Terug naar de bron Een onderzoek naar het transactieproces tussen journalisten en allochtone

bronnen in de berichtgeving over Culemborg

Bron: The News Manual

L.W. Kuiper Vrije Universiteit Holterweg 36 Faculteit der Letteren 7245 SC Laren Master Journalistiek Tel: 0653735655 Studentnummer: 1799452 E-mailadres: l.w.kuiper@student.vu.nl Begeleider: Anita van Hoof, Faculteit der Sociale Wetenschappen (afdeling Communicatiewetenschap) Tweede lezer: Luuk Lagerwerf, Faculteit der Letteren (afdeling Taal en communicatie) Augustus 2010

Ik verklaar hierbij dat deze scriptie een oorspronkelijk werkstuk is, dat uitsluitend door mij vervaardigd is. Als ik informatie en ideeën aan andere bronnen heb ontleend, heb ik hiervan expliciet melding gemaakt in de tekst en de noten.

(plaats, datum) (handtekening)

2

Inhoudsopgave 1. Inleiding .............................................................................................................................................. 5

1.1 Berichtgeving over de rellen in Culemborg ............................................................................. 5 1.2 Probleemstelling .................................................................................................................. 6

2. Theorie ................................................................................................................................................ 8 2.1 Berichtgeving over allochtonen.............................................................................................. 8 2.2 Effecten op het publiek ....................................................................................................... 10

2.2.1 Cultivatietheorie .......................................................................................................... 11 2.2.2 Cultivatie door dagbladen ............................................................................................ 12

2.3 Verklaringen voor berichtgeving .......................................................................................... 14 2.3.1 Routines en tijdsdruk ................................................................................................... 14 2.3.2 Samenstelling van redacties......................................................................................... 15 2.3.3 Subjectiviteit onder journalisten .................................................................................... 16 2.3.4 Brongebruik ................................................................................................................ 17

2.4 Conclusie .......................................................................................................................... 18 3. Methode ............................................................................................................................................ 22

3.1 Inhoudsanalyse ................................................................................................................. 23 3.1.1 Codering op artikelniveau ............................................................................................ 23 3.1.2 Codering op bronniveau............................................................................................... 24 3.1.3 Analyse van berichtgeving ........................................................................................... 26

3.2 Diepte-interviews ............................................................................................................... 26 3.2.1 Operationalisering ....................................................................................................... 28 3.2.2 Codering van interviews............................................................................................... 29 3.2.3 Analyse van interviews ................................................................................................ 30

3.3 Betrouwbaarheid en validiteit .............................................................................................. 31 4. Resultaten......................................................................................................................................... 32

4.1 Inhoudsanalyse ................................................................................................................. 32 4.1.1 Journalist als zelfbron .................................................................................................. 34 4.1.2 Genres ....................................................................................................................... 36 4.1.3 Persbureauartikelen .................................................................................................... 36 4.1.4 Bronkenmerken........................................................................................................... 37 4.1.5 Anonieme bronnen ...................................................................................................... 39 4.1.6 Relatie tot het gebeurde............................................................................................... 39 4.1.7 Soort bronzinnen......................................................................................................... 40 4.1.8 Toon van bronzinnen ................................................................................................... 41 4.1.9 Verschillen tussen dagbladen ....................................................................................... 42

4.2 Diepte-interviews ............................................................................................................... 47 4.2.1 Redacties en werkwijze ............................................................................................... 48 4.2.2 Voorbereiding van bronnen en journalisten .................................................................... 49 4.2.3 Inzage voor publicatie.................................................................................................. 49 4.2.4 Contact tussen bronnen en journalisten......................................................................... 51 4.2.5 Standaard werkwijze van journalisten............................................................................ 52 4.2.6 Mening over hoor en wederhoor ................................................................................... 53 4.2.7 Doelen ....................................................................................................................... 54 4.2.8 Mening over artikel ...................................................................................................... 56 4.2.9 Spanning en tijdsdruk .................................................................................................. 57 4.2.10 Mening over samenwerking........................................................................................ 58 4.2.11 Mening over media algemeen..................................................................................... 60

5. Conclusie en discussie ................................................................................................................... 62

3

5.1 Beantwoording deelvraag 1 ................................................................................................ 62 5.2 Beantwoording deelvraag 2 ................................................................................................ 62 5.3 Beantwoording deelvraag 3 ................................................................................................ 65 5.4 Beantwoording hoofdvraag ................................................................................................. 67 5.5 Betekenis voor de journalistieke praktijk ............................................................................... 70 5.6 Aanbeveling voor vervolgonderzoek .................................................................................... 73

Bibliografie ........................................................................................................................................... 76 Bijlagen ................................................................................................................................................. 78

A: Codeboek (Inhoudsanalyse) ................................................................................................. 78 B: Vragenlijst bronnen.............................................................................................................. 82 C: Vragenlijst journalisten......................................................................................................... 84

4

1. Inleiding “Waarom moet ik mij elke keer weer verantwoorden wanneer Marokkaanse Nederlanders slecht in het nieuws komen? Beoordeel mij op mijn eigen gedrag.”

Tofik Dibi- Tweede Kamerlid GroenLinks Bron: NRC.nl

Met deze uitspraak op de opiniepagina van het NRC Handelsblad staat Tofik Dibi niet alleen. Al lange

tijd is de afspiegeling van etnische minderheden in de media onderwerp van gesprek. Zeker in een

multicultureel land als Nederland. Onderzoek wijst veelal uit dat allochtonen zich niet gerepresenteerd

voelen in de media en niet tevreden zijn over de woordvoerders van ‘hun groep’. Ook als journalisten

zijn allochtonen nog steeds sterk in de minderheid op redacties. Ondertussen lijkt de beeldvorming rond

allochtonen te verslechteren en de sfeer in Nederland te verharden. Uit onderzoek van Vliegenthart

(2007) blijkt dat negatieve framing van etnische minderheden in media en politiek in relatie staat met

steun voor anti-immigratiepartijen. Met de winst van Geert Wilders’ Partij voor de Vrijheid (PVV) bij de

kabinetsverkiezingen van 9 juni 2010 in het achterhoofd, blijft de weergave van allochtonen in het

nieuws dus interessant.

Er is dan ook al veel onderzoek gedaan naar media en etnische minderheden. Wat daarin

echter lijkt te ontbreken is een kritische blik op het ontstaan van nieuws, op de relatie tussen bron en

journalist. Vaak worden het journalistieke product en de effecten hiervan op lezers bekeken, maar niet

zozeer hoe het product tot stand is gekomen. Rijst dus de vraag hoe de relatie tussen allochtone bron

en journalist tot stand komt, als deze tot stand komt, en of beide partijen tevreden zijn over het resultaat.

Als veel minderheden ontevreden zijn over de beeldvorming in de media, voorspelt dit dat vooral

autochtone bronnen en journalisten de inhoud van de berichtgeving bepalen en allochtone bronnen

slechts een ondergeschikte rol spelen (als ze al worden benaderd). Dit onderzoek probeert daarom

knelpunten in het transactieproces tussen allochtone bronnen en journalisten bloot te leggen.

1.1 Berichtgeving over de rellen in Culemborg Om te achterhalen hoe het transactieproces tussen journalisten en allochtone bronnen verloopt, wordt

toegespitst op één casus, namelijk de berichtgeving over conflicten in Culemborg. In 2004 namen

spanningen tussen Molukse en Marokkaanse Nederlanders in de Culemborgse wijk Terwijde toe, met

brandstichting, vernieling en intimidaties tot gevolg. Onderzocht zal worden hoe het transactieproces

verliep tussen bronnen en journalisten in de krantenberichtgeving over deze conflicten. Door dit

onderwerp als casus te nemen kunnen niet één etnische minderheid, maar twee groepen minderheden

onderzocht worden, in relatie tot elkaar en tot journalisten en autochtone bronnen. Door middel van

5

diepte-interviews met bronnen en journalisten wordt bekeken hoe artikelen tot stand zijn gekomen en

hoe beide partijen denken over de samenwerking en het resultaat. Daarnaast wordt een korte

inhoudsanalyse van de krantenberichtgeving over de conflicten uit de maand januari 2010 uitgevoerd.

Hieruit zal blijken óf allochtone bronnen zijn aangehaald en zo ja, hoe vaak en hoe zij worden

gepresenteerd.

Uit vorig onderzoek blijkt dat allochtonen nauwelijks aan het woord komen in de media, zelfs

niet bij onderwerpen die met etnische minderheden te maken hebben (Ter Wal et al., 2005). Daarnaast

blijkt uit onderzoek van d'Haenens en Bink (2006) dat islamitische bronnen vaak alleen genoemd

worden en nauwelijks geparafraseerd of geciteerd. Ook bij deze casus zou het dus zo kunnen zijn dat

de berichtgeving meer óver Moluks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse betrokkenen gaat dan

dat zij zelf aan het woord worden gelaten en dat de weinige allochtone bronnen nergens worden

geparafraseerd of geciteerd. Verder doet eerder onderzoek vermoeden dat er vooral 'gewone mensen'

en jongeren zijn aangehaald en weinig allochtone deskundigen (Ter Wal et al., 2005, Vergeer, 2000).

Naar verwachting zullen zij vooral voorkomen in de rol van dader en autochtonen in de rol van

slachtoffer (Leurdijk, 1999). Aangezien met name Marokkaans-Nederlandse moslims negatief in het

nieuws komen, is de voorspelling dat zij in de berichtgeving over Culemborg het vaakst als dader

worden bestempeld en dat hun uitspraken veelal negatief worden ingekaderd (Bink en Serkei, 2009).

De interviews kunnen dieper inzicht geven in de meningen, doelen en beweegredenen van

journalisten en bronnen. De journalisten zouden bijvoorbeeld kunnen aangeven dat zij onder grote

tijdsdruk staan en dat allochtone bronnen zich niet zichtbaar en toegankelijk genoeg opstellen, zoals

ook Bink en Serkei (2009) concluderen. Wellicht was er te weinig tijd om daadwerkelijk ter plaatse te

zijn en de juiste bronnen te vinden. Bij de allochtone bronnen waarmee uiteindelijk samengewerkt is,

kan duidelijk worden hoe dit transactieproces is verlopen en wat er eventueel verbeterd kan worden. Zo

zouden bronnen bijvoorbeeld ontevreden kunnen zijn over de vragen die zijn gesteld. Zoals Gibbs &

Warrhover (2002) aangeven vloeien deze voort uit de persoonlijke interpretatie van de gebeurtenis door

de journalist. Hopelijk zal dit onderzoek met een nog breder perspectief duidelijk maken wat er moet

veranderen of juist blijven, om een goede berichtgeving voor zowel autochtonen als allochtonen

mogelijk te maken.

1.2 Probleemstelling Bovenstaande vragen zijn gevangen in één centrale probleemstelling, namelijk:

Hoe verliep het transactieproces tussen bronnen en journalisten in de krantenberichtgeving over conflicten in Culemborg?

6

Om stap voor stap een antwoord te kunnen formuleren op deze onderzoeksvraag moeten eerst

achtereenvolgens de volgende drie deelvragen worden beantwoord:

1) Welke bronnen zijn aangehaald en hoe worden zij gepresenteerd? 2) Hoe verliep het productieproces? 3) Zijn er verschillen in berichtgeving tussen journalisten of dagbladen?

De beantwoording van deze deelvragen en onderzoeksvraag kan, zoals gezegd, bijdragen aan een

beter inzicht in de beperkingen en mogelijkheden van berichtgeving over minderheden. Het geeft inzicht

in de mogelijkheden en moeilijkheden die journalisten en bronnen ervaren bij berichtgeving en in de

keuzes die zij daarvoor maken. Doordat het onderzoek inzicht kan bieden in praktijk van alledag, hopen

wij ook praktijkgerelateerde adviezen te kunnen formuleren voor een berichtgeving over en

beeldvorming van allochtonen in nieuwsmedia. De grotendeels ‘witte’ media berichten over groepen

waar zij zelf niet toebehoren (Shadid, 2009, Bink & Serkei, 2009). Allochtone bronnen komen hierdoor

relatief weinig voor en als ze in het nieuws komen is dat veelal in een negatief daglicht. Dit leidt tot

onderrepresentatie en ontevredenheid. Wanneer allochtonen hun eigen standpunten blijven missen in

de media valt te verwachten dat ze zich steeds meer buitengesloten voelen. Dit kan tot gevolg hebben

dat zij het Nederlandse nieuws niet of nauwelijks meer volgen en dat de behoefte aan media uit het

herkomstland blijft bestaan. Dit is niet bevorderlijk voor de integratie.

Veel van het tot nu toe gedane onderzoek naar media en allochtonen is kwantitatief (hoe vaak

allochtonen aangehaald worden als bron) of gaat alleen in op framing in media en het politieke debat,

het effect van berichtgeving over etnische minderheden op attituden van lezers en het mediagebruik

van allochtonen zelf. Dit kwalitatieve onderzoek vormt een aanvulling op deze kennis, door zich

specifiek te richten op zowel bronnen als journalisten. De nadruk ligt daarmee op de tweede deelvraag,

betreffende het verloop van het journalistieke productieproces. Een uitgebreide beschrijving van eerder

onderzoek omtrent bronnen, etnische minderheden en media is te lezen in het hoofdstuk ‘Theoretisch

kader’. Hoofdstuk drie omvat vervolgens de methode van onderzoek en meer informatie over de

gebruikte data. De resultaten van de inhoudsanalyse en diepte-interviews worden in hoofdstuk vier

uiteengezet, alsmede geanalyseerd. Onder ‘Conclusie en discussie’ wordt tenslotte een concreet

antwoord geformuleerd op hoofd- en deelvragen en wordt teruggeblikt op de theorie uit hoofdstuk twee.

Ook wordt de betekenis van dit onderzoek voor de journalistieke praktijk besproken en een aanbeveling

gedaan voor vervolgonderzoek.

7

2. Theorie Zoals al kort vermeld in de inleiding is er veel onderzoek gedaan naar media en etnische minderheden.

Dit onderzoek tracht hier een aanvulling op te zijn. De uitgevoerde inhoudsanalyse en diepte-interviews

zijn daarom gebaseerd op uitkomsten van eerder onderzoek. Deze uitkomsten zullen in dit hoofdstuk

besproken worden. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod; de

mediaberichtgeving over allochtonen, de effecten hiervan op het publiek en de achterliggende

oorzaken. Tot slot wordt deze theorie gekoppeld aan het eigen onderzoek.

2.1 Berichtgeving over allochtonen Eerder onderzoek naar media en etnische minderheden in Nederland gaat vaak over Marokkanen in het

bijzonder. Marokkanen en daarbij ook de islam, staan tegenwoordig in een grotendeels negatief

daglicht. Dit is geen nieuw fenomeen. In Nederland wordt sinds de jaren vijftig steeds een andere

bevolkingsgroep als problematisch beschouwd. Zo waren het eerst mensen uit ‘asociale milieus’ en

vervolgens woonwagenbewoners, Molukkers, Surinamers en Antillianen (Leurdijk, 1999). Gibbs en

Warhover (2002) geven hier een verklaring voor. Mensen neigen van nature naar hun eigen ras, sekse,

generatie en locatie. Dit resulteert in een grote solidariteit voor de eigen groep. Voor deze eigen groep

wil men de meeste winst behalen, ook als dat ten koste gaat van de andere groep. Over de eigen ‘in-

group’ houden mensen er vaak een genuanceerde mening op na, terwijl zij zich generaliserend uitlaten

over de zogenaamde ‘out-group’ (Vergeer, 2000). Bij gevoelens van concurrentie of bedreiging,

bijvoorbeeld op het gebied van werk en huisvesting, kan solidariteit met gelijken uitmonden in

vooroordelen tegen of discriminatie van buitenstaanders.

Deze verklaring is ook toepasbaar op internationaal niveau. Vooral na de terroristische

aanslagen in de Verenigde staten, op elf september 2001, is de tolerantie voor allochtonen wereldwijd

afgenomen. In Nederland komen daar nog minstens twee ingrijpende gebeurtenissen bij, namelijk de

opkomst van politicus Pim Fortuyn tot zijn dood in 2002 en de moord op regisseur Theo van Gogh in

2004. Mede door dit soort gebeurtenissen heerst er een angst voor terroristische aanslagen en het

verlies van eigen waarden. Deze angst wordt gevoed door uitspraken van politici als Geert Wilders

(PVV), over de ‘islamisering’ van Nederland. Gedurende de jaren is er dan ook steeds meer, met name

negatieve, mediaberichtgeving gekomen over de multiculturele samenleving. Negatieve berichtgeving

gaat gepaard met steeds meer steun voor etnische discriminatie. Ook al voor de aanslagen op elf

september werd deze verschuiving waargenomen. Zo was in 1985 dertig procent van de Nederlanders

het eens met een beperking van immigratie en oneens met een gelijke behandeling van allochtonen op

de arbeidsmarkt. In 1994 was dit percentage gestegen tot veertig procent (Vergeer, 2000).

8

Autochtone Nederlanders hebben vaak een duidelijke mening over etnische minderheden,

terwijl ze maar weinig met deze bevolkingsgroepen in contact komen. Hun mening is voor een groot

deel gebaseerd op informatie uit de media (Koeman, Peeters & d‘Haenens, 2007). Deze media

berichten vanuit een grotendeels ‘blank perspectief’ (Leurdijk, 1999). Allochtonen, met name

Marokkaans-Nederlandse moslims, worden vaak in verband gebracht met negatieve gebeurtenissen en

onderwerpen (Bink & Serkei, 2009). Veelvoorkomende onderwerpen zijn onveiligheid, drugs, geweld,

werkloosheid, vrouwenonderdrukking, raciale spanningen, religieus fundamentalisme en achterstand

(d’Haenens, Van Summeren, Saeys & Koeman, 2004, Leurdijk, 1999, Vergeer, 2000, Devroe, 2004). Al

voor de aanslagen op elf september en de moorden op Fortuyn en Van Gogh, ging meer dan dertig

procent van de berichtgeving omtrent Marokkanen, Turken en Zuid-Amerikanen over criminaliteit

(Vergeer, 2000). De berichtgeving in de media bevat daarnaast vaak onzorgvuldige aantallen en feiten

en niet relevante vermeldingen van nationaliteit, geloof, cultuur, geboorteland of naam.

De berichtgeving wordt dus gekenmerkt door een bepaalde manier van ‘framing’. Dit is de wijze

van berichtgeving door bijvoorbeeld selectie, ordening, nadruk en het aanwijzen van oorzaken en

oplossingen. In de berichtgeving wordt vaak gesproken van ‘dé islam’, waarbij een brede variëteit aan

meningen onder moslims uitblijft (Bink & Serkei, 2009). Dit wordt door Shadid (2009) ook wel het

‘culturele-generaliseringsframe’ genoemd. Zo bestaat er bij journalisten een neiging om de eerste de

beste persoon om een mening te vragen, er vanuit te gaan dat deze bron over genoeg kennis beschikt

en deze mening representatief te achten voor de hele groep. De weinige allochtone bronnen die worden

benaderd worden verder vaak aangeduid als ‘moslim’, waarbij hun afkomst achterwege blijft (d‘Haenens

& Bink, 2006). Moslims in Nederland zijn echter afkomstig uit verschillende delen van de wereld en uit

verschillende sociale lagen met verschillende omgangscodes (Shadid, 1995). De moslimgemeenschap

heeft ook geen hiërarchische structuur, waardoor één moslim nooit de grote diversiteit kan weergeven.

Vaak wordt in de media slechts een onderscheid gemaakt tussen een ‘gematigde’ en een ‘extreme’

islam (Shadid, 2005). Ook ontbreekt meestal achtergrond- en contextinformatie (Bink & Serkei, 2009).

Binnen de media, waaronder de dagbladpers, komen minderheden zelf nauwelijks aan het

woord. Zelfs in verhalen die specifiek over etnische minderheden gaan komen autochtone bronnen

vaker voor. De weinige allochtonen die aan het woord worden gelaten zijn meestal ‘gewone mensen’ en

jongeren (Ter Wal et al., 2005). Daarbij komen etnische minderheden vooral voor in de rol van dader

van criminaliteit, slachtoffer van werkloosheid en veroorzaker van problemen. Uit onderzoek van

Leurdijk (1999) naar televisieberichtgeving over oude achterstandswijken, blijkt dat allochtone bronnen

niet zozeer konden vertellen over het dagelijks leven in de buurt, maar vooral moesten uitleggen

waarom ze nog geen Nederlands spraken, hoe ze op het criminele pad waren gekomen en of ze van

plan waren in Nederland te blijven. Autochtonen kwamen daarentegen in beeld als slachtoffers.

9

Autochtonen en allochtonen werden in de gehele berichtgeving niet in beeld gebracht met dezelfde

standpunten. Uit ander onderzoek blijkt ook dat allochtonen vooral gevraagd worden naar hun mening

over moslims en terrorisme (d’Haenens & Bink, 2006). Ook door de vraagstelling heeft de journalist dus

grotendeels de touwtjes in handen.

Uit onderzoek naar de berichtgeving over etnische minderheden in het Algemeen Dagblad

tussen 1998 en 2004, blijkt verder dat islamitische bronnen en actoren grotendeels alleen genoemd

werden en minder vaak geciteerd of geparafraseerd (d‘Haenens & Bink, 2006). De weinige gebruikte

uitspraken van allochtone bronnen worden, volgens onderzoek van Leurdijk (1999), ook vaak tussen

aanhalingstekens gezet. Vaker dan de uitspraken van autochtone, blanke bronnen. Journalisten lijken

dus te twijfelen aan de uitspraken van allochtonen, maar deze twijfel leidt niet tot het raadplegen van

meer bronnen uit deze groep. Op de vraagstelling en de bronpresentatie lijken allochtone bronnen dus

weinig invloed te kunnen uitoefenen, wat waarschijnlijk zijn weerslag heeft op hun bereidheid

journalisten te woord te staan.

2.2 Effecten op het publiek Uit de vorige paragraaf bleek dat etnische minderheden grotendeels onzichtbaar zijn in de media en

met name in verband gebracht worden met negatieve onderwerpen. Dit heeft ook invloed op het

mediapubliek. Allochtonen geven zelf aan dat ze de berichtgeving storend vinden en dat de positieve

kanten te weinig benadrukt worden (d‘Haenens et al., 2004). Drieënzestig procent van de moslims in

Nederland ervaart de berichtgeving over hen als negatief (Shadid, 2009). Zij voelen zich niet serieus

genomen en geloven dat de media een belangrijke rol spelen in de vooroordelen en negatieve ideeën

die er over hen bestaan (Devroe, 2004). Allochtone respondenten in onderzoek van Devroe (2004)

gaven ook aan bang te zijn dat hun uitspraken gepresenteerd zouden worden als de mening van de

hele etnische gemeenschap. Sommigen wilden wel als bron fungeren, mits zij niet over immigratie

gerelateerde onderwerpen hoefden te praten.

De berichtgeving heeft ook gevolgen voor het zelfbeeld van allochtonen. Wat mensen van

zichzelf vinden heeft voor een groot deel te maken met wat zij denken dat anderen van hen vinden

(Devroe 2004). Allochtonen voelen zich mede door de huidige berichtgeving geen onderdeel van de

samenleving, wat negatieve gevolgen heeft voor de sociale cohesie. Hoe minder mensen betrokken zijn

bij de media, hoe kleiner hun vertrouwen in de samenleving en de medemens. Er bestaat dan ook een

verband tussen de manier van berichtgeving over ‘nieuwe Nederlanders’ en hun sociale integratie

(Schelfhout & Verstraeten, 1998). Allochtonen leven vaak tussen twee culturen in, ook wel

‘transnationalisme’ genoemd. De media kunnen hier een brug tussen vormen. Door middel van media

kan contact ontstaan tussen allochtonen en autochtonen, wat integratie mogelijk maakt.

10

Integratie omvat in ieder geval de aspecten erkenning van verscheidenheid en het streven naar

gelijkwaardigheid (d’Haenens et al., 2004). Maar de hedendaagse media lijken zich deze doelen niet te

stellen. Zij dragen wellicht eerder bij aan de polarisering tussen bevolkingsgroepen. Zoals gezegd

worden allochtonen vaak aangewezen als veroorzakers van problemen en autochtonen als de

slachtoffers hiervan. Het ‘anders-zijn’ van moslims wordt veelal benadrukt (Bink & Serkei, 2009).

Hierdoor ontstaat een opdeling in ‘wij’ en ‘zij’. De 'Cultural Indicators-benadering' gaat er vanuit dat

media hiermee ook daadwerkelijk invloed hebben op de opvattingen over etnische minderheden. Deze

benadering ziet de samenleving als bestaande uit instituties, waaronder ook de media. Deze instituties

reiken niet alleen informatie aan, maar zorgen zelf ook voor beeldvorming. Zij hebben dus een sturende,

‘cultiverende’ werking op het publiek, door het vormen van attituden en voorkeuren. Hieronder wordt de

Cultivatietheorie verder toegelicht.

2.2.1 Cultivatietheorie De 'Cultural Indicators Theorie' bestaat uit drie onderdelen, namelijk de 'Institutional Process Analysis'

(IPA), de 'Message System Analysis' (MSA) en de 'Cultivation Analysis' (CA). Het eerste onderdeel, de

'IPA', vormt de bestudering van instituties die verantwoordelijk zijn voor mediaboodschappen. Dit zijn

bijvoorbeeld wetgeving en bestuurders, zoals de Mediawet en de Raad voor de Journalistiek. Maar niet

alleen zij stellen grenzen. Ook collega journalisten hebben een sturende factor (door hun mening en

status op de werkvloer), alsmede het publiek, concurrerende media en (financiële) begunstigers. De

'Message System Analysis' is een analyse van media-inhouden. De 'Cultivation Analysis' is binnen dit

onderzoek echter het meest van belang. Dit onderdeel gaat uit van een relatie tussen blootstelling aan

de media en de perceptie van en opvattingen over de werkelijkheid.

Binnen de 'CA' worden de objectieve realiteit, de symbolische realiteit en de subjectieve realiteit

onderscheiden. De objectieve realiteit is de objectieve wereld buiten het individu, welke zich presenteert

als feit. De symbolische realiteit is elke symbolische expressie van deze objectieve realiteit. Hieronder

vallen dus ook de media. De derde realiteit, de subjectieve realiteit, is die van het individu. Hierin komen

de symbolische en de objectieve realiteit samen in de vorm van denkbeelden en attituden over de

objectieve realiteit. De symbolische realiteit heeft daarin een mediërende rol. Kortom, de media kunnen

de mening van het publiek over de werkelijkheid sturen (Vergeer, 2000). In de volgende paragraaf wordt

het onderzoek naar cultivatie van Vergeer (2000) besproken. Tevens komt onderzoek van Vliegenthart

(2007) aan bod, welke de cultivatietheorie lijkt te ondersteunen.

11

2.2.2 Cultivatie door dagbladen Vergeer (2000) vindt de Cultivatietheorie niet geheel bevestigd in zijn onderzoek naar berichtgeving van

dagbladen de Volkskrant, De Telegraaf en de Gelderlander. De invloed van hun berichtgeving op

ervaren dreiging van minderheden bij lezers werd onderzocht. Uit een analyse van de berichtgeving

tussen 1990 en 1995 bleek dat de Volkskrant de minste artikelen publiceerde waarin etnische

minderheden als probleem werden gepresenteerd en De Telegraaf de meeste. Dit resulteerde in een

groot aantal Telegraaf-lezers die etnische minderheden als bedreigend zagen. Gezien het aantal

negatieve artikelen en het politiek rechtse karakter van de krant, lag dit in de lijn der verwachting. Dat

berichtgeving van de Gelderlander resulteerde in net zoveel ervaren dreiging als berichtgeving van De

Telegraaf kwam echter als verrassing, aangezien zij minder negatieve artikelen hadden gepubliceerd.

Blootstelling aan de Volkskrant had volgens het onderzoek wel minder ervaren dreiging als effect dan

blootstelling aan de twee andere kranten. Dit werd ook verwacht, omdat de Volkskrant een linkse krant

is en ook minder artikelen publiceerde waarin etnische minderheden als probleem naar voren kwamen.

Dat er echter ook bij lezers van de Volkskrant sprake is van een toename in ervaren dreiging

voor Nederlandse waarden, blijkt uit een enquête gehouden in 2004 (Roggeband & Vliegenthart, 2007).

Hiernaast werd in het onderzoek van Vergeer door mensen die geen enkel dagblad hadden gelezen

evenveel dreiging ervaren als mensen die alleen De Telegraaf lazen. Ook werd de ervaren dreiging

minder, naarmate mensen meer dagbladen hadden gelezen. Vergeer concludeert dan ook dat

blootstelling aan de media een relatief kleine bijdrage levert aan de opvattingen van mensen over de

wereld. De invloed van sociale kenmerken als leeftijd, opleiding en klasse is volgens het onderzoek

groter dan de invloed van de media. Samen met politieke voorkeur verklaren deze kenmerken 43

procent van de ervaren dreiging. Een kritiekpunt is dat Vergeer maar drie kranten onderzocht.

Recenter onderzoek van Vliegenthart (2007) duidt wel op een cultiverende rol van de media. Uit

zijn onderzoek naar krantenberichtgeving tussen 1990 en 2004, blijkt een verband tussen negatieve

berichtgeving over etnische minderheden in media en politiek en steun voor anti-immigratiepartijen.

Vliegenthart vindt daarmee bewijs voor de ‘issue-voting hypothesis’, welke voorspelt dat mensen

bijvoorbeeld op anti-immigratie partijen zullen stemmen als het issue ‘immigratie’ veel aandacht krijgt.

Binnen de media vindt namelijk ‘priming’ plaats; het benadrukken van bepaalde onderwerpen en

kernthema’s. Door middel van ‘agenda-setting’ komen deze onderwerpen ook op de agenda van het

publiek te staan. Niet alleen de agendaonderwerpen worden grotendeels door de media bepaald, maar

ook de manier waarop over die onderwerpen gedacht moet worden. De manier van berichtgeving,

oftewel framing, heeft hier invloed op. Het publiek beoordeeld vervolgens politici ook op hun uitspraken

over deze kernonderwerpen. De media stuurt dus de attituden en voorkeuren van het publiek, wat weer

invloed heeft op de politiek. Framing in de media kan daarmee grote consequenties hebben.

12

De media in Nederland berichtten tussen 1995 en 2004 vooral in een ’islam-als-bedreiging

frame’. In dit frame wordt de islam omschreven als bedreiging voor Westerse waarden, zoals relaties

tussen kerk en staat, vrijheid van meningsuiting, gelijkheid van mannen en vrouwen en tolerantie ten

opzichte van homoseksualiteit. Dit wordt ook wel ‘cultuurfixatie’ genoemd; sociaal-economische factoren

worden niet weergegeven als verklaring van negatief gedrag, maar religieuze overtuigingen (Shadid,

2009). De aandacht voor integratie is de laatste jaren dus sterk toegenomen en daarmee ook de steun

voor rechtse partijen, zoals de PVV. In het onderzoek van Vliegenthart waren de media verantwoordelijk

voor bijna dertig procent van de variantie in deze steun. Die steun leidt ook weer tot meer, veelal

negatieve, media-aandacht voor integratie en immigratie. Dit ’bandwagon effect’ kan ervoor zorgen dat

partijen als de PVV in een opwaartse spiraal terecht komen. Negatieve media-aandacht voor immigratie

en integratie leidt tot steun voor anti-immigratiepartijen, wat opnieuw leidt tot negatieve media-aandacht.

