*-*,

t*

-ï*

zooGDrDR 2003 t4 (3) 32

.TENENTGINGSWUUIS

Hoe een desman zich liet vangenen weer ontsnapte

De eerste Pyrenese desman uit deVZZ-geschiedenis doet -met succes-verwoede pogingen de fuik te ontsnappen. Foto: EricThomassen

Zoals iederjaar organiseerde deVeldwerkgroep van de YZZ n2003 een zomerkamp. Ook dezeeditie stond voor verrassendeervaringen, veel nieuwe gege-vens én voor vervulling vaneeuwenoude werkgroepwensen.

Dit keer streek het immer bontegezelschap neer in het noordenvan Portugal, in het ParqueNatural do Alváo. Doel wasveldstudie aan zoogdieren tedoen in een voor ons polderbio-logen ongewoon habitat metdaarin deels even ongewonesoorten. Dit in de verwachtingverrijkt met nieuwe kennis devolgende 51 weken in te gaan.Minstens zo belangrijk zijn deonderlinge sociale contacten enhet kennismaken met de men-sen ter plekke. Realisatie van aldeze doelen is ruim aan bodgekomen, we keerden dan ookvoldaan huiswaarts. Deze vol-daanheid werd hooguit aange-tast door de bosbranden diezich achter onze rug ontwikkel-den, ook in delen van hetbezochte gebied.

Parque Natural do AlváoOns werkgebied was een na-tuurpark van zo'n 7300 ha. Hetbestaat grotendeels uit 'woest'bergland: open, rotsachtig ter-rein met een struik / kruidenve-getatie. In de beekdalen vindje

zfi)cDBR 2003 t4 (3) 33

Inspectie van de desmanfuik leert dat het dier inder-daad via de'voordeur', de inzwemopening, heeftweten te ontkomen. Foto: Jan Buyskleinschalige landbouwgebie-

den, waar op terrassen (geirri-geerde) weide- en akkerbouwplaatsvindt. Het westelijk deel istamelijk bosrijk, daar vind jeredelijk wat loofbos, maar ookeucalyptusaanplant. Verspreiddoor het park staan naaldbos-sen. De landbouw is in ditgebied nog erg traditioneel enwordt door een afnemend aan-tal mensen beoefend. Veelmensen trekken naar de rljkeredelen van Europa om daar eenbeter inkomen te verwerven. Inde zomer levert dat in de dorp-jes het wat schizofrene beeld opmet aan de ene kant boeren dierechtsreeks uit de voor-vorigeeeuw lijken te komen, en aan deandere kant dikke bolides metLuxemburgse of Zwitserse ken-tekens.De uitdaging voor het kamp washet nodige toe te voegen aan deveelal beperkt aanwezige be-schikbare informatie over zoog-dieren (en andere groepen).Met uitzondering van soortenals de wolf is de kennis van voor-komen en talrijkheid beperkt.

Van mythe tot werkeliikheidSommige YZZ-ers hebben per-soonlijke streeplijsten, meestalstaan daar ook buitenissigebeesten op. De Pyrenese desman(Galemys pyrenaicus), die op hetIberisch Schiereiland voorkomt,is zo'n beest. Tot nu toe haddenwe vooral over dit mythischediertje gepnaÍ, en dan vooralhoe we hem ooit te zien kondenkrijgen. Het leeft in beken enbergriviertjes en laat zich nietzomaar met inloopvallen be-machtigen. Dat bleek ook weeraan het begin van het kamp, devele speciaal uitgezette vallenbleven desmanloos; een enkeleandere (muizen)soort trapte erwel in. Gestimuleerd door onsenthousiasme en volhardend-heid hielpen onze Portugesecontactpersonen ons met hetbemachtigen van meer op dezeklus toegesneden hulpmidde-len: enkele fuiken, waarÍnee weenkele delen van een beekgeheel konden afzetten. En met

resultaat: in de tweede nachtontstond er tijdens de tweedecontroleronde opwinding toenJosé Nascimiento, onze Portu-gese begeleider, uitriep "I see adesman! No, it's a frog! No, it isreally a desman!" De halvegroep was in het weiland naastde beek blijven slapen om vandit moment getuige te zijn. Derest, op een volhardende slaap-ster en enkelen die met mistnet-ten verder weg waren, na, kwamna een telefonische meldingtoegesneld, slaperig en wel.Vrijwel iedereen heeft dus eenglimp van het dier kunnenopvangen, tot het moment datJan Piet Bekker het beest langszijn benen zag zutemmen: hetwas er in geslaagd de inzwem-opening te vinden en daardoorte verdwijnen. Latere inspectieleerde dat er inderdaad geengaten in de fuik zaten.De dagen die voorafgingen aandit moment hadden we al opdiverse plaatsen in het gebied

::iíi::)-.:1;11,9i1;;

zmcrDrDR 2003 t4 (3) 5't

uitwerpselen van de Pyrenese muizen weer ruim de aandacht.desman gevonden, zodat het De gecombineerde inzet vanverspreidingsbeeld ervan weer batdetectors en mistnettenwat completer is. bleek erg effectief: 's ochtends

kolonies zoeken en deze 'savonds afrangen om de juistesoort vast te stellen. Daamaasttelden we ook veel kolonieszonder ze af te vangen. Dat gingniet altijd vlekkeloos: met namegewone dwergvleermuizen ble-ken er een handje van te heb-ben ergens anders te zwermendan waar ze hun kolonie heb-ben.Ook zetten we oÍze netten opstrategische plaatsen op, zoals'helikopterdrinkplaatsen', waarbij bosbrand helikopters waterinnemen. Dat doen vleermui-zen ook, zij het in kleinere hoe-veelheden. Deze netten lever-den aardige vangsten op, bl-voorbeeld van Kuhls dwerg-vleermuis en Savi's dwergvleer-muis.Van de soorten waarover al hetéén en ander bekend was voeg-den we vooral kwantitatieve ge-gevens toe. Daarnaast kondenwe de tot nu toe onbekende aan-wezigheid in het gebied vanbeide soorten grootoorvleer-muizen en de grote en kleine

