the independence of georgia and 1917-1918's georgian press

186
saqarTvelos damoukideblobis idea 1917-1918 wlebis qarTul presaSi `saqarTvelo~, `saxalxo saqme~, `alioni~, `erToba~

Upload: rusudan-vashakidze

Post on 24-Nov-2015

155 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

საქართველოს 1918 წლის 26 მაისის დამოუკიდებლობის აქტი და 1917-1918 წლების პრესა. კვლევა ეფუძნება 1917-1918 წლების 4 მთავარ ქართულ გაზეთს: "საქართველოს", "სახალხო საქმეს", "ალიონსა" და "ერთობას". პოლიტიკური ჟურნალიზმის ისტორიაში ამ პერიოდს დიდი მნიშვნელობა აქვს. პირველი რესპუბლიკის დროს პლურალისტული პრესა არსებობდა, ძირითადად ამ 4 გაზეთის ფურცლებზე მიდიოდა პოლიტიკური დებატები სხვადასხვა თემაზე. ეს იქნებოდა საგარეო ორიენტაციის საკითხი თუ სახელმწიფო მოწყობის სისტემა. 1917-1918 წლებში გააფთრებული დისკუსია მიდის საქართველოს დამოუკიდებლობის იდეის გარშემო. დებატებში ჩართულები არიან პოლიტიკოსები, პუბლიცისტები, მწერლები.

TRANSCRIPT

  • saqarTvelos damoukideblobis idea

    1917-1918 wlebis qarTul presaSi `saqarTvelo~, `saxalxo saqme~,

    `alioni~, `erToba~

  • ivane javaxiSvilis saxelobis

    Tbilisis saxelmwifo universiteti

    rusudan vaSakiZe

    saqarTvelos damoukideblobis idea

    1917-1918 wlebis qarTul presaSi `saqarTvelo~, `saxalxo saqme~,

    `alioni~, `erToba~

    xelmZRvanelebi: prof. dali CikvilaZe

    prof. manana kakabaZe

    Tbi lisis

    univ ersitetis gamomcemloba

  • naSromi, wardgenili Jurnalistikis doqtoris akademi-

    uri xarisxis mosapoveblad, ibeWdeba socialur da politi-

    kur mecnierebaTa fakultetis sadisertacio sabWos reko-

    mendaciiT. disertaciis stili daculia.

    disertaciis sajaro dacva Sedga 2009 wlis 20 marts

    Tbilisis universitetis gamomcemloba, 2009

    ISBN 978-9941-13-124-0

  • 5

    sarCevi

    Sesavali ............................................................................................... 7

    I Tavi saqarTvelos damoukideblobis idea da 1917-1918

    wlebis gazeTi `saqarTvelo...........................................................14

    26 maisi da `saqarTvelo~ ........................................................ 25

    grigol robaqiZe ...................................................................... 32

    tician tabiZe ..............................................................................41

    giorgi leoniZe ..........................................................................47

    mixeil javaxiSvili .................................................................. 50

    II Tavi gazeTi `saxalxo saqme~ eris uflebisa da Tavisuf-

    lebis Sesaxeb (1917-1918ww.) ...........................................................62

    26 maisi da `saxalxo saqme~ ......................................................78

    konstantine gamsaxurdia ........................................................85

    levan metreveli ........................................................................90

    vaxtang kotetiSvili ...............................................................93

    III Tavi gazeTi `alioni~ politikuri avtonomiidan damou-

    kideblobis deklaraciamde (1917-1918ww.) ..............................103

    26 maisi da `alioni~ .................................................................118

    ivane gomarTeli .......................................................................120

    Taguna (Salva SaraSiZe) ..........................................................127

    leo qiaCeli ................................................................................132

    IV Tavi 1917-1918 wlebis gazeTi `erToba~ saqarTvelos Ta-

    visuflebis Sesaxeb .........................................................................146

  • 6

    26 maisi da `erToba~ .................................................................160

    daskvna ................................................................................................171

    damowmebuli literatura ...........................................................175

    periodika ...........................................................................................178

  • 7

    Sesavali

    qarTuli Jurnalistikis, literaturisa da istoriis

    mkvlevarTaTvis XX saukunis pirveli oci weli ar aris mxo-

    lod simbolizmis, realizmisa Tu politikuri pluralizmis

    epoqa. maSin, roca pirveli msoflio omi mZvinvarebda, roca

    ruseTis bolSevizmi dedamiwis erT meeqvseds gawiTlebiT

    emuqreboda, qarTveli publicistebi, mwerlebi da sazogado

    moRvaweni Tavisuflebis ideas qadagebdnen da saqarTvelos

    saxelmwifoebrivi damoukideblobis aRdgenas cdilobdnen.

    1917-1918 wlebi saqarTvelos demokratiuli respubli-

    kis daarsebis pirveli periodia. man dasabami misca demokra-

    tiul principebze saxelmwifoebriobis Camoyalibebas. arCe-

    vanis ufleba misca qarTvel xalxs da safuZveli Cauyara

    qarTul parlamentarizms.

    samocdaaTwliani komunisturi reJimisagan tabudade-

    bul istorias pirvelad XX saukunis 80-iani wlebis bolos

    dawyebulma erovnul-gamaTavisuflebelma moZraobam mohfi-

    na naTeli. Seiqmna araerTi mniSvnelovani istoriuli narkve-

    vi da gamokvleva am periodis Sesaxeb, daibeWda cnobil po-

    litikosTa mogonebebi, qarTvel emigrantTa nawarmoebebi.

    gansakuTrebulia es epoqa qarTuli Jurnalistikis isto-

    riisTvis. 1917-1918 wlebis saqarTvelos demokratiuli perio-

    duli presisa da qarTveli publicistebis da mwerlebis am

    procesSi monawileobis Sesaxeb fundamenturi naSromi dRemde

    ar Seqmnila. cxadia, rom am wlebis periodika TavisTavad Cveni

    qveynis istoriis utyuari wyaroa, romelic gvacnobs imdroin-

    del politikur ZalTa balanss, partiaTa moRvaweobas, qar-

  • 8

    Tul sazogadoebriv azrs, aseve, mTavar saerTaSoriso moTama-

    Seebs, evropasa da ruseTSi mimdinare procesebs.

    aTeulobiT gazeTi gamodis qarTul da rusul enebze

    1917-1918 wlebis saqarTveloSi. presa exmaureba yvela poli-

    tikur Tu sazogadoebriv movlenas, aris erovnuli saqmeebis

    SuagulSi da ukompromisod mouwodebs arsebul xelisufle-

    bas damoukideblobis gamocxadebas, im revoluciuri buru-

    sidan gamosvlas, riTac qarTuli social-demokratia iyo

    moculi.

    1917-1918 wlebis qarTuli presa, romelSic, bunebrivia,

    dominirebs partiuli interesebi da miznebi, asaxavs saqar-

    Tvelos saxelmwifos mSeneblobis gzaze arsebul mraval

    dabrkolebasa da xelis SemSlel faqtors. saqarTvelo ar

    iyo erTiani da udides siZneles warmoadgenda qveynis mTli-

    an saxelmwifoebriv erTeulad gadaqceva. qarTveli mwerle-

    bi da publicistebi sxvadasxva politikur partiebTan Ta-

    namSromlobdnen. maT sagazeTo publikaciebSi, statiebsa da

    narkvevebSi naTlad Cans is siZneleebi, romlebic Tavisuf-

    lebisaken saqarTvelos winsvlas aferxebdnen da es, mniSvne-

    lovanwilad, politikuri Zalebis moqmedebisa da daqsaqsu-

    lobis Sedegi iyo. miuxedavad amisa, am periodSi sami mniSvne-

    lovani movlena moxda: aRdga qarTuli eklesiis avtokefa-

    lia, daarsda qarTuli universiteti da Camoyalibda damou-

    kidebeli qarTuli saxelmwifo 26 maisis aqtiT.

    1917-1918 wlebis qarTuli presa naTlad adasturebs,

    rom es umniSvnelovanesi movlenebi didi gansjis, cxare po-

    litikuri da sazogadoebrivi debatebis Sedegia. presis

    furclebze TvalSi sacemia politikur ZalTa Soris radika-

    luri dapirispirebebi, araTanmimdevruloba, principebsa da

    strategiul miznebs Soris mkveTri sxvaoba. gansakuTrebiT

    es sxvaoba mmarTvel politikur Zalasa da umciresobas So-

    ris SeiniSneba.

  • 9

    Cveni naSromis mizania, warmovadginoT oTxi wamyvani ga-

    zeTi `saqarTvelo~, `saxalxo saqme~, `alioni~ da `erToba~ da

    maT magaliTze vaCvenoT saqarTveloSi imxanad arsebuli

    publicisturi mimarTulebebi, profesiuli standartebi,

    taqtikuri midgomebi da gamovkveToT, ra tendenciebi War-

    bobda wamyvan qarTul gazeTebSi, raze keTdeboda aqcentebi,

    ramdenad pluralistuli iyo presa da SeeZlo Tu ara sazo-

    gadoebas alternatiuli arCevanis gakeTeba; aseve, rogor

    daiwyo politikuri debatebis istoria presis furclebze

    da ramdenad adekvaturi iyo igi sazogadoebis moTxovneb-

    Tan; ra rols asrulebdnen qarTveli publicistebi da mwer-

    lebi 1917-1918 wlebSi da ra ideologiuri saqmianoba hqon-

    daT gaCaRebuli.

    kvlevis mizania, vaCvenoT ramdenad gamokveTilad aisa-

    xeboda sagazeTo statiebSi qarTveli xalxis suliskveTeba

    da miswrafebebi. naSromis hipoTezaa, damtkicdes, rom 1917-

    1918 wlebis qarTuli presa im periodisTvis maRali profe-

    siuli standartiT gamoirCeva da alternatiuli azrovnebis

    saSualebas aZlevs mkiTxvels, rom 26 maisis damoukidebloba

    qarTveli Jurnalistebis, publicistebisa da mwerlebis

    udidesi damsaxurebiT movida. kvleva amtkicebs demokrati-

    uli faseulobebisadmi erTgulebasa da evropuli orienta-

    ciis ualternativobas.

    bevri dawerila qarTveli publicistebis moRvaweobisa

    da Semoqmedebis Sesaxeb, magram 1917-1918 wlebis presis ten-

    denciebze, aqtiur sazogadoebriv poziciaze, arsebul po-

    litikur diskusiaze naklebad msjelobdnen da Tu romelime

    avtoris Semoqmedeba xdeboda kvlevis mizani, aRniSnuli pe-

    riodi naklebad Seiswavleboda, an saerTod SeumCneveli iyo.

    presis analizTan erTad mTavar avtorebzea yuradReba

    gamaxvilebuli. aseTi konteqstiT maTi ganxilvac pirveli

    cdaa. sainteresoa is profesiuli damokidebuleba, is msje-

  • 10

    loba da analizi, rasac grigol robaqiZis, tician tabiZis,

    giorgi leoniZis, konstantine gamsaxurdias, Salva amireji-

    bis, samson fircxalavas, vaxtang kotetiSvilis, leo qiaCe-

    lis, Tagunasa da sxvaTa statiebSi vxvdebiT.

    Tu qarTvelma istorikosebma, ase Tu ise, vali moixades

    istoriografiis winaSe da Seavses es tabudadebuli perio-

    di, miuZRvnes gamokvlevebi da Seiswavles imdroindeli po-

    litikuri istoria, qarTuli Jurnalistikisa da literatu-

    ris mkvlevrebi namdvilad valSi arian am gardasuli, erT

    dros akrZaluli, metad sayuradRebo publicisturi mem-

    kvidreobis Seswavlis mimarT. grigol robaqiZis, tician ta-

    biZis, Salva amirejibis, samson fircxalavas, konstantine

    gamsaxurdias, vaxtang kotetiSvilis, ivane gomarTelis, leo

    qiaCelis, Tagunasa da sxvaTa Semoqmedeba SeuZlebelia war-

    moidgino 1918 wlis 26 maisis aqtisa da im periodis presaSi

    maTi moRvaweobis gareSe. rom ara zemoxsenebul avtorTa

    statiebi da daJinebuli moTxovna saqarTvelos damoukideb-

    lobis gamocxadebisa, saqarTvelos damfuZnebeli kreba ver

    SeZlebda damoukideblobis deklaraciis miRebas. qarTuli

    presis mesveurebma didi ideologiuri samuSao gaswies am

    mimarTulebiT.

    am periods ukavSirdeba saqarTvelos mweralTa kavSiris

    daarseba, simbolistebis moRvaweoba. `qarTvel mweralTa

    kavSiris~ erT-erTi iniciatori tician tabiZea. maSindel

    ruseTis imperiaSi aseTi gaerTianeba pirveli iyo. qarTvelma

    mwerlebma imTaviTve daisaxes miznad, TavianTi Semoqmede-

    bisTvis erovnul-saxelmwifoebrivi datvirTva mieniWebi-

    naT, rac mkveTradaa gamoxatuli qarTveli mwerlebis mowo-

    debaSi, romelic wamyvanma gazeTebma dabeWdes. es mowodeba

    Seicavs brZolis koncefcias da darazmvis mowodebas saqar-

    Tvelos Tavisuflebis ideis garSemo. saqarTvelos istori-

    is xatovani eqskursis Semdeg mwerlebi ruseTis batonobis

  • 11

    dros ganadgurebul qarTul kulturas mistirian: `ise ma-

    inc arasdros ar SemoRamebula, rogorc mTeli warsuli sau-

    kunis ganmavlobaSi, rusTa batonobis dros. Seni taZrebi Ca-

    moingra, saucxovo nagebi cixe-darbazi ganadgurda da gauq-

    mda, kedlis Zvirfasi mxatvrobani waiSala da SeibRala. ...be-

    qa opizarisa da misebr maRal-niWier xelovanTa mier naWedi

    da Camosxmuli ganZeulobani gaibna da wartacebul iqna, sxe-

    uli moxdenil da morgebul samos-samkauli miviwyda, simRe-

    ra da cekvac gadagvarda. TviT enac wminda da faqizi Seir-

    yvna da mwerlobamac iwyo azrovneba sxviseburi, ucxouri,

    dahkarga Tavis-Tavadoba. xelovnebaSi mSvenebis RmerTis

    nacvlad moZalade dezebiani vinme wamojda maRal kvar-

    cxlbekze~(160).