Te verwachten is dat de media, als openbaar platform, meer divers zijn in hun framing dan de

politiek. Dit blijkt echter niet het geval. In het politieke debat werden tussen 1995 en 2004 meer

verschillende standpunten gebruikt dan in de media. De vijf onderzochte dagbladen verschilden

nauwelijks qua framing. Net als Vergeer (2000) vond Vliegenthart wel kleine verschillen tussen linkse en

rechtse kranten. Het NRC Handelsblad, Algemeen Dagblad en De Telegraaf maakten meer gebruik van

frames die immigranten als probleem bestempelden dan de Volkskrant en Trouw. Populaire kranten

waren daarnaast minder divers in hun framing dan kwaliteitskranten (Vliegenthart, 2007). Wanneer een

bepaald frame vaak wordt gebruikt, worden volgende gebeurtenissen meestal ook in het licht van dat

frame bekeken (Gibbs & Warrhover, 2002). Etnische minderheden maken daarmee weinig kans hun

boodschap over te kunnen brengen, waardoor hun standpunten bij het grote publiek en politici geen

prioriteit krijgen (Franklin et al., 2005).

In het licht van de voorgaande twee onderzoeken is het vreemd dat De Telegraaf het populairst

is onder allochtonen. Uit onderzoek van Ter Wal e.a. (2005) blijkt wel dat populaire kranten meer

allochtone bronnen aanhalen dan kwaliteitskranten, maar deze worden gerelateerd aan negatieve

onderwerpen. Ook onder Marokkaanse Nederlanders is De Telegraaf het populairst, naast de gratis

kranten. Algemeen Dagblad en de Volkskrant zijn hierna favoriet, gevolgd door regionale dagbladen.

Onderzoek van Ter Wal e.a. (2005) heeft echter niet kunnen bewijzen dat regionale dagbladen meer

positieve aandacht schenken aan etnische minderheden dan landelijke dagbladen. Allochtonen zijn wel

minder vaak lid van een Nederlandse krant of koper van losse edities dan autochtonen (Bink & Serkei,

2009). Hoewel er begin jaren tachtig bij allochtonen nog nauwelijks behoefte naar media uit het

herkomstland was, is deze behoefte in de loop der jaren steeds meer gegroeid (Peeters & d‘Haenens,

2005). Dit is een direct gevolg van de irritatie over Nederlandse media (d‘Haenens et al., 2004). De

hedendaagse berichtgeving heeft dus wel invloed op het mediagebruik van allochtonen, alsmede op de

13

attituden van het hele mediapubliek en daarmee ook weer op de politiek en op integratie. De vraag is

waarom de berichtgeving vaak zo eenzijdig is. Hieronder worden mogelijke verklaringen besproken.

2.3 Verklaringen voor berichtgeving Een gedeeltelijke verklaring voor de negatieve berichtgeving is dat binnen de journalistiek wordt

geselecteerd naar nieuwswaarde. Dit zijn bijvoorbeeld waarden als ‘conflict’ en ‘afwijking’. Dit heeft als

gevolg dat de media vooral extremen behandelen en vaak kritiekloos gebruik maken van

stigmatiserende uitlatingen van politici (Shadid, 1995). Met sensationele berichtgeving wordt

geprobeerd een groot publiek te trekken (Shadid, 2005). Hiermee lijkt de rol van de media als podium

voor en spiegel van de samenleving echter naar de achtergrond te verdwijnen (Bink & Serkei, 2009).

Media bepalen in grote mate het publieke debat en beïnvloeden daarmee normen en waarden (Shadid,

2009). Als gemeenschappelijk referentiekader zouden zij erkenning en respect moeten tonen voor

diversiteit in perspectieven (Bink & Serkei, 2009). Zoals gezegd is de berichtgeving echter vaak

eenzijdig. Naast de selectie naar nieuwswaarde kunnen routines en tijdsdruk, de samenstelling van

redacties, subjectiviteit onder journalisten en brongebruik hier de oorzaak van zijn. Deze oorzaken

worden hieronder verder toegelicht.

2.3.1 Routines en tijdsdruk Mede door tijdsdruk en routines wordt door journalisten vaak een incompleet beeld gepresenteerd. Zo

wordt in de praktijk het meeste nieuws onbewerkt overgenomen van persbureaus (Bink & Serkei, 2009).

Het lijkt journalisten dus aan de tijd te ontbreken om zelf op pad te gaan voor de berichtgeving. Hierdoor

komen sfeerverslagen waarschijnlijk minder vaak voor in de berichtgeving dan artikelen van

bureauredacteuren. De juiste bronnen worden vaak ook niet gevonden, omdat het netwerk van de

meeste journalisten grotendeels blank is (Gibbs & Warhover, 2002). Verder zorgen gehanteerde

nieuwscriteria als ‘conflict’ en ‘afwijking’ er bijvoorbeeld voor dat negatief nieuws over allochtonen

eerder het nieuws haalt dan positief nieuws. Aan de hand van deze criteria wordt ook de plaats van het

bericht in de krant bepaald. Zo zal negatief nieuws eerder de voorpagina halen dan positief nieuws.

Uit interviews van Cottle (1997) met producenten van de BBC blijkt ook dat media onder grote

competitieve druk staan. Er wordt daardoor eerder gekozen voor programma’s die bij de grote massa

aanslaan. Het fuseren van bedrijven wordt dan ook gezien als een obstakel voor diversiteit en vrijheid

van meningsuiting (Ter Wal, d‘Haenens & Koeman, 2005). Zo is er in de media weinig aandacht voor

economische en culturele ontwikkeling binnen gemeenschappen van etnische minderheden (Leurdijk,

1999). Daarnaast zijn sommige geselecteerde onderwerpen voor autochtonen wel nieuws, maar voor

allochtonen niet of niet meer (d’Haenens et al., 2004).

14

Van Dijk (1991) denkt ook dat de alledaagse regels en routines verantwoordelijk zijn voor een

negatieve, onzijdige berichtgeving. Hij heeft echter ook de opvatting dat journalisten zelf niet zozeer

negatieve opvattingen over etnische minderheden hoeven te hebben. Leurdijk (1999) beschrijft

eveneens dat journalisten in de berichtgeving over de culturele samenleving dezelfde selectiecriteria

hanteren als bij andere onderwerpen. Negatieve of uitzonderlijke incidenten komen sneller in het nieuws

dan positieve gebeurtenissen. Dat etnische minderheden vaak in de context van problemen worden

beschreven zou dus geen gevolg zijn van vooroordelen onder journalisten, maar van ‘business as

usual’. Leurdijk verwacht dat journalistieke routines ‘taaier’ zijn dan de goede bedoelingen van

individuele journalisten, maar dat ze desondanks te veranderen zijn. De conclusie dat journalisten niets

te verwijten valt is echter niet onomstreden (Vergeer, 2000). Downing & Husband (2005) stellen dat

journalisten misschien bang zijn dat het publiek alternatieve visies af zal wijzen. Er kan dus ook sprake

zijn van een angst routines te doorbreken. Het gebrek aan alternatieve visies in de media is hiernaast

een reflectie van de eenzijdige samenstelling van redacties.

2.3.2 Samenstelling van redacties Binnen redacties bestaat meestal weinig culturele diversiteit. Slechts twee procent van de journalisten in

Nederland is van niet-westerse afkomst (Shadid, 2009). De meerderheid van de journalisten is man,

blank, niet gelovig, ongeveer 42 jaar en zit rond de 17 jaar in het vak (Bink & Serkei, 2009). Zij geven

meestal aan dat hun bronnen voortvloeien uit het onderwerp en gaan niet speciaal op zoek naar

allochtone bronnen, tenzij het een multicultureel onderwerp betreft (Leurdijk, 1999). Uit onderzoek blijkt

dat allochtone journalisten wel vaker allochtone bronnen gebruiken (Heider, McCombs & Poindexter,

2005). Van Dijk (1991) verwacht echter dat een uitbreiding van allochtone journalisten niets verandert

aan de machtsstructuren in medialand.

Ook Shadid (2009) denkt dat grotere diversiteit op redacties weinig verschil maakt. Allochtone

journalisten dragen volgens hem vaak een ‘burden of representation’ met zich mee. Hoewel zij zelf ook

aangeven dat de beeldvorming rond minderheden misleidend is, wijst de praktijk uit dat zij uiteindelijk

ook vaak (moeten) kiezen voor de bestaande sensationele berichtgeving over hun eigen cultuur. Er

bestaat een angst op redacties om te ‘politiek correct’ en mondig te worden gevonden. Een uitspraak

van een Canadese journalist illustreert deze taboesfeer; “If you want to move ahead in this business,

you keep quiet about these issues, especially if you’re a visible minority. There’s just not enough of us.

You don’t want people thinking that you’re a troublemaker, or that you’re using your ethnicity to move

ahead. Maybe when we get promoted, we can infiltrate. Until then, I’m keeping my mouth shut”

(Mahtani, 2008). Dit soort angsten kunnen gevoed worden door het feit dat hun objectiviteit of

15

neutraliteit ten aanzien van multiculturele onderwerpen vaak wordt betwijfeld (Shadid, 2009). Geen

enkele journalist is echter puur objectief, zoals ook blijkt uit de volgende paragraaf.

2.3.3 Subjectiviteit onder journalisten De journalist als ‘tussenpersoon’ is nooit helemaal objectief, doordat gebeurtenissen worden

geïnterpreteerd aan de hand van eigen kennis, ervaringen en relaties tot het gebeurde. Aan de hand

hiervan wordt bepaald wie geïnterviewd gaat worden, welke vragen er worden gesteld en hoe de

bronnen worden gepresenteerd (Gibbs & Warrhover, 2002). Al willen journalisten graag

onbevooroordeeld zijn en onderstrepen ze vaak hun eigen objectiviteit, toch ontstaat misrepresentatie

door een voorliefde voor elitaire, witte bronnen (Franklin, Hamer, Hanna, Kinsey & Richardson, 2005).

Hierdoor worden niet-blanke bronnen vaak uitgesloten. Bestaande vooroordelen bij journalisten

voorkomen dat zij betere research doen of naar een ‘second opinion’ vragen (Shadid, 1995).

Vooroordelen hebben ook een invloed op de manier van framing. Frames die door autoriteiten

worden opgelegd worden snel geaccepteerd en de stemmen buiten deze dominante elite worden

gemarginaliseerd. Dit proces wordt beschreven binnen de ‘Guard dog theory’; media beschermen

groepen binnen de machthebbende elite en vanuit daar wordt de benadering van nieuws bepaald. Dit

houdt ook in dat wordt bepaald welke groep een bedreiging vormt. Etnische minderheden hebben

hierdoor weinig publieke aanwezigheid en er ontstaat een voornamelijk negatief beeld over hen

(Franklin et al., 2005). Journalisten reageren meestal verontwaardigd als ze worden beschuldigd van

stigmatisering en onzorgvuldige berichtgeving. Uit onderzoek is echter al vaak naar voren gekomen dat

zij hun publiek slecht kennen (Rennen, 2000). De ongenuanceerde berichtgeving komt dus ook door

een gebrek aan kennis over etnische gemeenschappen. Dit vloeit onder andere voort uit de eenzijdige

samenstelling van redacties die in de vorige paragraaf is beschreven.

Binnen bestaand onderzoek worden meerdere verbeteringen aangedragen voor de werkwijze

van journalisten. Hoewel misrepresentatie nooit helemaal uitgesloten kan worden, er moet tenslotte

altijd een selectie plaatsvinden door de journalist, mogen de media geen minderheden negeren

(Franklin et al., 2005). Zij zijn verantwoordelijk voor het presenteren van meerdere visies op de

waarheid en alleen de feiten juist hebben is niet genoeg. Een journalist zou zich altijd moeten afvragen

of hij/zij het standpunt heeft toegevoegd waarmee de eigen mening het minst overeenkomt en of er niet

alleen extreme uitspraken zijn gebruikt. Daarbij kan worden bekeken of er personen of groepen worden

afgeschilderd als daders of criminelen, of dit terecht is en of er mensen gemarginaliseerd of

overgeslagen zijn. Wanneer bepaalde personen of groepen vaak benadeeld worden, kan de journalist

zich afvragen of er ook andere manieren zijn waarop zij bekeken kunnen worden. Er moet stil gestaan

16

worden bij de eigen vooroordelen en de invloed die deze mogelijk hebben gehad op de balans binnen

het journalistieke item.

Bij berichtgeving over een bepaalde gemeenschap is het dus belangrijk voor de

geloofwaardigheid van de journalist dat hij/zij die gemeenschap goed kent. Socioloog Ray Oldenburg

deed de observatie dat je als journalist het best naar plaatsen als kapperszaken, kerken en parken kunt

gaan. Hier kan geluisterd worden naar leden van een gemeenschap waarvan de zorgen en interesses

slecht worden opgenomen in het nieuws. Deze werkwijze is volgens Oldenburg beter dan het halen van

snelle ‘quotes’ van experts en autoriteiten, via de telefoon of formele interviews. Journalisten zouden

niet steeds op dezelfde bronnen moeten leunen en stereotypen los moeten laten (Gibbs & Warhover,

2002). Shadid (2009) stelt dat journalisten daarnaast ‘interculturele competenties’ nodig hebben,

waaronder een ‘derde perspectief’. Een journalist zou niet zijn/haar eigen cultuur of die van de ander als

uitgangspunt moeten nemen, maar een perspectief dat beide culturen verenigt. Hiermee ontstaat een

groter draagvlak voor hun berichtgeving. De maatschappij neemt daarbij veel van de waarden uit de

media over. Het is dus de taak van de media om voor een reflectie van de diversiteit van een

gemeenschap te zorgen (Gibbs & Warhover, 2002).

2.3.4 Brongebruik Wanneer de media een afspiegeling moeten zijn van de samenleving, dan is de kwaliteit hiervan tot op

zekere hoogte afhankelijk van de gebruikte bronnen (Kurpius, 2002). Dit kunnen zowel mensen,

plaatsen als organisaties zijn. De media zouden de vrijheid van meningsuiting moeten ondersteunen.

Onderzoek wijst echter uit dat allochtonen zich nog te weinig herkennen in de berichtgeving (Bink &

Serkei, 2009). Daarom zouden er meer allochtonen op zichtbare plaatsen in de media moeten komen

(d’Haenens et al., 2004). Journalisten zouden bijvoorbeeld vaker islamitische deskundigen aan het

woord kunnen laten. Deze worden nu nog vaak genegeerd, gemarginaliseerd of aangevallen door de

pers (Vergeer, 2000). Als allochtone experts in het nieuws komen is dat meestal in de context van

multiculturaliteit en niet in verband met algemene maatschappelijke problemen van politiek en overheid

(Shadid, 1995).

Journalisten kunnen dus veel invloed uitoefenen door hun keuze in bronnen en het stellen van

bepaalde vragen, maar zij kunnen niets veranderen aan de directe uitspraken van de bron. De

allochtone bronnen die worden benaderd zijn daarmee dus medeverantwoordelijk voor de inhoud van

de media (Rennen, 2000). Bink & Serkei (2009) geven dan ook aan dat zij vinden dat allochtonen zich

actiever, zichtbaarder en toegankelijker moeten opstellen. Bronnen hebben echter weinig invloed op de

interpretatiekaders die de journalist gebruikt. Deze heeft tenslotte de bepalende stem in de inkadering

van bronuitspraken, welke vaak slechts een illustratie van het betoog van de journalist vormen (Leurdijk,

17

1999). Daarbij zijn gebruikte allochtone bronnen vaak ‘gewone mensen’ en jongeren (Ter Wal et al.,

2005). Een leek beschikt niet, zoals institutionele bronnen, over een pr-afdeling en woordvoerders en is

daarmee relatief weerloos tegen de plannen van de journalist (Downing & Husband, 2005). De invloed

die een bron kan uitoefenen lijkt dus maar beperkt te zijn.

Een verdere verklaring voor de negatieve berichtgeving en de afwezigheid van allochtonen in

de media zou de 'Zwijgspiraaltheorie' van Noelle-Neumann (1984) kunnen vormen. Deze theorie gaat

uit van de angst die mensen hebben voor sociale uitsluiting. Hieruit ontstaat een gewoonte je bij

dominante opvattingen aan te sluiten. Iemand die opvattingen heeft die bij de opinie in de media

aansluiten, zal deze eerder uitspreken dan iemand met een tegengestelde mening. Dit blijkt ook uit het

belang dat journalisten hechten aan de mening van collega’s. De angst voor het oordeel van anderen

resulteert in een ‘zwijgspiraal’, waarin afwijkende meningen uitsterven. Het beschreven onderzoek van

Vliegenthart (2007) lijkt deze theorie te onderbouwen. Binnen vijf grote, landelijke dagbladen werden

steeds dezelfde frames gebruikt. Hierdoor zouden bronnen en journalisten die alternatieve visies

verspreiden minder kans kunnen maken dan diegenen die overheersende frames steunen.

2.4 Conclusie Uit het literatuuroverzicht dat in dit hoofdstuk besproken is, blijkt dat onderzoek naar de berichtgeving

over allochtonen in de westerse wereld, een aantal inzichten heeft opgeleverd, zowel op het gebied van

de presentatie van allochtonen in de media, als op het gebied van het productieproces. Onderzoek

heeft aangetoond dat de presentatie van allochtonen in de media op een aantal punten vertekend is. De

verdeling van aandacht voor allochtone en autochtone bronnen is scheef; ook bij onderwerpen die op

allochtonen betrekking hebben komen autochtonen vaker aan het woord. Verder blijkt uit de bestaande

theorie dat allochtonen, als ze al aandacht krijgen in het nieuws, op een andere manier gepresenteerd

worden. Zij komen vooral voor als ‘gewone mensen’ en ‘jongeren’ en nauwelijks als deskundigen (Ter

Wal e.a., 2005, Vergeer, 2000). Onderzoek van Leurdijk (1999) gaf verder aan dat allochtonen

voornamelijk als dader aan het woord komen en autochtonen als slachtoffer. Naast aandacht voor

allochtone en autochtone bronnen is het in dit onderzoek dus van belang te kijken naar

persoonskenmerken van de bronnen en de functie die zij vervullen.

Het belang van bronnen in het nieuws wordt verder uitgedrukt door de manier waarop zij aan

het woord gelaten worden. De Marokkaanse gemeenschap staat bijvoorbeeld in een grotendeels

negatief daglicht in de media, wat waarschijnlijk ook terugkomt in de bronpresentatie (Leurdijk, 1999).

Zo bleek uit onderzoek van d’Haenens en Bink (2006) dat Marokkaans-Nederlandse bronnen

grotendeels alleen genoemd worden in artikelen en nauwelijks geciteerd of geparafraseerd. Hierdoor

krijgen hun uitspraken minder prominentie. Onderzoek van Bink & Serkei (2009) wees verder uit dat in

18

de media vaak gesproken wordt over ‘dé islam’ en ‘moslim’, waarbij een verdere nuancering van

afkomst en variëteit aan meningen achterwege blijft. Ook worden religieuze overtuigingen vaak als

oorzaak van negatief gedrag bestempeld (Shadid, 2009). Hoewel een deel van de Molukkers islamitisch

is, wonen in Nederland vooral christelijke Zuid-Molukkers. De Marokkaans-Nederlandse bronnen zijn

naar verwachting grotendeels islamitisch. Deze informatie zou terug kunnen komen in de artikelen. Ook

de bronpresentatie zal daarom in de huidige casus onderzocht worden.

Naast kenmerken van bronnen, spelen ook algemene kenmerken van het nieuws een rol in de

karakterisering van de berichtgeving. Onderzoek van Bink & Serkei (2009) geeft aan dat context- en

achtergrondinformatie vaak mist in de berichtgeving over etnische minderheden. Journalisten moeten

onder grote tijdsdruk presteren, waardoor veel artikelen worden overgenomen van persbureaus.

Verwacht wordt dus dat de krantenartikelen relatief kort en oppervlakkig zijn. Verder zegt het type

bericht en de plaats hiervan in de krant iets over de prominentie van het onderwerp. Zo geeft een lang

sfeerverslag meer prominentie aan het onderwerp dan een kort nieuwsbericht, vooral als het op de

voorpagina staat. Ook binnen dit onderzoek zal daarom aandacht zijn voor algemene artikelkenmerken.

De algemene kenmerken van de berichtgeving kunnen per krant verschillen. Zo wees vorig

onderzoek uit dat politiek rechtse kranten hun allochtone bronnen negatiever presenteren dan linkse

kranten. Allochtone bronnen werden hier echter wel vaker aangehaald (Vergeer 2000, Vliegenthart

2007, Ter Wal et al., 2005). Gebleken is verder dat, onder andere, regionale dagbladen onder

Marokkaanse Nederlanders populair zijn. Toch heeft onderzoek van Ter Wal e.a. (2005) niet kunnen

bewijzen dat regionale dagbladen meer positieve aandacht schenken aan etnische minderheden dan

landelijke dagbladen. Binnen dit onderzoek kan het daarom interessant zijn nogmaals een vergelijking

te maken tussen verschillende dagbladen. Kenmerken van brongebruik en bronpresentatie zouden

kunnen samenhangen met de politieke kleur of stijl van de krant.

Eerdere onderzoeken geven dus kenmerken weer van brongebruik en bronpresentatie in de

berichtgeving over allochtonen, maar geven tevens inzicht in het productieproces. Zo bleek dat

journalisten nauwelijks allochtone bronnen in hun netwerk hebben (Gibbs & Warhover, 2002).

Daarnaast werken op redacties weinig tot geen allochtone journalisten (Shadid, 2009). Journalisten

hebben dan ook vaak weinig kennis over etnische gemeenschappen (Rennen, 2000). Door hun

beperkte netwerk zou het moeilijker kunnen zijn voor journalisten om allochtone bronnen te vinden.

Vaste allochtone bronnen zouden kunnen zorgen voor extra achtergrond- en contextinformatie en tips

voor de berichtgeving over allochtonen. In de diepte-interviews is het daarom van belang informatie te

vergaren over de samenstelling van redacties en de netwerken van de journalisten.

De besproken theorie wijst verder uit dat de werkwijze van journalisten van grote invloed is op

de berichtgeving over allochtonen. Gebleken is bijvoorbeeld dat tijdsdruk één van de oorzaken achter

19

de incomplete berichtgeving over allochtonen is. Verwacht kan worden dat journalisten hierdoor

bijvoorbeeld te weinig tijd hebben om ter plaatse te zijn en de bronnen te vinden die zij voor ogen

hadden. Ook kunnen bronnen hierdoor wellicht maar eenmaal kort geraadpleegd worden. Tijdsdruk kan

ook invloed hebben op de voorbereiding op de berichtgeving en het wel of niet geven van inzage aan de

bron voor publicatie. Wanneer geen inzage wordt gegeven blijft de invloed van de bron op het artikel

beperkt, wat eventuele ontevredenheid zou kunnen verklaren. Volgens onderzoek van Leurdijk (1999)

gaan journalisten hiernaast niet op zoek naar allochtone bronnen, tenzij het een multicultureel

onderwerp betreft. Binnen de huidige casus is het dus relevant de werkwijze van journalisten te

achterhalen. Wanneer in de diepte-interviews ook wordt aangegeven dat allochtone bronnen alleen

gezocht worden bij multiculturele onderwerpen, vormen eventuele allochtone bronnen in de

berichtgeving over Culemborg dus een uitzondering. Ook de werkwijze van bronnen kan interessant

zijn. Verwacht wordt bijvoorbeeld dat jonge, allochtone bronnen minder voorbereid en mediawijs zijn

dan autochtone deskundigen. Zij kunnen hierdoor wellicht minder invloed uitoefenen op het artikel

(Downing & Husband, 2006).

Naast de werkwijze van journalisten en bronnen, is ook hun samenwerking van invloed op de

berichtgeving. Volgens onderzoek van Bink & Serkei (2009) is er een gebrek aan context- en

achtergrondinformatie in de berichtgeving over allochtonen. Dit kan een gevolg zijn van knelpunten in

de samenwerking tussen bronnen en journalisten. Bij kort, telefonisch contact kan bijvoorbeeld verwacht

worden dat er minder informatie over het onderwerp is vergaard dan bij een lang, persoonlijk interview.

Verder voorspelt de ‘Zwijgspiraaltheorie’ dat er bij mensen een angst bestaat voor sociale uitsluiting.

Hierdoor zouden zowel bronnen als journalisten bang kunnen zijn een afwijkende visie weer te geven

(Noelle-Neumann, 1984). Uit onderzoek van Devroe (2004) blijkt verder een zekere terughoudendheid

bij bronnen, omdat zij bang zijn dat hun uitspraken gepresenteerd worden als de mening van de hele

etnische gemeenschap. Journalisten zouden in dat geval, net als Bink & Serkei (2009), kunnen

concluderen dat bronnen zich zichtbaarder en actiever op moeten stellen. Verwacht wordt echter ook

dat de bronnen kritisch zijn over de samenwerking, aangezien allochtonen de berichtgeving over hen

vaak storend vinden (d’Haenens et al., 2006). De bron heeft weinig invloed op de vragen van de

journalist, die voortvloeien uit een persoonlijke interpretatie van de gebeurtenis (Gibbs & Warrhover,

2002). De bron zou dus ontevreden kunnen zijn over deze interpretatie. Als bronnen kritisch zijn over de

samenwerking kan dit ervoor zorgen dat zij in de toekomst niet meer mee willen werken aan een artikel.

Dit onderzoek zal daarom het verloop van de samenwerking proberen na te gaan.

Afgezien van het feitelijke productieproces, is ook van belang hoe bronnen en journalisten

hierop en op het artikel terugkijken. Zo voorspelt eerder onderzoek een discongruentie tussen de

mening van bronnen en journalisten over de samenwerking, het artikel en de media in het algemeen.

20

Bronnen hebben zoals gezegd een kritische blik op de media. Journalisten onderstrepen daarentegen

vaak hun eigen objectiviteit (Franklin et al., 2005). Verwacht wordt daarom dat de journalisten hun

publiek slecht kennen en er dus andere doelen en meningen op na houden dan de bronnen (Rennen,

2000). Binnen de diepte-interviews kan getracht worden de evaluaties van journalisten en bronnen

boven water te krijgen. Interessant zou ook kunnen zijn te onderzoeken in hoeverre er interactie

plaatsvindt tussen journalisten en hun publiek. Interactie zou bij kunnen dragen aan wederzijds begrip.

De verklaring voor de huidige berichtgeving over allochtonen blijkt volgens de theorie deels te

liggen bij motieven van bronnen, maar vooral bij journalisten en hun werkwijze. De journalist heeft de

nieuwsselectie, bronkeuze, vraagstelling, bronpresentatie en overige framing in de hand. De bronnen

lijken alleen te kunnen zorgen voor de aanwezigheid van uitspraken, in de beperkte rollen die

journalisten hen toebedelen. Onder andere vanwege deze machtsverschillen tussen (allochtone) bron

en journalist is het interessant na te gaan hoe de samenwerking tussen hen verloopt. Dit staat dan ook

centraal binnen het eigen onderzoek. Hiermee wordt gehoor gegeven aan aanbevelingen die

onderzoekers hebben gedaan voor vervolgonderzoek. Zo wordt meer dan eens de aanbeveling gedaan

om de totstandkoming van nieuws beter onder de loep te nemen. Bijvoorbeeld door Ter Wal e.a. (2005)

en Leurdijk (1999). Vervolgonderzoek zou volgens hen de verschillende opvattingen en handelswijzen

met betrekking tot de selectie van onderwerpen, invalshoeken en bronnen in kaart moeten brengen. Het

gedane onderzoek is verder vooral kwantitatief. Een beperking hiervan is volgens Leurdijk (1999) dat de

uitkomsten zijn gebaseerd op geïsoleerde aspecten van berichtgeving. Kwalitatief onderzoek kan

duidelijk maken hoe journalisten verbanden leggen, in welke context zij gebeurtenissen plaatsen en hoe

zij bronnen aan het woord laten. Huidig onderzoek belicht vooral dat laatste.

Ook Schelfhout & Verstraeten (1998) doen de aanbeveling voor onderzoek naar de

betrokkenheid van allochtonen bij het productieproces. Eerder onderzoek laat wel de aan- of

afwezigheid zien van allochtonen in mediaboodschappen, maar geeft niets weer over hun aandeel in de

totstandkoming. De onderzoekers stellen daarom een combinatie voor tussen inhoudsanalysen en de

bevraging van journalisten. Deze aanbeveling wordt hier opgevolgd, met als toevoeging de interviews

met bronnen. In het volgende hoofdstuk volgt een uitgebreidere toelichting van de operationalisering

van deze inhoudsanalyse en diepte-interviews.

21

3. Methode Binnen dit onderzoek wordt, zoals uit de inleiding bleek, toegespitst op één casus, namelijk de

berichtgeving over rellen in Culemborg. Onderzoek van Vliegenthart (2007) bewijst dat nationale

gebeurtenissen, zoals deze rellen, een blijvende invloed hebben op de aandacht voor immigratie en

integratie in het nieuws. Internationale gebeurtenissen en overige ontwikkelingen zoals immigratiecijfers

en aantal asielaanvragen, hebben een minder direct en voortdurend effect op het nieuws. Zoals ook

bleek uit het onderzoek, genereert negatieve aandacht voor immigranten en integratie in het nieuws

steun voor anti-immigratie partijen. De berichtgeving over Culemborg kan dus ook invloed hebben

gehad op de attituden van mensen. Huidig onderzoek beperkt zich tot één aspect van de framing van

deze berichtgeving, namelijk de gebruikte bronnen en de presentatie hiervan. Daarnaast is het

transactieproces tussen journalist en bron onderzocht. Eventuele verschillen tussen dagbladen en

journalisten in brongebruik, bronpresentatie en de samenwerking met bronnen zijn ook bekeken.

Dit onderzoek is kwalitatief van aard, omdat het niet alleen gericht is op aantallen gebruikte

bronnen, maar ook op de presentatie van deze bronnen in het artikel en het achterliggende

transactieproces met de journalist. Eerder onderzoek naar allochtonen en media is grotendeels

kwantitatief en vooral gericht op Marokkaanse en Turkse immigranten, omdat zij zo’n groot deel

uitmaken van de Nederlandse samenleving. Het woord ‘allochtoon’ is in de media steeds meer een

synoniem geworden voor ‘Marokkaan’ en ‘moslim’ (Bink & Serkei, 2009, d’Haenens et al., 2004). De

conflicten in Culemborg speelden echter tussen Marokkaanse en Molukse Nederlanders, waardoor een

vergelijking kan worden gemaakt met Moluks-Nederlandse bronnen. De nadruk ligt dus steeds op

allochtone bronnen. Autochtone bronnen zijn, ter vergelijking, wel meegenomen in het onderzoek.

Om de benodigde informatie te verkrijgen is allereerst een inhoudsanalyse uitgevoerd van de

berichtgeving over de rellen in Culemborg uit januari 2010. Door te kijken welke personen en instanties

zijn aangehaald en op welke manier zij worden gepresenteerd, kan een goed beeld verkregen worden

van het brongebruik van journalisten en kranten. Interviews met bronnen en journalisten vormen hier

een verdieping op door inzicht te geven in motivaties, meningen, wensen en werkwijzen. Het doel

hiervan is onder andere te ontdekken of de allochtone bron tevreden is over de samenwerking met de

journalist en vice versa. Wanneer dit niet het geval is, kan uit de interviews blijken waar eventuele

knelpunten liggen in het transactieproces. Zowel de inhoudsanalyse als de diepte-interviews zijn

gebaseerd op de theorie uit het vorige hoofdstuk. Hieronder worden de gebruikte data en de

onderzoeksmethode nader toegelicht.

