ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟ ΣΤΡΑΤΟY

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ

Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Ο Ε Ρ Γ Ο

1999-2009

ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Αθήνα, 9 Δεκεμβρίου 2009

2

Εισαγωγικό σημείωμα

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, στις 9 Δεκεμβρίου 2009, παρουσίασε το

εκδοτικό της έργο για τη δεκαετία 1999-2009, σε εκδήλωση που πραγματο-

ποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου παρουσία του Αρχη-

γού του Γενικού Επιτελείου Στρατού Αντιστρατήγου Φραγκούλη Φράγκου

και της στρατιωτικής ηγεσίας.

Το σύνολο των εκδόσεων που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της εκδή-

λωσης συνιστά μια προσπάθεια της Διεύθυνσης να καλύψει πτυχές της

νεότερης ιστορίας τής Ελλάδας που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη

στρατιωτική ιστορία της.

Κινητήριο μοχλό της εκδήλωσης αποτέλεσε η μονογραφία με τίτλο «Η Συμ-

βολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο» του Υποστρατήγου ε.α. Γεωρ-

γίου Βασιλείου. Η συγκεκριμένη έκδοση αναδεικνύει την ενεργό παρουσία

της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το ρόλο της στην πολεμική προ-

σπάθεια των Συμμάχων κατά των δυνάμεων του Άξονα.

Οι λοιπές εκδόσεις καλύπτουν γενικές θεματικές που κυρίως αφορούν την

ιστορία της οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού από την αρχαιότητα μέχρι

τις μέρες μας και την πολεμική δράση μονάδων του Στρατού κατά τη διάρ-

κεια του 20ού αιώνα.

Παρόμοιες θεματικές καλύπτονται από μια σειρά βιβλίων στην αγγλική

γλώσσα, ενώ παρουσιάστηκαν παράλληλα και δύο πολυμεσικές εκδόσεις,

που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Κοι-

νωνία της Πληροφορίας».

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, συνεχίζοντας το συγγραφικό της έργο, με

στόχο την πλήρη εκμετάλλευση του αρχειακού υλικού της, ευελπιστεί ότι η

μελέτη και η αξιοποίηση αυτών των εκδόσεων θα αποτελέσουν το έναυσμα

για περαιτέρω έρευνα και συγγραφή.

ΓΕΣ/ΔΙΣ

3

Χαιρετισμός Αντιστρατήγου Παναγιώτη Ζάρα,

Διευθυντή Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού

Κυρίες και κύριοι, εκ μέρους της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού σάς καλω-

σορίζω και σας ευχαριστώ για την παρουσία σας.

Πριν αναφερθώ στον κύριο σκοπό της παρουσίασης του εκδοτικού

έργου της ΔΙΣ των τελευταίων ετών, θεωρώ χρήσιμο να πω λίγα λόγια για

την ιστορία της και τη συνολική προσφορά της.

Η ΔΙΣ συγκροτήθηκε για πρώτη φορά ως Υπηρεσία του Υπουργείου

Στρατιωτικών στις 25 Σεπτεμβρίου 1887 με τίτλο «Τμήμα Στατιστικής Στρα-

τιωτικών Πληροφοριών και Τοπογραφίας». Το 1910 μετονομάσθηκε σε «Ι-

στορικά Αρχεία» και αργότερα σε «Γραφείο Πολεμικής Εκθέσεως». Στις 11

Ιανουαρίου 1952 συγκροτήθηκε ως αυτοτελής φορέας του ΓΕΣ με τον τίτλο

«Υπηρεσία Πολεμικής Εκθέσεως» και το 1954 μετονομάσθηκε σε «Διεύ-

θυνση Ιστορίας Στρατού», οπότε αναδιοργανώθηκε σε νέες βάσεις και ανέ-

λαβε ως κύριο έργο τη συγγραφή της πολεμικής ιστορίας του Ελληνικού

Στρατού.

Έως τώρα το συγγραφικό έργο της Διεύθυνσης υπερβαίνει τους

100 ιστορικούς τόμους και μονογραφίες. Τα έργα αυτά αποτελούν το πανό-

ραμα της σύγχρονης ελληνική πολεμικής ιστορίας και καλύπτουν, από τη

στρατιωτική κατ’ ελάχιστον πλευρά, όλα σχεδόν τα γεγονότα εντεύθεν του

1897. Αναλυτικά, οι ιστορικοί τόμοι φαίνονται στο τετράπτυχο που σας έχει

επιδοθεί, αλλά, όπως θα διαπιστώσετε, απουσιάζει η περίοδος 1944-49.

Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι για την περίοδο αυτή είχαν συγγραφεί

από τη ΔΙΣ πέντε τόμοι, οι οποίοι δεν κυκλοφόρησαν κατόπιν διαταγής του

Γενικού Επιτελείου. Η καταγραφή των γεγονότων της περιόδου έχει συμπε-

ριληφθεί στο τρέχον συγγραφικό έργο και, μαζί με ακόμη είκοσι μονογρα-

φίες, θα ολοκληρωθεί εντός της επόμενης διετίας.

Δε θα επεκταθώ στις άλλες δραστηριότητες της Διεύθυνσης. Πρέ-

πει όμως να εξάρω το σημαντικό έργο που υλοποιήθηκε από το προσωπικό

της τα τελευταία χρόνια και αφορά βεβαίως την ψηφιοποίηση του συνόλου

σχεδόν του αρχειακού υλικού. Απομένει η επιστημονική του τεκμηρίωση, η

οποία ήδη έχει αρχίσει, αλλά θα απαιτηθεί προσπάθεια αρκετών ετών για

να ολοκληρωθεί.

Στη συγγραφή της Στρατιωτικής Ιστορίας εφαρμόζονται οι σύγχρο-

νες επιστημονικές μέθοδοι και αρχές. Η καταγραφή και η ερμηνεία των

γεγονότων στηρίζεται σε πηγές απόλυτα εξακριβωμένες, πλήρως τεκμηρι-

ωμένες, κυρίως από το πρωτότυπο ιστορικό υλικό του οικείου Αρχείου. Το

4

Ιστορικό Αρχείο της Διεύθυνσης αποτελείται, κατά το κύριο μέρος του, από

στρατιωτικά έγγραφα αναμφισβήτητης εγκυρότητας και αντικειμενικότη-

τας, που παραθέτουν τα γεγονότα απαλλαγμένα από κάθε είδους υποκει-

μενική θεώρηση και συναισθηματική φόρτιση. Η έρευνα για τη συγγραφή

συμπληρώνεται με υλικό άλλων φορέων, όπως του Υπουργείου Εξωτερι-

κών, της Ακαδημίας Αθηνών, τα Αρχεία Προσωπικοτήτων, τα ημερολόγια

των πολεμιστών κ.λπ.

Για κάθε ιστορικό τόμο που ολοκληρώνεται, ακολουθείται συγκε-

κριμένη διαδικασία ελέγχου και εμπεριστατωμένη αξιολόγηση από επιτρο-

πή, η οποία συγκροτείται από ιστορικούς της Διεύθυνσης και της επιστημο-

νικής κοινότητας. Θεωρώ, επίσης, χρέος μου να αναφερθώ στη μεγάλη

συμβολή των συναδέλφων, οι οποίοι κατά καιρούς υπηρέτησαν ως ανα-

κληθέντες στην Υπηρεσία, καθ’ όσον το κύριο μέρος του συγγραφικού έρ-

γου οφείλεται σε αυτούς. Διευκρινίζω ότι η Διεύθυνση δεν είχε την τύχη,

πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, να διαθέτει πτυχιούχους ιστορικούς και κατό-

χους μεταπτυχιακών και διδακτορικών τίτλων όπως έχει σήμερα.

Αν και δεν είμαι ο πλέον κατάλληλος να μιλήσω για ιστορικά θέμα-

τα, παρόντων βεβαίως διακεκριμένων ιστορικών, επιτρέψτε μου να ανα-

φερθώ με λίγα λόγια στο διαχρονικό ρόλο της στρατιωτικής ιστορίας.

Είναι αλήθεια ότι, πολλές φορές με την πάροδο των ετών, η ιστο-

ρική μνήμη φθείρεται και οι θυσίες των λαών λησμονούνται. Η διατήρησή

της όμως, ως αναφαίρετο δικαίωμα κάθε λαού, αποτελεί πρώτιστο χρέος

των Ελλήνων, καθώς έχουν να επιδείξουν ένα παρελθόν πλούσιο σε λα-

μπρές σελίδες πολεμικής δόξας. Δεν είναι όμως μόνο το πρόσφατο ιστορικό

μας παρελθόν που προσδιορίζει αυτή την αναγκαιότητα ως χρέος, είναι και

η ιστορία της αρχαιότητας, αν θέλουμε βεβαίως να διεκδικούμε τη μοναδι-

κότητα ως κληρονόμοι του Μ. Αλεξάνδρου, της αρχαίας Αθήνας και Σπάρ-

της και γενικά ολόκληρης της ιστορίας μας. Άλλωστε και αυτή η λέξη «Ιστο-

ρία» προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα, την κοιτίδα όλων των επιστημών

και των τεχνών. Την πρώτη ευρύτατη έννοια της «έρευνας» διατηρεί η λέξη

«Ιστορία» στην περίφημη φράση που ανοίγει το αρχαιότερο από τα σωζό-

μενα έργα των Ελλήνων ιστορικών: «Ηροδότου Αλικαρνασσέως ιστορίης

απόδειξις ήδε».

Η μακραίωνη ιστορική πορεία της Ελλάδος βρίθει γεγονότων, τα

οποία, χάρη στο ιδιαίτερο περιεχόμενο και στην καθοριστική σημασία τους,

όχι μόνο σηματοδότησαν τη διαρκή ανέλιξη του έθνους, αλλά κατέστησαν

φωτεινά ορόσημα στον παγκόσμιο ιστορικό χωροχρόνο. Αυτή την ιστορία,

κάποιοι από τους γείτονές μας, στερούμενοι ιστορικού παρελθόντος, προ-

σπαθούν να οικειοποιηθούν με τον αδέξιο και άκομψο τρόπο των ψευδεπί-

γραφων επιχειρημάτων και των έωλων συνειρμικών απλουστεύσεων. Ευτυ-

χώς όμως, χάρη στην αδιαμφισβήτητη, υψίστου κύρους και αποδοχής ιστο-

5

ριογραφία, θεμελιωμένης στην κριτική εξέταση των πηγών, συνεπικουρού-

μενης και από άλλες συναφείς επιστήμες, η απόπειρα πλαστογράφησης όχι

μόνο απέτυχε, αλλά διέσυρε διεθνώς τους εμπνευστές της. Όλοι μας γνωρί-

ζουμε ότι η ιστορία είναι δύσκολη επιστήμη, καταδικασμένη όμως, αν θέλει

να εκπληρώνει την αποστολή της, να φθάνει στην αλήθεια μέσα από δύ-

σβατους δρόμους.

Δυστυχώς όμως, και στη χώρα μας, η αλήθεια δεν υπηρετείται απ’

όλους με ανιδιοτέλεια. Ειδικότερα, κάποιοι αυτοαποκαλούμενοι «ιστορι-

κοί», χωρίς να διαθέτουν την επιστημονική κατάρτιση και το ηθικό σθένος,

υποστηρίζουν θολές απόψεις που δεν τεκμηριώνονται από την ερευνητική

διαδικασία. Ευτυχώς, η καπηλεία της ιστορίας, με την προβολή της «νέας

άποψης», που αποσκοπεί, στην καλύτερη περίπτωση, στην ικανοποίηση

της προσωπικής τους ματαιοδοξίας, δεν αποτελεί ένα ρεύμα που διογκώνε-

ται. Είναι, τις περισσότερες φορές άλλωστε, τόσο ακαταμάχητα και παγκο-

σμίως αποδεκτά τα τεκμήρια της υπερτρισχιλιετούς πορείας των Ελλήνων

στο χρόνο, που οι στρατευμένες απόπειρες αποσιώπησης, ανακάλυψης

μιας νέας ερμηνείας και πλαστογράφησης οδηγούνται νομοτελειακά, αργά

ή γρήγορα, στην απόρριψη.

Για να κατανοήσουμε τη γνώση της ιστορίας δε φθάνει μόνο να

έχουμε στη διάθεσή μας γραπτά μνημεία προσεκτικά επιλεγμένα, χωρο-

χρονικά οριοθετημένα, προσδιορισμένα ως προς το είδος τους και σχολια-

σμένα ως προς την αξιοπιστία τους. Χρειάζεται ακόμη να είμαστε ικανοί να

τα ενεργοποιούμε, να αξιοποιούμε και να αντλούμε όλα τα διδάγματα που

μπορούν να μας δώσουν.

Η ΔΙΣ, από την πρώτη στιγμή που συγκροτήθηκε, αποτέλεσε έναν

αξιόπιστο φορέα συγκέντρωσης του πάσης φύσεως αρχειακού υλικού και

αξιοποίησης όλων των απαραίτητων τεκμηρίων για την αντικειμενική συγ-

γραφή της στρατιωτικής ιστορίας, μιας ιστορίας άρρηκτα συνδεδεμένης με

την πορεία του Έθνους, απέχοντας από οποιουδήποτε τύπου εννοιολογικές

διαμάχες, και το σκοπό αυτό θα συνεχίσει να υπηρετεί. Εξάλλου, μέσα από

τη μελέτη των μεγάλων ιστορικών γεγονότων, προέκυψαν οι αρχές της πο-

λεμικής τέχνης, οι οποίες παραμένουν αναλλοίωτες.

Ειδικότερα για τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, η εμπεριστα-

τωμένη γνώση της στρατηγικής και τακτικής που εφαρμόσθηκε στο παρελ-

θόν τούς προσφέρει τις απαραίτητες γνώσεις και τα διδάγματα για να βελ-

τιώσουν τις επαγγελματικές τους ικανότητες, να κατανοήσουν το περιπε-

πλεγμένο ευρύτερο γεωστρατηγικό περιβάλλον και να κατανοήσουν τις

διαχρονικά απαράλλακτα όμοιες τακτικές και επιδιώξεις των ισχυρών του

πλανήτη.

6

Όμως η έρευνα και η επιστημονική μελέτη πρέπει να ολοκληρώνο-

νται με ένα σύγγραμμα. Αυτό έπραξε και ο Υποστράτηγος Γεώργιος Βασι-

λείου με το βιβλίο «Η Συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο»,

αποτέλεσμα επίπονης και επισταμένης ερευνητικής προσπάθειας. Την έκ-

δοση αυτή, όπως και τις υπόλοιπες των τελευταίων δέκα ετών, δέχθηκαν να

μας παρουσιάσουν οι αξιότιμοι ομιλητές που παρευρίσκονται στην έδρα,

γι’ αυτό και δεν προτίθεμαι να μακρηγορήσω.

Διερωτώμαι όμως αν η σημασία της ελληνικής συμβολής στην εξέ-

λιξη και στο νικηφόρο αποτέλεσμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου προβλήθη-

κε και αξιολογήθηκε στο βαθμό που της αναλογεί. Ίσως αρκετοί να μην έ-

χουν αντιληφθεί τη σοβαρότητα των αποτελεσμάτων του αγώνος των Ελλή-

νων στην τελική έκβαση του πολέμου και τη συγκλονιστική απήχηση που

είχε σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ίσως πρέπει να καταβληθεί μεγαλύτε-

ρη προσπάθεια για να αφυπνισθούν κυρίως οι νεότερες γενιές, ώστε να

μελετήσουν την ιστορία μας, γιατί η βαθειά της γνώση ασκεί μεγάλη επί-

δραση στη διαπαιδαγώγηση, στη μόρφωση, στο ήθος και στο χαρακτήρα

των νέων. Αν είναι ορθό, ότι είναι ευτυχισμένοι οι λαοί που έχουν ιστορία,

θα πρέπει να είναι εξίσου ορθό ότι είναι δυστυχισμένοι όσοι έχουν και την

αγνοούν.

Επιβάλλεται, κατά τη γνώμη μου, να δίνουμε έμφαση στις υψηλές

επιδόσεις του Έθνους και να προβάλλονται οι πρωτόγνωρες ιστορικές μας

στιγμές, γιατί μόνο έτσι καλλιεργείται η εθνική συνείδηση και η συλλογική

μνήμη. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τον ακαδημαϊκό καθη-

γητή Κωνσταντίνο Σβολόπουλο, που τιμά με την παρουσία του και τη σημε-

ρινή εκδήλωση, όπως και τον συνεργάτη της Διεύθυνσης, Δρ Ηλία Ηλιόπου-

λο, οι οποίοι αποδέχθηκαν με θέρμη την πρόσκλησή μας.

Η ιστορικός της Διεύθυνσης, Δρ Έφη Πασχαλίδου, θα έχει την ευ-

θύνη συντονισμού των παρουσιάσεων. Η κα Πασχαλίδου έχει επιδείξει

πλούσιο συγγραφικό έργο, είναι και μέλος της Ελληνικής Επιτροπής Στρα-

τιωτικής Ιστορίας, ιδιότητα με την οποία εκπροσωπεί τη χώρα μας σε διε-

θνή συνέδρια.

Σας ευχαριστώ όλους, καθώς η παρουσία σας στην εκδήλωση μάς

τιμά, ενώ η μαζική σας προσέλευση καταδεικνύει την ανάγκη για την πε-

ραιτέρω αναδίφηση του ιστορικού γίγνεσθαι.

7

Χαιρετισμός Αντιστρατήγου Φραγκούλη Φράγκου,

Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Στρατού

Κυρίες και κύριοι, εκ μέρους του Γενικού Επιτελείου Στρατού σάς καλωσο-

ρίζω και σας ευχαριστώ για την παρουσία σας.

Πιστεύω ακράδαντα ότι η μελέτη και η γνώση της ιστορίας είναι

μια βαθύτατη ανάγκη των σκεπτόμενων ανθρώπων, γιατί προβάλει τα επι-

τεύγματά τους, καταγράφει και αναλύει τις θυσίες, και τους επιτρέπει να

οραματίζονται το μέλλον. Η γνώση του παρελθόντος, των συμβάντων, των

πολεμικών ή μη γεγονότων, των ιδεών, η επεξεργασία και η μετάδοση της

μνήμης στη διαδοχή των χρόνων, είναι στο σύνολό τους αντικείμενα της

Ιστορίας. Είναι σε όλους μας γνωστή η προσφορά του ελληνικού πνεύματος

στην ιστορία. Άλλωστε, τρεις μεγάλοι Έλληνες είναι οι δημιουργοί της ιστο-

ρικής επιστήμης: ο Ηρόδοτος, στον οποίο αποδίδεται η πατρότητα της ι-

στορίας, ο Ελλάνικος από τη Μυτιλήνη και ο Θουκυδίδης.

Ειδικότερα όμως για τους στρατιωτικούς, η γνώση της ιστορίας

αποτελεί ένα από τα κυριότερα εφόδια στην πορεία τους ως ηγητόρων,

γιατί προσφέρει τη δυνατότητα, μέσα από τη σπουδή και την ανάλυση των

γεγονότων, να εξάγουν χρήσιμα συμπεράσματα που θα συμβάλλουν στην

ορθή δράση ή αντίδρασή τους στην ειρήνη και στον πόλεμο.

Η σημερινή εκδήλωση έχει σκοπό την παρουσίαση του συγγραφι-

κού έργου της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού από το 1999 έως σήμερα, ε-

στιάζοντας ιδιαιτέρως στην τελευταία της έκδοση με τίτλο «Η Συμβολή της

Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», που αποτέλεσε αίτημα και της ελληνι-

κής ομογένειας.

Η ενεργός συμμετοχή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει

καταγραφεί από τη ΔΙΣ σε εννέα τόμους, με βάση το πλούσιο οικείο αρχει-

ακό της υλικό. Μέσα από τις εκδόσεις αυτές, ο αναγνώστης μπορεί να δια-

πιστώσει τη συμβολή της χώρας στη θετική για τους Συμμάχους εξέλιξη του

πολέμου. Ωστόσο μία έκδοση, η οποία να σταχυολογεί και να παρουσιάζει

όλα τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα και, κυρίως, ξένες ιστορικές πηγές και

απόψεις των πρωταγωνιστών της περιόδου, να αποκαλύπτει την αποφασι-

στική ελληνική συμμετοχή στη συμμαχική νίκη και να πραγματεύεται την

προσφορά και τη συμβολή της Ελλάδας στην τελική έκβαση του πολέμου

στο βαθμό που της αναλογεί, έλειπε από τις εκδόσεις της ΔΙΣ. Το έργο κω-

δικοποιεί την ελληνική στρατιωτική παρουσία στα πεδία των μαχών, ανα-

λύει τις συνέπειες των τριών ελληνικών «ΟΧΙ» και καταγράφει τις εκτιμή-

σεις και τις δηλώσεις των πρωταγωνιστών.

8

Πέραν όμως τούτου, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού την τελευταία

δεκαετία προχώρησε στη συγγραφή και την έκδοση δεκαεπτά ακόμη ιστο-

ρικών μονογραφιών που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης

εποχής.

Η σημερινή εκδήλωση είναι μια σημαντική προσπάθεια που αξίζει

την υποστήριξη όλων μας. Για το λόγο αυτό αξίζουν συγχαρητήρια στο

στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό της Διεύθυνσης, όπως και σε όσους

συνέβαλαν προκειμένου να καταστεί δυνατή η έκδοση και η προώθηση του

επιστημονικού έργου με τη συγγραφή αξιόλογων ιστορικών τόμων, καθώς

επίσης και στην πραγματοποίηση της αποψινής εκδήλωσης. Το Γενικό Επι-

τελείο Στρατού στηρίζει την προσπάθεια αυτή και θα συνεχίσει να στέργει

κάθε ενέργεια που έχει ως στόχο τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

Σας ευχαριστώ

9

Συντονίστρια1: Δρ Έφη Σ. Πασχαλίδου, Ιστορικός ΓΕΣ/ΔΙΣ

Αξιότιμε κ. Αρχηγέ, κυρίες και κύριοι,

Βρίσκομαι στην ευχάριστη και τιμητική θέση να συντονίζω τη σημερινή εκ-

δήλωση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Ευχάριστη γιατί μετά από περί-

που μία δεκαετία παρουσιάζεται το πρόσφατο συγγραφικό της έργο, πλού-

σιο και ενδιαφέρον, όπως θα δείτε, καθώς και η τελευταία της έκδοση στην

οποία αναδεικνύεται η συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τη

θέση μου καθιστά τιμητική, η παρουσία καταξιωμένων ιστορικών και ιδιαί-

τερα του ακαδημαϊκού, καθηγητή Κωνσταντίνου Σβολόπουλου, ο οποίος

λαμπρύνει με την παρουσία του τις εκδηλώσεις μας και θα προλογίσει το

έργο «Η Συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».

Ο κ. Καθηγητής, αν και είναι γνωστός σε όλους μας, θα μου επιτρέψει σύ-

ντομα να αναφέρω ότι:

Είναι ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού στο Τμή-

μα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου

Αθηνών. Είναι ιδρυτής και γενικός διευθυντής, από το 1990, του Ιδρύματος

«Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» και επίτιμος διευθυντής του Ιδρύματος Με-

λετών Χερσονήσου του Αίμου, στο οποίο διετέλεσε και διευθυντής τη δεκα-

ετία του 1980. Επίσης, αντιπρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού

από το 2007, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρός της από το

2010. Έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών,

καθώς και Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις στα Πανεπιστήμια

Στρασβούργου και Παρισίων. Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου

Αθηνών το 1974 και δίδαξε ως υφηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστη-

μίου Θεσσαλονίκης από το 1978. Διετέλεσε εντεταλμένος υφηγητής και, στη

συνέχεια, καθηγητής της Ιστορίας των Διεθνών Σχέσεων στο ίδιο πανεπι-

στήμιο.

Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από διακόσιες αυτοτελείς μελέτες και άρ-

θρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικά έργα, που αναφέρονται στη

νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία.

κ. Καθηγητά, έχετε το λόγο.

1 Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπι-

στημίου Ιωαννίνων και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, ως υπότροφος του Ιδρύματος

Κρατικών Υποτροφιών. Εργάζεται στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού από το 1993 και είναι μέλος

της Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας. Έχει συγγράψει βιβλία, δημοσιεύσει άρθρα σε

επιστημονικές εκδόσεις και έχει λάβει μέρος με ανακοινώσεις σε διεθνή συνέδρια. Είναι από-

φοιτος της Σχολής Εθνικής Άμυνας.

10

Ομιλία Ακαδημαϊκού Καθηγητή Κωνσταντίνου Σβολόπουλου2

Η συμμετοχή της Ελλάδας σφράγισε ανεξίτηλα την πορεία και την έκβαση

του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η νικηφόρα αντιμετώπιση των Ιταλών εισβο-

λέων στο εθνικό έδαφος και στη συνέχεια στα αλβανικά βουνά, η αντιπα-

ράθεση στα σιδηρόφρακτα γερμανικά στρατεύματα από τα οχυρά της Μα-

κεδονίας και της Θράκης ως τους κάμπους και τα όρη της Κρήτης, η μετα-

φορά του ένοπλου αγώνα στα ανοιχτά μέτωπα της Μέσης Ανατολής και της

ανατολικής Μεσογείου και η άρνηση της υποταγής στην κατεχόμενη χώρα,

αποτελούν καθαυτά σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας της, αλλά και στη

σύνθεσή τους αρθρώνουν το ενιαίο κεφάλαιο της αποφασιστικής συμβολής

των Ελλήνων στη νίκη κατά των δυνάμεων του σκοταδισμού και της βίας.

Με το πέρασμα του χρόνου, θα τονίσει το Μάιο του 1943 από το δίκτυο του

BBC ο εκπρόσωπος των ελευθέρων Γάλλων Pierre Bourdon, θα φανεί πως,

έπειτα από την απελπισμένη απόφαση της Αγγλίας τον Ιούνιο του 1940,

τελικά είναι το κουράγιο του ελληνικού λαού που θα έχει συμβάλλει περισ-

σότερο στη σωτηρία αυτού του ευρωπαϊκού πολιτισμού, που είχε ο ίδιος

δημιουργήσει πριν από 2.400 χρόνια. Οι Έλληνες πράγματι, αγνοώντας την

λογική της ισχύος, αποδύθηκαν σε έναν αδιάπτωτο, άτεγκτο και ασυμφιλί-

ωτο αγώνα εναντίον της ξένης κατάκτησης.

Η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού έχει ήδη πρωταγωνιστήσει στην

ανάδειξη αυτού του φαινομένου, συλλέγοντας και εκδίδοντας αυτούσιες

τις πρωτογενείς πηγές, καταγράφοντας σε κάθε λεπτομέρεια και με κάθε

εγκυρότητα τις στρατιωτικές παραμέτρους του εγχειρήματος, αντιπαραθέ-

τοντας το ζωηρό ενδιαφέρον της για τα ιστορικά δρώμενα σε κάθε τάση

λησμοσύνης ή παραγνώρισης. Η παρερμηνεία και η συσκότιση του ιστορι-

κού παρελθόντος, ιδιαίτερα της νεότερης και της σύγχρονης Ελλάδος, έχει

κατά κύριο λόγο συναρτηθεί με τη μετάσταση επίκαιρων πολιτικών αντιπα-

ραθέσεων και σκοπιμοτήτων στο πεδίο της ιστορίας ή και απλά με την ε-

σπευσμένη και αβασάνιστη διατύπωση θέσεων και συμπερασμάτων ανε-

παρκώς τεκμηριωμένων. Η πρακτική αυτή συνδέεται με τη δυσχέρεια στην

πρόσβαση των πηγών, αλλά συχνά και με την αντιδεοντολογική χρήση τους.

Το κενό αυτό επιθυμεί να καλύψει η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού και να

επουλώσει αυτή την πληγή με την περισυλλογή και την έκδοση των αρχεί-

ων και των έργων που έχει επιμεληθεί.

2 Τα κείµενα των οµιλητών δηµοσιεύονται όπως παραδόθηκαν σε έντυπη µορφή από τους ίδιους.

11

Ο συγγραφέας του παρόντος έργου, ενώπιον των δυσχερειών του

φιλόδοξου εγχειρήματος που ανέλαβε, συνειδητοποίησε την ανάγκη να

υπάρξει μια συνολική θεώρηση του θέματος της ελληνικής συμβολής στη

συμμαχική νίκη κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Προκειμένου να ανταποκρι-

θεί στην πρόκληση αυτή, χρειάστηκε να διεξέλθει σημαντικό αριθμό μαρ-

τυριών και διασταύρωσε όσα πορίσματα τελικά συνήγαγε, με μια σύνθετη

θεώρηση των παραγόντων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση των εξελίξεων.

Ειδικότερα, εξέτασε αρχικά τη διαχρονική γεωπολιτική αξία του ελλαδικού

μέσα στον ευρύτερο νοτιοανατολικό χώρο της Ευρώπης, καθώς και τη δι-

πλωματική θέση της Ελλάδος κατά την έναρξη της παγκόσμιας διαμάχης.

Στη συνέχεια αναφέρθηκε στις επιχειρήσεις του Ελληνοϊταλικού Πολέμου,

τις συνέπειες του οποίου και αποτίμησε. Ακολούθησε η πολύπλευρη θεώ-

ρηση των γεγονότων του Ελληνογερμανικού Πολέμου μεταξύ Απριλίου και

Μαΐου 1941, από τη κατάρτιση του Σχεδίου «Μπαρμπαρόσα» το Δεκέμβριο

του 1940 έως τη μάχη των Οχυρών και τη μάχη της Κρήτης. Ορθώς, τέλος,

διαχώρισε την αφήγησή του σε δύο χωριστά κεφάλαια. Στη στρατιωτική

πολιτική της εξόριστης Ελληνικής Κυβέρνησης και τη συμμετοχή των ελλη-

νικών Ένοπλων Δυνάμεων στις επιχειρήσεις της Μέσης Ανατολής και της

ανατολικής Μεσογείου, αφενός, και, αφετέρου, στην Εθνική Αντίσταση στις

πόλεις και την ύπαιθρο της κατακτημένης χώρας.

Το πνεύμα που διαπνέει την όλη προσπάθεια οφείλει ιδιαίτερα να

εξαρθεί. Ο αγώνας του ελληνικού λαού, σχεδόν στο σύνολό του, για την

ελευθερία, η σταθερή συνεισφορά της Ελλάδος στο μέτωπο κατά της βίας

και του καταναγκασμού, ερήμην των δημοκρατικών αρχών, είναι προσπά-

θεια που κατά κανόνα δεν απομακρύνθηκε από την πιστή απόδοση της

αλήθειας. Ασφαλώς το σημαντικό αυτό εγχείρημα δε θα ήταν δυνατό να

έχει εξαντλήσει εξονυχιστικά ένα θέμα τού οποίου δεν έχουν ακόμη συστη-

ματικά αντιμετωπιστεί όλες οι πτυχές. Στο μέλλον θα υπάρξουν κατά συνέ-

πεια και προσεγγίσεις που θα έχουν λάβει υπόψη όσα στοιχεία, εκδιδόμε-

να ή ανέκδοτα, θα έχουν, και με την πάροδο του χρόνου, έρθει σε φως.

Αποτελεί όμως μείζονα συνεισφορά η συνολική σήμερα καταγραφή και

αποτίμηση της καθοριστικής συμβολής της Ελλάδος στην επιτυχή έκβαση

του συμμαχικού αγώνα και στη συντριβή της φασιστικής απειλής.

Η πρωταγωνιστική παρουσία στη συγκεκριμένη προσπάθεια της

Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού έχει ιδιαίτερη σημασία. Η συνεισφορά αυτή

αποκτά όμως ευρύτερη αξία και για έναν πρόσθετο λόγο. Σήμερα, επτά

δεκαετίες μετά τα γεγονότα, η εθνική μνήμη έχει εξασθενήσει επικίνδυνα.

Δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι οι ξένοι, έχω συχνά υπογραμμίσει την

παράλειψη της αναφοράς στο ρόλο που διαδραμάτισε η Ελλάδα στο Β΄

Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι ίδιοι οι Έλληνες έχουν υποβαθμίσει τη συμβολή της,

αδιαφορώντας ή απέχοντας από κάθε διεργασία που προσφέρεται για να

αναδείξει τα μείζονα πολεμικά γεγονότα, ειδικά της περιόδου αυτής. Υπα-

12

κούοντας σε ευτελείς πολιτικές σκοπιμότητες, επικεντρώνοντας το ενδια-

φέρον τους στα εσωτερικά πολιτικά δρώμενα, αποβλέποντας σχεδόν απο-

κλειστικά στην έξαρση όσων διχαστικών τάσεων εκδηλώθηκαν στην ευρύ-

τερη διάρκεια της δεκαετίας του 1940, όχι μόνο δεν επιτέλεσαν ένα στοι-

χειώδες χρέος ιστορικής μνήμης αλλά και κατέπνιξαν, ηθελημένα ή όχι, την

ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας. Ήδη, προέχει η ανάγκη να αναληφθεί,

έστω και αργά, κοινή προσπάθεια για την ανάδειξη, σε επιστημονική πλέον

βάση, των γεγονότων που συνέχονται με την ελληνική συμμετοχή στο Β΄

Παγκόσμιο Πόλεμο. Αποτελεί η τέλεση του έργου αυτού ηθική υποχρέωση

όλων ημών και προορίζεται να συμβάλλει επιτέλους στη διευκρίνιση ση-

μείων που παραμένουν σκοτεινά ή έχουν σε διεθνή κλίμακα, μοιραία, πα-

ραποιηθεί ή αποσιωπηθεί. Συνιστά, επιτέλους, χρέος έναντι της αλήθειας.

13

Συντονίστρια:

Η πολύπλευρη συνεισφορά της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τις

τόσες διαφορετικές εκφάνσεις, μας δίνει τη δυνατότητα για επιπλέον ερμη-

νείες και αναλύσεις. Τη δική του προσέγγιση στη συμβολή της Ελλάδας θα

παρουσιάσει ο καθηγητής κ. Ηλίας Ηλιόπουλος:

Ο κ. Ηλιόπουλος είναι ιστορικός και πολιτικός επιστήμων, διδάκτωρ του

Πανεπιστημίου του Μονάχου. Έχει διδάξει επί σειρά ετών στη Σχολή Εθνι-

κής Άμυνας, στην Ανώτατη Διακλαδική Σχολή Πολέμου, στη Σχολή Εθνικής

Ασφάλειας, στη Σχολή Διοικήσεως Επιτελών Πολεμικού Ναυτικού, στη Σχο-

λή Πολέμου Αεροπορίας, καθώς και στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Εργά-

στηκε ως ερευνητής στο Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων και ως επιστημο-

νικός συνεργάτης στο Γραφείο Τύπου του ελληνικού Προξενείου στο Μόνα-

χο. Είναι συγγραφέας επτά βιβλίων και πολλών επιστημονικών δημοσιεύ-

σεων σε θέματα αμυντικής πολιτικής και διπλωματίας, γεωπολιτικής, διε-

θνούς πολιτικής, ναυτικής ισχύος και ναυτικής ιστορίας. Συμμετέχει σε επι-

στημονικά συνέδρια και, έχει επιλέξει, να αφοσιωθεί στο χώρο των Ενό-

πλων Δυνάμεων.

κ. Ηλιόπουλε, έχετε το λόγο.

14

Ομιλία Δρος Ηλία Ηλιόπουλου

Προσήκει έπαινος στη ΔΙΣ για τη διοργάνωση αυτής της σεμνής τελετής,

που αποτελεί καθ’ εαυτήν ανάσα εθνικής αυτογνωσίας και αυτοσυνειδησί-

ας, εν μέσω μιας ελληνικής κοινωνίας η οποία, κατά την περίφημη διαπί-

στωση του αειμνήστου ιστορικού και φιλοσόφου της Χαϊδελβέργης Πανα-

γιώτη Κονδύλη (όρα «Θεωρία του Πολέμου», «Επίμετρο»), προδήλως διά-

γει «ακροσφαλή ιστορική περίοδο, συνοδευόμενη από διάχυτα παρακμια-

κά φαινόμενα». Με μιαν αργή και ιεροπρεπή κίνηση, το βαρύ και αμείλικτο

χέρι του πανδαμάτορος χρόνου χάραξε ανεξίτηλα στο απειροσέλιδο ημερο-

λόγιο της εθνικής των Ελλήνων Ιστορίας την 28η Οκτωβρίου 1940 ως την

ημέρα κατά την οποίαν «η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν διά την α-

νεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της», όπως επε-

σήμαινε στο ιστορικό Διάγγελμά του ο αείμνηστος Πρωθυπουργός Ιωάννης

Μεταξάς. Και συνέχιζε: «Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι

των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προ-

πάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πα-

τρίδα, τας γυναίκας και τα παιδιά σας, και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν

υπέρ πάντων ο αγών».

Λιτόν και σαφές και το πρώτο Πολεμικόν Ανακοινωθέν του Γενικού

Στρατηγείου: «Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της

5.30΄σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής

μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».

Με το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου και τα ιστορικά διαγ-

γέλματα του πρωθυπουργού αλλά και του ανωτάτου άρχοντος, Βασιλέως

Γεωργίου Β΄, τον εκκωφαντικό ήχο των σειρήνων και την επιστράτευση υπό

το κράτος φρενήρους λαϊκού ενθουσιασμού, άρχιζε μία μακρά πορεία, δυ-

σχερής, αλλά και ευκλεής, προς τις δύσβατες ατραπούς της Πίνδου, η οποία

επέπρωτο να οδηγήσει το έθνος ως τις χιονοσκεπείς κορυφές της Βορείου

Ηπείρου και ως τα Οχυρά της Γραμμής Μεταξά και ακόμη πιο πέρα, ως τη

μεγαλόνησο Κρήτη και τα βουνά της ελευθέρας ορεινής Ελλάδος, και εκεί-

θεν μέχρι το Ελ Αλαμέιν, τη Μεσόγειο θάλασσα, το Ρίμινι και τη Νορμανδία.

Αναντιλέκτως, αρμόζει τιμή στη ΔΙΣ και στον διευθυντή της, Αντι-

στράτηγο Παναγιώτη Ζάρα, καθώς επίσης και στους αξιοτίμους προκατό-

χους του, επί τη εκδόσει του σπουδαίου πονήματος του Υποστρατήγου Γε-

ωργίου Βασιλείου. Και αυτονοήτως, θερμά συγχαρητήρια πρέπουν στον

ίδιον τον συγγραφέα, διότι μας ιστορεί πώς φθάσαμε στο πρώτο «ΟΧΙ» και

σε όσα επακολούθησαν, αλλά και αναδεικνύει τη σημασία που είχαν τα

δύο «ΟΧΙ» της Ελλάδος έναντι της Ιταλίας και, μετά ταύτα, της Γερμανίας,

για την εν γένει έκβαση της συμμαχικής υποθέσεως. Είναι δε ένα εκ των

15

σπουδαιοτέρων πλεονεκτημάτων του ανά χείρας έργου του Στρατηγού Βα-

σιλείου, το ότι κατά τρόπον ευσύνοπτο και σαφέστατο παρουσιάζει στον

αναγνώστη τις στρατηγικές συνέπειες και παρενέργειες, τις οποίες έμελλε

να έχει η στάση της Ελλάδος επί της συνολικής πολιτικής του Άξονος σε όλο

τους το εύρος. Ήτοι, όχι μόνον την περιλάλητη εκείνη, πανθομολογουμένως

μοιραία για τη γερμανική στρατηγική σχεδίαση, καθυστέρηση της ενάρξεως

της επιχειρήσεως «Βαρβαρόσσας» κατά της Ρωσσίας, αλλά και τις επιπτώ-

σεις που επήλθαν σε μιαν αλυσίδα υφισταμένων ή δυνητικών μετώπων,

από Ισπανίας και Γιβραλτάρ μέχρι Ρωσσίας, Ιράκ και Αιγύπτου.

Μια αναδρομή εν τάχει: Στο διεθνές στρατηγικό περιβάλλον του

Μεσοπολέμου, η Ελλάς ανήκε στις τάξεις των λεγομένων «νομιμοφρόνων»

Δυνάμεων (status quo powers ή conservative power κατά Wight)3, δηλαδή

των κρατών που εσέβοντο το διεθνές δικαιϊκό και εδαφικό καθεστώς όπως

αυτό είχε εγκαθιδρυθεί υπό των Συνθηκών Ειρήνης του 1918/19 – εν αντι-

θέσει προς τις «αναθεωρητικές» Δυνάμεις, ήτοι τα κράτη εκείνα που επε-

δίωκαν την αναθεώρηση του προαναφερθέντος διεθνούς status quo (revi-

sionist powers – απαντάται και ο όρος radical powers)4.

Στο στόχαστρο του ιταλικού αναθεωρητισμού ευρέθη η Ελλάς ήδη

πολύ ενωρίς. Κατά ειρωνείαν της Ιστορίας, αυτό το οποίο απεκλήθη «διε-

θνές ντεμπούτο του ιταλικού φασισμού», ήδη στα πρώιμα χρόνια του, αρ-

χομένης της δεκαετίας του ’20, δεν ήταν παρά μια πράξη ωμής επιθετικότη-

τας εναντίον της Ελλάδος (βομβαρδισμός της Κέρκυρας), όπως εύστοχα

σημειώνει ο Martin Wight5.

Περαιτέρω, η Ελλάς αντιμετώπιζε λανθάνουσα αναθεωρητική α-

πειλή κατά της εδαφικής της ακεραιότητας και από πλευράς της αναθεω-

ρητικής Βουλγαρίας στο περιφερειακό (βαλκανικό) επίπεδο. Οι Έλληνες

πολιτικοί και στρατιωτικοί ιθύνοντες της εποχής, ως συνάγεται εκ της μελέ-

της των διπλωματικών και στρατιωτικών αρχείων, εκκινούσαν και δικαίως

από τη συλλογιστική αφετηρία ότι ο βόρειος γείτονάς τους, δηλαδή η

Βουλγαρία, εν ευθέτω χρόνω και αναλόγως της πορείας των ευρωπαϊκών

εξελίξεων, θα έσπευδε να εκμεταλλευθεί την εύνοια της συγκυρίας προκει-

μένου να πραγματοποιήσει, επιτέλους, τους παγίους μείζονες στρατηγι-

κούς/πολιτικούς σκοπούς που έτρεφε.

3Wight, M., “Eastern Europe”, εις: Toynbee, Arnold/Ashton-Gwatkin, Frank T. (Edit.), Survey of

International Affairs 1939-1946, The World in March 1939, London/New York/Toronto, 1952, σ.

254. 4Όρα Iliopoulos, Il., Metaxas als Realist. Griechische Εindämmungsstrategie und britisches Ap-

peasement, διδακτορική διατριβή (akademische Dissertation) εκδοθείσα (Hieronymus-Verlag,

München, 2001), μεταξύ άλλων σσ. 4-13 και 26 κ.ε. 5 Wight, εις: Toynbee/Ashton-Gwatkin, έ.α., σ. 251.

16

Ο Ιωάννης Μεταξάς, πρωθυπουργός από το 1936 και εξής (αρχικώς

ως κοινοβουλευτικός, κατόπιν παρασχεθείσης ψήφου εμπιστοσύνης των

δύο μειζόνων παρατάξεων του Κοινοβουλίου, Λαϊκών και Φιλελευθέρων,

και, εν συνεχεία, από 4ης Αυγούστου 1936, ασκώντας δικτατορική διακυ-

βέρνηση, με τη σύμφωνη γνώμη του Βασιλέως Γεωργίου Β΄), γνώριζε ότι, σε

περίπτωση μεγάλου ευρωπαϊκού πολέμου, η Ελλάς, τελικώς, θα συμπαρε-

σύρετο και αυτή στη δίνη των εξελίξεων. Τούτο αποτελούσε για κάθε σο-

βαρό μελετητή της Ιστορίας και της Γεωγραφίας, όπως ο πρωθυπουργός,

αυτονόητη, καίτοι ασφαλώς πικρή, αλήθεια.

Κλειδόλιθος της ελληνικής στρατηγικής προς ανάσχεσιν της ανα-

θεωρητικής απειλής ήταν η στρατηγική σύμπραξη με τη Μεγάλη Βρεταννία,

η ενεργός (ήγουν: στρατιωτική) συνδρομή της οποίας εκρίνετο απολύτως

απαραίτητη για την αντιμετώπιση μείζονος αναθεωρητικής απειλής, προ-

ερχομένης από ευρωπαϊκή/μεγάλη δύναμη (ανάγνωθι Ιταλία, Γερμανία). Εν

τούτοις, η Γηραιά Αλβιών δεν ανταπεκρίθη στις επανειλημμένες εκκλήσεις

του Έλληνα πρωθυπουργού προς σύμπηξιν πλήρους και δεσμευτικής διμε-

ρούς συμμαχίας, ούτε εφάνη αντάξια της προκλήσεως της ιστορικής συ-

γκυρίας, παγιδευθείσα, την εποχή εκείνη και μέχρι το 1939 στην περίφημη

Πολιτική Κατευνασμού (Appeasement Policy), την οποία ακολουθούσε η

Αγγλία του Σερ Νέβιλλ Τσάμπερλαιν έναντι των αναθεωρητικών Δυνάμεων

(συμπαρασύρουσα και τη Γαλλία του Νταλαντιέ).

Ας επιστρέψουμε τώρα πίσω στο σπίτι της Κηφισσιάς, εκεί όπου

στις 3.00 τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 κτύπησε η καρδιά της Ελ-

λάδος. Το ιταμό τελεσίγραφο του Μουσσολίνι, επιδοθέν από τον «ατυχή

και συμπαθή» (Παναγιώτης Κανελλόπουλος) πρέσβυ Γκράτσι, απερρίφθη,

ως γνωστόν αυθωρεί και κατηγορηματικώς, από τον πρωθυπουργό. Η εκ-

δηλωθείσα δε, δύο ώρες αργότερα, ιταλική επίθεση έμελλε να έχει έκβαση

όλως διάφορη της αναμενομένης υπό του Ντούτσε και των συνεργατών

του. Μετά την επιτυχή ελληνική αντεπίθεση του Νοεμβρίου, την εκδίωξη

του εισβολέως εκ του πατρίου εδάφους και τη νικηφόρο προέλαση του

Ελληνικού Στρατού πέραν της ελληνοαλβανικής μεθορίου, εντός της μαρ-

τυρικής γης της Βορείου Ηπείρου μας, ο Ιταλικός Στρατός περιήλθε σε δεινή

θέση, ενώ το γόητρο του Μουσσολίνι ετρώθη ανεπανόρθωτα. Κατόπιν δε

της οικτράς αποτυχίας που είχε και η δεύτερη απόπειρα ανατροπής των

στρατιωτικών δεδομένων επί του εδάφους («Εαρινή Επίθεση» 1941), καθί-

στατο ολοένα σαφέστερον και αριδηλότερον ότι η επίλυση του προκύψα-

ντος προβλήματος μέσω δυναμικής επεμβάσεως της Wehrmacht, αποτε-

λούσε, πλέον, ζήτημα χρόνου όχι πρωτίστως για λόγους συμμαχικής αλλη-

λεγγύης και ανακουφίσεως του δεινώς εκτεθέντος διεθνώς εταίρου του

Άξονος, όσον, και κυρίως, για τη διασφάλιση των «πτερύγων» της γηραιάς

ηπείρου, εν όψει της σχεδιαζομένης επιχειρήσεως «Βαρβαρόσσας» (Mili-

taerunternehmen “Barbarossa”) και, συναφώς, για την πρόληψη και απο-

17

σόβηση αγκιστρώσεως αγγλικών στρατιωτικών (και δη, αεροπορικών) μο-

νάδων στη βόρειο Ελλάδα και στις νήσους του ΒΑ. Αιγαίου (Λήμνος κ.λπ.),

από όπου ορμώμενες θα ηδύναντο να απειλήσουν θανασίμως τις (κρισίμου

σημασίας για τη γερμανική πολεμική οικονομία) πετρελαιοπηγές της Ρου-

μανίας (ανάγνωθι: Πλοέστι).