    qarTvel mweralTa gulistkivili aris is, rom saqarTve-

    los damoukideblobis dakargviT qveyanam Tavisi saxe dakar-

    ga da usaxuri gaxda, rac yvela mis mier gaRebul msxverplze

    usaSinlesia. sulieri monoba ai problema da tragedia qar-

    Tveli eris: `imis garda, rom uzarmazar ruseTis damcire-

    bul guberniad iqec, Sen sulieradac mis provinciad Seiqmen,

    radganac Crdiloulis qusl-dalursmuli, tlanqi wara mox-

    vda Sens axovan mkerds, wagaqcia da sakortnavaT TviT-mpyro-

    belobis orTava arwivic mogenTo~(160).

    swored es mwerlebi, romlebmac daaarses mweralTa kav-

    Siri da airCies pirveli TerTmetkaciani sabWo tician tabi-

    Zis, konstantine gamsaxurdias, grigol robaqiZis, kote ma-

    yaSvilis (kavSiris pirveli Tavmjdomare), samson dadianis,

    akaki papavas, leo qiaCelis, Salva dadianis (kavSiris pirveli

    wesdebis Semdgeneli), paolo iaSvilis, pavle ingoroyvas, da-

    viT lixel-suliaSvilis SemadgenlobiT, im periodis presis

    furclebze moRvaweobdnen iyvnen korespondentebi, poli-

    tikuri mimomxilvelebi, gamomcemlebi da redaqtorebi.

    maTma moRvaweobam presaSi gamoiwvia is, rom sazogadoe-

  • 12

    bis cnobierebaSi TandaTan ufro mZlavrad ikidebda fexs

    TavisuflebisTvis brZola da dasavleTTan integraciis au-

    cilebloba. es ki ilias gzis gagrZeleba iyo. isini aRviveb-

    dnen brZolas damoukideblobis moTxovniT. qarTveli eris

    TviTmyofadobis SenarCuneba da damoukidebeli saxelmwi-

    foebrivi erTeulis Camoyalibeba iyo maTi mTavari mizani.

    ratom SevarCieT es oTxi gazeTi? mizezi martivia gaze-

    Tebis reitinguloba, amasTan, oTxive gazeTi oTxi mTavari

    politikuri Zalis mier gamoicemoda: `saqarTvelos~ gamos-

    cemda erovnul-demokratiuli partia, `saxalxo saqmes~ so-

    cial-federalistebi, `alions~ social-demokratebis `alio-

    nis~ jgufi, xolo `erTobas~ mmarTveli politikuri Zala

    social-demokratiuli partia. romelime partiis organod

    arseboba ukve akninebs presis Tavisuflebis ideas, magram Tu

    mTlianobaSi ganvixilavT am periods, Tu vityviT, rom oTxive

    gazeTi sxvadasxva rakursiT gadmoscemda da aRwerda ama Tu

    im politikur movlenas, maSin 1917-1918 wlebi demokratiuli

    presis ganviTarebis erT-erT seriozul etapad SegviZlia va-

    RiaroT da gamoxatvis Tavisuflebis im tradiciis gamgrZe-

    leblad, romelic ilias Taobam XIX saukuneSi daiwyo. demok-

    ratiuli Rirebulebebis damkvidreba iyo mTavari mizani,

    rac damoukidebeli saxelmwifos gareSe ver miiRweoda.

    vfiqrobT, qarTuli Jurnalistikis istoria gamdidrde-

    ba kidev erTi saintereso da naklebad Seswavlili periodiT.

    Cveni mizania, uyuradRebod ar darCes arc erTi periodi da

    SevavsoT is sivrce, romelic komunistebma dagvixures da

    luqi daades.

    amasTan davamtkicoT, rom 1918 wlis 26 maisi ar aris mxo-

    lod istorikosTa da politikosTa kuTvnileba, es TariRi

    qarTuli presis, qarTveli Jurnalistebisa da mwerlebis

    ukompromiso da dauRalavi moRvaweobis Sedegia. damouki-

    deblobis deklaraciis momzadebaSi presam erT-erTi gadam-

  • 13

    wyveti roli Seasrula.

    ambiciuri gancxadeba ar iqneba Tu davsZenT, rom 1917-

    1918 wlebis qarTuli presis, kerZod, gazeTebis `saqarTve-

    los~, `saxalxo saqmis~, `alionisa~ da `erTobis~ ganzogadeba

    da kvleva aRniSnul konteqstSi siaxlea qarTuli Jurnalis-

    tikis istoriaSi.

  • 14

    I Tavi saqarTvelos damoukideblobis idea da 1917-1918 wlebis gazeTi `saqarTvelo~

    saqarTvelos TavisuflebisTvis, damoukideblobisTvis

    brZola gazeT `saqarTvelos~ irgvliv Semokrebil avtorTa

    ideuri safuZvelia. mwerlisa da publicistis ideebis Ses-

    wavlisas yovelTvis vaanalizebT, Tu ra epoqaSi da ra viTa-

    rebaSi werda igi, vis interess emsaxureboda da ra damokide-

    bulebas gamoxatavda istoriuli procesebisadmi.

    gazeT `saqarTveloSi~ moRvawe mweralTa da publicis-

    tTa jgufis memkvidreoba am konteqstSi unda ganvixiloT.

    XX saukunis Jurnalistika da publicisturi azrovneba samo-

    cianelTa principebidan yalibdeba. gazeT `saqarTvelos~

    garSemo Semokrebil qarTvel mweralTa birTvs mravalmxriv

    saintereso publicistebi, mecnierebi, sasuliero pirebi da

    ilias Taobis memkvidreebi warmoadgenen.

    ilia WavWavaZe mudam miuTiTebda: `Tu Jurnals unda ke-

    Tilsindisierad aRasrulos Tavisi Zneli saqme, unda Tval-

    gafacicebiT Tan ahyves awindel cxovrebas, raTa yovel aR-

    moSobil faqtsa Tvali da goneba adevnos, yoveli azris sake-

    Tilo moZraobas gza misces, yoveliferi SeniSnos da yoveli-

    fers pasuxi gasces, erTi sityviT, uSvelos cxovrebas win

    fexis gadadgmis gasamjobineblad, gasakeTeblad. ramdena-

    dac cnobierad da vrclad... miagnobs da Seatyobs cxovrebis

    majis cemasa da SeniSnavs im majis mciredsa cvlilebasa, ra-

    modenadac naTlad ganarCevs cxovrebisagan mogubebul masa-

    lasa, imodenad igi pativcemuli iqneba sazogadoebaSi da na-

  • 15

    yofieri cxovrebisaTvis ... RmerTma moapovebinos mravali

    TanamSromeli, rom Cvenis qveynis da xalxis siyvarulis saxe-

    liTa Zmurad urTierTs mxari miscen da ar daiviwyon, rom

    xalxi dabali Tu maRali, yvela moyvasia Cveni, SeZlebisamebr

    yvelas unda vuSveloT...~(66).

    ilias mkvlelobis Semdeg ilias ideebis amsaxveli gaxda

    yovelkvireuli sazogadoebriv-ekonomikuri da literatu-

    ruli Jurnali `klde~, romlis pirveli nomeri 1910 wlis 16

    seqtembers gamovida. Jurnalis daarsebis iniciatori, Ziri-

    Tadi damfinansebeli da organizatori daviT vaCnaZe iyo, xo-

    lo oficialuri redaqtor-gamomcemeli, misi koreqtori,

    saqmis mwarmoebeli, gamavrcelebeli revaz gabaSvili. Jurna-

    li sajarod acxadebda, rom erovnuli idea sakiTxia `qarTu-

    li enisa, qarTuli teritoriisa, qarTuli eklesiisa, qarTu-

    lis kulturisa~.

    gazeTi `saqarTvelo~ swored Jurnal `kldis~ safuZvel-

    ze daarsda, ris Sesaxebac revaz gabaSvili werda: `marTalia

    `kldis~ gamosvlisTanave gagviCnda darazmuli mteri da ma-

    Ti razmic iseve izrdeboda, rogorc Cveni momxreebisa, mar-

    Talia isic, rom arc `saqarTvelos~ moakldebian, magram es

    ar gvaSinebs, vinaidgan Cvens eklian gzas vardni rwmenisani

    alamazeben. iSviaTad gvxvdeba dafaseba, an madloba, maTra-

    xiTac wamogvwvdebian, magram viT RvTis winaSe sanTeli gzas

    ar dahkargavs, ise samSoblos wiaRSi wvrilmannic ar gahqre-

    bian~ (74).

    gazeT `saqarTvelos~ pirveli nomeri gamovida 1915 wlis

    24 maiss sandro SanSiaSvilis redaqtorobiT. redaqcia Tbi-

    lisSi, moskovis quCa 4-Si mdebareobda. gazeTi 4-6-gverdiani

    iyo. pirveli nomris saredaqcio werilSi gazeTis mesveurni

    mkiTxvels mimarTaven, Tu ra mZime viTarebaSi iwyeben isini

    gamocemas. dasavleT evropa, ruseTi da saqarTveloc omis

    alSia gaxveuli. `Cveni erovnuli energia, daqsaqsuli imTa-

  • 16

    viTve, dRes ulmoblad niavdeba omis asparezze... sadReiso

    sakiTxi erovnuli Zalebis Tavmoyra da darazmvaa. xval maTi

    amoZraveba dagvWirdeba diadi kulturuli SemoqmedebisaT-

    vis... Cveni gazeTi ar iqneba arc viwro klasobrivi, arc viwro

    jgufobrivi. is ecdeba kerZo interesebi erovnul intere-

    sebs anacvalos, partiul marTlmorwmuneobas sulier xal-

    vaTobas da mudmivs iWvianobas Tavisufali Zieba daupirda-

    piros...~ vkiTxulobT gazeT `saqarTvelos~ saprogramo we-

    rilSi (iqve), romlis avtori Tavad redaqtori unda iyos,

    radgan saredaqcio svetebs ZiriTadad sandro SanSiaSvili

    werda. es iyo, faqtobrivad, gazeT `saqarTvelos~ koncefcia,

    misi moRvaweobis mizani.

    pirveli saredaqcio statia SeiZleba CaiTvalos gazeTis

    saprogramo debulebad. gazeTi mTeli qarTveli xalxis mova-

    leobad Tvlis qveynis teritoriis dacvas, erovnuli meurne-

    obis, warmoebis da aReb-micemobis ganviTarebas, sulieri

    kulturis amaRlebas, qarTuli enis dacvas, mwerloba-mxat-

    vrobis, xuroTmoZRvrebis ganviTarebas.

    `Tanamedrove kulturosani eri gmir-devTa cixe-simag-

    res hgavs, sxvadasxva lodisagan aSenebuls. es cixe-simagre

    safrTxeSi Cavardeba, Tu romelime koSki moiSala... gaTviT-

    cnobierebul ers fxizeli daraji unda hyavdes yovel adgi-

    las~ (iqve), acxadebs gazeTi da Tavad cdilobs gaxdes `fxi-

    zeli daraji~ saqarTvelos gaTavisuflebis gzaze. am ideals

    `saqarTvelo~ ukanasknel nomramde emsaxureba.

    1916 wlis pirveli ianvridan `saqarTvelo~ yoveldRiu-

    ri `sapolitiko, saekonomiko da saliteraturo gazeTi~ gax-

    da. mis furclebze ukve Cans cenzuris xeli, carieli adgi-

    lebi nomridan amoRebul masalebze miuTiTebs. 1917 wlidan

    `saqarTvelo~ oficialurad acxadebs, rom igi aris `erov-

    nul-demokratiuli~ mimarTulebis.

    gazeTs sakuTari korespondentebi hyavs saqarTvelos

  • 17

    ZiriTad daba-qalaqebsa da soflebSi, agreTve petrogradsa

    da moskovSi. am periodisTvis TanamSromelTa ricxvi gaizar-

    da. mis furclebze bevri cnobili qarTveli mwerlisa da

    moRvawis gvari gamoCnda. sainteresoa redaqciis TanamSro-

    melTa arasruli, magram mainc vrceli sia: arq. ambrosi xela-

    ia, a. asaTiani, al. axmeteli, v. barnovi, ek. gabaSvili, r. ga-

    baSvili, gandegili, g. gvazava, s. gorgaZe, g. gordeziani, v.

    gunia, S. dadiani, z. edili, i. varTagava, gr. veSapeli, e. Taya-

    iSvili, in. bani, p. ingoroyva, C. kapanaZe, d. kasraZe, p. karbe-

    laSvili, d.g. kariWaSvili, episkoposi kirioni, s. kedia, dek.

    k. kekeliZe, episkoposi leonide, n. lorTqifaniZe, t. margve-

    laSvili, k. mayaSvili, dutu megreli, S. mRvimeli, n. nikola-

    Ze, g. robaqiZe, T. saxokia, t. tabiZe, i. feraZe, S. qarumiZe, s.

    qvariani, g. qiqoZe, n. yifiani, s. yifiani, g. yifSiZe, m. Salambe-

    riZe, v. SalikaSvili, prof. a. cagareli, z. WiWinaZe, s. Wre-

    laSvili, m. janaSvili, Salva amirejibi `farsman faruxis~

    fsevdonimiT, aleqsandre yifSiZe `fronelis~ fsevdonimiT.

    1917 wels `saqarTvelo~ kvlav sandro SanSiaSvilis re-

    daqtorobiT gamodis, xolo 90-e nomris Semdeg gazeTis re-

    daqtori grigol veSapeli xdeba. 1918 wlidan gazeTs geron-

    ti qiqoZe redaqtorobs(56).

    `saqarTvelo~ iwyebs yoveldRiur fiqrsa da msjelobas

    erovnul sakiTxze, saxelmwifoebriv mowyobaze. r. ingilo

    statiaSi `Zveli fiqrebi axal wels~ mwvaved ayenebs erovnul

    sakiTxs da, mware istoriuli gamocdilebis miuxedavad,

    imeds gamoTqvams, rom `omis Semdeg, romelmac Seiwira yvela-

    feri, rac ram Zvirfasi ebada qarTvel xalxs, SeviqmnebiT im

    Tavisufali cxovrebis Rirsi, romelsac patara erebs didi

    saxelmwifoebi hpirdebian. ...fxizlad unda iyos qarTvelo-

    ba, rom esoden gansakuTrebul dros ar iqnes uRirsi Tavisi

    samSoblosi... am spetak azriT ganmsWvaluli, gulmodgineT

    vemsaxuroT saqarTvelos didebas, da es iqneba uRrmesi mi-

  • 18

    locva, romliTac mivmarTavT qarTvel xalxs axali wlis da-

    sawyiss~(75).

    ruseTis Tebervlis revoluciis Semdeg gazeTis fur-

    clebze gaCnda rubrika `qarTvelebo, SegnebulaT, SeerTebu-

    laT, dinjaT!~ aq moTavsebul werilebSi isev da isev erTi mi-

    zania saqarTvelos Tavisufleba, gaerTianeba da xalxis da-

    razmva qveynis gadasarCenad. `saqarTvelos saxeliT Sever-

    TdeT! nuRar iqneba partiul-wodebrivi gansxvaveba. nuRar

    iqneba muSa, burJua, Tavadi, aznauri, glexi, eriskaci da sam-

    Rvdeloeba! iyos mxolod qarTveli da qarTveloba~(78).

