PRAVOteorija i praksa

Godina XXXII Novi Sad, jul - septembar 2015. Broj 7–9

IZDAVAČ:PRAVNI FAKULTET ZA PRIVREDU I PRAVOSUĐE

UNIVERZITET PRIVREDNA AKADEMIJAGeri Karolja 1, 21000 Novi Sad

Tel.: 021/400-484, lokal 109; 021/400-499

SUIZDAVAČ:„PRAVO” DOO

Novi Sad, Geri Karolja 121000 Novi Sad

Glavni urednik:Marijana Dukić Mijatović

Odgovorni urednik:Snežana Lakićević

Sekretar redakcije:Nenad Stefanović

Lektor i korektor: Mara Despotov

Lektor i korektor za engleski jezik:Jelena Dunđerski

Tehnička realizacija i štampa:Alfa-graf NS, Novi Sad

L AWtheory and practiceYear XXXII Novi Sad, July - September 2015 No. 7-9

Uređivački odbor:Simeon Gelevski, profesor emeritus, Pravni fakultet, Skoplje

Nikola Mojović, redovni profesor Pravni fakultet Univerzitet Banja LukaMiroslav Vitez, redovni profesor, Ekonomski fakultet, SuboticaDušanka Đurđev, redovni profesor, Pravni fakultet, Novi Sad

Slavko Bogdanović, redovni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

Milorad Bejatović, redovni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

Dragoslav Neškov, vanredni profesor, Fakultet za evropske pravno-političke studije, Novi SadZdravko Petrović, doktor pravnih nauka, advokat, Beograd

Izdavački savet:Slobodan Perović, akademik, Pravni fakultet, Univerzitet BeogradMiloš Trifković, akademik, Pravni fakultet, Univerzitet Travnik

Miodrag Orlić, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet Beograd Kurt Schmoller, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet SalzburgLynn Wardle, redovni profesor, Brigham Young University, Juta,USA

Christa Jessel Holst, naučni savetnik, Max Plank Institute, Hamburg, NemačkaAndrew Pote, advokat, London – Oxford

Ludvik Toplak, redovni profesor, Alma Mater Europea, Evropsko Središče, MariborArsen Janevski, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet Justinijan Prvi, Skoplje

Gordana Stanković, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet NišSlavoljub Carić, vanredni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe,

Univerzitet Privredna akademija Novi Sad

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад34 PRAVO : teorija i praksa = Law : theory and practice / glavni urednik Marijana Dukić Mijatović; odgovorni urednik Snežana Lakićević. – God. 1, br. 1 (1984)– . – Novi Sad : Univerzitet Privredna akademija, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe : „Pravo” doo, 1984–. – 24 cmTromesečno. – Sažeci na eng. jeziku.ISSN 0352-3713COBISS.SR-ID 5442050

PRAVO – teorija i praksaGodina XXXII Novi Sad, jul - septembar 2015. Broj 7–9

S A D R ž A j

AKTUELNE TEME

Kozar Vladimir, Marijana Dukić Mijatović: Consolidated bankruptcy of related persons ....................................................1

Nataša Stojanović: Šta donose novo izmene i dopune Zakona o nasleđivanju Republike Srbije? ...........................................................................................................10

POGLEDI I MIšLJENJA

Aleksandra Pavićević: Osvrt na sličnosti i razlike između zemljišnog duga i prava retencije ..........25

Damir juras: Udaljenje s posla državnih službenika u Republici Srpskoj .........................37

Borislav Bojić, Abdasalam Ali Ahmed: Krivičnopravni status maloletnika u Srbiji ...................................................49

Stefan Babović: Krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica u zakonodavstvu Republike Srbije i državama Zapadnog Balkana ..........................................62

C O N T E N T S

CURRENT ISSUES

Kozar Vladimir, Marijana Dukić Mijatović: Konsolidovani stečaj povezanih lica ................................................................1

Nataša Stojanović: What new is brought by the amendments of the law on inheritance of Republic of Serbia? .......................................................................................10

VIEWS AND OPINIONS

Aleksandra Pavićević: The review of similarities and differences between the land debt and right of retention ........................................................................................................25

Damir juras: Suspension from work of civil servants in Republic of Srpska ....................37

Borislav Bojić, Abdasalam Ali Ahmed: The criminal legal status of juveniles in Serbia ............................................49

Stefan Babović: Criminal act of forgery and abuses of credit cards in Republic of Serbia and the Western Balkans Countries .....................................................................62

LAW – theory and practiceYear XXXII Novi Sad, July - September 2015 No. 7-9

1

Kozar Vladimir* Marijana Dukić Mijatović**

CONSOLIDATED BANKRUPTCY OF RELATED PERSONS

ABSTRACT: Amendment to the Act on Bankruptcy from August 2014 has significantly worsened the procedural position of persons connected with the debtor through the limitation or exclusion of their rights. The introduc-tion of the restrictive regime for related persons was explained by the need to eliminate the causes which enabled abuses and corruption. It is provided that the persons connected to the debtor are paid off in the newly establis-hed last – fourth order of payment and cannot be elected to the committee of creditors in order to prevent outvoting of other bankruptcy creditors by the related persons. An important novelty is that persons connected with the debtor (except those who are dealing with provisions and credit loans within their ordinary course of activities) represent a special class of credi-tors and do not vote on the reorganization plan which disables abuse by the related parties. Changing position of affiliated entities is also reflected in the exclusion of the appointment of a bankruptcy trustee or an independent expert who monitors implementation of the reorganization plan. It also fa-cilitates the refutation of legal transactions concluded with related parties.

Key words: related persons, bankruptcy, payment order, committee of cre-ditors, reorganization.

* LLD, Associate professor at the Faculty of Law for Commerce and Judiciary, The University of Business Academy, Novi Sad, Serbia, e-mail: kozarv@pravni-fakultet.info

** LLD, Associate professor at the Faculty of Law for Commerce and Judiciary, The University of Business Academy, Novi Sad, Serbia, e-mail: marijana.dukic.mijatovic@gmail.com

aktuelna tema

UDK: 347.736BIBLID: 0352-3713 (2015); 32, (7-9): 1–9

ORIGINALNI NAUčNI RAD

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

2

I About Related Persons

Exploring the impact of the economic crisis in the domestic micro and macro business environment in terms of a legal framework and reform legi-slation aimed at strengthening the domestic economy has been conceived in a way to give a synergistic response to several questions which occur daily in domestic economic environment such as how to improve legislation and allow the economy efficient legal mechanism for solving business problems and how to be competitive in a market where fluctuations occur at the basic laws of supply and demand. The essential result of the study which the aut-hors presented in this document is certainly a value judgment whether the current national legislation in the field of bankruptcy is an adequate platform for the improvement of the domestic investment environment.1

Amendments of the Act on Bankruptcy from August 20142 have been changed and amended, and as many as 62 articles of the basic legal text3 and new articles were added: 117a, 174a, 174b and 204a. Bankruptcy procee-dings until the entry into force of the Law on Amendments to the Law on Bankruptcy not being completed shall be completed in accordance with the regulations that were in force before the entry into force of this law.4 Since novelties from 2014 have no “retroactive” application, all bankruptcy pro-ceedings in which the bankruptcy petition was submitted before 13th August 2014, shall be completed in accordance with the provisions of the basic text of the Bankruptcy Act of 2009 or previous bankruptcy laws. This means that the courts will parallely apply different procedural rules, depending on when the procedure was initiated.

The New Bankruptcy Act makes a distinction between “interrelated en-tities” that are determined as defined in the Law on Enterprises,5 for instance, when more interrelated creditors appear as creditors of the same bankruptcy debtor which are in no way connected with the debtor, from “persons connec-ted with the debtor” referred to in the definition of related persons from the

1 Dukic-Mijatovic, M. Veselinovic, J., (2015), The effect of subsidies and incentives to create a better investment environment in the Republic of Serbia, Law - theory and practice, no. 1, p.1

2 The Law on Amendments to the Law of Bankruptcy was published in the “Official Gazette of RS” no. 83/2014, which came into force on 13th August 2014 except for the provisions on the publication of all submissions and participants in the proceedings, which apply from 1st January 2015, and the provisions on reporting and publication of the report of the bankruptcy trustee, which will be implemented from 1st October 2014.

3 Basic legal text published in the “Official Gazette of RS”, no. 104/2009.4 Article 68 of the Law on Amendments to the Law on Bankruptcy5 The “Official Gazette of RS”, no. 36/11 and 99/11

3

CONSOLIDATED BANKRUPTCY OF RELATED PERSONS

Article 125 of the Bankruptcy Law. In a legal theory, preference of the legi-slator to define the term of related entities in different ways in the Law on Commercial Companies as a general regulation,6 as well as in the Law of Bankruptcy7 is exposed to criticism.8 It was pointed to certain differences between definitions of related persons referred to in Article 62 of the Law on Enterprises in relation to the definition of Article 125 of the Bankruptcy Law which refers to blood relatives, i.e. the degree of kinship. Also, unlike the Law on Enterprises, the Law on Bankruptcy considers the related entity only a le-gal entity that is under control of the debtor in terms of the Law on Enterprises and not the other legal entity that is, altogether with bankruptcy debtor under control of the third party. It is outstanding opinion that it is a legislator’s mi-stake or intention to dismiss these persons from a special restrictive regime proscribed for related persons, to allow them the participation in the creditors’ committee and voting on the reorganization plan which has been assessed as an unfair decision, opposite to the interest of all creditors.9

However, there is another – the third category of related persons in ban-kruptcy which the law does not regulate. These are interrelated debtors. For example, when a creditor blocks all solidary debtors who are also entities related to capital, bankruptcy reason is realized for the entire group of related parties for the same debt.10 Bankruptcy of the group of interrelated entiti-es is called a consolidated bankruptcy. In preparing a proposal of novelti-es from 2014, it was discussed about the introduction of consolidated ban-kruptcy which was receded after a detailed analysis and consultations.11 In the Bankruptcy Law from 2009, related persons are mentioned only in four places, e.g. in four articles. The Amended Bankruptcy Law regulates related persons by provisions contained in articles 21, 36, 38, 54, 120, 123, 125, 156 and 165.12

6 Jovanovic - Zattila M., V. Colovic, (2007), Bankruptcy Law, Belgrade, 2007, p. 1727 čolović V. Milijević N.,(2004), Bankruptcy Proceedings, Banja Luka, 2004, p. 1148 Tanasković Z., (2014), Related Parties According to Amendments in the Law on Bankruptcy,

Law informant, no. 10, p. 99 Ibidem, page 1010 Kozar V., (2014), The effect of the bankruptcy proceedings on loans and the provision of related

persons, Lege Artis, no. 26, p. 30th11 Dukic-Mijatovic, M., Veselinovic, J., (2014), The Reform of Legislation as a conditio sine qua

non for creating a better investment environment in the Autonomous Province of Vojvodina - commercial law aspect, Proceedings of XI traditional scientific meeting of the University of Business Academy, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary, Novi Sad, pp. 37-54

12 See more: Dukic-Mijatovic, M.,(2010), Bankruptcy Law, The University of Business Academy, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary, Novi Sad, p.18

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

4

These novelties have significantly worsened the procedural position of persons related with the debtor through the limitation or exclusion of their rights.13 The introduction of the restrictive regime for related persons was explained by the need to eliminate the causes which allowed abuses and corruption.14 It was provided that persons related to the debtor pay off in the newly established – the fourth order of payments and cannot be elected to the committee of creditors, in order to prevent outvoting of other bankruptcy cre-ditors by the related parties. An important novelty is that persons associated with the debtor (except those who in the ordinary course of their activities deal with the provision of credits or loans) are a special class of creditors and they do not vote on the reorganization plan, which disables abuse by the related parties. Changing the position of related entities is reflected in the exclusion of the appointment of a bankruptcy trustee or an independent expert to monitor the implementation of the reorganization plan. It also facilitates the refutation of legal transactions concluded with related parties.

In the explanation of the proposed new opinion was the opinion that a change of treatment of related entities can lead to a significant reduction in lending within the group of related entities and loans of the owner.15 In a situ-ation where a debtor has no access to other sources of funding, the new provi-sions may demotivate the owners to carry out further investments. However, regardless of the restrictions, changes were adopted on the grounds that it is a more equitable solution which should reduce the perceived abuse in practice. In addition, the draft of the novelties was proposed to prevent related parties to participate in the creditors’ assembly, but in the course of discussions at the oral hearing prevailed the opinion that this way was a violation of fundamen-tal rights, and it was held that such a solution is not acceptable. The definition of the related parties was not changed by the novelties in the Bankruptcy Law from August 2014, but its scope was narrowed, and in period from 23rd January 2010 to 13th August 2014 referred only to the assumption of uncon-scientiousness from the Article 120, paragraph 4 because it was used only to determine related persons who were supposed to know that the debtor was insolvent which facilitated contesting of legal transactions and other legal proceedings normally undertaken in behalf of related parties.

13 Kozar V., (2015), Changing the position of related parties in the bankruptcy proceedings, Law and Commerce, no. 1- 3, pp. 43 - 57

14 See more: Dukic-Mijatovic, M.,(2010), Guide to the bankruptcy proceedings - A review of the bankruptcy legislation of the former Yugoslav republics, the copyright issue, Novi Sad, 2010, p.33

15 http://www.srbija.gov.rs/vesti/dokumenti_pregled.php?id=208453,pristup 02.05.2015

5

CONSOLIDATED BANKRUPTCY OF RELATED PERSONS

II Consolidated bankruptcy and multiple application claims arising on the basis of joint liability of related persons

In preparing the proposal of novelties from 2014, the introduction of a consolidated bankruptcy was dropped after a detailed analysis and consultati-ons.16 The discussion was focused on various concrete solutions. In the case of bankruptcy over two or more related persons, among which is a parent com-pany, the procedure would be conducted by the following rules: 1) one ban-kruptcy trustee is appointed, there is one creditors’ assembly, one committee of creditors is elected; 2) bankruptcy procedure is initiated and implemented by the bankruptcy judge competent according to the headquarters of the pa-rent company; 3) one bankruptcy estate is formed; 4) preparing and voting on the reorganization plan is done once for all related persons; 5) the principle of equal settlement of creditors applies to the bankruptcy creditors of all related persons; 6) mutual claims of related persons are deleted. If the security is mort-gage or pledge, such a creditor in a bankruptcy has the status of a lien credi-tor. Amended law defines lien creditors17 who occurred in the cases of related persons so far; when one person uses the property of another person in a bank loan (who later becomes a debtor) as collateral which guarantees repayment of the loan.18 In a legal theory this new type of a creditor is called a “lien creditor with claims against the third party.”19 The question of a consolidated bankruptcy is especially actual in the case of solidary debtors, for example with guarantees for liabilities of commercial contracts, giving a corporate gu-arantee or accessing debt, considering that these collaterals are usually given

16 http://www.srbija.gov.rs/vesti/dokumenti_pregled.php?id=208453, visited on on 11th 2015.17 In the amended article 49, pages 5-7, lien creditors are defined as creditors who have a lien on

the property or rights of the debtor that are recorded in public registers and have no monetary claim towards the debtor which is secured by that lien right. Lien creditors are not bankruptcy creditors and are not secured creditors. Lien creditors are bound to the deadline for submitting claims to give notice of lien with submitting evidence of the existence of a lien and a statement of the amount of monetary claim against a third party that these rights are provided on the opening day of the bankruptcy proceedings, by which they shall become parties. Lien creditors cannot elect and be elected to the assembly and the committee of creditors.

18 Radulovic B.,(2014), “Bankruptcy in Serbia - facts, misconceptions and the intended consequences,” Economic Policy of Serbia in 2014: Possibilities of economic growth in terms of reforms and fiscal consolidation in: B. Atmospheric Environment Arsic (ed.), University of Belgrade, The Faculty of Economics, Belgrade, 2014, pp. 144 and 145, etc.

19 Radovic M., (2014), The position of mortgages (“mortgage”) of creditors in bankruptcy procee-dings, Law and Commerce, no. 4-6, p. 256

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

6

to banks and other creditors, i.e. each of them “shares” related persons.20 In this case it may happen that a creditor blocks all solidary debtors, thus crea-ting a securing reason for bankruptcy for the entire group of related parties for the same debt. The problem of the multiple application claims arising from a joint liability of related entities in all bankruptcy proceedings which should be resolved by adequate legal novelties was pointed out in a legal theory.21

Then the creditor may either condition or block a vote on the reorgani-zation plan for each of the related entities, joint and several co-debtors with the same claim; therefore with both principal debtor and guarantors. In this way one claim is “multiplied” in a specific way, which should be prevented or limited by adequate legal amendments, or in the absence thereof, by an appro-priate interpretation in the jurisprudence, and creating rules consolidated ban-kruptcy or reorganization, for example, such a creditor should be ranked in a class of creditors with the terms of the claims (resolutely condition), which does not vote on the reorganization plan in affiliated entities - guarantors, but only when deciding on a plan of reorganization with the principal debtor, or with the person who received the benefit, for which the creditor claims compensation.22

Conclusion

The Amended Bankruptcy Law makes a difference between “interre-lated entities” that are determined according to definitions in the Law on Companies from “persons related to the debtor”, referred to in the definition of related persons in Article 125 of the Bankruptcy Law. More categories of related parties occur in bankruptcy which the law does not regulate. They are interrelated debtors and insolvency group of interrelated legal entities is called consolidated bankruptcy. Novelties have significantly worsened the procedural position of the persons related to the debtor through the limitation or exclusion of their rights. Persons who are related with the debtor pay off in the newly established last - the fourth order of payments of claims resulting two years before the opening of bankruptcy proceedings on loans, as well

20 Kozar V., (2014), The effect of the bankruptcy proceedings on loans and the provision of related entities, Legal informant, no. 10, p. 4

21 Radulovic B.,(2014), “Bankruptcy in Serbia - facts, misconceptions and the intended consequences,” Economic Policy of Serbia in 2014: Possibilities of economic growth in terms of reforms and fiscal consolidation in: B. Soskic, M. Arsic (ed.), The University of Belgrade, The Faculty of Economics, Belgrade, pp. 145 - 146

22 Kozar V., (2014), Commentary on the Law on Bankruptcy, with novelties in 2014 and jurisprudence, Belgrade, 2014, p. 181

7

CONSOLIDATED BANKRUPTCY OF RELATED PERSONS

as other legal proceedings that are economically equivalent to the granting of loans, in part where these loans are not secured . Also, these persons may not be elected to the committee of creditors. The prohibition of selection of persons associated with the debtor into the creditors committee has been in-troduced in order to prevent outvoting of other bankruptcy creditors by the related persons. An important novelty is that the persons related to the debtor (except those who in the ordinary course of their activities deal with the provi-sion of credits or loans) are a special class of creditors and do not vote on the reorganization plan which disables abuse by the related persons. Changing the position of affiliated entities is reflected in the exclusion of the appointment of a bankruptcy trustee or an independent expert to monitor the implementation of the reorganization plan. It also facilitates the refutation of legal transacti-ons concluded with related parties, primarily by providing security for the obligations of persons related to the debtor and the credit or loan repayment. The change of treatment of related entities can lead to a significant reduction in lending within the group of related parties and loan owners. In preparing the proposal of novelties in 2014, the introduction of consolidated bankruptcy was discussed, after which the final version of the proposal was dropped.

Therefore, the unresolved problem of multiple applications receivables based on joint liability of related entities in all bankruptcy proceedings rema-ined, which should be addressed through future changes in the law.

Prof. dr Kozar VladimirVanredni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akade-mija, Novi Sad, Srbija

Prof. dr Marijana Dukić MijatovićVanredni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akade-mija, Novi Sad, Srbija

KONSOLIDOVANI STEČAJ POVEZANIH LICA

REZIME: Novelama Zakona o stečaju iz avgusta 2014. godine značajno je pogoršan procesni položaj lica povezanih sa stečajnim dužnikom, kroz ograničavanje ili isključenje njihovih prava. Uvođenje restriktivnog reži-ma za povezana lica obrazloženo je potrebom otklanjanja uzroka koji su omogućavali zloupotrebe i korupciju. Predviđeno da se lica koja su pove-zana sa stečajnim dužnikom namiruju u novoustanovljenom poslednjem

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

8

- četvrtom isplatnom redu i ne mogu da budu birana u odbor poverilaca, kako bi se sprečilo preglasavanje ostalih stečajnih poverilaca od strane povezanih lica. Bitna novina je da lica povezana sa stečajnim dužnikom (osim lica koja se u okviru svoje redovne delatnosti bave davanjem kredita ili zajmova) čine posebnu klasu poverilaca i ne glasaju o planu reorganiza-cije, čime su onemogućene zloupotrebe od strane povezanih lica. Promena položaja povezanih lica ogleda se i u isključenju prava imenovanja za ste-čajnog upravnika ili za nezavisno stručno lice koje prati sprovođenje plana reorganizacije. Takođe, olakšano je pobijanje pravnih poslova zaključenih sa povezanim licima.

Ključne reči: povezana lica, stečaj, isplatni red, odbor poverilaca, reor-ganizacija.

LITERATURE

1. Dukic-Mijatovic, M. Veselinovic, J., (2014), The Reform of legislation as a conditio sine qua non for creating a better investment environment into the Autonomous Province of Vojvodina - commercial law aspect, Proceedings of XI traditional scientific meeting of the University of Business Academy, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary, Novi Sad, pp. 37-54

2. Dukic-Mijatovic, M., (2010), Bankruptcy Law, The University of Business Academy, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary, Novi Sad

3. Dukic-Mijatovic, M., (2010), The guide to the bankruptcy proceedings - A review of the bankruptcy legislation of the former Yugoslav republics, the copyright edition, Novi Sad

4. Dukic-Mijatovic, M., Veselinovic, J., (2015), The effect of subsidies and incentives to create a better investment environment in Republic of Serbia, Law- theory and practice, (1), pp.1-14

5. Jovanovic - Zattila M., čolović, V., (2007), Bankruptcy Law, Belgrade 6. Kozar V., (2014), Commentary on the Law of Bankruptcy, with novelties

from 2014 and jurisprudence, Belgrade 7. Kozar. V., (2015), Changing the position of related parties in the bank-

ruptcy proceedings, Law and Economy: Journal of Commercial Law and Business, (1- 3), pp. 43 - 57

9

CONSOLIDATED BANKRUPTCY OF RELATED PERSONS

8. Kozar, V., (2014), The fact of the bankruptcy proceedings on loans and the provision of related parties, Lege Artis, (26)

9. Radulovic B.. (2014), Bankruptcy in Serbia - facts, misconceptions and the intended consequences, Economic Policy of Serbia in 2014: Possibilities of economic growth in terms of reforms and fiscal consoli-dation in: B. Šoškić, M. Arsić (ed.), University of Belgrade, The Faculty of Economics, Belgrade

10. Radovic V., (2014), Position of mortgages (“mortgage”) of creditors in bankruptcy proceedings, Law and Commerce, (4-6)

11. Tanasković Z., (2014), Related parties according to amendments to the Law on Bankruptcy, Law informant, (10)

12. čolović V., Milijević N., (2004,. Bankruptcy Proceedings, Banja Luka

10

šTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU

REPUBLIKE SRBIJE?1

REZIME: U radu autor analizira izmene i dopune Zakona o nasleđiva-nju Republike Srbije, izvršene početkom 2015. godine. Povezujući ih sa odgovarajućim odredbama noveliranih Zakona o vanparničnom postupku i Zakona o javnom beležništvu Republike Srbije, autor ukazuje na njihov smisao, stepen usaglašenosti, prednosti, ali nedostatke. Poseban segment u radu čini uporednopravni prikaz rešenja u pojedinim savremenim pravnim sistemima u okruženju koja tematski odgovaraju izvršenim izmenama i dopunama u Zakonu o nasleđivanju. Prema shvatanju autora, iako su ove novele novijeg datuma, one bi morale, zbog šturosti, neusaglašenosti sa drugim propisima i olakšanog odvijanja pravnog prometa, da pretrpe iz-mene i dopune u odgovarajućem pravcu.

Ključne reči: Zakon o nasleđivanju, novele, javni beležnici.

Uvod

Zakonodavno telo Republike Srbije je pre gotovo dvadeset godina do-nelo Zakon o nasleđivanju.2 Sa ukupno 236 članova regulisana je ustano-va nasleđivanja, dok je postupanje u naslednopravnim stvarima normirano Zakonom o vanparničnom postupku.3

Do sada, na ovom zakonskom tekstu nisu vršeni krupni „normativni zahvati“.4

1 Rad je rezultat istraživanja na projektu „Usklađivanje prava Srbije sa pravom Evropske unije“, koji finansira Pravni fakultet Univerziteta u Nišu, u periodu 2013 – 2018 godine.

2 Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15.3 Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br.

46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15.4 Ustavni sud Republike Srbije je, 25. septembra 2003. godine, odlučio da odredba, sadržana u

članu 4, stavu 5 Zakona o nasleđivanju: „vojni obveznik koji je napustio zemlju da bi izbegao

Nataša Stojanović*

* Redovni profesor, Pravni fakultet Univerziteta u Nišu, e-mail: natasa@prafak.ni.ac.rs

UDK: 347.65/.69(497.11)BIBLID: 0352-3713 (2015); 32, (7-9): 10–24

ORIGINALNI NAUčNI RAD

11

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

Donošenje Zakona o javnom beležništvu5 i uvođenje, posle više decenija pauze, javnih beležnika u pravnih život Republike Srbije,6 iznedrile su po-trebu za izmenu i dopunu, prvo Zakona o vanparničnom postupku, a potom i samog Zakona o nasleđivanju.

Predmet naše pažnje jesu upravo izmene i dopune Zakona o nasleđiva-nju, izvršene početkom 2015. godine, sa ciljem da se pravilno sagleda njihov smisao, domašaj i stepen usaglašenosti sa drugim relevantnim izvorima do-maćeg prava.

1. javnobeležničko zaveštanje

Izmene i dopune Zakona o nasleđivanju Republike Srbije, izvršene 2015. godine, za razliku od izvornog zakonskog teksta propisuju mogućnost izjav-ljivanja poslednje volje o rasporedu zaostavštine u formi javnobeležničkog zaveštanja.7 U suštini, to i nije neka novina, budući da je Zakon o javnom beležništvu, nešto ranije, predvideo ovaj oblik zaveštanja.8 Međutim, dok je Zakon o javnom beležništvu normirao, u pogledu javnobeležničkog zavešta-nja, da ono može (ne da mora, primedba autora) imati formu javnobeležnič-kog zapisa, novelirani Zakon o nasleđivanju propisuje obaveznost ove forme.

Novelirani Zakon o nasleđivanju Republike Srbije jednom šturom odred-bom određuje da javni beležnik sastavlja javnobeležničko zaveštanje u formi javnobeležničkog zapisa. Sve ostalo, koji javni beležnik ovo zaveštanje sa-stavlja, kakvu sadržinu ono mora da ima, prema pravilima kog postupka se sastavlja, rešavaju drugi zakonski tekstovi.

