τΕΧΝΗ

* Ο Δρ Γιώργος Σιγάλας είναι Ζωγράφος, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και φίλιππος.

∑ˆÁÚ¿ÊÔÈ ∞ÏfiÁˆÓ∞ºπ∂ƒøª∞:

Γράφει ο Γιώργος Σιγάλας*

του κυρίως μελετώντας και αντιγράφοντας τους μεγάλους δασκάλουςστο μουσείο του Λούβρου.

Ταξίδεψε, μετά από ένα μακροχρόνιο προσωπικό του ερωτικό δρά-μα, στην Ιταλία, όπου επηρεάστηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο . Μελέ-τησε επίσης την αρχαία ελληνική γλυπτική. Στη σειρά έργων του μεθέμα «Οι ιπποδρομίες άγριων αλόγων χωρίς αναβάτη στη Ρώμη», ταοποία ήταν σκίτσα και ελαιογραφίες μικρών διαστάσεων (εικ. 2 και3), διακρίνονται επιδράσεις του Μιχαήλ Άγγελου στη στάση και στααναπτύγματα των όγκων των ανθρώπων, αλλά και οι επιδράσεις απότο αρχαίο ελληνικό κάλλος των ανάγλυφων της Πομπής των Πανα-θηναίων στη μορφή και στην κίνηση των αλόγων. Στο σχέδιο πουβρίσκεται στο Μουσείο Getty (εικ. 4), ο Ζερικώ μας μεταφέρει στιςιπποδρομίες μιας αρχαίας Ρώμης με γυμνούς εφήβους, ασέλωτα άλο-γα και ναό με κιονοστοιχία στο φόντο.

O ÌÂÁ¿ÏÔ˜ Ú·ÏÈÛÙ‹˜ Î·È ÚÔÚÔÌ·ÓÙÈÎfi˜ °¿ÏÏÔ˜ÂÈηÛÙÈÎfi˜ ∑ÂÚÈÎÒ Î·ÙfiÚıˆÛ ÛÙË Û‡ÓÙÔÌË ˙ˆ‹ÙÔ˘ Ó· Û˘Ó‰˘¿ÛÂÈ Ù· ‰˘Ô ÌÂÁ¿Ï· ¿ıË ÙÔ˘: ÙË˙ˆÁÚ·ÊÈ΋ Î·È Ù· ¿ÏÔÁ·. ∞¤‰ˆÛ ı¤Ì·Ù· Ì¿ÏÔÁ· Û ڈÙfiÙ˘· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ Ô˘ ÂËÚ¤·Û·ÓÙËÓ ÂͤÏÈÍË ÙˆÓ ÌÔÚÊÔÏ·ÛÙÈÎÒÓ ·Ó·˙ËÙ‹ÛˆÓ.

Ζερικώ ταυτίστηκε στην Ιστορία της Τέχνης και στο θεατή, μετο έργο του «Η σχεδία της Μέδουσας». Στο δραματικό αυτόέργο μεγάλων διαστάσεων (εικ. 1), περιγράφεται το πραγ-ματικό γεγονός της τραγωδίας των στρατιωτών ναυαγών του

πλοίου Μέδουσα στη Δυτική Αφρική. Γι’ αυτό το έργο, με τον έντο-νο ηρωικό χαρακτήρα, ο Ζερικώ ανέμενε έναν θρίαμβο, αλλά προςμεγάλη του απογοήτευση, η πρώτη του έκθεση δίχασε τις κριτικές.Η Ιστορία τελικά τον δικαίωσε και το έργο «Η σχεδία της Μέδουσας»είναι σήμερα αναρτημένο σε περίοπτη θέση στο Λούβρο.

Ο Ζερικώ από μικρή ηλικία μετακόμισε με την οικογένειά του στοΠαρίσι, όπου ενθουσιάστηκε με ο,τιδήποτε σχετιζόταν με άλογα, όπωςιπποδρομίες, ιππικούς αγώνες, σχολές ιππασίας, ακροβατικά με άλο-γα στο τσίρκο. Δεκαεπτά ετών επέλεξε να μαθητεύσει στον Carl Vernet,ο οποίος ήταν κατ’ εξοχήν ζωγράφος αλόγων. Ανέπτυξε το ταλέντο

O

TheodorGericault

(1791-1824)

Εικ. 1. «Η σχεδία της Μέδουσας», (1818-1819), ελαιογραφία σε καμβά, 491x716 cm, Λούβρο.