    `saqarTvelo~ ruseTis Tebervlis revolucias miesalma

    saqarTvelos gaTavisuflebis imediT. gazeTs swams, rom Ta-

    visufali ruseTi saqarTvelos Tavisuflebas moutans. gaze-

    Ti Tebervlis revoluciis SefasebaSi misalmebasTan erTad

    sifrTxilesac iCens. 1917 wlis 12 martis `saqarTvelo~ pir-

    vel gverdze acxadebs: `gaumarjos Tavisufal ruseTs, gau-

    marjos Tavisufal saqarTvelos!~(78).

    spiridon kedia `saqarTvelos~ furclebze wers: `gasu-

    li Tebervlis miwurulSi daemxo reJimi, romelic ase mtar-

    valurad moeqca saqarTvelos, gandevnes dinastia, romelmac

    fici da xelSekruleba daarRvia da saqarTvelo sisxlisagan

    dacala. didi aqtia es aqti. Tavisufleba sityvisa, werisa,

    krebisa da sindisisa, ai, ra moaqvs revolucias, sayovelTao,

    faruli da sxva saarCevno ufleba, ai, ra aRiara revoluci-

    am... moispo wodebrioba, saukunoebiT ganmtkicebuli. ar iq-

    nebian dabadebiT uflebiTa da upiratesobiT mosilni, ar iq-

    nebian dabadebiT damcirebulni da uflebaaxdilni... piradi

    Rirseba, piradi kacad-kacoba, ai amieridan axali sazomi pi-

    rovnebis mniSvnelobisa da gavlenisa... Cveni salami, Cveni aR-

    tacebuli salami am revolucias. dRegrZeloba ruseTis

    axal reJims. magram... da ai swored aq iwyeba gansxvaveba Cvensa

    da rusebs Soris~(79).

  • 19

    irkveva, rom Tebervlis revoluciamde gazeTi `saqar-

    Tvelo~ Tavs ikavebda erovnul-demokratTa partiuli saqmi-

    anobis `gamJRavnebisgan~. cxadia, organizacia aralegalur

    saqmianobas eweoda. erovnul-demokratiulma partiam dam-

    fuZnebeli kreba mogvianebiT Caatara(11) da oficialurad

    gaformda, rogorc politikuri organizacia, Tumca jer ki-

    dev pirveli msoflio omis win social-federalistebis ri-

    gebSi gamoikveTa erovnul-demokratTa birTvi. 1917 wlis

    ianvarSi `saqarTvelo~ oficialurad acxadebs, rom erov-

    nul-demokratiuli mimarTulebisaa. faqtia, rom gazeTis

    TanamSromelTa umravlesoba politikuri organizaciis wev-

    rebi iyvnen da isini saocar sifrTxiles iCendnen, raTa Tavi-

    anT beWdviT organos problema ar Seqmnoda. spiridon kedias

    sityvebidan irkveva, rom Tebervlis revoluciis Semdeg

    erovnul-demokratebma oficialuri politikuri moRvaweo-

    ba daiwyes da gazeTi `saqarTvelo~ maTi perioduli organo

    gaxda.

    sainteresoa, ras gulisxmobs sp. kedia qarTvelebsa da

    rusebs Soris gansxvavebaSi: `aq iwyeba gansxvaveba saqarTve-

    losa da ruseTs Soris. es gansxvaveba unda SevignoT. Tavisu-

    fali ruseTisTvis es moqalaqeobrivi normebi sakmarisia,

    rom frTa gaSalos, rac rom faruli Zala, Semoqmedeba Ses-

    wevs, uklebliv gamosTqvas. saqarTvelosTvis es ar kmara. mo-

    qalaqeobrivi uflebrioba Tavisufal erSia SesaZlebeli.

    Tu ers Tavisi sakuTari mTavroba ara hyavs, Tu eris samarTa-

    li mis Svilebisagan ar iwereba, Tu eris marTva-gamgebloba

    gadamTielis xelSia da ara mis Svilebisa, fuWia yovelgvari

    moqalaqeobrivi ufleba. eris suli Seborkilia, misi arsebo-

    ba SeboWili, misi Zala Semoqmedebisa sustia da warmateba Se-

    uZlebelia... amitomac, rom Tanabrad keTilismyofeli iyos,

    dRevandelma revoluciam uwinares yovlisa saqarTvelos

    erovnuli Tavisufleba unda moutanos. revolucia mxolod

  • 20

    maSin iqneba sruli, roca Tavisufal saqarTveloSi qarTve-

    li xalxi sakuTriv moawyobs da ganamtkicebs marTva-gamgeo-

    bis demokratiul reJims. saqarTvelos ganaxleba moqalaqe-

    obriv-uflebriv normebis gamocxadebiT ver daiwyeba, ara-

    med misi erovnuli Tavisuflebis aRdgeniT. es unda moxdes

    exla, an arasodes~(79).

    gazeTi `saqarTvelo~ is mZlavri perioduli organo iyo,

    romelmac ase mZafrad da naTlad, argumentirebulad daayena

    saqarTvelos saxelmwifoebrivi damoukideblobis sakiTxi.

    gazeTis furclebze moTxovna saqarTvelos damoukideblo-

    bis gamocxadebis Sesaxeb permanentul xasiaTs iZens.

    1918 wlis dasawyisSi saqarTveloSi politikuri movle-

    nebi gamZafrda, rasac srulad gadmoscems gazeTis saredaq-

    cio werili: `yofna-aryofnis sakiTxi aqvs gadasaWreli qar-

    Tvel ers. ara wvrilmani angariSebisaTvis uxdeba mas sab-

    rZolvelad darazmva, ara partiuli, jgufuri miswrafebi-

    saTvis, aramed erovnuli miwa-wylis, erovnuli Tavisufle-

    bisa da erovnuli arsebobisaTvis. osmaleTma arafrad Caag-

    do amierkavkasiis mTavroba, misi seimi da sazavo delegacia.

    osmaleTma arafrad miiCnia e.w. `amierkavkasiis demokratia~

    (113). statiaSi mowodebaa erovnuli gaerTianebisa da erov-

    nuli mTavrobis Seqmnisaken.

    gazeTi `saqarTvelo~ aCqarebs xelisuflebas damouki-

    deblobis gamocxadebas da mmarTvel social-demokratiul

    partias bolSevikebTan kavSiris gawyvetasa da erovnul nia-

    dagze dadgomisaken mouwodebs: `bolSevizmi ruseTSi gada-

    iqca xulignobis, darbevis, aklebis da yovelive gonierebis

    uaryofis sinonimad. igi gadagvarda, socialisturi ideisgan

    iSva barbarosuli anarqia, romelmac sruliad daRupa ruse-

    Ti menSevizmis sisustesTan erTad xelixelCakidebulma. da

    ai... am dros Cveni `mmarTveli partia~ exveweba am jalaTs mo-

    di da gviSveleo. es partia Cvens ers bolSevikebis mowveviT

  • 21

    umaspinZldeba... maT ara aqvT Cveni dacvis arc SeZleba, arc

    saxsari, Tundac rom surdeT da es maT arca surT~(114).

    sruliad naTelia, rom `saqarTvelo~ imTaviTve grZnob-

    da bolSevizmis safrTxes Cveni qveynisTvis da realurad

    afasebda movlenebs. Tumca, gazeTs isic gaazrebuli hqonda,

    rom saxelmwifoebriobis dacva romelime Zlier qveyanaze

    dayrdnobiT unda ganxorcielebuliyo. gazeTis TanamSrome-

    li tite margvelaSvili Tavis publikaciaSi `Cveni orienta-

    cia~ xmamaRla acxadebs saqarTvelom unda aiRos germaniis-

    ken orientacia, radgan `germaneTma sajarod ganacxada imave

    brest-litovskSi, rom Cven gvcnobs damoukideblaT. sazavo

    molaparakebis gamarTva trapezundSi zedmeti dadasturebaa

    imave debulebisa. aqedan cxadia, rom Sua evropis saxelmwi-

    foebis gegmas ar ewinaaRmdegeba Cveni damoukidebloba da

    saxelmwifoebrivi arseboba... CvenTvis aucileblad saWiroa

    germaneTis ekonomiur kavSirSi Sesvla da Cveni politikuri

    damoukideblobis uzrunvelyofa~(115).

    statiis avtoris azriT, inglissa da ruseTisken orien-

    tacia saqarTvelos politikur Tavisuflebas ver moutanda,

    radgan safrangeTi da inglisi Tavisi mokavSire ruseTis

    qveSevrdomi patara qveynis damoukideblobas xels ar Seuwy-

    obda. maTi qmedeba CaiTvleboda qveynis Sinaur saqmeebSi Ca-

    revad, rac eris ekonomikur dauZlurebas udrida. darCeni-

    li iyo germaniisaken orientacia, rac qveynis politikur da-

    moukideblobas uwyobda xels da ekonomikuradac ukeTes pi-

    robebs hpirdeboda. amitom gazeTi `saqarTvelo~ am mimarTu-

    lebiT muSaobda da gadaudebel amocanad Tvlida qveynis da-

    moukideblobis gamocxadebas.

    Tavisufali saxelmwifoebrivi cxovreba maSin aris

    erisTvis sasurveli da sasargeblo, rodesac is uzrunvel-

    yofs qveynis mSvidobian ganviTarebas, rodesac daculia mo-

    qalaqeobrivi Tanasworoba da Tavisufleba, rodesac qveya-

  • 22

    nas ganagebs kanoni, samarTali da ara Zalmomreoba da TviT-

    neboba, rodesac uzrunvelyofilia eris ekonomikuri ganvi-

    Tareba. SeeZlo ki saqarTvelos sakuTari ZalebiT samar-

    Tlebrivi saxelmwifos Seqmna? redaqciis TanamSromeli a. asa-

    Tiani statiaSi `germaneTis mfarveloba~ aRniSnavs, rom Zlie-

    ri saxelmwifos SeqmnisTvis mravalnairi saxsaria saWiro

    gonebrivi, zneobrivi, qonebrivi, politikuri aRzrda da dis-

    ciplina. `Cven vfiqrobdiT, rom yovelive es uxvad mogvepove-

    boda... romeli gareSe Zala SeiZleba, rom davixmaroT Cveni

    erovnuli Senobis asagebad da mosarTavad? is qveyana, rome-

    lic daixmara am miznisTvis poloneTma, ukrainam, litvam da

    finlandiam germaniaa... dRes Cveni erovnuli cxovreba daq-

    saqsuli da daSlilia. saqarTvelos erovnuli sxeuli Suazed

    aris gankveTili da Cven ar viciT, kidev ramdens moundomeben

    CamoWras saqarTvelos erovnul sxeuls... Cvens erovnul Tvi-

    sebebze germanuli simtkicisa da disciplinis damyniT da da-

    savleTidan Cvens qveynisaken momdinare ekonomiuri talRebis

    CvenTvis sasurveli mimarTulebis micemiT, moemzadeba niada-

    gi Zlieri saqarTvelosi da iqneba maxlobelma Taobebma ixi-

    lon saqarTvelos meore oqros xana~ (116).

    `saqarTvelo~ did imedebs amyarebda germaniaze da erov-

    nul-demokratebisTvis, rogorc memarjvene opozicionere-

    bisaTvis gansazRvruli iyo saqarTvelos saxelmwifoebri-

    vi mSeneblobis dasawyisi etapi germanias unda mindoboda. ma-

    Sin, roca social-demokratebi amierkavkasiis federaciul

    mowyobaze proeqtebs adgendnen, social-federalistebi da

    social-revolucionerebi amierkavkasiis konfederaciuli

    mowyobis gegmas amzadebdnen, erovnul-demokratiulma

    fraqciam moiTxova saqarTvelos amierkavkasiidan gamoyofa

    da damoukidebel saxelmwifod misi gamocxadeba. a. asaTianis

    sagazeTo statiaSi `saqarTvelos politikuri wyobileba~

    vkiTxulobT: `rogori saerTo sagareo politika SeiZleba

  • 23

    hqondes somxebs, TaTrebs da qarTvelebs, rodesac erTi

    CrdiloeTisken miiwevs, meore samxreTisaken da mesame ki da-

    savleTisaken? arc sasargeblo, arc sasurveli da arc SesaZ-

    lebelia amierkavkasiis xangrZlivad erT konfederaciad ar-

    seboba, ris magaliTs sakmaod iZleva erTi wlis moRvaweoba

    amierkavkasiis mTavrobisa da seimisa. saqarTvelo unda moewy-

    os calke suverenul saxelmwifod. man unda awarmoos sakuTa-

    ri da damoukidebeli saSinao da sagareo politika...~ (117).

    gazeTis mowodeba damoukideblobis dauyovnebliv ga-

    mocxadebisa dRiTi dRe mZafrdeba da kritikis qarcecxlSi

    atarebs damoukideblobis mowinaaRmdegeebs. am politikur

    Tu sazogadoebriv debatebSi monawileoben cnobili qarTve-

    li mwerlebi da sazogado moRvaweebi.

