Tıbba Dışarıdan Bakmak: Sosyolog Gözüyle Hekim

Yrd. Doç. Dr. Temmuz Gönç-ŞavranSosyoloji

Anadolu Üniversitesi, Eskişehir

Sosyologlar tıbba ve hekimlere ilk baktıklarında ne gördüler?

Talcott Parsons, 1951:Tıp mesleği, kapitalizmin

rekabetçiliğini ve bencilliğini kırma işlevini üstlenen, özgeciliğe, evrenselliğe ve etiğe dayalı bir meslektir.

Tıbbın sosyolojik eleştirisinin başlaması

Ivan Illıch, 1975 Çıkara dayalı teşhis ve tedavilerle, bireylerin kendi

bedenleri, acıları ve ölümleri üzerindeki kontrollerinin ellerinden alınmasıyla tıp kurumunun kendisi sağlığa zarar verir hale gelmiştir.

1800 öncesi: Geleneksel, yatak yanı tıbbı1800-1970: Modern toplum, hastane tıbbı 1970 sonrası:

Hekimlik eyleminin standartlaştırılmış parçalara bölünmesi ve kalite bürokrasisi/prosedürleri tarafından yönetilmesi

Mesleki bilgi tekelinin internetle tehdidiHasta hakları, şikayet hatlarıEmek arzı üzerindeki kontrolün ve işgücü

piyasasındaki konumun zayıflaması, yabancı hekimler, esnek istihdam..

Sosyolojinin tıbba bakışı değişirken tıp nasıl değişti?

Biyomedikal modelin zayıflaması: “Alternatif”, “tamamlayıcı” tıp ? “Hıristiyanlık dışı inançlara sahip … cadılar, şamanlar, gurular ..”

“Bütünleştirilmiş”, “bütünleşik”, “bütüncül” tıp? “Bireysel sağlığa ve toplum sağlığına sağlıkla ilgili bütün alanlarına (fiziksel ve sosyal çevre, eğitim, tarım, mimari vs.) saygı duyan ve bunları içeren bir yaklaşım”

Postmodernizm! Neler oluyor?

1988 Edinburgh Tıp Eğitimi Deklarasyonu

“Toplum, Birey ve Tıp Müfredatı” “Toplum Müfredatı” “Gelecek Nesil Müfredatı “Yeni Yol Müfrefatı”

Multidisipliner dersler: antropoloji - tarih - sosyoloji

felsefe - iletişim - hukuk yönetim – siyaset …

İletişim-EtkileşimDiğer hekimler (uzman-pratisyen)Sağlıkla ilgili diğer profesyonel meslekler (hemşireler, ebeler, vs) Profesyonel meslek sahibi olmayan sağlık emekçileriSağlıkla ilgili olmayan meslekler Sosyal bilim disiplinleriHastalar

Meslek emperyalizminin sürdürülmesi, otoritenin, hakimiyetin, sınıf ve statü konumunun güvence altına

alınması

Duvar

Pozitivist perspektifin olumsuz sonuçları

Doğa bilimlerinin sosyal bilimler üzerindeki hakimiyetinin yeniden üretilmesi

Sosyal bilimlerin “yeterince” bilimsel sayılmaması

Metodolojik eleştirilerin değerlendirilmemesi

Hekim olmayanları duymama“Tıp fakültesinde okurken bize mahremiyetle ilgili bir şey anlatmadılar, hastanın bir birey olduğunu, onun mahremine girdiğimizi, ona saygı duymamız gerektiğini öğretmediler, ama sonra bunu bizden bekliyorlar. Öğrencilere vermediğiniz bir bilgiyi bilmelerini onlardan nasıl beklersiniz ki?”

Kavramların “sahiplenilmesi”“Bu tarz sağlıkla ilgili konuların Edebiyat Fakültesi araştırma alanı ile ne gibi bir ilgisi var anlayamadım. Sonuçlarının da bizzat bu Fakülteye (bizlere) duyurulması gerektiğini düşünüyorum! Böyle bir anket, ancak sağlık otoriteleri tarafından yapılırsa sonuca ulaşır. Bu anketi bizlerin yapıyor olması lazım!”

“Tıbbın tarihi yazılacaksa biz yazarız”

Eğitim görmek ya da ev işi yapmak istemeyen kadınların hospitalizasyonu (Smith-Rosenberg, 1984, Barrett ve Roberts,1978)

Kölelikten kaçmanın hastalık olarak etiketlenmesi (Cartwright, 1793-1863; White 2002)

Teşhis ve tedavi sürecinde cinsiyetçi, ırkçı ve ayrımcı uygulamalar (Pomare, 1988; Behar, 1983; Martin ve Richards, 1995...)

Tıbbın normal davranışı tanımlama hakkının toplumsal ve politik güce dönüştüğü (Conrad ve Schneider, 1980, Meyer, 1996)

Sağlık riski taşıdığı kanıtlanan teknolojilerin kâr amacıyla kullanıldığı, ilaç firmalarıyla ilişkilerin reçete yazma etkinliğini etkilediği (Annandale, 1998; Smith, 1988)

Sonuç yerine..

Tıp mesleğinde çalışma koşullarında yaşanan değişimler, toplumun diğer kesimleriyle etkileşime girmenin değil, neoliberal politikaların sonucudur.

Hekimlik mesleği meslekler hiyerarşisindeki yerini koruyacaktır.

Bütüncül bir bakış açısına sahip olmanın önündeki engel, tıbbın kendisinin ördüğü duvar.

Teşekkürler…