tÜrkĠye taġkÖmÜrÜ kurumu genel …...tablo 27. 2000-2013 yillari havza taġkÖmÜrÜ...

0

T.C.

TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU

GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU

MAYIS - 2014

i

İÇİNDEKİLER

ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................................................... i

TABLOLAR DĠZĠNĠ .............................................................................................................................. ii

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................................ iii

SĠMGELER ve KISALTMALAR .......................................................................................................... iv

1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI ....................................................................... 1

2. DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ........................................................................................................... 3

2.1. Genel ....................................................................................................................................... 3

2.2. Dünya TaĢkömürü Rezervleri.................................................................................................. 3

2.3. Dünya Kömür Üretimi ............................................................................................................. 6

2.4. Dünya TaĢkömürü Tüketimi .................................................................................................... 9

2.5. Dünya TaĢkömürü Ticareti .................................................................................................... 12

2.6. Dünya‟ da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ...................................................................... 15

2.7. Dünya‟ da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler ............................................. 16

2.8. TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar ........................................................................ 17

3. TÜRKĠYE‟DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ ................................................................................ 20

3.1. TaĢkömürü Rezervleri ........................................................................................................... 20

3.2. TaĢkömürü Üretimi ............................................................................................................... 22

3.3. Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi ........................................................................................... 24

3.4. Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ..................................................................... 26

3.5. TaĢkömürü Fiyatları .............................................................................................................. 29

4. TTK‟NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ ......................................................................................... 33

4.1. Üretim Yönünden .................................................................................................................. 33

4.2. Tüketimi KarĢılama Açısından .............................................................................................. 33

5. TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLAR ARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI .... 36

5.1. Üretim .................................................................................................................................... 36

5.2. Maliyetler .............................................................................................................................. 37

6. SONUÇ ......................................................................................................................................... 39

KAYNAK .............................................................................................................................................. 42

ii

TABLOLAR DİZİNİ

TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI ................................................................................. 2

TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ ................................. 2

TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME ÖMÜRLERĠ . 4

TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ............................................ 5

TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ................................................................................................... 6

TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ .......................................................................... 6

TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ ........................................................................................................ 7

TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ........................................... 8

TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ......................... 8

TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .......................................................... 9

TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI ................................. 9

TABLO 12 .ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ ............................................................................................................. 10

TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI ............................................................... 10

TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ ............................................................... 11

TABLO 15. 2007 YILINDA YAPILAN DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU ............................................... 12

TABLO 16. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ ........................................................ 12

TABLO 17. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ........................................................................ 13

TABLO 18. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI ..................... 14

TABLO 19. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT MĠKTARLARI 14

TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER ...................................................................................... 16

TABLO 21. HĠNDĠSTAN‟IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR ...................... 16

TABLO 22. ENDENOZYA VE MOĞALĠSTAN‟IN ĠHRACAT RAKAMLARI .................................................................. 17

TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI ...................................................................................... 19

TABLO 24. PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO EMĠSYONLARI ............................................................. 19

TABLO 25. TÜRKĠYE‟DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ .............................................................................................. 21

TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................................................... 22

TABLO 27. 2000-2013 YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ ................................................................................. 23

TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ .................................................... 24

TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU .................................................................................... 26

TABLO 30. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI .......................................................... 27

TABLO 31. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ ................................................................................. 27

TABLO 32. 2009 YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNĠ VE GÜÇ DAĞILIMI ............................................................................... 28

TABLO 33. EPDK‟DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU ......................................................................... 29

TABLO 34. 2013 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ FĠYATLARI . 30

TABLO 35. 2013 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR

FĠYATLARI ................................................................................................................................................................... 30

TABLO 36. AB VE JAPONYA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORT. FĠYATLARI ............................... 31

TABLO 37. AB VE JAPONYA TERMAL KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORTALAMA FĠYATLARI .............................. 31

TABLO 38. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN YILLIK ORTALAMA KÖMÜR FĠYATLAR .................. 31

TABLO 39. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI .............................................................. 32

TABLO 40. TÜRKĠYE‟NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI ................................................................................. 32

TABLO 41. GLOBAL PĠYASA FĠYAT TAHMĠNĠ ............................................................................................................... 33

TABLO 42. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ .................................. 33

TABLO 43. 2007-2013 YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR ........................................................................ 34

TABLO 44. KARDEMĠR VE ERDEMĠR‟E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ........................... 35

TABLO 45. 2009 YILI BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETICILERI ......................................................................................... 36

TABLO 46. 2008-2013 YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER .................................................................................................. 37

TABLO 47. DÜNYADA ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ HAVZALARI VE MALĠYETLER ..................................................... 38

iii

ŞEKİLLER DİZİNİ

ġEKĠL 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI ................................. 5

ġEKĠL 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI ......................... 11

ġEKĠL 3. 2010 DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ ......................................................... 13

ġEKĠL 4. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ..... 15

ġEKĠL 5. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ ................................................... 21

ġEKĠL 6. 1942-2013 YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ....................................................... 23

ġEKĠL 7. 2012 YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI .............................................. 25

ġEKĠL 8. 2012 YILINDA TÜRKĠYE‟NĠN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI

ÜLKELER ............................................................................................................................................................ 25

ġEKĠL 9. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ .......................................................................... 28

ġEKĠL 10. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI......................................................... 28

ġEKĠL 11. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ............................................................................... 34

iv

SİMGELER ve KISALTMALAR

TTK Türkiye TaĢkömürü Kurumu

BP British Petroleum

CIF Maliyet, Sigorta and Nakliye

ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

IEA Uluslararası Enerji Ajansı

TÜĠK Türkiye Ġstatistik Kurumu

BMĠDÇS BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi

R/P Rezerv/Üretim Oranı (yıl)

USD ABD Doları

1

DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ

1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI

Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluĢan az miktarda kükürt ve nitrojen içe-

ren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül

teĢkil eden inorganik bileĢikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plas-

tik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeĢitli gazlar elde edilebilmektedir.

KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon mik-

tarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve

termik özellikler yönünden kömürler çok çeĢitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kö-

mürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu

kılmıĢtır.

Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özellik-

lerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar

da geliĢtirmiĢlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandı-

rılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeĢitli ülkelerden üyelerin oluĢturduğu Uluslararası Kömür

Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıĢmalar, Uluslararası

Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıĢtır. Bu sınıf-

lamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaĢma ve kekleĢme

özellikleri temel alınarak sert (taĢkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler

olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıĢtır:

1- Sert Kömürler (TaĢkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700

kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer

ve koklaĢma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır.

2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg. (5700 kcal/kg)

altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt

sınıflara ayrılırlar

Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır.

IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminle-

rinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir.

TaĢkömürü:

- KoklaĢabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaĢma özelliğine sa-

hiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır.

- Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taĢ

kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düĢük kalitede

diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir.

1 IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. BeĢ yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖĠK Rapo-

ru‟ndan alınmıĢtır.

2

Kahverengi kömürler (Brown Coal):

- Yarı bitümlü kömür 17-24 MJ/kg (4.165-5.700 kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz

olan kömürdür.

- Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür.

Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1‟de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin

tanıtıcı özellikleri Tablo 2‟de verilmiĢtir.

Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması

A. TAġKÖMÜRÜ

(HARD COAL) B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS)

1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER (Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok

üretimine izin veren kalitede)

1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER (4.165-5.700 kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaĢma

özelliği göstermez)

2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER

a. Bitümlü Kömürler b. Antrasit

2. LĠNYĠT ( 4.165 kcal/kg‟ın altında ısıl değerde olup topaklaĢma özelliği

göstermez)

Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu’ndan alınmıştır)

Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri

KAHVERENGĠ KÖMÜRLER TAġKÖMÜRÜ

LĠNYĠT ALT BĠTÜMLÜ BĠTÜMLÜ ANTRASĠT

Kahverengi Siyah Koyu siyah Parlak siyah

Kırılgan, çabuk toz halinde

ufalanma

Oksidasyonla veya ku-

rutma sonucunda ince

parçalar ve toz halinde

ufalanma

Blok Ģeklinde kırılma Merceksi kırılma

Masif, odunsu veya

üniform kilsi doku Masif Bantlı ve kompakt Sert ve dayanıklı

Isıl Değer: 4610 kcal/kg‟ın

altında

Isıl Değer: 4610-6390

kcal/kg arasında

Isıl Değer: 5390-7700

kcal/kg arasında

Isıl Değer: 7.000

kcal/kg‟ın üstünde

Uçucu madde miktarı ve

nem içeriği yüksek

Uçucu madde ve nem

içerikleri bitümlü kömür-

lerden daha yüksek

Uçucu madde miktarı ve

nem içeriği düĢük

Uçucu madde miktarı

ve nem içeriği düĢük

DüĢük karbon içeriği

Sabit karbon içeriği bi-

tümlü kömürlerden dü-

Ģük

Sabit karbon içeriği yüksek Sabit karbon içeriği

yüksek

Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Rapo-

rundan alınmıştır)

3

2. DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ

2.1. Genel

Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.

Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kö-

mür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateĢlemekle kalmamıĢ, 20. Yüzyılda elektrik çağını

baĢlatmıĢtır. 1960‟lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini ko-

rumuĢ, 1960‟lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıĢ, ancak kömürün elektrik üreti-

mindeki önemi anlaĢılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıĢtır.

Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kay-

nakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu al-

ternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağ-

lamamaktadır.

Artan dünya nüfusu ve yaĢam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmakta-

dır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini

karĢılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve

uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır.

2.2. Dünya Taşkömürü Rezervleri

Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 860 milyar ton

olduğu ve bu rezerv toplamının 404 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taĢkömürü) re-

zervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3)

Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak he-

men hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100‟den fazla ülkeye yayılmıĢ ve 50‟den fazla ülke-

de üretiliyor olmasıdır (ġekil 1).

Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75‟i dört

ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 27,6 payla ABD sahiptir. Bunu %18,2 payla Rus-

ya, % 13,3 ile Çin, % 8,9 ile Avustralya ve % 7,0 payla Hindistan izlemektedir.

Tablo 3‟de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4‟te ekonomik olarak iĢletilebilir dünya

kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir.

4

Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2012)

Ülke/Bölge Bitümlü Subbitümlü

ve Linyit Toplam %

Ömür R/P

(yıl)

ABD 108.501 128.794 237.295 27,6 257

Kanada 3.474 3.108 6.582 0,8 98

Meksika 860 351 1.211 0,1 88

Toplam Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 28,5 244

Brezilya - 4.559 4.559 0,5 *

Kolombiya 6.366 380 6.746 0,8 76

Venezüella 479 - 479 0,1 292

Diğer Güney ve Orta Amerika 45 679 724 0,1 *

Toplam Güney &Orta Amerika 6.890 5.618 12.508 1,5 129

Bulgaristan 2 2.364 2.366 0,3 72

Çek Cumhuriyeti 192 908 1.100 0,1 20

Almanya 99 40.600 40.699 4,7 207

Yunanistan - - 3.020 3.020 0,4 50

Macaristan 13 1.647 1.660 0,2 179

Kazakistan 21.500 12.100 33.600 3,9 289

Polonya 4.338 1.371 5.709 0,7 40

Romanya 10 281 291 ♦ 9

Rusya Federasyonu 49.088 107.922 157.010 18,2 443

Ġspanya 200 330 530 0,1 85

Türkiye 529 1.814 2.343 0,3 33

Ukrayna 15.351 18.522 33.873 3,9 384

Ġngiltere 228 - 228 ♦ 14

Diğer Avrupa & Avrasya 1.440 20.735 22.175 2,6 234

Total Avrupa & Avrasya 92.990 211.614 304.604 35,4 238

Güney Afrika Cum. 30.156 - 30.156 3,5 116

Zimbabwe 502 - 502 0,1 196

Diğer Afrika 860 174 1.034 0,1 *

Ortadoğu 1.203 - 1.203 0,1 *

Toplam Ortadoğu ve Afrika 32.721 174 32.895 3,8 124

Avustralya 37.100 39.300 76.400 8,9 177

Çin 62.200 52.300 114.500 13,3 31

Hindistan 56.100 4.500 60.600 7,0 100

Endonezya 1.520 4.009 5.529 0,6 14

Japonya 340 10 350 ♦ 265

Yeni Zelanda 33 538 571 0,1 115

Kuzey Kore 300 300 600 0,1 19

Pakistan - 2.070 2.070 0,2 *

Güney Kore - 126 126 ♦ 60

Tayland - 1239 1.239 0,1 68

Vietnam 150 - 150 ♦ 4

Orta Asya Pasifik 1.583 2.125 3.708 0,4 88

Toplam Asya Pasifik 159.326 106.517 265.843 30,9 51

Dünya 404.762 456.176 860.938 100,00 109

of which: OECD 155.926 222.603 378.529 44 186

Non-OECD 248.836 233.573 482.409 56 83

Avrupa Birliği 5.101 51.047 56.148 6,5 97

Eski Sovyetler Birliği 86.725 141.309 228.034 26,5 390

Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2013

*500 yıldan fazla , ♦%0,05‟ten küçük

Milyon Ton

5

Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton)

TaĢkömürü Linyit Toplam Yüzde

(%)

Ömür

(Yıl)

Kuzey Amerika 112.835 132.253 245.088 28,5 244

Orta ve Güney Amerika 6.890 5.618 12.508 1,5 129

Avrupa-Avrasya 92.990 211.614 304.604 35,4 238

Ortadoğu-Afrika 32.721 174 32.895 3,8 124

Asya-Pasifik 159.326 106.517 265.843 30,9 51

Dünya 404.762 456.176 860.938 100 109

ġekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler Ġtibari Ġle Dağılımı

Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde

önemli paya sahip olan Endonezya‟nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 14 yıllık bir

ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vi-

etnam için bu süre 4 yıldır.

Dünya kömür rezervlerinin %30,9‟u Asya-Pasifik‟te, %28,5‟i Kuzey Amerika‟da, %3,8‟i

Afrika‟da, %18,2‟si Rusya‟da bulunmaktadır. Dünya petrol rezervlerinin %54,4‟ü Ortado-

ğu‟da, %17,3‟ü Orta-Güney Amerika‟da, %9,5‟i Afrika‟da bulunmaktadır.

Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir.

Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 109 yıllık bir sürede


6

tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karĢılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tü-

kenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 45 ve 60 yıl süreceği tahmin edil-

mektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5‟te verilmiĢtir.

Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl)

Bölge Petrol Doğal Gaz Kömür

Kuzey Amerika 38,7 12,0 231,0

Orta ve Güney Amerika 93,9 45,9 148,0

Avrupa&Asya 21,7 60,5 257,0

Ortadoğu 81,9 -- 127,0

Afrika 35,8 70,5

Asya&Pasifik 14,8 32,8 57,0

TOPLAM DÜNYA 46,2 58,6 118,0

Avrupa 8,8 14,0 44,0

OECD 13,5 14,7 56,0

Eski Sovyet Ülkeleri 25,6 77,2 474,0

2.3. Dünya Kömür Üretimi

Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taĢkömürü üretiminin yıllar

itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma

olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taĢkömürü üretimi %94 artıĢla 2012

yılında 6,9 milyar ton olmuĢtur. Tablo 6„da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre

değiĢimi verilmiĢtir.

Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre DeğiĢimi (Bin Ton)

TaĢkömürü Linyit

KoklaĢabilir Termal Toplam

1990 539.360 2.898.349 3.497.198 1.181.373

2000 480.327 3.127.707 3.608.034 906.809

2007 787.519 4.653.979 5.441.498 953.628

2008 793.776 5.000.191 5.793.967 964.797

2009 793.794 5.195.743 5.989.537 913.280

2010 861.000 5.437.300 6.298.300 861.000

2011 911.000 5.726.600 6.637.600 911.000

2012* 983.800 5.942.400 6.926.200 904.600

*2012 Tahmini Değerler alınmıştır.

Kaynak: Coal Information, 2013


7

Ülkeler bazında incelendiğinde 2012 yılında Çin 3,54 milyar ton üretimiyle dünya taĢkömürü

üretiminin %51,2‟sini tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Diğer önemli taĢkömürü üreticilerinden;

ABD %12,4‟ünü, Hindistan %8‟ini, Avustralya %5,1‟ini, Endonezya %6,3‟ünü, Güney Afri-

ka Cumhuriyeti %3,7‟sini, Rusya %4‟ünü gerçekleĢtirmiĢtir. Bu 7 ülke Dünya taĢkömürü

üretiminin %90,7‟sini gerçekleĢtirmektedir. Tablo 7„de önemli taĢkömürü üreticisi ülkelerin

yıllara göre taĢkömürü üretimleri koklaĢabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiĢtir.