Tako, prema noveliranom Zakonu o vanparničnom postupku Republike Srbije, sastavljanje javnobeležničkog zaveštanja je u nadležnosti bilo kog javnog beležnika koji je izabran da obavlja javnobeležničku delatnost na

dužnost njene odbrane, a do smrti ostaviočeve ne vrati se u zemlju“ nije u saglasnosti sa Ustavom. Isto važi i za deo odredbe člana 5 ovog Zakona, „izuzev vojnom obvezniku koji je napustio zemlju da bi izbegao dužnost njene odbrane.“ Ova rešenja zakonodavca u Republici Srbiji, prestala su da važe danom objavljivanja Odluke Ustavnog suda u Službenom glasniku RS (17. oktobar 2003. godine).

5 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15.

6 Na području Kraljevine Jugoslavije, Zakonom o javnim beležnicima, iz 1930. godine (Službene novine KJ, br. 220/29), prvi put je uvedena ova javna služba u naš pravni sistem. Ovaj zakonski tekst može se naći kod: Niketić, G. (1930). Zbirka zakona, protumačenih i objašnjenih sudskom i administrativnom praksom, Beograd, str. 11–134.

7 Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 111a. 8 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon,

93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15, član 83, stav 1, tačka 5.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

12

području Republike Srbije, nezavisno od toga da li se službeno sedište javnog beležnika poklapa sa mestom prebivališta ili boravišta zaveštaoca.9 Takođe, za nadležnost javnog beležnika, u pogledu sačinjavanja javnobeležničkog za-veštanja, nema uticaja ni činjenica gde se nalaze imovinska dobra kojima se raspolaže zaveštanjem.10

Javni beležnik zaveštanje, po pravilu, sastavlja u svojim službenim pro-storijama, osim ako opravdani razlozi (bolest, starost, izdržavanje kazne za-tvora i slično) nalažu drugačije.11 Postupanje protivno ovom pravilu, domaći vanparnični propisi ne sankcionišu.

Sam novelirani Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije jasno određuje da javni beležnik, po pravilu, može delovati samo u granicama svog službenog sedišta. Ovaj zakonski tekst, međutim, ne predviđa i moguće ka-zne za javnog beležnika koji postupa i izvan svog službenog sedišta. Srpski normotvorac, štaviše, štiteći sigurnost pravnog prometa samo određuje da i u jednom i u drugom slučaju sastavljena isprava neće biti ništava, niti se njoj, zbog toga, oduzima svojstvo javne isprave.12 Ovo, naravno, važi pod uslovom da je javni beležnik delovao na području Republike Srbije.13

Kada je reč o sadržini javnobeležničkog zaveštanja, tu se analogno pri-menjuju pravila, Zakona o javnom beležništvu, u pogledu sadržine javnobe-ležničkog zapisa.14 To praktično znači da javni beležnik, prilikom sastavljanja ovog oblika zaveštanja, mora da u tekst zapisa unese: podatke koji se tiču njegovog imena i prezimena, službenog sedišta i izjave da postupa u svojstvu javnog beležnika; podatke koji se odnose na lične generalije zaveštaoca (lič-no ime, mesto i datum rođenja, prebivalište i adresu zaveštaoca); podatke o datumu i času kada je zapis sastavljen, kao i mestu gde je sastavljen, ako je sačinjen izvan javnobeležničke kancelarije. Takođe, u javnobeležnički zapis mora biti uneta izjava javnog beležnika da je zaveštalac poučen o sadržini i pravnim posledicama sastavljanja javnobeležničkog zaveštanja, kao i da je upozoren da su određene odredbe nejasne, dvosmislene ili nerazumljive, ali

9 Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15, član 165, stav 1.

10 Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15, član 165. stav 3.

11 Ibid., član 166, stav 1.12 Ibid., član 166, stav 4.13 Ibid., član 166, stav 5.14 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon,

93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15, član 84.

13

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

da je, i pored toga, zaveštalac ostao pri takvoj sadržini svoje izjave poslednje volje; potpis zaveštaoca, i ako su prisustovali sastavljanju zaveštanja svedoci, prevodilac ili tumač, njihove potpise; potpis, pečat i štambilj javnog beležni-ka. U suprotnom, tako sročeno zaveštanje nema svojstvo, a ni dejstvo javno-beležničkog zaveštanja.15

Prema slovu Zakona o javnom beležništvu Republike Srbije, ukoliko javni beležnik propusti da unese u tekst zapisa sadržinu izjave poslednje volje zaveštaoca, takav javnobeležnički zapis se smatra nepostojećim.16

Kada su u pitanju pravila po kojima se sastavlja javnobeležničko zave-štanje, srpski normotvorac zauzima stav da se ovde primenjuju odredbe koje se odnose na sastavljanje isprava, sadržane u Zakonu o vanparničnom po-stupku Republike Srbije.17 To praktično znači da se sudsko i javnobeležničko zaveštanje sastavljaju prema istim procesnim pravilima.18

Novelirani Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije propisuje mogućnost sastavljanja javnobeležničkog zaveštanja prema usmenom kaziva-nju zaveštaoca. Dakle, nije dozvoljeno, kao u pojedinim savremenim pravnim sistemima u okruženju, da se u pisanoj formi sročena izjave poslednje volje preda javnom beležniku,19 a on da joj svojom „potvrdom obezbedi“ svojstvo notarske isprave.20

15 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15, član 84, stav 2 u vezi sa stavom 1 tačkama 1. 2. 7. 8. 9. i 10. istog člana.

16 Ibid., član 84, stav 3 u vezi sa stavom 1. tačkom 5. istog člana.17 Zakon o vanparničnom postupku, op. cit. član 166–182.18 Na istim pozicijama su, recimo, hrvatski, makedonski i crnogorski zakonodavac. U tom pravcu

videti: Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13 i 33/15, član 32.; Zakon o notarijatu Republike Makedonije (Zakon za notarijatot), Služben vesnik na RM, br. 55/07, 86/08, 139/09 i 135/11, član 58.; Zakon o nasljeđivanju Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 74/08, član 69. Zakon o nasljeđivanju u Federaciji Bosni i Hercegovini, Službene novine FBiH, br. 80/14, član 70. i Zakon o notarijatu Republike Slovenije (Zakon o notariatu), Uradni list RS, št. 2/07, član 46., u vezi sa članom 39., propisuju da se notarski testament sastavlja prema pravilima za sastavljanje notarskih isprava. Zakonodavac u Republici Srpskoj izabrao je jedno prilično konfuzno rešenje, određujući da se notarski testament sastavlja prema pravilima koja se odnose na sačinjavanje sudskog zaveštanja, osim ako Zakonom o notarima nije drugačije određeno. Videti: Zakon o nasljeđivanju Republike Srpske, Službeni glasnik RS, br. 1/09, član 72. O uočenim nedostacima ovog pravila, opširnije videti kod: Bikić, E. et al., (2013). Notarsko pravo, Sarajevo, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH.

19 Videti, na primer: Zakon o notarijatu Republike Slovenije (Zakon o notariatu), Uradni list RS, št. 2/07, član 46.

20 U slovenačkom pravu, pisano zaveštanje koje zaveštalac predaje notaru, da bi ono dobilo svojstvo notarske isprave, mora da notar potvrdi. To zaveštanje treba da zadovolji zahteve u pogledu forme i sadržine notarske isprave. Ako podneto zaveštanje, u pogledu oblika i forme ne

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

14

Kada se sastavlja javnobeležničko zaveštanje obavezno je prisutvo za-veštajnih svedoka, u zakonom propisanim slučajevima. Naime, novelirani Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije propisuje prisustvo dva zaveštajna svedoka kada je zaveštalac nepismen, slabovid ili iz nekog drugog razloga nije u stanju da čita.21 Osim toga, prisustvo dva zaveštajna svedoka obavezno je kada zaveštalac ne zna jezik javnog beležnika, kao i u situaciji da je zaveštalac gluv, a pritom nije u stanju da pročita zaveštanje zbog nepisme-nosti, slabovidosti ili nekog drugog razloga.22

Novelirani Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije propisuje, kod sastavljanja isprava, prisustvo jednog svedoka, kada učesnik postupka nije u stanju da govori ili nije u stanju da čuje, a pismen je.23 Ono što je ne-jasno, čime se to srpski normotvorac rukovodio kada je predvideo prisustvo jednog svedoka u propisanim slučajevima? Da li su te situacije manje pravno neizvesne u odnosu na one kada se zahteva prisustvo dva svedoka? Da li se na taj način otklanja mogućnost eventulanih zloupotreba? Mislimo da se i na jedno i na drugo pitanje može odrečno odgovoriti i da je bilo izlišno propisi-vati različit broj svedoka u postupku sastavljanja isprava.24

2. Zaveštajni svedoci

Zakon o nasleđivanju Republike Srbije određuje da u položaju zaveštaj-nih svedoka mogu biti samo lica koja su punoletna, potpuno poslovno spo-sobna, pismena i da znaju jezik na kome se zaveštanje sastavlja.25 Novelirani

ispunjava zahteve koji se traže za notarski zapis, notar ga potvrđuje tako što sastavlja posebnu ispravu, sa potrebnim elementima, koju spaja sa zaveštanjem. Jedino kod ovog oblika notarskog zaveštanja nije potrebno prisustvo zaveštajnih svedoka. O tome, detaljnije videti kod: Zupančič, K. (2005). Dedovanje, z uvodnimi pojasnili, Ljubljana, Uradni list, str. 83.

21 Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije, op.cit. član 176, stav 1.22 Ibid, član 177, stav 1 i član 178, stav 1.23 Ibid., član 174, stav 1 i član 175, stav 1.24 Primera radi, prisustvo dva svedoka zahteva se, u svim navedenim slučajevima, u hrvatskom

i crnogorskom pravu. Videti: Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, op.cit. član 150, i Zakon o vanparničnom postupku Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 27/06, član 193. Makedonski zakonodavac, za ove situacije, predviđa učešće najmanje dva svedoka. Videti: Zakon o vanparničnom postupku Republike Makedonije (Zakon za vonparnična postapka), Služben vesnik na RM, br. 9/08, član 255. Prisustvo dva zaveštajna svedoka propisuju slovenačko i pravo Federacije Bosne i Hercegovine, u slučaju da je zaveštalac nem ili da ne zna službeni jezik suda. Videti: Zakon o nasleđivanju Republike Slovenije (Zakon o dedovanju), Uradni list SRS, br. 15/76, 23/78; Uradni list RS, br. 17/91, 13/94, 82/94, 117/00, 67/01, 83/01, 73/04 i 31/2013, član 154, stav 2. i Zakon o nasljeđivanju u Federaciji Bosni i Hercegovini Službene novine FBiH, br. 80/2014, član 185, stav 2.

25 Zakon o nasleđivanju Republike Srbije, op.cit. član 112, stav 2.

15

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije predviđa sve navedene uslove, ali nesistematski, budući da se navedeni uslovi nalaze u različitim članovima.26 Ovaj zakonski tekst (kako izvorna, tako i novelirana verzija), sasvim opravdano, određuje dodatne uslove za zaveštajne svedoke, propisu-jući da oni moraju poznavati jezik zaveštaoca, ako ovaj ne zna službeni jezik suda ili, ako zaveštalac nije u stanju da čuje i čita, mogućnost da se sa njim sporazumeju.27

Izvorni tekst Zakona o nasleđivanju propisuje da u položaju zaveštaj-nih svedoka ne mogu biti: svi krvni i građanski potomci zaveštaoca, njegovi preci i usvojioci, srodnici u pobočnoj liniji, zaključno sa četvrtim stepenom srodstva, supružnici svih ovih lica, kao i supružnik zaveštaoca.28 Novelirani član 113, stav 1 ovog Zakona, pak, iz ove formulacije briše bračne drugo-ve svih pobrojanih lica, osim zaveštaoca, a dodaje njegove tazbinske srodni-ke, zaključno sa drugim stepenom srodstva, bivšeg supružnika, vanbračnog partnera, bivšeg vanbračnog partnera, staraoca, bivšeg staraoca, štićenika ili bivšeg štićenika. Pretpostavljamo da se na ovakvu izmenu i dopunu slova za-kona srpski normotrvorac odlučio sa ciljem da iz sfere uticaja na zaveštaoca „eliminiše“ sva lica koja su povezana sa njim određenim bliskim pravnim sponama. Nepoznanica je, međutim, zašto su iz istog kruga isključeni supruž-nici većine srodnika zaveštaoca, pobrojani u izvornoj verziji, kada i oni mogu, neposredno ili posredno, u znatnoj meri uticati na volju zaveštaoca o raspore-du zaostavštine.29

Ono što je nejasno, jeste činjenica čime se to srpski zakonopisac ruko-vodio kada je predvideo različita rešenja, sadržana u Zakonu o nasleđiva-nju i Zakonu o vanparničnom postupku, u pogledu subjekata koji ne mogu biti svedoci prilikom sastavljanja zaveštanja, odnosno drugih isprava?30 Da podsetimo, važeći naslednopravni propisi određuju da u položaju zaveštajnih

26 Zakon o vanaparničnom postupku Republike Srbije, op. cit. član 177, stav 1, član 178, stav 2 i član 182, stav 2.

27 Novelirani Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15, član 177, stav 1. i član 178, stav 2. Takođe, videti: član 170, izvorne verzije ovog zakonskog teksta.

28 Zakon o nasleđivanju Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 113, stav 1.

29 U Republici Hrvatskoj, takođe, postoje dileme u pogledu kruga subjekata koji bi, ili ne bi trebalo, da budu zaveštajni svedoci. O tome, opširnije videti kod: Crnić, J. et al., (2003) Novo nasljednopravno uređenje, Zagreb, Narodne novine, str. 75–76.

30 Postavljeno pitanje već je bilo u fokusu autorovog interesovanja. Opširnije videti: Stojanović, N. (2011). Uloga javnih beležnika u naslednopravnim stvarima, Pravni život tematski broj „Pravo i odgovornost“, (12), str. 34–35.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

16

svedoka ne mogu biti sva gore pobrojna lica, koja su sa zaveštaocem bila ili jesu u određenom pravom uređenom odnosu. Novelirani propisi o vanparnič-noj proceduri idu šire, propisujući da se ova zabrana tiče navedenih subjekata, ali posmatrano kako u odnosu na zaveštaoca, tako i u odnosu na javnog belež-nika.31 Osim toga, novelirani Zakon o vanparničnoj proceduri nedvosmisleno zabranjuje da se u svojstvu svedoka nađe lice koje bi imalo neke koristi od sačinjene isprave,32 dok Zakon o nasleđivanju takvu zabranu ne propisuje, već predviđa ništavost odredbe u zaveštanju kojom se nešto ostavlja zaveštajnom svedoku, njegovom supružniku, precima, potomcima, braćama i sestrama.33 Ovako postavljena stvar, plašimo se, može biti okidač za različito postupanje javnih beležnika, kada budu sastavljali javnobeležničke zapise o zaveštanju (pa i sudija, u situaciji da sačinjavaju sudsko zaveštanje), što će imati negativ-nog uticaja na sigurnost pravnog prometa i jednako postupanje u istovetnim pravnim stvarima.

3. Ništavost pojedinih odredaba u zaveštanju

Izvorni tekst Zakona o nasleđivanju Republike Srbije propisuje ništavost odredbe, u nekom od javnih oblika zaveštanja, kojom se kakva imovinska korist ostavlja ovlašćenom licu koje je sačinilo takvo zaveštanje, kao i nje-govom supružniku, potomcima, precima, braćama i sestrama tog lica. Zatim, ništava je odredba u zaveštanju, kojom se zaveštajni svedoci, kod pismenog zaveštanja pred svedocima, sudskog, konzularnog, međunarodnog, brodskog i vojnog zaveštanja, kao i njihovi supružnici, potomci, preci, braća i sestre imenuju zaveštanjem za univerzalne ili singularne sukcesore mortis causa.34

Izmene i dopune domaćeg Zakona o nasleđivanju, izvršene 2015. godi-ne, menjaju postojeće formulacije u pravcu da se ništavost takvih odredaba vezuje i za javnog beležnika, odnosno zaveštajne svedoke kod ovog oblika zaveštanja.35

Ne sporeći validnost izvršenih izmena, opravdanim se nameće pitanje, zašto je srpski zakonodavac u znatnoj meri promenio krug subjekata koji ne mogu biti zaveštajni svedoci, a zadržao postojeća rešenja o ništavosti za-veštajnih odredaba, ako se njima nešto ostavlja određenim licima, čiji krug nije proširio ili izmenio u određenom pravcu? Smatramo da su normiranju

31 Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije, op. cit. član 182, stav 3, tačka 2.32 Ibid., član 182. stav 3. tačka 4.33 Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 160, stav 2.34 Izvorni tekst Zakona o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, član 160 stav 1 i 2.35 Novelirani tekst Zakona o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 160,

stav 1 i 2.

17

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

odgovora na ova pitanja ispravniji i pravno logičniji red stvari postigli zako-nodavci pojedinih savremenih pravnih sistema u okruženju.36

4. Forma ugovora o ustupanju i raspodeli imovine za života i ugovora o doživotnom izdržavanju

Izvorni tekst Zakona o nasleđivanju Republike Srbije propisivao je da ugovor o ustupanju i raspodeli imovine za života i ugovor o doživotnom iz-državanju, kao obligacioni ugovori od naročitog značaja za nasledno pravo, moraju biti sačinjeni u pisanom obliku i overeni od strane sudije nadležnog suda.37 Novelirani Zakon o nasleđivanju određuje da se ova dva pravna posla moraju zaključiti u formi javnobeležnički potvrđene isprave.38

Dakle, izmene i dopune domaćeg Zakona o nasleđivanju ne samo što upotrebljavaju pravno-tehnički korektnije izraze („potvrda“ ili „solemniza-cija“, umesto „overe“), već čine radikalni zaokret u pogledu ovlašćenog lica koje je zaduženo da sprovede postupak potvrđivanja sadržine ovih pravnih poslova.

Navedeno rešenje, takođe, u bitnom odstupa od onoga što je u izvornoj verziji predvideo Zakon o javnom beležništvu Republike Srbije, budući da je za ove pravne poslove bila normirana forma javnobeležničkog zapisa.39 Inače, savremeni pravni sistemi u našem okruženju uglavnom prihvataju do-maće, ranije važeće rešenje u pogledu forme za ove pravne poslove,40 a manji

36 U tom pravcu naročito videti: Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13 i 33/15, član 35, stav 2 i član 36. Takođe, uporediti: Zakon o nasleđivanju Republike Slovenije (Zakon o dedovanju), Uradni list SRS, br. 15/76, 23/78; Uradni list RS, br. 17/91, 13/94, 82/94, 117/00, 67/01, 83/01, 73/04 i 31/13, član 67, stav 2 i čl 68.; Zakon o nasleđivanju Republike Makedonije (Zakon za nasleduvanjeto), Služben vesnik na RM, br. 47/96, član 70, stav 2 i čl. 71.; Zakon o nasljeđivanju Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 74/08, član 68, stav 2. i član 70.; Zakon o nasljeđivanju Republike Srpske, Službeni glasnik RS, br. 1/09, član 74, stav 2. i čl. 75.; Zakon o nasljeđivanju u Federaciji Bosni i Hercegovini, Službene novine FBiH, br. 80/14, član 72, stav 2 i član 73.

37 Izvorni tekst Zakona o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 184, stav 1 i član 195, stav 1.

38 Novelirani tekst Zakona o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 184, stav 1 i član 195, stav 1.

39 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15, član 82. stav 1. tačke 6. i 7.

40 Isto rešenje, doduše, kao alternativu propisuju član 189 i član 200 Prednacrta Građanskog zakonika Republike Srbije. Videti: Vlada Republike Srbije, (2011). Građanski zakonik Republike Srbije (prednacrt), četvrta knjiga, Nasleđivanje, Beograd, str. 90 i 93.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

18

broj zemalja se opredeljuje za varijantu potvrđivanja njihove sadržine od stra-ne javnog beležnika ili sudije nadležnog suda.41

Ne ulazeći u to kojim se dnevnim, pravno-političkim razlozima i ustup-cima rukovodio srpski zakonodavac u normiranju forme ugovora o ustupanju i raspodeli imovine za života i ugovora o doživotnom izdržavanju, ono što je nesumnjivo jasno, jeste da potvrđivanje sadržine ovih pravnih poslova podra-zumeva dobro poznavanje ove materije od strane javnih beležnika, budući da se odgovarajuće odredbe, koje moraju biti primenjene, nalaze u tri zakonska teksta (kakav je uostalom slučaj i sa javnobeležničkim zaveštanjem).

Zakon o nasleđivanju Republike Srbije, kao formalni zahteva za puno-važnost ovih pravnih poslova, određuje da je javni beležnik dužan posebno da upozori ugovorne strane na pravne posledice njihovog zaključenja, tj. da imo-vina koja je predmet ugovorne obaveze ustupioca, kod ugovora o ustupanju i raspodeli imovine za života, odnosno primaoca izdržavanja, kod ugovora o doživotnom izdržavanju, ne može biti sastavni deo zaostavštine ostavioca i iz nje se ne mogu namiriti nužni naslednici.42

Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije određuje da se na postupak potvrđivanja sadržine isprave analogno primenjuju pravila koja se odnose na sastavljanje isprave,43 koja su, kako je već rečeno, sadržana u istom zakonskom tekstu.

Solemnizacija privatne isprave, koja se ostvaruje stavljanjem klauzule o potvrđivanju (tzv. solemnizacione klauzule), detaljno je uređena izmenama i dopunama Zakona o javnom beležništvu Republike Srbije.44

Solemnizacionom klauzulom javni beležnik praktično potvrđuje da je ugovornim stranama pročitana sadržina isprave, da je pravni posao koji za-ključju plod njihove volje i da su ga one svojeručno potpisale.45

41 Videti: Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13 i 33/15, član 106. stav 2.; Zakon o obveznim odnosima Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 35/00, 41/08 i 125/11, član 580; Zakon o obligacionim odnosima Republike Makedonije (Zakon za obligacionite odnosi), Služben vesnik na RM, br. 18/01, 4/02, 5/03, 84/08 i 81/09, član 1023, stav 2 i član 1030, stav 1.

42 Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/1995, 101/03 i 6/15, član 184., stav 2 i član 195, stav 2.

43 Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15, član 185, stav 2.

44 Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15, član 93 – 93đ.

45 Ibid., član 93a, stav 2.

19

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

Koliko god da je prihvatljivo da su odredbe o tome koje se ispra-ve, u pogledu tehničkih zahteva, mogu potvrđivati,46 o sadržini klauzule o potvrđivanju,47 o načinu stavljanja klauzule,48 toliko nema opravdanja da isti zakonski tekst sadrži odredbe koje se odnose na ispitivanje uslova za predu-zimanje pravnog posla i njegove dopuštenosti, budući da su gotovo identična rešenja već sadržana u Zakonu o vanparničnom postupku, u delu koji se od-nosi na postupak za sastavljanje isprava.49

5. Forma ugovora o ustupanju (prenosu) naslednog dela

Prema izvornom tekstu Zakona o nasleđivanju Republike Srbije, za ugo-vor o ustupanju (prenosu) naslednog dela tražilo se da se zaključi u pisanoj formi i overi od strane sudije. Novelirani Zakon o nasleđivanju propisuje da ugovor o ustupanju naslednog dela mora biti zaključen u formi javnobelež-nički potvrđene isprave.50

Za razliku od ugovora o ustupanju i raspodeli imovine za života i ugo-vora o doživotnom izdržavanju, za koje srpski normotvorac određuje na šta je javni beležnik dužan naročito da upozori ugovorne strane, u pogledu pravnih posledica kod jednog i drugog pravnog posla, kada je reč o ugovoru o ustupa-nju naslednog dela nije takva situacija.

Iako ovaj ugovor u pravu ima svoju alternativu, kada je reč o sanasled-nicima ostavioca – odricanje od nasleđa u korist određenog naslednika,51 či-njenica je da se on može pojavljivati u pravnom prometu, i stoga, neophodno je precizirati, šta posebno ugovorne strane moraju da imaju u vidu prilikom njegovog zaključenja.52 Upravo zbog toga, predlažemo da u tekst domaćeg Zakona o nasleđivanju, kao poseban stav njegovog člana 231, bude uneta odredba, da je javni beležnik dužan da upozori naslednika, koji ustupa nasled-

46 Ibid., član 93g.47 Ibid., član 93b.48 Ibid., član 93v.49 Uporediti: Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni

glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15, član 167. član 172. i Zakon o javnom beležništvu, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/2015, član 93d i član 93đ.

50 Uporediti izvorni tekst Zakona o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 231, stav 2. sa noveliranim tekstom istog člana.

51 Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15, član 216.52 Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 48/03, 163/03, 35/05, 127/13

i 33/15, član 145, stav 2., propisuje da ovlašćeno lice mora ugovorne strane da upozori na pravne posledice zaključenja ugovora o prenosu naslednog dela, ali ne navodi o kojim pravnim posledicama je reč.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

20

ni deo, da on time ne gubi svoje naslednopravno ovlašćenje, već samo otuđuje nasleđem stečena dobra,53 i samim tim ne oslobađa se odgovornosti za dugove iz zaostavštine.54

Zaključna razmatranja

Izmene i dopune Zakona o nasleđivanju Republike Srbije, izvršene po-četkom 2015. godine, ne spadaju u red krupnijih promena, već su više posle-dica usaglašavanja matičnog zakona sa naslednopravnim odnosima – Zakona o nasleđivanju sa noveliranim Zakonom o vanparničnom postupku i Zakonom o javnom beležništvu.

Otuda se i pravilna primena odredaba posvećenih: javnobeležničkom zaveštanju, solemnizaciji ugovora o ustupanju i raspodeli imovine za živo-ta, ugovora o doživotnom izdržavanju i ugovora o ustupanju naslednog dela mora sagledavati kroz prizmu i pomenuta dva zakonska teksta. „Pravna kom-binacija“ koja verujemo neće predstavljati neki poseban problem za ovlašće-na lica u praksi, ali može, u znatnoj meri, otežati snalaženje građanima u lavirintu ovih pravnih propisa.