Η επίθεση της γερμανικής 12ης Στρατιάς, τελούσης υπό τας διατα-

γάς του Στρατάρχου Γουλιέλμου Λιστ (Wilhelm List) εναντίον της Ελλάδος,

άρχισε την 6η Απριλίου 1941 εις εφαρμογήν της επιχειρήσεως «Marita»,

διαταχθείσης δυνάμει της από 13ης Δεκεμβρίου 1940 διαταγής του Φύρερ

και αρχιστρατήγου των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων (Fuehrer und Ob-

erbefehlshaber der Wehrmacht) και έληξε την 27η Απριλίου 1941, οπότε

και υψώθηκε η σημαία του Τρίτου Ράϊχ στην Ακρόπολη των Αθηνών6.

Είναι ευρέως γνωστόν και έχει επανειλημμένως αναφερθεί, ότι

ουδείς κατώτερος του ιδίου του Χίτλερ αισθάνθηκε την ανάγκη να διακηρύ-

ξει δημοσίως, σε ομιλία του ενώπιον του Ράϊχσταγκ (Γερμανικό Κοινοβού-

λιο), «χάριν της ιστορικής δικαιοσύνης», όπως σημείωσε, ότι «εξ όλων των

αντιπάλων του Άξονος μόνον ο Έλλην στρατιώτης επολέμησε με άφθαστον

ηρωϊσμόν και αυταπάρνησιν προς τον θάνατον». Κατ’ εντολήν δε του Φύ-

ρερ και αρχιστρατήγου, τα γερμανικά στρατεύματα απένειμαν τιμές στις

ελληνικές σημαίες και παρουσίασαν όπλα στους αποχωρούντες Έλληνες

πολεμιστές των οχυρών της Γραμμής Μεταξά, κατά την παράδοση των Ο-

χυρών, βάσει του πρωτοκόλλου ανακωχής, του υπογραφέντος την 20ή Α-

πριλίου 1941, μεταξύ, αφ’ ενός, του Διοικητού της (πλέον επιλέκτου) 1ης

Μηχανοκινήτου Μεραρχίας των Μαχίμων SS (Waffen SS) «Σωματοφυλακή

“Αδόλφος Χίτλερ”» (Leibstandarte SS “Adolf Hitler”), Υποστρατήγου Γιόζεφ

Ντήτριχ (Josef “Sepp” Dietrich) και, αφ’ ετέρου, του Έλληνα σωματάρχου

του Γ΄ Σώματος Στρατού, Αντιστρατήγου Γεωργίου Τσολάκογλου.

Εν τούτοις, η κατάληψη ολοκλήρου της Ελλάδος επετεύχθη μετά

πάροδον περίπου ενός μηνός, μετά και την κατάληψη της μεγαλονήσου

Κρήτης, για την οποία απαιτήθηκε η διεξαγωγή της επιχειρήσεως «Ερμής»

(Μerkur) από το 11ον Σώμα Αεροπορίας και τις συναφείς μονάδες κατα-

δρομών και αλεξιπτωτιστών, τελούσες υπό τη διοίκηση του Πτεράρχου

Κουρτ Στούντεντ (Kurt Student)7. Στις αρετές του έργου του κ. Βασιλείου

συγκαταλέγεται ασφαλώς και η έμφαση που δίδεται στη Μάχη της Κρήτης.

6Schramm, P. E. (Hrsg.), Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht, Bd. (τόμος) I.,

München, 1982. 7Αρχείον Γερμανικής Ανωτάτης Στρατιωτικής Διοικήσεως (Oberkommando der Wehrmacht):

Akte MARITA, Griechenland, 18.12.40-4.4.41, OKW/1608. Weisung Nr. 29, MERKUR,

OKW/1813, Aegaeische Inseln, OKW/ 1815. Weisung 28,Transportation und Bereitstellung der

Kraefte fuer Unternehmen MERKUR, OKW/1817. Επίσης: Hubatsch, W., Hitlers Weisungen für

18

Αλλά και μετά ταύτα, ο αγών δεν έπαυσε. Το Ελληνικό Βασιλικό

Πολεμικό Ναυτικό συνέχισε τον κατά θάλασσαν αγώνα, καθ’ άπασαν τη

Μεσόγειο και έως τη Νορμανδία, αποτελώντας τον σπουδαιότερο σύμμαχο

του βρεταννικού Royal Navy. Ενώ πολύτιμη υπήρξε η υποστήριξη που πα-

ρέσχε στη συμμαχική υπόθεση το Εμπορικό Ναυτικό μας. Δύο τακτικές ελ-

ληνικές ταξιαρχίες έδωσαν ηχηρό «παρών» είτε στη μάχη του Ελ Αλαμέιν

είτε σε λοιπές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή. Η ΙΙΙ Ορεινή Ταξιαρχία, η

περιθρύλητη Ταξιαρχία του Ρίμινι, πολέμησε μαζί με τα συμμαχικά στρα-

τεύματα κατά την απόβαση στην Ιταλία, όπως άλλωστε και το στρατιωτικώς

οργανωθέν 11ον Τάγμα Χωροφυλακής. Στο νεκροταφείο του Ρίμινι επιτύμ-

βια στήλη προς τιμήν των 111 πεσόντων αναγράφει: «Ω, ξειν, αγγέλλειν

Έλλησιν, ότι τήδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασιν πειθόμενοι»!

Ορθώς αναδεικνύει ο Στρατηγός Βασιλείου στο πόνημά του την

άγνωστη στους πολλούς δράση του Βασιλικού Στρατού Μέσης Ανατολής,

της Ταξιαρχίας του Ρίμινι, του Βασιλικού και Εμπορικού Ναυτικού και της

Βασιλικής Αεροπορίας, αλλά και του τιμημένου (τρίτου) Ιερού Λόχου, της

προτύπου εκείνης μονάδος καταδρομών, συγκροτηθείσης υπό αξιωματικών

όλων των Όπλων, Στρατού, Ναυτικού, Αεροπορίας και Χωροφυλακής, που

όργωσε το ελληνικό αρχιπέλαγος και συμμετέσχε ενεργώς στην απελευθέ-

ρωση των νησιών μας.

Είναι, βεβαίως, λυπηρόν το γεγονός ότι η Ελλάς δεν έλαβε την ο-

φειλομένη και αναμενομένη αμοιβή για τις βαρύτατες θυσίες της. Και τού-

το όχι μόνον εξ αιτίας της δολοπλοκίας και ραδιουργίας του ξένου παράγο-

ντος, εν προκειμένω της Γηραιάς Αλβιώνος, αλλά και λόγω της ασύλληπτης

στρατηγικής μυωπίας ελληνικών πολιτικών και κομματικών ηγεσιών, της

κακής, κακίστης, εκτιμήσεως της στρατηγικής καταστάσεως και των διε-

θνών συσχετισμών, που οδήγησε σε πολιτικά ατοπήματα, για τα οποία ι-

σχύει καθ’ ολοκληρίαν η ρήσις του Γενικού Επιθεωρητού Αστυνομίας του

Ναπολέοντος, Φουσέ (συνήθως αποδιδομένη εσφαλμένως στον Ταλλεϋ-

ράνδο): «Ήτο χειρότερον από έγκλημα – ήτο λάθος»! Και έτσι, αντί της

προσδοκωμένης (και οφειλομένης) απελευθερώσεως της Βορείου Ηπείρου

και της Κύπρου μας, καθώς και της στρατηγικής διαρρυθμίσεως των προς

Βορράν ελληνικών συνόρων (ανάγνωθι: Ανατολική Ρωμυλία), τελικώς κατέ-

στη εφικτή μόνον της Δωδεκανήσου μας η ενσωμάτωσις στον εθνικό κορμό.

«Όλβιος όστις της ιστορίης έσχεν μάθησιν», μας έμαθαν οι αρχαίοι

πρόγονοί μας. «Ως όλβιοι επαινέσονται όσοι διαθέτουν ή εξευρίσκουν το

dir Kriegsführung 1939-1945. Dokumente des Oberkommandos der Wehrmacht, Frankfurt a.M.,

1962.

19

χρόνο, τη διάθεση και το τάλαντο για ανάλογες περιπέτειες του Πνεύμα-

τος», μας παρακινεί ο πολύς Γκαίτε. Σε αυτούς συγκαταλέγεται αναντιρρή-

τως ο Στρατηγός Βασιλείου, πολλώ δε μάλλον καθ’ όσον το έργο του προ-

δήλως δεν εγράφη μόνον, ίσως ούτε καν κυρίως, χάριν πνευματικής τέρ-

ψεως. Αλλά κίνητρό του καταφανώς υπήρξε η ανάγκη που αισθάνθηκε ο

συγγραφεύς να συμβάλει στην καλλίτερη και πληρέστερη ενημέρωση ενός

ευρυτέρου αναγνωστικού κοινού ως προς την (δίχως υπερβολή) κολοσ-

σιαία συμβολή της Ελλάδος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη νίκη των

Συμμάχων.

Συμβολή η οποία, καίτοι ευθύς εξ αρχής πανθομολογουμένη, με-

γαλοφώνως αναγνωρισθείσα και πανηγυρικώς διακηρυχθείσα urbi et orbi

από των επισημοτέρων χειλέων ένθεν κακείθεν του διαύλου της Μάγχης

και του Ατλαντικού, εν τούτοις, προϊόντος του χρόνου, ελησμονήθη, απεσι-

ωπήθη, εκαλύφθη από σιδηρούν παραπέτασμα αιδήμονος σιγής. Για να

φθάσουμε έτσι στην εποχή μας να παριστάμεθα μάρτυρες διαρκών και

συχνέστατα προκλητικών επιδαψιλεύσεων εκ μέρους των πάλαι ποτέ Συμ-

μάχων νικητριών δυνάμεων προς την πλευρά εθνών της Ασίας, της Ανατο-

λικής και της Δυτικής Χερσονήσου του Αίμου, εκ των οποίων άλλα μεν ετή-

ρησαν «επιτηδείως ουδετέραν» στάσιν, παραβιάζοντας μάλιστα σωρεία

ανειλημμένων συμβατικών διεθνοδικαιικών υποχρεώσεών τους, άλλα δε

ευθέως, απροκαλύπτως και ενθέρμως ετάχθησαν παρά το πλευρόν της

μουσσολινικής Ιταλίας ή της χιτλερικής Γερμανίας, ούτως ώστε να κορέ-

σουν τις διεστραμμένες ορέξεις των εις βάρος του διαμελισθέντος πτώμα-

τος της Ελλάδος.

Αυτοδήλως, η εξέλιξη αυτή βαρύνει το ελληνικό κράτος. Ωστόσο

δεν είναι άμοιρος ευθυνών και η σε πελάγη διεθνιστικής μακαριότητος

πλέουσα ακαδημαϊκή διανόηση, η οποία, μολονότι γενναιόδωρα αποκατα-

σταθείσα από την Πολιτεία και έχουσα από μακρού αλώσει πλήρως τους,

κατά Αλτουσσέρ και Γράμσι, ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους, ευρί-

σκει μεν τη διάθεση και το χρόνο να εκπονεί βαθυστόχαστα συγγράμματα

περί συνωστισμών στη Σμύρνη ή να καταδιώκει χίμαιρες, καταγγέλλουσα,

φερ’ ειπείν, έναν υποτιθέμενο εθνοκεντρισμό (!) στη σημερινή (!!) ελληνική

εκπαίδευση, ή να επιδίδεται σε ασκήσεις σχολαστικής φιλοσοφίας και να

αναλίσκεται για να καταδείξει την υποτιθεμένη ύπαρξη μιας δήθεν «Θεω-

ρίας (!) Διεθνών Σχέσεων», ή, πάλι, να συγκαλεί μέσα στα δημόσια πανεπι-

στημιακά ιδρύματα πολύκροτα συνέδρια για έξι, επτά ή και περισσότερες

υποτιθέμενες μειονότητες και εθνοτικές ομάδες εν Ελλάδι! Αλλά πότε, τα

τελευταία χρόνια, εσκέφθη να αξιοποιήσει την προνομιακή θέση που απο-

λαμβάνει στο θεσμικό εποικοδόμημα της ελληνικής κοινωνίας, ώστε να

προβάλει π.χ. στη διεθνή επιστημονική κοινότητα αλλά και στην ευρύτερη

διεθνή κοινή γνώμη το ρόλο της Ελλάδος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον

βαρύτατο, δυσαναλόγως, υψηλό φόρο αίματος που κατέβαλε ο ελληνικός

20

λαός, δυνάμενο να συγκριθεί μόνον προς τις θυσίες π.χ. του μεγάλου ρωσ-

σικού έθνους ή του μαρτυρικού πολωνικού έθνους;

Αν ισχύει αυτό που έγραψε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ότι «ως πολιτι-

σμένος κόσμος πρέπει να θεωρείται ο κόσμος των πολιτισμών που αποδέ-

χονται ως υπέρτατη αξία την ανθρώπινη ζωή και το σεβασμό της αξιοπρέ-

πειας του ανθρώπου», τότε η συμβολή της Ελλάδος στη νίκη κατά του ναζι-

σμού και του φασισμού θα έπρεπε να αποτελεί μείζον και διαρκές μέλημα

των ιθυνουσών ακαδημαϊκών ομάδων της πατρίδος μας σήμερα, μετά το

1989/91 περισσότερο παρά ποτέ, καθώς διερχόμεθα κρίσιμη μεταβατική

περίοδο ευρείας εθνοπολιτισμικής και γεωπολιτικής αναδιατάξεως στο

εγγύς και ευρύτερο γεωπολιτικό περιβάλλον μας.

Δε γνωρίζω, βεβαίως, πόσο θα διευκόλυνε τη διαπραγματευτική

θέση της ελληνικής πλευράς και τις φιλότιμες και κοπιώδεις προσπάθειες

που καταβάλλουν π.χ. ο κ. πρωθυπουργός ή ο κ. αναπληρωτής υπουργός

Εξωτερικών, αλλά, οπωσδήποτε, δε θα εστερείτο σημασίας η δημοσίευση,

σε έγκριτη ξένη εφημερίδα, σουηδική κατά προτίμησιν, ενός άρθρου, την

προτεραία των συνομιλιών εν Βρυξέλλαις, υπογεγραμμένου υπό εξέχοντος

Έλληνος πανεπιστημιακού (ιστορικού – ή, έστω, «διεθνολόγου») ή γνωμη-

γήτορος, το οποίο θα παρέπεμπε στη «φιλική συμβουλή» του Σουηδού

στρατιωτικού ακολούθου εν Παρισίοις προς τον Έλληνα ομόλογόν του, τον

Απρίλιο του 1939, όπως «προσχωρήση η Ελλάς εις τον Άξοναν» (όρα απόρ-

ρητον έγγραφον του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού Αντιστρατή-

γου Αλεξάνδρου Παπάγου προς τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως και υ-

πουργόν των Στρατιωτικών Ιωάννην Μεταξάν, της 28/4/39, υπό τον τίτλον

«Υποβολή Πληροφοριών Στρατιωτικών Ακολούθων - Βουλγαρικαί διεκδική-

σεις»).

Θυμηθείτε, εξ άλλου, τον νυν πρόεδρο των ΗΠΑ, ο οποίος προέβη

στο βαρύτατο και ασύγγνωστο εκείνο ατόπημα ομιλών προ καιρού ενώπιον

της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνελεύσεως περί του Ελληνοτουρκικού Πο-

λέμου 1919-1922, ταυτιζόμενος πολιτικώς με τη νεοτουρκική/κεμαλική

πλευρά, λησμονώντας –προδήλως δεν εγνώριζε καν ο άνθρωπος!– ότι η

χώρα που, εν τω μεταξύ αποτελεί πατρίδα του, συνεδέετο τω καιρώ εκείνω

με συμμαχικούς δεσμούς μετά της Ελλάδος, και μάλιστα οι ΗΠΑ κατείχαν τη

μία εκ των τεσσάρων εδρών της Συνδιασκέψεως των τεσσάρων νικητριών

Δυνάμεων και του Ανωτάτου Συμμαχικού Συμβουλίου, κατ’ εντολήν των

οποίων (με mandate των οποίων δηλαδή!) εκίνησε ο Ελληνικός Στρατός για

τη Μικρά Ασία.

Θα ήταν, άραγε, παντελώς μάταιον να είχε αποσταλεί στον Αμερι-

κανό πρόεδρο ένα αντίγραφο του σημειώματος του Αμερικανού πρέσβεως

Μακ Βη (Lincoln Mac Veagh) της 21ης Νοεμβρίου 1940, όπου ο σπουδαίος

εκείνος και εξόχως πεπαιδευμένος διπλωμάτης, δεινός γνώστης της ελληνι-

21

κής γραμματείας, συγκινημένος εν όψει των διαδοχικών, λαμπρών ελληνι-

κών νικών, αποκαλεί τη μαχομένη Ελλάδα του ’40 ένα «Μεγάλο Μικρό Μα-

χόμενο Έθνος» (A Big Little Fighting Nation);

Ενώ στην επιστολή του της 28ης Νοεμβρίου 1940 προς τον “Dear

Franklin”, τον Πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούσβελτ, μεθ’ ου συνεδέετο διά προ-

σωπικής φιλίας, γράφει μεταξύ άλλων: «Είναι η πρώτη και μόνη επιτυχία

των συμμαχικών στρατευμάτων κατά ξηράν»! Βεβαίως, δε γνωρίζω εάν

ποτέ εστάλη τοιαύτη ενημερωτική επιστολή προς τον κ. Μπαράκ Ομπάμα,

εκ μέρους της τότε αρμοδίας πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών

ή εκ μέρους ενός εκ των (θεωρουμένων ως) επιφανών νεοελλήνων ιστορι-

κών ή διεθνολόγων των ιστορικών, παιδαγωγικών, διεθνολογικών ή συνα-

φών τμημάτων των πανεπιστημίων (ή της Ακαδημίας Αθηνών). Ούτε γνωρί-

ζω εάν, τυχόν, ένα εκ των ιστορικών τμημάτων ή των τμημάτων διεθνών

σχέσεων των πανεπιστημίων μας, υπέρ των οποίων τόσα βάρη υποφέρει

αγογγύστως ο φορολογούμενος ελληνικός λαός, εφιλοτιμήθη, επισήμως

και ως θεσμός, να κάνει κάτι ανάλογον.

Τουναντίον, όχι μόνον δεν προβάλλεται διεθνώς, ούτε καν εν Ελ-

λάδι, η συμβολή της πατρίδος μας, αλλά, αντιθέτως, επικρατεί μία μυστη-

ριώδης τάση –οι παροικούντες την παιδαγωγική Ιερουσαλήμ ισχυρίζονται

ότι έχει δοθεί από ετών «γραμμή»– να τονίζονται υπέρ άγαν οι εμφύλιοι

πόλεμοι και οι ενδοελληνικές έριδες, είτε πρόκειται για την περίοδο της

Κατοχής είτε για την περίοδο της Επαναστάσεως του 1821, παραλλήλως

προς την εσκεμμένη πλήρη εξαφάνιση των εθνικών στρατιωτικών επιτευγ-

μάτων και εθνικών θριάμβων, στο πλαίσιο της αποδομήσεως του λεγομέ-

νου εθνικού φαντασιακού, της λεγομένης εθνικής αφήγησης και της εθνι-

κής ταυτότητος, ούτως ή άλλως, θεωρουμένης ως ιδεολογικής κατασκευής,

και της αντικαταστάσεώς των από άλλες αφηγήσεις και ταυτότητες νεοτα-

ξικής κατασκευής και προελεύσεως, ταυτότητες τάχα «διαπολιτισμικές».

Αναφερόμενος στην «πραγματικότητα του ελληνικού πολιτισμού,

της ελληνικής Ιστορίας, της ελληνικής διαχρονίας», ο Ευάγγελος Βενιζέλος

εξήγησε ότι πρόκειται για «μία ταυτότητα, μία ιδιοσυστασία, η οποία είναι

πολύπλοκη, αντιφατική, αλλά και στέρεη. Και είναι στέρεη γιατί δεν πρό-

κειται για ένα σχήμα θεωρητικό ή ιδεολογικό, αλλά για μία πραγματικότητα

που αναβλύζει μέσα από τις ίδιες τις αντιφάσεις και τον πλούτο της Ιστορί-

ας».

Θα ήταν ασύγγνωστο, εκ μέρους ημών των επιγενομένων, να πα-

ραδώσουμε αυτήν την ταυτότητα, αυτήν την ιδιοσυστασία βορά στον Λε-

βιάθαν της αποδόμησης και του εθνομηδενισμού, που εμφανίζεται επί των

ημερών μας με το μανδύα της «πολυπολιτισμικής» κοινωνίας. Οδηγός μας

ας παραμένουν ες αεί τα λόγια του πνευματικού τιτάνος, που καταυγάζει το

πολιτισμικό μας στερέωμα, Κωστή Παλαμά:

22

«Χρωστάμε σ’ όσους ήλθαν, πέρασαν, θα’ ρθούνε, θα περάσουν.

Κριτές θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί...».

23

Συντονίστρια:

Η έκδοση αυτή της Διεύθυνσης Ιστορίας έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτη-

τα, καθώς η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που στάθηκε αδιάλειπτα στο πλευρό

των Συμμάχων, από την αρχή έως το τέλος του πολέμου. Οι νικηφόρες ήττες

στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, τον αγώνα των Οχυρών και τη μάχη της Κρήτης

ενθάρρυναν τους συμμάχους, κατέρριψαν το μύθο του αήττητου και επέ-

δρασαν ευεργετικά στη ρωσική άμυνα, έχοντας καταβάλλει τη μαχητική

ισχύ των δυνάμεων του Άξονα. Τη συνέπεια της Ελλάδας στον αγώνα δια-

τήρησε το Έπος της Εθνικής Αντίστασης παράλληλα με τη στρατιωτική πα-

ρουσία στη Μέση Ανατολή, στο Αιγαίο και στην ιταλική χερσόνησο.

Κυρίες και κύριοι, στο σημείο αυτό καλούμε στο βήμα τον συγγραφέα του

τόμου, Υποστράτηγο ε.α. Γεώργιο Βασιλείου.