    `gagonila sadme da odesme, rom damoukidebel saxelmwi-

    fos ucxo saxelmwifos partia hmarTavdes?~ samarTlianad

    kiTxulobs gazeTi `saqarTvelo~(121).

    amierkavkasiis damoukidebloba maSin gamocxadda, roca

    es sakmaod dagvianebuli iyo. am droisTvis qarTvelebs, som-

    xebsa da TaTrebs sakuTari saxelmwifo erTeulebi unda hqo-

    nodaT. `amierkavkasiis politikuri xuxula dairRva da dai-

    ferfla Tavis Tavad da male iSveba axali saqarTvelos sa-

    xelmwifoebrioba, magram rodis?~(122).

    gazeTi wuxs, rom dagvianebuli damoukideblobis gamo-

    cxadebiT Zlier cota ram Tu gamoswordeba. TavianT uxerxu-

    lobas ki xelisufleba erTi sityviT gaamarTlebs: `gvaiZu-

    les~(iqve).

    sayuradReboa 1918 wlis 18 maisis nomerSi gamoqveynebu-

    li saredaqcio statia `damoukidebeli saqarTvelo~. avtori

    aRniSnavs, rom saqarTvelos erovnuli da politikuri cxov-

    reba axal etapze gadadis.

    amierkavkasiis respublika udReuri gamodga da gareSe

    Zalis zegavleniT iseve iSleba, rogorc aSenda. Tu amierkav-

  • 24

    kasiis respublikam, rogorc saxelmwifom, krizisi ganicada,

    gazeTi amis mTavar mizezad osmaleTs asaxelebs, romelmac

    Tavisi agresiiT TiTqmis mTeli samxreT amierkavkasia xiS-

    tebze `wamoaskupa~.

    gazeTi `saqarTvelo~ sworad gansazRvravs saqarTvelos

    istoriul aucileblobas da saxelmwifoebrivi damoukideb-

    lobis gamocxadebas erTaderT gzad saxavs: `sruli da dau-

    yovneblivi damoukidebloba saqarTvelosi mainc is erTa-

    derTi gzaa xsnisa, romelic gamoiyvans mas ukiduresi mdgo-

    mareobidan... amierkavkasiis respublikas ukve hqonda omi os-

    maleTTan. am omSi saqarTvelom waago. Tu somex-osmalTa omi

    aucilebelia, saqarTvelom, Tavisi damoukidebloba rom ar

    aRiaros, kidev waagebs. saqarTvelos sruli gamoyofa da da-

    moukidebloba am axals gansacdels agvacdens~(123).

    moulodnelad osmaleTis laSqari borCalos mazraSi Se-

    iWra. sazavo molaparakebas baTumSi aWianurebdnen. amierkav-

    kasiis respublikis damoukideblobis aRiareba centralur

    saxelmwifoTa mier axal-axal dabrkolebebs xvdeboda. osma-

    leTi da germania ar Cqarobda molaparakebis Sedegianad dam-

    Tavrebas. am viTarebaSi gazeTi `saqarTvelo~ gangaSs texs:

    `daxaneba SeuZlebelia, is jgufebi, romelTac Cveni qveyana

    am garemoebamdis miiyvanes, valdebulni arian miiRon yovel-

    gvari zoma da cxovrebis realur moTxovnilebebTan SeTan-

    xmebiT, ixsnan Cveni xalxisaTvis da misi momavlisaTvis is,

    risi xsnac kidev SeiZleba~(iqve).

    redaqciis TanamSromeli s. imeri Tvlis, rom qarTveli

    xalxi dgas udidesi safrTxis winaSe, SeiZleba erma dakargos

    yovelgvari SesaZlebloba eris Tavisufali ganviTarebis,

    politikuri da kulturuli aRorZinebis, yvelaferi is, risi

    imediTac sunTqavda ruseTis monobisa da usaSinlesi erov-

    nuli devnis dros eris saukeTeso nawili.

    `saqarTvelos~ furclebidan sruliad naTelia, rom da-

  • 25

    moukideblobis aqtis gamocxadebis wina dReebSi xelisuf-

    leba movlenaTa stiqiur msvlelobas miendo. gazeTi akriti-

    kebs xelisuflebas da acxadebs, rom arsebuli mdgomareobis

    SeqmnaSi mas ufro meti danaSauli miuZRvis, vidre osmale-

    Tis laSqars da bolSevikebis amboxebas, rom mTavrobas ara-

    viTari Zala ar aRmoaCnda Tavisi samSoblosa da erovnuli

    Tavisuflebis dasacavad. `Sinauri Zalebis daSla da daqsaq-

    sva, erovnuli mTlianobis darRveva, erTis mxriv, da Cvens

    gareSe moqmed ZalTa angariSis gauwevloba ai, ra axasia-

    Tebda Cvens saSinao da sagareo politikas am erTi wlis gan-

    mavlobaSi~ (124).

    gazeTi partiebs sTxovs, uari Tqvan rusul politikaze,

    radgan `swored rusul Zafebs mohyavs saqarTveloSi osma-

    leTis jari, radgan osmaleTi iseve sdevnis am rusul poli-

    tikas amierkavkasiaSi, rogorc ruseTis jarebs~(iqve).

    mwvave kritikuli toni sul ufro Zlierdeba 26 maisam-

    de. sruliad naTelia, rom `saqarTvelos~ irgvliv gaerTia-

    nebuli jgufi sworad gansazRvravda Seqmnil politikur vi-

    Tarebas da erTgvarad safuZvels hqmnida 26 maiss damouki-

    deblobis gamocxadebisTvis.

    26 maisi da `saqarTvelo~

    1918 wlis 26 maiss saqarTvelos damoukidebloba ga-

    mocxadda.

    `saqarTvelo~ beWdavs aqtis teqsts da aRfrTovanebiT

    esalmeba am faqts. saredaqcio statiaSi, romlis saTauria

    `damoukidebeli saqarTvelo aRdga, gaumarjos saqarTve-

    los!~ vkiTxulobT: `dReidan saqarTvelos damoukidebeli

    saxelmwifoebrivi cxovreba aRdgenilia. gaumarjos saqar-

    Tvelos, gaumarjos qarTvel ers! saqarTvelos yoveli nawi-

    li, qarTveli eris yoveli sazogadoebrivi wre, jgufi qeds

  • 26

    moixris saqarTvelos aRdgenili Tavisuflebis winaSe... qar-

    Tveli xalxi soflis meurne, qalaqis muSa, xelosani, Tu va-

    War-mrewvelni erTsulovnad unda Semokrben saqarTvelos

    saxelmwifoebrivi cxovrebis aRmSeneblobisaTvis...~ (125).

    gazeTis azriT, damoukidebeli saqarTvelos mTavroba

    dauyovnebliv unda Seudges osmaleTTan da mis mokavSireeb-

    Tan, yvela mezobel erebTan mSvidobiani urTierTobis dam-

    yarebas.

    gazeTi ar kargavs imeds, rom germania saqarTvelos po-

    litikur mfarvelobas gauwevs da ekonomikuri da finansuri

    problemebis mogvarebaSi daexmareba, rom gaZlierdeba saqar-

    Tvelos jari da qarTuli mxedroba Rirseulad gaagrZelebs

    saxelovan winaparTa gzas: mtkiced daicavs is saqarTvelos

    miwa-wyals, mis Tavisuflebas da erovnul mTavrobas.

    statia sakmaod omaxianad mTavrdeba:

    `saqarTvelos mamuliSvilno! saSinel msoflio qarte-

    xilSi, Sinaur da gareSe brZolaSi saqarTvelos Tavisufleba

    iSva. SevikriboT yvelani mis dasacavad, asayvaveblad.

    gaumarjos ganTavisuflebuls saqarTvelos, gaumarjos

    qarTvel ers!~ (iqve).

    gazeTi mouwodebs mTel ers saxelmwifo aRmSeneblobi-

    saken.

    1918 wlis 26 maiss gamocxadebulma saqarTvelos damou-

    kideblobam did aRfrTovanebasTan erTad uamravi sazruna-

    vi gauCina yvelas. es faqti gazeTis furclebze ganixileba,

    rogorc qedis moxra saqarTvelos droSis winaSe, dagvirgvi-

    neba da dadastureba im azrisa da mimarTulebisa, romelsac

    gansazRvravdnen da yoveldRe imeorebdnen `saqarTveloSi~

    moRvawe publicistebi. saqarTvelos damoukideblobis aqti

    uzrunvelyofs yvela moqalaqis samoqalaqo da politikur

    uflebebs.

    saqarTvelos damoukideblobis deklaracia saqarTve-

  • 27

    los demokratiul reJimze gadasvlis winapirobad iqca. am

    deklaraciiT saqarTvelo miuerTda dasavlur samyaros da

    demokratiuli faseulobebi aRiara saerTaSoriso poli-

    tikaSi saqarTvelos saxelmwifo icavs mudmiv neitrali-

    tets. im periodSi ar arsebobda samxedro-politikuri ali-

    ansebi, romelSic gawevrianebis politikuri survili gaC-

    ndeboda. erTadaerTi, razec maSin qarTul politikur is-

    tebliSmentSi politikuri neba gaCnda, erTa ligaSi moxved-

    ra iyo, Tumca es survili survilad darCa da arc erTa ligis

    idea aRmoCnda xangrZlivi saerTaSoriso Tanamegobrobis-

    Tvis. vudro vilsonis keTilSobilur survils msoflio di-

    di aRtacebiT ar Sexvedria.

    gazeTi arCeuli parlamentis mTavar amocanad miiCnevs

    konstituciis SemuSavebas da socialuri reformebis gan-

    xorcielebas. `cxovrebam mTlad amoswura revoluciuri gza

    da exla igi sityvas saparlamento kanonmdeblobas, evolu-

    ciur Semoqmedebas aZlevs~(126).

    am dRidan gazeTma `saqarTvelomac~ amowura revoluciu-

    ri gza. miaRwia imas, risTvisac wlebis manZilze kalmiTa da si-

    tyviT ibrZoda. cxadia, advili ar iyo es gza. aTasjer gazomi-

    li da awonili sityvis ukan didi riski da gambedaoba idga.

    1918 wlis 26 maisis Semdeg `saqarTvelo~ adgils uTmobs

    saxelmwifoebrivi mowyobis sakiTxebs, gansakuTrebiT, qvey-

    nis ZiriTad kanonze konstituciaze muSaobas. rogori un-

    da iyos saqarTvelos konstitucia? amis Sesaxeb gazeTi jer

    kidev damoukideblobis gamocxadebamde saubrobda da Sem-

    degac araerTi saintereso analitikuri werili miuZRvna.

    rogor gamoexmaurnen 26 maisis aqtis gamocxadebas qarTve-

    li mwerlebi da publicistebi? am mxriv metad mniSvnelovania

    giorgi leoniZis leqsis gamoqveyneba `saqarTvelos~ furcleb-

    ze, romelic 6 ivnisis nomerSi gazeTma eqskluziurad dabeWda:

  • 28

    26 maisi

    `vamayob rogorc gulzviadi meisrabari

    dasisxlul marjniT iWedeba Cemi saxeli,

    cxel armazidan atirdeba Savi Zaxili,

    acecxlebula topazebiT amayi saxli.

    mze perangs icvams yirmizisas mTebSi nafari;

    rkinis kvnesaSi xmalsa hkveravs meisrabari!

    sawyal aCrdilebs, rom sdiodaT suni miwisa,

    aRar acviaT turnirebze TeTri rZiana;

    aRar anaxlebT xma solomon leoniZisa

    dgebian rogorc keisari vespasiane.

    Svindis droSebiT gavagiJeb yomral moedans.

    dRevandeli mze saqarTvelos isev miitans.

    neldeba cecxlis koSmarebSi odrikalebi

    TeTri fiqrebi maxvevia madrigalerad...

    da gorgaslanis melandeba Savi suraTi.

    misreTi... hindi... babiloni da asureTi...

    Cemsken mohqrian ialqnebiT: sparsi, abaSi,

    Cemi saxeli daixeva aRtacebaSi,

    dRes sixaruli viT cekvaSi mTvrali salome

    rogorc eTeris sarecelze abesalomi!

    qarTlosis landi brwyinvalebiT gameTareSa

    armazisaken!

    nuRar wavalT lega zamTarSi!~ (127)

    ai aseTi muxtiT sunTqavda `saqarTvelo~ 1918 wlis 26 ma-

    isis dReebSi. es leqsi poetis sabWouri periodis krebuleb-

    Si Setanili ar iyo. Cven piradad, pirvelad aTi wlis win, e.w.

    `imelis~ biblioTekaSi dacul arqivSi wavikiTxeT leoniZis

    `26 maisi~. es leqsi aris sazogadoebrivi manifesti da xmama-

    Rali ganacxadi imisa, Tu rogor Sexvda da miesalma qarTuli

    mwerloba damoukideblobis aRdgenas. giorgi leoniZe amayia

    im faqtiT, rac saqarTvelos xelisuflebam da xalxma ga-

  • 29

    dawyvites. misi poeturi niWi da mxurvale emociaa Cateuli

    am leqsSi, riTac `saqarTvelos~ erT-erTma erTgulma av-

    torma mTeli qarTveli xalxis sixarulis yiJina gamoxata.

    2000 wels gamoica giorgi leoniZis wigni `saqarTvelos

    cremlebi~ (redaqtori da gamomcemeli giorgi qavTaraZe),

    sadac Sesulia leqsi `26 maisi~(34). igive nawarmoebia Sesuli

    2001 wels gamocemul krebulSic, romelic Seadgina filo-

    logiis mecnierebaTa doqtorma Tamar barbaqaZem (35).

    erovnul-demokratiuli partiis wevri da cnobili moR-

    vawe revaz gabaSvili damoukideblobis gamocxadebasTan da-

    kavSirebiT igonebs: `menSevikebi, rogorc yovelTvis, winaaR-

    mdegi iyvnen, Cven, piriqiT, am didi xnis ocnebis, omiTa da re-

    voluciebiT Seqmnil xelsayrel garemoebaTa gamo, daJine-

    biT moviTxovdiT gamocxadebas. magram, rasakvirvelia, mar-

    to Signidan dawoliT ver davZlevdiT inerciasa da menSevi-

    kebis winaaRmdegobas, garedan germaniasa da osmaleTsac rom

    ar moeTxova igive. am ormagma wnexma Signidan da garedan ai-

    Zula menSevikebi 25 maiss daeyenebinaT es sakiTxi `erovnul

    sabWoSi~. qarTveli xalxis sasiqadulod unda iTqvas, krebam

    erTxmad (garda ramdenime `TavdaWerilisa~ da erTad erTi

    `xelgasaxmobis~, mgoni geronti qiqoZe iyo, romelmac xeli

    aswia winaaRmdeg) miiRo `saqarTvelos damoukideblobis ga-

    mocxadeba xval, 26 maiss~.

    magram, rogor moxda, rom 36 `social-demokratiis~, 10

    `social-federalistis~, 10 `socialisturi revoluci-

    is~ da mxolod 9 `nacional-demokratis~ krebam miiRo ase-

    Ti `ucnauri dadgenileba~?

    naTelia, rom `sabWos~ dasawyisidanve, arc erTi sakiTxi

    iq ara wydeboda, sanam `social-demokratiuli partiis~ sai-

    dumlo kreba sadRac jurRmulidan ar moitanda Tavis saku-

    Tar gadawyvetilebas. aq ki moxda saswauli. Cven verasodes

    ver gavigebT, ra moxda imaT krebazed. vin iyo momxre, vin wi-

  • 30

    naaRmdegi?.. magram erTi araCveulebrivi ambavi ki momxdara:

    pirvelad, rac ki es `teroristuli~ da `arademokratiuli~

    partia arsebobs, neba miuciaT wevrebisaTvis, xma miecaT yve-

    las Tavisi nebiT da ara `umravlesobis~ damorCilebiT `um-

    ciresobisa~. im saRma umravlesobam, e.i. xalxma, `erovnul

    sabWoSi~ moitana qarTuli individualuri xmebi, da ara `men-

    Sevikuri partiisa~ da 26 maisi yvela am zemoaRniSnul rTul

    garemoebaTa jami iyo.... uzeimod iyo damoukideblobis ga-

    mocxadeba da es aRibeWda kidec, saubedurod, menSevikur

    `damoukideblobis aqtSi~, saca aRfrTovanebis magier, tiri-

    li da bodiSebia.... ruseTis winaSe~ (9).

    saqarTvelos damoukideblobis aqti

    `mraval saukuneTa ganmavlobaSi saqarTvelo arsebobda,

    rogorc damoukidebeli da Tavisufali saxelmwifo.