Očigledna neusaglašenost koja postoji u pogledu subjekata koji ne mogu biti u položaju zaveštajnih svedoka, prema Zakonu o nasleđivanju i Zakonu o vanparničnom postupku, mora biti otklonjena što pre, kako bi se obezbedio

53 U pravnoj literaturi, koja obeležava važenje saveznog Zakona o nasleđivanju, a i danas, nema jedinstvenog shvatanja o smislu i domašaju pravila koja se odnose na prenos naslednog dela. Da li se pod tim podrazumeva prenos alikvotnog dela aktive i pasive zaostavštine, ili se samo ima u vidu prenos prava, ostavljajući odgovornost za ostaviočeve dugove onome od sanaslednika ko ustupa, nije jasno. Prema jednoj grupi autora, ustupilac naslednog dela i dalje ostaje nosilac prava nasleđa, pa samim tim i odgovara za ostaviočeve dugove, i dugove otvorenog nasleđa, u visini alikvotnog dela naslednog prava (videti: Kreč, M., Pavić, Đ. (1964). Komentar Zakona o nasljeđivanju sa sudskom praksom, Zagreb, Narodne novine, str. 519; Vizner, B. (1967). Građansko pravo, knjiga druga, Nasljedno pravo, Osijek, vlastita naklada, str. 141; Mitić, M. (1969). Naslednička izjava, Pravna misao, (9–10), str. 49; Gavella, N. (1990). Nasljedno pravo, Zagreb, Informator, str. 257; Antić O., Balinovac, Z. (1996). Komentar Zakona o nasleđivanju, Beograd, Nomos, str. 563; Ristić, V. (1996). Praktikum za nasleđe, Beograd, Savremena administracija, str. 189–190; Đorđević, V. (1997). Nasledno pravo, Niš, Pravni fakultet u Nišu, str. 332–333). Drugi teoretičari, pak, zastupaju mišljenje da se naslednik, ustupanjem naslednog dela, oslobađa i odgovornosti za ostaviočeve dugove (videti: Svorcan, S. (2004). Komentar Zakona o nasleđivanju sa sudskom praksom, Kragujevac, Pravni fakultet u Kragujevcu, str. 582–583), ili da solidarno odgovara, zajedno s licem kome je nasledni deo ustupljen (videti: Finžgar, A. (1978). Nasleđivanje, Enciklopedija imovinskog prava i prava udruženog rada, tom II, Beograd, Savremena administracija, str. 366).

54 To rešenje izričito propisuje nemački zakonodavac. Videti: Nemački građanski zakonik (Bürgerliches Gesetzbuch), RGB1 I S. 195, zaključno sa izmenama i dopunama od 22. jula 2014. godine, BGB1. I S. 1218, paragraf 2036.

21

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

istovetan tretman svih zaveštalaca koji sastavljaju javnobeležničko zavešta-nje. Osim toga, budući da nema valjane argumentacije, treba ispitati i raz-motriti opravdanost različitog broja zaveštajnih svedoka, kada je potrebno njihovo prisustvo u postupku sastavljanja javnobeležničkog zaveštanja.

Sigurnost pravnog prometa i olakšano snalaženje sudova u praksi nalažu, kao potrebu, usaglašavanje kruga subjekata koji ne mogu biti u položaju zave-štajnih svedoka i subjekata u čiju korist raspolaganje imovinom mortis causa povlači ništavost pojedinih odredaba u zaveštanju.

Budući da ugovor o ustupanju i raspodeli imovine za života, a naročito ugovor o doživotnom izdržavanju, imaju široku primenu u praksi, a s obzi-rom na širok spektar poslova koje, prema slovu zakona, mogu obavljati javni beležnici, čini se da je za efikasnije delovanje u postupku solemnizacije bilo prihvatljivije rešenje da ove poslove nastave da obavljaju, pored javnog be-ležnika i sudije nadležnih sudova. Dvojna nadležnost, u pogledu potvrđiva-nja sadržine ovih pravnih poslova, omogućila bi nesmetan pravni promet i olakšala bi ugovornim stranama da, bez dugog čekanja, izvrše solemnizaciju, što bi, s druge strane, otvorilo prostor za smanjivanje iznosa nadoknade za izvršeni posao.

Iako se ugovor o ustupanju (prenosu) naslednog dela mora sastavlja-ti u formi javnobeležnički potvrđene isprave, ono što je nedostatak izmena Zakona o nasleđivanju Republike Srbije na ovu temu, jeste što bliže ne odre-đuje na koje pravne posledice javni beležnik mora da upozori ugovorne stra-ne. Smatramo da je dovoljno u tekst Zakona o nasleđivanju uneti pravilo da je javni beležnik dužan, naslednika koji ustupa nasledni deo, upozoriti da on time ne gubi svoje pravo nasleđa, već samo otuđuje nasleđena dobra, i pritom dalje odgovara za dugove koji čine zaostavštinu.

Nataša Stojanović, LLDA full professor, The Faculty of Law, University of Niš

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

22

WHAT NEW IS BROUGHT BY THE AMENDMENTS OF THE LAW ON INHERITANCE

OF REPUBLIC OF SERBIA?

A B S T R A C T

In her paper, the author analyses the amendments of the Law on Inheritan-ce of Republic of Serbia made at the beginning of 2015. Relating them to appropriate provisions of the amended Law on Extrajudicial Proceedings and the Law on Public Notaries of Republic of Serbia, the author points out to their meaning, level of conformity, advantages as well as their defici-encies. A specific segment in the paper refers to a comparative law review of solutions in individual contemporary legal systems in the region, which thematically correspond to the amendments made in the Law on Inheri-tance. In the author`s opinion, although these amendments are recent, they would have to, being insufficient, non-harmonized with other regulations and for the sake of a facilitated legal trade, suffer further amending in an adequate direction.

Key words: the Law on Inheritance, amendments, public notaries.

Literatura

1. Antić O., Balinovac, Z. (1996). Komentar Zakona o nasleđivanju, Beograd, Nomos

2. Bikić, E., Suljević, S., Povlakić, M., Plavšić, M. (2013). Notarsko pra-vo, Sarajevo, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

3. Crnić, J., Dika, M., Hrvatin, B., Jelčić, O., Josipović, T., Matko Ruždjak, J., Koharić, Z. (2003). Novo nasljednopravno uređenje, Zagreb, Narodne novine

4. Đorđević, V. (1997). Nasledno pravo, Niš, Pravni fakultet u Nišu.5. Đurđević, D. (2011). Utvrđivanje identiteta učesnika u postupku sastavl-

janja notarske isprave, Pravni život, tematski broj „Pravo i odgovornost“, tom IV, (12).

23

ŠTA DONOSE NOVO IZMENE I DOPUNE ZAKONA O NASLEĐIVANjU REPUBLIKE SRBIJE

6. Finžgar, A. (1978). Nasleđivanje, Enciklopedija imovinskog prava i pra-va udruženog rada: tom II, Beograd, Savremena administracija

7. Gavella, N. (1990). Nasljedno pravo, Zagreb, Informator8. Kreč, M., Pavić, Đ. (1964). Komentar Zakona o nasljeđivanju sa suds-

kom praksom, Zagreb, Narodne novine9. Mitić, M. (1969). Naslednička izjava, Pravna misao, (9–10)

10. Nemački građanski zakonik (Bürgerliches Gesetzbuch), RGB1 I S. 195, zaključno sa izmenama i dopunama od 22. jula 2014. godine, BGB1. I S. 1218

11. Niketić, G. (1930). Zbirka zakona, protumačenih i objašnjenih sudskom i administrativnom praksom, Beograd

12. Ristić, V. (1996). Praktikum za nasleđe, Beograd, Savremena administr- acija

13. Svorcan, S. (2004). Komentar Zakona o nasleđivanju sa sudskom prak-som, Kragujevac, Pravni fakultet u Kragujevcu.

14. Stojanović, N., Ćirić, Z. (2010). Pravni i psihijatrijski aspekt zaveštajne sposobnosti, u: Petrović, M., Stojanović, N., (urednici) Aktuelne tenden-cije u razvoju i primeni evropskog kontinentalnog prava – zbornik ra-dova, sv. 2, Niš, Centar za publikacije Pravnog fakulteta

15. Stojanović, N. (2011). Uloga javnih beležnika u naslednopravnim stvari-ma, Pravni život tematski broj „Pravo i odgovornost“, tom IV, (12)

16. Vizner, B. (1967). Građansko pravo, knjiga druga, Nasljedno pravo, Osijek, vlastita naklada.

17. Vlada Republike Srbije, (2011). Građanski zakonik Republike Srbije (prednacrt), četvrta knjiga, Nasleđivanje, Beograd

18. Zupančič, K. (2005). Dedovanje, z uvodnimi pojasnili, Ljubljana, Uradni list

19. Zakon o javnom beležništvu Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 31/11, 85/12, 19/13, 55/14 – drugi zakon, 93/14 – drugi zakon, 121/14 i 6/15

20. Zakon o nasleđivanju Republike Makedonije (Zakon za nasleduvanjeto), Služben vesnik na RM, br. 47/96

21. Zakon o nasleđivanju Republike Slovenije (Zakon o dedovanju), Uradni list SRS, br. 15/76, 23/78; Uradni list RS, br. 17/91, 13/94, 82/94, 117/00, 67/01, 83/01, 73/04 i 31/13

22. Zakon o nasleđivanju Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03 i 6/15

23. Zakon o nasljeđivanju u Federaciji Bosni i Hercegovini, Službene novine FBiH, br. 80/14

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

24

24. Zakon o nasljeđivanju Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 74/0825. Zakon o nasljeđivanju Republike Hrvatske, Narodne novine, br. 48/03,

163/03, 35/05, 127/13 i 33/1526. Zakon o nasljeđivanju Republike Srpske, Službeni glasnik RS, br. 1/0927. Zakon o notarijatu Republike Makedonije (Zakon za notarijatot), Služben

vesnik na RM, br. 55/07, 86/08, 139/09 i 135/1128. Zakon o notarijatu Republike Slovenije (Zakon o notariatu), Uradni list

RS, št. 2/0729. Zakon o obveznim odnosima Republike Hrvatske, Narodne novine, br.

35/05, 41/08 i 125/1130. Zakon o obligacionim odnosima Republike Makedonije (Zakon za ob-

ligacionite odnosi), Služben vesnik na RM, br. 18/01, 4/02, 5/03, 84/08 i 81/09

31. Zakon o vanparničnom postupku Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 27/06

32. Zakon o vanparničnom postupku Republike Makedonije (Zakon za von-parnična postapka), Služben vesnik na RM, br. 9/08

33. Zakon o vanparničnom postupku Republike Srbije, Službeni glasnik SRS, br. 24/82, 48/87; Službeni glasnik RS, br. 46/95 – drugi zakon, 18/05 – drugi zakon, 85/12, 45/13 – drugi zakon, 55/14 i 6/15

25

pogledi i mišljenja

UDK: 347.2:347.4BIBLID: 0352-3713 (2015); 32, (7-9): 25–36

PREGLEDNI NAUčNI RAD

Aleksandra Pavićević*

OSVRT NA SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ZEMLJIšNOG DUGA I PRAVA RETENCIJE

REZIME: Predmet rada predstavlja poređenje dva prava realnog obez-beđenja potraživanja, i to: prava retencije, regulisanog u pozitivnom pra-vu Srbije u Zakonu o obligacionim odnosima i prava zemljišnog duga, tj. realnog duga, čije je uvođenje planirano Nacrtom Zakonika o svojini i drugim stvarnim pravima Srbije iz 2006. Cilj ovog rada je ocena svrsis-hodnosti uvođenja zemljišnog duga као novog prava obezbeđenja u do-maćem pravu, u situaciji postojanja već afirmisane hipoteke i retencije. U slučaju ocene celishodnosti njegovog uvođenja, drugi i konačni cilj rada je da se, komparacijom funkcija i svojstava zemljišnog duga i retencije preci-zno utvrde njihove sličnosti i razlike, prvenstveno zbog potrebe preciznog pravnoteorijskog razgraničenja, a potom i radi njihove lakše praktične pri-mene. Autor u radu zaključuje da sličnosti između ova dva instituta postoje prvenstveno u funkciji koju vrše – kao prava realnog obezbeđenja. U osta-lim svojstvima ovi instituti se razlikuju, a naročito u strukturi, načelima i pravnom dejstvu.

Ključne reči: prava realnog obezbeđenja potraživanja, retencija, zemljiš-ni dug

* Asistent na užoj građanskopravnoj naučnoj oblasti na Pravnom fakultetu Univerziteta u Kragujevcu, e-mail: apavicevic@jura.kg.ac.rs; aleksandrakg@sbb.rs

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

26

Uvod

U domaćem pozitivnom pravu su regulisana dva prava realnog obez-beđenja potraživanja na nepokretnostima i to su: hipoteka i pravo retencije. Nacrtom zakonika o svojini i drugim stvarnim pravima iz 2006,1 kao tekstom koji oličava buduće pravo Srbije, regulišu se i još dva prava realnog obez-beđenja, a to su: fiducijarni prenos svojine u svrhu obezbeđenja i realni dug. Međutim, samo jedan od ova dva instituta predstavlja novinu u domaćem pravu.

Naime, fiducijarni prenos svojine, iako nikada nije bio eksplicitno regu-lisan, postoji u praksi, shodno načelu slobode ugovaranja. Ovo je razlog zbog kog ovaj institut i neće biti predmet našeg interesovanja u radu. Za razliku od njega, realni dug predstavlja pravo obezbeđenja koje je i formalno i suštinski novo, a koje je u Nacrtu regulisano po uzoru na nemačku regulativu zemljiš-nog duga.2 U situaciji postojanja prava retencije, pored već potvrđene hipo-teke, postavlja se pitanje opravdanosti uvođenja zemljišnog duga u domaćem stvarnom pravu. Ova ocena moguća je samo na osnovu poređenja sa sličnim institutima pozitivnog prava. Ipak, zbog ograničenosti obimom rada, predmet poređenja sa realnim dugom neće biti hipoteka, kao već afirmisano sredstvo obezbeđenja, koje je pritom i u pravnoj literaturi iscrpno obrađivano.

Nasuprot tome, o pravu retencije se u stranoj, a naročito u domaćoj prav-noj literaturi malo pisalo, uprkos velikom značaju ovog instituta,3 što ga čini podobnim predmetom poređenja sa zemljišnim dugom. Otud će predmet rada biti utvrđivanje sličnosti i razlika između prava retencije i zemljišnog duga, uz analizu sledećih pitanja: 1) pojam; 2) funkcije i osobenosti, u pogledu: sadržine, pravnog dejstva, vrsta, načela, pravne prirode ova dva instituta. U hipotezi da rezultat rada pokaže da su razlike neznatne, uvođenje novog insti-tuta čini se suvišnim. I obrnuto, ako rezultat ovog kratkog istraživanja ukaže na postojanje suštinskih razlika između zemljišnog duga i prava retencije,

1 Ka novom stvarnom pravu Srbije – Nacrt Zakonika o svojini i drugim stvarnim pravima Srbije (Auf dem Wege zu einem neun Sachenrecht Serbiens), (2007). Beograd. U tekstu Nacrta realni dug je regulisan u čak 49 članova.

2 Zemljišni dug je u nemačkom pravu regulisan u paragrafima: §1191 do 1198. Nemački građanski zakonik (preuzeto sa internet adrese: http://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/). U daljem tekstu NGZ.

3 Retencija vodi poreklo iz rimskog prava, gde nije postojala u današnjoj formi, kao zaseban institut, već je razvijana kao exceptio doli. Planiol, M. (1917). Traite elementaire de droit civil, Tome Deuxieme, Paris; Lorenc, R. (1965). Pravo zadržanja u rimskom pravu, Glasnik advokatske komore u A.P. Vojvodini (8).

27

OSVRT NA SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ZEMLJIŠNOG DUGA I PRAVA RETENCIJE

tada nam se čini svrsishodnim planirano proširenje prava obezbeđenja pra-vom realnog duga (terminologija Nacrta).

Pojam i uslovi zasnivanja retencije i zemljišnog duga

Zakonsko određenje retencije u domaćem pravu je sadržano u Zakonu o obligacionim odnosima4, a u literaturi se najčešće definiše kao pravo5 poverioca dospelog potraživanja da pod određenim uslovima zadrži dužnikovu stvar koju već ima u posedu do momenta isplate dugovanog od strane dužnika,6 uz mogućnost namirenja iz vrednosti zadržane stvari pod određenim uslovima.7 Retencija je realno sredstvo obezbeđenja, različito od založnog prava,8 čiji je osnov nastanka neposredno zakon,9 a čije je vršenje dozvoljeno izuzetno, ako su ispunjeni svi uslovi predviđeni zakonom. Ovi opšti uslovi10 neposredno proizlaze iz pojmovnog određenja retencije, a u domaćem pravu odnose se na: 1) subjekte retencije (retinenta i protivnika retencije); 2) obezbeđeno

4 Videti: Zakon o obligacionim odnosima Republike Srbije, Službeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89; Službeni list SRJ, br. 31/93; Službeni list SCG, br. 1/03, čl. 286.

5 Pojedini autori pravo retencije definišu kao osobeno ovlašćenje poverioca, a ne kao subjektivno građansko pravo, što ne smatramo adekvatnim. Ipak, to pitanje se tiče pravne prirode retencije, koje zbog ograničenog obima rada ne možemo ovom prilikom analizirati. Cf. Stipković, Z. (1972). Pravo retencije i neki slični instituti, Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu, 22(3), str. 285.

6 Videti: Leksikon građanskog prava (1996). Beograd; Babić, I. (2008). Leksikon obligacionog prava, Beograd, Službeni glasnik.

7 Reč je o pravu namirenja poverioca iz vrednosti zadržane pokretne stvari, a po prethodnom obaveštenju dužnika o tome. Videti: Stanković, O., Orlić, M. (1996). Stvarno pravo, Beograd, Narodna knjiga, str. 260.

8 Videti više kod: Kapor V., Antonijević, Z. (1961). Privredno-pravni poslovi robnog prometa, Beograd, str. 55; Blagojević, B., Krulj, V. (1983). Komentar zakona o obligacionim odnosima, I knjiga, Beograd.

9 Izuzetno, osnov nastanka retencije može biti i ugovor i sudska odluka. Stanković, O., Orlić, M. op. cit., str. 269.

10 Posebni uslovi važe za retenciju savesnog držaoca stvari kao poverioca naknade troškova oko stvari, zatim kod tzv. neprave ostave i ugostiteljske ostave. O retenciji kod ugostiteljske ostave videti više kod: Babić, I. (1985). Ugovor o ugostiteljskoj ostavi: doktorska disertacija, Sarajevo, str. 139-147.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

28

potraživanje11 (koje mora biti postojeće,12 punovažno, dospelo13)14; 3) neposrednu državinu retinenta; 4) dobrovoljnu predaju stvari poveriocu i 5) samu stvar, kao objekat retencije (pripadnost stvari dužniku, imovinsku vrednost).15

Zemljišni dug se u pravnoj teoriji najsažetije određuje kao: pravo da se iz vrednosti opterećene nepokretnosti naplati određena suma novca. Ovakav pojam izveden je iz § 1191 NGZ, u kom je titular ovog prava nazvan poveriocem zemljišnog duga. Ovo lice je ovlašćeno da zahteva sudsku prodaju opterećene nepokretnosti i da iz vrednosti ostvarene prodajom naplati iznos zemljišnog duga. Nacrtom16 je svojstvo nezavisnosti (neakcesornosti) realnog duga – izričito regulisano,17 što je korisno preciziranje.18

Na osnovu prethodno navedenog, zemljišni dug možemo definisati kao ograničeno stvarno pravo na tuđoj (ili sopstvenoj) nepokretnosti neakcesor-nog karaktera, koje kao sredstvo obezbeđenja ili u nekoj drugoj funkciji ovla-šćuje titulara da, po njegovoj dospelosti, iz vrednosti opterećene stvari naplati određeni novčani iznos (iznos zemljišnog duga).

Sličnosti i razlike u pojmu i drugim osobenostima retencije i zemljišnog duga

Na osnovu prethodno navedenih definicija prava retencije i zemljišnog duga, moguće je uočiti sličnosti i razlike u pojmu: 1) osnovna sličnost im je pripadnost zajedničkom višem rodnom pojmu, a to je pravo obezbeđenja po-traživanja; 2) u situaciji kada se retencija vrši na nepokretnosti, zajednički im

11 U pozitivnom pravu Srbije ovaj uslov za vršenje retencije je otpao. Više o uslovu koneksiteta koji je postojao u domaćem predratnom pravu videti kod: Lorenc, R. (1966). Pravo zadržanja (ius retentionis): doktorska disertacija, Beograd, str. 14.

12 Uslov je da je potraživanje neplaćeno i da nije zastarelo. Videti: Planojević, N. (2012). Stvarno pravo u praksi, Kragujevac, Pravni fakultet u Kragujevcu, str. 420.

13 Uslov dospelosti potraživanja izuzetno ne važi u slučaju insolventnosti dužnika. Videti: ZOO čl. 286 stav 2.

14 U pravnoj teoriji se smatra da potraživanje ne mora nužno biti novčano. Videti: Petrić, S. (2004). Institut prava retencije u hrvatskom i usporednom pravu, Split, Pravni fakultet Sveučilišta u Splitu, str. 32.

15 Negativni uslovi za vršenje retencije su sledeći: ne smeju se zadržati dužnikove lične isprave, niti druge stvari koje se ne mogu izložiti prodaji, kao ni stvari poveriocu date na poslugu ili ostavu ili čije je državine vlasnik lišen protiv svoje volje. Videti: ZOO čl. 287, stav 1 i 2.

16 U Nacrtu je definicija realnog duga sadržana u čl. 597, a svojstvo nezavisnosti (neakcesornosti) u čl. 601.

17 Videti: čl. 601 i čl. 614 Nacrta.18 Vidi Bilbija, V. (2011). Zakonsko pravo zaloge i retencije u srpskom pravu (2011) Pravo - teorija

i praksa, 28, (4-6), str. 79-9

29

je i objekat opterećenog prava; 3) očigledna je i njihova zajednička funkcija – vršenje pritiska na dužnika da ispuni dugovanu prestaciju i 4) sporna pravna priroda.19

Ono što čini vrsnu razliku pojma retencije i pojma zemljišnog duga su osobenosti ova dva instituta, na koje ukazuje već njihova definicija, a to su: 1) akcesorni karakter retencije, koja ne može nastati, ni opstati bez potraži-vanja čijem obezbeđenju služi, nasuprot neakcesornom karakteru zemljišnog duga;20 2) osnov nastanka retencije je neposredno zakon, dok je titulus na-stanka zemljišnog duga pravni posao,21 što znači da retencija nije dobrovolj-no obezbeđenje, već dužniku „nametnuto“, za čije zasnivanje je neophodna jednostrana izjava volje poverioca22; 3) isključivo obezbeđujući karakter re-tencije, nasuprot višefunkcionalnoj prirodi zemljišnog duga; 4) retencija se vrši na tuđoj, dužnikovoj stvari, dok se zemljišni dug može zasnovati na tu-đoj, ali i na sopstvenoj nepokretnosti; 5) retinent mora imati neposrednu dr-žavinu nepokretnosti, za razliku od titulara zemljišnog duga; 6) dugoprimac uvek ima ovlašćenje namirenja neplaćenog glavnog potraživanja, za razliku od retinenta nepokretnosti, koji u domaćem pravu može koristiti retenciju is-ključivo u svrhu vršenja psihološkog pritiska na dužnika da dug dobrovoljno izmiri; 7) pravo retencije moguće je realizovati pod određenim uslovima i pre dospelosti obezbeđenog potraživanja,23 za razliku od zemljišnog duga, koji je moguće realizovati po njegovoj dospelosti, a ne dospelosti obezbeđenog potraživanja.24

Osma razlika je u tome što je zemljišni dug stvarno pravo čiji se publi-citet ostvaruje upisom u javni registar nepokretnosti, te ga prati pravo sledo-vanja i pravno dejstvo erga omnes. Nasuprot tome, retencija je pravo čiji je

19 Oba prava imaju izvesne stvarnopravne, ali i obligacionopravne elemente, zbog čega se u doktrini često nazivaju „graničnim“. O pravnoj prirodi prava zadržanja više kod: Catala-Franjou, N. (1967). De la nature juridique du droit de rétention, Revue trimestri – elle de droit civil, Paris.

20 Zemljišni dug ne zavisi od potraživanja: „on iz samog sebe daje pravo na namirenje iz vrednosti zemljišta“, tj. kod njega je „pravo otuđivanja nepokretnosti – samosvrha bez ikakvih preduslova“. Videti: Westermann, H. (1960). Sachenrecht, Karlsruhe, p. 565.

21 Zemljišni dug nastaje upisom u javnu knjigu, a titulus njegovog nastanka je osnovni pravni posao (npr. ugovor o zajmu, kreditu i sl, ali i jednostrani pravi posao), dok kauzu u nemačkom pravu krije poseban fiducijarni sporazum, tzv. „ugovor o svrsi obezbeđenja“. Videti: Baur, F., Stürner, R., Sachenrecht, § 45 II 10, 515; Lazić, M. (2009). Prava realnog obezbeđenja, Niš, str. 158.

22 Ovo svojstvo prava zadržanja navodi i na drugačiju kvalifikaciju retencije, kao moguću: retenciju kao pravnu moć, a ne subjektivno građansko pravo.

23 To je moguće u slučaju insolventnosti dužnika (vlasnika zadržane stvari).24 Ovo povezivanje je ipak moguće na obligacionopravnom nivou, zaključenjem ugovora o svrsi

osiguranja. Videti: Wolf, M. (1987). Sachenrecht, München, C. H. Beck, str. 409. Nav. prema: Stojanović, D., Pavićević, B. (1997). Pravo obezbeđenja kredita, Beograd.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

30

uslov nastanka i opstanka – neposredna državina stvari, koja mora biti vidljiva i neprekidna, kao garancija publiciteta retencije. Retinent stoga nema pravo sledovanja, ni pravo na petitornu zaštitu, već samo državinsku. Iz ove razlike proizlazi i sledeća, deveta po redu: zemljišni dug je samostalno prenosiv, dok retencija, kao akcesorno pravo, nije. Sve nabrojane karakteristike vidljive su već iz pojmovnog određenja ovih prava, a dalje razlike izvešćemo na osnovu podrobnije analize njihovih funkcija, kao i posebnih svojstava.

Funkcije retencije i zemljišnog duga

Retencija kao vid „privremenog“ uskraćivanja vraćanja stvari dužniku predstavlja osobeno realno sredstvo obezbeđenja potraživanja, ali i zako-nom dozvoljeni vid samozaštite poverioca.25 Njen smisao je specifičan način povraćaja narušene ravnoteže u pravni odnos, u vidu izuzetka od zabrane samovlasnog vršenja prava, legitimizovanjem tzv. „primitivne pravde“.26 Ona je dopuštena: pod precizno utvrđenim uslovima, neposredno ex lege, nezavisno od volje protivnika retencije, legalizovanjem zahvata u tuđu imovinsku sferu. Ovim institutom se, favorizovanjem interesa retinenta, sanira povreda bona fides praestare, čime se štiti ne samo pojedinačni interes lica u obligacionom odnosu, već i opšti, kroz načela pravičnosti i savesnosti i poštenja – koja su ratio legis retencije, ali i granica njenog dozvoljenog vršenja.

