anët për ta rrotulluar me duar dhe prej dy drurëve mbështetës në anë të grykës së

pusit. Çikriku i pusit. Mbledh litarin në çikrik. Lëshoj çikrikun. Nxjerr me çikrik.

Mekanizëm i thjeshtë për të ngritur pesha, i përbërë nga një rrotë me kanal të thellë përreth dhe

nga litari me çengel në fund; makara; rrota e këtij mekanizmi. Litari i çikrikut. Ngre me çikrik. Ul

çikrikun. Del litari nga çikriku.

Rrotë e vogël penjsh. Një çikrik pe.

Mjet për të ujitur, i përbërë nga një rrotë e madhe druri me fletë dhe me kova të vogla, që

rrotullohet nga rrjedha dhe e ngre ujin për t’u derdhur në një lug; rrotë uji. Çikrik ujitës. Rrota e

çikrikut. Fletët e çikrikut. Ujit me çikrik.

I ka luajtur (i ka ikur) çikriku nuk është në rregull nga mendtë, nuk e ka mendjen në vend.[1]

17

Cikriku eshte mekanizmi I treguar ne figuren 5.Ai perbehet nga nje

cilinder ne te cilin eshte mbeshtjelle nje litar.Forca rezistente zbatohet ne

njerin skaj te litarit(krahu I saj eshte br),forca motorre zbatohet ne nje

doreze me gjatesi bm e cila rrotullon cilindrin.Duke rrotulluar dorezen

,litari mbeshtillet rreth cilindrit dhe ngre peshen vertikalisht

lart.Meqenese krahu I forces motore eshte me I madh se ai I forces

rezistente ,kjo makine eshte e levediseshme.Cikriku lejon te ngrihen

trupa te rende duke ushtruar forca te vogla.

cikriku

18

19

20