    `meTvramete saukunis dasasruls yovel mxriT mtrisagan

    Seviwroebuli saqarTvelo Tvisi nebiT SeuerTda ruseTs im

    pirobiT, rom ruseTi valdebuli iyo saqarTvelo gareSe

    mtrisagan daecva.

    `ruseTis didi revoluciis msvlelobam ruseTSi iseTi

    Sinagani wyobileba Seqmna, rom mTeli saomari fronti sru-

    liad daiSala da rusis jarmac dastova amierkavkasia.

    `darCnen ra Tvisi ZalRonis amarad, saqarTvelom da mas-

    Tan erTad amierkavkasiam TviT idves Tavs sakuTari saqmeebis

    gaZRola da patronoba da Sesaferi organoebic Sehqmnes,

    magram gareSe ZalTa zegavleniT amierkavkasiis erTa Semaer-

    Tebeli kavSiri dairRva da miT amierkavkasiis politikuri

    mTlianobac daiSala.

    `qarTveli eris dRevandeli mdgomareoba aucileblad

    moiTxovs, rom saqarTvelom sakuTari saxelmwifoebrivi or-

    ganizacia Sehqmnas, misi saSualebiT gareSe Zalis mier dapy-

  • 31

    robisagan Tavi gadairCinos da damoukidebeli ganviTarebis

    mtkice safuZveli aagos.

    `amisda Tanaxmad saqarTvelos erovnuli sabWo, 1917

    wlis noembris 22-s arCeuli saqarTvelos erovnuli yrilo-

    bis mier, dRes acxadebs:

    1. amieridan saqarTvelos xalxi suverenul uflebaTa ma-tarebelia da saqarTvelo sruluflebovani damoukidebeli

    saxelmwifoa.

    2. damoukidebeli saqarTvelos politikuri forma de-mokratiuli respublika.

    3. saerTaSoriso omianobaSi saqarTvelo mudmivi neitra-luri saxelmwifoa.

    4. saqarTvelos demokratiul respublikas surs saerTaSo-riso urTierTobis yvela wevrTan keTilmezobluri ganwyo-

    bileba daamyaros, gansakuTrebiT ki mosazRvre saxelmwifo-

    ebTan da erebTan.

    5. saqarTvelos demokratiuli respublika Tavis sazRvreb-Si Tanasworad uzrunvelhyofs yvela moqalaqis samoqalaqo

    da politikur uflebebs ganurCevlad erovnebisa, sarwmuno-

    ebisa, socialur mdgomareobisa da sqesisa.

    6. saqarTvelos demokratiuli respublika ganviTarebis Tavisufal asparezs gauxsnis mis teritoriaze mosaxle yve-

    la ers.

    7. damfuZnebel krebis Sekrebamde mTelis saqarTvelos marTva-gamgeobis saqmes uZRveba erovnuli sabWo, romelic

    Sevsebuli iqneba erovnul umciresobaTa warmomadgenlebiT,

    da droebiTi mTavroba pasuxismgebelia sabWos winaSe.

    `saqarTveloSi~ moRvawe qarTvelma Jurnalistebma da

    mwerlebma, udidesi wvlili Seitanes demokratiuli princi-

    pebis damkvidrebaSi, gamoxatvis TavisuflebaSi. sagazeTo

    publikaciebSi naTlad ikveTeba erTi mTavari principi: svla

    CrdiloeTisken progress ar iZleva, maTi gezi dasavleTis-

  • 32

    kenaa mimarTuli. did evropasTan integracia ki politikur

    cvlilebebTan erTad did Sinagan transformacias moiTxovs.

    aris ki mzad saqarTvelo da TiToeuli moqalaqe Tavisi bedi

    damoukideblad ganagos da misi wili pasuxismgebloba it-

    virTos. isini ar iyvnen arsebuli reJimis mxolod dauZinebe-

    li oponentebi, aramed qmnidnen im pozitiur Zalas, romelic

    afuZnebda axal, mimzidvel alternativebs demokratiisa da

    Tavisufali urTierTobebis saxiT da warmoadgenda evro-

    pul struqturebTan kavSiris iniciators.

    grigol robaqiZe

    1917-1918 wlebSi grigol robaqiZe `saqarTvelos~ aqti-

    uri avtoria da erovnul-demokratiuli partiis mimarTu-

    lebas uWers mxars. gazeTis furclebze igi mTeli simZafriT

    iwyebs `evropeizebuli~ kulturis warmoCenasa da reklami-

    rebas. XX saukune saqarTvelos istoriaSi mniSvnelovani

    uReltexiliT daiwyo, rac modernizmis ideologma grigol

    robaqiZem qarTuli renesansis Casaxvad Seafasa: `mistiuri

    simbolo qarTuli renesansis Casaxvis wiwamuris velia: qar-

    Tvelma mohkla saqarTvelos mZlavri mxedari, xolo sis-

    xliT Seferils xels ro daxeda, mkvlelma saqarTvelos saxe

    dainaxa. ilia WavWavaZe msxverplia, Seucnoblad Sewiruli

    saqarTvelos sayofelo saxis xilvisTvis. da marTlac: `mgo-

    ni, arasodes ise mZafrad ar ugrZvnia qarTvels saqarTvelo,

    rogorc am tragikul wams... qarTvelma igrZno saqarTvelo

    da am grZnobidan isaxeba qarTuli renesansi~(95).

    grigol robaqiZis dakvirvebiT, sxvadasxva Semosevebi,

    monRoluri, arab-sparsuli, bizantiuri Tu rusuli, `met-

    xorcad miekra~ qarTul kulturas da qarTuli renesansis

    winaaRmdeg aRimarTa.

    gr. robaqiZes eWvi ar epareba, rom saqarTvelo gaTavi-

  • 33

    sufldeba, gaerTiandeba da gamTliandeba. miuxedavad imisa,

    rom qarTvelebi ufro impulsis xalxia, vidre grZnobis, ma-

    inc swams, rom namdvili da Rrma grZnoba sxvagvar Semoqmede-

    bas gaaRviZebs saqarTveloSi. `grZnoba ukanasknels wveTam-

    de, ai ra aris CvenTvis Tavi da Tavi. gansakuTrebiT axla,

    qarTvelma unda igrZnos rainduli SemoqmedebiT saqarTve-

    lo. mxolod am SemTxvevaSi ayvavildeba qarTuli renesansi.

    aseT grZnobas, xan da xan mistiurobamde ayvanils, vera siZ-

    nele ver gadaeRobeba win; igi yovels zRudes gadalaxavs,

    gansakuTrebiT es hmarTebs qarTvel xelovans: igi Tanve ra-

    indic unda iyos sulieri, rom mTeli qarTveloba amoswuros

    mis istoriulobaSi da gamohkveTos misgan namdvili qarTu-

    li stili~ (iqve).

    `namdvili qarTuli stilis~ damkvidreba grigol roba-

    qiZis `saqarTvelos~ periodis mTavari kredoa. `nurca gonia

    vinmes viTom damblis niSnebi iyos Cveni sxeulis xerxemalSi.

    mankiersa da xinjians Cvensas Cvenve SevaCvenebT. arc sikvdi-

    lis gveSinia, Tu raindulad xmalSi gagviwvies. SesaZloa,

    `sisxlis gamoSveba~ gvWirdebodes: didi xania, rac aris da-

    gubebuli. magram Tu gamouSves qarTveli xmali maSin mzis

    tevrebSi aprialdeba~(105).

    sikvdilisa da `mravalJamieris~ Temas grigol robaqiZe

    `saqarTvelos~ ramdenime nomerSi gamoqveynebuli werilebis

    seriaSi gvTavazobs: `dionisos kulti da saqarTvelo~. sa-

    qarTvelos istoria dionisuri misteriaa: `sikvdili da si-

    cocxle, gaqroba da aRdgena mgoni, Cvenze ufro mkveTrad

    sxva xalxs ar ganucdia~, wers igi(93).

    saqarTvelo-evropa-azia ase daiwyo robaqiZiseuli

    kulturaTa uReltexili (36). aqvea ruseTic, romelic in-

    stiqtebis anarqiiTaa moculi, sadac ar aris araviTari sim-

    tkice: arc azris, arc rwmenis, arc idealis, arc zneobis. es

    mware sinamdvile CrdiloeTidan samxreTisaken moiwevs:

  • 34

    `mTeli ruseTis cxovreba im magidas mogvagonebs, saca baqqa-

    ras TamaSoben. ramdenad ufro Zlierdeba es TamaSi, imdenad

    ufro simZrafiT imarTeba `SemTxveva~, mTeli energia kul-

    turisa, pirovnebaSi Tavmoyrili ingreva da ibneva, moTamaSe

    aTaswlobiT ukan ixevs da biologiurs saSinelebas uaxlov-

    deba, iRviZebs masSi namdvili `mxeci~, xolo ramdenad ufro

    mZvinvardeba es saSineli `mxeci~ moTamaSeSi, imdenad ufro

    Zlierdeba ukanasknelSi TamaSis Jini: `SemTxvevis~ gamowveva,

    `bedis~ SebrZoleba...~ (76).

    mwerali `saqarTvelos~ mkiTxvels da mTel sazogadoe-

    bas piradi talantis gamosavlenad mouwodebs, mxolod dawe-

    rili programebi gzas ver gvapovninebs. `Tu mogebuli ver

    gamovalT, Tavs mainc gadavirCenT~, ambobs igi.

    `anarqiis stiqioni~ ki CrdiloeTSia, rac saqarTvelos

    gaTavisuflebas xels uSlis. n. berdiaevis debulebaa, rom

    `ruseTis istoriis gul-neba apokalipsia, misi suli mimar-

    Tulia absoluturisa da ukanasknelisken. realitikursa da

    saSvaloSi igi piriqiT, sustia da umweo...~ v. ivanovis azriT:

    `ruseTis xalxs, naxevrad Tavxeduri da naxevrad bundistu-

    ri Secnoba axasiaTebs. ruseTis suls swyuria mxolod uTuo

    ram, saTuos ki gverds uxvevs yovelTvis~(91).

    dostoevskis sityvebia, rom `rusis xalxs uyvars pirRia

    ufskrulTan TamaSi~, rac saTavea ruseTis tragediis. abso-

    lutizmisaken da `uTuosken~ swrafvaSi ruseTma Tavisi suli

    daadgina. Zveli tragikosebisa da Seqspirisagan gansxvave-

    biT, dostoevskim danaSaulis problema sxvagvarad wamoaye-

    na. es tradiciebi andrei belim ganagrZo. Tu absoluturis

    ZiebaSi da apokalipsuri sulis damyarebaSi ruseTma vaJka-

    curi Zala gamoiCina, `saSualos SeqmnaSi~ susti aRmoCnda.

    didi TviTmpyrobelobidan did anarqiaSi gadavarda. `misi

    suli exla mxolod qaosis frTebze qanaobs~ (iqve).

    ruseTis Tema sakmaod farTodaa gaSlili grigol roba-

  • 35

    qiZis werilebSi. bolSevikebis ajanyebidan dawyebuli esere-

    bis partiiT damTavrebuli, avtori exeba da ganixilavs yve-

    lafers, rac ki qarTul sinamdvilesTan kavSirSia. ruseTis

    sulieri ganwyoba politikur gadawyvetilebamde `saqar-

    Tvelos~ ganxilvis Temaa. amitom gr. robaqiZe sxva mwerleb-

    Tan erTad gviCvenebs, erTi mxriv, dostoevskisa da andrei

    belis ruseTs da, meore mxriv, anarqistebis xelSi myofs. es

    ori ruseTi yovelTvis winaaRmdegobaSi modioda erTmaneT-

    Tan, an erTmaneTs avsebda.

    `rusi dabadebiT `bolSevikia~. ramdenadac es maqsima-

    lizmi sulis manifestaciaSi cnaurdeba, imdenad rusis eri

    niWieria da Zlieri. magram kultura marto sulis cnauro-

    biT ar aris: igi nivTTa da socialur nakvTTa Semoqmedebaa...

    rusi gvagonebs im adamians, romelmac avtomobili uarhyo,

    mxolod misTvis, rom haeroplani ar SesTavazes, da axla ur-

    miT mixoxavs. es magaliTi, mgoni, amoswuravs ruseTis umweo-

    bas saxelmwifo SemoqmedebaSi. ruseTi dRes anarqiulia da

    qaosis frTebiT ufskrulis piras dafrinavs. Zlier saeWvoa

    gamarjvebuli gamovides am saSineli gansacdelidan~(91).

    maSindeli ruseTis sam faqtors gamohyofs mwerali: ka-

    deturs (burJuaziuli demokratia), bolSevikurs (socia-

    listurs) da menSevikurs. yvelaze Zalismierad am elemen-

    tebSi bolSevikuri miaCnia da Tan afrTxilebs qarTvel sa-

    zogadoebas: `nu viqnebiT ubralo morCilni im fantaziebisa,

    raic petrogradis nislSi moelandaT. Cven Cveni sakuTari

    gza gvaqvs da vecadoT Zalebis Semokrebas, rom revoluciaSi

    Sobili erovnuli ganTavisuflebis gza anarqiiT ar movis-

    poT~(92).

    revoluciis Semdeg peterburgi misTvis `fantasmebis qa-

    laqad iqca~, yoveli dRe iq raRac axali zmaneba ibadeba da am

    zmanebiT undaT ara marto ruseTis, aramed mTeli samyaros

    gardaqmna. am wadilSi uTuod aris erTgvari fsixozi, ruse-

  • 36

    Tis sulis qaosiT naSobi, sinamdvilis grZnobis dakargva da

    socialuri fantaziis cieb-cxeleba~(iqve). aseTia robaqiZis-

    Tvis peterburgi, `Waobis nislebisgan Sobili qalaqi~. petre

    didma peterburgiT `ruseTis stiqioni~ gamokvera. peter-

    burgi ki dostoevskis gareSe warmoudgenelia.

    gr. robaqiZisTvis socialistur ideals yalbi safuZve-

    li aqvs. erovnul-demokratiuli partia yvelaze erovnul

    Zalad miaCnia. dasavluri kulturac misTvis imitom aris

    mimzidveli, rom adamianis `me~ metad ikveTeba. dasavlur

    cnobierebaSi gabatonebulia individualisturi momenti.