Načelo savesnosti i poštenja kod zemljišnog duga zabranjuje zloupotrebu posebnog odnosa poverenja od strane fiducijara, koja bi mogla dovesti do povrede interesa dugodavca, zbog različitih efekata realizacije zemljišnog duga na stvarnopravnom i na obligacionom nivou. U tom smislu, načelna neakcesornost zemljišnog duga, terminološki, ali i suštinski, sve više, opravdano, ustupa mesto pojmu: kvaziakcesornost.27 Iako je zemljišni dug nezavisno pravo, „povezivanje“ sa obezbeđenim potraživanjem se ipak vrši na obligacionopravnom nivou.28 Zemljišni dug tako postaje posredno osigu-ravajući, a ipak ne gubi svojstvo neakcesornosti.29

Ovo korigovanje domašaja primene prava retencije i zemljišnog duga je zajedničko u prvoj i osnovnoj funkciji ovih prava obezbeđenja potraživanja.

25 Medić, D. (2013). Pravo zadržavanja (retencije), Pravni život (10), str. 53026 Više o institutu primitivne pravde videti kod: Nikolić, D. (1995). Građanskopravna sankcija,

Novi Sad.27 Meyer, T. (2005). Kvaziakcesornost zemljišnog duga u njemačkom pravu, u: Zbornik radova

Aktualnosti građanskog i trgovačkog zakonodavstva i pravne prakse (3), Mostar, str. 427.28 Vrenčur, R. (2008). Zemljiški dolg, Revizor: revija o reviziji, 19, (2), str. 70.29 Lwowski, Das Recht der Kreditsicherheiten,703; Videti: Softić Kadenić, D. (2010). Između

akcesornosti i neakcesornosti, Godišnjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, 50 (3), str. 397.

31

OSVRT NA SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ZEMLJIŠNOG DUGA I PRAVA RETENCIJE

Ipak, za razliku od retencije, zemljišni dug kao neakcesoran može imati i druge namene: moguće je i samostalno zasnivanje realnog duga; pravno ras-polaganje zemljišnim dugom (kao samostalnom imovinskom vrednošću) pa i nasleđivanje; ili samo čuvanje ranga zarad eventualnog obezbeđenja budućeg potraživanja.

U skladu sa različitim ulogama koje ovaj institut može vršiti, nemačko pravo razlikuje više vrsta zemljišnog duga: obezbeđujući i izolovani (podela prema kriterijumu svrhe), pri čemu je izolovani najneakcesorniji modalitet zemljišnog duga (ako se akcesornost može stepenovati);30 zatim, svojinski i nesvojinski (podela prema titularu); knjižni i u obliku pisma, s obzirom na način zasnivanja i kasnijeg prenosa zemljišnog duga. Brojnim funkcijama koje ovi modaliteti vrše poboljšava se sopstvena imovinska pozicija, ističe solventnost, omogućava brzo, lako dobijanje budućeg kredita pod povoljnijim uslovima (sa nižim kamatama). Sve ove uloge čine zemljišni dug funkcionalnijim od hipoteke (kao strogo akcesorne i isključivo obezbeđujuće), čime sugerišu svrsishodnost njegovog uvođenja, paralelno uz institut hipoteke i to, po našem mišljenju, u svim navedenim modalitetima.

Sa druge strane, retencija je u većini regulativa31 uređena kao opšti insti-tut, uz eventualne razlike u regulisanju „klasične“ građanskopravne retencije u odnosu na trgovačku (uz postojanje posebnih oblika retencije - u pomor-skom, meničnom, čekovnom pravu i sl.). Razlike između pojedinih vidova retencije takođe su uslovljene njenom funkcijom, čiji se domašaj u pojedinim regulativama razlikuje u zavisnosti od sfere pravnog prometa u okviru koje se retencija primenjuje. Razlika postoji s obzirom na zakonsko regulisanje: samo ovlašćenja zadržavanja stvari ili i prava namirenja iz vrednosti zadr-žane stvari. U domaćem pravu ova razlika postoji samo s obzirom na vrstu stvari, ne i na sferu prometa (tzv. monistički princip regulisanja građanskog i trgovačkog prava).32 U svakom slučaju, retencija predstavlja vrstu dozvoljene

30 Moguće funkcije izolovanog zemljišnog duga su: poklon, ulog u privredno društvo, nasledstvo, miraz i sl. Baur/Stürner, op. cit, p. 506; Brehm, Berger, str. 297, navedeno prema: Dežman, A. (2005). Zemljišni dug, Pravni život (10), str. 617

31 Manji broj pravnih sistema ne poznaje opšti institut retencije, već je predviđa samo u pojedinim normama, u okviru određenih ugovornih odnosa. Ovakva situacija postoji u francuskom pravu. Videti: čl. 1612 i 1613 Francuskog građanskog zakonika iz 1804. (Code Civil) preuzeto sa: http://files.libertyfund.org/files/2353/CivilCode_1566_Bk.pdf).

32 Retencija kod pokretnih stvari ovlašćuje i na namirenje iz vrednosti stvari, za razliku od retencije nepokretnih stvari. ZOO na jedinstven način uređuje građansku i trgovačku retenciju.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

32

samopomoći,33 koja štiti poverioca i na sudu i van njega.34 U praksi ona naj-češće ima funkciju odbrambenog sredstva (procesnog prigovora) poverioca u situaciji da dužnik kod suda zahteva povraćaj svoje stvari, a moguće ju je vršiti i protivtužbom.35

Načela zemljišnog duga i načela retencije

1. Načela zemljišnog duga. Osim što vrši veći broj funkcija, što postoji u više varijeteta i što je kompleksniji institut od retencije, zemljišni dug karak-terišu i osobena načela koja ga klasifikuju u realna prava obezbeđenja potra-živanja sui generis. Retencija je institut na koji se često primenjuje analogija sa zalogom, kao najsličnijim pravom obezbeđenja, dok za zemljišni dug ovo pravilo važi samo delimično. Načela zemljišnog duga su sva stvarnoprav-na načela,36 tri (korigovana) založnopravna i dva posebna: 1) založnopravna načela oficijelnosti,37 nedeljivosti i specijalnosti (ali ne i načelo akcesornosti) i 2) posebna načela: kvaziakcesornost i „unutrašnja“ apstraktnost.38

2. Načela retencije. Retencija je stvarno pravo obezbeđenja potraživa-nja39 najsličnije ručnoj zalozi, koje je strogo akcesorno (sporedno), za koje važe sva prethodno navedena založnopravna načela, ali u suženom obimu40 (zaloga se u teoriji smatra složenijim pravom od retencije41), uz najveću

33 O dozvoljenoj samopomoći videti kod: čepulić, I. (1925). Sistem općeg privatnog prava, Zagreb, str. 147-148; Stanković, O., Vodinelić, V. (2007). Uvod u građansko pravo, Beograd, str. 230.

34 U oba slučaja retencija dovodi do odbijanja dužnikovog zahteva za povraćaj stvari.35 Medić, D., op. cit., str. 530.36 Prema jednoj od postojećih podela u pravnoj teoriji, stvarnopravna načela su: apsolutno dejstvo

- erga omnes, pravo sledovanja ostvareno publicitetom, numerus clausus i načelo prvenstva. Videti više kod: Stojanović, D. (1998). Stvarno pravo, Kragujevac.

37 Načelo oficijelnosti važi kao pravilo i kod prava namirenja iz zadržane stvari (sudska prodaja kao pravilo, a vansudska kao izuzetak).

38 Živković, M. (2010). Akcesornost založnih prava na nepokretnosti, Beograd, Pravni fakultet, str. 208

39 Retenciju smatramo stvarnim pravom obezbeđenja potraživanja, uprkos postojanju izvesnih obligacionopravnih elemenata, koji imaju dopunjujući karakter. Slično i: Rašović, Z. (1991). Založno pravo na pokretnim stvarima: doktorska disertacija, Beograd, str. 3. Osim toga, u pravnoj teoriji su prisutna i shvatanja o retenciji kao zakonskom založnom pravu, zatim ovlašćenju sui generis i dr. Cf. Perović, S. (1995). Komentar zakona o obligacionim odnosima, Beograd, str. 671.

40 Pošto je predmet ovog rada retencija nepokretnih stvari, ovlašćenje namirenja iz vrednosti zadržane stvari prodajom u toj situaciji u domaćem pravu izostaje, te oficijelnost u ovom smislu ne važi.

41 Medić, D. (2013). Pravo zadržavanja (retencije), Pravni život (10).

33

OSVRT NA SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ZEMLJIŠNOG DUGA I PRAVA RETENCIJE

razliku u njihovom dejstvu.42 Akcesornost je suštinsko obeležje ovog institu-ta, koje uslovljava njen nastanak, trajanje i prestanak – nastankom, postoja-njem i prestankom obezbeđenog potraživanja,43 za razliku od zemljišnog duga kao samostalnog prava.44

Zaključak

Pravo retencije je tradicionalno poznat institut domaćeg prava realnog obezbeđenja potraživanja, sa potvrđenim domašajem primene u praksi. Ipak, zbog ograničenja u domaćem pravu, koje ne dozvoljava pravo namirenja po-verioca iz zadržane nepokretnosti, retinent ove kategorije stvari mora da se zadovolji isključivo vršenjem psihološkog pritiska na dužnika da dug isplati. Njegovo jedino ovlašćenje je da nepokretnost zadrži, odbijajući predaju reti-nirane stvari vlasniku. Dok je stvar faktički u njegovoj vlasti, on može vršiti ovaj vid dopuštene samozaštite, bez dodatnih formalnih uslova. Ipak, gubit-kom neposredne državine, retinent gubi i mogućnost daljeg vršenja prava za-državanja, što je najveća mana ovog prava obezbeđenja.

Hipoteka, kao jedina vrsta založnog prava na nepokretnostima u pozi-tivnom pravu Srbije, bezuslovno omogućava hipotekarnom poveriocu i ovla-šćenje više: pravo na namirenje neplaćenog potraživanja iz vrednosti ostva-rene prodajom hipotekovane nepokretnosti. Time hipotekarni poverilac biva posredno namiren, što njegov pravni položaj čini sigurnijim. Ipak, osnovna manjkavost hipoteke u savremenim uslovima je njena stroga akcesornost, zbog koje ne može da odgovori savremenim potrebama za mobilisanjem imovine.

Obe navedene mane hipoteke, kao i još brojnija ograničenja koja zako-nodavac predviđa za vršenje retencije kao sredstva obezbeđenja na nepokret-nostima, prevazilaze se zemljišnim dugom koji, kao neakcesoran i višefunk-cionalan, otvara nove sfere moguće primene u modernoj pravnoj, a naročito u poslovnoj praksi. Njegove ključne sličnosti sa retencijom ogledaju se u: 1)

42 O odnosu prava retencije i založnog prava videti više kod: Žuvela, M. (1986). Založno pravo i pravo retencije (zadržanja), Informator (3367); Rašović, Z. (1991). Založno pravo na pokretnim stvarima: doktorska disertacija, Beograd, str. 89-92.

43 Retencija može i samostalno prestati usled: prestanka državine poverioca, propašću zadržane stvari, odricanjem poverioca od ovog prava, davanjem drugog adekvatnog obezbeđenja, konsolidacijom, konfuzijom, javnom prodajom. Videti: Rašović, Z. (2010). Pravo obezbeđenja potraživanja, Podgorica, str. 136.

44 Kvaziakcesornost zemljišnog duga ima isključivo dejstvo inter partes, te u stvarnopravnom smislu ne utiče na samostalnost ovog prava obezbeđenja, što je njegova suštinska karakteristika i najveća razlika u odnosu na hipoteku (kao najsličnije pravo iz grupe založnih), ali i u odnosu na retenciju.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

34

pripadnosti zajedničkom višem rodnom pojmu – pravu realnog obezbeđenja potraživanja i 2) u istoj funkciji: činjenja pravnog položaja obezbeđenog po-verioca sigurnijim. U svim ostalim svojstvima zemljišni dug i retencija se razlikuju.

Zbog svega navedenog, zemljišni dug smatramo osobenim pravom re-alnog obezbeđenja potraživanja, koje pojmovno, funkcionalno, strukturno, pravnim dejstvom i svojim načelima prevazilazi domašaj i sferu primene kako hipoteke, tako i retencije, te zavređuje mesto pored njih, u grupi stvarnih prava obezbeđenja u srpskom pravu de lege ferenda.

Aleksandra PavićevićThe teaching assistant at the specialized civil law scientific field of the Faculty of Law in Kragujevac

THE REVIEW OF SIMILARITIES AND DIFFERENCES BETWEEN THE LAND

DEBT AND RIGHT OF RETENTION

A b s t r a c t

The subject of this paper is a review of the relationship between two of the real collateral, as follows: the right of retaining things (retention), re-gulated in the positive law of Serbia, the Law on Obligations of 1978, and, the land debt (real debt,) which is planned to be introduced into the Draft Law on Ownership and other Real Rights of Serbia from 2006. The first objective of this paper was to evaluate the expediency of introducing this new security right in domestic law concerning the fact that there have already existed a well-established mortgage and retention. In the case of the assessment of appropriateness of its introduction, the second and final goal of the paper is that, by comparing the functions and properties of the rights of retention and land debt accurately to be identified their similari-ties and differences, primarily due to the necessity of the precise demar-cation. The author concludes that the similarities are primarily found in a function which they perform, as real security rights. Talking about other characteristics, these institutes differ, particularly in the structure, princi-ples and legal effect.

Key words: real collateral, the right of retention, land debt

35

OSVRT NA SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ZEMLJIŠNOG DUGA I PRAVA RETENCIJE

Literatura

1. Babić, I. (2008). Leksikon obligacionog prava, Beograd, Službeni glasnik2. Babić, I. (1985). Ugovor o ugostiteljskoj ostavi: doktorska disertacija,

Sarajevo3. Baur, F., Stürner, R. (1999). Sachenrecht, München4. Bilbija, V. (2011). Zakonsko pravo zaloge i retencije u srpskom pravu

(2011). Pravo - teorija i praksa, 28, (4-6), str. 79-985. Blagojević, B., Krulj, V. (1983). Komentar zakona o obligacionim odno-

sima, I knjiga, Beograd6. Catala-Franjou, N. (1967). De la nature juridique du droit de rétention,

Revue trimestri – elle de droit civil, Paris7. Dežman, A. (2005). Zemljišni dug, Pravni život (10)8. Francuski građanski zakonik iz 1804. (Code Civil) Preuzeto sa: http://

files.libertyfund.org/files/2353/CivilCode_1566_Bk.pdf9. Ka novom stvarnom pravu Srbije – Nacrt Zakonika o svojini i drugim

stvarnim pravima Srbije (Auf dem Wege zu einem neun Sachenrecht Serbiens), (2007). Beograd

10. Kapor V., Antonijević, Z. (1961). Privredno–pravni poslovi robnog pro-meta, Beograd

11. Lazić, M. (2009). Prava realnog obezbeđenja, Niš 12. Leksikon građanskog prava (1996). Beograd 13. Lorenc, R. (1965). Pravo zadržanja u rimskom pravu, Glasnik advokatske

komore u A.P. Vojvodini (8)14. Lorenc, R. (1966). Pravo zadržanja (ius retentionis): doktorska disert-

acija, Beograd15. Lwowski, H. J. (1972). Kreditsicherheiten, Grundzüge für Studium und

Praxis, Berlin 16. Medić, D. (2013). Pravo zadržavanja (retencije), Pravni život (10) 17. Meyer, T. (2005). Kvaziakcesornost zemljišnog duga u njemačkom pravu,

u: Zbornik radova Aktualnosti građanskog i trgovačkog zakonodavstva i pravne prakse (3), Mostar

18. Nemački građanski zakonik, Preuzeto sa: http://www.gesetze-im-inter-net.de/englisch_bgb/).

19. Nikolić, D. (1995). Građanskopravna sankcija, Novi Sad20. Perović, S. (1995). Komentar zakona o obligacionim odnosima, Beograd21. Petrić, S. (2004). Institut prava retencije u hrvatskom i usporednom pra-

vu, Split, Pravni fakultet Sveučilišta u Splitu

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

36

22. Planiol, M. (1917). Traite elementaire de droit civil, Tome Deuxieme, Paris

23. Planojević, N. (2012). Stvarno pravo u praksi, Kragujevac, Pravni fakultet u Kragujevcu

24. Rašović, Z. (1991). Založno pravo na pokretnim stvarima: doktorska dis-ertacija, Beograd

25. Rašović, Z. (2010). Pravo obezbeđenja potraživanja, Podgorica26. Stanković, O., Orlić, M. (1996). Stvarno pravo, Beograd, Narodna knjiga27. Stanković, O., Vodinelić, V. (2007). Uvod u građansko pravo, Beograd28. Stipković, Z. (1972). Pravo retencije i neki slični instituti, u: Zbornik

Pravnog fakulteta u Zagrebu, 22 (3)29. Stojanović, D., Pavićević, B. (1997). Pravo obezbeđenja kredita, Beograd,

Sl. list SRJ30. Stojanović, D. (1998). Stvarno pravo, Kragujevac31. čepulić, I. (1925). Sistem općeg privatnog prava, Zagreb32. Vrenčur, R. (2008). Zemljiški dolg, Revizor: revija o reviziji, 19, (2)33. Zakon o obligacionim odnosima Republike Srbije, Službeni list SFRJ,

br. 29/78, 39/85, 45/89, 57/89; Službeni list SRJ, br. 31/93; Službeni list SCG, br. 1/03

34. Žuvela, M. (1986). Založno pravo i pravo retencije (zadržanja), Informator (3367)

35. Živković, M. (2010). Akcesornost založnih prava na nepokretnosti, Beograd, Pravni fakultet

36. Westermann, H. (1960). Sachenrecht, Karlsruhe37. Wolf, M. (1987). Sachenrecht, München, C. H. Beck

37

Damir Juras*

UDALjENjE S POSLA DRžAVNIH SLUžBENIKA U REPUBLICI SRPSKOj

REZIME: Autor u radu opisuje institut udaljenja s posla držav-nih službenika u Republici Srpskoj, koji se primjenjuje u slu-čajevima pokretanja krivičnog ili disciplinskog postupka protiv državnog službenika, a s ciljem zaštite interesa službe dok traje krivični ili disciplinski postupak protiv tog službenika. U prvom redu kroz prikaz zakonodavstva Republike Srpske, a usputno i zakonodavnih rješenja u drugim državama, te kroz prikaz stajali-šta pravne teorije, autor zasebno obrađuje vrste udaljenje s posla državnih službenika, trajanje udaljenja s posla, naknadu plaće za vrijeme udaljenja s posla i pravne lijekove protiv rješenja o uda-ljenju s posla. Zaključak autora jest da se radi o nužnom prav-nom institutu, no autor predlaže i da se kao kumulativni uvjet za udaljenje s posla propiše opravdano očekivanje da bi službeniku u disciplinskom postupku mogla biti izrečena najstroža kazna - prestanak radnog odnosa. Predlaže se i da se promjenama zakona Odboru državne uprave za žalbe omogući da tijekom cijelog dis-ciplinskog ili krivičnog postupka može odlučivati o opstojnosti rješenja o udaljenju s posla državnog službenika.

Ključne riječi: disciplinska odgovornost, državni službenik, Republika Srpska, suspenzija, udaljenje s posla

Uvod

Državni službenik u Republici Srpskoj je osoba sa visokom stručnom spremom koja je zaposlena u organu republičke uprave i obavlja poslove osnovne djelatnosti organa republičke uprave. Izuzetno, državni službenik

* Dr. sc. dipl. iur., Ministarstvo unutarnjih poslova Republike Hrvatske, e-mail: djuras@mup.hr

UDK: 331.106.44(497.6)BIBLID: 0352-3713 (2015); 32, (7-9): 37–48

PREGLEDNI NAUčNI RAD

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

38

je i osoba sa završenom višom i srednjom stručnom spremom u skladu sa Uredbom Vlade.1

Pojedina kršenja zakona, poradi kojih se protiv državnih službenika vode postupci radi utvrđivanja njihove krivične ili disciplinske odgovornosti nalažu odnosno opravdavaju da oni tijekom takvih postupaka budu udaljeni s posla.2

Krivična odgovornost je pravna odgovornost za krivična djela propisa-na Krivičnim zakonom Republike Srpske.3 Krivični postupak vodi se prema pravilima propisanim Zakonom o krivičnom postupku Republike Srpske.4 Disciplinska odgovornost državnih službenika može se definirati kao poseban vid pravne odgovornosti za povredu radne dužnosti, za koju se u propisanom postupku od strane nadležnog tijela izriče zakonom određena kazna5. Radnu dužnost državnih službenika čini ukupnost radnih obveza.6 Povreda radne dužnosti je svaka radnja ili propust kojim se krši radna dužnost. Bez discipli-ne odnosno poštivanja pravila rada i ponašanja nije moguće realizirati zadaće niti očuvati ugled službe.7

Udaljenje s posla (udaljenje iz republičkih organa uprave) državnih službenika u Republici Srpskoj je regulirano dvama propisima: ZDS-om8 i

1 čl. 2 Zakona o državnim službenicima Republike Srpske (Zakon o državnim službenicima Republike Srpske (dalje: ZDS), Službeni glasnik Republike Srpske (dalje: SG RS), br. 118/08, 117/11, 37/12).Vlada Republike Srpske uredbom propisuje kategorije državnih službenika i njihova zvanja i kriterije za analitičku procjenu radnih mjesta (čl. 27, st. 2 ZDS-a).

2 U pravnoj teoriji i zakonodavstvu, pa tako i u ovom radu, kao sinonimi se koriste izrazi: udaljenje iz republičkih organa uprave, udaljenje s posla, udaljenje s rada, udaljenje iz službe i suspenzija.

3 Krivični zakon Republike Srpske (dalje: KZ), SG RS, br. 49/03, 108/04, 37/06, 70/06, 73/10, 1/12, 67/13

4 Zakon o krivičnom postupku Republike Srpske (dalje: ZKP), SG RS, br. 53/12.5 Disciplinska odgovornost se u pravnoj teoriji definira kao: „pravna odgovornost zaposlenog za

povredu radne obveze ili povredu radne discipline“ (Mandić, M. (2011.). Disciplinska odgovornost radnika i državnih službenika, u: Dukić-Mijatović M. (ur.), Aktuelne promene u pravnom sistemu država u regionu, Zbornik radova na konferenciji, Sombor - Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, str. 551.); „odgovornost za povrede radnih dužnosti i obveza, za koje se izriču disciplinske mjere“ (Brajić, V. (2001.), Radno pravo, Beograd, Savremena administracija, str. 333.); „odgovornost zaposlenih zbog povrede radnih obveza i dužnosti“ (Šunderić, B. (2005), Komentar Zakona o radnim odnosima u državnim organima, Beograd, Glosarijum, str. 193.).

6 „Radne obveze su pravnim propisima utvrđene dužnosti u ponašanju radnika na radu ili u vezi sa radom.“, Vranješ, N. (2013). Disciplinska odgovornost državnih službenika u Republici Srpskoj, Moderna uprava, (9-10), str. 85.

7 Cardona, F., (2003), Liabilities and Discipline of Civil Servants, Preuzeto sa: http://www.oecd.org/dataoecd/22/0/43812763.pdf , str. 2., opravdanje „ius puniendi“ uprave nalazi u tome da se time „pojačava unutarnju disciplinu i odgovornost za zlouporabe i loše izvršenje, te osigurava da svi zaposleni poštuju svoje obveze.“

8 ZDS u čl. 1, st. 2 propisuje da se pojedina prava i dužnosti državnih službenika mogu posebnim zakonom urediti na drugačiji način, ako to proizlazi iz prirode njihovih poslova. U Republici

39

UDALJENJE S POSLA DRŽAVNIH SLUŽBENIKA U REPUBLICI SRPSKOJ

Uredbom o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti u republičkim organima uprave Republike Srpske.9

Pojam i opće značajke udaljenja s posla

Udaljenje s posla je institut kojim se državni službenik, u zakonom pro-pisanim slučajevima, može ili mora udaljiti s posla do okončanja pritvora odnosno disciplinskog ili krivičnog postupka.10

„Opće značajke suspenzije jesu legalitet, privremenost, represivnost, preventivnost i akcesornost.“11 Legalitet znači da državni službenik može biti udaljen s posla samo u slučaju propisanom zakonom; privremenost ukazuje da udaljenje iz organa može trajati najduže do donošenja konačne odluke u postupku u svezi s kojim je doneseno rješenje o udaljenju; represivnost se iskazuje u zadiranju u profesionalni položaj, ugled i materijalno stanje držav-nog službenika; preventivnost ukazuje na zaštitni karakter ove mjere kojom se štiti interes službe odnosno državni službenik se sprječava da čini nove po-vrede ili otežava prikupljanje dokaza,12 a akcesornost je posljedica svrhe ovog instituta, jer udaljenje s posla uvijek prati neko stanje stvoreno protupravnim ponašanjem državnog službenika koje se utvrđuje u posebnom disciplinskom ili krivičnom postupku.13

Udaljenjem s posla državni službenik ne gubi svoje svojstvo. On i dalje ostaje državni službenik i zadržava svoje radno mjesto, jedino ne obavlja svo-je radne dužnosti.14

Srpskoj, primjerice, Zakonom o policijskim službenicima Republike Srpske, SG RS, br. 20/14., je posebno uređeno udaljenje s posla policijskih službenika.

9 Uredba o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti u republičkim organima uprave Republike Srpske, SG RS, br. 104/09, 77/12

10 Perišić V., Perisić-Gluščević J., Karakas N. (2014). Noveliranje radnih standarda - novo zapošljavanje ili novo otpuštanje, Pravo - teorija i praksa, 31(10-12), str. 43-58.

11 Bolanča, D. (1995). Posebnosti suspenzije pomoraca u hrvatskom radnom i pomorskom pravu. Pravo u gospodarstvu, sv. 11-12, str. 828.

12 Krbek, I. (1962). Pravo javne uprave u FNRJ, II. knjiga – Organizacija i službenici, Zagreb, Biro- tehnički izdavački zavod, str. 306., je istakao da je udaljenje iz službe „samo provizorno i zaštitno sredstvo u interesu službe.“

13 „Suspenzija ili udaljenje iz službe je mjera koja se primjenjuje na državnog službenika za kojeg se sumnja da je povrijedio službenu dužnost. Riječ je o posebnoj mjeri koja nije sankcija jer još nije utvrđena disciplinska odgovornost državnog službenika.“, Drmić, A. (2010). Vrste povreda službene dužnosti i disciplinske sankcije, Hrvatska javna uprava, 10 (3), 792.

14 Petrović I. (2014) Reforma javnog sektora po modelu novog javnog menadžmenta, Pravo - teorija i praksa 31(1-3), str. 1-16.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

40

Vrste udaljenja s posla

Zakonodavac razlikuje obvezatno i fakultativno udaljenje s posla držav-nih službenika.