Ο Υποστράτηγος Γεώργιος Βασιλείου αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή

Ευελπίδων το 1967. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημί-

ου Αθηνών και απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Πολέμου. Πραγματοποίησε

μεταπτυχιακές σπουδές στην Άμυνα, στη Διπλωματία, στη Στρατιωτική Ι-

στορία, καθώς και στην Προαγωγή της Ψυχικής Υγείας. Υπηρέτησε στις Ειδι-

κές Δυνάμεις, σε επιτελικές θέσεις του Στρατού και σε αποστολές του ΝΑ-

ΤΟ. Τιμήθηκε με τα προβλεπόμενα από το βαθμό του μετάλλια και διαμνη-

μονεύσεις. Αρθρογραφεί σε στρατιωτικά περιοδικά, στον αθηναϊκό και τον

Τύπο της γενέτειράς του, του νομού Τρικάλων, όπου δραστηριοποιείται

ευρύτερα σε συλλόγους και συνδέσμους. Είναι μέλος της Ελληνικής Εται-

ρείας Στρατηγικών Μελετών. Βρίσκονται υπό έκδοση συλλογή ποιημάτων

του με τίτλο «Η Οδύσσεια μου», καθώς και λεξικό διπλωματικών όρων. Εί-

χαμε τη χαρά να συνεργαστούμε μαζί του την περίοδο που διετέλεσε υπο-

διευθυντής στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.

κ. Βασιλείου, έχετε το λόγο.

24

Ομιλία Υποστρατήγου ε.α. Γεωργίου Βασιλείου

Δε θα προβώ σε προσφωνήσεις. Είναι εξάλλου αυταπόδεικτο ότι σας σέβο-

μαι και σας εκτιμώ όλους.

Θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω από τα βάθη της καρδιάς μου τον

σοφό ακαδημαϊκό και μειλίχιο κ. Κωνσταντίνο Σβολόπουλο, που παρευρί-

σκεται για την παρουσίαση του βιβλίου. Παρακαλώ να μου επιτρέψει ο κ.

Καθηγητής να επαναλάβω ενώπιον σας αυτό που του έχω πει αρκετές φο-

ρές όταν με συμβούλευε. Ότι θεωρώ τον εαυτό μου οιονεί μαθητή του και

ότι έχει την ικανότητα να διδάσκει ακόμη και με τη σιωπή του.

Ευχαριστώ τον καθηγητή της ΣΣΕ, κ. Ηλία Ηλιόπουλο, καθώς οι ε-

πισημάνσεις του σ’ ένα από τα δοκίμια συνετέλεσαν στη βελτίωση του βι-

βλίου.

Επίσης, ευχαριστώ τον στρατηγό πρώην διευθυντή της ΔΙΣ, Αντι-

στράτηγο Παναγιώτη Κωνσταντόπουλο, με τον οποίο συνεργάσθηκα επί

δύο χρόνια για τη συγγραφή του βιβλίου. Ευχαριστώ τον νυν διευθυντή,

Αντιστράτηγο Παναγιώτη Ζάρα, που συνέχισα τη συνεργασία μαζί του μετά

την αποστρατεία μου. Η συμπεριφορά του στρατηγού στις συνεργασίες μας

διακρινόταν από στολισμό φρονήσεως και υπηρέτησης του καθήκοντος.

Ευχαριστώ τον διοικητή της ΑΣΔΥΣ, Αντιστράτηγο Ι. Κολέτσο, που

ως Διευθυντής Πυροβολικού μού διέθεσε προσωπικό για τη μετάφραση

των γερμανικών αρχείων.

Τον φίλο μου Nasri Said, διευθυντή προσωπικού της CCC, που διέ-

θεσε την κα Σταματίνα Φράγκου για τη μετάφραση ιταλικών πηγών, την

ίδια που εργάστηκε με εξαιρετική ευσυνειδησία και τον Μηνά Κωνσταντι-

νίδη, για την παραγωγή δοκιμίων. Γράφτηκαν πολλές φορές, περίπου είκο-

σι. Ευχαριστώ την επίτιμο πρέσβυρα, διευθύντρια του Διπλωματικού και

Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών Φωτεινή Τομαή-

Κωνσταντοπούλου και το προσωπικό των αρχείων, τον Αντισυνταγματάρχη

Αλεξάντερ Ζίκοβιτς, της Σερβικής Στρατιωτικής Ακαδημίας, τη δασκάλα Λέ-

τα Ζιούτου, τον επίτιμο πάρεδρο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Π. Μπάρ-

δη, τον σχολικό σύμβουλο Κ. Παυλάκο, τον διευθυντή του Ιδρύματος Μελε-

τών Χερσονήσου του Αίμου καθηγητή Ιωάννη Μουρέλο, και τον επίτιμο

πρόεδρο της Επιτροπής Εθνικών Θεμάτων καθηγητή Αχιλλέα Λαζάρου, με

τον οποίο αντάλλαξα χρήσιμες απόψεις.

Ευχαριστώ, ακόμη, το προσωπικό της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρα-

τού, που ομολογουμένως κούρασα. Τόσο εκείνους που έκαναν θετικά σχό-

λια όσο και εκείνους που έκαναν αρνητικά. Ως εραστής της αρχαίας ελληνι-

25

κής φιλοσοφίας, ευχαριστώ περισσότερο τους δεύτερους γιατί μου έδωσαν

την ώθηση να εμβαθύνω περισσότερο την ερευνητική μου προσπάθεια.

Θα ήταν μεγάλη παράλειψη αν δεν ευχαριστούσα τον Αντισυνταγ-

ματάρχη ιστορικό Δημήτριο Κατσικώστα, ο οποίος ασχολήθηκε με την επι-

μέλεια του βιβλίου. Τον συγχαίρω. Ειλικρινά ο κ. Αντισυνταγματάρχης α-

φιέρωσε πολλές πνευματοώρες στο ανά χείρας πόνημα.

Κυρίες και κύριοι,

Όταν μου ανατέθηκε η συγγραφή του βιβλίου μεταξύ άλλων γνώ-

ριζα το υπό του Πολυβίου λεχθέν: «Καλλίστην Παιδείαν ηγετέον προς αλη-

θινόν βίον της έκτης πραγματικής ιστορίας περιγενομένην εμπειρίαν». Επί-

σης, ότι η Ιστορία, κατά τον Αριστοτέλη ως επιστήμη καταγράφουσα τις

ανθρώπινες πράξεις, είναι η επιστήμη που τις καταγράφει στο σύνολό τους

και ότι η χρησιμοποίηση μέσων του παρελθόντος, για την εξυπηρέτηση

ρευστών καταστάσεων του παρόντος, συντελεί στην αλλοίωση του ιστορι-

κού γίγνεσθαι. Γνώριζα, ακόμη, ότι η γενιά του ’40, που τα ιδανικά της συ-

νοψίζονται στην υπαρξιακή συντήρηση του έθνους, στην ελευθερία και την

ανθρωπιά, μπορεί να μη γνώριζε το ρητό «Ους νυν υμείς ζηλώσαντες και το

εύδαιμον το ελεύθερον το δε ελεύθερον το εύψυχον κρίναντες, μην περιο-

ράσθε τους πολεμικούς κινδύνους», γνώριζαν όμως πολύ καλά ότι ανήκουν

σε μια φυλή ανθρώπων που διακατέχεται από το πάθος της ελευθερίας.

Η διεθνής και η ελληνική βιβλιογραφία, από αυτές τις πηγές που

μελέτησα, δέχεται ότι ο κατοχικός και ο αντιστασιακός προφορικός και

γραπτός λόγος είναι πλουσιότατος. Δεν αποκλείεται όμως η μνήμη να λει-

τούργησε απωθητικά για το Έπος του ’40, εξαιτίας του γεγονότος ότι τον

πόλεμο τον διαχειρίστηκε το καθεστώς του Μεταξά. Βεβαίως γράφτηκαν

μονογραφίες και συλλογικοί τόμοι με κείμενα διαφόρων διανοουμένων,

την καταγραφή όμως των γεγονότων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με ευσυ-

νειδησία την ανέλαβε μια καλά οργανωμένη υπηρεσία, η Διεύθυνση Ιστο-

ρίας του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Υπάρχει από ελαχίστους και άλλη

άποψη. Όποιος θεωρεί ότι τα βιβλία της ΔΙΣ έχουν ασάφειες, παίρνει κόλα

και χαρτί, πέννα και μελάνι, και γράφει. Στο δίκαιο δεν κατηγορείται κανείς

in abstracto, μόνο in cocreto.

Θεωρώ ότι από τα συμπεράσματα της συμβολής που αναφέρονται

στο βιβλίο η συνέπεια στον αγώνα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από

τους νεοέλληνες. Η έκπληξη που προκλήθηκε με το «ΟΧΙ» του Μεταξά και η

ομόθυμη στήριξή του με αίσθημα αυταπάρνησης από το λαό, η αξιοπρόσε-

κτη παρουσία στη Μέση Ανατολή και στην Ιταλία, δεν εκτιμήθηκαν από

τους συμμάχους όταν επέβαλαν τους όρους τους στους ηττημένους. Μονα-

δικό κέρδος για τη χώρα ήταν η ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων.

26

Εκείνοι πολέμησαν και στην Ελλάδα και σε ξένες χώρες ως Αχιλλείς

της Ρωμιοσύνης, με πίστη. Σας διαβάζω τι έγραψε στο ημερολόγιο του ο

πυροβολητής Πεζικού Βλάσης Καρατζίκας :

«Κυριακή 6 Απριλίου 1941,

Εμάθαμε ότι σήμερα το πρωί η Γερμανία έρριξε κάτω το γόητρόν της και

μας εκήρυξε τον πόλεμον, διά να σώση την καταρρέουσαν Ιταλικήν αυτο-

κρατορίαν. Τι αίσχος ... Ας είναι όμως κανείς μας δεν απελπίσθη, κανείς μας

δεν παρεπονέθη προς τον Θεόν, διότι όλοι μας γνωρίζομεν ότι ο Θεός και η

Μεγαλόχαρη της Τήνου δεν θα μας αφίσουν να χαθώμεν... Καρτερικά και

αγόγγυστα εδέχθημεν και αυτό το κτύπημα και όλοι μας μυστικά ορκισθή-

καμε ότι θα πολεμήσωμεν μέχρι τέλους. Ζήτω η Ελλάς!...».

Αλλά και οι δικοί τους προσεύχονταν για το γυρισμό τους. Η μάνα

μου προσευχόταν και παρακαλούσε την Παναγία να γυρίσει ο αδελφός της,

έστω και ξυπόλητος. Επέστρεψε, τελικά, ξυπόλητος.

Έτσι μάχεται διαχρονικά ο Έλληνας στρατιώτης, σεμνός, γενναίος,

λιτοδίαιτος. Ρώτησα κάποτε τον πατέρα μου πώς επέζησε από τον πόλεμο

της Μικράς Ασίας. Μου απάντησε δωρικά: «Άκουγα τους αξιωματικούς και

πίστευα στο Θεό».

Κυρίες κύριοι, ο πόλεμος για μας τελείωσε, για εκείνους όχι, πρέ-

πει να γραφούν ακόμη πολλά. Η συμβολή τους στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

ήταν υπέροχη, αλλά, δυστυχώς, τα οστά πολλών έχουν αφεθεί να αναδυ-

θούν στην επιφάνεια της γης, στη μέριμνα της φύσης. Πάντως οι Μούσες

ύφαναν με τη σοφία και το τραγούδι τους τον ιστό του μύθου και βρίσκο-

νται μαζί τους αγκαλιασμένες μέσα στην ακαμψία του χρόνου.

Εκείνοι με εθνική υπερηφάνεια θα συνεχίσουν να αναφωνούν: «Ω,

ξειν αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασιν πειθό-

μενοι». Λακεδαιμόνιοι για την περίπτωσή τους εμείς, και Έλληνες και ξένοι.

27

Συντονίστρια:

Ολοκληρώνουμε στο σημείο αυτό την παρουσίαση του βιβλίου «Η Συμβολή

της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», για να περάσουμε στο εκδοτικό

έργο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού της τελευταίας δεκαετίας. Αρχίζουμε

χρονολογικά, με την αρχαία ελληνική στρατιωτική ιστορία, η οποία, εκτός

από τις ουσιαστικές διαφορές του παρελθόντος με το παρόν, αναδεικνύει

σημαντικές ομοιότητες σε τομείς όπως η στρατηγική, η ηγεσία, η πολεμική

τέχνη, η καινοτομία, η πρωτοβουλία. Τον ιστορικό τόμο για τη Στρατιωτική

Οργάνωση και την Πολεμική Τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων που συνέγραψε ο

Δρ Νικόλαος Δεπάστας, από τη Μυκηναϊκή Εποχή έως την κατάκτηση της

Ελλάδας από τους Ρωμαίους, παρουσιάζει ο κ. Ηλιόπουλος.

28

Ομιλία Δρος Ηλία Ηλιόπουλου

Το υπό της ΔΙΣ εκδοθέν πόνημα του αξιοτίμου κ. Νικολάου Δεπάστα δύνα-

ται, άνευ περιστροφών ου μην αλλά και άνευ της παραμικράς διαθέσεως

φιλοφρονήσεως, να χαρακτηρισθεί μνημειώδες.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να φαντασθούμε ένα άλλο πόνημα συγ-

χρόνου Έλληνος συγγραφέως περί της Στρατιωτικής Οργανώσεως και Πο-

λεμικής Τέχνης των Αρχαίων Ελλήνων, το οποίον να υπερβαίνει σε περιε-

κτικότητα, επιστημονική δεοντολογία, θετικιστική σχολαστικότητα, ευλαβι-

κή προσήλωση στις πηγές και στιβαρότητα συνοχής το ανά χείρας έργον.

Εάν δε στα ανωτέρω εκτεθέντα προσθέσετε και τους λίαν κατατο-

πιστικούς παρατιθεμένους χάρτες, πίνακες αρχαίων όρων, ονομάτων και

τοπωνυμίων, τις θαυμάσιες συνοδευτικές εικόνες, καθώς και άπαντα τα

εξόχως διαφωτιστικά σχεδιαγράμματα, έχετε ανά χείρας ένα έργο ορόσημο

της συγχρόνου ελληνικής ιστοριογραφίας, που εισάγει τον απαιτητικό

σπουδαστή αλλά και τον εν γένει εραστή της Στρατιωτικής Ιστορίας και Πο-

λεμολογίας σε μία από τις πλέον συναρπαστικές περιοχές του θαυμαστού

κόσμου της Αρχαίας Ελλάδος.

Για να ανταποκριθώ στην αποστολή μου, οφείλω να θέσω και να

αποπειραθώ να απαντήσω το ανακύπτον ερώτημα: Γιατί μία έκδοσις στρα-

τιωτικής ιστορίας; Ποίαν αξία μπορεί να έχει ένα πόνημα περί της Στρατιω-

τικής Οργανώσεως και της Πολεμικής Τέχνης και δη των Αρχαίων Ελλήνων;

Βραχύ διάστημα μετά το πέρας του πολέμου του Βιετνάμ, ο Αμερι-

κανός Ναύαρχος Stansfield Turner εκλήθη να αναλάβει τα ηνία της Ναυτι-

κής Σχολής Πολέμου των ΗΠΑ (Νaval War College, Newport), με τη ρητή

εντολή να προβεί στην προσήκουσα μεταρρύθμιση του προγράμματος

σπουδών, με ιδιαίτερη συνεκτίμηση της προσφάτου τραυματικής για τις

ΗΠΑ εμπειρίας της εκστρατείας στην πάλαι ποτέ Ινδοκίνα.

Κατόπιν ωρίμου σκέψεως, ο διοικητής της Ναυτικής Σχολής Πολέ-

μου των ΗΠΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ώφειλε να εισαχθεί, ή ακριβέ-

στερα, να επανεισαχθεί στο πρόγραμμα σπουδών της Σχολής, η Ιστορία του

Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη. Ο σπουδαίος εκείνος Αμερικα-

νός ηγήτωρ, που έμελλε να παραμείνει γνωστός ως ο αναμορφωτής της

Σχολής που γέννησε κορυφαίους στοχαστές της Ναυτικής Ισχύος, Γεωπολι-

τικής και Στρατηγικής, όπως ο Ναύαρχος Alfred Thayer Μahan ή ο μετέπει-

τα Πρόεδρος Θεόδωρος Ρούσβελτ, διέγνωσε ενδιαφέρουσες αναλογίες

μεταξύ της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου και της εποχής του

Ψυχρού Πολέμου. Έκρινε δε, συνακολούθως, ότι η μελέτη φαινομένων ό-

πως ο ανταγωνισμός ισχύος μεταξύ της Ναυτικής Δυνάμεως Αθηνών και της

29

Χερσαίας Δυνάμεως Σπάρτης, η Συμμαχία της Δήλου και η εν συνεχεία με-

τεξέλιξή της και, εν τέλει, μετάλλαξή της σε Αθηναϊκή Ηγεμονία, η άνοδος

και η πτώσις της Αθηναϊκής Φιλελεύθερης Αυτοκρατορίας θα βοηθούσε

τους Αμερικανούς στρατιωτικούς ιθύνοντες να κατανοήσουν επαρκέστερα

τον υφιστάμενο τότε, επί Ψυχρού πολέμου, ανταγωνισμό ισχύος μεταξύ,

αφ’ ενός, της Αγγλοσαξονικής Ναυτικής Δυνάμεως και, αφ’ ετέρου, της Ευ-

ρασιατικής Χερσαίας/Ηπειρωτικής Δυνάμεως.

Στο αυτό μήκος κύματος εκπέμποντες, δυόμισυ δεκαετίες αργότε-

ρα, εν έτει 2001, οι διαπρεπείς ιστορικοί David R. McCann και Barry S.

Strauss εξέδωσαν το ρηξικέλευθο έργο τους υπό τον τίτλο «Πόλεμος και

Δημοκρατία. Συγκριτική Μελέτη του Πολέμου της Κορέας και του Πελοπον-

νησιακού Πολέμου».

Και εσχάτως, μετά την επελθούσα αποτελμάτωση της στρατιωτι-

κής καταστάσεως στο Αφγανιστάν και την πλήρη κονιορτοποίηση των ανι-

στορήτων νεοφιλελευθέρων διεθνιστικών ιδεολογημάτων περί δήθεν «εξα-

γωγής Δημοκρατίας» στη Βακτριανή, για ουκ ολίγους ιθύνοντες της αμερι-

κανικής πολιτικής, μοιάζει ως ιδεώδης λύση του προβλήματος η συμβουλή

του παγκοσμίως γνωστού ιστορικού Steven Pressfield.

Πώς, άραγε, θεωρούν ότι θα μπορούσε να τους φανεί χρήσιμος ο

πολύς Pressfield; Απλούστατα, τυγχάνει άριστος γνώστης της Στρατιωτικής

Ιστορίας της Αρχαίας Ελλάδος. Tα τελευταία χρόνια, μάλιστα, προετοιμάζει

μία πραγματεία για την επιτυχή Στρατηγική Aντιανταρτοπολέμου που ε-

φήρμοσε στο Αφγανιστάν ο Μ. Αλέξανδρος τα έτη 330-327 π.Χ.

Εν τούτοις, στα μη στρατιωτικά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, εξακο-

λουθεί να υφίσταται το «παράδοξο φαινόμενο της υποτιμήσεως της Στρα-

τιωτικής Ιστορίας», όπως το απεκάλεσε ο John Lynn, ιστορικός από το Πα-

νεπιστήμιο του Ιλλινόϊς, σε πολύκροτο πόνημά του, εκδοθέν το 1997, υπό

τον τίτλο «Το μαχητό μέλλον της Ακαδημαϊκής Στρατιωτικής Ιστορίας». Πε-

ριέργως πώς, το θεματικό πεδίο εκείνο που γοήτευσε εξέχουσες μορφές

της Ευρωπαϊκής Ιστορίας και του Ευρωπαϊκού Πνεύματος από τον Θουκυ-

δίδη και τον Ξενοφώντα μέχρι τον Ουΐνστων Τσώρτσιλλ και τον Παναγιώτη

Κονδύλη αποτελεί «κάτι σαν παρία» (Lynn) στα πανεπιστήμια.

Και όμως, όπου διδάσκεται, σε πανεπιστήμια και κολλέγια, ιδίως

των αγγλοσαξονικών χωρών, η Στρατιωτική Ιστορία (της Ναυτικής και, εν τω

μεταξύ, της Αεροπορικής συμπεριλαμβανομένης), οι τοσούτω λοιδορηθεί-

σες τις τελευταίες δεκαετίες ως «συμβαντολογικές» αφηγήσεις, όπως π.χ. η

Μάχη των Θερμοπυλών, η Ναυμαχία της Σαλαμίνος, της Ναυπάκτου, της

Γιουτλάνδης ή η απόβαση στη Νορμανδία, συνεγείρουν το ενδιαφέρον των

σπουδαστών, αλλά και των αναγνωστών και, εν τω μεταξύ, των τηλεθεα-

τών, που προδήλως αγκαλιάζουν με πολλήν αγάπη εκδόσεις και τηλεοπτι-

30

κές εκπομπές στρατιωτικής ιστορίας. Εν τούτοις, οι λιγοστοί επιστήμονες

που επιμένουν να ασχολούνται και με ζητήματα Στρατιωτικής/Ναυτικής

Ιστορίας, Στρατηγικής και Πολεμικής Τέχνης, συχνέστατα αντιμετωπίζονται

από ορισμένες πλευρές, ιδίως εν Ελλάδι, ως «γραφικοί», όταν φυσικά δε

συναντούν απροκάλυπτη εχθρότητα οφειλομένη σε ένα μείγμα αγνοίας,

αλαζονείας και ιδεοληψίας.

Η απάντηση στο ερώτημα περί των αιτίων αυτής της στάσεως α-

παιτεί τη συνεκτίμηση πλειάδος παραμέτρων. Μια πρώτη απόπειρα απα-

ντήσεως εστιάζει, δικαίως, στην επικράτηση μιας τάσεως του συρμού, που,

συχνά και μάλλον ελλιπώς και καταχρηστικώς, αυτοαποκαλείται, με επηρ-

μένην αυταρέσκεια, «Νέα Ιστορία» και η οποία μετά δυσκολίας κρύβει την

απέχθειά της τόσο προς το Έθνος-Κράτος, και κατ’ επέκτασιν προς αυτό που

η ίδια χλευάζει ως «εθνοκεντρική αφήγηση», όσο και προς όλα εκείνα τα

αξιακά στοιχεία (παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε τον «απαγορευμένο» σή-

μερα όρο: αρετές) που παραδοσιακά απορρέουν από τη μελέτη της Στρα-

τιωτικής Ιστορίας: φιλοπατρία (ήγουν φυσιολογική έκφραση του εδαφικού

ενστίκτου καθώς και του “Wir Gefuehl”, του αισθήματος του ανήκειν σε ένα

«Εμείς»), συναλληλία και συντροφικότητα, ανδρεία, άσκηση στην υπέρβα-

ση του «εγώ» χάριν του «εμείς», για να θυμηθούμε και τον ημέτερο Μα-

κρυγιάννη, αυταπάρνηση κ.ο.κ. – το «υπέρ άστεως μάχεσθαι και θνήσκειν»,

όπως μας θυμίζει ο κ. Δεπάστας.

Εν ολίγοις, ένα βαρύ όσο και εντυπωσιακό αξιακό φορτίο, το οποίο

όμως θεωρείται σήμερα, από την ιδιότυπη νομενκλατούρα των διανοουμέ-

νων ενός ολοκληρωτικού μεταεθνικού προοδευτισμού (Post National/Trans

National Progressivism, κατά John Fonte, ή απλώς Progressivismus κατά

Κονδύλην), ως παρωχημένο ου μην αλλά και καταδικαστέο, στο πλαίσιο και

της επιδιωκομένης «αποδόμησης» της λεγομένης «εθνοκεντρικής αφήγη-

σης».