22

3.1 Inhoudsanalyse Omdat de rellen in Culemborg tijdens de jaarwisseling plaatsvonden, is ervoor gekozen de

berichtgeving van de hele maand januari 2010 te onderzoeken. In deze periode, van 1 tot 31 januari

2010, zijn ook de meeste artikelen over Culemborg gepubliceerd. De nieuwsberichten zijn gezocht in de

online database LexisNexis, aan de hand van de volgende termen: ‘Culemborg AND Moluk* OR Marok*

OR rellen OR Terweijde’. Gezocht is in alle landelijke dagbladen die in LexisNexis beschikbaar zijn,

namelijk Trouw, De Telegraaf, de Volkskrant, Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad, nrc.next,

Nederlands Dagblad, Reformatorisch Dagblad, De Pers, Spits en Metro. Hier is het dagblad van de

betreffende regio; de Gelderlander, aan toegevoegd. Deze twaalf kranten publiceerden samen 168

artikelen over Culemborg. De gevonden artikelen zijn overgezet in het programma Amcat, waarmee een

inhoudsanalyse gedaan kon worden. De analyse bestaat uit een codering op artikelniveau en een

codering op bronniveau. De codeermethoden worden hieronder toegelicht.

3.1.1 Codering op artikelniveau Voor een codering op artikelniveau zijn eerst zijn de algemene gegevens omgezet naar Excel. De kop

van het artikel, de naam van de krant en de datum van publicatie zijn meegenomen om het betreffende

artikel te identificeren. Met de variabele ‘paginanummer’ is het belang van het artikel gemeten. Al deze

variabelen zijn automatisch verkregen, omdat ze als metagegevens meekomen met Lexis Nexis.

Handmatig is vervolgens gecodeerd of het artikel overgenomen is van een persbureau en wat de naam

en functie van de journalist is, voor identificatie van de auteur. Het type verslag of bericht en de rubriek

waarin het is verschenen geven de classificatie van het artikel weer. Aan de hand van de inhoud van

het artikel is verder gecodeerd of de journalist wel of niet ter plaatse is geweest. Ook het aantal zinnen

is gecodeerd, als vergelijkingseenheid voor bijvoorbeeld het percentage bronnen per artikel en voor de

meting van het belang van het artikel. De handmatige codering is gebeurd aan de hand van een

codeboek (zie bijlage A). De operationalisatie van de variabelen wordt hieronder nader toegelicht.

De variabele 'persbureau' is gemeten als een digitome variabele (persbureau wel/niet

aanwezig) aan de hand van de creditline. De ‘identificatie van de journalist bij naam’, is eveneens

gemeten middels de creditline. Via Amcat zijn de artikelen opgedeeld in zinnen, voor meting van de

variabele ‘artikellengte in aantal zinnen’. Voor de variabele ‘rubriek’ zijn verschillende waarden

opgenomen in het codeboek, namelijk 'Voorpagina/Cover/Vandaag', 'Binnenland/Nederland',

'Buitenland', 'Economie', 'Sport en entertainment', 'Cultuur', 'Regio', 'Opinie', 'Lezersinzendingen',

'Focus/Reportage/ Verdieping' en 'Overig nieuws'. De rubriekvermelding in Amcat is niet altijd letterlijk

overgenomen, maar onderverdeeld in de eigen waarden uit het codeboek. Zo is een column uit De

Telegraaf waar ‘reportage’ bij werd vermeld, geschaard onder ‘opinie’. Waar in Amcat ‘BIBU’ werd

23

vermeld is steeds gekozen voor de categorie ‘Binnenland/Nederland’. Waarden voor de variabele

‘functie journalist’ zijn 'Van onze verslaggever', 'Van onze correspondent', 'Van onze redacteur/redactie',

'Van onze redacteur met nieuwscategorie' en 'Overige functionele omschrijving'. Ook de variabele

'Journalist als zelfbron' heeft verschillende waarden, namelijk 'Uit niets blijkt dat de journalist in het veld

heeft geopereerd', 'Onduidelijk' en 'Blijkens de berichtgeving heeft de journalist in het veld geopereerd'.

Deze codering is afgeleid uit de tekst van het artikel.

Bij de artikelen waarvoor de journalist in het veld opereerde is ook het ‘type verslag’ gecodeerd,

aan de hand van de waarden 'Interview', 'Persconferentie', 'Algemeen verslag' of ‘Onduidelijk’. Het

artikel is alleen gecodeerd als ‘Interview’ wanneer één of twee geïnterviewden centraal stonden en waar

verdere verslaglegging grotendeels ontbrak. Het artikel valt onder ‘Persconferentie’, wanneer expliciet

wordt vermeld dat de journalist dit als informatiebron heeft gebruikt. Wanneer bleek dat de journalist niet

in het veld opereerde is de waarde 'Niet van toepassing' gebruikt. Voor deze artikelen is wel de

variabele ‘type bericht’ gemeten, bestaande uit de waarden 'Kort algemeen nieuwsbericht' en

'Algemeen nieuwsverhaal'. Korte berichten bestaan uit negentien zinnen of minder en 'algemene

nieuwsverhalen' uit twintig zinnen of meer.

3.1.2 Codering op bronniveau Voor een analyse op bronniveau is uitgegaan van de zinsopdeling door Amcat. Per zin is vervolgens in

Excel gezet of er een bron is aangehaald en zo ja, wat de naam van de bron is, bij welke organisatie of

instantie de bron hoort en welke functie de bron heeft in het verhaal. Ook de sociale kenmerken

opleidingsniveau, nationaliteit, religie, sekse en leeftijd zijn gecodeerd. Daarnaast is wat betreft

bronpresentatie het soort zin en de toon van de zin gemeten. Verder is de variabele ‘aantal bronnen per

zin’ gecodeerd, voor een meting van het totaal aantal bronnen. Ook voor de broncodering is gebruik

gemaakt van het codeboek. Hieronder zal deze codering verder worden toegelicht.

Waar bekend zijn de variabelen ‘identificatie van de bron bij naam’ en de ‘identificatie van de

organisatie of instantie bij naam’ gecodeerd. Het opleidingsniveau van de bron is, waar bekend,

gemeten aan de hand van de waarden; 'Het opleidingsniveau van de bron wordt niet genoemd/is

onduidelijk', 'Hoog opgeleid: universitair of hoger beroepsonderwijs', 'Gemiddeld opgeleid: middelbaar

beroepsonderwijs' en 'Laag opgeleid: geen opleiding of basisschool/voortgezet onderwijs'. Deze

codering is nergens afgeleid van een vermeld beroep, tenzij de bron verbonden was aan een

universiteit. Als verdere sociale kenmerken van de bron zijn de variabelen ‘nationaliteit’, ‘religie’, ‘sekse’

en ‘leeftijd’ gehanteerd. ‘Nationaliteit’ kan de volgende waarden aannemen; 'Buiten beschouwing

gelaten', 'Onduidelijk', 'Autochtone Nederlander', 'Allochtone Nederlander van Marokkaanse komaf',

'Allochtone Nederlander van Molukse komaf', 'Allochtone Nederlander van andere komaf' en

24

'Buitenlander'. ‘Religie’ omvat de waarden 'Buiten beschouwing gelaten', 'Onduidelijk', 'Moslim',

'Christen', 'Katholiek' en 'Overig'. ‘Sekse’ is gecodeerd als 'Buiten beschouwing gelaten', 'Man' of

'Vrouw'. Het geslacht van de bron is soms afgeleid uit de naam, maar werd vaak ook duidelijk uit de

tekst. Ook de variabele ‘leeftijd’ kan verschillende waarden aannemen, namelijk; 'Buiten beschouwing

gelaten', 'Wordt jong(ere) genoemd', 'Is van middelbare leeftijd', 'Wordt oud(ere) genoemd'. De concreet

genoemde leeftijden zijn ingedeeld in 'Jonger dan 18 jaar', 'Tussen de 18 en 30 jaar', 'Tussen de 31 en

40 jaar', 'Tussen de 41 en 50 jaar', 'Tussen de 51 en 65 jaar' en 'Ouder dan 65 jaar'.

De functie van de bron in het verhaal is gebaseerd op de relatie tot de gebeurtenis. Zo zijn de

volgende waarden onderscheiden; 'Onafhankelijk deskundige: heeft zelf geen belang bij de

gebeurtenis', 'Getuige of waarnemer', 'Partij: speelt zelf een directe rol bij gebeurtenis of onderwerp of

hoort bij een betrokken partij' en 'Bron is buitenstaander: willekeurig persoon die over bepaald

nieuwsonderwerp aan het woord wordt gelaten'. Onafhankelijke deskundigen zijn bijvoorbeeld experts,

politie, gemeente en politiek. Politicus Geert Wilders kiest echter duidelijk partij en is daarom ook onder

die noemer geschaard. Ook daders, slachtoffers en betrokken familie zijn als ‘partij’ gecodeerd. Overige

buurtbewoners zijn geschaard onder ‘getuige of waarnemer’. Waar de functie van de bron in het verhaal

onduidelijk bleef is dit gecodeerd als 'De relatie tussen de bron en de gebeurtenis of het onderwerp

wordt niet gespecificeerd'.

Tot slot zijn de variabelen ‘soort bronzin’ en de ‘toon van de zin’ gemeten. De variabele ‘soort

zin’ heeft de waarden 'Neutraal citaat', 'Interpretatief citaat', 'Neutrale parafrase' en 'Interpretatieve

parafrase'. Dit onderscheid is gemaakt aan de hand van sleutel(werk)woorden uit het boek van Rennen

(2000). Hierin staan neutrale en interpretatieve werkwoordlijsten vermeld, die vaak worden gebruikt als

citaat in- en uitluiders en binnen parafrasezinnen. Neutraal is bijvoorbeeld ‘volgens’ of ‘aldus’.

Interpretatief zijn werkwoorden als ‘afwijzen’ en ‘toegeven’. Door het gebruik van interpretatieve

werkwoorden kan de journalist zijn/haar eigen mening laten doorschemeren en daarmee de lezer

sturen. Bij de interpretatieve citaten en parafrasen is daarom ook de ‘toon van de zin’ gecodeerd als

'positief' of 'negatief' voor de bron in de zin. Onder negatief vallen bijvoorbeeld woorden als ‘beweren’,

‘suggereren’ of ‘in zijn visie’, die weinig vertrouwen in de bron weergeven. Bij interpretatieve

werkwoorden als ‘overwegen’ of ‘accepteren’ is de toon echter sterk afhankelijk van de context.

Verder onderzoek naar de inhoud en framing van de artikelen is achterwege gelaten. Naast de

bronpresentatie wat betreft soort bronzin en toon van de bronzin, staat het type aangehaalde bronnen

dus centraal. Daarom is de variabele ‘nationaliteit’, waar mogelijk, ook afgeleid van de naam van de

bron en de eventuele bijbehorende instantie. Zo is bij bron ‘Huib Akihary’ van het ‘Museum Maluku’

bijvoorbeeld gecodeerd dat hij van Molukse afkomst is, ook al werd dit niet letterlijk genoemd. Bij

onduidelijke gevallen is de nationaliteit weggelaten. Om de bronnen zo volledig mogelijk te kunnen

25

identificeren zijn al hun kenmerken verder steeds naar een volgend artikel gekopieerd. Wanneer slechts

uit één artikel de nationaliteit van de bron duidelijk werd, is dit dus ook voor de overige artikelen waarin

de bron optrad overgenomen in de codering. Ook de organisatie of instantie waar de bron aan

verbonden is, het opleidingsniveau, de nationaliteit, religie en leeftijd, zijn steeds gekopieerd uit een

vorig artikel wanneer deze informatie niet naar voren kwam in andere artikelen waarin de bron

voorkwam. Door zo volledig mogelijk te zijn in bronidentificatie wordt de analyse van bijvoorbeeld hoor-

en wederhoor nauwkeuriger. De analysemethode wordt in de volgende paragraaf nader toegelicht.

3.1.3 Analyse van berichtgeving De analyse van de gecodeerde krantenartikelen is uitgevoerd in Spss middels beschrijvende statistiek.

De samenhang tussen aanwezigheid van de beschrijvende variabelen is getoetst door middel van

Chikwadraattoetsen, omdat het hierbij om een samenhang van nominale variabelen gaat. Bij de analyse

is ook gekeken naar eventuele verschillen in brongebruik en bronpresentatie tussen dagbladen en

journalisten. Voor een vergelijking van de verschillende artikelen is steeds het aantal zinnen geteld.

Hierdoor is bijvoorbeeld het aantal bronnen per artikel meer in perspectief geplaatst. Verder is steeds

uitgegaan van het aantal artikelen dat per krant geschreven is en de lengte van deze totale

berichtgeving, voor het uitrekenen van procenten en gemiddelden.

Afgezien van de aanwezigheid van variabelen en hun samenhang, is zowel op artikel- als op

bronniveau een vergelijking gemaakt in prominentie. Prominentie zegt iets over de mate van

belangrijkheid van het artikel of de bronuitspraak. Concreet gaat het om de lengte van het artikel,

pagina waarop het verscheen en de rubriek waarin het artikel is geplaatst. Op bronniveau gaat het om

de mate waarin de bron wordt aangehaald en in welke regel(s) van het artikel. De prominentie van

allochtone bronnen is op deze manier vergeleken met die van autochtone bronnen. Ook de prominentie

van bronnen met verschillende functies is vergeleken. In het volgende hoofdstuk worden de resultaten

van deze inhoudsanalyse uiteengezet. De volgende paragraaf zal echter eerst de onderzoeksmethode

voor de diepte-interviews toelichten.

3.2 Diepte-interviews Als verdieping op de inhoudsanalyse is met vijf journalisten en vijf bronnen een diepte-interview

afgenomen. Hiervoor zijn eerst de sociale kenmerken van bron of journalist gecodeerd, namelijk de

variabelen naam, leeftijd, opleidingsniveau, sekse, nationaliteit, huidige werkplek en functie. Beide

groepen vormden een zo representatief mogelijke steekproef uit alle onderzochte kranten en hierin

aangehaalde bronnen. Zo is een journalist geïnterviewd van gratis dagblad De Pers, het Reformatorisch

Dagblad, Algemeen Dagblad, NRC Handelsblad/nrc.next en regionaal dagblad de Gelderlander. Er is

26

alleen met mannelijke journalisten gesproken, van de leeftijden 28, 32, 33, 41 en 52. Drie van hen

hebben een HBO opleiding journalistiek gevolgd en twee een universitaire opleiding journalistiek. Alle

vijf journalisten zijn autochtone Nederlanders en hebben de functie van verslaggever bij hun krant. Deze

functie is ook toegevoegd aan de inhoudsanalyse, evenals of de journalist al dan niet ter plaatse is

geweest. Zoals gezegd in paragraaf 3.1.2 staat in dit onderzoek het type bronnen en de bronpresentatie

centraal. De artikelen zijn verder inhoudelijk niet onderzocht. Identificatie van bron en journalist staat

daarom boven de concrete inhoud per artikel. Binnen de journalistengroep kon één interview alleen via

de telefoon plaatsvinden, de andere interviews zijn persoonlijk afgenomen.

De interviews met bronnen zijn alle vijf persoonlijk afgenomen. De leeftijden binnen deze groep

zijn 38, 42, 47, 59 en 63. Het opleidingsniveau is in twee van de gevallen HBO, in twee van de gevallen

Universitair en in één geval Mavo. Verder zijn twee van de vijf bronnen Marokkaans-Nederlands, twee

hebben een Molukse afkomst en één een Nederlandse afkomst. Één autochtone bron is dus ook

geïnterviewd, om een zo compleet mogelijk beeld te krijgen van de relatie van bronnen met de

journalist. Onder de Moluks-Nederlandse bronnen bevindt zich één deskundige en één betrokkene.

Deze betrokkene is familie van een in Culemborg wonende partij. De Marokkaans-Nederlandse bronnen

zijn deskundige en waarnemer. Deze waarnemer/ooggetuige is ook daadwerkelijk woonachtig in

Culemborg. De autochtone Nederlander is een deskundige. Net als de vijf journalisten zijn alle bronnen

van het mannelijk geslacht, aangezien deze blijkens de inhoudsanalyse de grootste groep vormden. De

journalisten zijn benaderd via het medium waar zij werkzaam zijn en de bronnen zijn gevonden aan de

hand van naam en/of functievermelding in het artikel. Twee bronnen en twee journalisten uit de

steekproef hebben samengewerkt en zijn dus over hetzelfde artikel geïnterviewd.

Alle tien interviews duurden een half uur tot drie kwartier, om genoeg informatie te kunnen

vergaren, maar ook de concentratie en medewerking van de respondenten te behouden. Ook bleef het

transcriberen hiermee behapbaar. In de transcripties zijn steeds de naam en sociale kenmerken van de

geïnterviewde vermeld, de locatie, datum en tijd van afname, de kop van het besproken artikel, de

naam van het betreffende dagblad en de sfeer tijdens het interview. Om de anonimiteit van de

respondenten te waarborgen worden in dit verslag alleen de sociale kenmerken van de geïnterviewde

en het betreffende dagblad vermeld, alsmede de sfeer tijdens het interview. Bij het transcriberen zijn

verder volumewisselingen, klemtonen, accenten en dergelijke achterwege gelaten. Wel zijn bijvoorbeeld

uitgesproken ’eh’s’ en gestotterde delen uitgeschreven. Ook zijn redenen voor onderbreking van het

interview vermeld, zoals lachen, hoesten of externe factoren. De transcripten vormden steeds de basis

voor de codering en analyse van de interviews. De volgende paragraaf zal verder ingaan op de

operationalisering van de interviews.

27

3.2.1 Operationalisering De interviews omvatten, zoals hierboven beschreven, vragen over sociale kenmerken. Daarnaast

stonden ervaringen, meningen en beweegredenen van de bronnen en journalisten centraal. Bij beide

groepen is hiermee geprobeerd te achterhalen hoe de samenwerking is verlopen en hoe hierop en op

het artikel wordt teruggekeken. De vragenlijst voor de bronnen omvatte 29 vragen en de vragenlijst voor

de journalisten 38. Niet alle vragen aan journalisten en bronnen waren hetzelfde, maar de strekking van

de interviews is vergelijkbaar. Hieronder zullen de topiclijsten nader toegelicht worden. De volledige

vragenlijsten voor de bronnen en journalisten zijn ook te vinden als bijlage B en C.

Wat betreft de samenwerking is zowel bronnen als journalisten gevraagd hoe de samenwerking

tussen hen tot stand kwam en hoe het interview heeft plaatsgevonden (persoonlijk, telefonisch of via

internet). Daarnaast is gevraagd of beide partijen zich hebben voorbereid op het interview en/of de

berichtgeving. Ook de aard van het contact is nagegaan, bijvoorbeeld vriendschappelijk of formeel en

eenmalig of meermalig, en het verloop van de verdere samenwerking. Zo is achterhaald of er inzage

voor publicatie is aangeboden door de journalisten en of de bronnen hier gebruik van gemaakt hebben.

Beide partijen is verder gevraagd of ze enige druk of spanning voelden tijdens de samenwerking of

daarna en zo ja, of dit volgens hen invloed heeft gehad op het artikel. Een overeenkomstige vraag was

daarnaast of het artikel of de samenwerking hiervoor nog andere gevolgen voor hen heeft gehad.

Aan beide groepen zijn verschillende vragen gesteld betreffende hun evaluatie van de

samenwerking en het artikel. Er is concreet gevraagd wat ze van het artikel vinden, welk doel ze met

het artikel wilden bereiken, of ze hun boodschap over hebben kunnen brengen, hoe ze terugkijken op

de samenwerking en hoe ze denken dat de andere partij terugkijkt op de samenwerking en het artikel.

Verder is gevraagd of het artikel volgens hen bij kan dragen aan de oplossing van het probleem of juist

het polariseren van allochtone en/of autochtone groepen. Ook zijn eventuele reacties van derden op het

artikel besproken. Enkele vragen betroffen hiernaast de algemene evaluatie van nieuwsberichten. Aan

zowel bronnen als journalisten is gevraagd wat zij van de huidige berichtgeving over allochtonen vinden

en of zij denken dat er nog iets verbeterd kan worden. Ook is gevraagd of zij denken dat media de

mening van mensen over etnische minderheden kunnen beïnvloeden.

Aan de brongroep is aanvullend gevraagd wat hun redenen waren om mee te werken, wat ze

van hun eigen aandeel in het artikel vinden, of ze vaker bron zijn geweest in het nieuws, of dit hun kijk

op het nieuws veranderd heeft en of hun mening over de huidige berichtgeving hun mediagebruik

beïnvloedt. Voor het besproken artikel is daarnaast nog gevraagd wat ze van het aantal en het soort

bronnen vinden dat is gebruikt en of ze denken dat alle kanten van het verhaal zijn belicht. Deze vragen

zijn in iets andere vorm ook aan de journalisten gesteld. Hen is gevraagd waarom voor dit type en

aantal bronnen is gekozen, welke bronnen zij aanvankelijk wilden gebruiken en of het gelukt is deze te

28

vinden. Verder is gevraagd of zij bewust hoor- en wederhoor hebben toegepast en of zij hierbij

uitspraken van de ene bron voorgelegd hebben aan de andere bron. Bij de journalistengroep is

aanvullend ook nagegaan of zij verantwoordelijk waren voor de gehele berichtgeving over Culemborg

binnen 'hun' krant, of zij tijdsdruk voelden bij het maken van het artikel, of zij de uitspraken van de

bronnen bruikbaar vonden en welke rol deze speelden bij het overbrengen van hun eigen boodschap.

Aan de groep journalisten zijn ook zeven vragen gesteld over hun algemene werkwijze. Dit

betroffen vragen over hun standaard werkwijze wat betreft het gebruiken en benaderen bronnen, of de

politieke kleur of stijl van de krant hierin een rol speelt, of zij wel eens speciaal op zoek gaan naar

allochtone bronnen, of zij vaste minderheden experts of allochtone bronnen in hun netwerk hebben en

of zij anders te werk gaan bij allochtone bronnen. Wat betreft de gehele redactie is gevraagd of er

allochtone journalisten bij de krant werkzaam zijn of journalisten die gespecialiseerd zijn in de

berichtgeving over etnische minderheden. Ook is geïnformeerd of het besproken artikel op internet is

verschenen.

3.2.2 Codering van interviews Met behulp van het programma Atlas.ti zijn alle tien transcripten gecodeerd en geanalyseerd. Tijdens de

interviews is ingegaan op veelal dezelfde thema’s, waardoor vaak dezelfde soort antwoorden zijn

gegeven of antwoorden met dezelfde strekking. Hier zijn overkoepelende codes aan gekoppeld.

Allereerst zijn op een deductieve manier, dus vanuit de onderzoeksvraag en deelvragen, codes bedacht

die relevant zouden kunnen zijn voor dit onderzoek. Vervolgens zijn tijdens het coderen op inductieve

wijze, dus vanuit de tekst, aanvullende codes gemaakt, om alle relevante tekstdelen bij het onderzoek

te betrekken. De codes zijn zo specifiek mogelijk en bevatten zo min mogelijk afkortingen of getallen.

Zoals ook Miles & Huberman (1994) aangeven kan hiermee voorkomen worden dat de betekenis van

de code uit het zicht verdwijnt. Gecodeerde delen die veel overlap in tekst hebben of samenhangen wat

betreft onderwerp zijn geschaard onder één ‘familie’. Hierdoor worden de belangrijkste

onderzoeksthema’s overzichtelijk weergegeven en kunnen eventuele verbanden met andere families of

codes getest worden.

In totaal zijn aan alle interviews 128 codes toegekend. Om vergelijkingen te kunnen maken

tussen de interviews met bronnen en journalisten is geprobeerd zoveel mogelijk codes te maken die op

beide groepen van toepassing zijn. Om deze twee groepen echter makkelijk uit elkaar te kunnen

houden zijn steeds de woorden ‘journalist’ of ‘bron’ aan de codes toegevoegd die bij beide groepen van

toepassing bleken. Zo is het makkelijker om de interviews van één groep te onderzoeken of beide

groepen met elkaar te vergelijken. Hiernaast zijn vaak de categorieën ‘positief’ of ‘negatief’ toegekend

aan de antwoorden. Zo zijn bijvoorbeeld codes als ‘Bron negatief over artikel’ of ‘Journalist positief over

29

samenwerking’ toegekend. De codes bestaan dus steeds uit het object (de bron) of de auteur (de

journalist), de kerncode en een eventuele waarde (positief of negatief). Door de twee dubbele

categorieën (object/auteur en waarde) is het aantal codes hoog.

De kerncodes zijn steeds afgeleid van de reeds besproken vragenlijst en omschrijven dus de

werkwijze voor het artikel, de evaluatie van de samenwerking en het besproken artikel, de algemene

evaluatie van nieuws en bij de journalistengroep hun algemene werkwijze. Alle codes zijn geschaard

onder zes families die tevens de globale onderwerpen uit de vragenlijst weergeven, namelijk;

‘Samenstelling en werkwijze redactie’, ‘Werkwijze journalisten en bronnen’, ‘Mening samenwerking’,

‘Mening artikel’, ‘Mening derden’ en ‘Mening media algemeen’. In het volgende hoofdstuk zullen de

resultaten aan de hand van deze families worden toegelicht. De volgende paragraaf gaat echter eerst in

op de analysemethode voor de interviews.

3.2.3 Analyse van interviews De analyse van de interviews is, evenals de codering, uitgevoerd aan de hand van het programma

Atlas.ti. Hierbij is ten eerste gekeken naar de aantallen bronnen en journalisten waaraan een code is

toegeschreven. Wanneer alle vijf bronnen hetzelfde antwoord gaven is daar bijvoorbeeld meer waarde

aan gehangen dan aan één op zichzelf staand antwoord. Door middel van een ‘co-occurence tabel’ is

verder bekeken welke antwoorden vaak samen in een interview voorkomen en hoe sterk dit verband is.

Dit verband kan variëren van 0 tot 1. Hiervoor wordt bekeken aan hoeveel bronnen of journalisten een

code toegekend is in combinatie met andere codes. De analyse van de interviews is hiermee echter niet

kwantitatief. De tekst is steeds in zijn originele vorm behouden en geraadpleegd, maar is door het

coderen wel behapbaar gemaakt en is daarmee makkelijker te analyseren.

De codes beschrijven de antwoorden die zijn gegeven door bronnen en journalisten. Verschillen

tussen deze twee groepen zijn nagegaan, alsmede verschillen tussen autochtone en allochtone

bronnen en de twee allochtone groepen onderling. Ook is gekeken of er verschillen bestonden tussen

antwoorden van de deskundige bronnen enerzijds en de betrokkene en ooggetuige anderzijds.

Verwacht wordt dat de twee laatstgenoemden minder mediawijs zijn en dus minder invloed hebben

weten uit te oefenen op het artikel. Hierdoor zouden ze bijvoorbeeld aan kunnen geven dat zij hun

boodschap niet hebben kunnen overbrengen. Binnen de journalistengroep is gezocht naar verschillen

die eventueel te maken hebben met het soort dagblad waarvoor gewerkt wordt. Zo is de journalisten

gevraagd of de politieke kleur of stijl van het dagblad waar zij voor werken invloed heeft op hun

brongebruik. De theorie uit hoofdstuk twee schept de verwachting dat journalisten van linkse kranten

minder vaak allochtone bronnen aanhalen dan journalisten van rechtse kranten, maar dat zij deze

minder vaak met negatieve onderwerpen in verband brengen (Vergeer 2000, Vliegenthart 2007, Ter

30

Wal et al., 2005). Bekeken is ook over de mening van de bronnen hiermee samenhangt. De volgende

paragraaf zal ingaan op de betrouwbaarheid van de onderzoeksmethode.

3.3 Betrouwbaarheid en validiteit Voor een consistente codering is bij de inhoudsanalyse gebruik gemaakt van een codeboek. Binnen

Amcat werden de creditline, ‘ANP’-vermelding en aanhalingstekens van citaten vaak als hele zin

beschouwd. Deze zinnen zijn echter niet meegeteld voor het totale aantal zinnen. Ook weinig

inhoudelijke zinnen als ‘zie ook’ of ‘lees verder’, zijn niet meegenomen in de analyse. Dit om de lengte

van het artikel zo goed mogelijk te kunnen vergelijken met het brongebruik. De kop van het artikel is wel

altijd geteld en gecodeerd. Voor de Chikwadraattoetsen in Spss zijn steeds enkele categorieën van een

variabele samengenomen waar te weinig data waren voor een betrouwbaar resultaat. Aan de resultaten

van het Nederlands Dagblad kunnen echter weinig harde conclusies worden verbonden, omdat zij maar

twee artikelen over Culemborg publiceerden in januari.

Bij het afnemen van de diepte-interviews is benadrukt dat het een onafhankelijk, objectief

onderzoek betreft. Ook is het doel van het onderzoek uitgelegd. Steeds is aangegeven dat de

geïnterviewden anoniem blijven en dat alle antwoorden, zowel positieve als negatieve, welkom waren.

Hiermee is geprobeerd de geïnterviewden zoveel mogelijk vrijuit te laten praten en de betrouwbaarheid

van de antwoorden te verhogen. Verder is geprobeerd de vraagstelling open te houden en de

respondenten zo min mogelijk te sturen. Wel zijn zij aangemoedigd om door te praten, door instemmend

knikken of antwoorden. De mening van de onderzoeker bleef echter buiten beschouwing. Bij alle

interviews was de sfeer ontspannen. Er wordt dus vanuit gegaan dat alle relevante meningen

uitgesproken zijn. Aangezien twee bronnen en twee journalisten hebben samengewerkt konden hun

antwoorden met elkaar vergeleken worden. Hiermee is een extra controle uitgevoerd op de

betrouwbaarheid van de antwoorden. Zoals gezegd zijn de codes voor analyse verder zo duidelijk

mogelijk geformuleerd en is steeds teruggegrepen naar de originele tekst om misverstanden te

voorkomen. De gelegde verbanden zijn daarbij gecontroleerd aan de hand van een ‘co-occurence

tabel’. Hierin is met name gekeken naar codes met een verband van 0,33 of groter.

Binnen dit onderzoek zijn geen interviews afgenomen met allochtone journalisten. Ook zijn

zowel binnen de bron- als de journalistengroep alleen mannelijke respondenten gebruikt. Eventuele

verschillen tussen mannen en vrouwen of allochtone en autochtone journalisten kunnen dus niet

worden onderzocht. Wel vormen de tien geïnterviewden een representatieve steekproef uit de

inhoudsanalyse. Ook hier zijn met name mannelijke journalisten en bronnen geïdentificeerd en weinig

journalisten met een buitenlandse naam genoemd. In het volgende hoofdstuk wordt uitgebreid ingegaan

op de resultaten uit deze inhoudsanalyse en de diepte-interviews.

31

4. Resultaten Binnen dit hoofdstuk worden de resultaten van de inhoudsanalyse en diepte-interviews uiteengezet.

Hiermee wordt getracht een antwoord te geven op de onderstaande drie deelvragen;

1) Welke bronnen zijn aangehaald en hoe worden zij gepresenteerd?

2) Hoe verliep het productieproces?

3) Zijn er verschillen in berichtgeving tussen journalisten of dagbladen?

De inhoudsanalyse zal duidelijk maken wat de kenmerken zijn van de aangehaalde bronnen, hoe vaak

zij zijn aangehaald en op welke plaats in het artikel en hoe zij worden gepresenteerd in de zinnen. Ook

komen kenmerken van de verschillende journalisten, artikelen en dagbladen naar voren. De eerste en

de derde deelvraag zullen aan de hand van deze resultaten beantwoord kunnen worden. De diepte-

interviews geven vervolgens inzicht in deelvraag twee, betreffende het productieproces. Uit de

antwoorden van journalisten en bronnen wordt duidelijk wat hun werkwijze is, hoe het contact tussen

beide partijen verliep, welke doelen zij nastreefden en wat hun mening is over de samenwerking en het

uiteindelijke artikel.