Rješenjem rukovoditelja republičkog organa uprave odnosno Vlade za državne službenike koje postavlja Vlada, državni službenik se udaljava s posla u slijedećim slučajevima: 1. ako je potvrđena optužnica za krivično djelo učinjeno u vršenju njegovih poslova i zadataka, 2. ako se državni službenik nalazi u pritvoru, 3. ako bi njegova prisutnost na radu štetila interesu organa ili ometala vođenje disciplinskog postupka.15

Obvezatno udaljenje s posla državnog službenika u slučaju potvrđivanja optužnice za krivično djelo učinjeno u vršenju njegovih poslova i zadataka je opravdano iz više razloga: a. krivična djela protiv službene dužnosti16 su zapreka za prijem u državnu službu,17 b. time se šalje jasna poruka i državnim službenicima i građanima da državna služba neće tolerirati da u državnoj služ-bi rade osobe koje krše i zloupotrebljavaju službena ovlaštenja, c. onemogu-ćava se rukovoditelj organa državne uprave ili Vlada da pogoduje određenom državnom službeniku i da ga po svojoj prosudbi ne udalji s posla u opisanom slučaju.18

Udaljenje s posla po osnovi pritvora je opravdano i zbog faktične ne-mogućnosti da u tom slučaju državni službenik obavlja svoj posao, ali i zbog postojanja razloga zbog kojih sud određuje mjeru pritvora.19

Zaštita interesa službe ili opasnost od ometanja vođenja disciplinskog postupka opravdavaju primjenu instituta udaljenja s posla, o čemu prosuđuje nadležna osoba u svakom konkretnom slučaju, pri čemu donositelj rješenja u obrazloženju akta mora konkretno navesti čime odnosno kako bi državni

15 čl. 74 i 76, st. 1. ZDS-a.16 Glava 27 KZ-a17 čl. 29, st. 1, toč. 4 ZDS-a.18 Zakon o policiji Hrvatske, Narodne novine, br. 34/11, 130/12, 89/14, 151/14, 33/15, u čl. 112,

st. 1 propisuje da ministar ili nadležni rukovoditelj mora udaljiti iz službe policijskog službenika protiv kojeg je pokrenut krivični ili disciplinski postupak zbog djela s obilježjem korupcije.

19 Razlozi za pritvor propisani su čl. 197, ZKP-a. Rješenje po kojem se državni službenik ipso iure stavlja pod suspenziju, ako je pritvoren sudskom odlukom, sadrži u čl. 103, st. 1 Zakon o državnim službenicima Grčke (dalje: ZDS Grčke), Zakon broj 2683/1999. Preuzeto sa: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/untc/umpan001819.pdf. Obvezatna su- spenzija odnosno udaljavanje iz službe državnog službenika protiv kojeg je određen pritvor propisani su čl. 58, st. 1 Zakona o državnoj službi u Federaciji Bosne i Hercegovine (dalje: ZDS FBiH), Službene novine FBiH, br. 29/03, 23/04, 39/04, 54/04, 67/05, 8/06, 4/12. odnosno čl. 100. t. d. Zakona o državnoj službi u organima javne uprave Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH, br. 9/14.

41

službenik, do okončanja postupka, štetio interesima službe ili ometao vođenje disciplinskog postupka.20

„Zaposleni se udaljava sa rada kad se odluka o tome donese. Bez od-luke, nema udaljenja i kada osnova za udaljenje postoji. S obzirom na to, odluka o udaljenju zaposlenog sa rada ima konstitutivni karakter.“21

Rješenjem rukovoditelja republičkog organa uprave odnosno Vlade za državne službenike koje postavlja Vlada, državni službenik se može udaljiti s posla u slijedećim slučajevima: 1. ako je protiv državnog službenika potvr-đena optužnica za krivično djelo za koje se može izreći kazna zatvora u tra-janju od najmanje tri godine ili 2. ako je pokrenut disciplinski postupak zbog učinjene teže povrede radne dužnosti do okončanja disciplinskog postupka.22

U slučaju fakultativne suspenzije nadležno tijelo samostalno prosuđuje, obzirom na težinu krivičnog djela odnosno povrede radne dužnosti i kaznu koja bi mogla biti izrečena, okolnosti slučaja, ali i radno mjesto državnog službenika odnosno prava i dužnosti koje konkretni službenik ima, da li će državnog službenika udaljiti s posla.

Dobro je da je zakonodavac, osim kada je postupak pokrenut zbog kri-vičnog djela počinjenog u vršenju poslova i zadataka državnog službenika, prepustio nadležnoj osobi da samostalno prosuđuje da li će u svakom slučaju udaljiti s posla državnog službenika ako je protiv njega potvrđena optužnica za krivično djelo za koje se može izreći kazna zatvora u trajanju od najmanje tri godine. U slučaju da je istovremeno pokrenut disciplinski postupak, što se događa u najvećem broju slučajeva jer se počinjenjem krivičnog djela ostva-ruju i obilježja povrede radne dužnosti,23 taj službenik će biti brzo kažnjen (ili oslobođen od odgovornosti) u disciplinskom postupku, pa moguće i kaznom prestanak radnog odnosa. Ukoliko nije pokrenut i disciplinski postupak, služ-benik bi bio udaljen s posla na neodređeno vrijeme odnosno do okončanja kri-vičnog postupka, sa mogućnošću da nakon nekoliko godina bude oslobođen

20 čl. 197, st. 2 Zakona o općem upravnom postupku Republike Srpske, SG RS, br. 13/02, 87/07, 50/10, u vezi sa čl. 96 ZDS-a. U Crnoj Gori je činjenica da bi prisutnost državnog službenika, protiv kojeg je pokrenut disciplinski postupak, mogla štetiti interesu državnog organa ili ometati tijek disciplinskog postupka, razlog temeljem kojeg rukovoditelj državnog organa rješenjem može, do okončanja disciplinskog postupka, tom državnom službeniku: a. ograničiti ili oduzeti dana ovlaštenja, b. odrediti mjeru privremenog premještaja na drugo radno mjesto, c. zabraniti obavljanje poslova u državnom organu (čl. 93-94 Zakona o državnim službenicima i namještenicima Crne Gore, Službeni list Crne Gore, br. 39/11, 50/11, 66/12, 34/14, 52/14).

21 Ivošević, Z., Ivošević, M. (2004). Komentar Zakona o radu, Beograd, Savremena administracija, str. 279.

22 čl. 75, ZDS-a.23 čl. 66, st. 2, čl. 68, st. 1 toč. b. ZDS-a i toč. 10, Kodeksa ponašanja državnih službenika Republike

Srpske SG RS, br. 83/02.

UDALJENJE S POSLA DRŽAVNIH SLUŽBENIKA U REPUBLICI SRPSKOJ

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

42

krivične optužbe ili da ona bude odbijena zbog zastare krivičnog progona, a čitavo vrijeme bi primao dio plaće i netko drugi bi morao obavljati njegove poslove.

Odredba da se državni službenik može udaljiti iz službe već i zbog same činjenice da je pokrenut disciplinski postupak zbog teže povrede radne duž-nosti je prestroga. Iako se za svaku težu povredu radne dužnosti može izreći i najstroža kazna prestanak radnog odnosa,24 mogućnost udaljenja iz službe je potrebno uvjetovati i nekim drugim razlogom budući se u ovakvom slučaju ne vidi svrha primjene instituta udaljenja iz službe.25 Odredbu o primjeni uda-ljenja iz službe samo po osnovi pokrenutog disciplinskog postupka ne sadrži niti jedan propis iz usporednog prava citiran u ovom radu.

Pravo na naknadu za vrijeme udaljenja s posla

„Za vrijeme udaljenja sa rada zaposleni u državnom organu ne obavlja svoje poslove, zbog čega ne može primati plaću. Ali, s obzirom na to da se protiv zaposlenog tek utvrđuje krivnja za učinjenu težu povredu radne obveze i dužnosti, on za sve vrijeme udaljenja sa rada ima pravo na odgovarajuću naknadu plaće.“26

U slučaju izrečenog udaljenja s posla, državni službenik ima pravo na na-knadu u iznosu od 50% svoje plaće, dok udaljenje traje (čl. 76, st. 2 ZDS-a).27

24 čl. 70, st. 1 ZDS-a.25 Zakon o policiji Srbije, Službeni glasnik, br. 101/05, 63/09, 92/11, u čl. 165. propisuje da

direktor policije ili nadležni rukovoditelj može udaljiti iz službe policijskog službenika ako je protiv njega donijeto pravomoćno rješenje o provedbi istrage za krivično djelo koje se goni po službenoj dužnosti ili je pokrenut disciplinski postupak zbog teže povrede službene dužnosti, a njegova daljnja prisutnost na radu bi štetila interesima službe.

26 Novaković, S. (2003). Disciplinska odgovornost zaposlenih u državnim organima, Pravni život, (3-4), str. 150.: „Odredbama o suspenziji državni se službenici štite u daleko većoj mjeri nego druge osobe u radnom odnosu. Tako je na primjer u općem sustavu radnih odnosa upućivanje na izdržavanje kazne zatvora razlog za izvanredni otkaz ugovora o radu, a u hrvatskom službeničkom pravu upućivanje na izdržavanje kazne zatvora u trajanju do 6 mjeseci nema kao posljedicu prestanak državne službe (dovodi do mirovanja službeničkog odnosa), nadalje, u općem sustavu radnih odnosa osobe u pritvoru nemaju pravo ni na kakvu naknadu ( s obzirom na to da ne rade, nemaju pravo na plaću, a niti je zakonom određeno da bi pritvor bio opravdan razlog odsutnosti s rada tijekom kojeg radnik ima pravo na naknadu plaće), a u službeničkom sustavu službenici u pritvoru imaju pravo na naknadu plaće u iznosu od 60 do 80% plaće u mjesecu koji je prethodio njihovom pritvaranju.“ Potočnjak, Ž. (2007), Radni odnosi državnih službenika, u: Potočnjak, Ž. et al. (urednik), Radni odnosi u Republici Hrvatskoj, Zagreb, Pravni fakultet u Zagrebu i Organizator, str. 849.

27 Prema članu 105, st. 2 ZDS-a Grčke državni službenik ima pravo na polovicu plaće za vrijeme suspenzije, dok ZDS FBiH u čl. 59, st. 3 propisuje da državni službenik tijekom preventivne suspenzije prima puni iznos plaće. Prema čl. 104 Zakona o policijskim službenicima Republike

43

Trajanje udaljenja s posla

Udaljenje s posla traje dok za to postoje razlozi, a najduže do: 1. konač-nosti odluke o disciplinskoj odgovornosti zbog povrede radne dužnosti, 2. nastupanja zastare za pokretanje i vođenje disciplinskog postupka, 3. okon-čanja krivičnog postupka, odnosno do nastupanja zastare njegovog vođenja ako je osnova udaljenja izvršenje krivičnog djela na radu ili u vezi sa radom, 4. ukidanja pritvora, osim u slučaju ako bi njegova prisutnost na radu štetila interesu organa ili 5. ukidanja udaljenja na osnovu odluke nadležnog organa donijete prije okončanja disciplinskog, odnosno krivičnog postupka.28

Državnom službeniku pripadaju pravo na razliku između primljene plaće i plaće koju bi ostvario da nije bio udaljen s posla, kao i druga prava iz radnog odnosa koja zbog udaljenja nije mogao ostvariti u slučaju: 1. ako mu ne bude izrečena disciplinska mjera zbog povrede radne dužnosti ili 2. ako je na osno-vu pravomoćne sudske odluke krivični postupak protiv njega obustavljen ili je isti oslobođen optužbe, ili je optužba odbijena, ali ne zbog nenadležnosti.29

Državnom službeniku ne pripada novčana naknada za pretrpljene psi-hičke boli uslijed nezakonitog udaljenja s posla, „jer je njegova satisfakcija u tome što je pravomoćnom sudskom odlukom vraćen na posao.“30

žalba protiv rješenja o udaljenju s posla

Na rješenje o udaljenju koje donosi rukovoditelj organa državni službe-nik može izjaviti žalbu Odboru državne uprave za žalbe31 u roku od 15 dana od dana prijema rješenja. Žalba ne odlaže izvršenje rješenja. Odbor državne uprave za žalbe odlučiti će o žalbi u roku od 30 dana od dana njenog prije-ma. Protiv rješenja o udaljenju koje donosi Vlada nije dopuštena žalba, ali se može pokrenuti spor pred nadležnim sudom32.

Propuštanje zakonskog roka u kojem Odbor državne uprave za žalbe mora odlučiti o žalbi, ne dovodi do posljedice prestanka važenja rješenja o udaljenju s posla – dakle, radi se o instruktivnom roku koji je u funkciji

Srpske, SG RS, br. 20/14, tijekom udaljenja iz Ministarstva policijski službenik ima pravo na naknadu u visini od 55% plaće koju bi ostvario da je bio na radu.

28 čl. 46 Uredbe.29 čl. 49 Uredbe.30 Lale, R. (2012). Udaljenje radnika sa rada (suspenzija), Godišnjak Pravnog fakulteta Univerziteta

u Istočnom Sarajevu, (1), str. 137.31 Odbor državne uprave za žalbe ima status neovisnog organa, a odlučuje u drugom stupnju

o žalbama koje se odnose na statusna pitanja državnih službenika, u koja spada i njihova disciplinska odgovornost (čl. 107, st. 1 i čl. 109, st. 1-2 ZDS-a).

32 čl. 77, ZDS-a.

UDALJENJE S POSLA DRŽAVNIH SLUŽBENIKA U REPUBLICI SRPSKOJ

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

44

procesne discipline, a posljedica se može očitovati jedino u pravu državnog službenika, kojeg je s posla udaljio rukovoditelj organa, da pokrene spor zbog šutnje uprave.33

Zaključak

Udaljenje s posla je institut koji je nužan kako bi se otklonila šteta koja bi mogla nastati interesima službe ako bi državni službenik protiv kojeg je određen pritvor odnosno pokrenut krivični ili disciplinski postupak nastavio obavljati službu dok traje pritvor odnosno pokrenuti postupak. Ovaj institut je potreban i kako bi se državnog službenika, u određenim slučajevima, spriječi-lo u ometanju disciplinskog postupka, u prvom redu radi sprječavanja priku-pljanja dokaza ili vršenja utjecaja na svjedoke.

Obvezatno odnosno fakultativno udaljenje s posla u vezi sa vođenjem disciplinskog postupka, osim činjenicom da ostanak u službi šteti interesima službe odnosno da je pokrenut disciplinski postupak zbog teže povrede radne dužnosti, trebalo bi kumulativno uvjetovati i postojanjem opravdanog očeki-vanja da bi državnom službeniku mogla biti izrečena najstroža kazna - pre-stanak radnog odnosa.34 Ovo zato što se samo u postupku zbog težih povre-da radne dužnosti u kojima se opravdano očekuje izricanje kazne prestanka radnog odnosa može tvrditi da bi ostanak u službi štetio interesima službe, budući da se u ostalim slučajevima (gdje nije opravdano očekivati izricanje kazne prestanka radnog odnosa i gdje, u konačnici, ne bude izrečena najstroža sankcija) službenik vraća u službu po okončanju postupka, pa se prethodnim privremenim udaljenjem s posla ne postiže nikakva korist za službu.

Obvezatno udaljenje s posla bi trebalo propisati za državnog službeni-ka kojem je prvostupanjskom odlukom nadležnog tijela izrečena disciplin-ska kazna prestanak radnog odnosa, a ukoliko prethodno takav službenik nije bio udaljen s posla.35

U odnosu na trajanje udaljenja s posla, trebalo bi propisati da udaljenje s posla, koje izrekne rukovoditelj organa ili Vlada, traje najduže 6 mjeseci, te da se odlukom Odbora državne uprave za žalbe može produžavati svakih 6 mjeseci za isto razdoblje, pa tako do okončanja disciplinskog ili krivičnog

33 čl. 8 Zakona o upravnim sporovima, SG RS, br. 109/05, 63/11.34 Uvjet da se državni službenik može udaljiti iz službe ako je vjerojatno da će u disciplinskom

postupku biti izrečena kazna prestanak državne službe, sadrži u paragrafu 38, st. 1 Savezni disciplinski zakon Njemačke, BGBI. I. S. 1510/01, 160/09, 2554/11, 3154/13, 3386/13, 250/15, preuzeto sa: http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/bdg/gesamt.pdf.

35 Primjerice, člankom 103, st. 2 ZDS-a Grčke propisano je obvezatno udaljenje iz službe državnog službenika kojem je izrečena kazna prestanka državne službe.

45

postupka. Ovo iz razloga jer bi navedeni Odbor prema stanju disciplinskog ili krivičnog postupka, svakih 6 mjeseci mogao ocijeniti svrhovitost odnosno utemeljenost daljnjeg udaljenja s posla budući da nadležno tijelo tijekom dis-ciplinskog ili krivičnog postupka prikuplja i analizira i one dokaze koji nisu bili dostupni u trenutku rješavanja žalbe protiv rješenja o udaljenju s posla, pa iz tog razloga može izvesti i različiti zaključak o daljnjoj potrebi odnosno osnovanosti udaljenja s posla državnog službenika. Također, ako prvostupanj-sko nadležno tijelo donese odluku kojom se državni službenik udaljen s posla oslobađa od odgovornosti ili u disciplinskom postupku kažnjava nekom od blažih kazni, bilo bi opravdano da Odbor državne uprave za žalbe ocijeni i daljnju svrhovitost udaljenja s posla takvog službenika.36 Time bi se držav-nom službeniku udaljenom s posla omogućilo da odmah započne s radom, a iznos naknade koja će mu se, ako konačnim rješenjem u disciplinskom po-stupku bude oslobođen od odgovornosti, trebati isplatiti, bi bio znatno manji.

Obzirom na značaj i pravne posljedice udaljenja s posla, nije prihvatljivo da je rok za rješavanje žalbe na rješenje o udaljenju s posla instruktivne pri-rode, pa bi valjalo propisati da se državni službenik, ako u zakonskom roku Odbor državne uprave za žalbe ne riješi njegovu žalbu, vraća na posao.37

Damir Juras, LLDThe Ministry of Internal Affairs of Republic of Croatia

SUSPENSION FROM WORK OF CIVIL SERVANTS IN REPUBLIC OF SRPSKA

A b s t r a c t

In the paper the author describes the institute of suspension from work in Republic of Srpska, which is applied in the cases of criminal or discipli-

36 Zakon o državnim službenicima Srbije, Službeni glasnik Republike Srbije, br. 79/05, 81/05, 83/05, 64/07, 67/07, 116/08, 104/09, 99/14, u čl. 116, st. 3 propisuje da se udaljenje s rada državnog službenika opoziva ako prestanu razlozi zbog kojih je doneseno. člankom 104, st. 4 ZDS-a Grčke određeno je da po proteku godine dana, vijeće službe odlučuje hoće li se suspenzija dalje nastaviti.; U Francuskoj je udaljenje iz službe, tijekom disciplinskog postupka, ograničeno na 4 mjeseca, dok je u Španjolskoj vremenska granica 6 mjeseci, ali se udaljenje može produljiti ako je disciplinski postupak zaustavljen zbog razloga koji se mogu pripisati državnom službeniku o kojem je riječ, Cardona, 2003, str. 9.

37 ZDS Grčke, u članku 104, st. 2 propisuje da suspenzija, koju je izrekao rukovoditelj, prestaje važiti ako nadležno vijeće o njoj ne odluči u roku od 15 dana.

UDALJENJE S POSLA DRŽAVNIH SLUŽBENIKA U REPUBLICI SRPSKOJ

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

46

nary proceedings against a civil servant, with an aim to protect the interests of the service during the course of criminal or disciplinary proceedings against the officer. Primarily through a review of legislation of Republic of Srpska, as well as through legal solutions in other countries and through a review of a standpoint of legal theory, the author separately analyzes the types of suspension from work of civil servants, the duration of suspensi-on, the salary compensation for the period of suspension, and legal remedi-es against the decision on suspension from work. The author`s conclusion is that this is a necessary legal institute, but he suggests, as a cumulative condition for suspension from work, a reasonable expectation that the civil servant could be imposed with the most severe punishment in the discipli-nary proceedings – the termination of the employment in a civil service. It is also suggested that, by the amendments of law, the Civil Service Board of Appeal is enabled to decide on the existence of the decision on suspen-sion during the entire disciplinary or criminal proceedings.

Keywords: disciplinary responsibility, civil servant, Republic of Srpska, suspension, suspension from work

Literatura:

1. Bolanča, D. (1995). Posebnosti suspenzije pomoraca u hrvatskom rad-nom i pomorskom pravu. Pravo u gospodarstvu, sv. 11-12, str. 825-840.

2. Brajić, V. (2001). Radno pravo, Beograd, Savremena administracija3. Cardona, F. (2003). Liabilities and discipline of civil servants, str. 1-10.,

(2015. Januar 02). Preuzeto sa: http://www.sigmaweb.org/publication-sdocuments/37890790.pdf ,2003

4. Drmić, A. (2010). Vrste povreda službene dužnosti i disciplinske sank-cije, Hrvatska javna uprava, 10(3), str. 771-797

5. Ivošević, Z., Ivošević, M. (2004). Komentar Zakona o radu, Beograd, Savremena administracija

6. Krbek, I. (1962). Pravo javne uprave u FNRJ, II. knjiga – Organizacija i službenici, Zagreb, Birotehnički izdavački zavod

7. Krivični zakon Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 49/03, 108/04, 37/06, 70/06, 73/10, 1/12, 67/13

8. Lale, R. (2012). Udaljenje radnika sa rada (suspenzija), Godišnjak Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, (1), str. 133-144

47

9. Mandić, M. (2011). Disciplinska odgovornost radnika i državnih službenika, u: Dukić-Mijatović M. (ur.), Aktuelne promene u pravnom sistemu država u regionu, Zbornik radova na konferenciji, Sombor - Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, str. 551-561

10. Novaković, S. (2003). Disciplinska odgovornost zaposlenih u državnim organima, Pravni život, (3-4), str. 135-151

11. Perišić V., Perisić-Gluščević J., Karakas, N. (2014). Noveliranje radnih standarda - novo zapošljavanje ili novo otpuštanje, Pravo - teorija i prak-sa, 31, (10-12), str. 43-58

12. Petrović I. (2014) Reforma javnog sektora po modelu novog javnog menadžmenta, Pravo - teorija i praksa,31, (1-3), str. 1-16

13. Potočnjak, Ž. (2007). Radni odnosi državnih službenika, u: Potočnjak, Ž. et al. (ur.) , Radni odnosi u Republici Hrvatskoj, Zagreb, Pravni fakultet u Zagrebu i Organizator, str. 803-876

14. Savezni disciplinski zakon Njemačke, BGBI. I.S. 1510/01, 160/09, 2554/11, 3154/13, 3386/13, 250/15, 250/15, (2015, Maj 08). Preuzeto sa: http://www.gesetze-im-internet.de/bundesrecht/bdg/gesamt.pdf

15. Šunderić, B. (2005). Komentar Zakona o radnim odnosima u državnim organima, Beograd, Glosarijum

16. Uredba o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti u republičkim org-anima uprave Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 104/09, 77/12

17. Vranješ, N. (2013). Disciplinska odgovornost državnih službenika u Republici Srpskoj, Moderna uprava, ( 9-10), str. 85-96

18. Zakon o državnim službenicima Grčke, Zakon broj 2683/1999, (2015, Januar 02). Preuzeto sa: http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/untc/umpan001819.pdf

19. Zakon o državnim službenicima Hrvatske, Narodne novine, br. 92/05, 107/07, 27/08, 49/11, 150/11, 34/12, 49/12-proč. tekst, 37/13, 38/13, 1/15

20. Zakon o državnim službenicima i namještenicima Crne Gore, Službeni list Crne Gore, br. 39/11, 50/11, 66/12, 34/14, 52/14

21. Zakon o državnim službenicima Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 118/08, 117/11, 37/12

22. Zakon o državnim službenicima Srbije, Službeni glasnik Republike Srbije, br. 79/05, 81/05, 83/05, 64/07, 67/07, 116/08, 104/09, 99/14

23. Zakon o državnoj službi u Federaciji Bosne i Hercegovine, Službene no-vine Federacije BiH, br. 29/03, 23/04, 39/04, 54/04, 67/05, 8/06, 4/12

24. Zakon o državnoj službi u organima javne uprave Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik Brčko Distrikta BiH, br. 9/14.

UDALJENJE S POSLA DRŽAVNIH SLUŽBENIKA U REPUBLICI SRPSKOJ

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

48

25. Zakon o državnoj službi u ustanovama Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik Bosne i Hercegovine, br. 19/02, 35/03, 4/04, 17/04, 26/04, 37/04, 48/05, 2/06, 32/07, 43/09, 8/10, 40/12

26. Zakon o krivičnom postupku Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 53/12

27. Zakon o općem upravnom postupku Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 13/02, 87/07, 50/10

28. Zakon o policiji Hrvatske, Narodne novine, br. 34/11, 130/12, 89/14, 151/14, 33/15

29. Zakon o policiji Srbije, Službeni glasnik Republike Srbije, br. 101/05, 63/09, 92/11

30. Zakona o policijskim službenicima Republike Srpske, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 20/14

49

Borislav Bojić* Abdasalam Ali Ahmed**

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

REZIME: Maloletnički kriminalitet jedan je od najvećih problema savre-menog društva. Gotovo sve države sveta na poseban način regulišu status maloletnih učinilaca krivičnih dela propisujući zakonske i podzakonske norme u ovoj oblasti i usklađujući ih sa brojnim međunarodnim instru-mentima koje je ta zemlja ratifikovala. Krivičnopravni status maloletnika u Srbiji definisan je Zakonom o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica koji je u Republici Srbiji stupio na snagu 2006. godine. Ovim zakonskim aktom definisane su osnove sistema maloletničkog pravosuđa u Srbiji i osnovne crte krivičnopravnog statusa koje maloletni učinioci krivičnih dela imaju u našoj zemlji. Shodno tome, autori su u radu predstavlili osnovne karakteristike krivičnopravnog statu-sa maloletnika u Srbiji.

Ključne reči: maloletnici, delinkvencija, kriminalitet, krivičnopravni sta-tus, krivično delo.