    `Tu gind aTasma bogdanovebma gvimtkicos, rom warmoebis

    gansazogadoebasTan erTad viTom adamianis fsiqikac ganzo-

    gaddes da aRar iqnes `Sen~, `me~, `is~ da iqmnes mxolod upiro-

    bo `Cven~, klasikur pasuxad darCeba yoveli socialistis mi-

    marT klemansos sityva Joresisadmi: Tqveni koncepcia erT

    muxlSi scdunebs: adamiani, romelic dagWirdebaT Tqveni

    ideis gansaxorcieleblad, jer ar arsebobs, Tu gind Tqveni

    Teoria kidec ganxorcieldes~... (102).

    `me~ ar unda gardaiqmnas `Cven~-ad! aseTi saswaulis gri-

    gol robaqiZes ar sjera. erovnul-demokratiuli partiis

    ideali ufro marTebulad miaCnia da, amdenad, ar sWirdeba

    socialuri saswauli. misi mTavari sagani iseTi pirobebis

    Seqmnaa, sadac yovel individs SeeZleba gamoamJRavnos da ga-

    namtkicos individualuri potenciuri simdidre. individua-

    luri Tavisufleba socialuri idealis mizania.

    gr. robaqiZisTvis socializmis fsiqologiiT saxelmwi-

    fos marTva SeuZlebelia. qarTuli social-demokratiis ak-

    vans guriaSi moiazrebs. `ingoroyva-ninoSvili, noe Jordania,

    maxaraZeebi oTxi ramiSvili, cincaZeebi, lomTaTiZe, sili-

    bistro jiblaZe, benia CxikviSvili, doliZeebi~... es gr. roba-

    qiZis arasruli CamonaTvalia werilidan `guria da socializ-

    mi~ (97). werils guriis xatovani bunebis aRweriT iwyebs.

  • 37

    guriis mxatvruli dasuraTxatebis Semdeg avtori poli-

    tikuri datvirTvis Strixebze gadadis. misTvis ucnauria,

    rogor Tavsdeba aseT bunebaSi socializmisaTvis mzaoba.

    Tumca, gurulebi socialisturi samoseliT gveCvenebian, ma-

    Ti fsiqika mainc aznaurulia: `yvelaferi SeiZleba amoSa-

    loT gurulSi, magram `warCinebulobis~, `rCeulobis~

    grZnobas maTSi veravin amoSlis: gurulis siamaye `paTosia

    manZilis~ (igulisxmeba: `Cemsa~ da `sxvebs~ Soris) (iqve).

    gazeT `saqarTvelos~ furclebze grigol robaqiZem ara-

    erTi saintereso werili uZRvna cnobil qarTvel moRvawe-

    ebs, mwerlebsa da istoriul gmirebs. misi araCveulebrivi

    esse `Tamar!~ `saqarTveloSi~ daibeWda damoukideblobis ga-

    mocxadebamde ramdenime dRiT adre. Tamar mefe, besiki, aleq-

    sandre WavWavaZe, giorgi SarvaSiZe, arCil jorjaZe, tician

    tabiZe, niko firosmani da sxv. grigol robaqiZis `saqarTve-

    los~ periodis Semoqmedebis mTavari gmirebi arian. maTi gax-

    seneba ki erT mTavar mizans emsaxureba erovnul ideas, Ta-

    visuflebas, rogorc individualizmis arssa da fundaments.

    Tamaris saxeli idumalia qarTvelTa warmodgenaSi. es sa-

    xeli aerTianebda eris sxeulis gawyvetil suls. Tamari qar-

    Tuli sulis gamaerTianebeli maradiuli sawyisi, RvTaebrivi

    aRmafrenaa, rac Seucnoblad, `uxilavad~ aerTianebs saqar-

    Tvelos erovnul, istoriul rkals. Tamar mefis pirovneba

    `jadosnuri Zalis nakadulia, romlis Zliereba Znelad gad-

    mosacemi da gadauTargmnelia~.

    Tamaris RvTaeba da Tamaris epoqa dResac asxivebs saqar-

    Tvelos istorias. XII saukune kulturuli Tu politikuri

    mniSvnelobiT miuwvdomeli rCeba aqamde. es is rainduli sa-

    qarTveloa, romelic ase Zalian enatreba grigol robaqiZes

    26 maisis damoukideblobamde cota xniT adre, Tamaris xsene-

    bis dReebSi. amitomac simboluria misi wvdoma XII saukunis

    RvTaebasTan, romlis jadosnuri Zalis gasaRebs mis `marad-

  • 38

    qalwul~ bunebaSi poulobs: `Tamar qalwuli iyo bunebiT da

    mTeli misi arsi naTel WurWels warmoadgenda RvTiurobis

    nakadisTvis, swored marad qalwulobis sxiviT iqca Tamari

    TvalismomWrel legendad~(118). Tamari robaqiZisTvis `TeT-

    rgula lotosia~. `lotosi~, igive wylis SroSani, qristianu-

    li xedviT, siwmindis simboloa da mefe-qalis, viTarca qal-

    RmerTis, sispetakeze miuTiTebs.

    `rainduli saqarTvelos~ Temis gagrZelebaa grigol ro-

    baqiZis narkvevi `aleqsandre WavWavaZe~. aleqsandre WavWava-

    Ze is adamiania, romelSic samive saxis aristokratoba iyrida

    Tavs `gvareuli, biologiuri da sulieri... igi namdvili

    dendi iyo qarTul-aRmosavleTuri dardimandobiT~...

    al. WavWavaZes gr. robaqiZe besikis memkvidres uwodebs.

    man sparsulTan erTad qarTul poeziaSi evropulic Semoi-

    tana da daamkvidra. Tumca, besiki aRmosavleTis Svilia. is

    saleqso teqnika, rac besikma ganaviTara, robaqiZis dakvirve-

    biT, erTi saukunis Semdeg frangma simbolistebma principad

    aiRes. es ki mwerals srul uflebas aZlevs, rom besikSi aRmo-

    savleTis macocxlebelica da Tanamedrove evropeli poe-

    tic dainaxos.

    qarTuli leqsis principebs miuZRvna grigol robaqiZem

    araerTi literaturul-mxatvruli kvleva gazeT `saqarTve-

    los~ furclebze. ra aris `samkauli~, ritmi da riTma? vin

    ufro virtuozia griSaSvili Tu tabiZe? ra aris qarTuli

    sonetis nakli da mSveneba? gr. robaqiZis mTavari sakamaTo

    Temebia.

    `rainduli saqarTvelos~ Temas ganagrZobs grigol ro-

    baqiZe literaturul narkvevSi `giorgi SarvaSiZe~(104), ro-

    melic man qarTveli raindis gardacvalebas miuZRvna.

    `cxenosani namdvili mxedari: moxdenili jdoma, TiTqo

    mbrZanebeli mgrZnobiare cxovelis, magram TiTqo mas Zalas

    arc ki atans, marjve dakaveba sadavis, xolo, siarulia Ta-

  • 39

    visufali, ritmiT miSveba cxenis siarulis, garna arc Tu

    ZarRvebdaWimuloba mxedris: yoveli, rac rom samxedro ji-

    Sis memkvidreobiT gadaucia adamianisTvis. gamaxsenda arCil

    jorjaZis sityva: qarTveli beletristisTvis isic aris sak-

    mao, rom romelime abxazis cxenosnoba asweroso.

    gadmoxta, gavicani: `giorgi SarvaSiZe, Svili abxazeTis

    ukanaskneli mTavrisa~ (iqve).

    mwerals moswons am moxdenili da ganaTlebuli vaJkacis

    mTavari unari Tavisuflebis SegrZneba da aucilebloba.

    `araviTari kompromisi, sruli Tavisufleba~ es sityvebi

    SarvaSiZis msgavsi raindebisgan ufro mniSvnelovania da ami-

    tomac gansakuTrebiT aJRerebulia igi qarTveli mwerlis

    narkvevSi.

    aseTive Tbili da saintereso aRwera miuZRvna man kita

    abaSiZes (99). misTvis warmoudgenelia Zlieri saqarTvelo

    Zlieri da SemoqmedebiTi qarTvelebis gareSe. kitasTan Sex-

    vedrebi iseTive paTosis da emociis matarebelia, rogorc

    arCil jorjaZesTan audiencia. mwerali maSin estumra sazo-

    gado moRvawes, roca arCil jorjaZe mZime seniT iyo daava-

    debuli. yvela drois, yvela Taobis adamianebis fiqri erTi

    sakiTxis irgvliv trialebda, ra moxdeba xval? ra moelis sa-

    qarTvelos? qarTveli Semoqmedi mudmivad idga SiSnarevi

    alternativis winaSe: `an exla an arasodes!~ saqarTvelos Ta-

    visufleba ar iyo Sors, magram mteri iyo Zlieri. es ki gar-

    kveulwilad Trgunavda yvelas, miuxedavad maTi mxridan su-

    lieri udrekelobisa da samSoblosadmi Tavganwirvis demon-

    strirebisa. `Sevedi. wevs. sicxe aqvs neli. Camovarda lapara-

    ki `wyeul sakiTxebze~, uecrad warmosTqva: Tu piradi ukvda-

    veba ar arsebobs, im SemTxvevaSi sisulelea yvelaferi, si-

    sulelea saqarTvelos Tavisuflebac. gavkvirdi Zlier. Se-

    saZloa, es mxolod erTi amoZaxili iyo mis sulSi warmoebu-

    li brZolisa, saintereso iyo aq ara es dabejiTebiTi mtkice-

  • 40

    ba: ara: aq iyo sulis wamebis amoTqma, romelic rCeulTa

    xvedria (yvelaferi gadaWrili mxolod idiotebisTvis Tu

    arsebobs). SesamCnevi iyo aq saqarTvelos moyvana: Tuki yve-

    laferi sisulelea, maSin rasakvirvelia saqarTvelos sisu-

    lelec igulisxmeba da misi dasaxeleba saWiro ar aris, mag-

    ram aq albaT sillogizmis Camosxmas misi suli ar eZebda: sa-

    Sinels gadawyvetaSi pirveladve yvelaze ufro sayvarelma

    arsebam ielva mis fiqrSi, da es sayvareli arseba misTvis

    xom saqarTvelo iyo~ (110).

    `sayvareli arsebis~ damoukideblobis dRes verc arCil

    jorjaZe moeswro, verc kita abaSiZe da verc giorgi SarvaSi-

    Ze. Tumca, 26 maisi, rogorc Tavisuflebis dResaswauli, maT-

    ma rwmenam da brZolam moitana.

    `cremlebis Rvrisa da qviTinis paTetika damRupvelia

    qarTuli erovnuli cnobierebisTvis~, werda arCil jor-

    jaZe (73), romelmac grigol robaqiZes qarTul literatura-

    Si dasamkvidreblad erTgvari dasturi misca. 10-iani wlebi-

    dan qarTuli literaturis ganaxlebisa da evropeizaciis

    procesi daiwyo, saidanac qarTuli modernizmis istoriac

    aiTvala. axleburi azrovneba da axleburi xedva literatu-

    raSi sazogadoebrivi cxovrebis paralelizmSi mimdinareob-

    da. novatorebisTvis ki Tavisuflebis idea umTavresi muza

    iyo axali Sedevrebis Sesaqmnelad. arCil jorjaZe grigol

    robaqiZes `axleburi azrovnebis~ Semomtanad miiCnevs: `gri-

    gol robaqiZe, adamiani niWiT dajildovebuli, xolo amasTan

    imgvari tipisa, romelic dRemde gamoucnobi rCeba qarTveli

    sazogadoebisaTvis, gamoucnobeli mistikuri filosofiis

    wyalobiT, romelsac aRiarebs igi da romelic Cveni sazoga-

    doebisTvis sruliad axali da dRemde TiTqmis ucnob movle-

    nad CaiTvleba~ (iqve).