De basis vergelijkingseenheid voor de inhoudsanalyse is in de meeste gevallen het betreffende

aantal zinnen binnen de berichtgeving. Om dit aantal steeds in verhouding te kunnen zien met de

omvang van de berichtgeving, zijn gemiddelden en procenten berekend. Aan de hand hiervan worden

ook de verschillende kranten met elkaar vergeleken. De volgende paragraaf zal ingaan op de resultaten

van deze inhoudsanalyse.

4.1 Inhoudsanalyse De berichtgeving over de rellen in Culemborg leverde in de maand januari 2010 168 artikelen op in de

onderzochte dagbladen. Zoals te zien is in figuur 1 verloopt de berichtgeving met pieken en dalen. De

grootste piek zit in het begin van de maand. Op 6 januari publiceerden de kranten de meeste artikelen;

gezamenlijk 26. Deze artikelen gaan voornamelijk over de rellen zelf. Een tweede grote piek zien we op

9 januari. Hier is het nieuws vooral gericht op de achtergronden en oorzaken van de conflicten. Eind

januari daalt het aantal gepubliceerde artikelen wel, met nog een piek van 9 artikelen op 26 januari. Er

bleek geen verschil in prominentie op artikelniveau. Het overgrote deel van de artikelen is in de rubriek

‘Binnenland’ of ‘Regio’ geplaatst en daarmee vooral op pagina één, twee of drie van de dagbladen.

32

Figuur 1 – Aantal artikelen over Culemborg in januari 2010 (absoluut)

Berichtgeving over Culemborg in januari

0

10

20

30

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 2 2 2 2 31

J a nua r i 2 0 10

Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal artikelen en de omvang van de artikelen per krant. We zien

dat veruit de meeste artikelen verschijnen in de regionale krant de Gelderlander. Van de landelijke

algemene dagbladen besteedt de Volkskrant de meeste aandacht aan deze zaak. De gratis dagbladen

besteden over het algemeen iets minder aandacht aan de rellen in Culemborg. Opvallend is de positie

van de twee confessionele landelijke dagbladen, het Reformatorisch Dagblad en het Nederlands

Dagblad. Het Reformatorisch Dagblad besteedde relatief veel aandacht aan de rellen. In absolute

aandacht neemt zij de derde plaats in. De grote aandacht van het Reformatorisch Dagblad zou te

maken kunnen hebben met het feit dat een belangrijk deel van haar abonnees woonachtig zijn in de

Betuwe (bible belt). Opvallend is daarom dat het Nederlands Dagblad veel minder aandacht heeft

besteed aan dit onderwerp.

Tabel 1 – Aantal artikelen en zinnen per krant in januari 2010

Krant Aantal artikelen Aantal zinnen Gemiddeld aantal zinnen per artikel de Gelderlander 54 983 18,2 de Volkskrant 17 597 35,1 Reformatorisch Dagblad 16 411 24,7 Algemeen Dagblad 15 380 25,3 Trouw 15 427 28,5 NRC Handelsblad 11 487 41,6 De Telegraaf 10 202 20,2 Spits 10 173 17,3 De Pers 7 220 31,4 Metro 6 152 25,3 nrc.next 5 245 49,0 Nederlands Dagblad 2 38 19,0 Totaal 168 4315 25,7

Verder valt op dat de Gelderlander weliswaar de meeste artikelen publiceerde over dit onderwerp, maar

dat deze artikelen minder lang zijn dan de gemiddelde lengte van alle kranten. Daarbij is deze krant

voor het minste aantal zinnen ter plaatse geweest, terwijl de rellen zich in hun regio afspeelden (zie

tabel 2). Dit zou kunnen duiden op een gebrek aan achtergrond- en contextinformatie. De kranten de

Volkskrant, NRC Handelsblad en nrc.next publiceerden duidelijk langere artikelen. Zij zijn echter ook

voor minder dan de helft van de zinnen ter plaatse geweest. Met name NRC Handelsblad en nrc.next

33

besteedden weinig zinnen aan verslagen. Alleen De Telegraaf, De Pers, Nederlands Dagblad en Spits

zijn voor een hoger percentage zinnen binnen de eigen berichtgeving ter plaatse geweest dan op de

redactie gebleven. De Pers is hiervan echter de enige krant waarbij de artikelen gemiddeld langer zijn

dan twintig zinnen. De verwachting is dus dat zij boven de andere kranten uitstijgen in zowel

achtergrondinformatie als opinie van betrokkenen.

Tabel 2 – Aandacht voor ‘journalist als zelfbron’ per krant

Aantal zinnen (% zinnen binnen berichtgeving krant)

Uit niets blijkt dat de journalist in het

veld heeft geopereerd

Onduidelijk of de journalist in het

veld heeft geopereerd

Blijkens de berichtgeving heeft de journalist in het veld

geopereerd

Totaal

Algemeen Dagblad 255 (67,1 %) 0 (0 %) 125 (32,9 %) 380 (100 %) de Gelderlander 767 (78 %) 13 (1,3 %) 203 (20,7 %) 983 (100 %) De Pers 89 (40,5 %) 0 (0 %) 131 (59,5 %) 220 (100 %) De Telegraaf 47 (23,3 %) 0 (0 %) 155 (76,7 %) 202 (100 %) de Volkskrant 343 (57,5 %) 0 (0 %) 254 (42,5 %) 597 (100 %) Metro 85 (55,9 %) 22 (14,5 %) 45 (29,6 %) 152 (100 %) Nederlands Dagblad 9 (23,7 %) 0 (0 %) 29 (76,3 %) 38 (100 %) NRC Handelsblad 372 (76,4 %) 0 (0 %) 115 (23,6 %) 487 (100 %) nrc.next 179 (73,1 %) 0 (0 %) 66 (26,9 %) 245 (100 %) Reformatorisch Dagblad 250 (60,8 %) 7 (1,7 %) 154 (37,5 %) 411 (100 %) Spits 78 (45,1 %) 0 (0 %) 95 (54,9 %) 173 (100 %) Trouw 225 (52,7 %) 0 (0 %) 202 (47,3 %) 427 (100 %) Totaal 2699 (62,5 %) 42 (1 %) 1574 (36,5 %) 4315 (100 %)

In paragraaf 4.1.9 zal verder in worden gegaan op eventuele verschillen in berichtgeving tussen de

kranten. Hieronder worden echter eerst de algemene kenmerken van artikelen, journalisten en bronnen

in de corpus toegelicht.

4.1.1 Journalist als zelfbron Zoals ook uit de vorige paragraaf bleek, zijn de meeste kranten voor meer zinnen op de redactie

gebleven dan in Culemborg geweest. Gekeken naar de inhoud werd voor 39 van de 168 artikelen

duidelijk dat de journalist in het veld had geopereerd. Dit houdt in dat de journalisten voor 36,5 procent

van de zinnen ter plaatse zijn geweest, zoals blijkt uit tabel 3. De artikelen waarbij de journalist wel ter

plaatse was hebben verder een gemiddelde lengte van 40,4 zinnen en de artikelen waarvoor de

journalist vermoedelijk niet in het veld heeft geopereerd gemiddeld 21,4 zinnen. De artikelen waarvoor

de journalist vermoedelijk ter plaatse was zijn dus gemiddeld negentien zinnen langer dan de overige

artikelen. Een artikel van een veldjournalist bevat vermoedelijk dus meer achtergrondanalyses dan een

artikel van een bureauredacteur. Binnen de berichtgeving over Culemborg lijkt deze informatie echter in

de meeste artikelen achterwege te blijven.

34

Tabel 3 - Journalist als zelfbron

Journalist als zelfbron Aantal zinnen (% binnen berichtgeving)

Gemiddeld aantal zinnen per artikel

Uit niets blijkt dat de journalist in het veld heeft geopereerd 2699 (62,5 %) 21,4 Onduidelijk of de journalist in het veld heeft geopereerd 42 (1 %) 14 Blijkens de berichtgeving heeft de journalist in het veld geopereerd

1574 (36,5 %) 40,4

Totaal 4315 (100 %) 25,7

Verder is het brongebruik van veldjournalisten en bureauredacteuren bekeken. Uit tabel 4 blijkt dat

veldjournalisten 11,9 procent meer bronzinnen aanhalen in hun artikelen dan bureauredacteuren.

Hiervan blijven wel meer bronnen onbekend. Daarbij plaatsten zij minder zinnen van bronnen

verbonden aan een organisatie of instantie dan bureauredacteuren. Uit de Chikwadraattoets blijkt ook

een significant verband tussen de variabelen ‘journalist als zelfbron’ en ‘bron aanwezig’; χ² (1) = 59,730

p < .001. We kunnen spreken van een klein verband (Cramer’s V = 0,118, p < .001). Voor de toets is de

waarde ‘onduidelijk of de journalist in het veld heeft geopereerd’ weggelaten en is alleen onderscheid

gemaakt tussen geen en één of meer bronnen.

Tabel 4 - Brongebruik bij journalist als zelfbron

Aantal (% binnen categorie) Zinnen Bronzinnen Zinnen zonder bronnaam

Zinnen zonder organisatienaam

Journalist als zelfbron 1574 (100 %) 723 (45,9 %) 200 (12,7 %) 459 (29,2 %) Bureauredacteur 2699 (100 %) 918 (34%) 107 (4 %) 147 (5,4 %)

Zoals gezegd werden bij de veldjournalisten minder vaak organisatienamen genoemd. Uit tabel 5 blijkt

dan ook dat zij een lager percentage zinnen van onafhankelijke deskundigen aanhaalden dan de

bureauredacteuren. Daarnaast gaven de journalisten die ter plaatse zijn geweest veel meer ruimte aan

getuigen en partijen of bronnen behorend tot een partij.

Tabel 5 - Functie van bronnen bij journalist als zelfbron

Aantal (% van bronzinnen categorie)

Onafhankelijk deskundige

Getuige of waarnemer

Partij/ behorend tot partij

Willekeurige buitenstaander

Totaal

Journalist als zelfbron 261 (36,1 %) 187 (25,9 %) 224 (31 %) 50 (6,9 %) 722 (99,9 %) Bureauredacteur 714 (77,8 %) 38 (4,1 %) 13 (1,4 %) 149 (16,2 %) 914 (99,6 %) Totaal (% van alle bronzinnen)

975 (58,8 %) 225 (13,6 %) 237 (14,3 %) 199 (12 %) 1636 (98,7 %)

In tabel 6 wordt een overzicht gegeven van de verschillende nationaliteiten van de bronnen die

veldjournalisten en bureauredacteuren aanhaalden. Hieruit blijkt dat de journalisten die ter plaatse

waren meer allochtone bronnen aanhaalden dan de bureauredacteuren. De bureauredacteuren haalden

voornamelijk autochtone bronnen aan. Uit de Chikwadraattoets blijkt dan ook een significant verband

35

tussen de variabelen ‘journalist als zelfbron’ en ‘nationaliteit’; χ² (3) = 248,358, p < .001. Dit verband is

redelijk sterk (Cramer’s V = 0,389, p < .001).

Tabel 6 – Bronnen bij journalist als zelfbron per nationaliteit

Aantal zinnen (% van bronzinnen categorie)

Autochtone bronnen Marokkaans-Nederlandse bronnen

Moluks-Nederlandse bronnen

Totaal

Journalist als zelfbron 177 (24,5 %) 223 (30,8 %) 225 (31,1 %) 625 (86,4 %) Bureauredacteur 562 (61,2 %) 107 (11,7 %) 131 (14,3 %) 800 (87,1 %)

Gebleken is dus dat in de berichtgeving over Culemborg de journalisten voor de meeste zinnen ter

plaatse bleven. Deze bureauredacteuren blijken kortere artikelen te schrijven, met minder bronzinnen,

dan de veldjournalisten. Daarnaast geven zij minder ruimte aan anonieme bronnen, maar meer aan

autochtone, onafhankelijke deskundigen verbonden aan een instantie. In het verlengde van de variabele

‘journalist als zelfbron’ is ook gecodeerd onder welk type verslag of bericht de artikelen vallen.

Hieronder zullen de resultaten van deze codering uiteengezet worden.

4.1.2 Genres Van de gehele berichtgeving valt 36,5 procent van de zinnen onder het genre ‘algemeen verslag’, zoals

al bleek uit tabel 3. Hiervoor is de journalist blijkens het artikel in Culemborg geweest. Bij enkele

artikelen werd niet duidelijk of de journalist ter plaatse is geweest. Hiervoor en voor de artikelen waarbij

de journalist vermoedelijk niet ter plaatse was, is bekeken of het om een kort of lang nieuwsbericht ging.

Korte nieuwsberichten bestaan uit negentien zinnen of minder, lange nieuwsverhalen uit twintig zinnen

of meer. Gebleken is dat er 36 meer korte nieuwsberichten dan lange nieuwsverhalen zijn gepubliceerd

in januari. Uit het aantal bronzinnen per categorie blijkt verder dat er in een kort nieuws bericht

gemiddeld 2,4 bronzinnen staan en in een langer nieuwsverhaal gemiddeld 16,1. De algemene

nieuwsverhalen zijn dan ook voor 43,7 procent van alle bronzinnen in de corpus verantwoordelijk.

Niet alleen zijn de artikelen over Culemborg dus grotendeels afkomstig van bureauredacteuren,

ook zijn de meeste artikelen kort van lengte. Dit kan wijzen op een gebrek aan context- en

achtergrondinformatie, alsmede de opinie van betrokkenen bij de rellen. Niet alle berichten zijn echter

zelfgeschreven en niet alle bronnen zelf geraadpleegd. Enkele dagbladen namen ook artikelen over van

een persbureau. Hier zal de volgende paragraaf verder op in gaan.

4.1.3 Persbureauartikelen Van alle 168 artikelen die de kranten in januari over Culemborg publiceerden zijn er twintig afkomstig

van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Dit is af te lezen uit tabel 7. Het ANP is het enige

genoemde persbureau in de berichtgeving. Deze artikelen bestaan in totaal uit 196 zinnen. Een artikel

van het persbureau heeft dus een gemiddelde lengte van 9,8 zinnen. De gemiddelde lengte van

36

originele krantenartikelen is 27,8 zinnen. De ANP berichten zijn dus gemiddeld achttien zinnen korter

dan de originele krantenartikelen. Verder is het ANP verantwoordelijk voor 28 bronzinnen in de

berichtgeving. In één artikel van het persbureau staan daarmee gemiddeld 1,4 bronzinnen. De artikelen

die niet van het ANP afkomstig zijn bevatten gemiddeld 11,2 bronzinnen. Een ANP bericht bevat dus

gemiddeld 9,8 bronzinnen minder dan een origineel krantenartikel. Van de bronzinnen van het ANP

wordt daarnaast binnen 24 zinnen geen nationaliteit van de bron(nen) vermeld. De overige vier zinnen

zijn toegeschreven aan autochtone bronnen. Uit geen enkel artikel van het ANP blijkt verder dat de

journalist ter plaatse is geweest in Culemborg.

Tabel 7 – ANP berichtgeving versus originele krantenberichtgeving

(% binnen hele berichtgeving) ANP Overig Totaal Aantal artikelen 20 (11,9 %) 148 (88,1 %) 168 (100 %) Aantal zinnen 196 (4,5 %) 4119 (95,5 %) 4315 (100 %) Bronzinnen 28 (1,7 %) 1630 (98,3 %) 1658 (100 %)

Aangezien slechts 11,9 procent van de artikelen afkomstig is van het ANP, lijkt het persbureau niet de

reden te kunnen zijn voor een korte artikellengte of een eventueel gebrek aan bronnen. De volgende

paragrafen zullen daarom dieper ingaan op de ruimte voor bronnen in de gehele corpus, de kenmerken

van deze gebruikte bronnen en de manier waarop ze gepresenteerd worden.

4.1.4 Bronkenmerken Uit de inhoudsanalyse is gebleken dat in 61,6 procent van alle zinnen in de corpus geen bron

aangehaald wordt. In totaal worden in de 4315 zinnen van de corpus 1691 bronnen aangehaald.

Aangezien enkele zinnen meer dan één bron bevatten, beslaan alle bronnen samen 1658 zinnen. Het

overgrote deel van deze zinnen is gewijd aan mannelijke bronnen, zoals blijkt uit tabel 8. Bij enkele

zinnen bleef het geslacht van de bron onduidelijk. Wat betreft nationaliteit krijgen autochtone bronnen

de meeste ruimte, namelijk in 45,5 procent van alle bronzinnen. De Marokkaans-Nederlandse en

Moluks-Nederlandse bronnen komen in een vergelijkbaar percentage zinnen voor. Ook wanneer de

twee allochtone groepen samengenomen worden is hun percentage bronzinnen echter lager dan bij de

autochtone groep. Van overige allochtone groepen zijn 24 bronzinnen gepresenteerd (1,4 %). Eén zin is

verder nog aangehaald van een buitenlandse bron. Omdat deze groepen dus grotendeels afwezig zijn

in de corpus zijn ze in de verdere analyse achterwege gelaten. De autochtone, Moluks-Nederlandse en

Marokkaans-Nederlandse bronnen staan centraal. In 11,5 % van de bronzinnen is verder geen

nationaliteit genoemd of bleef de afkomst van de bron onduidelijk. Voor zover bekend, is het grootste

deel van de bronzinnen in de corpus dus gewijd aan autochtone, mannelijke bronnen.

37

Tabel 8 - Aandacht voor verschillende bronnen

Kenmerken bronnen Aantal zinnen (% van alle bronzinnen) Man 1323 (79,8 %) Vrouw 198 (11,9 %) Autochtoon 755 (45,5 %) Moluks-Nederlands 356 (21,5 %) Marokkaans-Nederlands 330 (19,9 %)

In geen enkel artikel wordt verder de religie of het opleidingsniveau van een bron vermeld. Leeftijd wordt

voor sommige bronnen wel genoemd, zoals blijkt uit tabel 9. De groep jongeren staat bovenaan, zowel

bij de absolute leeftijdsvermeldingen als bij de leeftijdsindicatie ‘jongere’. Slechts twee bronnen zijn

boven de 65 jaar. Ook voor de anonieme bronnen geldt dat de meeste zinnen afkomstig zijn van

jongeren. Bij jongere bronnen wordt dus eerder een leeftijdsindicatie gegeven dan bij oudere bronnen.

Tabel 9 – Bekende leeftijden van de bronnen

Leeftijd Aantal bronnen

Anonieme bronzinnen

Autochtone bronzinnen

Moluks-Nederlandse bronzinnen

Marokkaans-Nederlandse bronzinnen

<18 11 0 0 42 56 18 – 30 6 20 0 23 17 31 – 40 3 0 0 6 29 41 – 50 3 4 0 7 7 51 – 65 4 0 158 38 0 65 > 2 9 0 17 13 Jong(ere) 6 21 0 6 42 Middelbare leeftijd 0 0 0 0 0 Oud(ere) 0 2 0 0 0 Totaal 35 56 158 139 164

Binnen de jongere brongroep vallen verder vooral Marokkaanse Nederlanders. Van de bronnen waarbij

een leeftijd van boven de achttien is vermeld, zijn de Molukse Nederlanders iets vaker bij naam

genoemd. Binnen de autochtone groep is slechts van één bron een leeftijd bekend. Deze bron is tussen

de 51 en 65 jaar en is in 158 zinnen aangehaald, zoals blijkt uit de tabel. Doordat er in het geheel maar

weinig leeftijden zijn genoemd en bij sommige bronnen de nationaliteit en/of naam onbekend is, vallen

echter geen duidelijke conclusies te trekken.

Tot slot is ook gekeken naar de prominentie van de bronnen de artikelen. Bekeken is of de

leeftijd en nationaliteit van bronnen samenhangt met hun plaats in het artikel. Dit bleek niet het geval.

Jongere en oudere bronnen van zowel autochtone als allochtone afkomst komen op verschillende

plaatsen in de artikelen voor. Zoals al bleek uit tabel 6 komen er ook anonieme bronnen in de corpus

voor. De volgende paragraaf zal verder ingaan op de vermelding van bron- en organisatienamen en de

eventuele samenhang hiervan met nationaliteit.

38

4.1.5 Anonieme bronnen In de berichtgeving van januari blijken vaker bronnen dan organisatie bij naam te zijn genoemd. Van alle

bronzinnen is 18,6 procent aan anonieme bronnen gewijd, zoals tabel 10 laat zien. In 36,6 procent van

de bronzinnen wordt geen organisatie of instantie genoemd. De meeste bronnen staan dus op zichzelf

en spreken niet namens een organisatie.

Tabel 10 – Aandacht voor anonieme bronnen en organisaties

Aantal zinnen (% van alle bronzinnen) Anoniem / n.v.t. Bij naam Totaal Bronnen 308 (18,6 %) 1350 (81,4 %) 1658 (100 %) Organisaties 606 (36,6 %) 1052 (63,4 %) 1658 (100 %)

Tabel 11 geeft het aantal zinnen van anonieme bronnen per nationaliteit weer. Hieruit blijkt dat er

nauwelijks autochtone bronnen anoniem wilden blijven. De Moluks-Nederlandse bronnen zijn in de

meeste zinnen anoniem gebleven, namelijk in 21,3 procent. Binnen deze groep worden ook de minste

organisaties en instanties genoemd. Ook binnen Marokkaans-Nederlandse groep is in veel zinnen de

naam van de bron en/of organisatie onbekend gebleven, in vergelijking met de autochtone groep. De

autochtone bronnen spreken dus vaker namens een instantie dan de allochtone bronnen.

Tabel 11 – Anonieme en bij naam bekende bronnen en instanties per nationaliteit

Aantal zinnen (% binnen nationaliteit)

Autochtoon Marokkaans-Nederlands

Moluks-Nederlands

Totaal (% van bronzinnen)

Anonieme bronnen 15 (2 %) 44 (13,3 %) 76 (21,3 %) 135 (8,1 %) Organisatie/Instantie onbekend/ n.v.t. 141 (18,7 %) 197 (59,7 %) 172 (48,3 %) 510 (30,8 %)

Bovenstaande doet vermoeden dat binnen de autochtone brongroep vooral deskundigen aan het woord

zijn gelaten en binnen de allochtone groepen een groot aantal betrokkenen. De volgende paragraaf zal

hier verder op in gaan.

4.1.6 Relatie tot het gebeurde Voor elke bron is, voor zover bekend, bijgehouden wat hun relatie tot de gebeurtenissen in Culemborg

was. Tabel 12 vormt hier een overzicht van. Zoals de vorige paragraaf al deed vermoeden is meer dan

de helft van de bronzinnen uit de berichtgeving gewijd aan onafhankelijke deskundigen. Zij zijn kenners

zonder enig belang bij de gebeurtenis. De minste zinnen zijn van willekeurige buitenstaanders. In vijf

zinnen werd de relatie van de bron tot de gebeurtenis niet nader gespecificeerd. Deze zijn dus niet

opgenomen in tabel 9.

Tabel 12 – Relatie van bronnen tot het gebeurde

Relatie tot gebeurtenis Aantal zinnen (% van alle bronzinnen) Onafhankelijk deskundige 992 (59,8 %) Getuige of waarnemer 225 (13,6 %) Partij of behorend tot betrokken partij 237 (14,3 %) Willekeurige buitenstaander 199 (12,0 %) Totaal 1653 (99,7%)

39

Tabel 13 laat per nationaliteit zien wat de relatie van de bronnen tot het gebeurde is. Voor alle

nationaliteiten geldt dat onafhankelijke deskundigen de meeste ruimte innemen in de artikelen. Binnen

de autochtone brongroep is het percentage zinnen van deskundigen, zoals verwacht, het hoogst.

Verder komen vooral veel Marokkaans-Nederlandse getuigen en Moluks-Nederlandse partijen aan het

woord. Uit de Chikwadraattoets blijkt ook een significant verband tussen de nationaliteit van de bronnen

en de relatie tot de gebeurtenis in het artikel; χ² (6) = 390,650 p < .001. Er is sprake van een

middelmatig verband (Cramer’s V = 0,368, p < .001). De grote betrokkenheid van de allochtone bronnen

bij de rellen hangt waarschijnlijk samen met de eerder besproken anonimiteit.

Tabel 13 - Relatie tot gebeurtenis per nationaliteit

Aantal zinnen (% binnen nationaliteit)

Onafhankelijk deskundige

Getuige of waarnemer

Partij/behorend tot partij

Willekeurige buitenstaander

Totaal

Autochtone Nederlander 602 (79,7 %) 13 (1,7 %) 55 (7,3 %) 85 (11,3 %) 755 (100 %) Marokkaanse Nederlander 132 (40 %) 105 (31,8 %) 74 (22,4 %) 19 (5,8 %) 330 (100 %) Molukse Nederlander 145 (40,7 %) 39 (11,0 %) 104 (29,2 %) 68 (19,1 %) 356 (100 %) Totaal 893 (60,9 %) 157 (10,7 %) 233 (15,9 %) 183 (12,5 %) 1466 (100%)

Voor alle bronnen is verder gecodeerd in welk soort zinnen zij voorkomen en wat de toon van deze

zinnen is. De volgende twee paragrafen zullen hier de resultaten van presenteren.

4.1.7 Soort bronzinnen Alle bronzinnen in de corpus zijn onderverdeeld in citaten en parafrasen. Deze zijn verder

onderverdeeld in neutrale of interpretatieve zinnen, zoals tabel 14 laat zien. Citaten blijken in de corpus

het vaakst voor te komen. Verder zijn de zinnen in bijna alle gevallen neutraal.

Tabel 14 – Soort bronzinnen in berichtgeving

Soort bronzin Aantal zinnen (% van alle bronzinnen)

Neutraal citaat 1163 (70,1 %) Interpretatief citaat 18 (1,1 %) Neutrale parafrase 364 (22 %) Interpretatieve parafrase 113 (6,8 %) Totaal 1658 (100 %)

Figuur 2 is een weergave van soorten bronzinnen per nationaliteit. Te zien is dat er vrij weinig verschil is

tussen de autochtone en de Marokkaans-Nederlandse brongroep. Alleen de Moluks-Nederlandse groep

wijkt iets af. Vergeleken met de overige nationaliteiten worden van deze groep meer citaten en minder

parafrasen aangehaald. Er is echter geen eenduidig verschil wat betreft toon van de bronzinnen.

40

Figuur 2 – Soort bronzinnen in percentages per nationaliteit

Soort bronzinnen per nationaliteit

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Neutraal citaat Interpretatiefcitaat

Neutraleparafrase

Interpretatieveparafrase

%

Autochtoon

Marokkaanse afkomst

Molukse afkomst

Om te controleren of er een verband tussen nationaliteit en het soort bronzin bestaat, is een

Chikwadraattoets uitgevoerd. Voor de toets zijn de categorieën ‘buiten beschouwing gelaten’,

‘onduidelijk’, ‘allochtone Nederlander van andere komaf’ en ‘buitenlander’ samengevoegd, evenals de

neutrale en interpretatieve citaten en neutrale en interpretatieve parafrasen, om een betrouwbare

uitkomst te kunnen krijgen. Uit de test blijkt wel een significant verband tussen nationaliteit en het soort

bronzin: χ² (3) = 97,561, p < .001. We kunnen spreken van een middelmatig verband (Cramer’s V =

0,243, p < .001). Dit verband heeft waarschijnlijk dus betrekking op de afwijkende Moluks-Nederlandse

groep. Een hoger percentage van hun uitspraken werd overgenomen in citaten. Aangezien een citaat

minder bewerkt is door de journalist dan een parafrase, hebben Moluks-Nederlandse bronnen wellicht

beter hun boodschap weten over te brengen met het artikel dan Marokkaans-Nederlandse en

autochtone bronnen. Deze laatste brongroep komt, zoals gezegd, wel veel vaker aan het woord. Niet

alleen het soort bronzin beïnvloedt daarnaast de presentatie van de bronuitspraak, maar ook de toon

van de zin. Onderstaande paragraaf gaat hier dieper op in.

4.1.8 Toon van bronzinnen Zoals hierboven al duidelijk werd, zijn de meeste zinnen in de corpus waar een bron in voorkomt

neutraal. De interpretatieve zinnen zijn verder opgedeeld in positieve of negatieve zinnen. Tabel 15

geeft een overzicht. Er blijken in totaal meer zinnen positief voor de bron dan negatief.

Tabel 15 – Toon van de bronzinnen

Toon van bronzinnen Aantal zinnen (% van alle bronzinnen)

Neutraal 1527 (92,1 %) Positief 73 (4,4 %) Negatief 59 (3,6 %) Totaal 1658 (100 %)

De toon van de bronzinnen per nationaliteit is in figuur 3 afgebeeld. Zowel bij autochtone als bij de

allochtone groepen zijn de meeste zinnen neutraal. Verder komt de autochtone groep het vaakst in de

negatieve zinnen voor en de Marokkaans-Nederlandse groep het vaakst in de positieve zinnen.

41

Figuur 3 – Toon van de bronzinnen in percentages per nationaliteit

Toon van de bronzinnen per nationaliteit

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Neutraal Positief Negatief

%

Autochtoon

Marokkaanse afkomst

Molukse afkomst

De verschillen tussen de brongroepen zijn echter klein. Wat betreft de toon van de zinnen lijkt

nationaliteit dus geen voorspellende factor te zijn. Er bestaat volgens de Chikwadraattoets dan ook

geen significant verband tussen deze twee variabelen. Wat betreft bronpresentatie lijkt dus alleen de

Moluks-Nederlandse groep iets af te wijken, met een hoger percentage citaten dan de autochtone en

Marokkaans-Nederlandse bronnen. Verder is er bij allochtone bronnen geen andere bronpresentatie

gehanteerd dan bij de autochtone bronnen. De volgende paragraaf zal in gaan op eventuele verschillen

tussen dagbladen in brongebruik.

4.1.9 Verschillen tussen dagbladen In totaal is de berichtgeving van twaalf dagbladen onderzocht. Aan het begin van het hoofdstuk werden

al enkele verschillen tussen deze dagbladen benoemd. Deze paragraaf zal hier dieper op in gaan. Ten

eerste zal het gebruik van persbureaus besproken worden.

ANP berichten per krant In tabel 16 zijn de zes kranten te vinden die ANP berichten overnamen of gebruikten. Hier blijkt, zoals al

eerder duidelijk werd, dat de ANP berichten korter zijn dan de eigen krantenartikelen. Het percentage

artikelen overgenomen van het ANP is immers bij elke krant hoger dan het percentage zinnen. Verder

valt op dat Spits veel gebruik heeft gemaakt van persbureauartikelen. Aan het begin van dit hoofdstuk

bleek dan ook dat zij gemiddeld de kortste artikelen schreven van alle dagbladen. Wel bleek meer dan

de helft van hun zinnen afkomstig te zijn van veldredacteuren. Dit kunnen alleen zelfgeschreven zinnen

zijn, aangezien het ANP voor geen enkel artikel ter plaatse lijkt te zijn geweest. De twee andere gratis

dagbladen Metro en De Pers gebruikten geen enkel ANP artikel. Ook wat betreft de linkse kranten is er

geen eenduidige lijn. Zo plaatste de Volkskrant wel één ANP bericht, maar Trouw geen. De

confessionele kranten Reformatorisch Dagblad en Nederlands Dagblad staan wel beide in de tabel. Van

de vier rechtse dagbladen maakten alleen NRC Handelsblad en nrc.next gebruik van een persbureau.