Ο Ζερικώ, όπως και ο δάσκαλός του Vernet, είχε παθιαστεί με τοθέμα των ιπποδρομιών της Ρώμης. Συμπεριλαμβάνονταν σε μια πολυή-μερη εκδήλωση στη διάρκεια του καρναβαλιού, κατά το δέκατο ένα-το αιώνα. Οι ιπποδρομίες διεξάγονταν χωρίς αναβάτες. Η αφετηρίαήταν στην Piazza del Popolo. Τα άλογα διέσχιζαν καλπάζοντας μόνατους τη Via del Corso σε μήκος 2,5 χιλιομέτρων και τερμάτιζαν στηνPiazza Venezia. Αυτά ήταν αραβικά, απόγονοι βόρειας Αφρικανικήςράτσας γνωστής ως Berberi (Barb). Τα άλογα κατά τη διάρκεια της

κούρσας εξαγριώνονταν από τις κραυγές και τις ιαχές του πλήθουςτων θεατών που συνωστίζονταν σε όλο το μήκος του δρόμου.

Ο Ζερικώ συμμετείχε και παρακολουθούσε τις ζωηρές σκηνές τωνθεατών, την κίνηση των αλόγων, άκουγε τους κρότους των οπλώνστο έδαφος, ένοιωθε τη δύναμη στην προσπάθεια των ιπποκόμωννα συγκρατήσουν και να ηρεμήσουν τα άλογα στον τερματισμό. Όλααυτά συνέβαιναν μέσα στην ευθυμία και την εκτόνωση του καρνα-βαλιού. Απέδωσε αυτές τις εμπειρίες του σε σχέδια, και κατόπιν σεελαιογραφίες με τις σκηνές της αφετηρίας (εικ. 2) και του τερματι-σμού (εικ. 3).

Στα έργα αυτά εκφράζεται ένα ιδιαίτερα ρομαντικό πάθος. Συμβο-λίζεται η πάλη του ανθρώπου με τη φύση. Ο άνθρωπος και το άλο-γο είναι και τα δύο όντα της ίδιας φύσης, είναι υπάρξεις παράλλη-λες, αλλά και πολύ διαφορετικές. Ο άνθρωπος προσπαθεί να δαμά-σει το άλογο και ο Ζερικώ σ’ αυτά τα έργα προσπαθεί να δαμάσειτα δικά του εσωτερικά πάθη, τις δικές του αχαλίνωτες ορμές και τις

απογοητεύσεις του, μέσα από τη δημιουργία σκηνών πάλης. Εδώ, αξίζει να λάβουμε υπόψη μας τις πραγματικές διαστάσεις και

το μέγεθος των ελαιογραφιών. Η «Σχεδία της Μέδουσας» είναι 5x7μέτρα περίπου. Τα έργα των εικόνων 3 και 4 είναι περίπου 60x40εκατοστά, έχουν δηλαδή μικρό μέγεθος. Αυτό δίνει στον καλλιτέχνητην ευκαιρία της σύντομης ολοκλήρωσης του έργου. Σ’ αυτά τα μικράέργα ο Ζερικώ έχει την ευκαιρία της εμφανούς χειρονομίας, της γρή-γορης πινελιάς και της φρεσκάδας του αυθόρμητου.

Στο πρωτότυπο έργο του «Οπίσθια αλόγων» (εικ.5, επόμενη σελί-δα), ο Ζερικώ ζωγραφίζει σε τρεις σειρές 23 άλογα παρουσιασμέ-να από το πίσω μέρος. Θαυμάζουμε τη χρωματική ποικιλία και τουςτρόπους κουρέματος ή δεσίματος της ουράς των αλόγων των αυτο-κρατορικών στάβλων στις Βερσαλλίες, οι οποίοι φιλοξενούσαν εξα-κόσια άλογα. Μόνο ένα άλογο, ως αντίθεση, είναι γυρισμένο απόμπροστά. Έργο εκπληκτικά μοντέρνο, αν αναλογιστεί κανείς ότιδημιουργήθηκε το 19ο αιώνα.

Εικ. 2. Σπουδή για το έργο «Ιπποδρομία των άγριων αλόγων», 1817, ελαιογραφίασε καμβά, 45x60 cm, Μουσείο Καλών Τεχνών, Λιλ.

Εικ. 4. «Ιπποδρομία αλόγων χωρίς αναβάτη στη Ρώμη», 1817, ελαιογραφία, 7,13x11,7in., Μουσείο Γκεττύ, Λος Άντζελες.

Εικ. 3. «Ιπποδρομία άγριων αλόγων στη Ρώμη», 1817, ελαιογραφία,45x60 cm, Λούβρο.

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·GGoommbbrriicchh EE..HH..,, «Το χρονικό της Τέχνης», Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής

Τραπέζης, Αθήνα, 1998.PPiicckkeerraall TT..,, «The horse», Merrell, London.