    `saqarTvelos~ periodi robaqiZis axleburi azrovnebis

    realizaciis periodia. individualuri Tavisufleba, stere-

  • 41

    otipebis mZime tvirTis daZleva, kriticizmis damkvidreba,

    azrisa da ideebis pluralizmi, warsulis gaanalizeba ara

    imisTvis, rom mas mivejaWvoT, aramed axleburad SevafasoT

    da gadavafasoT, sruli reformacia da cvlilebebi aseTia

    grigol robaqiZe gazeT `saqarTvelos~ furclebze.

    tician tabiZe

    1917-1918 wlebis gazeT `saqarTveloSi~ aqtiurad moRva-

    weobs tician tabiZe. gazeTSi ibeWdeba misi leqsebi, litera-

    turuli narkvevebi, publicisturi werilebi. sagazeTo ko-

    respondenciebs ticiani specialurad `saqarTvelosTvis~

    moskovidanac agzavnis. swored iq, moskovSi wers metad mniS-

    vnelovan werils ruseTis Tebervlis revoluciaze, sadac

    xazs usvams ruseTis erTferovnebasa da gasaocar unars is-

    toriuli faqtebis gayalbebis Sesaxeb. Zieba da lodini axa-

    li, ufro liberaluri ruseTisa aisaxa ticianis literatu-

    rul-publicistur werilebSi. `ruseTi yovelTvis iyo ra-

    Rac gamourkvevlobis mistiur SiSis nislSi. yvela ucxoeli,

    visac gauvlia am qveyanaSi, scdilobs misces ruseTs zRapru-

    li ieri. rasakvirvelia, ruseTi moklebulia zRapris im

    brwyinvas, romlis sxiviT anaTebs Zveli arabuli stili. aq

    ar aris siWrele saxeebis, saRebavebis kivili, magram mudam

    mosawyeni Tovlis udabno velebi CrdiloeTis ganaTebiT da

    mkvidris xalxiT aRadgens xsovnaSi da damatebiT xatavs is-

    toriis fragmentebs skviTebis gadasul yofidan, romelsac

    emateba monRoluri niaRvris nawveTebi. Tu sazogadod mesi-

    anizmi xelovnuri SerCevaa saRebavebis da xandisxan gul-

    wrfeli gayalbeba istoriuli faqtebisa, ruseTis mesianizms

    am SemTxvevaSic upiratesoba aqvs~ (84).

    ticiani ironiulad wers, rom ise arsad ar daaxloebia

    istoria zRapars, rogorc ruseTSi. arc gasakvirad miaCnia,

  • 42

    rom `evropelebisTvis ruseTi erTi ulamazesi sfinqsia, mok-

    lebuli saidumloebis im poezias, romelic egviptelebma da-

    marxes TavisTavTan~(iqve).

    ticiani fiqrobs, rom ruseTi TviTon rusebisTvisaa amo-

    cana. `skviTuri daJinebiT cdilobs rusi mwerali Cawvdes

    mis siRrmes da gaanaTos mRvrie suli... magram aq meordeba

    Zveli da mtanjveli ambavi, roca ufskrulSi Caxedav, uf-

    skrulic Segxedavs TvalebSi. am ufskrulis sabediswero Se-

    xedviT arian gagiJebulni, visac bevri ufiqria ruseTze.

    petre Caadaevs ver uSvela fxizelma Wkuam da frangulma

    skepticizmma, sigiJiT gaaTaves gogolma, dostoevskim da

    Cvens Tvalwin amTavrebs am cikls andrei beli, romelmac

    omis win iwinaswarmetyvela dRevandeli ambebi. `Tujis mxe-

    dari~ iqca axali ruseTis simbolod~ (iqve).

    tician tabiZe grZnobs, rom ruseTSi katastrofas ise

    moelian, `rogorc Ramis Semdeg dRes~. Tebervlis revolu-

    ciis kraxi TandaTan bolSevikuri oqtombris revoluciis

    aCrdils aaxloebda. ruseTs gamocdis periodi edga, rasac

    qarTveli poetic suliT xorcamde ganicdida, radgan icoda,

    rom moskovSi dawyebuli procesebi saqarTvelos bedTan iyo

    dakavSirebuli. didi interesiT akvirdeboda axali ruseTis

    dabadebas da safrangeTis komunis dReebs ixsenebda. safran-

    geTis revoluciebs ticiani araerTxel igonebs Tavis weri-

    lebSi, maSinac ki, roca igi qarTvel mwerlebs Ria baraTiT

    mimarTavs (84) da mouwodebs, aiRon frangi poetebis, mwerle-

    bisa da mxatvrebis magaliTi. samasze metma yvelaze niWierma

    frangma Semoqmedma Tavisi sicocxle revoluciebSi galia

    da safrangeTSic SeeCvivnen azrs, rom 50 weli iqneboda sam-

    werlo krizisi.

    ticiani eris saxeliT saubris uflebas mwerlis saRvTo

    movaleobad Tvlis da qarTvel mwerlebs brZolisa da dau-

    morCileblobisaken mouwodebs (64). ticianis SeZaxili sakma-

  • 43

    od omaxiania da revoluciuri. Tavisufleba ai, mizani,

    romliskenac TiToeuli qarTveli mwerali unda miiwevdes.

    `dRevandelma sastikma omma gamoaCina, rom ar ari sityva uf-

    ro wminda da Zvirfasi, rogorc sityva `samSoblo~... monoba-

    Si dabadebul da aRzrdil qarTvelebs gveZleva dRes saSua-

    leba gavimeoroT winaTqma, romliTac mematiane iwyebs `qar-

    Tlis cxovrebas~ da romelsac grZel istoriul cxovrebaSi

    amarTlebda qarTveli eri.

    aravis veymoT, arc vemonoT gareSe RvTisa dambadeblisa...

    Tavisufali da bednieri saqarTvelo Cven SegvaerTebs~ (85).

    ufskrulis Temas kidev ufro aviTarebs tician tabiZe

    Tavis literaturul werilSi, romelic man andrei belisa da

    `peterburgs~ miuZRvna. `ramdenime dRis win andrei belim Ta-

    namedrove cxovreba Seadara im matarebels, romelsac gau-

    giJda memanqane da ufskrulisken SeuCerebliv mihqris... zog

    mgzavrs es ver SeumCnevia, magram zogi ixedeba fanjaraSi, da

    giJdeba SiSiT, fanjaraSi mohqris aryofnis qari da sdgas ko-

    rianteli saSineli. iman ukanaskneli Semoqmedebis Jestad mi-

    iCnia gagiJebuli gogolis buxarSi dawva Tavis sulis

    `mkvdar sulebTan~ erTad.

    SeiZleba es daskvna iyos marTla ruseTis sulis?

    andrei belim miiCnia is efemerobad. aq iman gaimeora

    dostoevski, mxolod, rogorc darwmunebuls slavianofils,

    dostoevskis ruseTis sjeroda. andrei belim ruseTic miiC-

    nia efemerobad, es daskvnaa misi wignis... Zalian tragikulia,

    es wigni danacrebuli Segnebis~ (89).

    ticiani SeZrulia andrei belis tragizmiT savse ganwyo-

    bilebis gamo. ruseTSi mcxovrebi mwerlebis uimedo mdgoma-

    reoba ticiansac uimedod ganawyobs da qarTvelebs sifrTxi-

    lisken mouwodebs.

    `mtrisgan yoveli mxriv garemoculi ruseTi miagavs ajan-

    yebul garnizons, romelic SiSisagan da SimSilisagan garete-

  • 44

    buli mirbis ukve gaRebuli WiSkrebidan da mterTan Sesaxved-

    rad gamzadebuli razmebi erTi-meores esevian da mospobas

    upiroben... petrograds ukve asdis `damwvari xaxvis~ suni, ro-

    gorc erTxel garemocul parizze ambobda bismarki~ (94).

    sagazeTo statiaSi `wina azia~ ticiani saqarTvelos arCe-

    vanze msjelobs. misi dafiqreba pirveli erovnuli krebis Sem-

    deg daiwyo da lazTa saero yrilobas gadaswvda, romlis

    Sesaxeb cnobebi bizantiel mwerals agaTia sqolastikoss Se-

    mounaxavs. mefe aieti momxre iyo sparselebis orientaciis,

    magram krebaze sityva moiTxova moxucma fartazma, romelmac

    upiratesoba misca Zvel mokavSire bizantielebs, radgan isini

    kulturulad aRmatebulni iyvnen sparseTze da Tan erTi re-

    ligiisani. `am istoriul ofortSi gasaocaria sityvis Zala da

    oratoruli figurebi... am ofortSi iSleba mTeli istoria

    qarTvelTa eris, mudmivi Zieba axali orientaciis, roca damo-

    ukidebeli cxovrebis SesaZleblobis imedi ar iyo. ase udgaT

    sakiTxi saqarTvelos ukanasknel mefes da mis kanclers so-

    lomon leoniZes~ (96).

    saqarTvelos pirvel saerTo yrilobazec ase daayena sa-

    kiTxi noe Jordaniam. ticiani Tavs ikavebs sakiTxi politiku-

    rad daayenos da saerTo kulturuli TvalTaxedvidan api-

    rebs gamosavlis povnas, romelsac igi mainc politikur ga-

    dawyvetilebamde mihyavs. tician tabiZisTvis mTavari kvanZi

    dasavleTisa da aRmosavleTis dapirispirebaSia. `es maniake-

    bi revoluciisa sakmaod Tanamedrove (barbarosebi) arian

    amisaTvis da udidesi galiucinati Cveni dReebis leninis-

    Tvis revoluciur paroqsizmSi uaxlovdeba nacnob saxeebs

    rusul xlistebisas... ruseTSi ukve gadawyda evropis da ru-

    seTis damoukideblobis bedi. `is `patara fanjara~, romelic

    ruseTma gamosWra evropisaken, ar iZleoda sakmao sxivebs,

    maSinac, roca gaRebuli iyo. da Cven mudam vikvebebodiT im

    surogatiT, romelic ruseTidan mogvqonda~ (iqve).

  • 45

    `saqarTvelo warsulSi wina aziis gaRebuli kari iyo.

    bevri sxvadasxva kulturis gavlenam ver moSala damoukide-

    beli Semoqmedeba. eri daRupulia, Tu imas ara aqvs sakuTari

    orientacia da Tavisi Semoqmedebis imedi. Tqma ar unda, `na-

    Teli aRmosavleTiT~ xSirad dabnelebula. `CrdiloeTis ga-

    naTeba~ poliusis siciveSi hqreba, Cven veliT sakuTar mzes,

    sakuTar naTels~(iqve).

    ticiani ioane kesarielis xvlikis analogias iSveliebs,

    romelsac kbilebi dascvivda da 100 welia mRvimeSi sZinavs,

    xolo mzeze gamosuli axalgazrdavdeba. saqarTveloc asi

    welia damwyvdeulia mRvimeSi da `kbilebic dascvivda, magram

    axal mzeSi isic axalgazrdavdeba~, am gaaxalgazrdavebas ki

    bevri resursi sWirdeba. maT Soris pirveli jaris reorgani-

    zaciaa, Tvlis tician tabiZe (128). susti jari menSevikebis

    udides naklad miaCnia. wiTeli konduqtorebisagan Sedge-

    nilma wiTelma gvardiam baTumi damarcxebamde miiyvana.

    poetis azriT, menSevikebi ar swyaloben arc xelovnebas.

    revoluciis dawyebidan saqarTveloSi wigni ar gamosula. Tu

    ruseTSi lunaCarski maiakovskisTan erTad muSebs leqciebs

    ukiTxavs, menSevikebis propagandistebi modernist poets poe-

    ziis saRamos mowyobas ukrZalaven... xalxi mocdebao(130).

    `arasdros ar yofila aseT mdgomareobaSi qarTveli mwer-

    lebi da artistebi, rogorc dRes, uamravi fuli ixarjeba sub-

    sidiebis saxiT sxvadasxva saqmeebze da xelovnebaze araferi.

    qarTuli parlamenti menSevikebis davalebiT aTi-aTass maneTs

    aZlevs amierkavkasiis universitets da qarTuli universite-

    tisTvis ki imarTeba latarea, uniWoebs eZaxian qarTvel profe-

    sorebs... saswauliT ukan davibruneT javaxeTi, imedi aris ba-

    Tumic davibrunoT, magram rogor dabrundes mwerloba, rome-

    lic gaaZeves menSevikebma saqarTvelodan, radgan TavianT wre-

    Si ara yavT xalxi, romelTac hqondeT Taosnoba da niWi ramis

    garigebis, sxvebs ki keTrovaniviT ar ikareben~(iqve).

  • 46

    es `sxvebi~, visac menSevikebi ar ikareben, swored is Zalaa,

    romelsac arsebobis udides Tvisebad eris Rirseba miaCnda,

    qarTveli eris didi potencialis ideas TavgamodebiT icav-

    da. simbolisti tician tabiZe Zalian mkveTri iyo procesebis

    SefasebaSi. Rrma analiziT gamoirCeva misi werilebi. erov-

    nuli yofis problemebi da literaturuli cxovrebis ganax-

    lebis aucilebloba es ticianis TviTmizania. tician tabi-

    Zis dokumenturi narkvevebi, literaturuli werilebi da

    socialur-politikuri Sexedulebebi gaJRenTilia samSob-

    los sevdiT, erovnuli Tavisuflebisa da TavisTavadobis

    ideiT. `cisferyanwelebi~ ambiciurad Semovidnen qarTul

    literaturaSi, sakuTari idealebi da individualuri paTo-

    si Semoitanes.

    ticians did pativs scemda grigol robaqiZe da leqsic

    (`pani~) miuZRvna, romelic gazeT `saqarTveloSi~ gamoqveynda.

    pani berZnul miTologiaSi mwyemsebis mfarveli RmerTia. leq-

    si simboluria da literaturul asparezze arsebul Widils

    ukavSirdeba. rogorc panis gamoCenam

    ~mTebze kecili aTasTvali ferTa xaliCa

    aafriala sadroSed, ahkra, `gaxliCa~,

    ise gaapo literaturuli siCume `cisferyanwelTa~ gamoCe-

    nam da mkveTri individualizmi da Tavisufleba Semoitana:

    `SrialiT, TareSiT,

    Sig gadaveSviT...

    aiwva wyali, asxlta taniT: gvaxrCobs acofda,

    ha, CaviZireT,

    TavmokveTili dasisxluli mze barbacobda~ (100).