Tablo 7. Ülkelerin TaĢkömürü üretimleri (Milyon ton)

2010 2011 2012*

Ülkeler KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam KoklaĢabilir Termal Toplam

Avustralya 162,9 189,4 352,3 146,7 184,5 331,2 146,9 200,3 347,2

A.B.D 68,6 856,5 925,1 81,7 850,7 932,4 81,3 782,0 863,3

Hindistan 41,4 491,3 532,7 44,3 495,6 539,9 47,2 504,3 551,5

G.Afr. Cum. - 252,7 252,7 - 251,1 251,1 - 258,5 258,5

Endonezya - 322,8 322,8 - 357,5 357,5 - 440,0 440,0

Çin 459,5 2.680,7 3.140,2 509,5 2.909,3 3.418,8 510,4 3.038,6 3.549,0

Rusya 66,9 178.7 245,6 65,4 179,9 245,3 74,6 201.5 276,1

Diğer 112,3 465,2 577,5 122,4 498,0 620,4 860,4 517,2 640,6

Dünya 911,6 5.437,3 6.348,9 970,0 5.726,6 6.696,6 983,8 5.942,4 6.926,2

Demir- Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaĢabilir özellikteki taĢkömürü üretimi 2012

yılında 983,8 milyon tondur. Bunun 510,4 milyon tonunu %51,8 ile Çin tek baĢına gerçekleĢ-

tirmiĢtir. Avustralya %14,9 Rusya %7,6 ABD %8,2 Hindistan %4,8 payları ile dünya kokla-

Ģabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaĢabilir üretimin 87,3‟ini

üretmektedir. Genel taĢkömürü üretimindeki payı düĢük olmasına rağmen Kanada da önemli

bir koklaĢabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaĢabilir üretimini gerçekleĢtiren ülkeler ve yıl-

lara göre üretim miktarındaki değiĢimler Tablo 8„ de verilmiĢtir.



8

Tablo 8. KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)

Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma

amaçlı olarak kullanılan termal taĢkömüründe de Çin 3.038,6 milyon ton üretimiyle 2012 yı-

lında dünya üretiminin % 51,1‟ini gerçekleĢtirmiĢtir. Çin‟i %13,1 payla ABD, %8,5 ile Hin-

distan, %4,3 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %7,4 ile Endonezya, %3,4 ile Avustralya ve

%3,4 payla Rusya izlemiĢtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,2‟sini üretmiĢtir. Termal

kömürde önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9„da verilmiĢtir.

Tablo 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)

Ülkeler 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012*

Avustralya 64,6 103,7 142,6 140,1 130,6 162,9 146,7 146,9

Kanada 27,6 28,1 28,1 28,3 22,9 28,2 29,5 31,1

Çek Cumhuriyeti 14,8 8,1 7,6 7,5 5,9 6 5,2 5,0

Almanya 44,5 18,8 13,7 10,5 9,0 7,1 7,3 6,3

Polonya 28,7 17,2 13,6 12,0 8,5 11,7 11,4 11,7

A.B.D 93,2 54,2 47,3 57,3 46,5 68,6 81,7 81,3

Hindistan 36,0 22,0 25,5 25,3 32,1 41,4 44,3 47,2

Endonezya 2,0 2,5 2,9 2,9 2,9 2,2 2,8 2,8

Çin 85,6 123,7 379,1 384,9 412,3 459,5 509,5 510,4

Kazakistan 29,9 10,6 12,4 14,0 12,7 11,9 12,4 12,9

Rusya 85,4 51,0 57,4 54,4 55,9 66,9 65,4 74,6

Ukrayna 62,2 27,8 21,5 19,7 18,2 17,7 19,8 17,8

Diğer 25,2 10,3 9,0 45,7 15,0 27,7 33,9 35,8

Dünya 539,3 480,3 787,5 793,7 793,7 911,8 969,9 983,8

Ülkeler 1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012*

Avustralya 93,9 135,6 185,2 204,6 189,4 184,5 200,3

Polonya 118,9 86,1 72,3 69,4 65,1 65,0 68,1

A.B.D 760,3 839,6 949,8 872,1 856,5 850,7 782,0

G.Afr.

Cum. 165,4 220,9 250,6 245,6 252,7 251,1 258,5

Kolombiya 20,6 37,6 72,9 72,3 70,5 81,8 85,5

Hindistan 175,0 289,3 463,2 493,9 491,3 495,6 504,3

Endonezya 6,5 58,6 205,6 233,8 322,8 357,5 440,0

Kuzey Kore 33,1 22,5 25,0 28,5 32,0 39,1 39,2

Vietnam 4,6 11,6 38,8 42,1 44,8 44,5 42,1

Çin 965,0 1.107,3 2.349,4 2.559,0 2.680,7 2.909,3 3.038,6

Kazakistan 98,0 64,1 92,1 83,4 91,7 95,7 107,6

Rusya 152,0 101,5 168,0 172,6 178,7 179,9 201,5

Ukrayna 81,2 33,7 39,6 36,5 40,0 49,9 53,9

Diğer 317,1 118,6 87,0 81,1 121,1 122,0 120,8

Dünya 2.898,3 3.127,7 5.000,1 5.195,7 5.437,3 5.726,6 5.942,4





9

Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 185,4 milyon tonluk üreti-

miyle 1. sırayı almıĢtır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2012 yılında

66,0 milyon ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir. Tablo 10„da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit

üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiĢtir.

Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)

2.4. Dünya Taşkömürü Tüketimi

TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve

2010 yılında 6,29 milyar ton olan dünya toplam taĢkömürü tüketiminin 2012 yılında 6,79

milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir.

Tablo 11 TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton)

2010 2011 2012*

Buhar Kokla-

Ģabilir Toplam Buhar

Kokla-

Ģabilir Toplam Buhar

Kokla-

Ģabilir Toplam

Çin 2.698,6 502,0 3.200,6 2.960,1 541,1 3.501,2 3.086,5 579,4 3.665,9

ABD 862,2 19,2 881,5 826,1 19,4 845,5 730,7 19,0 749,7

Hindistan 565,0 74,3 639,3 588,4 79,8 668,2 625,9 83,8 709,7

Japonya 127,7 57,7 185,4 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8

Kore 92,8 27,2 120,0 98,3 32,6 130,9 95,7 31,6 127,3

Rusya 97,8 49,7 147,5 93,6 53,7 147,3 116,9 56,3 173,2

Polonya 72,5 12,3 84,8 71,6 11,9 83,5 64,1 11,6 75,7

Kazakistan 61,1 11,6 72,7 65,6 12,1 77,7 76,3 12,6 88,9

Almanya 43,4 15,1 58,5 41,5 16,5 58,0 40,9 15,3 56,2

Kanada 34,3 3,7 38,0 27,6 5,6 33,2 - 4,7 4,7

Türkiye 38,1 7,5 45,6 40,2 8,0 48,2 41,2 8,7 49,9

Diğer 717,7 100,4 818,1 743,4 101,7 845,1 803,8 101,0 904,8

Dünya 5.411,3 880,7 6.292,0 5.676,7 936,2 6.612,9 5.813,6 976,2 6.789,8

1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012*

Avustralya 45,9 67,2 65,6 72,4 64,0 72,1 71,0 73,5

Çek Cum. 78,9 50,3 49,7 47,5 45,4 43,8 46,6 43,5

Almanya 357,4 167,6 180,4 175,3 169,8 169,4 176,5 185,4

Yunanistan 51,8 63,8 66,3 65,7 64,7 56,5 58,7 61,8

Polonya 67,5 59,4 57,5 59,6 57,1 56,5 68,8 64,3

Türkiye 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 69,7 72,6 66,0

ABD 79,9 77,6 71,2 68,6 65,7 71,0 73,6 71,6

Rusya 134,3 87,7 71,1 82,5 68,1 76,1 76,4 77,9

Diğer 285,2 255,1 320,3 324,3 312,5 245,9 272,8 26,0

Dünya 1.181,3 906,8 953,6 964,7 913,2 861,0 911,0 904,0





10

2012 Dünya koklaĢabilir taĢkömürü tüketiminin % 0,89‟u ülkemizde gerçekleĢmektedir. Çin

579,4 milyon ton koklaĢabilir kömür tüketimiyle (%59) en önemli tüketici pozisyonundadır.

Hindistan (%8,5), Japonya (%5,3) ve Rusya (%5,7) payları ile önemli koklaĢabilir kömür tü-

keticisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam et-

mektedir (Tablo 11) .

Dünya termal kömür tüketiminin %76‟sını Çin, ABD ve Hindistan gerçekleĢtirmiĢtir. Avust-

ralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin geliĢmekte olan

ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11).

Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken

2000 yılındaki tüketimi %18,35‟ e düĢmüĢ ancak 2012 yılında %2‟ lik artıĢla bu oran %20,41

olmuĢtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketici-

sidir. Tablo 12‟de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiĢtir.

Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton)

Ülkeler 1990 2000 2009 2010 2011 2012*

Avustralya 45,9 67,2 72,0 72,1 71,0 73,5

Kanada 30,2 40,4 39,0 10,1 9,6 9,4

Çek Cum. 71,7 50,3 44,5 43,7 44,1 42,6

Almanya 364,0 169,9 169,8 169,5 176,7 185,2

Yunanistan 52,0 64,5 64,4 57,7 60,0 63,7

Polonya 67,3 59,4 57,0 56,6 62,7 64,1

Türkiye 46,1 64,4 75,6 69,2 73,9 66,0

ABD 79,0 74,2 64,5 68,3 74,8 72,2

Hindistan 14,9 24,8 34,6 37,7 41,9 43,5

Endonezya 4,4 13,7 30,6 - - -

Romanya 36,8 29,3 31,5 30,8 37,1 33,7

Sırbistan 45,8 37,1 38,3 37,5 42,1 38,6

Rusya 134,0 88,2 67,7 76,3 77,6 77,8

Diğer 205,9 141,5 132,1 125,6 142,3 136,8

Dünya 1.198,7 925,6 909,2 855,1 913,8 907,1

1990 yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıĢ olduğu

linyit tüketiminde ise az da olsa bir düĢüĢ yaĢandığı görülmektedir. Tablo 13‟da 1990-2012

yılları dünya kömür tüketimi verilmiĢtir.

Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Milyon ton)

1990 2000 2008 2009 2010 2011 2012*

TaĢkömürü(KoklaĢabilir) 555,2 475,2 741,7 761,3 880,7 936,2 976,2

TaĢkömürü(Buhar) 2.916,1 3.235,2 4.919,4 5.162,9 5.411,3 5.676,7 5.813,6

Toplam 3.471,3 3.710,4 5.661,1 5.924,2 6.292,0 6.612,9 6.789,8

Linyit 1.198,7 925,6 963,9 909,2 855,1 913,8 907,1





11

Tablo 14. Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (Kömür EĢdeğeri Milyon Ton)

1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012**

Avrupa 489,2 370,7 390,1 356,2 309,6 395,4 404,5 411,5

Kuzey Amerika 755,8 914,6 967,9 963,6 864,0 718,2 683,9 649,5

Pasifik(OECD)* 211,0 282,3 352,5 360,9 345,6 339,6 336,8 343,2

Çin 1.050,8 1.214,7 2.454,3 2.683,1 3.085,5 2.430,1 2.665,5 2.798,8

Hindistan 211,5 338,7 500,0 545,3 591,7 442,2 463,7 492,9

G. Afr. Cum. 124,9 157,1 183,5 182,0 180,5 144,2 140,7 140,2

Rusya 240,0 142,2 142,0 148,7 135,9 165,8 167,5 189,5

Diğer 387,9 289,8 411,4 420,9 411,0 505,8 533,8 504,0

Dünya 3.471,3 3.710,4 5.402,2 5.661,1 5.924,2 5.141,3 5.396,4 5.529,6 *Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda

Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan‟ın yer aldığı Pasi-

fik bölgesinde termal kömür talep artıĢının olduğu görülmektedir. ġekil 2‟de zamana ve böl-

gelere göre termal kömür tüketimi verilmiĢtir.

ġekil 2. Dünya TaĢkömürü Tüketiminin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

2010 2011 2012

Mil

yo

n t

on

Yıllar

Avrupa

Kuzey Amerika

Pasifik(OECD)*

Çin

Hindistan

G. Afr. Cum.

Rusya

Diğer

Dünya


**2012 Tahmini Değerler alınmıştır.

12

Tablo 15. 2007 Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu)

OECD Non-OECD Total

1980 38,45 31,55 70,00

1995 40,86 47,02 87,89

2007 47,92 84,59 132,51

2010 43,07 87,19 130,26

2015 44,49 94,59 139,07

2020 44,84 107,56 152,40

2025 45,41 122,35 167,76

2030 46,41 139,24 185,65

2035 48,32 157,93 206,26 Kaynak: IEA

2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD

ülkelerinde artıĢ göstermeyeceği, bununla birlikte geliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerin

taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre %58‟lik bir artıĢ olması öngörülmekte-

dir. Son yapılan projeksiyonlarda da OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları

seviyesinde devam edeceği, Çin ve Hindistan‟ın ise 2035 yılına kadar taleplerinin artarak de-

vam edeceği tahmin edilmektedir.

2.5. Dünya Taşkömürü Ticareti

Birçok ülkede taĢkömürü yerel pazarların ihtiyacını karĢılamak amacıyla üretilmektedir. Top-

lam dünya taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %18,11‟i ( 2012 yılında 1.255 milyon ton) uluslara-

rası piyasada ticarete konu olmuĢtur. 2012 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürü-

nün 967 milyon tonu buhar kömürü 288 milyon tonu ise koklaĢabilir kömürdür.

TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömü-

rü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaĢabilir kömür). 2008 ve 2012 yıllarında oluĢan ulusla-

rarası taĢkömürü ticareti miktarları Tablo 16‟da verilmiĢtir.

Tablo 16. Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton)

Buhar KoklaĢabilir Toplam

1996 318 195 513

2000 421 186 608

2008 676 262 938

2009 716 232 940

2010 788 283 1.069

2011 861 276 1.134

2012 967 288 1.255

Kaynak: IEA

13

Son 10 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti % 100‟ lere kadar artıĢ göstermiĢtir. Ulusla-

rarası taĢkömürü ticaretinde son 10 yıl içerisinde denizyolu taĢımacılığı, buhar kömüründe

355 milyon tondan 887 milyon tona, koklaĢabilir kömürde 167,7 milyon tondan 249,7 milyon

tona çıkmıĢtır. 2000 yılında ticarete konu olan taĢkömürü taĢımacılığında denizyolu payı %86

iken 2012 yılında %91‟e ulaĢmıĢtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düĢüklüğünden dolayı

uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taĢkömürü ticaretinin geliĢimi Tablo

17‟de verilmiĢtir. ġekil 3„de ise harita üzerinde taĢkömürü ticaretindeki sirkülasyon gösteril-

miĢtir.

Tablo 17. Deniz yolu ile taĢkömürü ticaretinin GeliĢimi

Buhar Kömürü KoklaĢabilir Toplam TaĢkömürü

Deniz Toplam Deniz Toplam Deniz Toplam

1990 183,0 308,3 153,8 199,1 336,8 507,4

2000 355,6 424,1 167,7 183,3 523,3 607,4

2007 602,8 681,5 225,6 246,8 828,4 928,3

2008 613,1 704,2 211,6 234,2 824,7 938,4

2009 670,4 749,4 190,4 210,2 860,8 959,6

2010 699,3 784,6 247,1 281,2 946,4 1.065,8

2011 774,5 853,5 243,0 281,2 1.017,5 1.134,7

2012 887,3 967,4 249,7 288,1 1.137,0 1.255,3

ġekil 3. 2010 Dünya Denizyoluyla TaĢkömürü Ticareti


Deniz Ticareti: 1.137 Milyar Ton

Milyon Ton

14

Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2010, 2011 ve

2012 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 18‟de verilmiĢtir. Tablo

19‟da ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat

miktarları verilmiĢtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avust-

ralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıĢları kaydeden

Endenozya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma

özelliğini sürdürmektedir. 2012 yılında yapılan 291,3 milyon ton metalürjik kömür ihracatının

142,4 milyon tonunu tek baĢına gerçekleĢtirerek % 49 paya sahip olmuĢtur. Metalürjik kömür

için diğer önemi artan ülke ise 2010 yılında 15,1 milyon ton, 2011 yılında 21 milyon ton ve

2012 yılında 19,1 milyon ton metalürjik kömür ihracatı rakamlarına ulaĢan Moğalistan‟dır.

Çin tarafından yatırım yapılan ülkede Çin‟ in artan koklaĢabilir kömür ihtiyacını karĢılamada

önemli bir yer tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür piyasasında denge

sağlamaktadır. Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endenozya buhar kömüründe

sağlamaktadır. Her iki ülkenin de ortak özelliği ürettikleri kömürün tükettikleri kömüre oranı-

nın çok yüksek olmasıdır.

Tablo 18. Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton)

2010 2011 2012

Buhar

Kömürü KoklaĢabilir Toplam

Buhar


Buhar


Avustralya 135,4 157,3 292,7 144,1 140,5 284,6 159,2 142,4 301,6

ABD 23,0 50,9 73,9 34,1 63,1 97,2 50,6 63,4 114,0

Endonezya 265,0 2,2 267,2 297,8 2,8 300,6 379,8 2,8 382,6

Kanada - 27,5 27,5 - 27,7 27,7 - 30,7 30,7

Rusya Fed. 114,2 18,0 132,2 109,6 14,2 123,8 115,9 18,3 134,2

Moğolistan - 15,1 15,1 - 21 21,0 - 19,1 19,1

Çin 20,2 1,1 21,3 18,1 3,6 21,7 8,8 1,7 10,5

G:Afrika C. 66,4 - 66,4 68,4 - 68,4 73,6 - 73,6

Kazakistan 29,1 - 29,1 29,8 - 29,8 31,3 - 31,3

Kolombiya 66,9 - 66,9 77,9 - 77,9 81,7 - 81,7

Diğer 69,0 9,8 78,8 10,2 88,0 98,2 63,0 13,0 76,0

Toplam Dünya 789,2 281,9 1.071,1 857,6 283,1 1.140,7 964,0 291,3 1.255,3

Kömür ithal eden ülkeler arasında Japonya 183,8 milyon tonla ilk sıralarda yer almaktadır.

Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %18,3‟ünü Japonya tek baĢına ithal et-

mektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaĢabilir kömürün 2010 yılında %2‟sini, 2011 yılında

%2,6‟sını ve 2012 yılında %2,7‟sını ithal ederek önemli metalürjik kömür ithalatçısı ülkeler

içinde yerini almıĢtır.

Tablo 19. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür Ġthalat Miktarları (Milyon ton)

2010 2011 2012

Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir Toplam

Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir Toplam

Buhar

Kömürü

KoklaĢa-

bilir Toplam

Japonya 127,7 57,7 185,4 120,3 53,8 174,1 131,6 52,2 183,8

Kore 90,4 28,2 118,6 96,9 32,2 129,1 94,3 31,3 125,6

Çin. H.Cum. 116,0 47,1 163,1 137,3 44,7 182,0 218,1 70,6 288,7

Hindistan 81,3 34,4 115,7 98,2 33,9 132,1 123,0 36,6 159,6

Ġngiltere 19,9 6,6 26,5 26,6 5,9 32,5 40,0 4,8 44,8

Almanya 37,9 7,8 45,7 39,1 8,8 47,9 35,9 9,3 45,2

Türkiye 16,2 5,1 21,3 16,9 6,8 23,7 21,1 7,6 28,7

Diğer 316,7 71,5 388,2 332,0 75,6 407,6 325,3 71,5 396,8

Toplam Dünya 806,1 258,4 1.064,5 867,3 261,7 1.129,0 989,3 283,9 1.276,0



15

2010 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Japonya, 127,7 milyon ton buhar, 57,7 milyon ton

koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 185,4 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer almak-

tadır. Japonya tarafından 2011 yılında ise 120,3 milyon ton termal 53,8 milyon ton metalürjik

olmak üzere 174,1 milyon ton taĢkömürü ithalatı gerçekleĢtirilmiĢtir. 2012 yılında ise 131,6

milyon tonu buhar kömürü, 52,2 milyon tonu koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 183,8

milyon ton taĢkömürü ithal etmiĢtir. Japonya‟nın gerek kömüre dayalı elektrik üretimi ve ge-

rekse demir-çelik sanayi tamamen ithal taĢkömürüne bağımlıdır.

2.6. Dünya’ da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı

Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %13‟ü hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanıl-

maktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliĢmelere rağmen, dünya

çelik üretiminin %70‟i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir

kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün yaklaĢık %90‟ı

ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaĢabilir kömür tüketiminin

1/3‟ü ithal kömürdür.

Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri

de önemli bir yer edinmiĢtir. 1979 yılında yaĢanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlar-

da fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baĢlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yön-

temi ile 1,4 ton koklaĢabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir.

PCI kömürlerde koklaĢma özelliği aranmamakta, düĢük impürite içeriğine sahip olması is-

tenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düĢük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep,

demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düĢürme istekleri doğrultusunda artmaktadır.

Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı ola-

rak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-4‟te verilmiĢtir.

Elektrik üretiminin yaklaĢık %92‟sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney

Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baĢı çekmektedirler.

ġekil 4. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları

Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1980 yılında elektrik üretiminde %36

olan kömür kullanım payı, 2006 yılında %74 olarak gerçekleĢmiĢtir. Çelik endüstrisindeki

kömür kullanımı miktar olarak artmasına rağmen yüzdesel olarak gerilemiĢtir. Isınma amaçlı

kullanılan kömür miktarı ise miktar ve yüzdesel olarak düĢmüĢtür. Tablo 20‟de ise taĢkömü-

rünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değiĢmeler verilmiĢtir.

3821

2

6453 59

2

274

93

54

5878 71 70 66

7

53 4821

35

0102030405060708090

100

TaĢkömürü

Linyit

16

Tablo 20. TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler

1980 2006

Milyar Ton % Milyar Ton %

Elektrik Üretimi 1.0 36 4.0 74

Çelik Endüstrisi 0.6 21 0.7 13

Isınma 1.2 43 0.7 13

Toplam 2.8 100 5.4 100 Kaynak: World Coal-Hard Coal 2007

2.7. Dünya’ da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler

2008‟ in son çeyreğinde baĢlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008‟e göre %50 dolayın-

da gerileyen taĢkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliĢ trendine girmiĢtir.

Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi geliĢmek-

te olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaĢabilir

kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir.

Dünya koklaĢabilir kömür madenciliği için en önemli geliĢmelerden biri de Dünya‟nın en

büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin‟in komĢusu Moğalistan‟ın koklaĢabilir kömür ithalatı-

na yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğalistan yaklaĢık 6 milyar

ton koklaĢabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir keĢif

ise Mozambik‟tir. Özellikle Japonya ve Hindistan‟ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin ve Ja-

ponya‟nın Avustralya‟daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür Ģirketlerinden pay alma

rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya‟nın ihracatına olumlu yan-

sıması beklenmektedir. Tablo 21‟de Hindistan tarafından değiĢik ülkelerdeki kömür sahaları-

na yapılan yatırımlar verilmiĢtir.

Tablo 21. Hindistan‟ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar

Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıĢmalarını sürdürmektedir. Özellikle

önümüzdeki dönemde taĢkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede de-

vam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluĢlarca belir-

tilmektedir. Bu doğrultuda taĢkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede-

Ülke Yatırım Sayısı

Rezerv

(milyon ton)

Yatırım Miktarı

(milyon $)

Avustralya 9 17.138 7.612

Endenozya 28 6.271 4.526

Güney Afrika Cum. 4 377 3.300

ABD 3 348 820

Toplam 44 24.134 16.258

17

niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen

navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariĢlerinin büyük

bir kısmını iptal etmiĢlerdir. Dünya kömür satıĢ fiyatları maliyetlere yaklaĢarak krizin etkisi-

nin azalmasıyla birlikte artıĢ trendine girmiĢtir.

Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu,

taĢıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ih-

racatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliĢle-

rinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaĢmıĢlardır. Bu açıdan

Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalıĢmalarının yanında bu

ülkelerin, oluĢacak talep artıĢlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasa-

nın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taĢkömürü ithalatçısı Japon-

ya‟daki tsunaminin taĢkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya‟nın kı-

sa süreli küçülmesinden sonra, devre dıĢı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji

açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inĢası için koklaĢa-

bilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir enerji sürekli

olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıĢ görülme-

mektedir. Bu oranlarda önemli bir değiĢikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca

nükleer enerjinin payında da önemli bir artıĢ beklenmemektedir. Son dönemlerde Av-

rupa ülkelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli ar-

tıĢlar mevcuttur.

Tablo 22‟de buhar kömüründe son yıllardaki artıĢlarla dikkat çeken Endenozya ve

koklaĢabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğalistan‟ın ihracat rakamlarındaki

değiĢim verilmiĢtir. Moğalistan kömürü Çin‟e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı kokla-

Ģabilir kömür talebini dengeleyen bir ülkedir. Moğalistan‟ın ihracatının artarak devam

etmesi beklenmektedir.

Tablo 22. Endenozya ve Moğalistan‟ın ihracat rakamları (Milyon ton)

Ülke/yıl 2009 2010 2011 2012

Endenozya (buhar kömürü) 231,4 265,0 297,8 379,8

Moğolistan(koklaĢabilir) 4,6 15,1 21,0 19,1

2.8. Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar

Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıĢ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl boyunca

enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar enerji

ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebin-

deki artıĢın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve

hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusu-

nun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliĢmesine olan arzularını

yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaĢık %25‟ni ve elektrik üretiminin yaklaĢık

%40‟nı oluĢturan kömür artan enerji ihtiyacı karĢısında bugünkü enerji endüstrisinin karar

mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır. 2050‟li yıllarda güneĢ enerjisi

18

kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kö-

mür, bugünkü oranlardan düĢük olsa da, enerji çeĢitliliği içerisinde yer almaktadır.

Kömür enerji kaynağı olarak çok çeĢitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kay-

naklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol 40-50 yıl, doğal gaz 50-60 yıl, kömür 100-

120 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniĢ bir coğrafyaya

yayılmıĢ 50‟den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza

nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması

kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde

kömür madenciliğinde geliĢmiĢ teknolojilerin uygulanması sonucunda düĢük üretim maliyet-

lerinin oluĢması, artan bir Ģekilde serbestleĢen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt

olarak önemini korumasını sağlamaktadır.

Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınma-

nın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip

olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araĢtırmalara ve bu

araĢtırmalar sonucunda geliĢtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına ba-

ğımlıdır.

Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aĢamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların

dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2 ve parti-

kül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen

çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıĢımının oluĢturduğu “sera gazı etkisi” üzerinde

yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluĢmaktadır.

1992 yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baĢlayan süreç; 1997 yılında, yine

BMĠDÇK‟ u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol‟ünün kabul edilmesiyle uy-

gulama aĢamasına gelmiĢtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe

girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki

ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve 2008-2012

yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına

indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiĢtir.

55 ülke Ģartı 2002‟de Ġzlanda‟nın antlaĢmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya‟nın antlaĢ-

mayı 2004‟te imzalamasıyla oluĢmuĢ ve antlaĢma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlülüğe gir-

miĢtir.

Türkiye 2001 yılında MarakeĢ‟te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kararın ar-

dından sözleĢmeye katılmıĢtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak 2008-2012 döneminde

yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS‟ ne katılmıĢtır.

Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, AntlaĢmanın 5

ġubat 2009 tarihinde TBMM‟sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak

yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüĢ ve önerileri müzakere

edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne iliĢ-

kin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir.

2009 Aralık ayında Danimarka‟ da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonu-

cunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº‟de tutulması ve

bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüĢtür. Ġleriki toplantı-

larda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaĢacağı bir gerçektir.

19

Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo

23‟de görüldüğü üzere Türkiye‟nin kiĢi baĢı CO2 emisyonları düĢük olmakla birlikte 1990

sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo 24‟de değiĢik OECD ülke-

lerdeki CO2 emisyonları verilmektedir.

Tablo 23. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı

CO2 Emisyonları

(Milyon ton CO2)

KiĢi BaĢına CO2

(Ton CO2/KiĢi)

CO2/Toplam Birincil

Enerji Arzı (Ton CO2/TEP)

O/GSMH(kg

CO2/2005$)

Türkiye 285 3,85 2,54 0,46

Çin 8.000 3,66 2,93 2,5

Dünya 31.342 4,18 2,37 0,76

Fransa 328 6,22 1,41 0,27

Ġngiltere 443 8,98 2,30 0,34

Almanya 747 10,29 2,44 0,43

Rusya 1.653 10,63 2,38 4,66

OECD 12.341 11,09 2,34 0,47

ABD 5.287 19,73 2,49 0,54 Kaynak: IEA, Key World Energy Statistics,2012

Tablo 24. Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO2 Emisyonları

TPES

(Mtce)

CO2 Emisyonu( Milyon Ton)

Kömürün

Payı(%)

Enerji

Kaynaklı

C02 /insan

(tCO2/kiĢi) Kömür Petrol Gaz Diğer Toplam

Çek.

Cum. 63,0 73,36 22,82 17,39 0,92 114,48 64,1 10,89

Kanada 359,77 95,80 261,52 178,54 0,77 536,63 17,9 15,73

Fransa 374,7 45,26 211,43 95,6 5,52 357,81 12,7 5,52

Almanya 467,68 306,24 266,05 171,81 17,48 761,58 40,2 9,32

Japonya 709,78 425,38 497,41 215,02 5,27 1.143,07 37,2 8,97

Meksika 254,45 38,51 254,57 123,84 -- 416,91 9,2 3,85

Türkiye 150,19 119,75 72,78 73,19 0,16 265,88 45,0 3,65

Ġngiltere 289,29 117,02 171,08 193,63 1,79 483,52 24,2 7,78

ABD 3.166,18 1.940,72 2.116,67 1.282,17 29,07 5.368,63 36,1 17,31

OECD

Toplam 7.722,67 4.181,53 5.108,24 3.050,24 100,29 1.2440,27 33,6 10,10

Kaynak: IEA

Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha

fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin

uygulanması, araĢtırılması ve geliĢtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada

20

emisyonları azaltmak için zenginleĢtirilmiĢ kömür kullanımının yanında emisyonların baca

ortamında ayrılması ve değiĢik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yön-

temler uygulanmakta ve geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta

hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önleme-

ye yönelik olarak yanma sonrası;

Aktif karbon enjeksiyonu,

Elektro statik tutucular kullanılması,

Bez Filtrelerin kullanılması,

Baca gazı sülfür giderme iĢleminin uygulanması,

Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması,

YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düĢük emisyonlu sonuçlar elde

edilmektedir.

Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıĢkan yatakta yakma ve basınçlı

akıĢkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40‟ın üzerinde net verim ve emisyonlarda

(NOx, SOx, CO2 ve partikül) düĢüĢler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aĢamalar kat edilen

kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin

(IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliĢtirilmesine

yönelik çalıĢmalar teĢvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karĢılaĢabi-

leceği sorunlar en aza indirgenmiĢ olacaktır. Nükleer enerjiden ve doğal gazdan elektrik ürete-

rek sorunu çözme yaklaĢımları ise üretim seçenekliliğinin azalması gibi bir kıskaca sokacak-

tır.

3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ

3.1. Taşkömürü Rezervleri

Ülkemizde en önemli taĢkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada

bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıĢmalarında, -1200 m derinliğe kadar tespit edilmiĢ

toplam Jeolojik rezerv 1,31 Milyar ton olup, bunun %39‟u (yaklaĢık 514 Milyon ton) görünür

rezerv olarak kabul edilmektedir.

Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik

olarak iĢletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler –1200 m derinliğe

kadar yapılmıĢ sondajlardan elde edilmiĢ verilerden hesaplanmıĢtır.

21

Tablo 25. Türkiye‟deki TaĢkömürü Rezervleri (ton)

REZERV

TÜRÜ

KoklaĢmaz Y.KoklaĢabilir KoklaĢabilir

Toplam

TTK Amasra Armutçuk Kozlu Üzülmez Karadon

Hazır 317.755 1.688.154 2.618.799 494.248 2.193.621 7.292.577

Görünür 169.661.017 7.271.106 65.418.518 135.321.185 132.506.129 510.177.955

Muhtemel 115.052.000 15.859.636 40.539.000 94.342.000 159.162.000 424.954.636

Mümkün 121.535.000 7.883.164 47.975.000 74.020.000 117.034.000 368.447.164

TOPLAM 406.565.772 32.682.060 156.551.317 304.177.433 410.895.750 1.310.872.332

Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır.

KoklaĢabilir taĢkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaĢık %67‟dir.

Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaĢma özelliği, yüksek ısıl değer ve düĢük

bünye külü içeriği ile hem koklaĢabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksi-

yon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra

bölgesi kömürlerinin koklaĢma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalürjik

kömürler ile harmanlandığında koklaĢma özelliğini bozmamaktadır.

ġekil 5. KoklaĢma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri

Havza kömürlerinin kalorifik değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg (AID) arasında değiĢmektedir.

Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taĢkömürlerinin özellikleri Tablo 26 ‟da verilmiĢtir.

KoklaĢabilir66%

KoklaĢmaz

31%

Yarı KoklaĢabilir

3%

22

Tablo 26. TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri

NĠTELĠKLER

ARMUTÇUK KOZLU-ÜZÜLMEZ KARADON AMASRA

ARMUTÇUK

LAVVARI

KOZLU-ÜZÜLMEZ

LAVVARLARI ÇATALAĞZI LAVVARI AMASRA LAVVARI

Rutubet (ar) % 2-14 2-14 2-14 3-14

Kül (ar) % 9 11-13 12-13 14-15

Uçucu Madde (ar) % 29-34 25-27 25-27 32-35

Sabit Karbon (ar) % 47-54 52-57 51-56 41-47

Üst Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.250-7.250 6.500-7.150 6.400-7.150 5.650-6.050

Alt Isı Değeri (ar) Kcal/kg 6.050-7.050 6.400-6.950 6.200-6.950 5.450-6.050

Uçucu Madde (daf) % 38 32 32 43±2

Sabit Karbon (daf) % 61±1 60-67 67±1 56±2

Üst Isı Değeri (daf) Kcal/kg 8150 8400 6200-6950 7600

Karbon C (ad) % 75±2 73-76 75±2 70±3

Hidrojen H (ad) % 4+1 4+1 4+1 4+1

Kükürt S (ad) % Max 0,9 0,8 0,8 1,5

Azot N (ad) % 1,1±0,3 1±0,2 1±0,2 1,2±0,4

Kül Ergime Noktası Min 0C 1270 1350 1350 1270

ISO KoklaĢma Değeri Orta-Zayıf Orta-Ġyi Çok-Ġyi Pek Zayıf

ISO Kod No 622 533-534 534 711

ISO Sınıf VIA VC-VD VC VII

ASTM Rank Grubu hvAb HvAb hvAb hvBb

ASTM Rank Skalası 62-148 68-154 69-155 58-139

ASTM Rank Sınıfı II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü II-Bitümlü ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart

3.2. Taşkömürü Üretimi

Ülkemizde taĢkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından ger-

çekleĢtirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzası-

nın karmaĢık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taĢkömürü üretimi

büyük ölçüde insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir.