Uvodna razmatranja

Delinkvencija i kriminalno ponašanje mladih, naročito u periodu odra-stanja i „prelaza“ iz perioda detinjstva u odraslo doba, danas se smatra veli-kim problemom savremenog društva i sve složenijim pitanjem čije rešavanje se smatra prioritetnim u nacionalnim zakonodavstvima i društvima gotovo svih država sveta. Za mnoge mlade ljude danas, tradicionalni obrasci ponaša-nja i sistemi vrednosti u ponašanju, odnosu prema članovima porodice, školi, poslu i obavezama, nisu prihvatljivi i opravdani. Društveni odnosi koji su u

* Doktor pravnih nauka, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, e-mail: kruzerns@hotmail.com

** Magistar, advokat, Libija

UDK: 343.91-053.6(497.11)BIBLID: 0352-3713 (2014); 32, (7-9): 49–61

PREGLEDNI NAUčNI RAD

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

50

skladu sa procesom socijalizacije, vaspitanja i obrazovanja dece i malolet-nika pod uticajem aktuelnih trendova u svetu sve više se unazađuju i ruše a modeli ugrožavanja normalnih procesa vaspitanja i socijalizacije maloletnika kao i usmeravanja istih ka destruktivnom ponašanju postaju sve raznovrsniji i manje predvidljivi. Velika kriza u društvu uslovljena restrukturiranjem tržišta rada, nezaposlenošću, povećanjem perioda finansijske zavisnosti mladih od odraslih tj. porodice kao i sve više ograničenim mogućnostima maloletnika da postanu nezavisni od odraslih u velikoj meri utiču na odnose koje maloletnici grade sa članovima porodice i prijateljima ali i na obrazovne mogućnosti i mogućnosti zaposlenja, a kao posledicu toga i provođenja slobodnog vremena i aktivnostima, kao i načinom života. To ne samo da je problem razvijenih ze-malja koje se često suočavaju sa ovim situacijama, već je to i veliki problem i u zemljama u razvoju, u kojima pritisci na mlade ljude da „odrastu“ i ubrzaju prelaz iz detinjstva u period nezavisnosti od roditelja i porodice, postaje sve veći. Brzi rast populacije, siromaštva, nezaposlenosti i naravno nedovoljne zaposlenosti među mladima, prenaseljenosti u siromašnim gradskim sredi-nama, raspad porodice, i neefikasni obrazovni sistemi, samo su neki od pri-tisaka i problema kojima mladi ljudi moraju da se bave u današnje vreme. U Republici Srbiji svi ovi problemi itekako su izraženi a negativne posledice istih dodatno su pojačane opštom društveno-ekonomskom problematikom, sankcijama, ratovima i periodom tranzicije usled čega se maloletnici nalaze u veoma nezavidnom položaju.1

Nažalost, mladi danas, bez obzira na pol, socijalno poreklo ili zemlju boravka, podležu pojedinim rizicima usled kojih sve prethodno istaknute pro-bleme ne uspevaju da potisnu i izbore se na adekvatan način sa njima. Usled toga mnogi od njih u moru negativnih primera i rešenja ne uspevaju da uvide posledice potencijalno štetnih aktivnosti u koje se upuštaju, svesno ili ne-svesno vršeći krivična dela. Vrlo često, umesto ostanka na putu socijalizaci-je i pozitivnih vrednosti, prednost se daje ilegalnim mogućnostima i neretko vršenju krivična dela, upotrebi droge, alkohola i primeni nasilja nad svojim vršnjacima. Prema statističkim podacima u gotovo svim delovima sveta, sa izuzetkom SAD-a, stopa kriminala mladih porasla je u poslednjih 20. godina. U Zapadnoj Evropi, jednom od retkih regiona za koje su dostupni podaci, hapšenja maloletnih delinkvenata i maloletnih prestupnika povećano je u pro-seku za oko 50% u periodu između sredine 1980-ih i krajem 1990-ih.

1 Vidi više: Dragojlović, J., Matijašević, J. (2013). Osnovna obeležja vaspitnih mera u Srbiji, Pravo - teorija i praksa 30 (4-6), str. 47-58.

51

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

Zemlje u tranziciji su takođe svedoci dramatičnog rasta maloletničke de-linkvencije i stope kriminaliteta maloletnika. Počev od sredine 1990-ih, stope kriminaliteta maloletnika u mnogim zemljama Istočne Evrope porasle su za više od 30 odsto. Mnoga od krivičnih dela koja vrše maloletnici povezana su sa narkomanijom i prekomernom upotrebom alkohola, što je svakako po-sledica mnoštva prethodno pomenutih ekonomsko-socijalnih faktora koji su aktuelni u ovim državama.

Predstavljanjem krivičnopravnog statusa maloletnika u našem pozitiv-nom pravu važno je dotaći se i pitanja koja se tiču specifičnosti krivično-pravnog položaja maloletnika, razvoja i uspostavljanja krivične odgovorno-sti maloletnika kao i osnovnih principa koji odlikuju krivičnopravni status maloletnika.

Zakonski akti kojima se uređuje krivičnopravni status maloletnika u Srbiji

Krivičnopravni status maloletnika u Srbiji uređen je, pre svega, Zakonom o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica2 koji na teritoriji Republike Srbije, važi i primenjuje se od dana 01.01.2006. godine. Ovim zakonskim aktom maloletničko pravosuđe je prvi put izdvojeno u zaseban skup pravnih propisa čime se definiše, uređuje i štiti položaj maloletnika i maloletnih učinilaca krivičnih dela u krivično-pravnom sistemu Republike Srbije. Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica sadrži pet celina: osnovne odred-be, krivičnopravne odredbe, posebne odredbe o zaštiti maloletnih lica kao oštećenih u krivičnom postupku, kaznene odredbe i prelazne i završne odred-be. Do stupanja na snagu novog Zakona krivičnopravni položaj maloletnika bio je regulisan posebnim odredbama koje su bile sadržane u okviru opštih odredbi materijalnog, procesnog i izvršnog zakonodavstva (Krivični zakonik, Zakonik o krivičnom postupku i Zakon o izvršenju krivičnih sankcija).

Važno je primetiti da ovaj zakonski akt sadrži niz inovacija koje otvaraju prostor za unapređivanje krivičnopravnog položaja maloletnika odnosno sta-tusa maloletnika u Srbiji, naročito u odnosu na malopre pomenute opšte norme krivičnog prava. Pri donošenju ovog zakonskog akta u Srbiji, zakonodavac je naročito uzeo u obzir i određene standarde koji su definisani u ovoj oblasti i koji se sada nalaze u osnovi novog sistema maloletničkog krivičnog prava u Republici Srbiji. Ovi standardi od značaja za regulisanje krivičnopravnog

2 Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica Srbije, Službeni glasnik RS, br. 85/05.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

52

statusa maloletnih učinilaca krivičnih dela sadržani su u više međunarodnih pravnih akata koje je usvojila odnosno ratifikovala naša zemlja:3

1.) Konvencija UN o pravima deteta iz 1989. godine4, 2.) Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda5,3.) Minimalna standardna pravila za maloletničko krivično pravosuđe

(tzv. Pekinška pravila) usvojena od strane OUN 1985. godine6,4.) Pravila UN o zaštiti maloletnika lišenih slobode (tzv. Havanska pra-

vila) iz 1990. godine7,5.) Smernice UN za prevenciju maloletničke delinkvencije (tzv. Rijadske

smernice) iz 1990. godine,6.) Standardna minimalna pravila UN za alternativne kaznene mere (tzv.

Tokijska pravila) iz 1990. godine i7.) Evropska pravila o društvenim sankcijama i merama za sprovođe-

nje maloletničkog krivičnog pravosuđa (tzv. Bečka pravila) iz 1997. godine8.

Prethodno definisani standardi i propisi osnova su sistema maloletničkog pravosuđa većine država sveta a Srbija je ratifikacijom i usvajanjem standarda iz ove oblasti postavile temelje Zakona o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica, i u skladu sa njim čitavog si-stema maloletničkog pravosuđa kojim se status maloletnih učinilaca krivič-nih dela u Srbiji definiše i usklađuje sa prethodno pomenutim međunarodnim standardima i normama. Implementacija instituta vaspitnih naloga koji po-drazumeva nepokretanje ili obustavljanje krivičnog postupka, zatim prošire-njem repertoara vaspitnih mera,9 uvođenjem novih mera koje su u skladu sa savremenim zakonskim rešenjima u drugim zemljama, izostavljanjem mere upućivanja u disciplinski centar ali i skraćivanjem maksimalnog trajanja svih vaspitnih mera, učinjeni su samo neki od koraka ka osavremenjivanju statusa malolentih učinilaca krivičnih dela i njegovom približavanju međunarodnim

3 Jovašević, D. (2008). Položaj maloletnika u novom krivičnom pravu Republike Srbije, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu 45 (3), str. 465-486.

4 Konvencija UN o pravima deteta iz 1989. godine, Službeni list SFRJ – Međunarodni ugovori, broj 15/90.

5 Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Službeni list Srbije i Crne Gore – Međunarodni ugovori, broj 9/03

6 Rezolucija UN broj 40/33 od 29. novembra 1985. godine.7 Rezolucija UN broj 45/113 od 14. decembra 1990. godine.8 Perić, O., (1989). Položaj maloletnika u jugoslovenskom krivičnom zakonodavstvu sa stanovišta

zaštite ljudskih prava, Zbornik radova, Prava čoveka i savremena kretanja u kriminalnoj politici, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, str. 100.

9 Umesto osam predviđeno je devet vaspitnih mera.

53

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

standarima u ovoj oblasti. Sve prethodno navedeno na direktan način pruža mogućnost za smanjivanje broja maloletnika protiv kojih se vodi krivični po-stupak i kojima se izriču krivične sankcije.10

Standardi predviđeni u navedenim međunarodnopravnim aktima koje je potpisala i ratifikovala naša zemlja su inkorporisani i u odredbe novog Zakona o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica.

Specifičnosti krivičnopravnog statusa maloletnika u Srbiji

Maloletnički kriminalitet, za neke posmatran isključivo kao pojava koja je proizvod „novog doba“,11 ne predstavlja novu društvenu pojavu već se društvo i civilizacija sa maloletnicima, izvršiocima krivičnih dela sreću još od najstarijih vremena.12 Shodno tome, maloletnici danas, kao posebna (spe-cifična) kategorija građana, podležu specifičnom i po mnogo čemu posebnom tretmanu državnih organa čime njihov status ima poseban položaj u odnosu na odrasle učinioce krivičnih dela. Posmatrano i u krivičnopravnom smislu za maloletnike važe neka posebna pravila krivičnog postupka. Razumevanje maloletničkog kriminaliteta kao i čitave problematike ne može se vršiti u pot-punosti bez razmatranja istorijskog razvoja krivičnopravnog statusa i sistema sankcionisanja maloletnika koji je njime uslovljen. To je model kako ući u samu suštinu problema.13

Posmatrano u odnosu na odrasle učinioce krivičnih dela, maloletnici shodno stepenu intelektualne i emocionalne zrelosti, ali i razvijene svesti o svojim postupcima kao i odgovornosti za iste u velikoj meri se razlikuju od odraslih učinilaca krivičnih dela, što čini da i krivičnopravni status malolet-nika mora biti različit u odnosu na odrasle učinioce. Usled nedovoljne razvi-jenosti ličnosti maloletnici su istovremeno u velikoj meri podložni uticajima koje njihov razvoj i ponašanje mogu usmeriti ka nedruštvenom (asocijalnom) i protivdruštvenom (antisocijalnom) ponašanju.14 Brojni faktori okruženja početne oblike delinkventnog ponašanja usmeravaju ka kriminalitetu i vrše-nju najtežih krivičnih dela, što je svakako alarm za nadležne organe i poziv

10 www.medenica.er.rs/download/Zlatibor%20prevencija.pdf#page=49 (dostupno 17.03.2015.).11 Sauer, W., (1950). Kriminologie, Berlin, Walter de Gruyter & CO, p. 108.12 Više o tome videti: Shoemaker, D. J. (1990). Theoriea of Delinquency, An Examination of

Explanation of Delinquent Behavior, Oxford, New York, p. 7 -12.13 Vidi više: Kovačević, M. (2012).Vaspitni nalozi u Srbiji, Pravo - teorija i praksa, 29, (4-6), str.

108-119.14 www.stetoskop.info/Uticaj-medija-na-maloletnicku-delikvenciju-u-Srbiji-4663-s1-content.htm

(dostupno 11.03.2015.).

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

54

čitavom društvu da iznađe metode kojima će se potencijalnom ili prisutnom maloletničkom kriminalitetu suprostaviti.

Posmatrano istorijski, krivičnopravni status maloletnika prošao je kroz više etapa ili faza razvoja koje su se kretale od zanemarivanja i potiskivanja uloge maloletnika kao učinilaca krivičnih dela, pri čemu se smatralo da je to problem porodice a ne države i društva, preko sistema u kojima su malo-letni učinioci krivičnih dela imali isti krivičnopravni status kao i punoletni učinioci, pa sve do današnjih sistema malolentičkog pravosuđa u kojima se maloletnici posmatraju kao posebno osetljiva i specifična kategorija učinilaca krivičnih dela koja zahteva poseban tretman i krivičnopravni status.

Polazna osnova za definisanje i uređenje krivičnopravnog statusa ma-loletnika u Srbiji odnosno, krivičnom zakonodavstvu Srbije, je utvrđivanje njihove starosne granice. Iako je usled osobenosti u razvoju svakog deteta, gotovo nemoguće individualno utvrđivati stepen nastupanja zrelosti svakog maloletnika, danas i pored velike neujednačenosti u propisivanju starosne granice maloletstva, u mnogim državama sveta ova granica je utvrđena.15 Ako posmatramo razvojni period u celini, videćemo da u krivičnopravnom statusu maloletnika i njihovom tretiranju u krivičnom zakonodavstvu, možemo iz-dvojiti dva osnovna modela njihovog statusa: „welfare“ (zaštitnički) model16 i „justice“ (pravosudni) model.17

U savremenom krivičnom pravu granice maloletstva su određene na ra-zličit način,18 pa tako najveći broj savremenih krivičnopravnih sistema grani-cu maloletstva određuju sa navršenih 14 godina u vreme izvršenja krivičnog dela. U skladu sa Zakonom o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivič-nopravnoj zaštiti maloletnih lica Srbije - prema licu koje u vreme izvršenja protivpravnog dela, u zakonu predviđenog kao krivično delo, nije navršilo 14 godina – ne mogu se izreći krivične sankcije, niti primeniti druge mere koje predviđa Zakon. Dakle, maloletnikom se smatra lice koje je u vreme izvršenja krivičnog dela navršilo četrnaest, a nije navršilo osamnaest godina. Dakle, u odnosu na njih, vodi se poseban krivični postupak - postupak prema malolet-nicima, a mogu im se izricati samo određen krivične sankcije - vaspitne mere.

15 www.kpa.edu.rs/data/akademija/nbp/NBP_2010_2.pdf (dostupno 11.03.2015.). 16 Odlikuju ga velika ovlašćenja sudije u sudskom postupku kao i odsustvo nepotrebnog

formalizma, napuštanje proporcionalnog izricanja krivičnih sankcija, kao i neodređenost u sakcionisanju maloletnika. Više o tome videti: Ancel, M. (1991). Društvena odbrana, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.

17 Razvija se nakon Drugog svetskog rada i karakteriše ga to što žrtva postaje centralna ličnost u sudskom postupku što svakako predstavlja novinu u krivičnom zakonodavstvu.

18 Jovašević, D. (2011). Maloletničko krivično pravo, Niš, Pravni fakultet i Centar za publikacije, str. 40.

55

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

Prema krivičnom zakonodavstvu Republike Srbije, tačnije Zakonu o ma-loletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica, maloletnici se kategorišu u dve osnovne grupe (kategorije): mlađe maloletni-ke, koji nisu navršili 16 godina (učinioci koji su u vreme izvršenja krivičnog dela imali 14 godina, ili bili stariji, a nisu navršili 16 godina) i starije malolet-nike, koji nisu navršili 18 godina (učinioci koji su u vreme izvršenja krivičnog dela imali 16 godina, ili bili stariji a nisu navršili 18 godina).19 Pored ove dve, osnovne kategorije, prema istom zakonu postoji i treća kategorija lica „mlađi punoletnici“ koji su u vreme izvršenja krivičnog dela navršili osamnaest, ali u vreme suđenja nisu navršili dvadeset jednu godinu. Pri tome, potrebno je ne samo da se radi o učiniocu određene starosne dobi (lice koje je kao pu-noletno izvršilo krivično delo, a u vreme suđenja nije navršilo 21 godinu), već je potrebno da i sud oceni da u takvom slučaju postoje određene sasvim konkretne subjektivne okolnosti, tako da se s obzirom na obeležja ličnosti tog lica i okolnosti pod kojima je učinjeno krivično delo, može očekivati i da se odgovarajućim vaspitnim merama, tj. merom pojačanog nadzora od strane organa starateljstva ili merom upućivanja u vaspitno-popravni dom, može po-stići svrha koja bi se ostvarila izricanjem kazne. Tada u obzir dolazi i izricanje bilo koje od mera posebnih obaveza.20

Zabrana izricanja krivičnih sankcija ovoj kategoriji učinilaca proizilazi iz činjenice da ova lica ne mogu biti subjekti krivičnog dela. Zato se prema ta-kvim licima, koja zakon naziva decom21, primenjuju odgovarajuće mere pred-viđene porodičnim zakonodavstvom. U našem krivičnom zakonodavstvu, od značaja je starost u vreme izvršenja krivičnog dela dok je u nekim drugim slučajevima od značaja i uzrast u vreme suđenja.

Krivične sankcije prema maloletnicima u Republici Srbiji

Razmatranje krivičnopravnog statusa maloletnika obuhvata sistem va-ninstitucionalnih oblika reagovanja na kriminalitet maloletnika i sistem kri-vičnih sankcija. Republika Srbija u skladu sa preuzetim obavezama iz brojnih međunarodnih akata koje je ratifikovala preuzela je na sebe čitav „spektar mera kao što su briga, usmeravanje, nadzor, pravna pomoć, uslovno kažnja-vanje, prihvat, obrazovanje i programi stručne obuke i druge alternative in-stitucionalnoj brizi kako bi se obezbedilo da se sa decom postupa na način

19 Škulić, M. (2011). Maloletničko krivično pravo, Beograd, Pravni fakultet i Službeni glasnik, str. 271.

20 Ibid, str. 271-272.21 Dakle, prema članu 112, stav 8 KZ RS, detetom se smatra lice koje nije navršilo četrnaest godina.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

56

koji odgovara njihovoj dobrobiti i koji je srazmeran kako okolnostima tako i učinjenom delu.” Tako se teži „donošenju mera bez pribegavanja sudskom postupku, s tim da budu u potpunosti poštovana ljudska prava i zakonska zaštita.”22 Na taj način, krivičnopravni status maloletnika u Srbiji je znatno unapređen i podignut na znatno viši nivo u odnosu na status koji su maloletni učinioci krivičnih dela imali u nekom ranijem periodu kada se na kriminalitet maloletnika odgovaralo isključivo represijom dok su se efekti prevencije i neformalnih mera restorativne pravde zanemarivani.

Primenom mera koje su alternativne institucionalnom tretmanu u okviru svojih pravnih sistema sa ciljem smanjenja korišćenje zatvora i racionalizovale politiku krivičnog zakonodavstva ali i minimizirale verovatnoću povratka kri-minalu prestupnika kroz reintegraciju prestupnika u društvo. Krivičnopravni status maloletnika u sistemu restorativnog pravosuđa koji se promoviše, ite-kako je unapređen jer korišćenjem diverzionih šema i procesom individuli-zacije kazni u skladu sa prirodom i težinom učinjenog prestupa, ličnošću i zrelošću prestupnika, učešće maloletnika u kriminalitetu u velikoj može biti i biće smanjeno. Krivično zakonodavstvo Republike Srbije, ugledavši se na neke druge razvijenije države sveta, poštujući međunarodne standarde, defini-še različite mere neinstitucionalnog karaktera u odnosu na maloletne učinioce krivičnih dela.23

Krivične sankcije koje se izriču maloletnicima su zapravo, kao i u slu-čaju punoletnih učinilaca „zakonom predviđene represivne mere koje se u cilju suzbijanja kriminaliteta primenjuju prema učiniocu protivpravnog dela koje je u zakonu predviđeno kao krivično delo, na osnovu odluke suda done-te nakon sprovedenog krivičnog postupka.“24 Maloletničko krivično pravo u Republici Srbiji, u skladu sa Zakonom o maloletnicima, predviđa postojanje tri osnovne vrste krivičnih sankcija prema maloletnicima:25

1. vaspitne mere, 2. kazna maloletničkog zatvora i3. mere bezbednosti.Iako krivične sankcije prema maloletnicima, načelno nemaju represivan

karakter, za kaznu maloletničkog zatvora to naravno ne možemo reći jer se

22 Vučković Šahović, N. (2001). Prava deteta i Konvencija o pravima deteta, Beograd, Jugoslovenski centar za prava deteta, str. 64.

23 Perić, O. (2007). Komentar Zakona o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica, drugo, dopunjeno izdanje, Beograd, Službeni glasnik.

24 Stojanović, Z. (2010). Krivično pravo - opšti deo, 16. izmenjeno izdanje, Beograd, Pravna knjiga, str. 245.

25 Videti opširnije: Bojić, B. (2013). Položaj maloletnika u krivičnom pravu: doktorska disertacija, Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe.

57

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

po prirodi ova vrsta kazne smatra krajnje represivnom. Svrha kazne malo-letničkog zatvora propisana je kao „vršenje pojačanog uticaja na maloletnog učinioca da ubuduće ne vrši krivična dela, kao i na druge maloletnike da ne vrše krivična dela.“26 Govoreći o izricanju maloletničkih sankcija moramo reći da istom prethodi poseban krivični postupak prema maloletnicima i da za vaspitne mere i maloletnički zatvor važe posebni uslovi izricanja, a postoje i razvijaju se i posebne ili odvojene ustanove u kojima se ove sankcije izvrša-vaju (vaspitni domovi/ustanove i maloletnički zatvor).27

Kada govorimo o svrsi krivičnih sankcija prema maloletnicima možemo reći da se ona ostvaruje u okviru opšte svrhe krivičnih sankcija (član 4, stav 2 KZ), što znači da se i krivičnim sankcijama propisanim za maloletnike ostva-ruje zaštitna funkcija krivičnog prava.28 Dakle, opšta svrha i maloletničkih krivičnih sankcija je suzbijanje svih vrsta, oblika i vidova kriminaliteta. U okviru ove opšte svrhe svih (pa i maloletničkih) krivičnih sankcija, u članu 10 je posebno određeno da je svrha krivičnih sankcija prema maloletnicima da se utiče kako na razvoj i jačanje njihove lične odgovornosti, tako i na vaspitanje i naravno pravilan razvoj njihove ličnosti kako bi se obezbedilo ponovno uklju-čivanje maloletnika u društvenu zajednicu i što je svakako cilj kome treba težiti. Pored ovog cilja, u literaturi se neretko navodi i osposobljavanje malo-letnika da kroz različita saznanja izgradi sopstvene stavove prema različitim društvenim vrednostima,njihovo prevaspitanje kao i stvaranje odgovarajućeg društvenog ambijenta u kome će maloletnik usvajati i prihvatati postavljena pravila ponašanja.

Moramo naglasiti, takođe, da se prema maloletnicima uopšte ne mogu izreći: 1) kazne, 2) sudska opomena i 3) uslovna osuda, kao ostale vrste kri-vičnih sankcija koje uopšte poznaje naše krivično pravo. Ono što krivično-pravni status maloletnika u Srbiji u tom slučaju ublažava i unapređuje je uslov za primenu kazne u vidu postojanja krivica na strani učinioca krivičnog dela, pa budući da maloletstvo isključuje postojanje ovog subjektivnog elementa, to je logično zašto se kazne ne mogu izreći ovim licima. U sistemu malolet-ničkih krivičnih sankcija, zakon poznaje posebnu meru upozorenja i usme-ravanja pod nazivom „sudski ukor“ koja po sadržini, načinu primene i cilju

26 Nikolić, Z., Joksić, I. (2011). Maloletnička delinkvencija-socijalnopsihološki i krivičnopravni aspekti, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja, str. 144.

27 Ibid, str. 143.28 Više o tome: Stojanović, Z. (2006). Komentar Krivičnog zakonika, Beograd, Službeni glasnik,

str. 34.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

58

koji treba da ostvari u potpunosti odgovara sudskoj opomeni kao sankciji za punoletne učinioce krivičnih dela.29

Vaspitne mere predstavljaju posebnu vrstu krivičnih sankcija koje se, uz ispunjenje zakonom propisanih uslova, mogu izreći maloletnicima, kao i mla-đim punoletnicima. Vaspitne mere su tipične „maloletničke“ krivične sankcije i one su jedine krivične sankcije koje se mogu izreći mlađim maloletnicima (tada su „jedini izbor kada je reč o krivičnim sankcijama), a one se pored toga, po pravilu (osim kada je po izuzetku potrebno izricanje maloletničkog zatvo-ra), izriču i starijim maloletnicima za koje je dokazano da su učinili krivično delo.30

Cilj vaspitnih mera je pružanje pomoći, pružanje zaštite pružanje i nadzo-ra prema maloletnom učiniocu krivičnog dela što ih čini svakako neophodnim u sistemu maloletničkog pravosuđa. Prema našem zakonodavstvu, osnovne vrste krivičnih sankcija za maloletne učinioce krivičnih dela jesu vaspitne mere sistematizovane u sledeće tri grupe: 1) mere upozorenja i usmeravanja (sudski ukor, posebne obaveze); 2) mere pojačanog nadzora (pojačan nadzor od strane roditelja, usvojioca ili staraoca, pojačan nadzor u drugoj porodici, pojačan nadzor od strane organa starateljstva, pojačan nadzor uz dnevni bo-ravak u odgovarajućoj ustanovi za vaspitavanje i obrazovanje maloletnika); 3) zavodske mere (upućivanje u vaspitnu ustanovu, upućivanje u vaspitno-popravni dom, upućivanje u posebnu ustanovu za lečenje i osposobljavanje).

Pri izricanju bilo koje od prethodno definisanih mera, sud za maloletnike mora uzeti u obzir lična svojstva maloletnika - uzrast i zrelost, kao i dru-ga svojstva ličnosti maloletnika, težinu socijalno neprilagođenog ponašanja - stepen poremećaja u društvenom ponašanju maloletnika, okolnosti koje se odnose na krivično delo (objektivne, gde spada težina dela i subjektivne, što se odnosi na pobude iz kojih je maloletnik delo učinio) uslovi sredine i prilika u kojima je maloletnik živeo, odnos maloletnika prema krivičnom delu, u šta spada njegovo ponašanje posle učinjenog krivičnog dela, a naročito odnos maloletnika u odnosu na posledice njegovog krivičnog dela, gde je od poseb-ne važnosti ocena da li je maloletnik sprečio ili pokušao da spreči nastupanje štetne posledice, te da li je naknadio ili pokušao da naknadi pričinjenu štetu; (ne)postojanje recidivizma u krivičnopravnom ili u prekršajnom smislu, što znači da sud uzima u obzir da li je prema maloletniku ranije bila izrečena kri-vična ili prekršajna sankcija.31

29 Jovašević, D. (2010). Položaj maloletnika u krivičnom pravu, Niš, Pravni fakultet, str. 89.30 Škulić, M., op. cit., str. 288.31 Škulić, M., op. cit., str. 290.