Στην πραγματικότητα, οι εκπρόσωποι της αυτοαποκαλουμένης

«Νέας Ιστορίας» αντιμετωπίζουν τον πολυσύνθετο, πολυαιτιακό, πολυσχι-

δή και, συνάμα, τραγικό (καθ’ ότι σισύφειο) χαρακτήρα της Στρατιωτικής

Ιστορίας, της Πολεμολογίας, της Στρατηγικής ου μην αλλά και της Γεωπολι-

τικής με έκδηλη αμηχανία, απορρέουσα από την ιδικήν τους αδυναμία ερ-

μηνείας φαινομένων που, κατά την πολιτικοθεολογική τους θεώρηση του

κόσμου, απλώς δε θα έπρεπε να υπάρχουν (για τον όρο «Πολιτική Θεολο-

γία» παραπέμπω στον Paul Gottfried).

Το ανά χείρας έργο του κ. Δεπάστα είναι αστείρευτη πηγή γνώσε-

ων για εταίρους, πεζεταίρους, υπασπιστάς, πελταστάς, ταξιάρχας, τριηράρ-

χους, λοχαγούς, πεντηκοντήρας, ενωμοτάρχας, ιππείς κ.λπ. Αλλά, συνάμα,

έρχεται να φωτίσει και άλλες πτυχές, όπως η κοινωνική σύνθεση του στρα-

τεύματος (αξιωματικών και οπλιτών), η σχέση στρατού/ναυτικού με το πο-

31

λιτικό σύστημα αλλά και με την γεωργική, τεχνολογική και εν γένει κοινωνι-

κοοικονομική εξέλιξη μιας χώρας, όπως δυνάμεθα να διαπιστώσουμε στα

οικεία κεφάλαια του βιβλίου του κ. Δεπάστα, τα αφορώντα στο Στρατό των

Ομηρικών Βασιλείων, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, της Σπάρτης, των Μακε-

δόνων κ.λπ. Είναι π.χ. λίαν ενδιαφέρουσα η συσχέτιση μεταξύ Οπλιτικής

Φάλαγγος και Σεισάχθειας του Σόλωνος.

Οι τελευταίες εξελίξεις στο πεδίο της Στρατιωτικής/Ναυτικής Ιστο-

ρίας είναι μάλλον ενθαρρυντικές, στο εξωτερικό βεβαίως. Φαίνεται ότι ορι-

σμένοι εντός των εκεί ακαδημαϊκών κύκλων αρχίζουν να αντιλαμβάνονται

το βάσιμον της ρήσεως του Λεβ/Λέοντος Μπερνστάϊν, κατά κόσμον Τρό-

τσκυ (ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, εκτός από επαγγελματίας «διεθνι-

στής», υπήρξε και ιδρυτής ενός στρατού, και δη λίαν νικηφόρου, του Ερυ-

θρού Στρατού!): «Μπορεί εσύ να μην ενδιαφέρεσαι για τον πόλεμο, αλλά ο

πόλεμος ενδιαφέρεται για σένα!».

Αυτά εις την εσπερίαν! Στην «όμορφη και παράξενη Πατρίδα» μας

επικρατούν άλλα ήθη. Η Στρατιωτική Ιστορία, νοουμένης ως τοιαύτης της

ερεύνης των αιτίων και των λόγων, ένεκεν των οποίων μία πλευρά κέρδισε

έναν πόλεμο ενώ η άλλη έχασε, και εστιαζούσης, κατ’ ακολουθίαν, στη

στρατιωτική ισχύ, οργάνωση, ηγεσία και πειθαρχία, στην πολεμική αρετή,

τέχνη και τεχνολογία, στη στρατηγική κουλτούρα, τα επιχειρησιακά δόγμα-

τα και τις τακτικές, πάντα ταύτα απουσιάζουν από σύστημα της (τέως εθνι-

κής!) Παιδείας μας.

Το πράγμα ασφαλώς ξενίζει, λαμβανομένου μάλιστα υπ’ όψιν ότι ο

πόλεμος απετέλεσε μόνιμο και σταθερό σημείο αναφοράς σχεδόν όλων

των αρχαίων ελληνικών ιστορικών, φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κειμέ-

νων. Προσέτι, οι σύγχρονοι εκφραστές της αποδόμησης, του Ιστορικού Α-

ναθεωρητισμού και του Εθνομηδενισμού, ουδόλως φαίνονται να προβλη-

ματίζονται για το γεγονός ότι όλοι, ή σχεδόν όλοι, οι κορυφαίοι κλασσικοί

Έλληνες συγγραφείς, στοχαστές, ιστορικοί, ποιητές, φιλόσοφοι ή πολιτικοί

ταγοί από τον Αισχύλο ως τον Ξενοφώντα και τον Θουκυδίδη και από τον

Περικλή ως τον Σωκράτη είχαν διανύσει ικανό χρόνο της ζωής τους στα

στρατόπεδα και στο στρατό, είχαν υπηρετήσει στη φάλαγγα κατά ξηράν ή

επί της τριήρους κατά θάλατταν, είχαν δε συμμετάσχει σε εκστρατείες και

πολέμους, τουλάχιστον δύο, ενίοτε και τρεις και τέσσερεις φορές, διαρκού-

ντος του βίου τους.

Πρόκειται για μία κατάσταση βαθύτατα προβληματική, όχι μόνον

διότι το φαινόμενον του Πολέμου συνδέεται αρρήκτως με την εμφάνιση και

ανάπτυξη του Πολιτισμού, και δη του Δυτικού Πολιτισμού, όπως κατέδειξε

και ο πολύς Michael Howard, αλλά και διότι είναι όλως ιδιαιτέρως «η ιδιό-

τητα του δημοκρατικού πολίτη που απαιτεί γνώση του πολέμου», για να

θυμηθούμε τον Victor David Hanson.

32

Ας σταθούμε για μιαν στιγμή στις δύο λέξεις «Πολίτης/Οπλίτης»: η

άρρηκτη εσώτερη σχέση τους υπερβαίνει παρασάγγας αυτό που ηχεί ως

αναγραμματισμός. Η γένεση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δε νοείται χωρίς

την εμφάνιση της Φάλλαγγος των Οπλιτών, όπως σαφώς τεκμαίρεται εξ

όσων μας ιστορεί ο κ. Δεπάστας. Όπως άλλωστε, κατά τους νεωτέρους χρό-

νους, από της Γαλλικής Επαναστάσεως και εντεύθεν, η γέννηση της Γαλλι-

κής Δημοκρατίας ευθέως συμβάδισε προς την εμφάνιση ενός εντυπωσια-

κού Εθνικού Στρατού, συγκειμένου εξ οπλιτών-πολιτών. «Εις τα όπλα, πολί-

τες!», προέτρεπε ο πολεμικός θούριος τον οποίον συνέθεσε ένας ταπεινός

μηχανικός εκ Μασσαλίας, η χιλιοτραγουδισμένη Μασσαλιώτις. Οι συμμαχι-

κοί δυναστικοί στρατοί των ανακτοβουλίων της Ευρώπης αιφνιδιάσθηκαν

σφόδρα εν έτει 1793, όταν ευρέθησαν αίφνης απέναντι σε μία εθνική παν-

στρατιά Γάλλων πολιτών-οπλιτών. Εξ ου και η ρήσις του Κονδύλη περί

«Demokratisierung des Krieges» (Εκδημοκρατισμός του Πολέμου).

Εν τούτοις, πλείστα όσα ακαδημαϊκά curricula, παραδόσεις, πανε-

πιστημιακά συγγράμματα ου μην αλλά και σχολικά εγχειρίδια, ακόμη και

όταν πραγματεύονται, υποτίθεται, τον αιώνα της εθνικής παλιγγενεσίας και

αποκαταστάσεως (από την Επανάσταση του 1821 μέχρι τους Βαλκανικούς

Πολέμους και τη Μικρασιατική Εκστρατεία, ή το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλε-

μο, την Τριπλή Κατοχή της Πατρίδος και την Εθνική Αντίσταση), εστιάζουν

σε αναντιλέκτως ενδιαφέροντα ζητήματα Κοινωνικής Ιστορίας, Οικονομικής

Ιστορίας κ.λπ., ή, ατυχώς, τα τελευταία χρόνια, σε λίαν αμφιλεγόμενα θέ-

ματα της ούτω καλουμένης «Νέας Ιστορίας» (στις επιμέρους εθνικές, εθνο-

τικές και κοινωνικές ομάδες και «διαφορετικότητες») παρά στη Στρατιωτική

Ιστορία, τη Στρατιωτική Οργάνωση, τη Στρατηγική, ή την Πολεμική Τέχνη.

Ειρήσθω εν παρόδω, ότι είναι διάχυτη εν προκειμένω η τάση υ-

περτονισμού των εμφυλίων πολέμων, ερίδων και ταραχών, παραλλήλως

προς την πλήρη εξαφάνιση των εθνικών στρατιωτικών επιτευγμάτων και

εθνικών θριάμβων, στο πλαίσιο της αποδομήσεως του λεγομένου εθνικού

φαντασιακού, της λεγομένης εθνικής αφήγησης και της ούτως ή άλλως θε-

ωρουμένης ως κατασκευασμένης εθνικής ταυτότητος, και της αντικαταστά-

σεώς των από άλλες αφηγήσεις και ταυτότητες.

Ο εραστής της Στρατιωτικής Ιστορίας αισθάνεται την αλήθεια και

ισχύ των στίχων της διαπρεπούς ιστορικού Margaret Atwood στο περίφημο

έργο της «Η μοναχικότητα του στρατιωτικού ιστορικού». Βεβαίως, αυτή η

μοναχικότητα αφορά μόνον εις τους κύκλους των διανοουμενιζόντων και το

ιστοριογραφικό κατεστημένο των πανεπιστημίων, παιδαγωγικών ινστιτού-

των, ομάδων εργασίας σχολικών βιβλίων κ.λπ. Διότι εκτός αυτού του νοση-

ρού αυτοανακυκλουμένου μικροκόσμου, η θερμή υποδοχή της οποίας τυγ-

χάνει η μελέτη της Στρατιωτικής Ιστορίας, της Πολεμικής Τέχνης, της Στρα-

33

τιωτικής Στρατηγικής και των συναφών περιοχών υπερβαίνει πάσαν προσ-

δοκίαν.

Η αξιοσημείωτα θετική έως ενθουσιώδης ανταπόκριση των μαθη-

τών, σπουδαστών και φοιτητών (είτε πρόκειται περί των φοιτητών του Πα-

νεπιστημίου είτε περί σπουδαστών των Στρατιωτικών Σχολών, όπως είχα τη

χαρά να διαπιστώσω όταν, παλαιότερα, εδίδασκα στις εν λόγω Σχολές),

οσάκις έχουν τη σπάνια ευκαιρία να έλθουν σε επαφή με τη Στρατιωτική

Ιστορία, τελεί σε ευθεία και πρόδηλη αναντιστοιχία προς την αφόρητη ανία

έως έκδηλη δυσφορία που τους προκαλεί η κρατούσα «Νέα» ιστοριογρα-

φία του συρμού, με την κατάτμηση της άλλοτε ενιαίας συλλογικής εθνικής

αφήγησης και την αντικατάστασή της από μεταμοντέρνες συρραφές δήθεν

βιβλιογραφικών «πηγών», ατάκτως εριμμένων παραθεμάτων και λεζαντών,

με την απωθητική γι’ αυτούς ξύλινη γλώσσα, την ολοσχερώς αποφλοιωμέ-

νη και αποξηραμένη από κάθε ίχνος γλαφυρής περιγραφής, με την εσκεμ-

μένη απουσία παντός ηρωϊκού προτύπου (διότι τα ηρωϊκά πρότυπα ανέκα-

θεν καλούν τους νέους ανθρώπους να ταυτισθούν συναισθηματικώς μαζί

τους, οπότε ελλοχεύει ο «κίνδυνος» καλλιεργείας συλλογικής, ήγουν εθνι-

κής, ταυτότητος και συνειδήσεως, αυτό ακριβώς δηλαδή το οποίο τελεί στο

στόχαστρο του Ολοκληρωτικού Μεταεθνικού Προοδευτισμού).

Σαφώς σοφώτερος ενίων συγχρόνων, ο Τζων Στιούαρτ Μιλλ, έ-

γραψε κάποτε: «Ο Πόλεμος είναι άσχημο πράγμα, πλην όμως όχι το ασχη-

μότερο των πραγμάτων. Το πεσμένο και εκφυλισμένο ηθικό, το πεσμένο

και εκφυλισμένο πατριωτικό συναίσθημα, που μας κάνει να θαρρούμε ότι

τίποτε δεν αξίζει τον πόλεμο, αυτό είναι πολύ χειρότερο». Ακούγεται μάλ-

λον βάσιμη η παρατήρηση του Χάνσων, ότι «αγνοώντας τον πόλεμο, η επο-

χή μας αφήνεται να ερμηνεύει τον πόλεμο ως αποτυχία επικοινωνίας ή

απουσία αυτής, απουσία διπλωματίας ή συζητήσεως», ωσάν οι κατά και-

ρούς επιτιθέμενοι να ήσαν παρασυρθέντες έφηβοι μη έχοντες επίγνωση

των πράξεών των.

Φυσικά, όταν κανείς έχει παντελή άγνοια στρατιωτικής ιστορίας,

δύναται ίσως και δικαιούται να διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι διαφορές

και προβλήματα μεταξύ κρατών ουδόλως διαφέρουν από εκείνα μεταξύ

των ατόμων εντός μιας δικαιοκρατικής κοινωνίας και, άρα, δύνανται να

επιλυθούν πάντοτε ειρηνικώς και κατά τρόπον πεπολιτισμένο. Ή, πάλιν, ότι

διαφορές γεωπολιτικού δυναμικού μεταξύ των εθνών ή γεωπολιτισμικές

αντιμαχίες, διαχρονικώς και διεποχικώς σταθερές, ανθεκτικές στο χρόνο και

στις αλλεπάλληλες μεταβολές πολιτικών μορφωμάτων και στις αλλαγές

ιδεολογικών ψιμυθίων, δύνανται να συρρικνωθούν ερμηνευτικώς, αποδι-

δόμενες στην κυριαρχία εσφαλμένων, τάχα, στερεοτύπων περί του «Άλ-

λου».

34

Επιλέγων, επιθυμώ να συγχαρώ για μιαν εισέτι φορά τον κ. Δεπά-

στα για το σπουδαίο έργο του. Συγχρόνως, θα ήθελα να ανατρέξω στην

εύστοχη παρατήρηση του ιστορικού Αlvin Bernstein, ο οποίος, αναφερόμε-

νος στη συμβολή του Ναυάρχου Stansfield Turner στην αναδιοργάνωση και

στον εμπλουτισμό του περιεχομένου σπουδών της Ναυτικής Σχολής Πολέ-

μου των ΗΠΑ, έγραψε ότι «λιγοστοί ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι αφή-

νουν πίσω τους κληρονομιά με διάρκεια». Εις εξ αυτών είναι και ο Στρατη-

γός Παναγιώτης Ζάρας, η προσωπική συνεισφορά του οποίου στην ουσια-

στική, ποιοτική αναβάθμιση του ρόλου και του έργου της ΔΙΣ υπήρξε και

παραμένει ανεκτίμητη. Και το λέγω αυτό με την όποιαν αντικειμενική ισχύ

δύνανται να διεκδικούν τα λόγια κάποιου που δεν ανήκει στο στρατιωτικό

ή πολιτικό προσωπικό της ΔΙΣ, ούτε έχει κάποιαν, έμμεσην έστω σχέση, με

το ΥΠΕΘΑ, δοθέντος ότι ευρίσκομαι από ετών εκτός ΙΑΑ, ενώ, όπως γνωρί-

ζουν οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ, απεμακρύνθην και εκ της Σχολής

Ναυτικών Δοκίμων από του παρελθόντος θέρους.

Εύχομαι, λοιπόν, ολοψύχως στη ΔΙΣ, στο ανθρώπινο δυναμικό της

και στον στρατηγό προσωπικώς, όπως υπάρξει συνέχεια στο πολλαπλώς

χρήσιμο εθνικό έργο που επιτελούν.

35

Συντονίστρια:

Η μελέτη της αρχαίας ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας συμβάλλει στην οι-

κοδόμηση ανάλογων σύγχρονων προτύπων και οραμάτων. Ο κ. Δεπάστας,

συγγραφέας του τόμου που μόλις παρουσιάστηκε, έχει ήδη ολοκληρώσει τη

συγγραφή της Στρατιωτικής Οργάνωσης και Πολεμικής Τέχνης στη Βυζαντι-

νή Αυτοκρατορία, όπως οροθετείται χρονολογικά από την ίδρυση της Κων-

σταντινούπολης έως την άλωσή της. Πρόκειται για μία από τις εκδόσεις της

ΔΙΣ που θα κυκλοφορήσει το 2011.

Περνάμε τώρα στον 20ό αιώνα, με τις εκδόσεις που αναφέρονται στην Υ-

γειονομική Υπηρεσία κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων 1912-

1913 και την Επίτομη Ιστορία της Εκστρατείας στη Μικρά Ασία, 1919-1922.

Ο Δρ Νικόλαος Δεπάστας, μόνιμος ιστοριογράφος της Διεύθυνσης Ιστορίας

Στρατού και διευθυντής στο 2ο Τμήμα της, είναι ιστορικός-αρχαιολόγος,

Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επι-

στημονικός συνεργάτης της Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας,

τακτικό μέλος της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, του Φιλολογικού

Συλλόγου «Παρνασσός», της Εταιρείας Φίλων Αμερικανικής Σχολής Κλασσι-

κών Σπουδών Αθηνών και άλλων επιστημονικών ιδρυμάτων. Διαθέτει

πλούσιο συγγραφικό έργο.

κ. Δεπάστα, έχετε το λόγο.

36

Ομιλία Δρος Νικολάου Δεπάστα

Α. Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, 1912-1913

Συγγραφείς του τόμου «Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς

Πολέμους, 1912-1913» είναι ο Υποστράτηγος (ΥΙ) ε.α. Γρηγόριος Σκαμπαρ-

δώνης, ο Ταξίαρχος (ΥΙ) ε.α. Νικόλαος Σχίζας και ο Ταξίαρχος (ΥΚ) ε.α. Αλέ-

ξανδρος Καρδούλης. Η επιμέλεια ύλης έχει γίνει από τη Μόνιμη Ιστοριο-

γράφο της ΔΙΣ κα Αγγελική Δήμα-Δημητρίου.

Το έργο, πραγματευόμενο εν εκτάσει τα της δράσεως της Υγειονο-

μικής Υπηρεσίας κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, είναι πρωτό-

τυπο, διότι η συγγραφή του έχει βασισθεί σε άφθονο πηγαίο υλικό, ήτοι

εκθέσεις πεπραγμένων υγειονομικών μονάδων και σχηματισμών, ανάλογες

εκθέσεις στρατιωτικών ιατρών, βιβλία Ημερησίας Διαταγής, Ασθενών και

Απωλειών διαφόρων Στρατιωτικών Νοσοκομείων, εγκύκλιοι Διαταγές του

Υπουργείου Στρατιωτικών και σχετικά Βασιλικά Διατάγματα της πολεμικής

εκείνης περιόδου. Μεταξύ των ως άνω εκθέσεων σημαίνουσα θέση κατέχει

η εκτενεστάτη «Έκθεσις της Υγειονομικής Υπηρεσίας των Μετόπισθεν Μακεδο-

νίας περί της δράσεως της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά την διάρκειαν αμ-

φοτέρων των Πολέμων», που συνέταξε ο εκ των κορυφαίων στρατιωτικών

ιατρών της εποχής του, χειρουργός την ειδικότητα, Αρχίατρος τότε, Σόλων

Νικολάου Χωματιανός, καθ΄ όλα «ανήρ λόγιος και φιλόπατρις». Επίσης, οι

συγγραφείς του έργου έχουν κάμει δαψιλή χρήση του περιεχομένου 49

βοηθημάτων, ήτοι βιβλίων, μελετών και άρθρων, όπου υπάρχουν στοιχεία

αφορώντα τη δράση της προαναφερθείσης Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά την

οικεία περίοδο.

Η ύλη του έργου έχει κατανεμηθεί σε έξι μέρη και είκοσι τέσσερα

κεφάλαια.

Στο Α΄ Μέρος (κεφ. Α΄-Δ΄) παρέχεται ανάγλυφη η εικόνα της Υγειο-

νομικής Υπηρεσίας, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από απόψεως οργανώ-

σεως και λειτουργίας υπό την επίδραση της εν Ελλάδι Γαλλικής Αποστολής,

μικρό διάστημα προ της ενάρξεως του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.

Στο Β΄ Μέρος (κεφ. Ε΄-Η΄) περιγράφεται εκτενέστατα η δράση της

Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά τις εναντίον των Τούρκων επιχειρήσεις της

Μακεδονίας, από την προέλαση του Στρατού μας προς Ελασσώνα και Δε-

σκάτη μέχρι τη διάβαση του Αξιού, την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και

εν συνεχεία των πόλεων και περιοχών της δυτικής Μακεδονίας. Λεπτομερής

γίνεται λόγος περί του χρησιμοποιηθέντος υγειονομικού και φαρμακευτικού

υλικού, των διακομιδών και της νοσηλείας των τραυματιών και των ασθενού-

ντων. Στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του Μέρους (δηλ. στο Η΄) είναι λίαν κατα-

τοπιστική η περιγραφή των συγγραφέων περί των λοιμωδών νοσημάτων και

37

των διαφόρων επιδημιών, καθώς και των ποικίλων τραυμάτων που αντικατο-

πτρίζουν την όλη υγιεινή κατάσταση του ελληνικού στρατεύματος στη Μακε-

δονία.

Στο Γ΄ Μέρος (κεφ. Θ΄-ΙΓ΄) εκτίθενται αναλόγως τα των επιχειρήσεων

του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο από τις επιχειρήσεις προς Γρίμποβο και

Αμμότοπο μέχρι την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και την εκκαθάριση της

δυτικής και βορείου Ηπείρου, πάντοτε σε συνδυασμό με τη δράση της Υγειο-

νομικής Υπηρεσίας στα ηπειρωτικά εδάφη και την υγιεινή κατάσταση της Στρα-

τιάς Ηπείρου. Εδώ, πλην των τραυματισμών, των λοιμωδών νοσημάτων και των

επιδημιών, γίνεται εκτενής μνεία των κρυοπαγημάτων που προσέβαλαν αρκε-

τούς των Ελλήνων στρατιωτικών.

Στο Δ΄ Μέρος (κεφ. ΙΔ΄-ΙΗ΄) περιγράφεται λεπτομερέστατα η δράση

της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά τον προς Βουλγάρους Β΄ Βαλκανικό Πό-

λεμο, από την αιφνιδιαστική βουλγαρική επίθεση και τις πολυαίμακτες

Μάχες Κιλκίς-Λαχανά και Δοϊράνης μέχρι την απελευθέρωση της δυτικής

Θράκης και το τέλος του πολέμου. Στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του μέ-

ρους γίνεται ιδιαίτερος και άκρως λεπτομερής λόγος περί της εισβολής και

εξαπλώσεως της επιδημίας χολέρας και της λήψεως μέτρων προς αντιμε-

τώπισή της μέσω της εργώδους προσπαθείας των αντιχολερικών συνεργεί-

ων και ειδικών νοσοκομείων χολεριώντων στρατιωτικών.