1942 yılından itibaren havzadaki taĢkömürü üretimi seyri ġekil 6‟da verilmiĢtir. Havza, sağ-

lıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 225 milyon ton (1865 yılından

günümüze kadar yaklaĢık 400 milyon ton) taĢkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında önemli

bir yer almıĢtır.

Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabilir üre-

tim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 1974 yılındaki mak-

simum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düĢüĢler gözlense de,

önemli bir üretim artıĢ trendi yakalanmıĢ olan havzada, ulaĢılan üretim değeri korunamamıĢ,

1982 yılından sonra 4 milyon ton‟un altına inmiĢtir. 2004 yılından itibaren TTK tarafından

iĢletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödövans karĢılığı özel

firmalara iĢlettirilmesi uygulaması baĢlatılmıĢtır. 2000-2013 yılları havza taĢkömürü üretimi

Tablo 27‟de verilmiĢtir.

Kaynak: www.taskomuru.gov.tr

23

ġekil 6. 1942-2013 Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri

Tablo 27. 2000-2013 Yılları Havza TaĢkömürü Üretimi

0

1.000.000

2.000.000

3.000.000

4.000.000

5.000.000

6.000.000

1942 1952 1962 1972 1982 1992 2002 2012

TTK ÖZEL SEKTÖR

Yıllar TTK Üretimi

(Ton)

Özel Sektör Üretimi

(Ton)

Havza Toplamı

(Ton)

2000 2.259.227 135.019 2.394.246

2001 2.356.865 137.097 2.493.962

2002 2.244.385 74.647 2.319.032

2003 2.011.178 47.943 2.059.121

2004 1.880.847 65.124 1.945.971

2005 1.665.846 511.355 2.177.201

2006 1.522.698 795.931 2.318.629

2007 1.675.283 817.092 2.492.375

2008 1.586.532 1.043.909 2.630.441

2009 1.879.630 999.776 2.879.406

2010 1.708.844 883.074 2.591.918

2011 1.592.515 1.026.732 2.619.247

2012 1.457.098 835.157 2.292.255

2013 1.366.509 549.332 1.915.841

24

3.3. Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi

Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü

tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2012 yılında

31.460.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %7,3‟ü yerli kaynaklardan

(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. Ülkemizin 2000-2012 yılları arası üretim, ithalat

ve toplam tüketim miktarları Tablo 28‟de verilmiĢtir.

Tablo 28. Türkiye TaĢkömürü Üretim Tüketim ve Ġthalat Dengesi (Bin ton)

YILLAR ÜRETĠM ĠTHALAT TOPLAM

TÜKETĠM

2000 2.259 12.990 15.393

2001 2.357 8.028 11.039

2002 2.319 11.693 13.830

2003 2.425 16.166 17.535

2004 2.070 16.427 18.904

2005 1.900 17.360 19.421

2006 2.319 20.286 22.798

2007 2.492 22.946 25.224

2008 2.601 19.489 22.720

2009 2.863 20.364 23.698

2010 2.524 21.333 25.569

2011 2.528 23.679 26.228

2012 2.292 29.195 31.460 Kaynak: ETKB

Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında; Rusya,

Güney Afrika, Avustralya, ABD, Çin ve Kanada‟nın önemli payları olduğu görülmektedir.

Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiĢtir. 2002-

2006 ithalat gerçekleĢmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz miktarında

% 174‟lük bir artıĢın olduğu görülmektedir. 2008 “Madencilik Ürünleri” ihracatımız ise 3.200

milyon $ olmuĢtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak ger-

çekleĢirken sadece kömür ithalatına 3.411 milyon $ ödenmiĢtir.

Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaĢabilir taĢkömürünün %

2,6‟sını ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaĢabilir kömür ithalatçısı olduğunu

göstermektedir.

Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından sağlanan verilere göre, 2013 yılın ocak ayında

Türkiye'nin koklaĢabilir taĢkömürü ithalatı, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,9 artıĢla 2

milyon ton seviyesinde gerçekleĢmekle birlikte, 2012 yılı Ocak ayından beri kaydedilen en

düĢük seviyede yer aldı. 2012 yılının aralık ayında 3 milyon mt seviyesini aĢan ithalat seviye-

si 2013 yılının Ocak ayında Aralığa göre %35,3 düĢüĢ kaydetti. AĢağıdaki Ģekilden da izlene-

bileceği gibi, Türkiye 2012 yılının son çeyreğinde koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatını dikkat

çekici ölçüde artırmıĢtır.

25

ġekil 7. 2012 Yılı Türkiye KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı

2012 yılında Türkiye'nin koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aĢağıdaki

gibidir.

ġekil 8. 2012 Yılında Türkiye‟nin KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı Yaptığı Ülkeler

26

Ülkemiz 2012 yılı TaĢkömürü ihtiyacının %4,6‟sı TTK, %2,6‟sı rödevanslı sahalardan olmak

üzere %7,2‟si havzadan karĢılanmaktadır.

Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin için birçok girdiyi göz önüne alarak talep ve arz

projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar Dünya‟daki konjonktürel değiĢimlerden

etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıĢık tutması açısından önem arz etmektedir.

Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB‟ ca hazırlanan projeksiyonlarda taĢkömürü

tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo 29‟da yılla-

ra bağlı kömür talep projeksiyonu verilmiĢtir.

Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton)

Yıllar TaĢkömürü Linyit Yıllar TaĢkömürü Linyit

2008 22.864 98.630 2015 45.366 151.659

2009 25.523 101.488 2016 49.117 162.701

2010 29.688 102.705 2017 54.573 174.559

2011 31.374 113.932 2018 61.733 191.189

2012 35.013 119.233 2019 69.968 202.334

2013 38.451 130.382 2020 81.038

2014 41.814 140.657

Kaynak: ETKB

3.4. Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı

Ülkemizde taĢkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 31‟de verilmiĢtir. Türkiye‟de taĢkö-

mürü tüketiminin büyük bölümü sanayi sektöründe (çimento fabrikaları, Ģeker fabrikaları ve

diğer sanayi tesisleri) ve kok fabrikalarında (demir-çelik tesislerinde) gerçekleĢmektedir.

1970 yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taĢkömürü tüketimi,

1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıĢ, 2000‟li yıllarda ise 4 milyon ton/yıl se-

viyelerinin üzerinde seyretmiĢtir. Demir-çelik sektöründe 2011 yılı taĢkömürü tüketimi 5,2

tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,68 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir. Ayrıca

309 bin ton hazır kok kömürü ithal edilerek demir-çelik sanayisinde kullanılmıĢtır.

Çimento sektöründe ise 1970‟li yıllarda 40-50 bin ton/yıl seviyelerinde olan taĢkömürü tüke-

timi sürekli artan bir trendle 1997 yılında 1,6 milyon ton düzeyine kadar çıkmıĢ ancak bu sek-

törde artan miktarlarda petrokok tüketimine rağmen taĢkömürü tüketimi 2 milyon ton seviyesi

üzerinde gerçekleĢmiĢtir.

27

Tablo 30. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı

Yıllar T.kömürü

(bin ton)

Linyit

(bin ton)

Petrokok

(bin ton)

Petrol

(bin ton)

Doğalgaz

10Sm³

2006 2.215 1.876 1.946 - -

2007 2.666 1.513 1.471 - -

2008 2.495 2.199 1.862 582

2009 2.566 1.565 2.328 31 22

2010 3.027 1.609 2.156 26 16

2011 2.285 3.145 2.248 35 101

2012 2.283 2.682 2.864 47 169

2009 yılında ısıl amaçlı olarak (demir-çelik dıĢı sanayide, elektrik santrallerinde ve konutlarda

kullanılmak üzere) 15,2 milyon ton taĢkömürü ithal edilmiĢtir

Çevre ve Orman Bakanlığı, ısınma amaçlı ithal kömürlerde Rus kömürlerinin tekel olmasını

önlemek ve kaynak çeĢitliliğini sağlayarak rekabetçi bir pazar yapısı oluĢturmak amacıyla,

ithal kömürlere uygulanacak kriterleri 2009 yılı baĢından itibaren uygulanmak üzere yeniden

belirlemiĢtir.

Tablo 31. Sektörler Ġtibariyle TaĢkömürü Tüketimi (X 1.000 ton)

Kaynak: ETKB

2009 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %80,5‟lik kısmı termik santraller-

den;%18‟5‟lik kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıĢ olup, rüzgar ve diğer yenilenebi-

lir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %0,8 olarak gerçekleĢmiĢtir.