Een eenduidige conclusie valt dus niet te trekken. Wel bleek al eerder dat het gebruik van ANP artikelen

42

de gemiddelde artikellengte, het percentage bronzinnen en zinnen van veldjournalisten omlaag haalt.

De volgende paragraaf zal verder ingaan op de percentages bronzinnen per dagblad.

Tabel 16 – Aantal en percentage berichten en zinnen afkomstig van het ANP per krant

Aantal (% binnen berichtgeving krant) ANP berichten ANP zinnen Spits 7 (70 %) 56 (32,4 %) Nederlands Dagblad 1 (50 %) 9 (23,7 %) nrc.next 2 (40 %) 18 (7,3 %) Reformatorisch Dagblad 6 (37,5 %) 81 (19,7 %) NRC Handelsblad 3 (27,3 %) 25 (5,1 %) de Volkskrant 1 (5,9 %) 7 (1,2 %) Totaal (% van hele berichtgeving) 20 (11,9 %) 196 (4,5 %) Ruimte voor bronnen per krant Deze paragraaf zal ingaan op de ruimte voor bronnen binnen de verschillende dagbladen en de

kenmerken van deze bronnen. Uit tabel 17 is af te lezen hoeveel bronzinnen de verschillende

dagbladen hebben gepubliceerd in januari.

Tabel 17 – Aantal en percentage bronzinnen per krant

Dagblad Aantal bronzinnen (% binnen berichtgeving krant) Spits 95 (54,9 %) nrc.next 127 (51,8 %) De Pers 112 (50,9 %) Metro 75 (49,4 %) NRC Handelsblad 229 (47 %) de Volkskrant 260 (43,5 %) De Telegraaf 75 (37,1 %) Algemeen Dagblad 131 (34,5 %) de Gelderlander 312 (31,7 %) Trouw 127 (29,7 %) Reformatorisch Dagblad 109 (26,5 %) Nederlands Dagblad 6 (15,8 %) Totaal (% van hele berichtgeving) 1658 (38,4 %)

Hoewel Spits het hoogste percentage ANP artikelen overnam en gemiddeld de kortste artikelen schreef,

staan zij wel bovenaan in het percentage bronzinnen. Zoals bleek bevatten de meeste ANP artikelen

juist minder bronzinnen dan originele krantenartikelen. Waarschijnlijk maakt Spits in eigen artikelen dus

wel veel gebruik van bronnen. Ook de andere gratis dagbladen De Pers en Metro staan bovenaan in

brongebruik. De twee christelijke dagbladen Nederlands Dagblad en Reformatorisch Dagblad staan qua

percentage juist onderaan. Uit de vorige paragraaf bleek dat zij relatief veel gebruik hebben gemaakt

van persbureauartikelen. Ook met de zelfgeschreven krantenartikelen hebben zij hun percentage

bronzinnen dus niet weten op te halen. NRC Handelsblad en nrc.next schreven zoals eerder bleek

bovengemiddeld lange artikelen. Zij wijdden daarbij ongeveer de helft van hun zinnen aan bronnen,

ondanks hun gebruik van ANP artikelen. Het brongebruik van de overige twee rechts georiënteerde

kranten Algemeen Dagblad en De Telegraaf blijkt echter net onder het gemiddelde te liggen. Hoewel De

43

Telegraaf voor het hoogste percentage zinnen ter plaatse was, staan zij dus niet bovenaan in

brongebruik. Ook de twee linkse dagbladen Trouw en de Volkskrant lopen uiteen in brongebruik. De

Gelderlander bleek verder als regionale krant veel artikelen gepubliceerd te hebben, maar was wel voor

weinig zinnen ter plaatse. Daarnaast bleken de artikelen gemiddeld kort. Uit tabel 17 blijkt daarbij dat zij,

vergeleken met de overige dagbladen, weinig bronzinnen hebben geplaatst.

Tabel 18 maakt duidelijk hoeveel ruimte de dagbladen geven aan bronnen van verschillende

afkomst. Hieruit blijkt dat in elke krant minstens één autochtone bron wordt aangehaald. Opvallend is

verder dat de gratis dagbladen Spits, Metro en De Pers alle drie slechts één allochtone brongroep

aanhalen. De Pers haalt hiervan als enige Molukse Nederlanders aan. In deze dagbladen is dus geen

hoor en wederhoor toegepast wat betreft de allochtone groepen. Religieuze kranten Nederlands

Dagblad en Reformatorisch Dagblad verschillen sterk van elkaar. Hoewel eerstgenoemde vooral ruimte

geeft aan autochtone bronnen, haalt het Reformatorisch Dagblad met name zinnen van allochtone

bronnen aan. De Moluks-Nederlandse brongroep krijgt daarbij in het Reformatorisch Dagblad de

meeste aandacht, terwijl het Nederlands Dagblad hier geen enkele zin aan wijdde.

Tabel 18 - Bronruimte per nationaliteit per krant

Aantal zinnen (% van bronzinnen krant)

Autochtoon Moluks-Nederlands Marokkaans-Nederlands Totaal

Algemeen Dagblad 50 (38,2 %) 31 (23,7 %) 36 (27,5 %) 117 (89,3 %) de Gelderlander 162 (51,9 %) 57 (18,3 %) 50 (16 %) 269 (86,2 %) De Pers 49 (43,8 %) 54 (48,2 %) 0 (0 %) 103 (92 %) De Telegraaf 11 (14,7 %) 30 (40 %) 19 (25,3 %) 60 (80 %) de Volkskrant 87 (33,5 %) 55 (21,2 %) 95 (36,5 %) 237 (91,2 %) Metro 39 (52 %) 0 (0 %) 15 (20 %) 54 (72 %) Nederlands Dagblad 3 (50 %) 0 (0 %) 1 (16,7 %) 4 (66,7 %) NRC Handelsblad 167 (72,9 %) 17 (7,4 %) 38 (16,6 %) 222 (96,9 %) nrc.next 94 (74 %) 9 (7,1 %) 15 (11,8 %) 118 (92,9 %) Reformatorisch Dagblad 15 (13,8 %) 49 (45 %) 24 (22 %) 88 (80,7 %) Spits 32 (33,7 %) 0 (0 %) 35 (36,8 %) 67 (70,5 %) Trouw 46 (36,2 %) 54 (42,5 %) 2 (1,6 %) 102 (80,3 %) Totaal (% van alle bronzinnen) 755 (45,5 %) 356 (21,5 %) 330 (19,9 %) 1441 (86,9%)

Linkse dagbladen Trouw en de Volkskrant besteedden verder allebei meer aandacht aan allochtone

bronnen dan aan autochtone bronnen, hoewel het percentage zinnen van Marokkaans-Nederlandse

bronnen binnen Trouw wel laag is. Wat betreft de politiek rechtse dagbladen geven NRC Handelsblad

en nrc.next vooral ruimte aan autochtone bronnen. Algemeen Dagblad geeft meer ruimte aan de twee

allochtone brongroepen, mits de percentages bij elkaar opgeteld worden. Ook binnen de berichtgeving

van De Telegraaf krijgen de allochtone brongroepen meer ruimte dan de autochtone bronnen. Dit is

verder de enige rechtse krant die Moluks-Nederlandse bronnen meer aandacht heeft gegeven dan

Marokkaans-Nederlandse bronnen. De Telegraaf blijkt verder, samen met het Reformatorisch Dagblad,

de enige krant die zowel Marokkaans-Nederlandse als Moluks-Nederlandse bronnen ook afzonderlijk

44

vaker presenteert dan autochtone bronnen. Bij gratis dagbladen De Pers en Spits en de twee linkse

dagbladen Trouw en de Volkskrant geldt dit steeds voor één allochtone groep.

In dit hoofdstuk bleek al eerder dat allochtone bronnen meer betrokken waren bij de rellen dan

de autochtone bronnen en dan ook vaker anoniem wilden blijven. Ook werden deze bronnen minder

vaak verbonden aan een organisatie of instantie. Tabel 19 laat per dagblad zien hoeveel zinnen zijn

gepubliceerd zonder bron- en/of organisatienaam. De Telegraaf en het Reformatorisch Dagblad blijken

inderdaad de meeste zinnen van anonieme, allochtone bronnen te hebben geplaatst. Ook bij Spits,

waarin veel zinnen van Marokkaans-Nederlandse bronnen voorkwamen, bleef de bronnaam vaak

onbekend. De Pers plaatste veel zinnen van Moluks-Nederlandse bronnen, waarvan er echter weinig

anoniem bleven. Dit is opvallend, aangezien de Moluks-Nederlandse bronnen in meer zinnen anoniem

zijn gebleven dan de Marokkaans-Nederlandse bronnen. Ook linkse dagbladen Trouw en de Volkskrant

plaatsten weinig zinnen van anonieme bronnen, maar wel veel zinnen van allochtone bronnen. Het

Nederlands Dagblad plaatste voornamelijk zinnen van autochtone bronnen, maar tegen de verwachting

in ook een hoog percentage zinnen van anonieme bronnen. Doordat van deze krant echter maar twee

artikelen onderzocht zijn, met zes bronzinnen, kunnen deze resultaten minder betrouwbaar zijn.

Tabel 19 – Aantal zinnen gewijd aan anonieme bronnen en organisaties per krant

Aantal zinnen (% van bronzinnen krant) Anonieme bronnen Organisatie onbekend/n.v.t.

Algemeen Dagblad 17 (13 %) 50 (38,2 %) de Gelderlander 47 (15,1 %) 101 (32,4 %) De Pers 14 (12,5 %) 30 (26,8 %) De Telegraaf 47 (62,7 %) 50 (66,7 %) de Volkskrant 38 (14,6 %) 145 (55,8 %) Metro 9 (12 %) 13 (17,3 %) Nederlands Dagblad 2 (33,3 %) 0 (0 %) NRC Handelsblad 14 (6,1 %) 44 (19,2 %) nrc.next 17 (13,4 %) 28 (22 %) Reformatorisch Dagblad 43 (39,4 %) 60 (55 %) Spits 29 (30,5 %) 50 (52,6 %) Trouw 29 (22,8 %) 35 (27,6 %) Totaal (% van alle bronzinnen) * 308 (18,6 %) 606 (36,6 %)

* De totalen zijn geen optelsom van alle dagbladen, omdat dezelfde bronnen door verschillende dagbladen zijn gebruikt.

Aangezien in de ANP berichten alleen autochtone bronnen zijn gevonden, raadpleegden de kranten de

allochtone bronnen dus steeds zelf. Zoals in dit hoofdstuk ook duidelijk werd bleken allochtone bronnen

meer betrokken bij de rellen in Culemborg en wilden zij daarom vaker anoniem blijven. Verwacht wordt

dus ook dat de dagbladen die voornamelijk anonieme en allochtone bronnen hebben aangehaald, ook

op een hoog percentage zinnen van partijen en ooggetuigen uitkomen. Tabel 20 laat de verschillende

bronfuncties per dagblad zien.

45

Tabel 20– Relatie van bronnen tot de gebeurtenis per krant

Aantal zinnen (% van bronzinnen krant)

Onafhankelijk deskundige

Getuige of waarnemer

Partij of behorend tot betrokken partij

Willekeurige buitenstaander

Totaal

Algemeen Dagblad 82 (62,6 %) 12 (9,2 %) 23 (17,6 %) 14 (10,7 %) 131 (100 %) de Gelderlander 196 (62,8 %) 53 (17 %) 36 (11,5 %) 27 (8,7 %) 312 (100 %) De Pers 71 (63,4 %) 0 (0 %) 3 (2,7 %) 38 (33,9 %) 112 (100 %) De Telegraaf 25 (33,3 %) 21 (28 %) 29 (38,7 %) 0 (0 %) 75 (100 %) de Volkskrant 76 (29,2 %) 79 (30,4 %) 9 (3,5 %) 96 (36,9 %) 260 (100 %) Metro 64 (85,3 %) 4 (5,3 %) 0 (0 %) 7 (9,3 %) 75 (100 %) Nederlands Dagblad 6 (100 %) 0 (0 %) 0 (0 %) 0 (0 %) 6 (100 %) NRC Handelsblad 188 (82,1 %) 2 (0,9 %) 36 (15,7 %) 2 (0,9 %) 228 (99,6 %) nrc.next 98 (77,2 %) 0 (0 %) 28 (22 %) 0 (0 %) 126 (99,2 %) Reformatorisch Dagblad 51 (46,8 %) 25 (22,9 %) 32 (29,4 %) 0 (0 %) 108 (99,1 %) Spits 43 (45,3 %) 19 (20 %) 32 (33,7 %) 0 (0 %) 94 (98,9 %) Trouw 92 (72,4 %) 10 (7,9 %) 9 (7,1 %) 15 (11,8 %) 126 (99,2 %) Totaal (% van alle bronzinnen)

992 (59,8 %)

225 (13,6 %)

237 (14,3 %)

199 (12 %)

1653 (99,7%)

Uit bovenstaande tabel blijkt inderdaad dat de kranten die veel zinnen van allochtone bronnen

aanhaalden, ook veel zinnen van waarnemers en partijen hebben gepubliceerd. Zo blijken De Telegraaf

en het Reformatorisch Dagblad, die de meeste bronzinnen van anonieme allochtonen aanhaalden, ook

veel zinnen van getuigen en partijen aan te halen. Voor Spits geldt hetzelfde. De Pers haalde wel veel

zinnen van Moluks-Nederlandse bronnen aan, maar weinig van hen bleven anoniem. Binnen dit gratis

dagblad zijn dan ook weinig zinnen van getuigen en waarnemers aangehaald. De bronnen spreken hier

vooral vanuit de functie van deskundige of buitenstaander. Linkse dagbladen Trouw en de Volkskrant

plaatsten ook veel zinnen van allochtone bronnen, maar weinig van anonieme bronnen. Zij halen dan

ook weinig zinnen van betrokken partijen aan. De Volkskrant wijdde echter wel een redelijk percentage

zinnen aan getuigen. In de gehele corpus krijgen deskundigen de meeste ruimte. Alleen bij De

Telegraaf en de Volkskrant wordt het percentage onafhankelijk deskundigen dan ook overschreden

door een overige brongroep. Bij vijf zinnen in de corpus bleef de functie van de bron onduidelijk.

Wat betreft bronpresentatie bleek tussen de dagbladen weinig verschil te bestaan. Het grootste

deel van de bronzinnen in de corpus is neutraal. Ditzelfde geldt voor de dagbladen afzonderlijk. Ook zijn

in alle dagbladen voornamelijk citaten gepubliceerd, behalve in het Nederlands Dagblad. Hierin worden

slechts parafrases gebruikt. Zoals gezegd zijn van deze krant echter maar twee artikelen en zes

bronzinnen onderzocht, waardoor de resultaten vertekend kunnen zijn. Aangezien bronpresentatie ook

nauwelijks bleek samen te hangen met de nationaliteit van bronnen zal, hier niet dieper op in worden

gegaan. Alvorens een conclusie te trekken over alle besproken resultaten uit de inhoudsanalyse,

worden hieronder eerst de antwoorden uit de diepte-interviews toegelicht.

46

4.2 Diepte-interviews Ter verdieping op de inhoudsanalyse zijn bij vijf bronnen en vijf journalisten diepte-interviews

afgenomen. Aan de hand hiervan kan een beeld worden gevormd van het productieproces dat vooraf

ging aan de berichtgeving over Culemborg. De resultaten van de interviews hebben daarmee betrekking

op deelvraag twee, betreffende dit productieproces. Tijdens de interviews zijn voornamelijk vragen

gesteld over één artikel, waarin de bron voorkomt of die de journalist geschreven heeft. Ten eerste is

vastgesteld hoe het contact tussen bron en journalist tot stand is gekomen en hoe hun samenwerking is

verlopen. Gevraagd is verder naar de mening van de geïnterviewden over deze samenwerking en het

uiteindelijke artikel. Ook is nagegaan welke doelen beide partijen wilden bereiken met het artikel, of zij

hun boodschap over hebben kunnen brengen en welke werkwijze zij hebben gehanteerd. Tot slot zijn

beide partijen gevraagd naar hun evaluatie van de berichtgeving over allochtonen in het algemeen. Aan

de journalisten zijn nog enkele aanvullende vragen gesteld over de samenstelling en werkwijze van de

redactie waar ze werken. De kenmerken van de gesproken bronnen en journalisten zijn reeds genoemd

in het hoofdstuk ‘Data en methode’. De tabel hieronder laat nogmaals zien welke kenmerken bij welke

bron of journalist horen.

Tabel 21 - Geïnterviewde bronnen en journalisten

Nationaliteit Sekse Medium Functie Opleidingsniveau

Autochtone Nederlander Man NRC Handelsblad Deskundige Universiteit Molukse Nederlander * Man De Pers Deskundige Universiteit Molukse Nederlander * Man Reformatorisch Dagblad Betrokkene Mavo Marokkaanse Nederlander Man Algemeen Dagblad Deskundige HBO Marokkaanse Nederlander Man De Telegraaf Ooggetuige HBO Autochtone Nederlander Man de Gelderlander Verslaggever HBO Autochtone Nederlander * Man De Pers Verslaggever Universiteit Autochtone Nederlander * Man Reformatorisch Dagblad Verslaggever HBO Autochtone Nederlander Man NRC Handelsblad/nrc..next Verslaggever Universiteit Autochtone Nederlander Man Algemeen Dagblad Verslaggever HBO

*Bron en journalist werkten samen

Om de anonimiteit van bronnen en journalist zoveel mogelijk te waarborgen worden geen namen

genoemd. De leeftijden van de geïnterviewden zijn daarnaast losgekoppeld van de overige gegevens

en ontbreken dus in de tabel. Ook koppen van de besproken artikelen zullen nergens genoemd worden.

Voor de bronnen wordt wel weergegeven uit welke krant het artikel waarin zij voorkomen afkomstig is.

Twee bronnen en twee journalisten behoorden bij hetzelfde artikel, namelijk de journalist van De Pers

en de Moluks-Nederlandse deskundige en de journalist van het Reformatorisch Dagblad en de Moluks-

Nederlandse betrokkene. Hier vindt bij enkele antwoorden dus overlap plaats. De overige respondenten

zijn over verschillende artikelen geïnterviewd. In totaal zijn dus acht artikelen besproken. In de volgende

paragrafen zullen de resultaten van alle diepte-interviews uiteengezet worden. Ten eerste zal de

samenstelling van de redacties en de werkwijze van zowel journalisten als bronnen behandeld worden.

47

4.2.1 Redacties en werkwijze Alle geïnterviewde journalisten zijn, zoals blijkt uit tabel 21, autochtone Nederlanders. Hen is echter wel

gevraagd of er ook allochtone journalisten op de redactie van hun krant werkzaam zijn. De journalisten

van De Pers, NRC Handelsblad en Algemeen Dagblad gaven aan dat dit het geval was (zie tabel 22).

Het gaat echter in alle gevallen om niet meer dan één a twee journalisten. Wel zijn zij onder andere

Marokkaans-Nederlands en Moluks-Nederlands. De journalist van het NRC Handelsblad gaf als enige

aan dat de allochtone collega ook speciaal wordt ingezet voor multiculturele onderwerpen: “Ook wel

eigenlijk ter nuancering. Omdat die toch een andere kijk heeft dan wij domme Nederlanders.” Alleen bij

De Pers, NRC Handelsblad en Reformatorisch Dagblad bleken verder journalisten gespecialiseerd te

zijn in multiculturele onderwerpen. Wel schrijft de journalist van de Gelderlander naar eigen zeggen

vaker over allochtonen. Alleen bij De Pers is de gespecialiseerde journalist echter ook de journalist die

het besproken artikel over Culemborg schreef.

Geen enkele geïnterviewde journalist was verder als enige verantwoordelijk voor de

berichtgeving over Culemborg. Wel gaven drie journalisten aan vaste allochtone bronnen in hun

netwerk te hebben. Opvallend is dus dat de meeste journalisten niet gespecialiseerd zijn en niet

verantwoordelijk waren voor de gehele berichtgeving. Ook werden de allochtone journalisten en

‘minderheden experts’ niet of nauwelijks ingezet voor de berichtgeving. Te verwachten is dat

achtergrond en contextinformatie beter wordt wanneer één journalist zich kan verdiepen in een

onderwerp, vooral wanneer dit een allochtone of gespecialiseerde journalist is. Aangezien de allochtone

journalisten onder andere van Marokkaanse en Molukse afkomst bleken te zijn, zouden zij een positieve

bijdrage aan de berichtgeving hebben kunnen geven.

Tabel 22 - Werkwijze redacties m.b.t. berichtgeving over etnische minderheden

Dagblad Allochtone journalisten

Ingezet voor multiculturele onderwerpen

Gespecialiseerde journalist(en)

Verantwoordelijk voor dit artikel

Allochtone bronnen in

netwerk De Pers Ja Nee Ja Gespecialiseerde Ja Reformatorisch Dagblad Nee n.v.t. Ja Andere journalist Nee de Gelderlander Nee n.v.t. Nee Andere journalist Ja NRC Handelsblad Ja Ja Ja Andere journalist Nee Algemeen Dagblad Ja Nee Nee Andere journalist Ja

Doordat alle journalisten autochtoon zijn, sommigen geen allochtone bronnen of journalisten in hun

netwerk hebben en ook niet gespecialiseerd zijn, kan verwacht worden dat zij zich hebben moeten

voorbereiden op de berichtgeving. Ook zouden de bronnen zich op een bepaalde manier voorbereid

kunnen hebben op de samenwerking. De volgende paragraaf zal duidelijk maken of dit het geval is.

48

4.2.2 Voorbereiding van bronnen en journalisten Van de vijf journalisten hebben twee zich niet voorbereid op de berichtgeving over Culemborg. De

overige drie journalisten hebben zich voorbereid door eerder geschreven artikelen uit hun eigen

database of bijvoorbeeld LexisNexis te raadplegen. Dit om zich in te lezen, om een toevoeging te

kunnen zijn op eerdere informatie en/of om goede bronnen te vinden. De journalist van de Gelderlander

belde verder ook een deskundige om zich voor te bereiden. Deze journalist en die van De Pers, geven

specifiek aan dat zij ook proberen andere bronnen te gebruiken dan de bronnen die al vaker in de

media zijn verschenen. Deze voorbereidingen komen de achtergrondinformatie en diversiteit van

bronnen in de artikelen waarschijnlijk ten goede.

Van de bronnen bleek niemand zich te hebben voorbereid. De deskundigen geven aan door

hun beroep al genoeg kennis voor handen te hebben om mee te doen aan interviews. De autochtone

deskundige bron geeft wel aan dat hij nadenkt over zijn omgang met de media: “Je wordt gebeld en dan

gaat ’t gebeuren. De enige manier om je d’r op voor te bereiden is meer in ’t algemeen te denken hoe je

met journalisten om gaat. Dat zijn kermisklanten die voorbij komen en die doen hun ding en ’t is weer

weg. Je hebt geen enkele vat op wat d’r mee gebeurt.” De Nederlands-Marokkaanse waarnemer zegt

zijn belangrijkste punten zoveel mogelijk in interviews te herhalen, in de hoop dat de journalist het

overneemt. Hij is echter kritisch over de samenwerking voor het besproken artikel: “Ik heb wel redelijk

veel ervaring en hier ben ik een beetje ingetrapt eigenlijk. Ik zat al te twijfelen, Telegraaf, maar nou ja.

Als je ’t hele artikel leest, is mijn stukje ’t enige wat positief er in voorkomt.” De bronnen lijken dus weinig

invloed uit te kunnen oefenen op het artikel, ook al hebben ze veel media-ervaring.

Alle bronnen geven dan ook aan dat ze, mede door hun ervaringen, kritischer naar het nieuws

zijn gaan kijken. Deze kritiek lijkt dus voor te komen uit een gebrek aan invloed op het artikel. Wanneer

de journalist inzage geeft voor publicatie en gehoor geeft aan eventueel commentaar van de bronnen,

wordt hun invloed groter. Hieronder zal daarom worden nagegaan of voor de besproken artikelen

inzage is gegeven aan de bronnen.

4.2.3 Inzage voor publicatie Vier van de vijf journalisten blijkt geen inzage te hebben gegeven in het besproken artikel voor

publicatie. Het geven van inzage blijkt dan ook geen standaard procedure. Twee journalisten zeggen

alleen inzage te geven bij hoge uitzondering, twee alleen als de bron erom vraagt en één journalist

alleen als de bron een grote rol speelt in het artikel. Twee journalisten geven echter specifiek aan dat

het geven van inzage vaak een verbetering is voor het verhaal of de samenwerking. Tabel 23 geeft de

uitspraken over het geven van inzage weer. De journalist van De Pers is de enige die inzage heeft

49

gegeven. Dit werd bevestigd door de Moluks-Nederlandse deskundige die met hem samenwerkte. Hij is

ook de enige bron die zegt altijd zelf om inzage te vragen.

Van de brongroep geeft verder alleen de Marokkaans-Nederlandse deskundige aan dat hij

commentaar heeft kunnen leveren op het artikel en dat dit ook is verwerkt. De Marokkaans-Nederlandse

waarnemer heeft slechts deels inzage gekregen in het artikel uit De Telegraaf en is daarom kritisch: “De

artikel geven ze wel, maar de kop geven ze nooit, dus daar heb je nog niks aan eigenlijk. Want als je die

kop leest ‘X’ en daarna ’t verhaal, dan valt ’t nog wel mee eigenlijk. Maar dat ‘X’ kleurt toch weer ’t

artikel.” Het betreffende artikel van De Telegraaf kreeg ook kritiek van de Moluks-Nederlandse

deskundige: “En soms is ’t heel slecht ook. Bijvoorbeeld de kop van De Telegraaf die schrijft over ‘X’.

Ja, Jezus, waar ben je mee bezig.” Ook de autochtone bron is kritisch en geeft aan zelden inzage te

krijgen in artikelen. Uit de interviews blijkt dus dat journalisten niet snel uit zichzelf inzage aanbieden.

Bronnen die er zelf om vragen, blijken wel meer kans te maken. Wanneer bronnen inzage krijgen, wordt

hun invloed op het artikel groter en hun mening over de samenwerking en het artikel waarschijnlijk

positiever. Op deze evaluatie zal aan het eind van het hoofdstuk worden ingegaan. De volgende

paragraaf omschrijft eerst hoe het contact tussen bronnen en journalisten tot stand kwam en hoe de

interviews zijn afgenomen.

Tabel 23 – Uitspraken over inzage

De Pers

“Zeker als iemand zo’n belangrijke rol heeft als hij, dan heeft ie d’r wel recht op. Ik doe ’t wel redelijk vaak. Als mensen d’r niet om vragen doe ik ’t niet, als ze d’r wel om vragen doe ik ’t wel. Dat voorkomt ook gedonder achteraf. Je denkt ook dat mensen moeilijk

gaan doen over iets zeg maar, je hebt ook vaak quote’jes die belangrijk zijn voor de lijn van het verhaal. Maar vaak doen ze moeilijk over iets wat helemaal niet zo ter zake doet.”

de Gelderlander

“Als ze d’r niet om vragen doe ik ’t niet, maar als ze d’r wel om vragen doe ik ’t ook niet. Nou ja nooit, dat zou ik niet zeggen. (…) Onder zo’n bijzondere voorwaarde, hoe moeilijk

’t is om iemand te pakken te krijgen en als die heel veel weerzin heeft kan dat een argument zijn om iemand over de streep te trekken. Maar normaal gesproken, ze moeten

d’r vanuit gaan dat ik m’n werk goed doe.”

Reformatorisch Dagblad

“Ook al hadden ze d’r om gevraagd, had ik ’t ja misschien wel gedaan, want ik sta achter datgene wat ik geschreven heb (…) Tegelijkertijd is ’t niet gebruikelijk om zomaar een stuk verslaggeving (…)voor te leggen. (…) Bij een groter interview dan is ’t inderdaad

gebruikelijk en ’t is ook veel beter (…). Laat iemand maar teruglezen wat ie zelf gezegd heeft. De journalist kan ’t verkeerd begrepen hebben, de man kan ’t wat ongelukkig

verwoord hebben. In tweede instantie wordt ’t verhaal d’r eigenlijk alleen maar beter van.”

NRC Handelsblad/ nrc.next

“Ik denk niet meer dat ze weten dat ik ooit ben langs geweest. Ik denk ook niet dat ze door hadden dat er een artikel is verschenen. In dit geval waren ze ook zo bezig met ’t

conflict zelf en d’r waren zoveel media omheen dat ’t allemaal niet meer zoveel uitmaakt.”

Algemeen Dagblad

“Alleen in uitzonderlijke gevallen. Als het bijvoorbeeld echt om een persoonlijk verhaal gaat of een portret. Maar over het algemeen doe ik dat niet. Wij onderzoeken de zaak gewoon en dat doen we zorgvuldig. Kijk soms vragen mensen autorisatie (…) Maar ik

biedt het niet zelf aan.”

50

4.2.4 Contact tussen bronnen en journalisten Het grootste deel van de journalisten geeft aan hun bronnen persoonlijk te hebben benaderd en

geïnterviewd, zoals blijkt uit tabel 24. Daarnaast had geen enkele journalist eerder contact met de bron

en was het contact voor het besproken artikel in drie gevallen ook eenmalig. Alleen de journalist van De

Pers heeft alle bronnen telefonisch of via internet benaderd en enkele ook telefonisch geïnterviewd. Hij

is ook de enige van de vijf journalisten die niet ter plaatse is geweest in Culemborg. De journalist van

het Algemeen Dagblad nam een telefonisch interview af met een bron die hij eerst persoonlijk had

benaderd. Uit de brongroep blijken de drie deskundige bronnen zowel telefonisch benaderd als

telefonisch geïnterviewd. De betrokkene en waarnemer zijn persoonlijk benaderd en geïnterviewd. Wel

was het contact tussen bron en journalist in alle gevallen waarschijnlijk voor het eerst. Met twee van de

drie deskundigen is daarnaast meerdere malen contact geweest voor het besproken artikel. Tabel 25

geeft een overzicht van de antwoorden van de bronnen.

Tabel 24 – Details contact journalisteninterviews

Dagblad Bron(nen) Benadering Interview Contact bron(nen)

Contact voor artikel

De Pers * Molukse deskundige, Molukse buitenstaanders

Telefonisch, via internet

Telefonisch Eerste contact Meermalig

Reformatorisch Dagblad * Molukse betrokkenen, Autochtone en Molukse

deskundige, Marokkaanse en Molukse ooggetuigen

Persoonlijk Persoonlijk Eerste contact Eenmalig

de Gelderlander Molukse betrokkene Persoonlijk Persoonlijk Eerste contact Meermalig

NRC Handelsblad Molukse en Marokkaanse betrokkenen, Autochtone

deskundige

Persoonlijk Persoonlijk Eerste contact Eenmalig

Algemeen Dagblad Molukse, Marokkaanse en autochtone deskundigen

en waarnemers

Persoonlijk Persoonlijk, telefonisch

Eerste contact Eenmalig

*Bron en journalist werkten samen

Tabel 25 – Details contact bronneninterviews

Bron Dagblad Benadering Interview Contact journalist

Contact voor artikel

Autochtone deskundige NRC Handelsblad Telefonisch Telefonisch Weet het niet Eenmalig Molukse deskundige * De Pers Telefonisch Telefonisch Eerste contact Meermalig Molukse betrokkene * Reformatorisch Dagblad Persoonlijk Persoonlijk Eerste contact Eenmalig Marokkaanse deskundige Algemeen Dagblad Telefonisch Telefonisch Eerste contact Meermalig Marokkaanse waarnemer De Telegraaf Persoonlijk Persoonlijk Eerste contact Eenmalig

*Bron en journalist werkten samen

Geen enkele bron bleek dus onderdeel te zijn van een vast netwerk van de journalist. Verder was het

contact voor vijf van de acht besproken artikelen eenmalig. Wanneer bronnen en journalisten voor

51

verschillende artikelen meerdere malen contact hebben, zou dit de invloed van bronnen kunnen

vergroten. Zo zouden vaste allochtone bronnen bijvoorbeeld tips en feedback kunnen geven voor een

betere berichtgeving over allochtonen. Hieronder zal verder worden ingegaan op de werkwijze van

journalisten als het gaat om bronnen. Duidelijk zal worden welke bronnen journalisten het liefst

gebruiken en hoe ze hiermee omgaan.