Στο Ε΄ Μέρος (κεφ. ΙΘ΄-Κ΄) εκτίθεται σαφώς και λεπτομερώς η ανάπτυ-

ξη δραστηριοτήτων της Υγειονομικής Υπηρεσίας στη Ζώνη Εσωτερικού. Εδώ

περιγράφονται τα της νοσηλείας εγγύς της Ζώνης των Μετόπισθεν, η ταχεία

συγκρότηση χώρων νοσοκομειακής περιθάλψεως σε σιδηροδρομικούς συρ-

μούς και σε πλοία (τα καλούμενα πλωτά νοσοκομεία), οι συνθήκες νοσηλείας

σε διάφορα στρατιωτικά νοσοκομεία των Αθηνών, του Πειραιώς και άλλων

πόλεων. Επίσης, γίνεται λόγος περί της εκπαιδεύσεως του υγειονομικού προ-

σωπικού, μνημονεύεται δε η προμήθεια υγειονομικού και φαρμακευτικού

υλικού και η δυσχερής λειτουργία της Κεντρικής Στρατιωτικής Φαρμακαποθή-

κης υπό τη διεύθυνση του Επιφαρμακοποιού Μιχαήλ Καραβίτου.

Τέλος, στο ΣΤ΄ Μέρος (κεφ. ΚΑ΄-ΚΔ΄) περιγράφεται, διά βραχέων

αλλά σαφώς, η δράση της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτι-

κού, ενώ εκτενέστερη περιγραφή γίνεται για την αναπτυχθείσα δραστηριό-

τητα διαφόρων φορέων υγειονομικού χαρακτήρος, όπως ο Ελληνικός Ερυ-

θρός Σταυρός με τα μόνιμα νοσοκομεία του και τα κινητά χειρουργεία του,

οι Ερυθροί Σταυροί της Αλλοδαπής, ιατρικές εταιρείες και ερανικές επιτρο-

πές του Ελληνισμού της Διασποράς, καθώς και τα νοσοκομεία μελών της

βασιλικής οικογενείας, που λειτούργησαν υπό την εποπτεία των πριγκιπισ-

σών Ελένης, Αλίκης, Μαρίας και Σοφίας. Όλοι αυτοί οι φορείς, ως και διά-

φορα ευαγή ιδρύματα, δημοτικά νοσοκομεία και γενναίες χορηγίες της

Βασιλομήτορος Όλγας και της Βασιλίσσης Σοφίας ενίσχυσαν σημαντικότατα

38

το έργο της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά την υπό εξέταση πολεμική περίο-

δο. Μέσω του προτελευταίου κεφαλαίου του μέρους τούτου αναπτύσσο-

νται εκτενέστατα τα της Κτηνιατρικής Υπηρεσίας κατά τους Βαλκανικούς

Πολέμους. Μετά την περιγραφή της οργανώσεως αυτής της Υπηρεσίας εν

ειρήνη και εν πολέμω, γίνεται λόγος περί της κτηνιατρικής περιθάλψεως

τόσο στα πεδία των μαχών, όσο και στη Ζώνη Εσωτερικού, ενώ δεν παρα-

λείπεται η αναφορά στα λοιμώδη νοσήματα των μονόπλων, στον ανεφοδι-

ασμό σε κτηνιατρικό υλικό, στη διαφρόντιση των μονόπλων και στην κτηνι-

ατρική υποστήριξη κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.

Επιστέγασμα του ενδιαφέροντος και πρωτοτύπου αυτού έργου

αποτελεί η μέσω του ΚΔ΄ Κεφαλαίου αποτίμηση της δράσεως και της προ-

σφοράς της Υγειονομικής Υπηρεσίας κατά την πολεμική περίοδο 1912-

1913. Οι προσπάθειες των Ελλήνων υγειονομικών και τότε, αλλά και στις

λοιπές πολεμικές περιόδους, υπήρξαν άοκνες, συνεχείς και εργώδεις, το δε

εκ μέρους των προσφερθέν έργο ήταν πράγματι σπουδαίο και ανεκτίμητο.

Δικαίως, λοιπόν, οι τρεις ακάματοι συγγραφείς του τόμου επάγονται εν

κατακλείδι, ότι «κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους το Υγειονομικό Σώμα,

χάρη στην ικανοποιητική οργάνωσή του, το υψηλής στάθμης επιστημονικό

του δυναμικό και κυρίως χάρη στη φιλοπατρία, την αυταπάρνηση και τον

ηρωισμό του μονίμου και του επιστρατευμένου εφέδρου προσωπικού του,

όχι απλώς στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, αλλά απέσπασε εξαιρετικές

διακρίσεις».

Β. Επίτομη Ιστορία της Εκστρατείας στη Μικρά Ασία 1919-1922

Συντάκτης του τόμου «Επίτομη Ιστορία της Εκστρατείας στη Μικρά Ασία

1919-1922» είναι ο Υποστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πολυζώης και επιμε-

λητής ύλης ο υποφαινόμενος.

Το έργο αποτελεί ανάπλαση, τρόπον τινά, προγενέστερης εκδόσε-

ως, η οποία είδε το φως της δημοσιότητος προ σαράντα δύο ετών, ο δε

συντάξας του υπό παρουσίαση τόμου κατέβαλε προσπάθεια συμπληρώσε-

ως του παλαιοτέρου πονήματος σε μερικά σημεία, καθώς και γλωσσικής

απλουστεύσεως, δηλ. «μεταφοράς» του περιεχομένου εκ της απλής καθα-

ρευούσης στη δημοτική.

Το περί Μικρασιατικής Εκστρατείας ανωτέρω έργο, όπως άλλωστε

και κάθε ανάλογο πόνημα που έχει τα χαρακτηριστικά της επιτομής, δε

φιλοδοξεί να δρέψη δάφνας πρωτοτυπίας, διότι απλούστατα βασίζεται επί

του περιεχομένου των δέκα εκτενών τόμων της ΔΙΣ, διά των οποίων γίνεται

ανάλυση και λεπτομερής περιγραφή των πολεμικών επιχειρήσεων της Ελ-

ληνικής Στρατιάς Μικράς Ασίας και των πολιτικοδιπλωματικών δραστηριο-

τήτων και γεγονότων που συνδέονται με αυτές, από την αποβίβαση του

Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη (2 Μαΐου 1919) έως τη δραματική κατάληξη

39

της εκστρατείας κατά το β΄ δεκαπενθήμερο του Αυγούστου 1922 και τη

συνομολόγηση της Συνθήκης της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923). Εν τούτοις,

αυτή η επίτομη ιστορία έχει χρησιμότητα, διότι περιλαμβάνει πολλά εν

ολίγοις, δηλ. περιληπτική αναγραφή του περιεχομένου της προμνημονευ-

θείσης δεκάτομης σειράς. Συνεπώς, ο αναγνώστης, διεξερχόμενος τον εν

λόγω τόμο, ενημερώνεται πλήρως περί της Μικρασιατικής Εκστρατείας και

κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν του είναι αναγκαία η μελέτη των δέκα τόμων, οι

οποίοι ενδιαφέρουν αποκλειστικώς τους στρατιωτικούς ιστοριογράφους,

που, ως ειδήμονες, δεν είναι δυνατό, ούτε εύλογο, ν’ αρκεσθούν μόνο στην

οικεία επιτομή.

Η ύλη του έργου έχει κατανεμηθεί σε τρία μέρη και δώδεκα κεφά-

λαια.

Στο Α΄ Μέρος (κεφ. Α΄-Δ΄) εκτίθενται τα της αποβιβάσεως των ελ-

ληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη κατόπιν εντολής των Συμμάχων. Ακολού-

θως, γίνεται λόγος για την εμπέδωση της τάξεως, τη διεύρυνση της Ζώνης

Κατοχής, την προέλαση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος προς Φι-

λαδέλφεια, Προύσα και Ουσάκ και τις κατά Δεκέμβριο 1920 ενδεδειγμένες

ενέργειες υπό μορφή στρατηγικής αναγνωρίσεως προς εξακρίβωση του

όγκου των τουρκικών δυνάμεων υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ. Επίσης, περι-

γράφονται οι επιχειρήσεις προς Εσκί Σεχήρ και Αφιόν Καραχισάρ (το Μάρ-

τιο 1921). Από πολιτικοδιπλωματικής πλευράς, γίνεται μνεία της εκ μέρους

του Ατατούρκ μη αναγνωρίσεως της Συνθήκης των Σεβρών (10 Αυγούστου

1920), αναφέρεται δε η αποτυχία του τότε Πρωθυπουργού Ελευθερίου

Βενιζέλου κατά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η μετά πάροδο

μηνός επιστροφή του Βασιλέως Κωνσταντίνου στην Ελλάδα, κατόπιν σχετι-

κού δημοψηφίσματος.

Στο Β΄ Μέρος (κεφ. Ε΄-Ζ΄) περιγράφονται οι επιχειρήσεις της ελλη-

νικής Στρατιάς κατά το διάστημα Ιουνίου και Ιουλίου 1921, διά των οποίων

κατελήφθησαν από τους Έλληνες η Κιουτάχεια, το Αφιόν Καραχισάρ και το

Εσκί Σεχήρ και καταδιώχθηκε ο τουρκικός στρατός, χωρίς όμως να επιτευ-

χθεί η συντριβή του. Αναφέρεται, επίσης η διάβαση του ποταμού Σαγγαρί-

ου και οι ηρωικές αλλ’ ατελέσφορες επιχειρήσεις των Ελλήνων προς κατά-

ληψη της Αγκύρας. Κατά τρόπο λιτό, αλλά περιεκτικό και εναργή, περιγρά-

φονται οι σχετικοί αγώνες των Ελλήνων υπό τον καύσωνα και τις εν γένει

αντίξοες συνθήκες της Αλμυράς Ερήμου, με αποτέλεσμα τη μη υπερκέραση

του αριστερού των τουρκικών δυνάμεων και την κατ’ ανάγκη διακοπή των

επιχειρήσεων, διότι ούτε εφεδρείες υπήρχαν πλέον ούτε ο ανεφοδιασμός

και η συντήρηση των ελληνικών δυνάμεων παρουσίαζαν δυνατότητα πραγ-

ματοποιήσεως. Τέλος, γίνεται μνεία της διακοπής των προς Άγκυρα επιχει-

ρήσεων, καθώς και αναφορά περί των επιθετικών ενεργειών του εχθρού,

40

της αποχωρήσεως της ελληνικής Στρατιάς από το Σαγγάριο και της εγκατα-

στάσεώς της στην αμυντική τοποθεσία ανατολικά του Εσκί Σεχήρ.

Στο Γ΄ Μέρος (κεφ. Η΄-ΙΒ΄) καταγράφεται η μεγάλη πτώση του ηθι-

κού της ελληνικής Στρατιάς, που προήλθε από τις συνεχείς απώλειες, τις

πολλές κακουχίες και τις δυσμενέστατες συνθήκες υπό τις οποίες διεξήγο-

ντο οι επιχειρήσεις κατά του εχθρού, που κατέληγαν σε αλλεπάλληλες απο-

τυχίες, ένεκα του υπέρ το δέον εκτεταμένου μετώπου και των δυσχερειών

ανεφοδιασμού των μαχομένων μονάδων μας. Ακολούθως, γίνεται περι-

γραφή της αιφνιδίως εκτοξευθείσης τελικής επιθέσεως του εχθρού (από

13ης Αυγούστου 1922 και εξής). Περιγράφεται η καταστροφή της Σμύρνης

από τους Τούρκους (30 Αυγούστου-3 Σεπτεμβρίου 1922), ευθύς μετά τους

υποχωρητικούς αγώνες του Α΄ και του Β΄ Ελληνικού Σώματος Στρατού, κα-

θώς και η σύμπτυξη του Γ΄ Σώματος Στρατού προς τη χερσόνησο της Αρτά-

κης. Τέλος, αναφέρονται όσα αφορούν την επανάσταση της 11ης Σεπτεμ-

βρίου 1922, την κατόπιν συνοπτικής διαδικασίας δίκη και εσπευσμένη ε-

κτέλεση των Έξι (14 Νοεμβρίου 1922), την αποστολή της Στρατιάς Έβρου και

την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923), διά

της οποίας, εκτός των άλλων, γινόταν νέος καθορισμός των ελληνοτουρκι-

κών συνόρων στη Θράκη και, γενικώς, τερματιζόταν και επί της διπλωματι-

κής τραπέζης η ηρωική και συγχρόνως τραγική εκστρατεία της Ελλάδος στη

Μικρά Ασία.

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του επιτόμου αυτού πονήματος

περί Μικρασιατικής Εκστρατείας, κρίνεται σκόπιμο να τονισθεί ότι η Ελλάς,

όπως παρατηρεί στον πρόλογο της α΄ εκδόσεως αυτού του έργου ο αείμνη-

στος διευθυντής της ΔΙΣ, Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Κανελλόπουλος

(1898-1968), αφού είχε εξαντληθεί μαχομένη επί μία 10ετία (1912 και ε-

ξής), αφού είχε εγκαταλειφθεί από τους Συμμάχους της και είχε ταλαιπω-

ρηθεί από τον εθνοκτόνο διχασμό, «ήτο επόμενον να καμφθή και να συ-

ντριβή, παρά τους ηρωισμούς των μαχητών της και παρά τας εις αίμα και

οικονομικούς πόρους θυσίας της».

41

Συντονίστρια:

Ευχαριστούμε τον κ. Δεπάστα για την παρουσίαση των σημαντικών αυτών

βιβλίων που βασίζονται στο αρχειακό υλικό της Διεύθυνσης Ιστορίας.

Οι Ελληνοαμερικανοί Εθελοντές στην Εθνική Αντίσταση

Παράλληλα με τις κλασικές της εκδόσεις, την τελευταία δεκαετία η

Διεύθυνση διεύρυνε και σε άλλους τομείς την εκδοτική της δραστηριότητα.

Εκδόθηκε το βιβλίο «Οι Ελληνοαμερικανοί Εθελοντές στην Εθνική Αντίστα-

ση». Στο βιβλίο αυτό εξιστορείται η δράση των Ελληνοαμερικανών εθελο-

ντών κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στην περίοδο της Εθνικής

Αντίστασης.

Ελάχιστα είναι γνωστή στη χώρα μας η ύπαρξη αμερικανικών μο-

νάδων στην Ελλάδα κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η σημαντική δρα-

στηριότητα που ανέπτυξαν. Στις 5 Ιανουαρίου 1943 ιδρύθηκε το 122 Ελλη-

νοαμερικανικό Ανεξάρτητο Τάγμα, γνωστό ως «Ελληνικό Τάγμα». Είναι χα-

ρακτηριστικό ότι ο αριθμός 122 δήλωνε τη συμπλήρωση ισάριθμων ετών

από την Επανάσταση του 1821, ενώ το σύνθημα του Τάγματος ήταν «Ελευ-

θερία ή Θάνατος».

Η επιτυχία των επιχειρήσεων ήταν αποτέλεσμα της αρμονικής συ-

νεργασίας των επιχειρησιακών ομάδων με τα βρετανικά αποσπάσματα του

Συντάγματος Υποστήριξης Καταδρομέων, με τις Ελληνικές Δυνάμεις Εθνικής

Αντίστασης (του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ), καθώς και της αρωγής του ελληνικού

λαού. Η δράση των επιχειρησιακών ομάδων ήταν εντυπωσιακή, ενώ παρά

το μεγάλο αριθμό συμπλοκών το Τάγμα δεν είχε σημαντικές απώλειες. Με-

τά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα το

Νοέμβριο του 1944, το Τάγμα διαλύθηκε, αφού ολοκλήρωσε την αποστολή

του, και η Αμερικανική Κυβέρνηση τίμησε όλα τα μέλη του με την απονομή

εύφημης μνείας.

Με το βιβλίο αυτό αναγνωρίζεται η προσφορά των Ελληνοαμερι-

κανών εθελοντών, οι οποίοι, κάτω από δυσμενείς συνθήκες, συνέβαλαν στο

πλευρό της Ελλάδας στη συμμαχική νίκη, την ειρήνη και τη δημοκρατία.

Ωστόσο η δράση τους δεν αναφέρεται σε κείμενα των ελληνικών αντιστα-

σιακών οργανώσεων και έτσι για πρώτη φορά προβάλλεται με την έκδοση

της Διεύθυνσης Ιστορίας, χάρη στον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Κόρκα, που

εξασφάλισε το σχετικό αρχειακό υλικό από την αρμόδια Αμερικανική Αρχή,

καθώς και την άδεια μετάφρασης και έκδοσής του στην ελληνική γλώσσα.

42

Συντονίστρια:

Πέντε ακόμη εκδόσεις της Διεύθυνσης εστιάζονται στα δομικά και οργανω-

τικά στοιχεία του Ελληνικού Στρατού κατά την πορεία του στη νεότερη εθνι-

κή μας ιστορία. Η οργάνωση, η εξέλιξη του Επιτελείου του, οι προσωπικότη-

τες των Αρχηγών του, περιγραφές από την πολεμική του δράση, καθώς και

ο οπλισμός του, αναλύονται στις σελίδες των βιβλίων που θα μας παρου-

σιάσει ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Σκαλτσογιάννης.

Ο Αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Σκαλτσογιάννης αποφοίτησε από τη Στρα-

τιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1988. Είναι επίσης απόφοιτος του Τμήματος

Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Τμήματος

Δικτύων και Επικοινωνίας Δεδομένων της Σχολής Προγραμματιστών Ηλε-

κτρονικών Υπολογιστών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Υπήρξε ο επιστη-

μονικός υπεύθυνος του Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» της

Ευρωπαϊκής Ένωσης στο έργο «Ψηφιοποίηση, Ανάδειξη και Προβολή του

Ιστορικού Αρχείου της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού». Είναι επιστημονικός

συνεργάτης της Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας, έχει συμμετά-

σχει σε συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει γράψει άρθρα για

ελληνικές και ξένες εκδόσεις.

κ. Σκαλτσογιάννη, έχετε το λόγο.

43

Ομιλία Αντισυνταγματάρχη Γεωργίου Σκαλτσογιάννη

Α. Συνοπτική Ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού

Η παρούσα ιστορική μονογραφία με τίτλο «Συνοπτική Ιστορία του Γενικού

Επιτελείου Στρατού», η οποία συγγράφηκε από τους υποστρατήγους Γεώρ-

γιο Γκορέζη και Κωνσταντίνο Πολυζώη, σε επιμέλεια της ιστοριογράφου

κυρίας Αγγελικής Δήμα-Δημητρίου, αποτελεί τον τρίτο και τελευταίο τόμο

της τριλογίας των εκδόσεων της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού που καλύπτει

την ιστορία και γενικά τη δραστηριότητα του Ελληνικού Στρατού από την

Επανάσταση του 1821 έως το έτος έκδοσης, το 2001. Οι δύο άλλες εκδόσεις

έχουν τίτλο «Η Ιστορία της Οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού 1821-1954»,

την οποία θα σας παρουσιάσω αμέσως μετά, και «Ιστορία του Ελληνικού

Στρατού 1821-1997», η οποία είχε παρουσιασθεί σε αντίστοιχη εκδήλωση

που πραγματοποιήθηκε το έτος 1999.

Σε αυτή περιγράφονται με τρόπο απλό, σαφή και αντικειμενικό

όλα τα γεγονότα που αναφέρονται στη σύσταση, στην ιστορική εξέλιξη,

οργάνωση, αποστολή και λειτουργία του Γενικού Επιτελείου Στρατού και

των επιμέρους οργάνων του (Κλάδων, Επιτελικών Γραφείων και Διευθύν-

σεων). Το έργο περιλαμβάνει επίσης συνοπτικά βιογραφικά σημειώματα

για όλους τους αρχηγούς του Γενικού Επιτελείου Στρατού, για να τιμήσουμε

και να αποθανατίσουμε «εσαεί» την προσφορά τους.

Το κυρίως μέρος του έργου χωρίζεται σε επτά συνολικά κεφάλαια.

Το πρώτο από αυτά αναφέρεται γενικά στη σύσταση, την ιστορική εξέλιξη,

την οργάνωση και λειτουργία του Γενικού Επιτελείου. Στα επόμενα έξι κε-

φάλαια αναφέρονται αναλυτικά οι Κλάδοι, τα Επιτελικά Γραφεία, οι Επιτε-

λικές Διευθύνσεις και οι Διευθύνσεις Όπλων και Σωμάτων, σύμφωνα με την

τότε ονομασία τους στη διάρθρωση του Γενικού Επιτελείου Στρατού, περι-

γράφεται η ιστορική τους διαδρομή και αναλύεται η αποστολή τους και οι

επιμέρους αρμοδιότητες αυτών.

Από τα παραρτήματα, τα οποία συνοδεύουν την έκδοση, ιδιαίτερη

σημασία κρίνεται ότι έχει αυτό το οποίο περιλαμβάνει συνοπτικό βιογρα-

φικό σημείωμα για την ταυτότητα, την προσωπικότητα, τη δράση και την

εθνική προσφορά καθενός αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού από το

1901 έως το 2001. Οποιαδήποτε μη αναφορά στοιχείων σε ορισμένα από

τα βιογραφικά, οφείλεται στην έλλειψη σχετικών πληροφοριών στα αρχεία

που ερευνήθηκαν.

Πίνακες και ανάλογο φωτογραφικό υλικό συμπληρώνουν, εμπλου-

τίζουν και ολοκληρώνουν τον τόμο.

44

Η συγγραφή στηρίχθηκε βασικά στο αρχειακό υλικό της Διεύθυν-

σης Ιστορίας Στρατού και στις σχετικές εκθέσεις των λοιπών Επιτελικών

Γραφείων και Διευθύνσεων του Γενικού Επιτελείου Στρατού, που συνέδρα-

μαν την όλη προσπάθεια με όσα στοιχεία είχαν στη διάθεσή τους, μέχρι το

Νοέμβριο του 2000, οπότε και ολοκληρώθηκε η συλλογή στοιχείων του

κυρίως μέρους του έργου. Τέλος, σημαντική υπήρξε επίσης η συμβολή της

Υπηρεσίας Στρατιωτικών Αρχείων με τη διάθεση του πλούσιου αρχειακού

της υλικού.

Β. Ιστορικές Ονομασίες Ενεργών Συνταγμάτων και Ταξιαρχιών (ΠΖ-ΤΘ-ΕΔ)

Το Γενικό Επιτελείο Στρατού συνέταξε τον ιστορικό αυτό τόμο, με σκοπό τη

διατήρηση της ιστορικής μνήμης, τη σχετική ενημέρωση των στρατευμένων

νέων για την ιστορική προέλευση του τιμητικού τίτλου της μονάδας τους,

την καλλιέργεια του πνεύματος μονάδας και την παρουσίαση της σημαντι-

κότερης πολεμικής δράσης των ενεργών Συνταγμάτων και Ταξιαρχιών Πεζι-

κού, Τεθωρακισμένων και Ειδικών Δυνάμεων.

Ο τόμος αυτός, ο οποίος συγγράφηκε από τον Υποστράτηγο Δημή-

τριο Σκουρλετόπουλο και τη Δρα Έφη Πασχαλίδου και εκδόθηκε το έτος

2004, συνδέει το ιστορικό παρελθόν των ενεργών συνταγμάτων και ταξιαρ-

χιών με το παρόν, δίνοντάς τους τιμητικά τις ονομασίες εκείνες που σημα-

τοδότησαν τη σημαντικότερη μάχη τους και τον κύριο εκφραστή της μάχης,

δηλαδή το όνομα του διοικητή. Η επιλογή των ονομασιών αυτών έγινε από

τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού και η έγκρισή τους από το Ανώτατο Στρατι-

ωτικό Συμβούλιο.

Η εξιστόρηση της σπουδαιότερης ενέργειας περιγράφεται με ακρί-

βεια και σαφήνεια, και παραπέμπει στους ιστορικούς τόμους της Διεύθυν-

σης στους οποίους βασίστηκε και όπου η περιγραφή είναι εκτενέστερη.