59

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

Zaključak

Sistem maloletničkog pravosuđa u Srbiji, kao jednoj od tranzicionih ze-malja, koje još uvek vuku posledice dešavanja iz devedesetih godina prošlog veka nalazi se bliže tradicionalnom modelu, evropske kontinentalne pravne tradicije, koji gradi krivičnopravni status maloletnika u skladu sa principima restorativne pravde, preventivnog pristupa i represivnog na bazi alternativnih mera neinstitucionalnog karaktera. Donošenjem Zakona o maloletnim učini-ocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica Srbija je 2006. godine započela ozbiljnu reformu sistema maloletničkog pravosuđa čime uz poštovanje međunarodnih standarda u ovoj oblasti gradi sistem zasnovan na primeni vaspitnih mera i elemenata restorativne pravde. Pri tome, izgradnja krivičnopravnog statusa maloletnika u skladu sa međunarodnim standardima, ustavnim i postojećim zakonskim normama nije dovoljna i zahteva uvažava-nje i moralnih i kulturnih normi, tradicije i sistema vrednosti koji vlada u tom društvu.

Maloletnički kriminalitet, pored represivnog, zahteva i preventivni pri-stup rešavanju problema koji je usklađen sa mnoštvom faktora - počev od porodice, koja je osnov svega i koja je riznica osobina koje će dete/maloletnik u život poneti, do obrazovnih institucija u kojima se te osobine, znanja i po-našanja nadograđuju i usmeravaju na pravi način. U svemu tome, izgradnja statusa maloletnika u skladu sa statusom koji maloletnici imaju u krivično-pravnim sistemima nekih drugih država u velikoj meri zavisi i od političke volje državnih organa ali i čitavog društva, a ne samo porodice i zakonodavca odnosno onih koji zakon primenjuju. Od toga umnogome zavisi da li će stopa maloletničkog kriminaliteta biti niža u narednom periodu što je svakako nešto čemu svi treba da težimo i što treba da bude prioritet, kako državnih organa tako i svakoga od nas.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

60

Borislav Bojić, LLDThe Faculty of Law for Commerce and Judiciary, The University of Business Academy

Abdasalam Ali Ahmed, LLMA lawyer, Lybia

THE CRIMINAL LEGAL STATUS OF JUVENILES IN SERBIA

A b s t r a c t

Juvenile crime is one of the biggest problems of the modern society. Con-sequently, almost all countries of the world regulate the status of juvenile offenders in a special way prescribing both legal and sub-legal norms in this area and harmonizing them with a number of international instruments that the country has ratified. The criminal legal status of juveniles in Serbia is defined by the Law on Juvenile Offenders and Criminal Protection of Juveniles which entered into force in Republic of Serbia in 2006. By this legislation there are defined the bases of the juvenile justice system in Ser-bia and the basic features of the criminal legal status that juvenile offenders have in our country. So, this paper presents the basic characteristics of the criminal legal status of minors in Serbia in accordance with the applicable criminal law.

Keywords: juveniles, delinquency, crime, criminal legal status, criminal offense.

Literatura

1. Ancel, M. (1991). Društvena odbrana, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja

2. Bojić, B. (2013). Položaj maloletnika u krivičnom pravu: doktorska dis-ertacija, Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe

3. Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Službeni list Srbije i Crne Gore – Međunarodni ugovori, broj 9/2003.

61

KRIVIČNOPRAVNI STATUS MALOLETNIKA U SRBIJI

4. Vučković Šahović, N. (2001). Prava deteta i Konvencija o pravima de-teta, Beograd, Jugoslovenski centar za prava deteta.

5. Dragojlović J., Matijašević J. (2013). Osnovna obeležja vaspitnih mera u Srbiji, Pravo - teorija i praksa, 30, (4-6), str. 47-58

6. Jovašević, D. (2008). Položaj maloletnika u novom krivičnom pravu Republike Srbije, Zbornik radova Pravnog fakulteta u Splitu, 45 (3)

7. Jovašević, D. (2010). Položaj maloletnika u krivičnom pravu, Niš, Pravni fakultet

8. Jovašević, D. (2011). Maloletničko krivično pravo, Niš, Pravni fakultet i Centar za publikacije

9. Kovačević M. (2012). Vaspitni nalozi u Srbiji, Pravo - teorija i praksa, 29 (4-6), str. 108-119

10. Krivični zakonik Srbije, Službeni glasnik RS, br. 85/0511. Konvencija UN o pravima deteta iz 1989. godine, Službeni list SFRJ –

Međunarodni ugovori, broj 15/90.12. Nikolić, Z., Joksić, I. (2011). Maloletnička delinkvencija - socijalno-

psihološki i krivičnopravni aspekti, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja

13. Perić, O., (1989). Položaj maloletnika u jugoslovenskom krivičnom za-konodavstvu sa stanovišta zaštite ljudskih prava, Zbornik radova, Prava čoveka i savremena kretanja u kriminalnoj politici, Beograd, Institut za kriminološka i sociološka istraživanja.

14. Perić, O. (2007). Komentar Zakona o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica, drugo, dopunjeno izdanje, Beograd, Službeni glasnik

15. Rezolucija UN broj 40/33 od 29. novembra 1985. godine16. Rezolucija UN broj 45/113 od 14. decembra 1990. godine17. Sauer, W., (1950). Kriminologie, Berlin, Walter de Gruyter & CO18. Shoemaker, D. J. (1990). Theoriea of Delinquency, An Examination of

Explanation of Delinquent Behavior, Oxford, New York19. Stojanović, Z. (2006). Komentar Krivičnog zakonika, Beograd, Službeni

glasnik20. Stojanović, Z. (2010). Krivično pravo- opšti deo, 16. izmenjeno izdanje,

Beograd, Pravna knjiga21. Škulić, M. (2011). Maloletničko krivično pravo, Beograd, Pravni fakultet

i Službeni glasnik 22. Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti

maloletnih lica Srbije, Službeni glasnik RS, br. 85/05

62

Stefan Babović*

KRIVIČNO DELO FALSIFIKOVANjA I ZLOUPOTREBE PLATNIH KARTICA U

ZAKONODAVSTVU REPUBLIKE SRBIJE I DRžAVAMA ZAPADNOG BALKANA

REZIME: Usled ogromnog tehničko-tehnološkog napretka sa kojim se suočavamo u proteklih dvadesetak godina prisutna je i sve veća upotreba i primena različitog bezgotovinskog plaćanja u platnom prometu, koje se između ostalog realizuje i upotrebom platnih kartica. Kao i svaka novina koja prati savremeno društvo i platne kartice su izazvale veliku pažnju, a u poslednje vreme i veliku primenu prilikom vršenja različitih novčanih transakcija. Naravno, uporedo sa povećanom primenom platnih kartica i korišćenjem usluga elektronskog bankarstva sa jedne strane, imamo i ve-liku zloupotrebu istih u kriminalne svrhe sa druge strane. Shodno tome, u ovom radu autor će analizirati krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica kako u domaćem zakonodavstvu, tako i u zakonodavstvima država Zapadnog Balkana.

Ključne reči: platne kartice, bezgotovinsko plaćanje, falsifikovanje, zlo-upotreba

Uvod

Prve platne kartice ili tzv. „plastični novac“ pojavile su se polovinom dvadesetog veka. Frank McNamara (Frenk Mek Namara) 1949. godine osmi-slio je novi vid plaćanja u obliku identifikacione kartice od kartona. Naime, kartica je garantovala bonitet korisnika u određenom iznosu, a plaćanje pro-dajnom mestu gde bi se realizovala kupovina garantovala je kompanija koja je dodeljivala limit potrošnje na osnovu procene kreditne sposobnosti korisnika.

* Saradnik u nastavi, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu, e-mail: stefanbaboviccgg@yahoo.com

UDK: 343.522BIBLID: 0352-3713 (2015); 32, (7-9): 62–74

PREGLEDNI NAUčNI RAD

63

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

Korisnik je novac ili deponovao u kompaniji koja je izdala karticu ili je dobi-jao određenu kreditnu liniju, pa je troškove nastale korišćenjem kartice pla-ćao po dospeću računa.1 Od tada, pa sve do danas možemo pratiti konstantan razvoj bezgotovinskog plaćanja koji je u ukupnoj strukturi plaćanja između učesnika u platnom prometu, sve više zastupljen.2

Iako je, može se slobodno reći, na samom početku primene platnih kar-tica kod određenog broja ljudi bila prisutna određena doza skeptičnosti zbog nedovoljne informisanosti i poznavanja veštine rukovanja, danas verovatno da nema osobe koja makar jednom nije koristila karticu kao vid plaćanja odre-đene usluge. Takođe, platne kartice u sve većoj meri, osim funkcije sredstva plaćanja, preuzimaju i funkciju kreditiranja. Međutim, uporedo sa rastom pri-mene „plastičnog novca“ u strukturi plaćanja, povećava se i broj falsifikata istih.

Shodno tome, u ovom radu autor će najpre napraviti kraći osvrt na pojam i vrste platnih kartica, nakon čega će analizirati krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica kako u domaćem zakonodavstvu, tako i u država-ma Zapadnog Balkana.

Pojam i vrste platnih kartica

Platna kartica predstavlja savremeni i specifični način bezgotovinskog plaćanja, plastičnom karticom izdatom od banke ili druge finansijske institu-cije, koji omogućava korisniku da vrši plaćanje robe i usluga ili podizanje go-tovog novca.3 Dakle pod pojmom platne kartice podrazumevaju se sve kartice čijom upotrebom njihov korisnik konkretizuje nalog banci da izvrši gotovin-sko ili bezgotovinsko plaćanje određene svote novca. Prostije rečeno, kartica se definiše kao mali komad kartona ili plastike koji sadrži neko sredstvo za identifikaciju, što omogućava osobi na koju kartica glasi da kupuje robu ili usluge na teret svog računa.4

Prema primeni, odnosno u odnosu na rok dospevanja transakcije na na-platu, platne kartice se dele na kreditne, debitne, novčane i elektronske nov-čane kartice. Kreditne i debitne kartice služe za bezgotovinsko plaćanje, a

1 Sikimić, D. et al. (2007). Platne kartice, edukacioni material za predstavnike policije i pravosuđa, Beograd, Privredna komora Srbije, str. 7.

2 Kovačević M., S., Đurović M., S. (2014). Elektronsko bankarstvo, Pravo - teorija i praksa, 31, (1-3), str. 30.

3 Kresoja, M. (2010). Kriminalistička zaštita platnih kartica u bankarskom poslovanju. Pravo - teorija i praksa, 27 (1-2), str. 44.

4 Urošević, V., Uljanov, S. (2010). Uticaj karderskih foruma na ekspanziju i globalizaciju zloupotrebe platnih kartica na internetu. Žurnal za kriminalistiku i pravo, 15 (2), str. 14

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

64

razlikuju se prema vremenu i načinu na koji korisnik obezbeđuje pokriće ban-ci za izvršenu uslugu.5 Kod debitnih kartica zaduživanje računa kod banke nastupa odmah nakon upotrebe kartica, dok kod kreditnih kartica dolazi do odloženog plaćanja banci, tj. dolazi do određenog vida kreditiranja klijenta od strane banke, tj. dolazi do mesečnog zaduživanja na način što se dug deli na rate. Dakle, debitne kartice izdaju isključivo banke i za njih je potrebno po-kriće za celokupan iznos troška u trenutku korišćenja. Kreditne kartice osim banaka mogu izdavati i druge finansijske organizacije, a plaćanje se vrši na dan dospelosti, bez kamate ili po utvrđenoj dinamici uz obračun kamate.6

Nasuprot kreditnim i debitnim karticama, novčane kartice omogućavaju gotovinsku isplatu određene svote novca korisniku kartice iz njegovog pokri-ća na račun kod banke ili u okviru odobrenog kredita.7

S tim u vezi možemo istaći i sledeće vrste platnih kartica prema različi-tim kriterijumima:

1. prema izgledu platne kartice mogu biti glatke i embosirane;2. prema zapisu na platnoj kartici mogu biti: platne kartice sa magnetnim

zapisom ili platne kartica sa čipom;3. prema primeni platne kartice mogu biti: međunarodno validne platne

kartice, nacionalne i korporativne.8

Krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica u zakonodavstvu Republike Srbije

Krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica nekada se na-lazilo u sklopu krivičnog dela prevare i krivičnog dela falsifikovanja isprave. Međutim, zajedno sa velikom ekspanzijom u primeni i korišćenju platnih kar-tica, a onda samim tim i sa velikom pojavom zloupotreba, došlo je do odva-janja ovog oblika kriminaliteta u samostalno (posebno) krivično delo. Prema tome, pomenuto krivično delo štiti stabilnost platnog prometa. U tom smislu prema Krivičnom zakoniku Republike Srbije9 (u daljem tekstu KZ) u članu

5 Claussen Carsten Peter, Bank – und Borsenrecht fur Studium und Praxis, 3. Auflage, 2003, Munchen, str. 224. – Citirano prema: Marković, M. (2007). Odnos banke i korisnika u slučaju zloupotrebe platnih kartica, Pravni život: časopis za pravnu teoriju i praksu, tematski broj „Pravo i sloboda“, 56 (13), str. 218.

6 Stojanović, Z., (2012). Komentar Krivičnog zakonika, četvrto izmenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd, Službeni glasnik, str. 669.

7 Marković, M., op. cit. str. 218.8 Više o tome u: Kresoja, M., op. cit. str. 45.9 Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 85/05, 88/05 – ispr., 107/05 – ispr., 72/09 i 111/09 i

121/12, 104/13, 108/14

65

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

225 propisano je krivično delo „falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica“. Pa tako, u stavu 1 propisano je da falsifikovanje i zloupotrebu platnih kartica može izvršiti svako lice koje napravi lažnu platnu karticu ili ko preinači pravu platnu karticu u nameri da je upotrebi kao pravu ili ko takvu lažnu karticu upotrebi kao pravu. Dakle, da bi postojalo pomenuto krivično delo neophod-no je da neko lice:

1. napravilo lažnu platnu karticu u nameri da je upotrebi kao pravu;2. preinačilo pravu platnu karticu u nameri da je upotrebi kao pravu i3. upotrebi takvu lažnu karticu kao pravu.Dakle, radnja krivičnog dela je određena alternativno i sastoji se u prav-

ljenju lažne platne kartice, preinačenju prave platne kartice sa ciljem da se upotrebi kao prava, kao i samom upotrebom lažne platne kartice. Radnja ovog krivičnog dela sastoji se u preduzimanju bilo koje radnje koja je određena zakonskim bićem krivičnog dela.

Pod pravljenjem se podrazumeva izrada lažne platne kartice od predmeta koji prethodno nije bio prava platna kartica.10 Drugim rečima, pod pravlje-njem lažne platne kartice podrazumeva se proizvodnja jedne materije ili stva-ri koja poseduje određena svojstva prave platne kartice, na osnovu kojih se može upotrebiti kao prava. Pravljenje lažne platne kartice će biti krivično delo samo u slučaju u kojem je lažna platna kartica napravljena sa namerom da se upotrebi kao prava. Dakle, ako je lažna platna kartica napravljena u neke dru-ge svrhe, neće predstavljati pomenuto krivično delo. Za postojanje krivičnog dela nije od značaja broj napravljenih falsifikata, jer krivično delo se smatra izvršenim ako je napravljena i jedna platna kartica, ali ova činjenica može da bude od značaja prilikom odmeravanja kazne.

Pod preinačavanjem se smatra promena prirode, izgleda i sadržaja platne kartice, odnosno prepravljanje prave platne kartice tako da ona dobije druga-čiji izgled od onog koji ima, a sve u nameri da se upotrebi kao nepreinačena prava platna kartica.11 Radnja preinačenja se najčešće realizuje na način što se obriše slip na kome se nalazi potpis vlasnika platne kartice i prepravi drugim potpisom. Svako preinačenje platne kartice koja je nevažeća ili poništena sa ciljem da se takvoj platnoj kartici daje izgled prave, ne predstavlja preinačenje prave platne kartice već pravljenje lažne platne kartice.12 Krivično delo je svr-šeno samim preinačavanjem prave platne kartice sa namerom da se upotrebi

10 Matijašević, J. (2013). Krivičnopravna regulativa računarskog kriminaliteta, Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, str. 120-121.

11 Ivanović, R., A. (2011). Falsifikovanje i zloupotreba platnih kartica, Perjanik - časopis za teoriju i praksu u oblasti kriminalistike, bezbijednosti, kriminologije i prava, 9 (26), str. 7.

12 Ivanović, R., A., op. cit., str. 7.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

66

kao prava, bez obzira da li je zaista došlo do same upotrebe. Za postojanje krivičnog dela nije važan broj preinačenih platnih kartica, već je dovoljno da je preinaćena samo jedna platna kartica u nameri da se upotrebi kao prava.

Pod upotrebom se podrazumeva stavljanje lažnih ili preinačenih platnih kartica u promet tj. njihovo korišćenje. Prema tome radnju ovog krivičnog dela predstavlja svaka upotreba lažne ili preinačene platne kartice kao pra-ve. Krivično delo je svršeno samom upotrebom platne kartice, tj. radiće se o svršenom delu a ne o pokušaju kada je učinilac pri kupovini neke robe preda platnu karticu čiji je falsifikat otkriven pre nego što mu je roba predata, ili kada se pri podizanju novca sa bankomata otkrije lažna platna kartica pre nego što je novac podignut.13

Predmet krivičnog dela je plastični novac, odnosno platna kartica kao sredstvo bezgotovinskog plaćanja.

Na osnovu iznetog možemo zaključiti da činjenica da li je lice pribavilo imovinsku korist ili nije, ne predstavlja presudan faktor, već je od suštinskog značaja postojanje namere da se napred navedene radnje izvrše u pomenute svrhe. Tačnije, delo se smatra svršenim samim pravljenjem ili preinačava-njem platne kartice u nameri da se upotrebi kao prava, ili samom upotrebom takve platne kartice.

Za ovaj osnovni oblik krivičnog dela zloupotrebe i falsifikovanja platnih kartica propisana je kazna zatvora od šest meseca do pet godina kao i novčana kazna.

U članu 225, stav 2 KZ-a propisan je kvalifikovani oblik krivičnog dela falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica. Pa tako ako učinilac upotrebom kartice pribavi protivpravnu imovinsku korist, bez obzira na prisvojenu sumu kazniće se zatvorom od jedne do osam godina i novčanom kaznom.

Kvalifikovani oblik propisan je i u stavu 3, pa tako ukoliko učinilac kri-vičnog dela zloupotrebe i falsifikovanja platnih kartica iz osnovnog oblika pribavi protivpravnu imovinsku korist u iznosu koji prelazi milion i petsto hiljada dinara, kazniće se zatvorom u trajanju od dve do dvanaest godina i novčanom kaznom. Prema tome, ovaj oblik dela je kvalifikovan visinom pro-tivpravne imovinske koristi ostvarene izvršenjem krivičnog dela.14

Zakonodavac je propisao sankcije kao za kvalifikovane oblike i u sluča-ju da učinilac izvrši ovo krivično delo neovlašćenom upotrebom tuđe platne kartice ili poverljivih podataka koji jedinstveno uređuju tu karticu u platnom prometu (član 225, stav 4 KZ-a). Ovde se radi o slučajevima neovlašćene

13 Ibid., str. 814 Mrvić-Petrović, N. (2010). Krivično pravo - posebni deo, Beograd, Pravni fakultet Univerziteta

Union u Beogradu, str. 224.

67

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

upotrebe tuđe platne kartice ili poverljivih podataka koji jedinstveno uređuju tu karticu u platnom prometu (PIN kod, kontrolni broj (CVV2 number) kredit-ne kartice i slično) od strane lica kome su platna kartica ili poverljivi podaci dostupni.15

Kao što vidimo, reč je o dve potpuno različite radnje izvršenja. U prvom slučaju učinilac neovlašćeno koristi tuđu platnu karticu. Dakle, zakonodavac decidno navodi termin tuđa platna kartica, što znači da je na neki način najče-šće neophodno postojanje prethodnog ili predikatnog krivičnog dela (određe-ni vid krađe, obmane...) kao uslova za postojanje ovog oblika krivičnog dela. Dakle, ovde je reč o pravoj platnoj kartici, ali se koristi od strane neovlašće-nog lica, te se ovaj oblik može kvalifikovati kao zloupotreba platne kartice. U drugom slučaju, učinilac zloupotrebljava podatke koji služe za identifikaciju vlasnika kartice. U tom smislu moguće je da izradi tzv. bliznakinju (identičnu kopiju platne kartice), što je u praksi ređi slučaj falsifikata, ili tzv. belu plasti-ku u koju unosi identifikacione podatke vlasnika kartice čime ta kartica može podjednako da služi i kao prava tj. kao ona koja se nalazi kod vlasnika.16

Lakši oblik krivičnog dela falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica, čini ono lice koje nabavi lažnu platnu karticu u nameri da je upotrebi kao pra-vu ili ko pribavlja podatke u nameri da ih iskoristi za pravljenje lažne platne kartice. (član 225, stav 5 KZ-a) Dakle, radnja je isto alternativno određena i sastoji se u nabavljanju lažne platne kartice u nameri da se upotrebi kao prava, ili od pribavljanja podataka u nameri da se isti upotrebe za pravljenje lažne platne kartice. Pod nabavljanjem platne kartice podrazumeva se svaka aktiv-nost na osnovu koje se stiče lažna platna kartica. (kupovinom, krađom, poklo-nom). Dakle, sama delatnost i način na koji se lažna platna kartica stiče nije od značaja. Ono što je važno jeste da je platna kartica nabavljena sa namerom da se upotrebi kao prava te je za postojanje ovog krivičnog dela dovoljno po-stojanje namere i delo je dovršeno samim pribavljanjem lažne platne kartice.

Pribavljanje podataka za pravljenje lažne platne kartice predstavlja ka-žnjivu pripremnu radnju koja se ostvaruje takođe na različite načine (obma-nom, postavljanjem tajnog elektronskog čitača u bankomat, tajnim snima-njem i sl.).

Za ovaj oblik predviđena je novčana kazna ili kazna zatvora do tri godine. Razumljivo je da je za ovaj oblik propisana najblaža kazna iz razloga što lice ne učestvuje u pravljenju i preinačenju platne kartice, već „samo“ ili nabavlja laž-nu platnu karticu, ili prikuplja podatke koji će se koristiti u njenom pravljenju.

15 Ivanović, R., A., op. cit. str. 9.16 Mrvić-Petrović, N., op. cit. str. 224.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

68

U stavu 6 istog člana propisano je da će se lažne platne kartice uvek oduzeti od samog izvršioca/okrivljenog na osnovu izrečene mere bezbednosti oduzi-manja predmeta u krivičnom postupku.

Kod ovog krivičnog dela kao zaštitni objekt pojavljuju se platne kartice kao sredstvo koje se koristi u platnom prometu i ima istu funkciju kao i novac.

S obzirom na tip krivičnog dela, ukoliko je u pitanju pravljenje i pre-inačavanje platne kartice, učinilac može biti svako lice koje raspolaže ne-ophodnim stručnim i tehničkim znanjima i uređajima.17 Kada je reč o samoj upotrebi platnih kartica, ovaj uslov nije neophodan, jer za korišćenje platnih kartica nije potrebno nikakvo posebno znanje. Kada je reč o vinosti, ovo kri-vično delo može se izvršiti samo sa umišljajem. Osim umišljaja, subjektivno obeležje krivičnog dela kada je u pitanju radnja izvršenja pravljenja lažne ili preinačenja prave platne kartice jeste i namera da se ona upotrebi kao prava.18

Specifičnost krivičnog dela falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica je u tome što se u njegovoj osnovi nalazi krađa, i to jednako kada se radi o zloupotrebi platne kartice koju je prethodno potrebno nezakonito, a najče-šće, putem krađe, pribaviti, kao i kad je u pitanju falsifikovanje platne kartice kada se specifičnim načinom krađe prethodno sa računarskih sistema poslov-nih banaka nezakonito pribavljaju, kradu podaci o već postojećim platnim karticama, koji se zatim falsifikuju tako što se izrađuju nove platne kartice sa podacima o već postojećim.19

Na osnovu prethodno iznetog možemo zaključiti da je zakonodavac na-pravio razganičenje između falsifikovanja platnih kartica i zloupotrebe plat-nih kartica i to na način što je u stavu 1, 2, 3 i 5 propisao izradu lažne platne kartice, nabavljanje lažne platne kartice i podataka kao i preinačavanje, dok je u stavu 4 propisao neovlašćenu upotrebu platne kartice. Time se u okviru jednog krivičnog dela napravilo razgraničenje između falsifikovanja od zlou-potrebe platnih kartica.

Krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica u državama Zapadnog Balkana

U daljem tekstu biće napravljen kraći osvrt na krivično delo falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica u zakonodavstvima država Zapadnog Balkana.

17 Matijašević, J., op. cit. str. 121.18 Stojanović, Z., op. cit. str. 670.19 Janković, S., (2011). Falsifikovanje platnih kartica kao pojavni oblik kompjuterskog kriminaliteta,

Bezbednost, 53 (1) str. 181.

69

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

U Krivičnom zakoniku Republike Crne Gore20 krivično delo falsifikova-nja i zloupotrebe platnih kartica nalazi se u grupi krivičnih dela protiv plat-nog prometa i privrednog poslovanja. Pomenuto krivično delo propisano je u članu 260. U tom smislu, član 260, stav 1 propisuje da „ko napravi lažnu platnu karticu ili ko preinači pravu platnu karticu u nameri da je upotrebi kao pravu, ili ko takvu lažnu platnu karticu ili tuđu pravu platnu karticu koja je neovlašćeno pribavljena nabavi, drži ili prenese radi upotrebe ili takvu karticu upotrebi, kazniće se zatvorom do tri godine“. Dakle, možemo zaključiti da je u prvom stavu objedinjeno i krivično delo falsifikovanja i krivično delo zloupotrebe, u odnosu na KZ Republike Srbije, gde je u posebnom stavu re-gulisana zloupotreba platne kartice (član 225, stav 4 KZ-a RS).

Takođe u članu 260, stav 2 Krivičnog zakonika Crne Gore propisano je da će se onaj koji pribavi protivpravnu imovinsku korist upotrebom falsifiko-vane platne kartice kazniti kaznom zatvora od šest meseci do pet godina.

U slučaju da dođe do pribavljanja imovinske koristi koja prelazi iznos od tri hiljade eura, kazniće se zatvorom od jedne do osam godina (član 260, stav 3 Krivičnog zakonika Crne Gore ).