4.2.5 Standaard werkwijze van journalisten Wat betreft de standaard werkwijze van journalisten blijkt uit de interviews dat de journalisten alleen op

zoek gaan naar allochtone bronnen wanneer het een multicultureel onderwerp betreft. Een journalist

van het NRC Handelsblad geeft aan: “Het is niet zo dat als je tien portretten moet hebben van een

bepaald beroep bijvoorbeeld, dat je dan eh. Dan is ’t wel leuk als er een allochtoon bij zit, maar ’t is niet

dat je denkt ‘ik moet een exacte afspiegeling van de samenleving hebben’.” De journalist van het

Reformatorisch Dagblad zegt ook: “‘t Moet d’r niet met de haren bijgesleept zijn.” Dit kan betekenen dat

de allochtone bronnen die zijn gevonden in de berichtgeving over Culemborg niet zouden voorkomen in

de ‘standaard’ berichtgeving.

Drie journalisten zeggen wel anders te werk te gaan als er allochtonen bij de berichtgeving

betrokken zijn. Zo geeft dezelfde journalist van het Reformatorisch Dagblad aan: “D’r zit gewoon een

bepaald cultureel verschil wat hun verhaal kan kleuren en dat probeer je je te realiseren. (…) Dat je niet

als superieure autochtoon eventjes met ‘die allochtoon’, maar proberen om op ’t zelfde niveau te

komen, te doorgronden van wat ie zegt, maar ook wat ie bedoelt.” De journalist van De Pers zegt

voorzichtiger om te gaan met allochtone jongeren dan bijvoorbeeld autochtone wetenschappers. Hij

geeft aan dat deze groep vaak ‘veel minder mediawijs’ is en dat je ze soms tegen zichzelf in

bescherming moet nemen. Zo is hij eerder bereid voor hen dingen in het artikel aan te passen. De

journalist van het Algemeen Dagblad past alleen een bepaalde werkwijze toe bij het bezoeken van

‘probleemwijken’: “Ik ga vaak niet gelijk met een fotograaf en een camera de wijk in en in discussie met

die jongeren. Ik probeer eerst een band op te bouwen.” Deze bewuste werkwijze van journalisten zorgt

er voor dat allochtone bronnen die weinig ervaring met de media hebben, een minder grote achterstand

hebben in de invloed op het artikel.

Alle journalisten geven verder aan af te gaan op bronverhalen in hun berichtgeving. Zij zeggen

niet op pad te gaan met een bepaalde insteek voor het artikel in hun achterhoofd. Dit is wederom

bevorderlijk voor de invloed van de bron in het verhaal. Er bestaat echter het gevaar dat hier sociaal

wenselijke antwoorden gegeven zijn. Slechts twee journalisten geven verder aan dat de politieke kleur

of stijl van de krant van invloed is op hun brongebruik. De journalist van De Pers zegt: “We hebben wel

wat principes dat we niet altijd per sé hoogleraren of de wetenschapper willen spreken. (…) Moeten juist

52

ook bronnen van de straat in.” De journalist van het Reformatorisch Dagblad neemt de religieuze kleur

van de krant mee in zijn werkwijze, door ‘met invoelingsvermogen’ met bronnen om te gaan en er niet

als ‘sensatiepers bovenop te springen’. De journalisten gebruiken het liefst een mix van verschillende

bronnen en proberen daarmee zo genuanceerd mogelijk te zijn. De verslaggever van NRC Handelsblad

gaf voor dit artikel wel aan dat hij betrokkenen en deskundigen bewust van elkaar heeft gescheiden: “In

’t begin wil je eerst weten als lezer wat is er nou precies aan de hand en ja, wat voor interpretatie

mensen daar nou weer aan geven dat kan later ook wel weer.” Ook de journalisten van de Gelderlander

en het Algemeen Dagblad zeggen dat de mix van bronnen niet per sé binnen één artikel hoeft voor te

komen, maar dat het brongebruik afhankelijk is van het onderwerp. Ook uit de inhoudsanalyse werd

duidelijk dat het eerste deel van de artikelen vooral betrekking had op de rellen zelf en dat informatie

over achtergronden en oorzaken eind januari meer naar voren kwam. Lezers zouden deze informatie in

de eerste berichtgeving kunnen missen. Ook bestaat de kans dat zij onbewust een incompleet beeld

van de situatie krijgen. Wat de geïnterviewde bronnen en journalisten vinden van het brongebruik in de

besproken artikelen zal blijken uit de volgende paragraaf.

4.2.6 Mening over hoor en wederhoor Alle vijf journalisten blijken tevreden te zijn over hun brongebruik in de besproken artikelen. Drie van

hen vinden ook dat alle kanten van het verhaal belicht zijn. Zo gebruikte de journalist van het NRC

Handelsblad uitspraken van Moluks-Nederlandse bronnen als ‘hulpmiddel’ om Marokkaans-

Nederlandse bronnen te vinden: “Volgens mij lukt dat alleen maar als je hen een beetje kietelt met ’t

verhaal van de ander, wat volgens hen dan weer niet klopte.” Hij zegt ook blij te zijn dat hij voor de

tweede terug is gegaan naar Culemborg om naar hun kant van het verhaal te luisteren: “Want ik

geloofde eigenlijk ’t verhaal van de Molukkers direct. Die waren daar gewoon heel overtuigend in en ja

(…) toen bleek toch wel dat ze allebei schuld hadden.” Ook de journalist van het Reformatorisch

Dagblad is positief over zijn brongebruik: “’t Gevaar is dat je naar zo’n wijk toe gaat, ‘oh d’r zijn

Marokkanen bij betrokken, dus die zullen wel weer de hoofdschuldige zijn’. (…) Dus daarom heb ik

geprobeerd én in gesprek te komen met de ene bevolkingsgroep én met de andere bevolkingsgroep.”

Ook de journalist van het Algemeen Dagblad geeft aan altijd zo te werk te gaan. De journalist van De

Pers schreef een artikel over de Molukse gemeenschap en heeft Marokkaanse bronnen hier bewust niet

bij betrokken. De verslaggever van de Gelderlander geeft aan de Marokkaanse zijde niet belicht te

hebben omdat er nog geen daders bekend waren. Deze twee journalisten hebben dus niet direct

uitspraken van de ene betrokken partij voorgelegd aan de andere betrokken partij.

De mening van de meeste journalisten staat haaks op de mening van de bronnen. Zij vinden

niet dat alle kanten van het verhaal zijn belicht in de besproken artikelen. De insteek voor het artikel van

53

De Pers was volgens de journalist ook om alleen de Molukse zijde te belichten. Dit komt dus overeen

met de mening van de gebruikte deskundige. De journalist van het Reformatorisch Dagblad heeft in het

eerste deel van zijn artikel ook alleen de Molukse zijde belicht. De uitspraken die hij doet over hoor en

wederhoor zijn dus alleen van toepassing op het tweede deel van het artikel, waarin de geïnterviewde

bron niet voorkomt. De bron geeft dan ook aan dat het misschien goed zou zijn om de situatie ook van

de andere kant te bekijken. Zoals in de vorige paragraaf al voorspelt werd, blijken lezers inderdaad

informatie te missen wanneer verschillende visies niet binnen één artikel voorkomen, maar verspreid

worden over meerdere artikelen.

De autochtone bron zegt verder over het besproken NRC Handelsblad-artikel: “Ik ben niet echt

onder de indruk. (…) Er was recent allerlei onderzoek gedaan in Culemborg. Dat zie je totaal niet

terugkomen. De drie, vier typen opvattingen die je kan hebben over dit soort problematiek (…) dat komt

ook niet terug.” Over het besproken artikel uit Algemeen Dagblad zegt de Marokkaans-Nederlandse

deskundige: “Dat is een gemis in ‘t stuk. Weer die professionals, weer die mensen die denken dat ze

weten over anderen (…) maar de mensen waar ’t om gaat, jongeren en ouders, zowel de Molukse als

Marokkaanse, is niet aan ’t woord.” Ook de Marokkaans-Nederlandse waarnemer is kritisch over het

soort bronnen: “Ze zoeken vaak jonge jongetjes op straat op om te interviewen. ‘Hé heb je ’t gehoord

dat en dat is gebeurd, wat vind jij er van?’ Zij moeten ook wraak nemen (…) Ja dat is wel jammer.”

Aangezien niet alle bronnen en journalisten daadwerkelijk hebben samengewerkt hoeven de uitspraken

elkaar niet direct tegen te spreken. Toch wekken de antwoorden het vermoeden dat journalisten hun

publiek op dit vlak slecht kennen. Kritiek op het artikel kan ook voortvloeien uit een verschil in doelen die

journalisten en bronnen nastreven. De volgende paragraaf geeft weer wat de beweegredenen voor de

geïnterviewden waren.

4.2.7 Doelen Het hoofddoel dat alle journalisten met hun artikelen wilden bereiken was het informeren van de lezer.

Zij wilden puur verslagleggen, zoals ook blijkt uit tabel 26. Alle journalisten geven aan hun boodschap

voor hun gevoel ook over te hebben gebracht. Hoewel het oplossen van het probleem geen doel was,

denken drie journalisten wel dat het artikel hier een bijdrage aan zou kunnen leveren, door het

inzichtelijk maken van het probleem. Één van hen denkt verder dat het laten zien van twee kanten bij

kan dragen aan de nuancering van het beeld over Marokkaanse Nederlanders. Deze journalist denkt

echter ook dat het artikel bij zou kunnen dragen aan polarisatie, in tegenstelling tot de andere vier

journalisten, omdat uitspraken verkeerd geïnterpreteerd zouden kunnen worden. Hij houdt echter geen

rekening met deze mogelijkheid tijdens het verslagleggen: “Je probeert gewoon ’t nieuws te brengen en

als dat polariseert dan is dat pech gehad.”

54

Tabel 26– Doel van de journalisten

Dagblad Doel Boodschap overgebracht

Artikel kan bijdragen aan oplossing

Artikel kan bijdragen aan polarisatie

De Pers * Verslagleggen Ja Ja Nee Reformatorisch Dagblad * Verslagleggen Ja Ja Nee de Gelderlander Verslagleggen Ja Nee Nee NRC Handelsblad Verslagleggen Ja Ja Ja Algemeen Dagblad Verslagleggen Ja Nee Nee

*Bron en journalist werkten samen

Binnen de brongroep was informeren ook een hoofddoel voor drie geïnterviewden, maar één Moluks-

Nederlandse en twee Marokkaans-Nederlandse bronnen wilden ook een bijdrage leveren aan de

oplossing van het probleem (zie tabel 27). De Marokkaans-Nederlandse waarnemer heeft niet het idee

dat hij deze boodschap over heeft kunnen brengen: “Nee, absoluut niet, totaal niet. En dat is ook heel

slecht onderzoek gedaan. Aan de ene kant is ’t natuurlijk moeilijk, want niemand wilde praten in ’t begin.

Dus wat krijg je, alleen de mensen die wat wilden schreeuwen.” Ook de autochtone bron heeft niet het

idee dat zijn boodschap is overgekomen met het artikel. Hij mist achtergronden in het verhaal en

informatie over de oplossing, hoewel dit voor hem geen hoofddoel was. De overige drie bronnen zeggen

hun boodschap maar deels over te hebben kunnen brengen. Ook zij misten informatie over de

oplossing. De Moluks-Nederlandse deskundige is de enige die denkt dat het artikel toch bij zou kunnen

dragen aan een oplossing, doordat het inzicht geeft. Ook is de mogelijkheid tot reageren op internet

volgens hem een goede manier om emoties te ‘kanaliseren’.

Tabel 27- Doel van de bronnen

Bron Dagblad Doel Boodschap overgebracht

Artikel kan bijdragen aan

oplossing

Artikel kan bijdragen aan

polarisatie

Autochtone deskundige NRC Handelsblad Informeren Nee Weet niet Nee Molukse deskundige * De Pers Informeren Deels Ja Nee Molukse betrokkene * Reformatorisch

Dagblad Informeren,

bijdragen aan oplossing

Deels Nee Ja

Marokkaanse deskundige Algemeen Dagblad

Bijdragen aan oplossing

Deels Nee Ja

Marokkaanse waarnemer De Telegraaf Bijdragen aan oplossing

Nee Nee Ja

*Bron en journalist werkten samen

Drie bronnen denken dat het artikel juist bij kan dragen aan polarisatie in plaats van aan een oplossing

van het probleem. De Moluks-Nederlandse betrokkene denkt bijvoorbeeld dat alle woede weer

terugkomt bij het lezen van het artikel. De twee Marokkaans-Nederlandse bronnen vinden dat het

verhaal geen compleet beeld is van de situatie en dat de twee bevolkingsgroepen ‘tegenover elkaar

gezet worden’. De Marokkaans-Nederlandse deskundige vindt het storend dat er van een landelijk

55

probleem gesproken wordt: “Op zich zit ook wat in hoor, je ziet incidenten overal, maar dan gaat ’t erom

van dé Marokkaanse jongeren, dé Molukse jongeren. En daar is een andere groep die hartstikke goed

doet en daar maak ik me een beetje boos om. Dat in die stuk helemaal niet aan de orde is. De

negatieve kant weer van de medaille.” Hoewel de journalisten hun boodschap naar eigen zeggen dus

over hebben kunnen brengen, geldt dit niet voor de bronnen. Beide partijen blijken andere doelen na te

streven. De kritische reacties van bronnen scheppen de verwachting dat hun mening over andere

aspecten van het artikel ook negatief is. Of deze verwachting klopt zal blijken uit de volgende paragraaf.

4.2.8 Mening over artikel Hoewel de bronnen hun boodschap niet over hebben kunnen brengen en kritisch zijn over het

brongebruik, noemen ze ook positieve aspecten van de artikelen. De autochtone deskundige vind het

bijvoorbeeld prettig dat het NRC Handelsblad de lezer ruimte biedt om eigen conclusies te trekken. Ook

de twee Moluks-Nederlandse bronnen zijn deels positief over het artikel. Zo vindt de Moluks-

Nederlandse deskundige het knap dat de journalist in korte tijd de hoofdlijnen van het verhaal heeft

kunnen meenemen. Alle bronnen hebben echter ook kritiekpunten, zoals al bleek uit vorige paragrafen.

De autochtone deskundige vindt dat oorzaken en achtergronden ‘volledig buiten beeld’ zijn gebleven,

doordat hem te weinig ruimte is gegeven: “Ik neem ’t niet echt serieus. (…) Volgens mij worden er twee

zinnen aangehaald. Ja, wat moet je in twee zinnen.” De Moluks-Nederlandse deskundige is het niet

altijd eens met de woordkeus van de journalist: “Het is wel scherp (…) Kijk als je als je de gemeenschap

vergelijkt met vulkanen denk ik oei, een vulkaan die blijft gewoon borrelen hè.” De Marokkaans-

Nederlandse bronnen zijn alleen maar negatief over de berichtgeving.

De meeste van de kritiekpunten van bronnen houden verband met het niet over kunnen

brengen van de boodschap of kritiek op de samenwerking. Zo geven de bronnen bijvoorbeeld aan dat

het artikel niet oplossingsgericht genoeg is, dat de journalist zijn beloftes over de kop niet is

nagekomen, dat het artikel te negatief en incompleet is en dat er te weinig tijd en ruimte in het artikel is

om informatie over te kunnen brengen. Drie bronnen zijn dan ook niet blij met hun eigen aandeel in het

artikel, door de aanpassingen van de journalist. De twee Marokkaans-Nederlandse bronnen zijn wel

positief over hun aangehaalde uitspraken: “Ik probeer in ieder geval de positieve kant te belichten (…)

In de hoop dat mensen dat gewoon ook zien. Dit lees je veel sneller hè, wraakacties, dan

saamhorigheid of zo” (Marokkaans-Nederlandse waarnemer). Deze bron geeft echter ook aan dat nog

veel van de positieve uitspraken die hij deed niet zijn gebruikt.

Alle vijf journalisten zijn, in tegenstelling tot de bronnen, tevreden over hun artikel. Volgens hen

geeft het een goed en compleet beeld van de situatie. Er bestaat dus een verschil in evaluatie van de

berichtgeving tussen bronnen en journalisten. Voor drie artikelen werd duidelijk dat ze op internet zijn

56

verschenen. Slechts één journalist geeft echter aan deze reacties te hebben gelezen. Hij geeft dan ook

als enige aan negatieve reacties te hebben gehad. De journalist van de Gelderlander zegt over

internetreacties: “Meestal is dat niet substantieel. Als mensen echt bezwaar hebben dan trekken ze bij

de hoofdredactie aan de bel, maar dat is in dit geval niet gebeurd.” Wanneer journalisten de reacties

van hun publiek niet lezen, valt te verwachten dat de ‘evaluatiekloof’ zal blijven, in elk geval wat betreft

de berichtgeving over allochtonen. Het reageren via internet lijkt de invloed van bronnen en de rest van

de lezers niet te vergroten. Dat reacties niet door alle journalisten gelezen worden kan te maken hebben

met tijdgebrek. De volgende paragraaf zal duidelijk maken of bronnen en journalisten enige vorm van

(tijds-)druk of spanning voelden tijdens de berichtgeving.

4.2.9 Spanning en tijdsdruk Gevraagd naar tijdsdruk zeggen alle vijf journalisten dat hier in enige vorm sprake van is geweest. De

journalisten van De Pers en het NRC Handelsblad geven aan dat ze in dit geval wel wat meer tijd

hadden dan normaal voor andere artikelen. Als dit niet het geval was geweest had de journalist van

NRC Handelsblad naar eigen zeggen alleen anonieme bronnen in zijn artikel kunnen verwerken. Hij

denkt wel dat de kwaliteit van het artikel nog beter was geweest bij meer tijd, doordat meer bronnen dan

het verhaal hadden kunnen bevestigen: “Omdat je daar gewoon de tijd op dat moment echt niet voor

hebt (…) dan blijf je toch wel een soort van spanning houden van ‘oh jee, is ’t wel gefundeerd genoeg’.”

Ook de journalist van De Pers gaf aan dat hij nog wel een keer terug had willen gaan naar een locatie

om betere bronnen te kunnen spreken. De drie journalisten die de meeste tijdsdruk ervoeren, geven

echter ook aan dat de kwaliteit van het artikel hier volgens hen niet onder heeft geleden. De

verslaggever van het Reformatorisch Dagblad geeft zelfs aan dat hij beter presteert onder tijdsdruk.

Afgezien van tijdsdruk voelden drie journalisten ook een ander soort spanning, bijvoorbeeld

tijdens hun bezoek aan Culemborg. Zo vertelt de journalist van de Gelderlander dat sommige bewoners

niet op journalisten zaten te wachten: “Die hebben al een wantrouwen jegens de pers en die hebben

zoiets van, gewoon opzouten, hetzij goedschiks dan wel kwaadschiks (…) Dat er gelijk tien van die

figuren om je heen komen staan om te zeggen dat de Marokkanen altijd in een kwaad daglicht worden

gesteld en dat de pers op de hand is van de Molukkers en dat ze nou wel eens een goed verhaal

willen.” Ook de journalist van het Reformatorisch Dagblad sprak van een ‘grimmige sfeer’: “Je weet dat

mensen niet schromen om een steen door de ruit te gooien. (…) D’r is altijd ook wel een bepaalde

spanning van om ’t eerlijk weer te geven.” De verslaggever van het Algemeen Dagblad schreef een

verhaal over een verzoeningsinitiatief en voelde alleen spanning bij vorige bezoeken: “Bij eerdere

verhalen waren mensen wel eens angstig om te praten. (…) Er was wel een bepaalde dreiging op

straat.” De journalist van De Pers is niet ter plaatse geweest in Culemborg Hij voelde hierdoor ook geen

57

spanning. De verslaggever van NRC Handelsblad zag alleen dreiging bij collega’s. Volgens hem is er

vaak sprake van spanning tussen allochtone hangjongeren en journalisten, maar zijn sommige

journalisten hier zelf verantwoordelijk voor: “Ik denk dat sommige journalisten ook dat verdienen om

weggejaagd te worden ja, echt wel ratten zitten d’r tussen. Die gewoon echt zoeken naar problemen en

voor wie ’t echt gaat om ’t tranentrekkende verhaal.” Geen van de drie journalisten die spanning voelden

denkt echter dat dit invloed heeft gehad op hun artikel.

Van alle bronnen voelden alleen de Marokkaans-Nederlandse waarnemer en de Moluks-

Nederlandse betrokkene een bepaalde druk tijdens het meewerken aan het artikel. Zij zijn dan ook de

enige bronnen die ter plaatse waren tijdens de rellen. Deze bronnen denken ook dat de spanning van

invloed is geweest op hun eigen aandeel in het artikel. Zo zegt de Moluks-Nederlandse betrokkene dat

hij zeer voorzichtig is geweest in zijn uitspraken, ondanks dat hij vindt dat het grootste probleem aan de

Marokkaanse kant zit: “Ik denk als ik zeg maar wat meer partij had gekozen, dan had ik misschien wel

mijn familie in gevaar kunnen brengen en de mensen in mijn omgeving.” Ook de Marokkaans-

Nederlandse waarnemer was zich heel bewust van zijn woorden. Zoals in de vorige alinea ook bleek uit

het citaat van de journalist van Algemeen Dagblad, bestaat er bij sommige bronnen dus een bepaalde

angst om te praten. Hierdoor bestaat de kans dat hun uitspraken niet gelijk staan aan de ware aard van

de situatie en hun werkelijke mening hierover. Tijdsdruk en spanning kan ook invloed hebben gehad op

de samenwerking tussen bronnen en journalisten. Onderstaande paragraaf geeft weer hoe beide

partijen op deze samenwerking terugkijken.

4.2.10 Mening over samenwerking Van de vijf bronnen zijn er drie negatief over de samenwerking met de journalist, namelijk de twee

Marokkaans-Nederlandse bronnen en de autochtone bron. Deze bronnen zijn ook negatief over het

uiteindelijke artikel, zoals uit vorige paragrafen al bleek. In het geval van de Marokkaanse-Nederlandse

waarnemer zijn twee journalisten hun belofte over de kop niet nagekomen: “Ik zei van tevoren nog

tegen hem van hé, als je me belooft dat er niet zo’n domme kop weer d’r op komt te staan. ‘Nee, komt

goed’. De volgende dag zag ik ‘X’. Twee dagen later komt d’r ook nog is een journalist van de AD. (…)

Ze kwam ook met die krant van De Telegraaf, ‘zo gaan wij dat niet doen’. En de volgende dag stond er

ook ‘X’. Twee dagen later belden ze mij op van ja we moeten even excuses aanbieden. (…) Ik heb

gezegd van dit slaat gewoon nergens op.” Ook de autochtone deskundige gaf meerdere malen aan dat

je als bron weinig invloed hebt op een artikel: “’t Is een beetje als rotjes, je weet niet of ’t goed of slecht

ontploft.” Hij geeft ook aan dat het contact met journalist vaak te snel gaat. De Marokkaans-

Nederlandse deskundige had tevens een slechte ervaring met een journalist van het Algemeen

Dagblad: “Die had al een visie, een invalshoek en van daaruit heeft ie de situatie benaderd en ook

58

bevraagd. Ik moest meermalen wel benadrukken nee, ik heb een andere kijk op.” Deze kritiek strookt

niet met de uitspraken van alle vijf journalisten dat zij uitgaan van bronuitspraken. De journalist in dit

bronverhaal is echter niet dezelfde als de geïnterviewde journalist van het Algemeen Dagblad.

In tegenstelling tot de bronnen zeggen alle journalisten wel iets positiefs over de samenwerking.

Als voorbeelden geven zij dat de bronnen gelijk wilden meewerken, overal antwoord op gaven en dat ze

hartelijk werden ontvangen. Drie journalisten hebben echter ook negatieve ervaringen. De verslaggever

van het NRC Handelsblad zegt over Marokkaans-Nederlandse jongeren die hij wilde spreken: “Ik weet

nog dat er een groepje was die deed alsof ze geen Nederlands konden, alleen Frans. En ’t woord ‘pipa’

noemden, van ik heb hier een pistool, ga maar gauw weg want anders dan doen we je iets aan. En toen

nog andere Marokkaanse mannen aangesproken en die bleef met z’n rug naar me toe staan.” Hij trof

daarnaast zowel Moluks-Nederlandse als Marokkaans-Nederlandse bronnen die niet met hun naam in

de krant wilden, waardoor hij ze niet wilde gebruiken. De journalist van het Reformatorisch Dagblad had

hetzelfde probleem: “In dit geval had ik geen keus, want d’r waren geen andere Marokkanen op dat

moment voor handen (…) Dus heb ik ‘m toch gebruikt en dan anoniem helaas.”

Ook de verslaggever van de Gelderlander gaf aan liever geen anonieme bronnen te willen

gebruiken. Hij liep daarnaast tegen taalproblemen op: “Je zou haast een Marokkaanse collega moeten

hebben die de taal machtig is.” Hij zegt tevens geen vooroordelen van mensen over Marokkaans-

Nederlandse jongeren te willen bevestigen: “Heel veel jongeren, want ’t zijn vooral de jongeren die je

aanschieten, hebben weinig zinnigs te melden, behalve dat die vieze vuile Molukkers de schuldigen

zijn.” Hiernaast wilden sommige bronnen volgens hem helemaal niet meewerken. Vier van de vijf

verslaggevers geven dan ook aan dat zij soms moeite hadden met het vinden van bronnen: “De

Molukkers waren op dat moment een beetje de gebeten hond (…) dus die wilden graag hun verhaal

doen. De Marokkanen (…) lieten zich niet zien. Ik heb dus echt heel veel moeite moeten doen om

daarmee in contact te komen” (Verslaggever Reformatorisch Dagblad). De verslaggever van het NRC

Handelsblad denkt ook dat er in het begin heel veel vanuit de Molukse kant is belicht en vind dat deze

groep ‘heel erg open’ en makkelijk te bereiken is.

De journalisten zijn dus vooral negatief over de mensen die überhaupt niet mee wilden werken

of alleen anoniem, de taal niet machtig waren of weinig bruikbaars konden vertellen. Alleen enkele

anonieme bronnen hebben hiervan waarschijnlijk de artikelen gehaald. Alle vijf journalisten zeggen dan

ook dat zij uiteindelijk de bronnen hebben kunnen vinden die zij zochten. Toen aan de bronnen werd

gevraagd hoe de journalist volgens hen terugkijkt op de samenwerking en het artikel, gaven drie

bronnen aan geen idee te hebben. De Moluks-Nederlandse bronnen denken dat de journalist positief

terugkijkt, wat strookt met de uitspraken van de journalisten waarmee zij samenwerkten. De journalisten

denken echter ook dat de bronnen positief terugkijken op de samenwerking en het artikel, terwijl de vijf

59

gesproken bronnen veel kritiekpunten hadden. Aangezien niet alle bronnen en journalisten uit de

interviews hebben samengewerkt, spreken de antwoorden elkaar echter niet direct tegen. Wel wordt het

vermoeden gewekt dat er bij journalisten grote onwetendheid bestaat over de evaluatie van bronnen

van de samenwerking. Ook wat betreft de mening over de media in het algemeen zou een verschil

tussen bronnen en journalisten kunnen bestaan. Hieronder worden de uitspraken van beide partijen

over de berichtgeving over allochtonen toegelicht.

4.2.11 Mening over media algemeen Van alle uitspraken over de media in het algemeen is het overgrote deel negatief. Alle vijf bronnen

zeggen wel iets positiefs, maar zijn vaker kritisch op de media. Zoals ook bleek uit vorige paragrafen

missen zij vooral positief nieuws, achtergronden, oorzaken, objectiviteit en nuance. Zo zegt de Moluks-

Nederlandse deskundige: “Alles wat met allochtonenproblematiek te maken heeft wordt bijna

teruggebracht tot islam en dat tot Turken en Marokkanen. Terwijl, d’r zijn 177 nationaliteiten. (…) Ik

denk dat je ook daar genuanceerd over dingen moet vertellen.” De autochtone deskundige vindt dat er

teveel aan het ‘boeren verstand’ van mensen wordt overgelaten: “De media hebben een strategische

functie in ’t ontkoppelen van emotie en de nuchtere werkelijkheid. Ik vind dat de media erg gemakkelijk

weglopen voor die functie.” Zoals eerder gezegd vindt hij ook dat er vaak teveel tijdsdruk is binnen de

journalistiek en te weinig ruimte voor bronuitspraken in de artikelen.

De Marokkaans-Nederlandse waarnemer denkt dat ‘het gevaar van de krant’ schuilt in freelance

journalisten, doordat zij geen invloed hebben op redacties: “Ze schrijven op afstand (…) en de

hoofdredacteur die denkt ja we doen er toch ‘X’ bij, want nu kunnen wij misschien nog tienduizend extra

losse kranten verkopen.” Hij pleit voor meer allochtone journalisten: “Dan zou je er wel wat nuancering

in kunnen krijgen. Want die kan natuurlijk altijd zeggen van hé ho is effe, jullie hebben alleen maar

kleine jongetjes geïnterviewd, maar je moet ook landelijk die vragen (…) Mensen die gewoon normaal

kunnen praten en niet van die schreeuwers.” De andere Marokkaans-Nederlandse bron vindt dat er te

negatief over Marokkaanse jongeren gesproken wordt: “Dat zijn kinderen ook, die hebben ook

hersenen, die hebben ook gevoelens, die zich ook een beetje vernederd voelen en die ook gaan zich

terugtrekken in hun eigen hok en die ook een haat kunnen krijgen aan een ander.” Hij zou graag meer

allochtonen in het nieuws zien die goed geïntegreerd zijn. Ook vindt hij dat journalisten vaker ter plaatse

zouden moeten zijn in plaats van mensen telefonisch te benaderen. De Moluks-Nederlandse

betrokkene vindt het jammer dat door de rellen de Molukkers weer negatief in de media komen:

“Vervolgens gaan ze maar weer dingen terughalen uit ’t verleden, zoals de kapingen en wordt daar dus

weer beeldvorming van gemaakt.”

60

Ook vier van de vijf journalisten denken dat de berichtgeving over allochtonen beter kan. De

vijfde journalist denkt dat de berichtgeving al een stuk beter is dan vroeger. De journalist van De Pers

vindt dat er nog te vaak of op een incorrecte manier melding wordt gemaakt van nationaliteit. De

verslaggever van het Reformatorisch Dagblad vindt het nieuws te generaliserend en de journalist van

de Gelderlander vindt het jammer dat vaak dezelfde bronnen worden opgevoerd: “En daar werken de

media aan mee, want dat is lekker handig, (…) ’t is een soort Pavlov reactie. De Marokkaanse

gemeenschap wil niks zeggen of wil zich verschuilen en dan wijzen ze ook allemaal naar hem.” Van alle

kranten krijgt De Telegraaf de meeste kritiek op hun berichtgeving, zowel van bronnen als journalisten.