AAtthhaannaassssoogglloouu--KKaallllmmyyeerr NN..,, «Gericault», Phaidon, 2009.hhttttpp::////wwwwww..vviissuuaall--aarrttss--ccoorrkk..ccoomm//ffaammoouuss--aarrttiissttss//ggeerriiccaauulltt--tthheeooddoorree..hhttmm

hhttttpp::////wwwwww..bbooookkrraaggss..ccoomm//bbiiooggrraapphhyy//jjeeaann--lloouuiiss--aannddrree--tthheeooddoorree--ggeerriiccaauulltt//

ντια, όπως υποστηρίζουν πολλοί ιστο-ρικοί Τέχνης, αλλά γιατί θέλει να δεί-ξει μ’ αυτόν τον τρόπο την εντύπω-ση και την αίσθηση της ταχύτηταςτου καλπασμού. Άλλωστε το έργο τουθεωρήθηκε πρόδρομος των ιμπρεσιο-νιστικών έργων σαν άποψη, θέμα,χρώμα και πινελιά. Ο ζωγράφος απο-δίδει στο ακίνητο και επίπεδο έργο

του το φυσικό κόσμο, ο οποίος είναι πολυδιάστατος και σε συνεχήκίνηση. Τον αποδίδει λοιπόν ερμηνεύοντάς τον με τη δική του αλή-θεια επάνω στο ζωγραφικό επίπεδο χώρο. Αυτή η απόδοση είναι εξαντικειμένου «αυθαίρετη» ερμηνεία κι όχι άγνοια του πραγματικούκόσμου.

Όμως δε θα ολοκληρώσουμε με τονΖερικώ εάν δεν αναφερθούμε στο έργοτου «Οι Ιπποδρομίες στο Έπσομ»,(εικ.6). Στο μικρών διαστάσεων αυτό έργο,παραγγελία ενός Εγγλέζου, παρουσιάζο-νται τέσσερα άλογα σε καλπασμό με τουςτζόκευ να ανταγωνίζονται για τη νίκη καιτο στοίχημα. Έγκριτοι ιστορικοί της Τέχνης,όπως ο Gombrich στο περίφημο πόνη-μά του «Το χρονικό της Τέχνης», και άλλοι,το αναφέρουν σαν παράδειγμα για να αποδείξουν ότι οι ζωγράφοικαι το κοινό δεν είχαν παρατηρήσει ποτέ τις λεπτομέρειες της κίνη-σης του καλπασμού των αλόγων πριν από την απόδοσή τους φωτο-γραφικά, κάτι που συνέβη 50 χρόνια μετά από το έργο «Ιπποδρο-μίες στο Έπσομ». Συμπαραθέτουν συχνά στο συγκεκριμένο έργο τησειρά φωτογραφιών του Muybridge (εικ. 7), στις οποίες εμφανίζε-ται καρέ-καρέ η κίνηση του καλπασμού. Ο Gombrich μας πληροφο-

ρεί ότι ορισμένοι ζωγράφοι επη-ρεασμένοι από τις αποκαλύψειςτων φωτογραφιών του Muybridgeζωγράφισαν έργα με ρεαλιστική,φωτογραφική αναπαράστασητου καλπασμού, αλλά αυτά δενάρεσαν τελικά στους θεατές,καθώς αυτοί είχαν συνηθίσει νααναγνωρίζουν και να εκτιμούνμόνο στυλιζαρισμένους καλπα-σμούς στην τέχνη.

Όμως ο Ζερικώ, αποκλείεταινα μην ήξερε και να μην είχε παρατηρήσει την αλληλουχία της κίνη-σης των ποδιών των αλόγων στον καλπασμό. Ήδη ο δάσκαλός τουVernet, είχε σχεδιάσει ρεαλιστικούς καλπασμούς. Ο Ζερικώ ο ίδιοςήταν ιππέας, παθιασμένος με τα άλογα, καταπληκτικός σχεδιαστήςμε όλη τη γνώση της ανατομίας του αλόγου. Γιατί λοιπόν σχεδιάζειοριζόντια και τα τέσσερα πόδια των αλόγων; Όχι επειδή δεν ξέρειότι στον καλπασμό ποτέ τα τέσσερα πόδια δεν είναι εντελώς οριζό-

τΕΧΝΗ

Εικ. 6. «Οι ιπποδρομίες στο Έπσομ», 1821, ελαιογραφία σε καμβά, 92x122 cm,Λούβρο.

Εικ. 5. «Οπίσθια αλόγων»,1813, ελαιογραφία σε καμβά, 74x81 cm, Ιδιω-τική συλλογή.

Εικ. 7. Muybridge Ed., «Άλογο που καλπάζει ενκινήσει», 1872, φωτογραφική σειρά, MουσείοKingston-upon-Thames.