Το έργο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια κατά το μέγεθος και τον

τύπο της μονάδας ή του σχηματισμού και υποστηρίζεται με τα απαραίτητα

σχεδιαγράμματα επιχειρήσεων. Επίσης εμπλουτίζεται με τα στρατιωτικά

εμβλήματα του σχηματισμού και με τα λογότυπα που τα συνοδεύουν. Για

τα συντάγματα παρατίθεται το έμβλημα του σχηματισμού στον οποίο υπά-

γονται και μόνο στο πρώτο απ’ αυτά, στην περίπτωση που περιλαμβάνο-

νται περισσότερα του ενός από κάθε σχηματισμό.

Γ. Ιστορία της Οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού 1821-1954

Η έκδοση αυτή, η οποία συγγράφηκε από τους υποστρατήγους Δ. Δημητρί-

ου, Ε. Τσάλα, Ι. Νησιωτάκη και Δ. Γεδεών, σε επιμέλεια της Δρος Έφης Πα-

σχαλίδου, αποτελεί βελτιωμένη και επαυξημένη επανέκδοση του ομότιτλου

τόμου του 1957, ο οποίος αποτέλεσε την πρώτη ιστορική μονογραφία της

Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και έχει εξαντληθεί. Αποτελεί μία γενική εξι-

45

στόρηση της οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού, των δομικών δηλαδή ορ-

γανωτικών στοιχείων από την αρχή του Αγώνα της Ανεξαρτησίας μέχρι το

1954.

Σταθμό στην εξέλιξη της Επιτελικής Υπηρεσίας και τη λειτουργία

του Γενικού Επιτελείου Στρατού αποτελεί το έτος 1900, όταν για πρώτη

φορά ο Στρατός τέθηκε υπό ενιαία διοίκηση του Γενικού Διοικητή Στρατού

και το Επιτελείο του ανέλαβε όλες τις αποστολές που ανάγονταν στον κύ-

κλο αρμοδιότητας της Γενικής Διοίκησης χωρίς να καταργηθεί η Διεύθυνση

Επιτελικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Στρατιωτικών. Έκτοτε το Επιτελείο

αυτό, αναβαθμισμένο σε Γενικό Επιτελείο της Γενικής Διοίκησης Στρατού

(1904), σε Επιτελική Υπηρεσία Στρατού (1909), Γενικό Επιτελείο Στρατού

(1923), Αρχηγείο Στρατού (1968) και πάλι Γενικό Επιτελείο Στρατού (1977),

αποτέλεσε τον κύριο σύμβουλο της πολιτικής ηγεσίας σε θέματα εθνικής

άμυνας, άσκησε με επιτυχία και αποτελεσματικότητα τη διοίκηση του Στρα-

τού και ανέδειξε, στη μακρόχρονη διαδρομή του, πολλούς άξιους στρατιω-

τικούς ηγέτες, αλλά και μεγάλους πολιτικούς και πνευματικούς άντρες.

Για τη σύνταξη του παρόντος τόμου επεκτάθηκε η έρευνα στο Κα-

ποδιστριακό και Οθωνικό Αρχείο, τα οποία τηρούνται στα Γενικά Αρχεία

του Κράτους. Επιπλέον, συμπληρώθηκε με νεότερα στοιχεία που προέκυ-

ψαν και από άλλες πηγές και βοηθήματα, που αναφέρονται στη σχετική

βιβλιογραφία. Από τη μελέτη, σε συνδυασμό και με τις άλλες συναφείς

εκδόσεις της Διεύθυνσης, ο ερευνητής, ο ιστορικός και ο οιοσδήποτε ανα-

γνώστης θα καλύψει σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό τις απαιτήσεις του για

το υπόψη αντικείμενο.

Ο τόμος ακολουθεί γενικά τη χρονική διαίρεση της ύλης του ομώ-

νυμου τόμου της ΔΙΣ που εκδόθηκε το 1957.

Τελειώνοντας να αναφέρω ότι ο τόμος έχει μεταφραστεί και στην

αγγλική γλώσσα και έχει διανεμηθεί δωρεάν σε περίπου 1.500 αποδέκτες

του εξωτερικού, όπως αυτό προβλέπεται για κάθε ξενόγλωσση έκδοση της

Διεύθυνσης.

Δ. Λεύκωμα Αρχηγών Γενικού Επιτελείου Στρατού

Το λεύκωμα εκδόθηκε από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού σε συνεργασία

με το 7ο Επιτελικό Γραφείο του ΓΕΣ το έτος 2001, συντάχθηκε αποκλειστικά

στο πλαίσιο των εκδηλώσεων με τίτλο «Ένας αιώνας ιστορίας του Γενικού

Επιτελείου Στρατού» και είναι απόσπασμα από την ιστορική μονογραφία

«Συνοπτική ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού», που εκδόθηκε και

αυτή το έτος 2001 με περισσότερα ιστορικά στοιχεία.

Η έκδοση αυτή επιδιώκει να παρουσιάσει και να σκιαγραφήσει, με

συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία, την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία, από το

46

έτος 1901 έως το 2001, η οποία από την κορυφαία θέση της στρατιωτικής

ιεραρχίας υπήρξε ο κύριος συντελεστής της οργάνωσης, της εκπαίδευσης,

της πολεμικής σχεδίασης, της επιστράτευσης, των εξοπλισμών, της διοικη-

τικής μέριμνας και της διεξαγωγής των επιχειρήσεων του Στρατού.

Από τα συνοπτικά βιογραφικά σημειώματα των εξήντα τεσσάρων

αρχηγών του Γενικού Επιτελείου Στρατού που παρουσιάζονται αναδύεται η

προσωπικότητα, η ηγετική φυσιογνωμία και η εν γένει εθνική προσφορά

του καθενός από αυτούς, που υπήρξαν και η κινητήρια δύναμη των αγώ-

νων του Ελληνικού Στρατού για έναν αιώνα.

Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης πίνακες με τα ονοματεπώνυμα των

υπαρχηγών και των επιθεωρητών Στρατού, από τότε που οι δύο θεσμοί

καθιερώθηκαν μέχρι το έτος 2001.

Κατά τη συγκέντρωση του αρχειακού υλικού, η Διεύθυνση Ιστορίας

Στρατού αντιμετώπισε σοβαρότατες δυσχέρειες και για το λόγο αυτό η

προσπάθεια συνεχίζεται και είναι ευπρόσδεκτο κάθε συμπληρωματικό

στοιχείο κυρίως σε ό,τι αφορά τους υπαρχηγούς και τους γενικούς επιθεω-

ρητές Στρατού.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι η έκδοση περιλαμβάνει προσωπι-

κές φωτογραφίες και για όλους τους αρχηγούς που παρουσιάζονται.

Ε. Ο Οπλισμός του Ελληνικού Στρατού (1868-2004)

Η μονογραφία αυτή, οποία συγγράφηκε από τον Υποστράτηγο Ιωάννη Δη-

μόπουλο και επιμελήθηκε από τον Συνταγματάρχη Βασίλειο Νικόλτσιο,

καταγράφει το φορητό και βαρύ οπλισμό που χρησιμοποίησε ο Ελληνικός

Στρατός από το 1868 μέχρι τις μέρες μας, και εκδόθηκε το έτος 2006.

Για την τεκμηριωμένη παρουσίαση των διαφόρων όπλων παρατί-

θεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό και καταγράφονται γενικές πληροφορίες

σχετικά με τη λειτουργία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, την περίοδο

που χρησιμοποιήθηκαν και τον τρόπο προμήθειας αυτών, την εξέλιξη της

κατασκευής τους, την επίσημη ονομασία τους, το ιστορικό χρήσης αυτών,

καθώς και στοιχεία για το προσωπικό από το οποίο φέρονταν.

Τα όπλα που περιλαμβάνονται στα δεκαέξι κεφάλαια του έργου

είτε αποτέλεσαν το προϊόν απευθείας προμήθειας του Ελληνικού Στρατού

είτε αποκτήθηκαν σε ικανές σε σύγκριση με το συνολικό απόθεμα ποσότη-

τες ως δωρεές ή λάφυρα, με απαραίτητη προϋπόθεση όμως στην περίπτω-

ση αυτή την, επίσημη ή ανεπίσημη, χρησιμοποίησή τους από στρατιωτικά ή

άλλα, υπαγόμενα στο Στρατό, τμήματα.

Στην παρουσίαση των όπλων, η οποία γίνεται ανά είδος και με βά-

ση τη σειρά απόκτησής τους, περιλαμβάνονται (όπως προαναφέρθηκε) μία

47

ή περισσότερες φωτογραφίες τους, τα γενικά στοιχεία περιγραφής αυτών,

καθώς και πληροφορίες για τις υπόλοιπες χώρες που υιοθέτησαν τον ίδιο

τύπο όπλων. Τέλος, παρατίθενται τα τεχνικά χαρακτηριστικά, καθώς και

σύντομη περιγραφή της λειτουργίας, αλλά και των ιδιαιτεροτήτων τους, με

σκοπό τη διευκόλυνση της αναγνώρισής τους.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν κατά τη συγγραφή του παρό-

ντος έργου ήταν σημαντικές και ποικίλες. Οι σπουδαιότερες σχετίζονταν

τόσο με την έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών και τη μη ύπαρξη αντίστοι-

χων σε έκταση και αντικείμενο ερευνών όσο και με την ιδιόμορφη ονομα-

τολογία που κατά το παρελθόν κυρίως είχε καθιερωθεί και ακολουθούταν

από τις υπηρεσίες Διοικητικής Μέριμνας του Στρατού και η οποία ήταν όχι

μόνο ελλιπής αλλά και παραπλανητική.

Τελειώνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε πως η συντριπτική πλειο-

νότητα των φωτογραφιών που περιλαμβάνονται είναι πρωτότυπες και ε-

λήφθησαν από τον ίδιο τον συντάκτη από το Πολεμικό Μουσείο των Αθη-

νών, το Μουσείο της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, ορισμένες Μονάδες

Επιστρατεύσεως, καθώς και κάποιες ιδιωτικές συλλογές, τόσο κατά το χρό-

νο της προετοιμασίας του παρόντος τόμου όσο και κατά το παρελθόν. Οι

υπόλοιπες αποτελούν συνεισφορά συναδέλφων από τη Σχολή Πεζικού,

καθώς και από διάφορες Αποθήκες Πυρομαχικών και άλλες μονάδες, ενώ

ελάχιστες είναι εκείνες που δεν είναι πρωτότυπες και προέρχονται από

άλλα βιβλία, άρθρα, ή ιστοσελίδες του διαδικτύου (η πηγή των οποίων πα-

ρατίθεται στο τέλος του βιβλίου).

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως το βιβλίο απευθύνεται

τόσο σε ιστορικούς μελετητές του οπλισμού όσο και στο προσωπικό του

Στρατού και σε διάφορους συλλέκτες.

48

Συντονίστρια:

Σε μια ακόμη δραστηριότητά της, η Διεύθυνση Ιστορίας, έχοντας ως στόχο

την ανάδειξη και προβολή στο ευρύτερο κοινό των φορέων που τηρούν ι-

στορικά αρχεία, διοργάνωσε στο Πολεμικό Μουσείο τον Οκτώβριο του

2005, ημερίδα με θέμα:

Α. Η σημασία των ιστορικών αρχείων στην αντικειμενική συγγραφή της

ιστορίας – Φορείς που τηρούν ιστορικά αρχεία – Διαδικασίες πρόσβασης

στο αρχειακό υλικό

Στην ημερίδα, που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Γενικού Επιτε-

λείου Στρατού, συμμετείχαν με ανακοινώσεις τους σαράντα επτά δημόσιοι

και ιδιωτικοί φορείς απ’ όλη τη χώρα που τηρούν ιστορικά και άλλου εί-

δους αρχεία. Κατά τη διάρκεια της ημερίδας, εκπρόσωποι των συμμετεχό-

ντων οργανισμών και στελέχη της Διεύθυνσης παρουσίασαν τη δραστηριό-

τητα των φορέων και τον τρόπο λειτουργίας τους, εστιάζοντας ειδικότερα

στο περιεχόμενο του αρχειακού υλικού που φυλάσσουν, καθώς και στη

διαδικασία πρόσβασης σε αυτό των ερευνητών. Η έκδοση των «Πρακτικών

της Ημερίδας» αποτελεί έναν εύχρηστο οδηγό για κάθε ενδιαφερόμενο.

Β. Ευρετήριο Αρχείου Καποδιστριακής Περιόδου

Σταθερό στόχο της Διεύθυνσης Ιστορίας αποτελεί η συγκέντρωση αξιόλο-

γων ιστορικών τεκμηρίων, με σκοπό την αξιοποίηση και εκμετάλλευσή

τους.

Στο πλαίσιο αυτό, η αείμνηστη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου

Αθηνών Ελένη Κούκου μάς παρέδωσε ένα μεγάλο μέρος του προσωπικού

της αρχείου που αναφέρεται στην περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από

τον Ιωάννη Καποδίστρια, αποτέλεσμα της πολυετούς και ενδελεχούς έρευ-

νάς της για τη ζωή και το έργο του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας.

Ο Καποδίστριας, όχι μόνο έθεσε τις βάσεις για την οργάνωση και

τη λειτουργία του νεότερου ελληνικού κράτους, αλλά ήταν και ο πρώτος

που κατέβαλε σοβαρές προσπάθειες για τη συγκρότηση των ατάκτων στρα-

τευμάτων σε οργανωμένο τακτικό στρατό στην Ελλάδα. Η συλλογή περι-

λαμβάνει κυρίως φωτοαντίγραφα εγγράφων σχετικών με την ιστορία του

Ελληνικού Στρατού κατά την περίοδο 1827-1833, τα οποία προέρχονται από

κρατικά ή ιδιωτικά αρχεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα έγγραφα κα-

λύπτουν είκοσι μία θεματικές ενότητες σχετικές με την οργάνωση και τη

δράση του στρατού κατά την καποδιστριακή περίοδο και την επιμέλεια της

έκδοσης ανέλαβε ο ιστορικός Δρ Νικόλαος Τόμπρος. Αν και μεγάλο μέρος

του υλικού είναι ήδη δημοσιευμένο, ορισμένα δυσεύρετα έγγραφα που

περιλαμβάνονται, καθώς και η μέθοδος ευρετηρίασης και καταλογογράφη-

49

σής τους, καθιστούν το ευρετήριο χρήσιμο και εύχρηστο εργαλείο για κάθε

ερευνητή που μελετά την ιστορία του Ελληνικού Στρατού.

Γ. Πολυμεσικές Εκδόσεις – Ψηφιακοί Δίσκοι

Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορί-

ας», στο έργο «Ψηφιοποίηση, ανάδειξη και προβολή του πολιτιστικού αρ-

χείου της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού», εκδόθηκαν και διανεμήθηκαν δύο

ψηφιακοί δίσκοι, με περιεχόμενο διαθέσιμο σε τρεις γλώσσες, ελληνικά,

αγγλικά και γαλλικά.

Ο πρώτος ψηφιακός δίσκος βασίζεται στη μονογραφία «Ιστορία

του Ελληνικού Στρατού (1821-1997)» και αποτελείται από τρεις ενότητες:

Η πρώτη, «Βήματα στο χρόνο», προσφέρει τη δυνατότητα πλοήγησης στο

υλικό χρονολογικά, μέσω της επιλογής συγκεκριμένης περιόδου με αντί-

στοιχα κείμενα και φωτογραφίες. Η δεύτερη, η «Αρχειοθήκη», παρουσιάζει

συγκεντρωμένο όλο το εποπτικό υλικό που χρησιμοποιείται στο δίσκο και

περιλαμβάνει έγγραφα και φωτογραφίες από το αρχείο της Διεύθυνσης

Ιστορίας Στρατού, με δυνατότητα συνδυαστικής επιλογής σε συγκεκριμένη

θεματική κατηγορία (εκπαίδευση, οπλισμός, παράσημα κ.ά.) για μία ή πε-

ρισσότερες περιόδους. Η τρίτη, «Θεματική πλοήγηση», προσφέρει τη δυνα-

τότητα προσέγγισης του υλικού μέσω της επιλογής συγκεκριμένης θεματι-

κής κατηγορίας.

Ο δεύτερος ψηφιακός δίσκος, τα «Πολεμικά Γεγονότα της Νεότε-

ρης Ελληνικής Ιστορίας (1897-1974), αποτελείται από τέσσερεις ενότητες:

Η πρώτη, «Γεωγραφική πλοήγηση», προσφέρει τη δυνατότητα αναζήτησης

στο υλικό γεωγραφικά, μέσω της επιλογής συγκεκριμένης περιοχής. Η «Αρ-

χειοθήκη» παρουσιάζει συγκεντρωμένο όλο το εποπτικό υλικό που χρησι-

μοποιείται στο δίσκο και περιλαμβάνει έγγραφα και φωτογραφίες από το

αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, ενώ προσφέρει τη δυνατότητα

προβολής μέρους του υλικού, με τη συνδυαστική επιλογή συγκεκριμένης

γεωγραφικής περιοχής και χρονικής περιόδου. Στην ενότητα, «Χρονολόγιο

και Ημερολόγιο», υπάρχει η δυνατότητα προσέγγισης στο υλικό χρονολογι-

κά, μέσω της επιλογής συγκεκριμένης πολεμικής περιόδου ή εύρους ημε-

ρομηνιών. Η τελευταία ενότητα, «Πρωταγωνιστές», προσφέρει τη δυνατό-

τητα πλοήγησης στο υλικό μέσω της επιλογής των προσώπων που πρωτα-

γωνίστησαν στα πολεμικά γεγονότα.

50

Συντονίστρια:

Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί, ότι η Διεύθυνση Ιστορίας

Στρατού, ήδη από το 1998, έχει εκδώσει δέκα από τους ιστορικούς τόμους

της στην αγγλική γλώσσα.

Εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα

Με κίνητρο την προβολή της ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας και

τη διευκόλυνση πρόσβασης σ’ αυτήν όσο το δυνατόν περισσότερων ανα-

γνωστών, οι εκδόσεις στην αγγλική γλώσσα, αποστέλλονται σε περίπου

1.700 αποδέκτες: πολιτικές και στρατιωτικές αρχές, ελληνικές αρχές στο

εξωτερικό, Ακόλουθους Άμυνας, Ελληνικές Αντιπροσωπείες Νατοϊκών Στρα-

τηγείων, Διπλωματικές Αρχές, Γραφεία Διεθνών Οργανισμών στην Ελλάδα,

Εκκλησιαστικές Αρχές, Ομοσπονδίες Ελληνικών Κοινοτήτων και Συλλόγων

στο εξωτερικό και Τμήματα Νεοελληνικών Σπουδών Πανεπιστημίων του

εξωτερικού.

Ως περισσότερο αντιπροσωπευτικές, έχουν επιλεγεί και μεταφρα-

στεί οι επίτομες ιστορίες των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, της Συμμε-

τοχής του Ελληνικού Στρατού στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918, της

Εκστρατείας στη Μικρά Ασία 1919-1922 και του Ελληνοϊταλικού-

Ελληνογερμανικού Πολέμου 1940-1941, καθώς και οι μονογραφίες για το

Μακεδονικό και το Βορειοηπειρωτικό Αγώνα, και τη Μάχη της Κρήτης. Τέ-

λος, έχουν ακόμη μεταφραστεί και διανεμηθεί, το Ευρετήριο Πολεμικών

Γεγονότων του Ελληνικού Έθνους, η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού και η

Συνοπτική Ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

51

Επίλογος

Εξαιρετικά σημαντική η διαχείριση της καθημερινότητας, η οποία εξασφαλί-

ζει την αποτροπή ή την αποκλιμάκωση πιθανής κρίσης σε εθνικό επίπεδο.

Εξαιρετικά σημαντική η διαμόρφωση του μέλλοντος στο οποίο ο Στρατός

Ξηράς θα κληθεί να αντιμετωπίσει νέες μορφές προκλήσεων. Τόσο η δια-

χείριση της καθημερινότητας όσο και η διαμόρφωση του μέλλοντος, απαι-

τείται να εδράζονται σε ισχυρή ηθική, ψυχολογική και γνωστική βάση, την

οποία προσφέρει η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού με το επιστημονικό της

έργο. Ο ισορροπημένος συνδυασμός της εφαρμοσμένης στρατηγικής σκέ-

ψης που αποκτάται από τη μελέτη της στρατιωτικής ιστορίας και τη γνώση

των αρχών και της τεχνολογίας του σύγχρονου πολέμου εγγυάται τη δημι-

ουργία στελεχών, ικανών όχι απλώς να υιοθετούν τα ιστορικά διδάγματα,

αλλά και να τα προσαρμόζουν στο σύγχρονο στρατηγικό, επιχειρησιακό και

τακτικό περιβάλλον.

Η γνώση της ιστορίας και η ενσωμάτωσή της στην εθνική στρατηγική μόνο

ευεργετική μπορεί να αποδειχθεί, καθώς τα διδάγματα από το παρελθόν

τροφοδοτούν με λύσεις το μέλλον. Μπορούμε να καταγράφουμε τα γεγονό-

τα του παρελθόντος και να τα ερμηνεύουμε, αλλά επιβάλλεται να απελευ-

θερώσουμε, να διαχειριστούμε και να οργανώσουμε τις σημερινές δραστη-

ριότητες με ορίζοντα το μέλλον. Το παρόν ανακαλύπτει αδιάκοπα το πα-

ρελθόν και όσο πιο πίσω κοιτάζει κανείς, τόσο πιο μακριά μπορεί να κοιτά-

ζει στο μέλλον…

Παράλληλα με τη λιτή δεξίωση που θα ακολουθήσει, όσοι επιθυμούν έχουν

τη δυνατότητα να αποκτήσουν το βιβλίο για τη συμβολή της Ελλάδας στο Β΄

Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και αρκετές από τις πρόσφατες εκδόσεις της ΔΙΣ.

Σας ευχαριστούμε όλους θερμά για την παρουσία σας.

52

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

53

54

55

56

57

58

∆ρ Νικόλαος

Στρατιωτική

Τέχνη

(1600Αθήνα 1999 Ο τόµος αυτός, διαιρούµενος σε τέσσερα µέρη, αναφέρεται λεπτοµερώς στη στρατιωτική οργάνωση, στη στρατηγική, καθώς και στην οπλοτεχνική από τους νους µέχρι την έναρξη της Ρωµαιοκρατίας.Το έργο έχει συγγραφεί βάσει των αρχαίων πηγών και τσχετικ

Υπτγος

Υπτγος

(ΙστοριογράφοςΣυνοπτική

τελείουΑθήνα 2001 Στην απλό, σαφή και αντικειµενικό όλα τα ρονται στη σύσταση, νή οργάνωση, αποστολή και λειτουργία του Γενικού Επιτλείου Στρατού και των επιµέρους οργάνων του (Κλάδων, Επιτελικών Γραφείων και ∆ιευθύνβάνει επίσης συνοπτικτους αρχηγούς του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Υπτγος

Ταξχος(ΙστοριογράφοςΗ Υγειονοµικήκού

ΠολέµουςΑθήνα 2001 Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε έξι µέρη. Υποστηρίζεται από αναλυτικούς πρωτότυπη έκθεση που αφορά τη λειτουργία της Υγειονµικής Υπηρεσίας 1912τιανού. Πρόκειται για ένα µοναδικό κείµενο, ένα οδοιπορικό που περιέχει πολύτιµες πληροφορίες, αλλά συγχρόνως µας µεταφέρει µε ζωντάνια την ατµόσφαιρα της εποχής εκείνης.