De Marokkaans-Nederlandse deskundige zegt: “Telegraaf. Ik lees ’t echt niet, kan gewoon de

prullenbak in.” De Marokkaans-Nederlandse waarnemer vindt het meer een roddelblad dan een krant.

Zowel alle bronnen als alle journalisten zijn er ook van overtuigd dat de media de mening van

mensen over allochtonen kan beïnvloeden. De Marokkaans-Nederlandse bronnen denken bijvoorbeeld

dat door de media een scheiding kan ontstaan tussen allochtonen en autochtonen. De negatieve

ervaringen van de bronnen met media hebben ook invloed op hun bereidheid vaker mee te werken. Zo

geeft de autochtone deskundige aan dat hij met bepaalde kranten, zoals Het Parool, ‘uitermate

voorzichtig’ is. De Marokkaans-Nederlandse waarnemer zegt dat hij nooit meer zou mee werken aan

een artikel voor De Telegraaf, tenzij ze kunnen aantonen dat hun aanpak anders wordt. Opvallend aan

de resultaten is echter dat journalisten ook kritisch zijn op de berichtgeving over allochtonen, maar wel

eerder hun eigen objectiviteit benadrukten. De vraag is dus of journalisten zich bewust zijn van

knelpunten in de samenwerking en de mening van hun bronnen over deze samenwerking en het

uiteindelijke artikel. Aan de hand van alle besproken resultaten van de inhoudsanalyse en diepte-

interviews, wordt in het volgende hoofdstuk een antwoord gegeven op de deelvragen en hoofdvraag.

61

5. Conclusie en discussie Aan de hand van de in het vorige hoofdstuk behandelde resultaten en analyses zal hier getracht worden

een zo volledig mogelijk antwoord te geven op de deelvragen en de hoofdvraag. Tevens zal worden

teruggeblikt op de theorie uit hoofdstuk twee. Aan de hand hiervan wordt de betekenis van dit

onderzoek voor de journalistieke praktijk besproken en een aanbeveling gedaan voor vervolgonderzoek.

5.1 Beantwoording deelvraag 1 Allereerst zal een antwoord worden gegeven op deelvraag één. Deze luidde: ‘Welke bronnen zijn

aangehaald en hoe worden zij gepresenteerd?’ De inhoudsanalyse heeft aan het licht gebracht dat in

het nieuws over de rellen in Culemborg een beperkt aantal bronnen worden aangehaald. De

belangrijkste categorie bron die aan het woord gelaten wordt (belangrijkst in de zin van dat deze bron

de meeste aandacht krijgt), is de autochtone man. Deze bronnen worden vooral als deskundige

opgevoerd. De allochtone bronnen komen vaker dan de autochtone groep aan het woord als getuige of

betrokken partij. Verder krijgt de lezer weinig informatie over leeftijd, religie of opleidingsniveau. Bij de

leeftijden die worden genoemd valt wel op dat de meeste zinnen van Marokkaans-Nederlandse binnen

de categorie ‘jongere’ vallen.

Alle bronnen bleven verder in een beperkt deel van de zinnen anoniem. De meeste zinnen

waarin de bronnaam onbekend bleef zijn afkomstig van allochtonen. Moluks-Nederlandse bronnen zijn

daarbij in meer zinnen anoniem gebleven dan Marokkaans-Nederlandse bronnen. Verder bleken de

meeste bronnen in de corpus niet verbonden te zijn aan een organisatie of instantie. Bij de autochtone

bronnen werd vaker een organisatienaam genoemd dan bij de allochtone bronnen, wat samen lijkt te

gaan met het hoge percentage autochtone deskundigen. Allochtone bronnen komen dus minder voor in

de berichtgeving en in een beperkt aantal functies. De bronpresentatie bleek weinig verband te houden

met de nationaliteit van de bronnen. De bronzinnen in de corpus zijn voornamelijk neutrale citaten. In de

volgende paragraaf wordt deelvraag twee, betreffende het productieproces voor de berichtgeving over

Culemborg, beantwoord.

5.2 Beantwoording deelvraag 2 De tweede deelvraag luidde; ‘Hoe verliep het productieproces?’ Aan de hand van de antwoorden uit de

diepte-interviews wordt getracht hier een antwoord op te geven. Uit deze interviews bleek ten eerste dat

de meeste interviews met bronnen persoonlijk zijn afgenomen. In de journalistengroep zijn bijna alle

verslaggevers dan ook ter plaatse geweest in Culemborg. Verder hadden de meeste bronnen en

journalisten niet eerder contact en spraken zij elkaar ook voor de berichtgeving over de rellen slechts

één keer. De gesproken journalisten hebben dus geen bronnen gebruikt uit hun vaste netwerk. Ook

62

waren de meeste van hen niet verantwoordelijk voor de gehele berichtgeving over Culemborg en niet

gespecialiseerd in multiculturele onderwerpen. De weinige allochtone journalisten en ‘minderheden

experts’ die wel werkzaam zijn op de redacties, werden ook niet of nauwelijks ingezet voor de

berichtgeving over de rellen, ook al ging het in enkele gevallen om journalisten van Marokkaanse en

Molukse afkomst. De verwachting is dat de achtergrond en contextinformatie in een artikel beter wordt

wanneer één journalist zich kan verdiepen in een onderwerp, vooral wanneer dit een allochtone of

gespecialiseerde journalist is. Deze werkwijze van redacties kan dus ten koste zijn gegaan van de

kwaliteit van de artikelen. Positief is waarschijnlijk wel dat de meeste interviews persoonlijk zijn

afgenomen, waardoor meer interactie bestaat tussen bron en journalist.

Positief voor de inhoud van de berichtgeving is waarschijnlijk ook dat de geïnterviewde

journalisten zich voorbereidden, door eerdere artikelen over de conflicten te lezen en hierop een

toevoeging te vormen. De bronnen bereidden zich echter geen van allen voor op de berichtgeving.

Ondanks de media-ervaring van de meeste bronnen, leek hun invloed op de besproken artikelen ook

beperkt. Een betere voorbereiding zou wellicht kunnen bijdragen aan een grotere invloed op de

journalist en het artikel. Daarbij is door de meeste journalisten geen inzage gegeven in het artikel voor

publicatie. Het geven van inzage bleek ook geen standaard procedure. De journalisten zeggen alleen

inzage te geven bij hoge uitzondering of wanneer de bron er zelf om vraagt en wanneer de bron een

grote rol speelt in het artikel. Wanneer bronnen er zelf om vragen, maken zij dus een verhoogde kans

op inzage, waarmee hun invloed op het artikel wordt vergroot.

Over het brongebruik van journalisten werd verder duidelijk dat zij alleen naar allochtone

bronnen zoeken wanneer het een multicultureel onderwerp betreft. Dit kan betekenen dat de verhouding

tussen allochtone en autochtone bronnen in de ´standaard´ berichtgeving schever is dan in de

berichtgeving over Culemborg. Zoals bleek uit deelvraag één zijn ook hierin al meer autochtone dan

allochtone bronnen aangehaald. Een grote afwezigheid in de berichtgeving verminderd de invloed van

allochtone bronnen op de inhoud van artikelen. Aangezien journalisten in de meeste gevallen dus niet

speciaal naar allochtone bronnen zoeken, zullen deze bronnen zich zichtbaar moeten opstellen of zelf

contact moeten zoeken met de media.

Journalisten zeggen in de samenwerking met allochtone bronnen wel rekening te houden met

cultuurverschillen en een eventueel gebrek aan mediawijsheid. Dit is waarschijnlijk bevorderlijk voor de

verstandhouding tussen bron en journalist en de invloed die eerstgenoemde kan uitoefenen op het

artikel. De journalisten blijken verder te streven naar een mix van bronnen voor hun artikelen. Voor de

meerderheid hoeft deze mix echter niet binnen één artikel te staan. Hierdoor kan een gebrek aan

bepaalde visies binnen artikelen ontstaan. Uit de inhoudsanalyse bleek daarbij dat achtergrond- en

contextinformatie pas later in januari centraal stonden. De meeste bronnen zijn dan ook kritisch op het

63

brongebruik en de informatie in de artikelen. Zij vinden niet dat alle kanten van het verhaal zijn belicht.

Lezers met een minder kritische blik zouden door een gebrek aan achtergrondinformatie en opinie,

onbewust een incompleet beeld van de situatie kunnen krijgen.

Wat betreft de evaluatie van de samenwerking en het artikel blijkt tussen bronnen en

journalisten een groot verschil te bestaan. Waar de journalisten vooral positief zijn, zijn de bronnen

overwegend negatief. Met name de Marokkaans-Nederlandse bronnen bleken kritisch. Aangezien niet

alle respondenten daadwerkelijk met elkaar hebben samengewerkt hoeven hun uitspraken elkaar niet

tegen te spreken. Toch blijkt uit de antwoorden een duidelijke algemene trend. Zo hadden de

kritiekpunten van de bronnen met name betrekking op het niet kunnen overbrengen van de boodschap

en knelpunten in de samenwerking. Waar voor bronnen het oplossen van het probleem prioriteit had,

was dit bij de journalisten alleen het informeren van de lezer. De meeste journalisten denken echter wel

dat hun artikel bij zou kunnen dragen aan een oplossing, terwijl de meeste bronnen juist denken dat het

artikel polarisatie in de hand werkt. Volgens de bronnen zijn de artikelen verder te negatief en

incompleet. Wat betreft de samenwerking geven zij bijvoorbeeld aan dat de journalist beloftes niet is

nagekomen en te weinig de tijd nam voor het interview. Onder de journalisten blijkt grote onwetendheid

te bestaan over deze negatieve evaluatie door de bronnen. Deze onwetendheid blijft waarschijnlijk

mede bestaan doordat de meeste van hen geen reacties van het publiek op internet leest. Er lijkt dus

weinig interactie te zijn tussen journalisten en hun lezers. Dit kan te maken hebben met de tijdsdruk

waaronder de journalisten werken.

De meeste journalisten denken niet dat deze tijdsdruk of andere gevoelde spanning ook van

invloed is geweest op hun artikelen. De twee bronnen die spanning voelden, doordat zij ter plaatse

waren tijdens de rellen, geven wel aan dat dit van invloed is geweest op hun inbreng. Zij zeggen

voorzichtiger te zijn geweest in hun uitspraken, uit angst voor reacties van derden. Spanning kan er dus

voor zorgen dat de uitspraken van bronnen niet gelijk staan aan de ware aard van de situatie en/of hun

werkelijke mening hierover. Ook zou het ervoor kunnen zorgen dat bronnen überhaupt niet mee willen

werken aan artikelen. Volgens de gesproken journalisten waren met name Marokkaans-Nederlandse

bronnen dan ook lastig te vinden. Wat betreft hun eigen functioneren onder druk bleken de journalisten

echter wederom positief. De bronnen zijn kritischer over hun eigen optreden in de media.

De mening van bronnen en journalisten over de algehele berichtgeving over allochtonen kwam

wel overeen. Beide partijen zijn overwegend negatief. Zoals al bleek uit vorige paragrafen missen de

bronnen positief nieuws, achtergronden, oorzaken, objectiviteit, nuance en oplossingsgerichte

informatie. Zij pleiten onder andere voor meer allochtone journalisten, meer journalisten die ter plaatse

zijn en meer representatieve bronnen. De journalisten denken dat de berichtgeving over minderheden

beter kan door niet steeds dezelfde bronnen op te voeren, op een correcte manier melding te maken

64

van nationaliteit en niet zoveel te generaliseren. Met name De Telegraaf krijgt kritiek van de

respondenten. Alle tien zijn zij er verder van overtuigd dat de media de mening van mensen over

allochtonen kan beïnvloeden. Hoewel de journalisten dus positief zijn over hun eigen artikelen en de

samenwerking daarvoor, zijn zij wel kritisch over de algehele berichtgeving over etnische minderheden

in de media. Journalisten lijken zich dus alleen bewust te zijn van de knelpunten in andermans

berichtgeving, waardoor de verbetering hiervan waarschijnlijk moeizamer gaat. De negatieve ervaringen

van bronnen met de media bleken verder ook invloed te hebben op hun bereidheid nogmaals mee te

werken aan een artikel. Wanneer de knelpunten in de samenwerking tussen bronnen en journalisten

blijven bestaan, wordt de keuze uit bronnen waarschijnlijk dus kleiner en de ontevredenheid van lezers

groter.

5.3 Beantwoording deelvraag 3 In deze paragraaf zal getracht worden de derde en laatste deelvraag te beantwoorden. Deze luidde:

‘Zijn er verschillen in berichtgeving tussen journalisten of dagbladen?’ Over journalisten werd uit de

inhoudsanalyse duidelijk dat de meeste zinnen in de corpus zijn geschreven door bureauredacteuren.

Zij schreven kortere artikelen, met minder bronzinnen dan de veldjournalisten. Ook plaatsten zij meer

zinnen van bij naam bekende, autochtone, deskundige bronnen. Verder bleken journalisten van het

ANP voor geen enkel artikel ter plaatse te zijn geweest en bleken hun artikelen korter te zijn en minder

bronzinnen te bevatten dan de originele krantenartikelen. Ook bevatten de persbureauartikelen slechts

autochtone bronnen. De resultaten van de dagbladen die veel ANP berichten publiceerden, zijn hier dus

door beïnvloed. In totaal bleek echter maar een klein aantal artikelen overgenomen te zijn van het

persbureau. Het ANP is dus niet verantwoordelijk voor de bovengenoemde trend in de berichtgeving.

Uit de vergelijking van de verschillende dagbladen bleek dat de Gelderlander als regionale krant

de meeste artikelen over Culemborg schreef in januari. De artikelen zijn echter kort van lengte en

bevatten weinig bronzinnen. De krant bleek daarnaast voor het laagste percentage zinnen ter plaatse te

zijn geweest, ondanks dat de conflicten zich in de regio afspeelden. Er is dan ook vooral aandacht

gegeven aan autochtone, deskundige bronnen. Gezien de korte artikellengte en het beperkte

brongebruik, ontbreekt in de regionale berichtgeving waarschijnlijk veel achtergrondinformatie en opinie

van betrokkenen. De drie gratis dagbladen Metro, Spits en De Pers schreven weinig artikelen over de

rellen, maar plaatsten juist veel bronuitspraken. Opvallend is echter dat de drie kranten elk maar één

allochtone brongroep hebben aangehaald. Er is dus geen hoor en wederhoor toegepast tussen de

Moluks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse bevolkingsgroep.

De links georiënteerde dagbladen Trouw en de Volkskrant gaven beide meer ruimte aan

allochtone dan aan autochtone bronnen. Dit geldt slechts voor de helft van de vier rechtse kranten,

65

namelijk voor De Telegraaf en het Algemeen Dagblad. Verder lijken er weinig verschillen als gevolg van

politieke kleur te zijn. Trouw plaatste vooral zinnen van deskundigen en de Volkskrant van

buitenstaanders en getuigen. Samen met De Telegraaf, is de Volkskrant dan ook het enige dagblad

waarbij het percentage deskundigen wordt overschreden door een overige brongroep.

Hoewel De Telegraaf daarbij veel gebruik maakte van anonieme bronnen, komen deze in de linkse

dagbladen echter weinig voor. Ook was De Telegraaf voor de meeste zinnen ter plaatse, in

tegenstelling tot de linkse dagbladen. Opvallend is wel dat de artikelen van De Telegraaf kort van lengte

zijn, waardoor achtergrond- en contextinformatie wellicht mist. Voor rechtse kranten NRC Handelsblad

en nrc.next valt juist op dat zij bovengemiddeld lange artikelen schreven, met veel zinnen van

autochtone bronnen. Zij bleven dan ook, evenals Het Algemeen Dagblad, voor de meeste zinnen op de

redactie. Het Algemeen Dagblad haalde echter meer zinnen van allochtone dan van autochtone

bronnen aan en schreef artikelen van gemiddelde lengte. Voor de rechtse kranten valt dus geen

eenduidige conclusie te trekken. Met name De Telegraaf valt hierbij op; zij zijn én voor meer zinnen ter

plaatse geweest én hebben minder zinnen van deskundigen aangehaald dan van overige bronnen én

presenteerden de twee allochtone brongroepen ook afzonderlijk vaker dan autochtone bronnen. Een

consequentie hiervan bleek wel dat veel bronnen anoniem wilden blijven.

De christelijke kranten Reformatorisch Dagblad en Nederlands Dagblad lopen, evenals de

rechtse kranten, sterk uiteen in brongebruik. Het Nederlands Dagblad was voor het grootste deel van de

zinnen ter plaatse en plaatste vooral zinnen van autochtone, deskundige bronnen, in tegenstelling tot

het Reformatorisch Dagblad. Uit het brongebruik van het Nederlands Dagblad valt dus niet af te leiden

dat ze voor de meeste zinnen ter plaatse zijn geweest. Zoals eerder genoemd zijn van deze krant dan

ook maar twee artikelen onderzocht, waardoor de resultaten vertekend kunnen zijn. Samen met De

Telegraaf, is het Reformatorisch Dagblad verder de enige krant die de twee allochtone brongroepen ook

afzonderlijk meer ruimte gaf dan de autochtone bronnen. Het Nederlands Dagblad is, samen met De

Telegraaf, de enige krant die voor meer zinnen ter plaatse is geweest dan op de redactie gebleven. Een

overeenkomst tussen de christelijke dagbladen is dat ze gemiddeld korte artikelen schreven met weinig

bronzinnen. Achtergrondinformatie en de opinie van betrokkenen hebben wellicht dus weinig aandacht

gekregen. Ook bleven de bronnen in veel zinnen anoniem.

Voor alle twaalf kranten geldt tot slot dat met name neutrale citaten zijn aangehaald. De

bronpresentatie bleek ook niet samen te hangen met de nationaliteit van de bronnen. In de volgende

paragraaf wordt een antwoord gegeven op de hoofdvraag, die voortvloeit uit de drie bovenstaande

deelvragen.

66

5.4 Beantwoording hoofdvraag Aan de hand van de antwoorden op de drie deelvragen wordt hier een zo volledig mogelijk antwoord

gegeven op de hoofdvraag. Die luidde als volgt; ‘Hoe verliep het transactieproces tussen bronnen en

journalisten in de krantenberichtgeving over conflicten in Culemborg?’ Achtereenvolgens wordt voor de

beantwoording ingegaan op de kenmerken van de bronnen en journalisten, de samenwerking voor de

artikelen, de evaluatie hiervan door de geïnterviewden en de uiteindelijke bronpresentatie. Uit de

inhoudsanalyse kan opgemaakt worden dat er in januari vooral veel transactieprocessen hebben

plaatsgevonden tussen mannelijke, autochtone journalisten en mannelijke, autochtone en deskundige

bronnen. Zij hebben in elk geval de meeste ruimte gekregen in de artikelen. Bij de genoemde leeftijden

vielen vooral Marokkaans-Nederlandse bronnen in de groep jongeren. Deze resultaten sluiten aan bij

het onderzoek van Ter Wal e.a. (2005), waaruit bleek dat zelfs in verhalen die over etnische

minderheden gaan, autochtone bronnen vaker voorkomen en dat allochtone bronnen vaak ‘gewone

mensen’ of jongeren zijn. Het onderzoek van Ter Wal e.a. (2005) en dat van Shadid (1995) schept

echter de verwachting dat niet-blanke bronnen vrijwel helemaal worden uitgesloten. Dit bleek niet het

geval. Hoewel autochtone bronnen de meeste ruimte kregen, komen allochtone bronnen wel in een

substantieel deel van de artikelzinnen voor. Hoewel verder werd verwacht dat de meeste berichtgeving

afkomstig zou zijn van het ANP, werd slechts bij 12 procent van de artikelen een persbureau vermeld

(Bink & Serkei, 2009). In deze artikelen kwamen, voor zover bekend, enkel autochtone bronnen voor.

Alle uitspraken van allochtone bronnen zijn dus door de dagbladjournalisten zelf gehaald en niet

overgenomen van een persbureau.

Gekeken naar de hele berichtgeving zijn de journalisten voor meer zinnen op de redactie

gebleven dan in Culemborg geweest. Hiervoor heeft het transactieproces waarschijnlijk dus telefonisch

plaatsgevonden. Voor de geïnterviewde respondenten geldt daarentegen dat het contact met de meeste

bronnen persoonlijk is gelegd, tijdens een bezoek van de journalist aan Culemborg. Ook het interview is

bijna overal persoonlijk afgenomen. Wel waren de meeste van deze contacten eenmalig en hadden

bronnen en journalisten elkaar niet eerder gesproken. De meerderheid van de journalisten bleek dan

ook, zoals verwacht, geen vaste allochtone bronnen in zijn netwerk te hebben (Gibbs & Warhover,

2002). Geen enkele journalist was daarnaast verantwoordelijk voor de gehele berichtgeving over

Culemborg en de meeste van hen bleken niet gespecialiseerd in multiculturele onderwerpen. Ook

allochtone collega’s bleken schaars, zoals Shadid (2009) al met eerder onderzoek aangaf. De weinige

allochtone journalisten en specialisten op redacties zijn ook niet of nauwelijks ingezet voor de

berichtgeving over de rellen. De gesproken journalisten hebben zich wel voorbereid op de berichtgeving

door eerdere artikelen over het onderwerp te lezen. De bronnen hebben zich geen van allen voorbereid.

67

In de berichtgeving komen naast de vele zinnen van deskundigen vooral autochtone

buitenstaanders, Marokkaans-Nederlandse getuigen en Moluks-Nederlandse partijen aan het woord. De

allochtone bronnen zijn dus dichter bij de rellen betrokken en wilden dan ook vaker anoniem blijven dan

de autochtone bronnen. Twee geïnterviewde bronnen die ter plaatse waren tijdens de rellen voelden

ook een zekere spanning en geven aan dat hun uitspraken hierdoor voorzichtiger werden. Dit sluit

enigszins aan bij de ‘Zwijgspiraaltheorie’ van Noelle Neumann (1984), waardoor afwijkende meningen

uitsterven uit angst voor het oordeel van anderen. Zowel enkele bronnen als journalisten gaven in de

interviews aan dat allochtonen niet altijd bereikbaar zijn of mee willen werken. Dit sluit aan bij de

onderzoeksresultaten van Bink & Serkei (2009), die concludeerden dat allochtonen zich zichtbaarder en

actiever op zouden moeten stellen. Eventuele terughoudendheid van bronnen kan dus te maken

hebben met angst.

Binnen de hele journalisten groep was verder sprake van tijdsdruk, zoals ook Bink & Serkei

(2009) aangaven, en drie journalisten voelden een bepaalde spanning. De meeste van hen denken

echter niet dat dit invloed heeft gehad op het artikel. Wat betreft de algemene werkwijze werd verder

duidelijk dat het geven van inzage in artikelen voor publicatie voor geen van de journalisten

vanzelfsprekend is. Voor het overgrote deel van de besproken artikelen is dan ook geen inzage

gegeven. De journalisten gaan verder alleen op zoek gaan naar allochtone bronnen als het een

multicultureel onderwerp betreft. Onderzoek van Leurdijk (1999) bracht hetzelfde aan het licht. De

meeste van hen gaan wel iets anders te werk bij deze bronnen. De stijl of politieke kleur van het

dagblad lijkt echter nauwelijks mee te spelen in hun werkwijze. De journalisten streven allemaal naar

een divers brongebruik, maar de meerderheid vindt dat deze bronnen niet per sé in één artikel hoeven

te staan. Drie journalisten zeggen voor het besproken artikel wel hoor en wederhoor toegepast te

hebben. Alle bronnen vinden echter dat niet alle kanten van het verhaal zijn belicht.

Wat betreft de evaluatie van het artikel en de samenwerking is er dan ook een verschil tussen

bronnen en journalisten. Laatstgenoemden zijn voornamelijk positief over hun artikel en de

samenwerking met bronnen. Het grootste deel van de bronnen, waaronder met name de Marokkaans-

Nederlandse bronnen, is echter ontevreden. Kritiekpunten zijn dat het artikel niet oplossingsgericht

genoeg is, dat de journalist zijn beloftes niet is nagekomen, dat het artikel te negatief en incompleet is

en dat er te weinig tijd en ruimte is om informatie over te kunnen brengen. Zoals ook Bink & Serkei

(2009) aangaven, missen de bronnen achtergrond- en contextinformatie in de berichtgeving over

allochtonen. Ook missen zij dus positief nieuws, evenals respondenten in het onderzoek van d’Haenens

e.a. (2004) en Shadid (2009). Hoewel de gesproken journalisten zeggen altijd uit te gaan van

bronuitspraken in hun berichtgeving, had één bron een tegengestelde ervaring en heeft geen enkele

bron zijn boodschap naar eigen zeggen over kunnen brengen. De negatieve ervaringen van bronnen

68

bleken ook invloed te hebben op hun bereidheid nogmaals mee te werken aan artikelen. Journalisten

hadden alleen kritiek op bronnen die niet mee willen werken, anoniem willen blijven, de taal niet machtig

zijn of volgens hen weinig zinnigs te melden hebben.

De meningsverschillen tussen de bronnen en journalisten lijken vooral voort te komen uit de

verschillende doelen die zij nastreven. Waar bij de journalisten het informeren van de lezer het

hoofddoel is, bestaat binnen de brongroep een grote wens het probleem ook te helpen oplossen. De

meerderheid van de journalisten denkt dat hun artikel hier wel aan zou kunnen bijdragen, tegenover de

minderheid van de bronnen. De meerderheid van de bronnen denkt juist dat het artikel bij zou kunnen

dragen aan polarisatie, tegenover de minderheid van de journalisten. Ook allochtone respondenten in

onderzoek van Devroe (2004) geloofden in een invloed van de media op polarisatie.

Verder bleek binnen dit onderzoek een grote onwetendheid te bestaan bij bronnen en

journalisten over de evaluatie van de andere partij. Alleen de journalist die reacties op internet heeft

gelezen gaf aan ook negatieve evaluaties te hebben gekregen. Zoals Rennen (2002) ook aangeeft,

wekt dit het vermoeden dat journalisten weinig kennis hebben over etnische minderheden en hun

evaluatie van de media. De meeste journalisten vinden echter zelf ook dat de algehele berichtgeving

over allochtonen beter kan. De Telegraaf krijgt van alle geïnterviewden de meeste kritiek. Dit sluit niet

aan bij onderzoek van Ter Wal e.a. (2005), waaruit bleek dat deze krant populair is onder allochtonen.

Alle geïnterviewden zijn het er tot slot over eens dat de media de mening van mensen over allochtonen

kan beïnvloeden, zoals ook Devroe (2004) concludeerde wat betreft allochtone respondenten.

De ontevredenheid van de bronnen kan voortkomen uit de vele artikelen over Culemborg

waarvoor de journalist niet ter plaatse was. Deze bureauredacteuren bleken kortere artikelen te

schrijven dan veldjournalisten en minder ruimte te geven aan bronnen. Daarnaast gebruikten zij minder

anonieme, maar meer autochtone bronnen dan de veldjournalisten. In gehele berichtgeving werd echter

geen enkele keer de religie van een bron vermeld, terwijl verwacht werd dat er vaak gesproken zou

worden van ‘dé islam’ als verklaring voor negatief gedrag (Shadid, 2009). Voor bronnen van alle

nationaliteiten geldt verder dat met name citaten zijn gepresenteerd in neutrale bronzinnen. Hoewel

onderzoeken van d’Haenens & Bink (2006) en Leurdijk (1999) anders doen vermoeden, bleek

nationaliteit dus niet samen te hangen met de bronpresentatie.

De inhoudsanalyse bracht wel enkele verschillen tussen de twaalf onderzochte dagbladen aan

het licht. Evenals in onderzoek van Vergeer (2000) en Vliegenthart (2007), bleek een klein verschil

tussen linkse en rechtse kranten. Hoewel de twee linkse kranten beide meer ruimte gaven aan

allochtonen dan aan autochtonen, gold dit voor de helft van de vier rechtse dagbladen. De Telegraaf gaf

wel veel ruimte aan allochtone bronnen, zoals ook Ter Wal e.a. (2005) ontdekten. Hoewel zij voor veel

zinnen ter plaatse waren, bleken hun artikelen gemiddeld echter kort. NRC Handelsblad en nrc.next

69

schreven opvallend lange artikelen met veel bronzinnen, maar wel met voornamelijk autochtone

bronnen. Alleen in De Telegraaf en de Volkskrant werd verder het percentage bronzinnen van

deskundigen overschreden door bronnen met een andere functie. Regionale krant De Gelderlander

schreef gemiddeld korte artikelen met weinig bronzinnen. Ook waren zij voor opvallend weinig zinnen

ter plaatse en gebruikten zij vooral autochtone, deskundige bronnen. De drie gratis dagbladen Metro,

Spits en De Pers gaven veel ruimte aan bronnen en waren voor veel zinnen ter plaatse. Opvallend is

echter dat alle drie dagbladen één van de twee allochtone groepen geen ruimte hebben geven. Hoor en

wederhoor bleek dus niet in elk dagblad toegepast. De volgende paragraaf zal duidelijk maken wat de

betekenis is van deze conclusies voor de praktijk.

5.5 Betekenis voor de journalistieke praktijk Uit bovenstaande paragraaf kan opgemaakt worden dat de berichtgeving over etnische minderheden in

enkele opzichten al is verbeterd. Allochtone bronnen bleken voor te komen in een substantieel van de

zinnen. Ook bleek de bronpresentatie van allochtone bronnen niet te verschillen van die van autochtone

bronnen. Daarbij werd religie niet genoemd als oorzaak van negatief gedrag. De meeste artikelen zijn

verder ook zelfgeschreven en niet afkomstig van het ANP. Wel bleek dat de meeste artikelen

bijvoorbeeld gemaakt zijn op de redactie en niet naar aanleiding van een bezoek aan Culemborg. Deze

artikelen bleken korter en minder bronzinnen te bevatten. Hieruit kan verwacht worden dat er veel

achtergrond- en contextinformatie mist. Ook werden autochtonen alsnog in meer zinnen aangehaald

dan allochtonen, terwijl etnische minderheden centraal staan in de gebeurtenissen.

De journalisten gaven verder aan bij onderwerpen die niets met etnische minderheden te maken

hebben ook niet op zoek te gaan naar allochtone bronnen. Verwacht wordt daarom dat de verhouding

tussen allochtone en autochtone bronnen in andere berichtgeving nog ongelijker is. Uit de diepte-

interviews bleek dan ook een kritische houding van bronnen ten opzichte van de media en de

samenwerking met journalisten, wat ten koste blijkt te gaan van de bereidheid mee te werken.

Journalisten lijken zich niet bewust van deze kritiek en zijn positief over de eigen berichtgeving en de

werkwijze die daaraan vooraf gaat. De algemene berichtgeving over allochtonen krijgt echter ook van

hen kritiek. Vanuit de gevonden knelpunten in het transactieproces tussen journalisten en (allochtone)

bronnen en de algehele berichtgeving, zullen hieronder adviezen worden gegeven voor zowel

journalisten als bronnen. Getracht wordt hiermee een bijdrage te leveren aan een betere berichtgeving

over etnische minderheden.

Voor journalisten en redacties worden onderstaande adviezen gegeven voor de berichtgeving over

allochtonen;

70

Raadpleeg meer allochtone bronnen, waaronder met name meer deskundigen en ouderen,

ongeacht het onderwerp. Hierdoor worden etnische gemeenschappen beter gerepresenteerd

en overheerst het blanke perspectief minder, waardoor allochtone lezers zich meer zullen

herkennen in het nieuws. Doordat deskundigen daarnaast van een grotere afstand kunnen

spreken, zal dit waarschijnlijk ook het aantal anonieme allochtone bronnen verminderen.