    1917-1918 wlebi saintereso periodia tician tabiZis Se-

    moqmedebaSi. ilias da akakis Semdeg, me-20 saukuneSi, mxolod

    ramdenime poetma Tu SeZlo sakuTari didi gancdiT, didi aR-

    tacebiT, axleburad moetana qarTveli mkiTxvelisTvis es

    grZnoba:

  • 47

    `davbadebulvar, rom viyo mona

    da saqarTvelos medgas uReli~(50).

    giorgi leoniZe

    gazeT `saqarTvelos~ furclebze aqtiurad TanamSrom-

    lobs giorgi leoniZe Tavisi maRalmxatvruli literatu-

    ruli narkvevebiTa da leqsebiT. `26 maisi~, `saqarTvelos

    mze~, `armazi~, `aboboqrebuli aragvi~, `qarTli~ da bevri

    sxva misi nawarmoebi amSvenebs gazeTis furclebs. avtori

    `mzis gamoCenas~ da `naTel sxivebs~ sulmouTqmelad elode-

    boda, gansakuTrebiT im dReebSi, roca saqarTvelos damou-

    kideblobas dReebi da wuTebi aklda. gansxvavebiT misi me-

    gobrebisgan, giorgi leoniZes didi imedebi ar daumyarebia

    ruseTis revoluciaze: `andre Senie ityoda: `revolucia aq-

    robs xelovnebis CiraRdanso~. es ki ruseTis revoluciazed

    aris gamokveTili... mravalsaukunovani Zalaa dagrovili da

    elis ayvavileba-afeTqebas. saqarTelos bneliT naTlisad

    gasvla sul axlosaa. bedisweriT ivno saqarTvelo da dRes

    mzevdeba TavisuflebiT, usaTuod sulic daubrundeba saku-

    Tar sxeuls, rogorc nazamTari mercxali gazafxulidan sam-

    Soblos.

    ainTeba armazi...

    ainTeba qarTuli suli...~ (90).

    giorgi leoniZe wuxs imis gamo, rom ruseTis mier damo-

    nebulma saqarTvelom `esTetiuri svindisic~ dakarga, ramac

    samudamo dacemis simptomebi Seqmna. SemoqmedebiTi indivi-

    dualizmi, rasac igi grigol robaqiZis msgavsad udides

    mniSvnelobas aniWebs, `nestaniviT miemwyvda bnel dilegSi~

    da Tu xarks adre mefeebi gaiRebdnen, axla mwerlebic maT

    ricxvSia. misTvis miuRebelia yvela is xelovani, vinc `ruse-

    TiT daibnida~. igi qarTveli poetebisgan originalobas iTx-

  • 48

    ovs, gansakuTrebiT, Ziebis survils.

    giorgi leoniZis `aragvielni~ `saqarTvelom~ patara fe-

    letonis rubrikiT dabeWda. gazeTi xSirad mimarTavda am

    xerxs da cnobili avtorebis mniSvnelovan narkvevebs patara

    feletonis `quds~ ukeTebda. `aragvielni~ literaturuli

    SeZaxili da `niSnismogebiTi~ mzaobaa saqarTvelos dasaca-

    vad. bolSevikebis revolucia ukve momxdaria, saqarTvelos

    damoukideblobac gamocxadebulia, magram mteri ar isve-

    nebs. giorgi leoniZe grZnobs mtris av zraxvebs da boboq-

    robs. `aragvi~ is amboxebuli sulia, romelsac verc erT

    dros ver gatexen, romelic jiqur miemarTeba sawadelisken.

    aragvis protestantuli suli ver egueba mtris survils

    saqarTvelo xelaxla daaCoqos.

    `saqarTveloSi mxolod aragvis simReraa sxvanairi;

    sevdismCqefi, neli, mimwuxri bibliuri tirili dakar-

    gul samSobloze... aragvze meored hkvdeboda saqarTvelo,

    roca igi kubos moacurebda da `mTebSi garboda bagratio-

    ni~... mere Sav jvarTan mesamed mohkles saqarTvelo da roca

    meoTxed moindomes misi sikvdili `Zma aRsdga Zmazed~.

    saqarTveloSi wleuls mravali samxedro asparezi aSiS-

    vlda `aragvis asparezi~ ki, yvelas azrialebda... axla arag-

    vze isev janyi ikrifeba, radganac wvimebis droa da es wvimebi

    sisxlisa iqneba...

    `terori dadis wiTeli CoxiT...~ (129).

    wiTel terorTan sabrZolvelad giorgi leoniZe mzadaa,

    `oRondac ki mdevarma ikivlos~.

    imave emociiTaa datvirTuli misi literaturuli Cana-

    xati `qarTli~, romelic TeTri leqsis stils ufro mogvago-

    nebs. `qameleoniT dakbenili SuadReebi~, `mzeSi nazeli udab-

    noebi~, `gveliviT awivlebuli tramalebi~, `SxamiT amwvari

    sivrce~ es leoniZiseuli qarTlia. igi Sedarebebis virtu-

    ozia. samSobloze Seyvarebuli poeti 26 maisis gamoZaxils

  • 49

    kidev ufro mZafrad gvawvdis:

    `daviwyebuli aragvis wylebi gidgamen taxtebs keTrovan

    CrdilTa siCumeSi; Sen gaxval warsul dReTa jiriTze da ar

    ici, vin waiRebs Sen silamazes. mkerdi Seni vrcelia cxel ru-

    SebSi da vin awivlebs Sen tuCebs... bedi Seni daakres qaris fa-

    fars da saracini ukivis Sen sarecels...

    iqneba Samqori da iqneba nuqardini...

    xalifas droSiT ainTeba Seni qoxebi SiSiT mziralni sa-

    fironiviT. Seni nazi qusli Casveldeba sisxlSi da Tvalwin

    gagitareben droSiT jvarcmul mouravs.

    mindvrebidan mova mTvrali suni da mruSi sunTqva Segiw-

    vavs saxes~(132).

    giorgi leoniZe sicocxlis, ganaxlebis motrfialea. mi-

    si yoveli fraza qarTul sinamdvileSi Rrma wvdomis survi-

    liTaa savse. bolomde inaCrunebs erovnuli siamayisa da

    Rirsebis SegrZnebas. rutinuli atmosferos Sezanzareba da

    mudmivi gamofxizleba aseTi Zala aqvs giorgi leoniZis Ti-

    Toeul frazasa da sityvas (28). misi mizani erovnuli meobis

    amaRleba, TavisuflebisTvis brZola da gaerTianebaa. sxva

    leqsebTan erTad `saqarTveloSi~ daibeWda `soneti qarTvel

    husarebs!~ igi umReris maT, vinc saqarTvelos damoukideb-

    loba unda moitanos(106).

    sainteresoa giorgi leoniZis literaturul-kritikuli

    werili qarTul modernizmsa da simbolistebze. werilSi

    `promeTe~ da `aisi~(112) misi mxridan mcdelobaa daasabuTos

    `cisferyanwelTa~ da simbolistTa adgilis mniSvneloba da

    nakli qarTul literaturaSi. statia wminda literaturuli

    kvlevaa, sadac leoniZes SeiZleba moedavo kidec, Tumca mis

    mier moyvanili argumentebi sainteresoa specialistebis-

    Tvis. Cemi Temis mTavari mizani ki aris simbolizmic 1917-

    1918 ww. Tavisuflebis ideasTan mimarTebaSi ganvixilo. axa-

    li qarTuli stili, romelic `cisferyanwelebma~ daamkvid-

  • 50

    res erTgvari protesti iyo arsebuli sinamdvilis winaaR-

    mdeg da manifesti ufro maRali literaturuli gemovnebis

    dasafuZneblad.

    mixeil javaxiSvili

    sainteresoa mixeil javaxiSvilis moRvaweoba gazeT

    `saqarTvelos~ furclebze, sadac igi ZiriTadad fsevdoni-

    mebiT werda. `ali~, m.ad-li, m adamaSvili, m. a., m.j. mixeil

    javaxiSvilis fsevdonimebia (69). gazeTSi qarTveli mwerali

    aqveynebda korespondenciebs saomari moqmedebebis Sesaxeb,

    msjelobda fineTsa da saberZneTSi mimdinare procesebze,

    germaniis politikasa da osmaleTis ganzraxvaze. `omis me-

    oTxe weli~, `Cveni damfuZnebeli krebisaTvis~, `axali feo-

    dalizmi~, `naadrevi sixaruli~, sul ocdaTxuTmetamde we-

    rili gamoaqveyna mixeil javaxiSvilma 1917-1918 wlebis `sa-

    qarTveloSi~.

    werilSi `Senic me da Cemic meo~ igi exmianeba `kavkazi

    slovos~ 24 martis nomers somxeTis sakiTxebze. werilSi xaz-

    gasmulia da naTlad Cans, Tu rogor araerTgvarovani damo-

    kidebulebaa amierkavkasiis qveynebSi, gansxvavebiT baltiis-

    pireTisa. `Tu somxeTi moiTxovs avtonomias xeli moumar-

    Tos, ratom uSlis xels igive xalxi meore ers qarTvel ers

    ganaxorcielos da daamkvidros Tavisi ufleba Tavis isto-

    riul teritoriaze? SevadaroT Zala am ori uflebisa. som-

    xebma ufleba dahkarges eqvsis saukunis win, xolo qarTve-

    lebma erTi saukunis win; somxebi TavianT istoriul qveya-

    naSi erT meoTxeds Seadgenen, qarTvelebi ki sam-meoTxeds;

    osmaleTma daipyra somxeTi maxvilis uflebiT, saqarTvelo

    pirobiT Seekra ruseTs da am pirobas exlac Zala aqvs~ (83).

    mixeil javaxiSvils ver gaugia, somxeTis survili saqar-

    Tvelos winaaRmdeg ratomaa mimarTuli. igi locavs somxebis

  • 51

    miswrafebas, oRond mouwodebs, rom saqarTvelos nu SeuS-

    lian xels.

    mwerlis yuradRebas iqcevs ruseTis politikuri gan-

    zraxvebic. javaxiSvili fiqrobs, rom ruseTi rTul diplo-

    matiur da strategiul qselSi gaeba. `pirvel xanebSi Tavi-

    suflebiT damTvralma ruseTma TviTonve daijera Tvisi me-

    sianoba. igi arwmunebda Tavis Tavsa da mTels qveyanas, rom

    mze msoflio simarTlisa ruseTSi amovida da Tavisufali

    ruseTi mianiWebs mTels kacobriobas im Tavisuflebas da im

    mudmiv mSvidobas, romelsac daRlil-daqanculi msoflio

    natrobs~ (69).

    marTalia, socialisturma da demokratiulma evropam

    gulwrfelad miuloca ruseTs ganTavisufleba, magram tax-

    tebis dangrevaze uari uTxra. ruseTSi ukve sxva viTarebaa,

    igi Tavis Tavis gadarCenas cdilobs. ruseTis daSlam ramde-

    nime saxelmwifos aRmoceneba gamoiwvia. mixeil javaxiSvili

    amitom wers: `saxelmwifosTvis da erisTvis ar arsebobs

    umaRlesi da udidesi kanoni, Tvinier Tvisi fizikur arsebo-

    bis dacvisa. advilad icavs da inaxavs Tavis Tavs is eri da is

    saxelmwifo, romelic bunebriv CarCoSia moqceuli. udidesi

    boroteba iqneba winaSe Cvenis erisa da misi momavlisa am bu-

    nebriv CarCos darRveva mxolod imitom, rom mis ama Tu im

    mcire kuTxeSi qarTveli umciresobas Seadgens. am mTlian

    CarCo-sazRvrebis Sesaqmnelad Cvens winaprebs zRva sisxli

    dauRvriaT da mravali Taoba misTvis SeuleviaT. da Tu exlan-

    del Taobas ar dahkargvia idumali alRo Tavis dacvisa da

    Segneba udidesi valdebulebisa winaSe momavalisa, igi neba-

    yoflobiT ver gadauxvevs aTasi wlobiT gakaful gzas~ (69).

    mixeil javaxiSvili gadamwyvet sityvas erovnul sabWos

    uTmobs. igi darwmunebulia, rom Tu eri erobs, Tu mas SerCe-

    nia sicocxlisa da ganviTarebis unari, igi Tavisas gaitans.

    avtori Zlier samoqalaqo sazogadoebaze akeTebs aqcentebs

  • 52

    da darwmunebulia, rom demokratiuli reJimebi Zlieri samo-

    qalaqo sazogadoebis gareSe ver miiRweva.

    `saqarTveloSi~ moRvaweobiT mwerali gansxvavebuli am-

    pluiT warmogvidgeba. igi saerTaSoriso politikis analizi-

    Taa dakavebuli da saqarTvelos mdgomareobas saerTaSori-

    so konteqstidan gamomdinare gvixsnis. mixeil javaxiSvils

    ainteresebs yvelaferi, rac evropaSi, ruseTsa Tu aziaSi

    xdeba. Tamamad SegviZlia vTqvaT, rom mixeil javaxiSvilma

    politikuri diskusiisa da msjelobis formebi daxvewa da am

    mxrivac saintereso gaxda es periodi CvenTvis.

    * * *

    `saqarTvelos~ erT-erTi TvalsaCino avtoria Salva ami-

    rejibi. igi iyo didi patrioti, poeti da erovnuli moRvawe.

    is 1924 wlis SeTqmulebaSi monawileboda, ris gamoc iZule-

    buli gaxda daetovebina samSoblo da emigraciaSi daesrule-

    bina sicocxle. Salva amirejibi ruseTSi dawyebul proce-

    sebs Tavidanve eWvis TvaliT uyurebda da varaudobda, rom

    rasac ruseTi kakasiaSi dagegmavs, `SeuZlia cud avantiuraSi

    CaiTrios kavkasiis rusi mosaxleoba~ (109). Salva amirejibi

    sixaruliT gamoexmaura saqarTvelos eklesiis avtokefali-

    is aRdgena, Tumca qarTul samRvdeloebaze Tavisi mosazreba

    hqonda. werilSi `avtokefalistebi~ vkiTxulobT: `yovel

    `Tavisuflebas~ is Tviseba aqvs, romlis gagonebaze Sileris

    rollers TaxTaxi mosdioda. ase xdeboda `yaCaRebis~ viwro

    wreSi da me veravin damarwmunebs, rom revoluciis dros da

    revolucioner demokratias sindisis Tavisufleba ar aT-

    rTolebdes~(86). amirejibi udides mniSvnelobas aniWebs ek-

    lesiis gaTavisuflebas da ambobs, rom gaTavisuflda qar-

    Tuli kultura, qarTuli arqiteqtura, qarTuli mxatvroba,

    xatebi, rogorc `umaRlesi nimuSni xelovnebisa da yoveli

  • 53

    wvrilmani nivTi, romelzedac istoriam xalxis Semoqmedeba

    aRbeWda~ (iqve).

    mwerali kiTxulobs, ra daemarTeboda miqelanjelos uk-

    vdav qmnilebebs, da vinCis, rafaels da mTel italiur rene-

    sanss, `romelmac Tavi eklesias Seafara es eklesia rom

    tyved waeyvana vinmes?!~ (iqve).

    Salva amirejibs miaCnia, rom Tu eklesia Tavisufalia,

    e.i. sulic gaTavisuflebulia. sulierad gaTavisuflebuli

    xalxi ki ufro did qveyanas Seqmnis. sulis Tavisufleba ki is

    citadelia, romelmac kargi perspeqtiva unda gansazRvros.

    Tumca amirejibic, tician tabiZesaviT, mudam sifxizlisken

    mouwodebs qarTvelebs, radgan icis, rom Tavisuflebas Za-

    lian bevri mteri hyavs saqarTveloSi da ara marto aq.

    `Cveni eklesia im lamazs hgavda, romelic yvela Tavisi

    samkaulebiT tyved iyo wayvanili.

    dRes es lamazi Tavisufalia!

    dRes es samkaulebi daxsnilia!

    da saWiroa sifxizle, rom Tavisuflebis mtrebma isev ar

    daatyvevon isini!~ (86).

    Salva amirejibs Tavisufali saqarTvelo Tavisufali

    adamianebis asparezad miaCnia. damoukidebel qveyanas mxo-