59

ΕΚ∆ΟΤΙΚΟ ΕΡΓΟ

1999-2009

∆ρ Νικόλαος Σολ. ∆επάστας Στρατιωτική Οργάνωση και Πολεµική Τέχνη των Αρχαίων Ελλήνων (1600-146 π.Χ.) Αθήνα 1999

Ο τόµος αυτός, διαιρούµενος σε τέσσερα µέρη, αναφέρεται λεπτοµερώς στη στρατιωτική οργάνωση, στην τακτική και τη στρατηγική, στην οχυρωτική και στην πολιορκητική,

καθώς και στην οπλοτεχνική από τους µυκηναϊκούς χρό-νους µέχρι την έναρξη της Ρωµαιοκρατίας. Το έργο έχει συγγραφεί βάσει των αρχαίων πηγών και της σχετικής ελληνικής και κυρίως ξένης βιβλιογραφίας.

Υπτγος Γεώργιος Γκορέζης – Υπτγος Κωνσταντίνος Πολυζώης Ιστοριογράφος Αγγελική ∆ήµα-∆ηµητρίου, επιµ.) Συνοπτική Ιστορία του Γενικού Επι-τελείου Στρατού Αθήνα 2001

Στην ιστορική αυτή µονογραφία περιγράφονται µε τρόπο απλό, σαφή και αντικειµενικό όλα τα γεγονότα που αναφέ-ρονται στη σύσταση, στην ιστορική εξέλιξη και στη σηµερι-νή οργάνωση, αποστολή και λειτουργία του Γενικού Επιτε-λείου Στρατού και των επιµέρους οργάνων του (Κλάδων, Επιτελικών Γραφείων και ∆ιευθύνσεων). Το έργο περιλαµ-βάνει επίσης συνοπτικά βιογραφικά σηµειώµατα για όλους τους αρχηγούς του Γενικού Επιτελείου Στρατού.

Υπτγος Γ. Σκαµπαρδώνης – Ταξχος Ν. Σχίζας – Ταξχος Α. Καρδούλης Ιστοριογράφος Αγγελική ∆ήµα-∆ηµητρίου, επιµ.) Υγειονοµική Υπηρεσία του Ελληνι-

κού Στρατού κατά τους Βαλκανικούς Πολέµους 1912-1913 Αθήνα 2001

Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε έξι µέρη. Υποστηρίζεται από αναλυτικούς πίνακες και από ένα ειδικό παράρτηµα µε την πρωτότυπη έκθεση που αφορά τη λειτουργία της Υγειονο-µικής Υπηρεσίας 1912-1913 του Αρχιάτρου Σόλωνος Χωµα-τιανού. Πρόκειται για ένα µοναδικό κείµενο, ένα οδοιπορικό που περιέχει πολύτιµες πληροφορίες, αλλά συγχρόνως µας µεταφέρει µε ζωντάνια την ατµόσφαιρα της εποχής εκείνης.

60

ΓΕΣ/7ο ΕΓ – ∆ιεύθυνση Ιστορίας

Λεύκωµα Αρχηγών ΓΕΣ 1901

Το λεύκωµα αυτό επιδιώκει να παρουσιάσει και να σκιαγρφήσει, µε συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία, την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία, η οποία υπήρξε και η κινητήρια δύναµη των αγώνων του Ελληνικού Στρατού για έναν αιώνα. Η έκδοση περιλαµβάνει επίσης πίνακες µε τα ονοµατεπώνυµα των Υπαρχηγών και των Επιθεωρητών Στρατού, από τότε που οι δύο θεσµοί καθιερώθηκαν µέχρι το έτος 2001.

Υπτγος ∆ηµήτριος Σκουρλετόπουλος∆ρ Έφη Σ Πασχαλίδου

Ιστορικές Ονοµασίες Ενεργώνµάτων και Ταξιαρχιών (ΠΖ

Ο τόµος αυτός συντάχθηκε µε σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής µνήµης και την παρουσίαση της σηµαντικότερης πολεµικής δράσης των ενεργών Συνταγµάτων και Ταξιαχιών Πεζικού, Τεθωρακισµένων και Ειδικών ∆υνάµεων. Η καταγραφή εµπλουτίζεται µε τα απαραίτητα τα επιχειρήσεων, τα στρατιωτικά εµβλήµατα των σχηµατσµών και τα λογότυπα που τα συνοδεύουν.

Υπτγος ∆. ∆ηµητρίου-Υπτγος

Υπτγος Ι.Νησιωτάκης-Υπτγος

(∆ρ Έφη Σ. Πασχαλίδου

Ιστορία της Οργανώσεως τουκού

1821

Η έκδοση αυτή αποτελεί βελτιωµένη και επαυξηµένη επνέκδοση του οµότιτλου τόµου του 1957, ο οποίος αποτέλσε την πρώτη ιστορική µονογραφία της ∆ιεύθυνσης Ιστορας Στρατού και έχει εξαντληθεί. Αποτελεί µία γενική εξιστρηση της οργάνωσης του Ελληνικού Στρατούδηλαδή οργανωτικών του στοιχείων, από την αρχή του Αγώνα της Ανεξαρτησίας µέχρι το 1954.

∆ιεύθυνση Ιστορίας Στρατού ΓΕΣ 1901-2001

Αθήνα 2001

Το λεύκωµα αυτό επιδιώκει να παρουσιάσει και να σκιαγρα-φήσει, µε συνοπτικά βιογραφικά στοιχεία, την ανώτατη στρατιωτική ηγεσία, η οποία υπήρξε και η κινητήρια δύναµη των αγώνων του Ελληνικού Στρατού για έναν αιώνα. Η

α ονοµατεπώνυµα των Υπαρχηγών και των Επιθεωρητών Στρατού, από τότε που οι δύο θεσµοί καθιερώθηκαν µέχρι το έτος 2001.

∆ηµήτριος Σκουρλετόπουλος – ∆ρ Έφη Σ. Πασχαλίδου Ενεργών Συνταγ-

(ΠΖ-ΤΘ-Ε∆) Αθήνα 2004

Ο τόµος αυτός συντάχθηκε µε σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής µνήµης και την παρουσίαση της σηµαντικότερης πολεµικής δράσης των ενεργών Συνταγµάτων και Ταξιαρ-χιών Πεζικού, Τεθωρακισµένων και Ειδικών ∆υνάµεων. Η καταγραφή εµπλουτίζεται µε τα απαραίτητα σχεδιαγράµµα-τα επιχειρήσεων, τα στρατιωτικά εµβλήµατα των σχηµατι-

Υπτγος Ε.Τσάλας- Υπτγος ∆.Γεδεών

Έφη Σ Πασχαλίδου, επιµ.) του Ελληνι-κού Στρατού

1821-1954 Αθήνα 2005

Η έκδοση αυτή αποτελεί βελτιωµένη και επαυξηµένη επα-νέκδοση του οµότιτλου τόµου του 1957, ο οποίος αποτέλε-σε την πρώτη ιστορική µονογραφία της ∆ιεύθυνσης Ιστορί-ας Στρατού και έχει εξαντληθεί. Αποτελεί µία γενική εξιστό-

οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού, των δοµικών από την αρχή του

61

∆ρ Νικόλαος Φ. Τόµπρος Ευρετήριο Αρχείου Καποδιστριακής Περιόδου: Στρατιωτικά Τεκµήρια (1827-1833) Αθήνα 2007 Το ευρετήριο αυτό είναι αποτέλεσµα της αναλυτικής κα-ταγραφής, ταξινόµησης και αρχειοθέτησης αρχειακού υλικού που αναφέρεται στην περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η συλλογή περιλαµβάνει κυρίως φωτοαντίγραφα εγγρά-φων σχετικά µε την ιστορία του Ελληνικού Στρατού κατά την περίοδο 1827-1833, τα οποία προέρχονται από κρατι-κά ή ιδιωτικά αρχεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Φιλόλογος Θεοφάνη Κοπανιτσάνου (επιµ.) Πρακτικά Ηµερίδας µε θέµα: Η σηµα-σία των ιστορικών αρχείων στην α-ντικειµενική συγγραφή της Ιστορίας Αθήνα 2008 Η έκδοση των πρακτικών ακολουθεί τη δοµή της ηµερίδας που πραγµατοποιήθηκε στο Πολεµικό Μουσείο την 25η Οκτωβρίου 2005. Στην ηµερίδα συµµετείχαν µε ανακοι-νώσεις τους 47 δηµόσιοι και ιδιωτικοί φορείς απ’ όλη τη χώρα, που τηρούν ιστορικά και άλλου είδους αρχεία. Οι ανακοινώσεις των φορέων, µε εκτενή κείµενα που συνέ-ταξαν οι ίδιοι, παρουσιάζονται κατά αλφαβητική σειρά.

(Ιστοριογράφος Αγγ. ∆ήµα-∆ηµητρίου, Φιλόλογος Θεοφ. Κοπανιτσάνου, επιµ.) Οι Ελληνοαµερικάνοι Εθελοντές στην Εθνική Αντίσταση Αθήνα 2009 Στην έκδοση αυτή εξιστορείται η δράση των Ελληνοαµε-ρικάνων εθελοντών κατά την περίοδο της Εθνικής Αντί-στασης, η οποία παρέµεινε σχεδόν άγνωστη µέχρι το 1988. Το έργο συντάχθηκε αφού πρώτα εξασφαλίστηκε από τον Αντγο Κ. Κόρκα όλο το σχετικό αρχειακό υλικό από την αρµόδια Αµερικανική Αρχή και η άδεια µετάφρασης και έκδοσής του στην ελληνική γλώσσα.

62

Υπτγος Κωνσταντίνος Πολυζώης (∆ρ Νικόλαος Σολ. ∆επάστας, επιµ.) Επίτοµη Ιστορία της Εκστρατείαςστη Μικρά Ασία 1919-1922 Αθήνα 2001 Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε τρία µέρη. Περιγράφει συνπτικά αλλά µε ακρίβεια, σαφήνεια και πληρότητα την εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία από το Μάιο του 1919 µέχρι το Σεπτέµβριο του 1922 και απτελεί βελτιωµένη έκδοση της αντίστοιχης του 1967. Το έργο συµπληρώνεται και εµπλουτίζεται από πίνακες, σχεδιαγράµµατα, ευρετήρια και εικόνες.

Υπτγος Ιωάννης ∆ηµόπουλος(Σχης (ΥΦ) Β. Νικόλτσιος

Ο Οπλισµός του Ελληνικού (1868

Η µονογραφία αυτή καταγράφει το φορητό και βαρύ οπλισµό που χρησιµοποίησε ο Ελληνικός Στρατός από το 1868 µέχρι τις µέρες µας. Για την τεκµηριωµένη παρουσίαση των διαφόρων όπλων παρατίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό και καταγράφνται γενικές πληροφορίες σχετικά µε τη λειτουργία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, την περίοδο που χρησιµποιήθηκαν και τον τρόπο προµήθειάς τους, την εξέλιξη της κατασκευής τους, την επίσηµη ονοµασία τους, το ιστορικό της χρήσης τους, καθώς και στοιχεία για το πρσωπικό από το οποίο φέρονταν.

Εκστρατείας

Περιγράφει συνο-πτικά αλλά µε ακρίβεια, σαφήνεια και πληρότητα την εκστρατεία του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία από το Μάιο του 1919 µέχρι το Σεπτέµβριο του 1922 και απο-

της αντίστοιχης του 1967. Το έργο συµπληρώνεται και εµπλουτίζεται από αναλυτικούς

, σχεδιαγράµµατα, ευρετήρια και εικόνες.

Ιωάννης ∆ηµόπουλος Β Νικόλτσιος, επιµ.)

Ελληνικού Στρατού (1868-2004)

Αθήνα 2006

µονογραφία αυτή καταγράφει το φορητό και βαρύ οπλισµό που χρησιµοποίησε ο Ελληνικός Στρατός από το

Για την τεκµηριωµένη παρουσίαση των διαφόρων όπλων παρατίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό και καταγράφο-

ικά µε τη λειτουργία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους, την περίοδο που χρησιµο-

, την εξέλιξη της κατασκευής τους, την επίσηµη ονοµασία τους, το

, καθώς και στοιχεία για το προ-

αναδείξει την πραγµατική διάσταση της συµβολής της Ελλάδας στον πόλεµο που διεξγαγαν οι Σύµµαχοι κατά των δυνάµεων του Άξσηµαντική συµβολή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκταγωνιστικές φυσιογνωµίες τόσο από την πλευρά των Συµµάχων όσο και από το στρτόπεδο του Άξονα. Στη δίκη της Νυρεµβέργης, Γεαντίσταση της Ελλάδας ανέτρεψε τα πολεµικά τους θηκαν διεξοδικά και ταξινοµήθηκαν κατά ενότητες, καταχωρίσθηκαν (άλλα αυτούσια στο κείµενο και άλλα ως παραρτήµατα) για να µπορεί ο αναγνώστης να αποκοµίζεεύληπτο τρόπο την πραγµατική διάσταση της συµβολής της χώρας στο Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Το έργο συµπληρώνεται και εµπλουτίζεται µε σχεδιαγράµµατα, γραφίες κ.ά.

63

Υπτγος Γεώργιος Βασιλείου (Ανχης (ΠΒ) ∆. Κατσικώστας, επιµ.) Η Συµβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο Αθήνα 2009

Η ενεργός παρουσία της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο έχει καταγραφεί από τη ∆ιεύθυνση Ιστορίας Στρατού σε εννέα τόµους, µε βάση το πλούσιο οικείο αρχει-ακό της υλικό. Από τις εκδόσεις ο αναγνώστης και ο ερευνητής µπορεί να αντλήσει πληροφο-ρίες για τις επιχειρήσεις που διεξήγαγε, κατά κύριο λόγο, ο Ελληνικός Στρατός κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερµανικού Πολέµου καθώς και στη Βόρειο Αφρική και στην Ιταλία στο πλευρό των Συµµάχων. Η παρούσα µονογραφία αποσκοπεί να

αναδείξει την πραγµατική διάσταση της συµβολής της Ελλάδας στον πόλεµο που διεξή-γαγαν οι Σύµµαχοι κατά των δυνάµεων του Άξονα. Η ιστορική έρευνα καταδεικνύει ότι η σηµαντική συµβολή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο αναγνωρίστηκε από πρω-ταγωνιστικές φυσιογνωµίες τόσο από την πλευρά των Συµµάχων όσο και από το στρα-τόπεδο του Άξονα. Στη δίκη της Νυρεµβέργης, Γερµανοί στρατηγοί οµολόγησαν ότι η αντίσταση της Ελλάδας ανέτρεψε τα πολεµικά τους σχέδια. Τα στοιχεία, αφού µελετή-θηκαν διεξοδικά και ταξινοµήθηκαν κατά ενότητες, καταχωρίσθηκαν (άλλα αυτούσια στο κείµενο και άλλα ως παραρτήµατα) για να µπορεί ο αναγνώστης να αποκοµίζει µε εύληπτο τρόπο την πραγµατική διάσταση της συµβολής της χώρας στο Β΄ Παγκόσµιο

Το έργο συµπληρώνεται και εµπλουτίζεται µε σχεδιαγράµµατα, χάρτες, φωτο-

64

“ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ”

ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

Επχος Β. Αναστασόπουλος – ∆ρ Π. Καλογεράκου - Ανχης (ΠΒ) Γ. Σκαλτσογιάννης Ευρετήριο πολεµικών γεγονότων (CD) Αθήνα 2007 Το περιεχόµενο του οπτικού δίσκου είναι βασισµένο στο έργο «Ευρετήριο πολεµικών γεγονότων του Ελλη-νικού Έθνους», που εκδόθηκε από τη ∆ιεύθυνση Ι-στορίας Στρατού το 1989. Η έκδοση του ψηφιακού δίσκου εντάσσεται στο έργο «Ψηφιοποίηση, ανάδειξη και προβολή του πολιτιστικού αρχείου της ∆ιεύθυνσης Ιστορίας Στρατού», που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Κοινωνία της Πληροφορίας».

Επχος Β. Αναστασόπουλος – ∆ρ Π. Καλογεράκου - Ανχης (ΠΒ) Γ. Σκαλτσογιάννης Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1821-1997 (CD) Αθήνα 2007 Το περιεχόµενο του οπτικού δίσκου είναι βασισµένο στο έργο «Ιστορία του Ελληνικού Στρατού 1821 - 1997», που εκδόθηκε από τη ∆ιεύθυνση Ιστορίας Στρατού το 1997. Η έκδοση του ψηφιακού δίσκου εντάσσεται στο έργο «Ψηφιοποίηση, ανάδειξη και προβολή του πολιτιστικού αρχείου της ∆ιεύθυνσης Ιστορίας Στρατού», που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Κοινωνία της Πληροφορίας».

65

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΡΑΤΟΥ

Α/Α ΤΙΤΛΟΣ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΤΟΣ ΕΚ-

ΔΟΣΗΣ

1. Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν

(1919)

1955

2. Οχύρωσις της Παραμεθορίου Ζώνης 1956

3. Αγώνες εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν και την Δυτικήν Θρά-

κην (1940-41)

1956

4. Ο Ελληνικός Στρατός εις την Σμύρνην (1919-22) 1957

5. Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-Προύσσης-Ουσάκ (1919-22) 1957

6. Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας-Προύσσης-Ουσάκ (Σχεδ. 1919-22) 1957

7. Ιστορία της Οργανώσεως του Ελληνικού Στρατού 1821-1954 1958

8. Η Ελλάς και ο Πόλεμος εις τα Βαλκάνια 1958

9. Το τέλος μίας Εποποιίας (Απρίλιος 1941) 1958

10. Τα προ της Τουρκικής Επιθέσεως Γεγονότα (Σεπ. 1921-Αυγ.

1922)

1959

11. Αίτια και Αφορμαί Ελληνοϊταλικού Πολέμου (1940-41) 1959

12. Ιταλική Εισβολή 1940 1959

13. Η συμμετοχή της Ελλάδος εις τον Πόλεμον 1914-18 1961

14. Η Μάχη της Κρήτης 1941 1961

15. Επιθετικαί Επιχειρήσεις Δεκ. 1920-Μαρ. 1921 1962

16. Επιχειρήσεις Ιουν. - Ιουλ. 1921 1962

17. Το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας Α΄ 1962

18. Το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας Β΄ 1962

19. Επιχειρήσεις προς ΄Αγκυραν (Μέρος Α΄) 1921 1963

20. Επιχειρήσεις προς ΄Αγκυραν (Μέρος Β΄) 1921 1963

21. Ελληνική Αντεπίθεσις 1940 1963

22. Η προς Πόλεμον Προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού (1923-

40)

1963

23. Χειμεριναί Επιχειρήσεις-Ιταλική Επίθεσις 1941 1966

24. Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά την Μικρασιατικήν Εκστρατείαν

(1919-22)

1966

25. Επιχειρήσεις εις Θράκην (1919-23) 1967

26. Επίτομος Ιστορία Μικρασιατικής Εκστρατείας (1919-23) 1967

66

27. Ανεφοδιασμοί-Μεταφοραί κατά την Μικρασιατικήν Εκστρατεί-

αν (1919-22)

1967

28. Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Κορέαν (1950-55) 1978

29. Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην Γεγονότα (1904-1908) 1979

30. Εφοδιασμοί του Στρατού εις ΄Οπλα και Πυρομαχικά (1940-41) 1982

31. Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τον Πόλεμο 1940-41 1982

32. Επίτομη Ιστορία Ελλην/Ιταλ.-Ελλην/Γερμ. Πολέμου (1940 -

1941)

1984

33. Η Τεχνική Πλευρά της Οχύρωσης της Παραμεθόριας Ζώνης

1936-1940

1987

34. Επίτομη Ιστορία Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) 1987

35. Επιχ/σεις κατά των Τούρκων στη Μακεδονία και τα νησιά του

Αιγαίου 1912

1988

36. Ευρετήριο Πολεμικών Γεγονότων Ελληνικού ΄Εθνους 1989

37. Αγώνες και Νεκροί του Ελληνικού Στρατού 1940-45 1989

38. Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην ΄Ηπειρο (1912-13) 1992

39. Επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων (1912-1913) 1992

40. Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1897 1993

41. Επίτομη Ιστορία της συμμετοχής του Ελλην. Στρατού στον Α΄

Παγκόσμιο Πόλεμο

1994

42. Ο Ελληνικός Στρατός στην Μέση Ανατολή (Ελ-Αλαμέιν, Ρίμινι,

Αιγαίο)

1996

43. Η Ειρηνευτική Αποστολή στη Σομαλία (1993-94) 1996

44. Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1821-1997) 1997

45. Ο Βορειοηπειρωτικός Αγώνας 1997

46. An Abridged History of the Greek-Italian and Greek-German

War 1940-1941

1997

47. Αρχεία Εθνικής Αντίστασης (1941-44), (8 Τόμοι) 1998

48. Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου (1944-49), (16 Τόμοι) 1998

49. Ο Μακεδονικός Αγώνας και τα Γεγονότα στη Θράκη (1904-

1908)

1998

50. Η Ελληνική Δύναμη στην Αλβανία (ΕΛΔΑΔ) (Απρ.-Αύγ. 1997) 1998

51. A Concise History of the Balkan Wars 1912-1913 1998

52. An Index of Events in the Military History of the Greek Nation 1998

53. Στρατιωτική Οργάνωση και Πολεμική Τέχνη των Αρχαίων Ελλή-

νων (1600-146 π.Χ.)

1999

54. A Concise History of the Participation of the Hellenic Army in

the First World War (1914-18)

2000

55. A History of the Hellenic Army (1821-1997) 2001

56. Συνοπτική Ιστορία του Γενικού Επιτελείου Στρατού 2001

57. Λεύκωμα Αρχηγών ΓΕΣ 2001

67

58. Η Υγειονομική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού κατά τους

Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913

2002

59. Επίτομη Ιστορία της Εκστρατείας στη Μ. Ασία 1919-1922 2002

60. The Struggle for Northern Epirus 2002

61. The Battle of Crete, May 1941 2002

62. The Struggle for Macedonia and the Events in Thrace 1904-1908 2003

63. A Concise History of the Campaign in Asia Minor 1919-1922 2003

64. Ιστορικές Ονομασίες Ενεργών Συνταγμάτων και Ταξιαρχιών

(ΠΖ-ΤΘ-ΕΔ)

2004

65. Ιστορία της Οργάνωσης του Ελληνικού Στρατού 1821-1954 2005

66. Ο Οπλισμός του Ελληνικού Στρατού 2008

67. Concise History of the Hellenic Army General Staff 2008

68. Ευρετήριο Αρχείου Καποδιστριακής Περιόδου. Στρατιωτικά

Τεκμήρια (1827-1833)

2008

70. Πρακτικά ημερίδας με θέμα: Η σημασία των Ιστορικών Αρχείων

στην Αντικειμενική Συγγραφή της Ιστορίας. Φορείς που Τηρούν

Ιστορικά Αρχεία – Διαδικασίες πρόσβασης στο Αρχειακό Υλικό

2008

71. Η Συμβολή της Ελλάδας στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 2009

1999-2009

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ

• The Battle of Crete, May 1941

• A Concise History of the Participation of the Hellenic army in

the First World War (1914-18)

2000

2000

• A History of the Hellenic Army (1821-1997) 2001

• The Struggle for Northern Epirus 2002

• A Concise History of the Campaign in Asia Minor 1919-1922 2003

• The Struggle for Macedonia and the Events in Trace 1904-1908

• Concise History of the Hellenic Army General Staff

2003

2008