Wees vaker ter plaatse. Artikelen van veldjournalisten blijken langer te zijn en meer ruimte te

geven aan bronnen dan artikelen van bureauredacteuren. Dit is bevorderlijk voor de

achtergrondinformatie en opinie in het artikel. Daarnaast worden door journalisten ter plaatse

meer allochtone, betrokken bronnen aangehaald. Deze groep bleek ondervertegenwoordigd in

de berichtgeving over Culemborg, terwijl zij centraal staan in gebeurtenissen. Voor journalisten

die ter plaatse zijn valt daarbij te verwachten dat ze de meeste interviews persoonlijk afnemen,

waardoor waarschijnlijk meer interactie en een intensievere samenwerking is met de bron dan

tijdens een kort telefoongesprek. Hierdoor krijgt de bron meer tijd om zijn of haar boodschap

over te brengen aan de journalist.

Pas hoor en wederhoor toe. Hierdoor wordt de berichtgeving eerlijker en objectiever. Alle

betrokken (allochtone) groepen kunnen zich op deze manier herkennen in de media en

eventuele misverstanden over ‘hun groep’ tegenspreken.

Lees reacties op het artikel via internet. Dit zorgt voor een verhoogde bewustwording van de

mening van het publiek. Hun feedback kan de berichtgeving over etnische minderheden

verbeteren. Ook kan het netwerk van de journalist zo uitgebreid worden. Vaste allochtone

bronnen kunnen tips geven voor de berichtgeving, bijvoorbeeld door onderwerpen aan te

dragen die leven binnen de etnische gemeenschap.

Schrijf oplossingsgericht. Het oplossen van het probleem blijkt voor veel bronnen belangrijk.

Door deze benadering wordt het artikel ook minder negatief. Wanneer allochtone bronnen

bijvoorbeeld zelf met oplossingen aan het woord worden gelaten, wordt het beeld van etnische

gemeenschappen daarnaast representatiever. Goed geïntegreerde allochtonen worden zo

meer als regel dan als uitzondering bestempeld.

Geef één journalist de verantwoordelijkheid voor een multicultureel onderwerp, bij voorkeur

een allochtone journalist of ‘minderheden expert’. Deze journalist heeft meer kennis over het

onderwerp, doordat hij gespecialiseerd is en/of meer tijd krijgt zich er in te verdiepen.

Bied vaker inzage aan, ook aan allochtone bronnen die een kleinere rol in het artikel spelen, en

verwerk relevant commentaar. Dit vergroot de invloed van de bron op het artikel en beperkt de

consequenties van eventuele misverstanden en valse beloftes tijdens de samenwerking.

71

Raadpleeg bronnen vaker dan één keer, ook voor hetzelfde artikel. Door een intensievere

samenwerking met de bron valt te verwachten dat de informatieoverdracht verbetert. Bronnen

krijgen zo meer kans hun boodschap over te brengen. Zoals het derde advies ook aangaf

kunnen vaste allochtone bronnen daarnaast tips en feedback geven voor de berichtgeving over

‘hun groep’.

Voor bronnen gelden de volgende tips;

Zorg voor zichtbaarheid; wees bereid mee te werken aan een artikel. Journalisten blijken soms

moeite te hebben met het vinden van bronnen, met name uit de Marokkaans-Nederlandse

bevolkingsgroep. Door mee te werken wordt de zichtbaarheid van allochtonen in de media

vergroot, waardoor meer (allochtone) lezers zich waarschijnlijk herkennen in de beeldvorming.

Wees bereid met naam en toenaam in een artikel te verschijnen. Journalisten blijken het liefst

geen anonieme bronnen te gebruiken in hun berichtgeving. Door met naam en toenaam in een

artikel te verschijnen verhogen allochtonen de hierboven beschreven zichtbaarheid.

Neem meer initiatief door zelf om inzage in het artikel te vragen voor publicatie. Het geven van

inzage bleek voor geen van de journalisten een standaard procedure. Veel van hen geven

alleen inzage wanneer de bron een grote rol speelt in het artikel of er zelf om vraagt. Een deel

van de allochtone bronnen in de berichtgeving bleek echter betrokkene of ooggetuige bij de

rellen. Deze brongroep kreeg minder ruimte dan de autochtone (en ook allochtone)

deskundigen, waardoor ze dus minder snel inzage krijgen aangeboden. Met name ‘gewone’

allochtone bronnen zouden daarom om inzage moeten vragen, voor meer invloed op het artikel.

Bereid je voor op de berichtgeving, bijvoorbeeld door na te denken over het persoonlijke doel.

Geen van de bronnen bleek hun boodschap volledig over te hebben kunnen brengen met het

artikel. Geen van allen bereiden zij zich daarnaast voor op het interview. Een betere

voorbereiding zou wellicht hun invloed kunnen vergroten. Wanneer de bron het persoonlijke

doel duidelijk voor ogen heeft, kan dit ook beter overgebracht worden aan de journalist.

Herhaal de belangrijkste boodschap in het interview. Door de eigen visie vaker te herhalen in

het interview is er waarschijnlijk meer kans dat de journalist het overneemt in het artikel. De

bron die aangaf dit toegepast te hebben, was tevreden over zijn eigen aandeel in het artikel, in

tegenstelling tot de meeste andere bronnen.

72

Reageer waar mogelijk via internet. Hoewel de meeste journalisten aangaven dit niet te lezen,

is het wel één van de weinige mogelijkheden voor de bron om een eigen visie weer te geven.

Met de journalisten die de reacties wel lezen kan interactie ontstaan, waardoor invloed

uitgeoefend kan worden op de berichtgeving. Ook zijn allochtonen die niet als bron durven op te

treden zo in staat hun mening te geven.

Tot slot zou het wellicht helpen als er minder tijdsdruk voor journalisten was wat bij multiculturele

artikelen. Zoals twee journalisten ook aangaven kan dit het brongebruik ten goede komen. Ook kan zo

meer tijd besteed kunnen worden aan oorzaken en achtergronden van een gebeurtenis. Al deze tips

zouden bij kunnen dragen aan een betere berichtgeving over allochtonen en een verbetering van het

transactieproces tussen allochtone bron en journalist dat hier soms aan vooraf gaat. Hieronder zullen

aanbevelingen worden gedaan voor uitgebreider vervolgonderzoek over dit onderwerp.

5.6 Aanbeveling voor vervolgonderzoek Met het onderzoeken van 168 artikelen afkomstig van verschillende soorten journalisten en kranten, is

getracht zo betrouwbaar mogelijke uitspraken te doen over de berichtgeving over Culemborg. De

berichtgeving van de kranten onderling is zo betrouwbaar mogelijk vergeleken, door steeds procenten

of gemiddelden als uitgangspunt te nemen en niet het absolute aantal zinnen. Doordat de berichtgeving

in aantal artikelen tussen de kranten echter verschilde, kan dit wel enkele resultaten hebben vertekend.

Zo zijn van het Nederlands Dagblad slechts twee artikelen onderzocht. Voorzichtigheid is dus geboden

bij conclusies betreffende deze krant. Toekomstig onderzoek zou een andere casus als uitgangspunt

kunnen nemen waarbij de berichtgeving gelijkwaardig over alle kranten verdeeld is. Ook zouden hierbij

wellicht meer regionale kranten betrokken kunnen worden. Dit onderzoek heeft zich beperkt tot één

plaatselijk dagblad, namelijk de Gelderlander. Hierdoor zijn wellicht niet alle resultaten generaliseerbaar.

Verder is niet alleen een vergelijking gemaakt tussen autochtone en allochtone bronnen, maar ook

tussen Moluks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse bronnen. Dit vormt een toevoeging op vorig

onderzoek, waarin met name berichtgeving over Marokkaanse Nederlanders centraal stond. Een

eventuele volgende casus zou echter ook een onderwerp kunnen betreffen waarbij niet direct etnische

minderheden betrokken zijn. Naar verwachting worden daarin minder allochtone bronnen aangehaald,

aangezien alle geïnterviewde journalisten aangaven hier niet speciaal naar op zoek te gaan. Deze

verhouding tussen allochtone en autochtone bronnen is wellicht representatiever voor de 'standaard'

berichtgeving dan de verhouding in de artikelen over Culemborg. Ook zou hierbij de framing van de

artikelen verder onderzocht kunnen worden. Dit onderzoek heeft zich beperkt tot enkele aspecten van

de bronpresentatie, namelijk het soort bronzin en de toon van deze zin. Hierin bleek geen verschil

73

tussen autochtone en allochtone bronnen. Binnen de bestaande theorie wordt echter wel gesproken

over een verschil in bronpresentatie. Met name Marokkaanse Nederlanders staan volgens onderzoek in

een negatief daglicht (Leurdijk, 1999). Hoewel binnen dit onderzoek geen verschil bleek te bestaan in

bronpresentatie tussen nationaliteiten, viel wel op dat de Marokkaans-Nederlandse geïnterviewden het

meest kritisch waren op de media. Vervolgonderzoek zou meer uitsluitsel kunnen geven over de

framing van de artikelen in deze casus.

Ook de diepte-interviews hebben een beperkte reikwijdte met tien respondenten in totaal. Voor

toekomstig onderzoek zouden meer bronnen en journalisten geïnterviewd kunnen worden, waardoor de

antwoorden makkelijker te generaliseren zijn. Dit geldt met name voor de verschillende nationaliteiten in

de brongroep. Er zijn twee Moluks-Nederlandse, twee Marokkaans-Nederlandse en één autochtone

bron geïnterviewd. Verschillen tussen deze respondenten zouden ook op toevalligheid kunnen

berusten, met name wat betreft de autochtone bron. Ook zouden meer respondenten gezocht kunnen

worden die direct betrokken waren bij de rellen in Culemborg of ooggetuige zijn. Mede door beperkte

contactgegevens zijn binnen dit onderzoek drie van de vijf bronnen deskundige. Ook zijn zij allemaal 38

jaar of ouder. Het interviewen van jongere bronnen zou andere resultaten kunnen opleveren, aangezien

zij wellicht minder mediawijs zijn en hun samenwerking met de journalist daarvoor beïnvloed kan zijn.

Een andere beperking zou kunnen zijn dat alle tien respondenten van het mannelijke geslacht zijn.

Hoewel hierover in de theorie niets naar voren komt, zouden zij een andere visie op de media kunnen

hebben dan vrouwen.

Ook binnen de journalistengroep zijn alleen maar mannen gesproken met een Nederlandse

afkomst. Een vergelijking met allochtone journalisten en vrouwelijke respondenten kon dus niet gemaakt

worden. Ook beperken de interviews zich tot journalisten van vijf, voornamelijk rechtse, dagbladen. Voor

volgend onderzoek zouden ook journalisten van linkse kranten gevraagd kunnen worden naar hun

mening en werkwijze. De inhoudsanalyse geeft weer dat zij bijvoorbeeld vaker allochtone bronnen

aanhalen. Ook qua werkwijze zouden zij kunnen verschillen van de rechts georiënteerde dagbladen.

Verder zouden alle interviews vergeleken kunnen worden met antwoorden uit een anonieme enquête.

Hoewel binnen huidig onderzoek ook anonimiteit is gegarandeerd, zijn alle interviews persoonlijk

afgenomen. Hierdoor bestaat het risico op sociaal wenselijke antwoorden. Voor de verdere controle

hiervan zouden meer bronnen en journalisten ondervraagd kunnen worden die daadwerkelijk met elkaar

hebben samengewerkt. Binnen huidig onderzoek zijn dit twee bronnen en twee journalisten. Er is echter

al een goed beeld verkregen van de meningen, beweegredenen en wensen van journalisten en

bronnen. Hieruit zouden hypothesen opgesteld kunnen worden voor een volgend onderzoek.

Vervolgonderzoek is blijkens de resultaten uit dit onderzoek nog steeds relevant. Hoewel een

aantal aspecten van de berichtgeving over allochtonen al in positieve zin lijkt te zijn veranderd, blijken er

74

nog veel knelpunten te zitten in de berichtgeving en de samenwerking daarvoor. Zo blijken allochtonen

nog steeds ondervertegenwoordigd als bron, ook bij de berichtgeving over 'hun groep'. Ook bleken zij

minder vaak in de functie van deskundige te kunnen spreken dan autochtone bronnen, waardoor hun

invloed beperkt blijft. Hiernaast bleken veel artikelen kort van lengte te zijn en weinig bronzinnen te

bevatten, waardoor verwacht wordt dat veel achtergrondinformatie en opinie achterwege is gebleven.

Op de redacties blijken dan ook nauwelijks allochtone of gespecialiseerde journalisten te werken.

Daarbij worden zij niet of nauwelijks ingezet voor de berichtgeving over minderheden. Veel journalisten

zijn hiernaast niet ter plaatse geweest in Culemborg. Met name voor de regionale krant is dit opvallend.

De gesproken bronnen hebben dan ook een zeer kritische blik op de media. Bij journalisten blijkt echter

een grote onwetendheid te bestaan over de negatieve evaluatie van hun berichtgeving en werkwijze. Er

vind dan ook weinig tot geen interactie plaats via internet en de samenwerking met bronnen is meestal

eenmalig. Een kritiekpunt op bronnen is dat zij zich zichtbaarder en actiever op zouden kunnen stellen.

Vervolgonderzoek zal moeten uitwijzen of deze knelpunten ook in andere soorten berichtgeving

voorkomen en of de gegeven adviezen afdoende zijn om deze knelpunten op te lossen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

75

Bibliografie Bink, S. & Serkei C. (2009). Verbinden of polariseren?: over de multiculturele kwaliteit van de media in

Nederland. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Cottle, S. (1997). Television and Ethnic Minorities – Producers’ Perspectives. Aldershot: Avebury.

Devroe, I. (2004). ‘This is not who we are’: Ethnic minority audiences and their perceptions of the media.

Paper presented at the Conference Dialogue ‘Communication and Cultural Diversity’, Section:

The Barriers – The Image of Others and Stereotypes. Barcelona. Geraadpleegd via;

http://www.portalcomunicacion.com/dialeg/paper/pdf/9_devroe.pdf, op 5-4-2010.

D’Haenens, L., Summeren, C. van, Saeys, F. & Koeman, J. (2004). Integratie of identiteit? Mediamenu’s

van Turkse en Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Boom.

Dijk, T. van (1991). Racism and the press. London: Routledge.

Downing, J. & Husband, C. (2005). Representing ‘Race’: Racisms, ethnicities and media. London:

SAGE Publications Ltd.

Franklin, B., Hamer, M., Hanna, M., Kinsey, M., & Richardson, J.E. (2005). Key Concepts in Journalism.

London: SAGE Publications Ltd.

Gibss, C. & Warhover, T. (2002). Getting the whole story: reporting and writing the news. New York:

The Guilford Press.

Heider, D., McCombs, M. & Poindexter, P. M. (2005). What the public expects of local news: views on

public and traditional journalism. Journalism & Mass Communication quarterly, 82 (4), p. 952-

967.

Koeman, J., Peeters, A., d’Haenens, L. (2007). Diversity Monitor 2005: Diversity as a quality aspect of

television in the Netherlands. Communications, 32, p. 97-121.

Kurpius, D.D. (2002). Sources and civic journalism: Changing patterns of reporting? Journalism &Mass

Communication Quarterly, 79 (4), p. 853-866.

Leurdijk, A.G.D. (1999). Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving. Amsterdam: Het

Spinhuis.

Mahtani, M. (2009). The racialized geographies of news consumption and production: contaminated

memories and racialized silences. GeoJournal, 74 (3), p. 257-264.

News Manual, The (2008). A professional resource for journalistst and the media, Chapter 34: News for

minorities. Geraadpleegd op 15-2-2010, via: www.thenewsmanual.net

Noelle-Neumann, E. (1984). The spiral of silence: Public opinion – our social skin. Chicago: University

of Chicago Press.

Nrc.nl, Opinie. Geraadpleegd via;

76

http://www.nrc.nl/opinie/article2309489.ece/Zo_denk_ik_erover_als_oer-Hollandse_Marokkaan,

op 26-03-2010.

Peeters, A.L. & d‘Haenens, L. (2005). Bridging or bonding? Relationships between integration and

media use among ethnic minorities in the Netherlands. Communications, 30, p. 201-231.

Rennen, T. (2000). Journalistiek als kwestie van bronnen. Delft: Uitgeverij Eburon.

Roggeband, C., Vliegenthart, R. (2007). Divergent Framing: The Public Debate on Migration in the

Dutch Parliament and Media, 1995-2004. West European Politics, 30 (3), p. 524-548.

Schelfhout, E. & Verstraeten, H. (red.) (1998). De rol van de media in de multiculturele samenleving.

Brussel: VUBPRESS.

Shadid, W.A. (1995). Media en minderheden: De rol van de media bij het ontstaan en bestrijden van

vooroordelen over etnische minderheden. Toegepaste Taalwetenschap (TTW): Thema’s en

trends in de sociolinguïstiek, (3), p. 93-104.

Shadid, W.A. (2005). Berichtgeving over moslims en de islam in de westerse media: Beeldvorming,

oorzaken en alternatieve strategieën. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, 33 (4), p. 330-

346.

Shadid, W.A. (2009). Moslims in de media: de mythe van de registrerende journalistiek. In S. Vellenga

(Ed.), Mist in de polder: Zicht op ontwikkelingen omtrent de islam in Nederland, p. 173-193.

Amsterdam: Aksant.

Ter Wal, J., d‘Haenens, L., & Koeman, J. (2005). (Re)presentation of ethnicity in EU and Dutch

domestic news: a quantitative analysis. Media, Culture & Society, 27 (6), p. 937-950.

Vergeer, M.R.M. (2000). Een gekleurde blik op de wereld: Een studie naar de relatie tussen blootstelling

aan media en opvattingen over etnische minderheden. Nijmegen: Katholieke Universiteit.

Vliegenthart, R. (2007). Framing Immigration and Integration: Facts, Parliament, Media and Anti

Immigrant Party Support in the Netherlands. Amsterdam: Vrije Universiteit.

77

Bijlagen A: Codeboek (Inhoudsanalyse) Codes op artikelniveau 1. Van welk persbureau is het artikel afkomstig? 2. In welke rubriek is het artikel gepubliceerd?

0. Onbekend 1. Voorpagina/Cover/Vandaag 2. Binnenland/Nederland 3. Buitenland 4. Economie 5. Sport en entertainment 6. Cultuur 7. Regio 8. Opinie 9. Lezersinzendingen 10. Focus/Reportage/Verdieping 11. Overig nieuws

3. Wat is de omvang van het artikel in aantal zinnen? 4. Wat is de naam van de verantwoordelijke journalist(en)? 0 = onbekend. 5. Wordt de functie van de journalist genoemd?

0. Nee, er wordt geen journalistieke functie genoemd. 1. Ja, van onze verslaggever(s). 2. Ja, van onze correspondent. 3. Ja, van onze redacteur / redactie. 4. Ja, van onze redacteur met nieuwscategorie. 5. Ja, overige functionele omschrijving.

6. Wordt in het artikel de journalist als zelfbron opgevoerd? Is de journalist, blijkens de berichtgeving, zelf betrokken of aanwezig geweest, als getuige of partij, bij een gebeurtenis of een onderwerp/persoon? Met andere woorden: heeft de journalist in het veld geopereerd, is de journalist ooggetuige geweest of heeft de journalist iemand ontmoet?

0. Nee, uit niets blijkt dat de journalist in het veld heeft geopereerd. 1. Onduidelijk of de journalist in het veld heeft geopereerd. 2. Ja, blijkens de berichtgeving heeft de journalist in het veld geopereerd.

78

7. Indien de journalist in het veld heeft geopereerd (blijkens de berichtgeving): wat is het type verslag? In welke categorie kan het artikel onderverdeeld worden?

0. Niet van toepassing, uit niets blijkt dat de journalist in het veld heeft geopereerd. 1. Onduidelijk, het verhaal is niet onder te verdelen in één type bericht of verhaal. 2. Interview. 3. Persconferentie. 4. Algemeen verslag (bijvoorbeeld reportage of sfeerverslag).

8. Indien de journalist niet in het veld heeft geopereerd (blijkens de berichtgeving): wat is het type bericht of verhaal? In welke categorie kan het artikel onderverdeeld worden?

0. Niet van toepassing, de journalist heeft in het veld heeft geopereerd. 1. Kort algemeen nieuwsbericht (19 zinnen of minder). 2. Algemeen nieuwsverhaal (20 zinnen of meer).

Codes op bronniveau 9. Is er een bron aanwezig in de zin? Zo ja, hoeveel? NB: 0 = Geen bronnen aangehaald. 10. Wat is de naam van de bron? NB: 0 = Geen bronnen aangehaald/Naam onbekend. 11. Is bron 1 verbonden aan een organisatie of instantie? Zo ja, welke? 0 = Niet verbonden aan een organisatie of instantie/Onbekend. 12. Wat is het opleidingsniveau van de bron?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Het opleidingsniveau van de bron wordt niet genoemd/is onduidelijk. 2. Hoog opgeleid: universitair of hoger beroepsonderwijs (incl. studenten). 3. Gemiddeld opgeleid: middelbaar beroepsonderwijs (incl. studenten). 4. Laag opgeleid: geen opleiding of basisschool/voortgezet onderwijs.

13. Indien er sprake is van een relatie tussen de bron en een gebeurtenis of onderwerp, wordt deze gespecificeerd?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Nee, de relatie tussen de bron en de gebeurtenis of het onderwerp wordt niet gespecificeerd. 2. Ja, de bron is onafhankelijk deskundige: heeft zelf geen belang bij de gebeurtenis. 3. Ja, de bron is getuige of waarnemer.

79

4. Ja, de bron is partij: speelt zelf een directe rol bij gebeurtenis of onderwerp of hoort bij een betrokken partij.

5. Ja, de bron is buitenstaander: willekeurig persoon die over bepaald nieuwsonderwerp aan het woord wordt gelaten.

14. Wordt de nationaliteit van de bron genoemd?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Nee, buiten beschouwing gelaten. 2. Onduidelijk. 3. Ja, hij/zij is een autochtone Nederlander. 4. Ja, hij/zij is een allochtone Nederlander van Marokkaanse komaf. 5. Ja, hij/zij is een allochtone Nederlander van Molukse komaf. 6. Ja, hij/zij is een allochtone Nederlander van andere komaf. 7. Ja, hij/zij is buitenlander.

15. Wordt de religie die de bron aanhangt genoemd?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Nee, buiten beschouwing gelaten. 2. Onduidelijk. 3. Ja, hij/zij is Moslim. 4. Ja, hij/zij is Christen. 5. Ja, hij/zij is Katholiek. 6. Ja, overig.

16. Wordt de sekse van de bron duidelijk uit het artikel?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Nee, buiten beschouwing gelaten. 2. Ja, het betreft een man. 3. Ja, het betreft een vrouw.

17. Wordt de leeftijd van de bron duidelijk uit het artikel?

0. Niet van toepassing, er is geen bron. 1. Nee, buiten beschouwing gelaten. 2. Nee, maar wordt ‘jong(ere)’ genoemd. 3. Nee, maar is van middelbare leeftijd. 4. Nee, maar wordt ‘oud(ere)’ genoemd. 5. Ja, hij/zij is jonger dan 18 jaar. 6. Ja, hij/zij is tussen de 18 en 30 jaar. 7. Ja, hij/zij is tussen de 31 en 40 jaar. 8. Ja, hij/zij is tussen de 41 en 50 jaar. 9. Ja, hij/zij is tussen de 51 en 65 jaar. 10. Ja, hij/zij is ouder dan 65 jaar.

18. Wat is het soort uitspraak van de bron?

1. Neutraal citaat.

80

2. Interpretatief citaat. 3. Neutrale parafrase. 4. Interpretatieve parafrase.

19. Wat is de toon van de uitspraak?

1. Neutraal. 2. Positief voor de bron. 3. Negatief voor de bron.

81

B: Vragenlijst bronnen

Achtergrondgegevens

Naam: ………………………………………………………....................................................………….............................. Adres:…………………………………………………………………………………………...…………….……………………................................................................................................…………………….......................................................... Telefoonnummer:……………….…………………………………………………………………………................................ Leeftijd: ……………………………………………………….................................................…………............................... Sekse:…………………………………………………….........................................................…………............................. Hoogst genoten opleiding:……………………………………………………..........................………................................. .….………………………………………………………………………………………................…………............................. Huidige werk / meest recente werk:……………………………………………………...........………….............................. ….………………………………………………………………………………………………....…………............................... Nationaliteit(en):…………………………………………………............................................……….................................. ...………………………………………………………................................................................………….......................... Locatie, datum en tijd:……………………………………………………................................………................................. .……………………………………………………………………………................................……………............................ Naam interviewer: ......................................................................................................................................................... Geïnterviewde benaderd via:……………………………………………………....................……….................................. Sfeer:……………………………………………………......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................……………................................................................................... Samenwerking met de journalist voor dit artikel

1. Hoe kwam het contact met de journalist voor dit artikel tot stand? 2. Wat waren uw redenen om mee te werken? 3. Hoe bent u geïnterviewd? Telefonisch, via internet of via een echte ontmoeting? 4. Wat is de aard van uw relatie met de journalist? (Vriendschappelijk/formeel, eenmalig/routinematig?) 5. Heeft u zich voorbereid op het interview? Zo ja, hoe? 6. Hoe verliep de samenwerking met de journalist? 7. Heeft de journalist inzage aangeboden in het artikel voor publicatie? Zo ja, heeft u hier gebruik van

gemaakt? 8. Voelde u druk of spanning tijdens uw medewerking aan het artikel? 9. Heeft dit invloed gehad op uw aandeel in het artikel? 10. Had het artikel en/of uw medewerking daaraan gevolgen voor u? 11. Heeft u reacties gehad op het artikel?

Evaluatie samenwerking en artikel

12. Wat vindt u van het uiteindelijke artikel? 13. Wat vindt u van het aantal bronnen dat is gebruikt in het artikel? 14. Wat vindt u van het soort bronnen dat is gebruikt in het artikel? 15. Denkt u dat alle kanten van het verhaal zijn belicht? 16. Wat vindt u van uw eigen aandeel in het artikel? 17. Welk doel wilde u bereiken met uw medewerking? (Bijvoorbeeld alleen uw mening geven, voor anderen

opkomen of deel uitmaken van een oplossing?) 18. Heeft u deze boodschap over kunnen brengen? 19. Hoe kijkt u terug op de samenwerking met de journalist?

82

20. Hoe denkt u dat de journalist terug kijkt op deze samenwerking? 21. Hoe denkt u dat de journalist terug kijkt op het uiteindelijke artikel? 22. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan een oplossing van het probleem? 23. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan polarisatie tussen allochtone groepen? 24. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan polarisatie tussen autochtone en allochtone groepen?

Algemene evaluatie nieuws

25. Bent u vaker bron geweest in het nieuws? 26. Kijkt u nu op een andere manier tegen het nieuws aan? 27. Wat vindt u van de huidige berichtgeving over allochtonen? Kan er iets verbeterd worden? 28. Beïnvloedt dit uw mediagebruik? 29. Denkt u dat de media de mening van mensen over minderheden kan beïnvloeden? Zo ja, hoe?

83

C: Vragenlijst journalisten

Achtergrondgegevens Naam: ………………………………………………………....................................................………….............................. Adres:…………………………………………………………………………………………...………….………………………................................................................................................…………………….......................................................... Telefoonnummer:……………….…………………………………………………………………………................................ Leeftijd: ……………………………………………………….................................................…………............................... Sekse:…………………………………………………….........................................................…………............................ Nationaliteit(en):…………………………………………………............................................……...…………..………………………………………………………............................................................................................................................. Hoogst genoten opleiding:……………………………………………………..........................………................................. ………………………………………………………………………………………................……………............................... Naam krant/persbureau:….……..……………………………………………………..............………….............................. Functie:………………………………………………………………………………………...……………............................... Locatie, datum en tijd:…...............………….………………………………….................................................... …………………..................................…………………….……………............................................................................ Naam interviewer: ......................................................................................................................................................... Geïnterviewde benaderd via:……………………………………………………......................………................................ Sfeer:…………………………………………………….......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................……………........................................................................................... Werkwijze bij dit artikel

1. Was u verantwoordelijk voor alle berichtgeving over Culemborg in uw krant? 2. Heeft u zich voorbereid op de berichtgeving/dit artikel? Zo ja, hoe? 3. Hoe kwam het contact met de bron(nen) tot stand? 4. Hoe heeft het interview met de bron plaatsgevonden? Telefonisch, via internet of via een echte

ontmoeting? 5. Wat was de aard van uw relatie met de bron(nen)? (Vriendschappelijk/formeel, eenmalig/routinematig?) 6. Hoe verliep de samenwerking met de bron(nen)? 7. Waarom heeft u voor dit type en aantal bron(nen) gekozen? 8. Heeft u hoor- en wederhoor toegepast? Oftewel, heeft u gezocht naar verschillende standpunten ten

opzichte van de gebeurtenis? 9. Heeft u uitspraken van de ene bron daarbij voorgelegd aan een tweede bron? 10. Heeft u de bron(nen) inzage in het artikel gegeven voor publicatie? Zo ja, is hier gebruik van gemaakt? 11. Voelde u tijdsdruk bij het maken van dit artikel? 12. Voelde u een andere druk of spanning bij het schrijven van dit artikel? 13. Heeft dit volgens u invloed gehad op de inhoud of kwaliteit van het artikel? 14. Had het artikel en/of het werken daaraan gevolgen voor u? 15. Heeft u reacties gehad op het artikel? 16. Is het artikel op internet verschenen?

Evaluatie samenwerking en artikel

17. Wat vindt u van het uiteindelijke artikel? 18. Hoeveel bronnen wilde u gebruiken in het artikel? Is het gelukt er zoveel te vinden?

84

85

19. Welke soorten bronnen wilde u gebruiken in het artikel? Heeft u deze kunnen vinden? 20. Welk doel wilde u bereiken met dit artikel? (Bijvoorbeeld burgers een stem geven, het probleem

oplossen of puur verslag leggen?) 21. Heeft u deze boodschap over kunnen brengen? 22. Welke rol speelden de bronnen hierin? 23. Vond u hun uitspraken bruikbaar? 24. Hoe kijkt u terug op de samenwerking met de bron(nen)? 25. Hoe denkt u dat de bronnen terugkijken op de samenwerking? 26. Hoe denkt u dat de bronnen terugkijken op het uiteindelijke artikel? 27. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan een oplossing van het probleem? 28. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan polarisatie tussen allochtone groepen? 29. Denkt u dat dit artikel bij kan dragen aan polarisatie tussen autochtone en allochtone groepen?

Algemene werkwijze

30. Wat is uw standaard werkwijze voor het gebruiken en benaderen van bronnen? 31. Speelt de politieke kleur of de stijl van de krant hierin een rol? En bij dit artikel? 32. Gaat u wel eens speciaal op zoek naar allochtone bronnen? 33. Heeft u vaste minderheden experts of woordvoerders in uw netwerk? 34. Gaat u anders te werk wanneer er minderheden bij een gebeurtenis betrokken zijn? 35. Is er bij u op de redactie iemand die gespecialiseerd is in berichtgeving over minderheden? 36. Zijn er allochtone journalisten bij u op de redactie? Zo ja, behandelen zij vaak multiculturele

onderwerpen? Algemene evaluatie nieuws

37. Wat vindt u van de huidige berichtgeving over allochtonen? Kan er iets verbeterd worden? 38. Denkt u dat de media de mening van mensen over minderheden kan beïnvloeden? Zo ja, hoe?