Ako je došlo do pribavljanja imovinske koristi koja prelazi iznos od tri-deset hiljada eura, učinilac će se kazniti zatvorom od dve do deset godina (član 260, stav 4 Krivičnog zakonika Crne Gore).

Kada je reč o falsifikovanju platnih kartica u Kaznenom zakonu Republike Hrvatske21 ono je regulisano kroz krivično delo falsifikovanja isprave22 u čla-nu 278. Dakle kod ovih krivičnih dela objekt zaštite je verodostojnost ispra-ve. Stav 1 propisuje da će se lice koje izradi lažnu ispravu, preinači ispravu, upotrebi lažnu ispravu kao pravu i nabavi lažnu ispravu radi upotrebe kazniti zatvorom do tri godine.

Stav 2 propisuje da će se lice koje obmane drugog o sadržaju kakve isprave i potpisivanju takve isprave, držeći da potpisuje drugu ispravu kazniti zatvorom do tri godine.

Stav 3 propisuje posebnu zaštitu javne isprave, menice, čeka, platne kar-tice, javne ili službene knjige te lice koje izvrši radnju iz prvog i drugog stava biće kažnjeno kaznom zatvora od šest meseci do pet godina. Dakle, u stavu

20 Krivični zakonik Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 70/04, 13/04, 47/06, 40/08, 25/10, 73/10, 32/11, 64/11, 40/13 i 56/13.

21 Kazneni zakon Republike Hrvatske, Narodne novine RH, broj 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01, 111/03, 190/03, 105/04, 84/05, 71/06, 110/07, 152/08, 57/11, 77/11, 125/11, 143/12.

22 članom 87, stav 15. Kaznenog zakona Hrvatske, propisano je da se pod ispravom podrazumeva svaki predmet koji sadrži zapis, znak ili sliku koji je podoban ili određen da služi kao dokaz neke činjenice koja ima vrednost u pravnim odnosima. Neke oblike isprava uređuje i Zakon o električnoj ispravi i zakon o električnom potpisu. Platne kartice spadaju pod privatne isprave.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

70

tri je posebno naglašena platna kartica i ima veću krivičnopravnu zaštitu od ostalih isprava koje mogu biti predmet ovog krivičnog dela. Međutim imaju-ći u vidu da je kazna za falsifikovanje novca iz člana 274 Kaznenog zakona Republike Hrvatske 10 godina, zakonsko rešenje koje propisuje kaznu za fal-sifikovanje isprave od pet godina i nema svoju adekvatnu osnovu, imajući u vidu ulogu platnih kartia u platnom prometu koja je u najmanju ruku izjedna-čena sa upotrebom gotovog novca.

U Krivičnom zakonu Bosne i Hercegovine23 u članu 257 inkriminisano je krivično delo falsifikovanja kreditnih i ostalih kartica bezgotovinskog plaća-nja. Pomenuto krivično delo se nalazi u grupi krivičnih dela protiv privrede, poslovanja i sigurnosti platnog prometa.

Naime, u stavu 1 opisan je osnovni oblik. Pa tako, ko sa ciljem da je upo-trebi kao pravu izradi lažnu kreditnu karticu ili drugu karticu bezgotovinskog plaćanja, ili ko preinači takvu pravu karticu, ili ko takvu lažnu platnu karticu upotrebi kao pravu, kazniće se kaznom zatvora do tri godine.

Stav 2 propisuje kvalifikovani oblik u slučaju da je radnjom iz stava jedan pribavljena imovinska korist i navodi da će se učinilac kazniti kaznom zatvora do pet godina.

Stav 3 propisuje takođe kvalifikovani oblik u slučaju da je pribavljena imovinska korist koja prelazi vrednost od deset hiljada konvertibilnih mara-ka. U tom slučaju, učinilac će se kazniti kaznom zatvora od jedne do osam godina.

Stav 4 propisuje najteži oblik krivičnog dela falsifikovanja kreditnih i ostalih kartica bezgotovinskog plaćanja i to u situaciji kada je pribavljena imovinska korist koja prelazi pedeset hiljada konvertibilnih maraka. Propisana kazna za ovaj oblik je zatvor u trajanju od dve do deset godina.

Stav 5 propisuje da će se lažne kreditne kartice i kartice za bezgotovin-sko plaćanje oduzeti.

Dakle kao što vidimo, dosta slična zakonska rešenja kao i u Republici Srbiji. Razlika koju primećujemo ogleda se u nešto blažim propisanim sank-cijama u zakonodavstvu Bosne i Hercegovine.

Prema Krivičnom zakoniku Republike Makedonije24 u članu 274-b pro-pisano je krivično delo izrade i zloupotrebe platnih kartica. Pomenuto krivično

23 Krivični zakon Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik BIH, br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10 i 47/14.

24 Krivičen zakonik na Republika Makedonija, Služben vesnik na Republika Makedonija, br. 37/96, 80/99, 4/02, 43/03, 19/04, 81/05, 60/06, 73/06, 7/08, 139/08, 114/09, 51/11, 135/11, 185/2011, 42/2012, 166/2012, 55/13, 82/13, 14/14, 27/14, 28/14, 115/14, 132/14, 160/14, 199/14, isp. 41/14.

71

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

delo se nalazi u grupi krivičnih dela protiv javnih finansija, platnog prometa i privrede.

U stavu 1 je propisano da svako lice koje napravi lažnu platnu karticu sa namerom da je upotrebi kao pravu, ili poseduje karticu sa takvom namerom, ili je daje drugoj osobi na upotrebu, kao i osoba koja koristi lažnu platnu kar-ticu kao pravu, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.

Stav 2 propisuje da će se kaznom iz stava jedan kazniti lice koje pribavi bankovne podatke o pravim platnim karticama i podatke o vlasnicima tih plat-nih kartica, u nameri da ih koristi za izradu i korišćenje lažnih platnih kartica, ili daje podatke dobijene na takav način drugoj osobi sa takvom namerom.

Stav 3 propisuje da ukoliko učinilac iz stava 1 ovog člana stekne zna-čajnu (veću) imovinsku korist, biće kažnjen zatvorskom kaznom od jedne do osam godina.

Ako je krivično delo iz stavova 1, 2, 3 ovog člana učinjeno od strane pripadnika grupe, bande ili druge zločinačke organizacije, učiniocu/ima će se izreći kazna zatvora od najmanje četiri godine.

Stav 5 propisuje ako krivično delo iz ovog člana učini pravno lice, kazni-će se novčanom kaznom.

U poređenju sa KZ-om RS mogu se zapaziti dosta slična zakonska reše-nja. Određene razlike se ogledaju u činjenici da Krivični zakonik Republike Makedonije u posebnom stavu propisuje da će se sa najmanje četiri godine zatvora kazniti učinioci u slučaju da je predmetno krivično delo izvršeno od strane grupe, bande ili neke druge zločinačke organizacije. Ovo je na neki način i razumljivo jer je reč o krivičnom delu koje se najčešće vrši od strane određene grupe, bande ili kriminalne organizacije gde svako ima svoje zadu-ženje i gde su uloge i poslovi precizno podeljeni.

Takođe Krivični zakonik Makedonije propisuje u odnosu na KZ RS u posebnom stavu i kažnjavanje pravnih lica gde navodi da će ona biti kažnjena novčanom kaznom.

Zaključak

Poslednjih godina svedoci smo najznačajnijih promena u oblasti platnog prometa, tj. uvođenja različitih oblika bezgotovinskog plaćanja, od kojih je posebno izraženo korišćenje platnih kartica kao sredstva plaćanja. Takođe, platne kartice u sve većoj meri, osim funkcije sredstva plaćanja, preuzimaju i funkciju kreditiranja. Shodno tome, sa rastom primene „plastičnog novca“ u strukturi plaćanja, povećava se i broj falsifikata i zloupotreba platnih kartica.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

72

Analizirajući krivičnopravni okvir falsifikovanja i zloupotrebe platnih kartica kako u Srbiji tako i u državama Zapadnog Balkana, mišljenja smo da postoji adekvatan zakonski okvir. Međutim za efikasnu zaštitu i suzbijanje ovog vida kriminaliteta nije dovoljan adekvatan krivičnopravni okvir, već je neophodno pre svaga podići svest kod korisnika platnih kartica o neophodno-sti poznavanja određenih vidova zaštite sa jedne strane, dok je sa druge strane neophodno raditi i na edukaciji policijskih i pravosudnih organa, s obzirom da se radi o specifičnoj vrsti kriminala kod kojeg se koriste različita tehnička i tehnološka znanja.

Potrebno je da pravosudni i policijski organi budu u korak sa tehničkim i tehnološkim znanjima koja poseduju i kriminalci iz ove oblasti, jer bez ovoga mogućnost otkrivanja i suzbijanja ovog vida kriminaliteta teško da je moguća.

Na kraju, istakli bismo i određene nologičnosti koje se nalaze u KZ-u a odnose se na zaprećenu kaznu u slučaju krivičnog dela falsifikovanja novca u poređenju sa krivičnim delom zloupotrebe i falsifikovanja platnih kartica. Naime, u situaciji u kojoj je učinilac upotrebom platne kartice pribavio pro-tivpravnu imovinsku korist koja prelazi milion i petsto hiljada dinara kazniće se kaznom zatvora od dve do dvanaest godina, dok će se lice koje je pribavilo istu imovinsku korist koja prelazi milion i petsto hiljada dinara falsifikova-njem novca kazniti zatvorom od pet do petnaest godina. Ista situacija je i kod pribavljanja, nabavljanja i davanja drugom sredstava za falsifikovanje gde je veća zaprećena kazna kod pribavljanja, nabavljanja i davanja drugom sredstava za falsifikovanje novca nego kod pribavljanja, nabavljanja i davanja drugom sredstava za falsifikovanje platnih kartica. Naime, ovakvo zakonsko rešenje i nema svoju adekvatnu osnovu imajući u vidu ulogu platnih kartica u platnom prometu koja je danas u najmanju ruku izjednačena sa upotrebom gotovog novca.

73

Krivično delo falsifiKovanja i zloupotrebe platnih Kartica u zaKonodavstvu.....

Stefan BabovićTeaching assistant, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary in Novi Sad, The University of Business Academy in Novi Sad

CRIMINAL ACT OF FORGERY AND ABUSES OF CREDIT CARDS IN REPUBLIC OF SERBIA AND THE WESTERN BALKANS COUNTRIES

A b s t r a c t

Due to the enormous technical and technological progress we have been faced for over the past twenty years, there is also an increasing use and application of various cashless payments in the payment system, which is, among the other things, realized by the usage of payment cards. Like every novelty accompanying the modern society, payment cards have also attracted a great attention in recent times and they have greatly been used when performing various financial transactions. Of course, along with the increased application of payment cards and the use of electronic banking services on the one hand, we have a huge abuse of them for criminal pur-poses, on the other hand. Accordingly, in this paper, the author will analyze the forgery and abuse of credit cards, both in domestic legislation and the legislation of the Western Balkans Countries.

Keywords: credit cards, cashless payment, forgery, misuse

Literatura:

1. Claussen Carsten Peter, Bank – und Borsenrecht fur Studium und Praxis, 3. Auflage, 2003, Munchen

2. Ivanović, R., A. (2011). Falsifikovanje i zloupotreba platnih kartica, Perjanik - časopis za teoriju i praksu u oblasti kriminalistike, bezbijed-nosti, kriminologije i prava, 9(26), str. 4-18

3. Janković, S. (2011). Falsifikovanje platnih kartica kao pojavni oblik kompjuterskog kriminaliteta, Bezbednost, 53(1) str. 176-188.

PRAVO – teorija i praksa Broj 7–9 / 2015

74

4. Kazneni zakon Republike Hrvatske, Narodne novine RH, broj 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01, 111/03, 190/03, 105/04, 84/05, 71/06, 110/07, 152/08, 57/11, 77/11, 125/11, 143/12

5. Kovačević M. S., Đurović M., S. ( 2014). Elektronsko bankarstvo, Pravo - teorija i praksa, 31(1-3), str. 29-39

6. Kresoja, M. (2010). Kriminalistička zaštita platnih kartica u bankarskom poslovanju. Pravo-teorija i praksa, 27(1-2), str. 43-63

7. Krivičen zakonik na Republika Makedonija, Služben vesnik na RM, br. 37/96, 80/99, 4/02, 43/03, 19/04, 81/05, 60/06, 73/06, 7/08, 139/08, 114/09, 51/11, 135/11, 185/2011, 42/2012, 166/2012, 55/13, 82/13, 14/14, 27/14, 28/14, 115/14, 132/14, 160/14, 199/14, isp. 41/14

8. Krivični zakon Bosne i Hercegovine, Službeni glasnik BIH, br. 3/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 8/10 i 47/14

9. Krivični zakonik Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 85/05, 88/05 – ispr., 107/05 – ispr., 72/09 i 111/09 i 121/12, 104/13, 108/14.

10. Krivični zakonik Republike Crne Gore, Službeni list RCG, br. 70/04, 13/04, 47/06, 40/08, 25/10, 73/10, 32/11, 64/11, 40/13 i 56/13

11. Marković, M., (2007). Odnos banke i korisnika u slučaju zloupotrebe platnih kartica, Pravni život: časopis za pravnu teoriju i praksu, tematski broj „Pravo i sloboda“, 56(13), str. 217-238

12. Matijašević, J. (2013). Krivičnopravna regulativa računarskog kriminali-teta, Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe u Novom Sadu.

13. Mrvić-Petrović, N. (2010). Krivično pravo - posebni deo, Beograd, Pravni fakultet Univerziteta Union u Beogradu

14. Sikimić, D. et al. (2007). Platne kartice, edukacioni material za pred-stavnike policije i pravosuđa, Beograd, Privredna komora Srbije

15. Stojanović, Z. (2012). Komentar Krivičnog zakonika, četvrto izmenjeno i dopunjeno izdanje, Beograd, Službeni glasnik

16. Urošević, V., Uljanov, S. (2010). Uticaj karderskih foruma na ekspanziju i globalizaciju zloupotrebe platnih kartica na internetu. Žurnal za krimi-nalistiku i pravo, 15(2), str. 13-24.

75

UPUTSTVO AUTORIMAZA PISANJE I PRIPREMANJE RUKOPISA

Uređivački odbor časopisa „Pravo – teorija i praksa” moli saradnike da tekstove za objavljivanje pišu u skladu sa sledećim uputstvom:

U časopisu se objavljuju radovi iz pravnih ekonomskih i društvenih disci-plina. Pod terminom radovi podrazumevaju se: članci, prikazi, analize propisa, studentski radovi i drugi prilozi. Radovi se po pravilu dostavljaju u elektron-skom obliku na sledeću e-mail adresu: nenad@pravni-fakultet.info.

Svi radovi podležu recenziji. Svaki naučni rad ocenjuju bar dva recezenta po izboru redakcije. Redakcija ima pravo da prilagodi rad pravilma uređivanja časopisa.

Opšte informacije za pisanje rada:Radove pisati na srpskom ili engleskom jeziku. Koristiti vrednost 25 mm

za sve margine.Rad treba da bude napisan u tekst procesoru Microsoft Word, fontom

Times New Roman, veličine 12 pt, latinicom, prored 1,5. Obim rada može biti najviše do 12 stranica formata A4, uključujući tekst, tabele, slike, grafikone, literaturu i ostale priloge.

Na naslovnoj strani članak treba da sadrži naslov rada na srpskom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku, veličine 14 pt, Bold. Zatim razmak, pa na-vesti ime i prezime autora, titulu, afilijaciju (mesto zaposlenja), e-mail adresu i kontakt telefon, veličine 12 pt. Zatim razmak, pa napisati apstrakt, dužine do 250 reči, na srpskom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku, veličine 12 pt. Ključne reči se navode nakon jednog reda razmaka ispod apstrakta, na srp-skom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku. Treba da ih bude maksimalno pet, veličine 12 pt, Italic. Zatim razmak, dva reda pa sledi tekst rada.

Radove pisati jezgrovito, razumljivim stilom i logičkim redom koji, po pravilu, uključuje: uvodni deo, razradu teme i zaključak. Veličina slova za osnovni tekst je 12 pt. Naslovi i podnaslovi u tekstu 12 pt, Bold.

Za pisanje referenci koristiti APA (Priručnik za publikovanje, Američko psihološko društvo) međunarodni standard za pisanje referenci s tim što smo zadržali citiranje u fusnotama. Napomene tj. fusnote mogu sadržati dopunska objašnjenja ili komentare koji su u vezi sa tekstom. Fusnote se pišu u fontu 10 pt.

Primeri kako da citirate određenu vrstu izvora koje koristite:1. Primer ukoliko citirate monografiju:a. Carić, S., (2007). Bankarski poslovi i hartije od vrednosti, Novi Sad,

Privredna akademija, str. 48

76

2. Ukoliko monografija ima više od tri autora:a. Carić, S. et al., (2000). Međunarodno poslovno pravo, Novi Sad, Centar

za privredni consulting, str. 56

3. Primer ukoliko citirate članak iz časopisa:a. Ignjatović, A., (2009). Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema

maloletnicima. Pravo – teorija i praksa 26 (7-8), str. 78

4. Primer ukoliko citirate rad iz Zbornika radova:a. Radovanov, A., (2004). Značaj sudske prakse pri odmeravanju pravič-

ne novčane naknade nematerijalne štete u: Aleksandar K. Filipović, et al. (urednik) Naknada štete i ugovor o osiguranju – zbornik radova sa savetovanja, Zlatibor, Novi Sad Privredna akademija str. 150

5. Primeri ukoliko citirate izvor sa Interneta:a. Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj (2009, Jul 10). Lista časopi-

sa za društvene nauke. Preuzeto sa: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com_content&task=view&id =930&Itemid

b. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. i Krinulović, O. (2008). Citatne baze podataka Web of Science, Scopus, Google Scholar, Kurs B 2/08 [Power Point prezentacija], (2009. Novembar 14) Preuzeto sa: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

c. Ceon. (Bibliometrijski pokazatelji učinka časopisa. (2009, Novem bar 14). Pre uze to sa: http://ceon.rs/index.php?option=com_content&task=-view&id= 84&Itemi d = 896

d. Pravo, u Wikipediji (2009, Avgust 22). Preuzeto sa: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

6. Primeri ukoliko citirate Zakona. Zakon o obligacionim odnosima, Službeni list SRJ, br. 31/93;b. Ukoliko preciznije citirate: Zakon o obligacionim odnosima, Službeni

list SRJ, br. 31/93, član 18. stav 2.

7. Ukoliko ponavljate citirane reference – primeri:a. Ukoliko u radu citirate samo jedan tekst određenog autora, kada prvi

put citirate pišete kompletnu referencu a svaki sledeći put dovoljno je: Carić, S. op. cit. str. 77

b. Ukoliko više puta citirate različite tekstove istog autora, kada prvi put citirate pišete kompletnu referencu a svaki sledeći put dovoljno je: Kokolj, M., Prekršajno pravo, str. 98 ili Kokolj, M., Krivično procesno pravo, str. 69

77

8. Citiranje teksta na istoj stranici kao i u prethodnoj fusnoti:a. Ukoliko citirate tekst iz istog izvora i sa iste stranice kao i u prethodnoj

fusnoti: Ibid.b. Ukoliko citirate tekst iz istog izvora ali sa različitih stranica kao i u

prethodnoj fusnoti: Ibid., 25Na kraju svakog naučnog čanka obavezno je napisati Literaturu odnosno,

spisak korišćenih, odnosno citiranih referenci po abecednom redu.

Literatura

1. Carić, S., (2007). Bankarski poslovi i hartije od vrednosti, Novi Sad, Privredna akademija

2. Carić, S. et al. (2000). Međunarodno poslovno pravo, Novi Sad, Centar za privredni consulting

3. Ceon. Bibliometrijski pokazatelji ucinka casopisa. (2009, Novembar 14). Preuzeto sa: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task = view&-id = 84&Itemid=896

4. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. i Krinulović, O., (2008). Citatne baze podataka Web of Science, Scopus, Google Scholar, Kurs B 2/08 [Pouer Point prezentacija], (2009. Novembar 14) Preuzeto sa: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

5. Ignjatović, A., (2009). Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema maloletnicima. Pravo – teorija ipraksa 26 (7-8), str. 76-92

6. Pravo, u Wikipediji (2009, Avgust 22). Preuzeto sa: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

7. Radovanov, A., (2004). Značaj sudske prakse pri odmeravanju pravične novčane naknade nematerijalne štete u: Aleksandar K. Filipović, et al. (urednik), Naknada štete i ugovor o osiguranju – zbornik radova sa save-tovanja, Zlatibor, Novi Sad Privredna akademija str. 139-154

8. Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj (2009, Jul 10). Lista časopi-sa za društvene nauke. Preuzeto sa: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task=view&id=930& Itemid

9. Zakon o obligacionim odnosima, Službeni list SRJ, br. 31/93

78

THE INSTRUCTION TO THE AUTHORSFOR WRITING AND PREPARING MANUSCRIPTS

The editorial board of the „Law – theory and praxis” magazine asks its associates to write their texts to be published according to the following instruction:

In the magazine there are being published the pieces of work referring to legal, economic and social disciplines. Under the term pieces of work we mean the following: articles, reviews, the analyses of regulations, students` papers and other additional texts. The pieces of work are as a rule being sent in an electronic form to the following e-mail address: nenad@pravni-fakultet.info or marijana.dukic.mijatovic@gmail.com

All pieces of work must submit the criticism. Each scientific paper is judged by at least two critics according to the choice of the editorial board. The editorial board has the right to adjust the paper work to the editorial rules of the magazine.

General information about writing the paper work:Pieces of work should be written in Serbian or English. One should use

the value of 25mm for all margins.The piece of work should be written in the Microsoft Word text proce-

ssor, Times New Roman font of the value of 12 pt, in Latin letters, with a spa-cing of 1,5. The range of the paper work can be of 12 pages at most in an A4 format including a text, tables, pictures, graphs, literature and other additional material.

The title-page of an article should contain the title of the paper work in Serbian, and below it there should be the same thing in English of the value of 14 pt, Bold. Then comes a spacing, the author`s name and surname after it, his/her title, affiliation (the working place), the e-mail address and contact phone of the value of 12 pt. After that there is a spacing, and then there should be written an abstract of the length to 250 words in Serbian, and in English below it, of the value of 12 pt. Key words are stated after one line of a spacing below the abstract written in Serbian, and in English below it. There should maximally be five of them, of the value of 12 pt, Italic. Then comes a two-line spacing and the text of the work.

Pieces of work should be written concisely and intelligibly in a logical order which, according to the rule, includes the following: an introduction, the working out of the topic and a conclusion. The letters of the basic text should be of the value of 12 pt. Titles and subtitles in the text should be of the value of 12 pt, Bold.

79

One should use the APA (The hand book for publishing, the American psychological association) for writing references as an international standard for writing references including the fact that we have kept citing in footnotes. Remarks, namely footnotes, may contain additional explanations or comments referring to the text. Footnotes are written in a font of 10 pt.

There are some examples how to cite a certain source you have used:1. There is an example of citing a monograph:a. Carić, S., (2007). Banking business and papers, Novi Sad, The Business

Academy, p. 48

2. If a monograph has more than three authors:a. Carić, S. et al., (2000). International Business Law, Novi Sad, The

Centre for Business Consulting, p. 56

3. There is an example of citing a magazine article:a. Ignjatović, A., (2009). Specific qualities of realization of criminal sanc-

tions referring to minors. The Law – theory and praxis 26 (7–8), p. 78.

4. There is an example of citing some paper work from the Anthology of paper works:

a. Radovanov, A., (2004). The importance of the court praxis while de-fining the right financial compensation of non-material damage in: Aleksandar K. Filipović, et al. (an editor) Damage compensation and the insurance contract – the anthology of paper works from the sympo-sium, Zlatibor, Novi Sad, The Business Academy, p. 150

5. There are some examples of citing a certain source from the Internet:

a. The Ministry of Science and Technological Development (2009, 10th July). The list of social sciences magazines. Taken from: http://www.na-uka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task= view&id=930& Itemid

b. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. and Krinulović O. (2008). Citing bases of information of Web of Science, Scopus, Google Scholar, Course B 2/08 (The Power Point presentation), (2009, 14th November). Taken from: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

c. Ceon. (Bibliometrical indicators of effects made by magazines. 2009, 14th November). Taken from: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task=view&id=84&Itemid=896

d. Law, in Wikipedia (2009, 22nd August). Taken from: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

80

6. There are some examples if you like to cite some Act:a. The Act of Contract, The Official Gazette of Federal Republic of

Yugoslavia, no. 31/93;b. If you like to be more precise in citing: The Act of Contract, The

Official Gazette of Federal Republic of Yugoslavia, no. 31/93, article 18, section 2.

7. There are some examples of repeating already cited references:a. If you cite only one text of a certain author in your paper work, you

should write a completed reference when citing for the first time. Every other time it is enough to write: Carić S. op. cit. p. 77

b. If you cite different texts of the same author several times, you should write a completed reference when citing for the first time. Every other time it is enough to write: Kokolj, M., Law of Delict, p. 98 or Kokolj, M., Criminal-Procedural Law, p. 69

8. Citing of the text on the same page being already mentioned in the previous footnote:

a. If you cite a text from the same source and the same page being already mentioned in the previous footnote, you should write: Ibid.

b. If you cite a text from the same source, but from different pages alre-ady mentioned in the previous footnote, you should write: Ibid., 25

At the end of each scientific article it is necessary to write Literature, namely, a list of the used or cited references according to an alphabetical order.

Literature

1. Carić, S., (2007). Banking business and papers, Novi Sad, The Business Academy

2. Carić, S. et al., (2000). International Business Law, Novi Sad, The Centre for Business Consulting

3. Ceon. Bibliometrical indicators of effects made by magazines. (2009, 14th November). Taken from: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task=view&id=84&Itemid=896

4. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. and Krinulović, O., (2008). Citing ba-ses of information of Web of Science, Scopus, Google Scholar, Course B 2/08 (The Power Point presentation), (2009, 14th November). Taken from: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

81

5. Ignjatović, A., (2009). Specific qualities of realization of criminal sancti-ons referring to minors. The Law – theory and praxis 26 (7–8), ps. 76–92

6. Law, in Wikipedia (2009, 22nd August). Taken from: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

7. Radovanov, A., (2004). The importance of the court praxis while defining the right financial compensation of non-material damage in: Aleksandar K. Filipović, et al. (an editor) Damage compensation and the insurance contract – the anthology of paper works from the symposium, Zlatibor, Novi Sad, The Business Academy, ps. 139–154

8. The Ministry of Science and Technological Development (2009, 10th July). The list of social sciences magazines. Taken from: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task=view&id=930&Itemid

9. The Act of Contract, The Official Gazette of Federal Republic of Yugoslavia, no. 31/93