Live-traps bleken ineffectief om een desman te van-gen, ook al stonden ze pontificaal in zijn leefgebied.Foto: Jan Buys

Eikelmuis in de keukenAnders dan de voorgaande ja-ren, waarin het vangen van klei-ne zoogdieren met live-traps inwaÍne gebieden weinig ople-verde, was het controleren vande vallen nu meer dan van legeval naar lege val lopen. In debeekdalen was er een behoorlij-ke dichtheid aan muizen. Totonze verïassing gold dat ookvoor het open landschap hogerin de bergen. Ook daar vingenwe redelijke aantallen. Hetsoortenspectrum was niet ergbreed: tuin- en huisspitsmuis,Millers waterspitsmuis, Baski-sche woelmuis, bosmuis, Alge-rijnse muis en eikelmuis vor-men de lijst. Deze laatste soortstond ook voor een handvangst:Kamiel Spoelstra dook goedgetimed in de keuken op eenexemplaar dat onze voedsel-voorraad inspecteerde.

Nieuwe soorten in het netIn het kamp had het onderzoekaan de verspreiding van vleer-

hoefijzerneus vaststellen. Vande grootoren vonden we kolo-nies in schuren die gebouwdzljn met holle gasbetonblokken,muren en wanden. Ideaal omeen kolonie te huisvesten, min-der ideaal om de tellen- maar ofdat telt? Om de soort goed vastte kunnen stellen hebben we degrootoorkolonies afgevangen,zodatwe met zekerheid kondenvaststellen dat beide soortenaanwezig waren.In de dorpen staan kleine maïs-opslagplaatsen. Deze blijken ergaantrekkelijk als vleermuisver-blijf, vooral voor kleine hoeÊijzerneuzen. Het tellen van deuitvliegers valt dan overigensniet mee, omdat jagende dwerg-vleermuizen al snel het'zicht'komen vertroebelen. Ook hetinspecteren van bruggetjes(vooral de bruggetjes die bij deoorspronkelijke keienwegenhoren) had resultaat, daarondertroffen we menig vleermuis aan.Spectaculair was het tellen vaneen kolonie Europese bulvleer-muizen. Vlak bij onze uitvalsba-sis was een kolonie vart dezesoort bekend. Enkele tellingenleverden een totale schattingvan ca. 200 dieren in deze kolo-nie op. In het gehele gebied isde bosvleermuis aanwezig.

zmcDrER 2003 14 (3) 35

Een deel van het kamp klaar voor een livevliegshow: het uitvliegen van een kolonie Europesebufvfeermuizen. Foto: Jan Buvs

Andere beesten'We wisten niet zo heel veel toete voegen aan de kennis over degrote zoogdieren, zoals de wolf.De hitte en de op (vleer)muizeningerichte dagindelingen beperk-ten de mogelijkheden om metlange wandelingen er op uit tetrekken op het meest geschiktemoment (schemering). De spo-ren en uitwerpselen die we von-den van wolf en otter bevestig-den het reeds bekende beeld.

De laatste jaren besteedden wemeer consequent aandacht aanenkele groepen insecten: dag-vlinders en libellen. Zo ook ditkamp, dat veel nieuwe informa-tie opleverde. Dat was niet zoverwonderlijk, omdat er van hetgebied vrijwel niets bekend was.Leuke soorten waren de brons-libel, de behoorlijk talrijke bron-libel, de schemerlibel, de grotetanglibel en nog een kleinetwintig andere libellensoorten.Vlinderaars kwamen ruim aanhun trekken met blauwtjes inallerlei verschijningsvormen, ko-ningspages, Spaanse dambord-jes en zo meer.

Voor de liefhebbers van krui-pend gedierte waren onder an-dere de goudstreepsalamanderen de hazelskink waar te nemen.De gewone padden waren, zoalsaltijd in warÍne landen, onge-bruikelijk groot.

Teweden huiswaartsIn dit kamp zijn we er ingeslaagd om vrijwel alle waarne-mingen al in een database tehebben staan op het momentvan opbreken, een unicum.Alleen de waamemingen van delaatste avond (de laatste vleer-muiskolonies werden afgevan-gen of geteld) moesten er nogin. Dit darftzij de meegesleepteapparatuur: laptop, gps etc. Dekans dat we de inmiddels inge-zette trend van snelle verslag-legging hiermee voortzetten isdus groot.Voorzien van weer nieuwe erva-ringen en gewapend met nieu-we kennis keerden allen huis-waarts.

Behalve via een lidmaatschapkunt u de YZZ ook steunendoor middel van schenkingen.De afgelopen maanden ont-ving de YZZbilvoorbeeld eengift van de heer Hermans uitLangbroek. Het betrof eenbedrag van 2.500 Euro. Hetbestuur is de heer Herttr- s

hiervoor erg dankbaar."Wïlt u ook een schenking aande YZZ doen, dan tari Aatdoor overmaking van uw glftnaar rekeningnummer 203737van de Postbank (Nederland)of naar rekeningnummer 000-1486269-35 van de Post-cheques/Bank van de Post(België), onder vermeldingvan'gift'.Giften tot 3.675 Euro per tweejaar per psrsoon ziin voor deYZZ vrri van schenkingsrecht(belastingafdracht).

Jan Buys