TÜKETĠCĠLER 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Elektrik Sant. 5.447 5.912 6.197 6.361 7.582 10.116 11.854

Kok Fab. 4.745 4.443 5526 4.900 5.322 5.200 5.392

Ġç Kayıp 40 184 46 179 47 33 51

Toplam 10.262 10.539 11.769 11.440 12.951 15.349 17.297

Demir-Çelik 89 293 713 928 1.528 1.468 1.430

Kimya-Petrokimya -- -- 1 72 84 127 121

Çimento 2.215 2.666 2.495 2.566 3.027 2.285 2.283

ġeker 72 13 9 6 74 22 13

Demir DıĢı Metaller 94 163 -- -- -- 18 19

Diğer Sanayi 9.200 10.848 1.217 1.346 375 165 37

Diğer sektörler-konut 865 865 6.516 7.337 7.527 6.773 10.260

Toplam 12.536 14.849 10.951 12.258 12.615 10.858 14.163

TOPLAM 22.798 25.388 22.720 23.698 25.566 26.207 31.460

Kaynak: ETKB

28

2009 yılında gerçekleĢtirilen elektrik enerjisi üretiminin %18,5‟i hidrolik, %49,3‟ü doğal gaz,

%28,4‟ü kömür, %3,4‟ü sıvı santrallerden sağlanmıĢtır. Kömür içinde taĢkömürünün payı

%8,3‟dür (ithal+yerli kömür). Elektrik üretimi için 2009 yılında 4,3 milyon tonu it-

hal+taĢkömürü 1,7 milyon ton yerli taĢkömürü olmak üzere toplam 6 milyon ton taĢkömü-

rü+ithal kömürü kullanılmıĢtır. 61 milyon ton da linyit kullanılmıĢtır. Tablo 32‟de 2009 yılına

ait Türkiye elektrik üretiminde; kurulu güç ve üretim değerleri verilmiĢtir. ġekil 7‟de elektrik

üretimindeki kurulu güç, ġekil 8‟de Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı verilmiĢtir.

Tablo 32. 2009 Yılı Elektrik Üretimini ve Güç Dağılımı

T.kömürü Linyit Asfaltit H.Bit Petrol D.gaz Hidrolik J. Termal Rüzgâr Toplam

Üretim

(GWh) 16.148 39.089 448 340 4.803 96.095 35.959 436 1.496 194.813

%Pay 8,3 20,1 0,2 0,2 2,5 49,3 18,5 0,2 0,8 100

Kurulu

Güç

Kapasitesi

(MW)

2.256 8.110 135 82 2.140 16.617 14.553 77 792 44.761

%Pay 5,0 18,1 0,3 0,2 4,8 37,1 32,5 0,2 1,8 100

ġekil 9. Elektrik üretiminde Kurulu Güç ġekil 10. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı

Kaynak:2009 TEİAŞ verilerinden hazırlanmıştır

29

Tablo 33‟de EPDK na kömür kullanarak elektrik üretmeye yönelik lisans baĢvuruları veril-

miĢtir. Bu veriler dikkate alındığında dıĢa bağımlı olduğumuz taĢkömüründe ithalat miktarı-

nın daha da artacağı görülmektedir. Ġthal Kömür ve ithal fosil yakıtlardan elektrik üretmek

otoprodüktör Ģirketler için kısa vadeli karlı bir seçenek olmasına rağmen ülkemizin uzun va-

deli yerli kaynakların payını artıran enerjilere yönelmesi önem arz etmektedir.

Tablo 33. EPDK‟dan Alınan Enerji Üretim Lisans Durumu

Yakıt

BaĢvuru

AĢaması

Ġnceleme ve

Değerlendirme

Uygun

Bulma

Lisans

Verildi Toplam

Proje

Adedi

Kurulu Güç

Toplamı

(MW) Adet

Kurulu

Güç

(MW)

Adet

Kurulu

Güç

(MW)

Adet

Kurulu

Güç

(MW)

Adet

Kurulu

Güç

(MW)

Ġthal Kö-

mür 6 3.874 16 10.062 36 3.908 10 5.079 36 22.923

Linyit 1 30.6 - - 32 306 30 1.649 32 1986

Diğer

Kömür - - 3 832 7 - 4 478 7 1.311

TaĢkömürü - - 1 500 3 - 2 51 - 551

Kaynak: DEKTMK

3.5. Taşkömürü Fiyatları

1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren, kömür piyasasında baĢlayan rekabet ortamının etki-

siyle, sürekli bir düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1990‟lı yıllarda 40 $/ton bandına otur-

muĢtur. Uluslararası petrol karteli konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilmeleri,

tedarikçi firmaların çeĢitlenmesi sonucu oluĢan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiyle

1995 yılından itibaren yeniden düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1999 yılında 27-30 $/ton

seviyelerine kadar gerilemiĢ, 2000-2001 yıllarında yaĢanan talep artıĢı nedeniyle tekrar 40

$/ton seviyesine kadar çıkmıĢtır. Özellikle 2003 yılından itibaren koklaĢabilir kömür fiyatları

hızla artmıĢtır.

2005 yılında ise koklaĢabilir taĢkömürü fiyatları, FOB, 100$/Ton‟ un üzerinde seyretmiĢ 2006

yılında bu fiyat kendini korumuĢtur.

Ancak 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının yükselmesi

ile kömüre fazla talebin olması fiyatların FOB 15-20 dolar artmasına sebep olmuĢtur.2007

yılında fiyat artıĢları çok daha çarpıtıcıdır. Güney Afrika buhar kömürlerinin 6000 kcal/kg

Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111,25 ABD doları/ton düzeyine kadar çıkmıĢtır.

Dünyanın en büyük kömür üretici olan Avustralya ile en büyük alıcısı Japonya arasındaki

2008 yılı görüĢmelerinde yeni sözleĢme ile koklaĢabilir 0-10 mm. kömürlerin 2008 yılı için

satıĢ fiyatı 325 $/ton fiyatlara kadar yükselmiĢtir.

Ancak, 2008 yılının son üç ayı içinde dünyada meydana gelen mali kriz nedeni ile petrol fi-

yatları 150 $/ton fiyatlardan 40 $/ton fiyatlara kadar gerilemiĢ ve navlun fiyatları aĢırı düĢ-

müĢtür. Ekonomik ve mali kriz nedeni ile tüketimin azalması birçok sektörde üretimi kısıtla-

maya hatta üretimin durmasına vesile olmuĢtur.

30

Global krizin etkilerinin sona ermemesine rağmen 2009 yılında 170-190 $/ton (FOB)‟a kadar

düĢen kömür fiyatları 2010 yılında 190-210 $/ton (FOB) arasında gerçekleĢmiĢ 2011 yılının

ilk çeyreğinde oluĢan sözleĢmelerde ise 225 $/ton olarak gerçekleĢmiĢtir.

Avustralya çıkıĢlı Termal kömürde ise 2010 yılı fiyatları 100-120 $/ton (FOB) ve 2011 yılı ilk

çeyreğinde 130 $/ton (FOB olarak gerçekleĢirken Güney Afrika Richard Bay Limanından

ihraç edilen buhar kömürünün 2010 yılı 100-110 $/ton(CIF) ve 2011 yılı 125-130 $/ton(CIF)

fiyatları oluĢmuĢtur. Spot piyasada ise bu rakamların çok üstünde fiyatlar oluĢmaktadır.

2011 yılı için ABD‟nin kısıtlı imkânlarını tam kapasiteye yakın kullanması koklaĢabilir kö-

mür piyasasının emniyet vanası olarak görülmektedir. Ayrıca Çin‟in koklaĢabilir kömür açık-

larının bir kısmını Moğolistan‟dan karĢılamaya baĢlaması denge unsurlarından biridir.

Kömür ticaretinde önemli maliyetlerden biri olan navlun ücretleri kriz öncesi 40-60$ seviyele-

rinden 20-40$ seviyelerine daha sonra ise 15-25$ seviyelerine düĢmüĢtür. Tablo 37 ve Tablo

38‟de 2012 yılı önemli taĢkömürü sevkiyat limanlarındaki ortalama buhar kömürü ve kokla-

Ģabilir kömür fiyatları verilmiĢtir. 2013 yılının Nisan Ayı itibariyle oluĢan fiyatlar ise Avust-

ralya 150$/t(fob), Çin 165$/t(fob) Ģeklindedir.2013 yılı ortalamasının bu rakamların üzerinde

geçekleĢmesi beklenmektedir.

Tablo 34. 2013 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Buhar Kömürü Fiyatları

Cif

ARA

(6.000

k.cal)

Fob

Richards

Bay

(6.000

k.cal)

Cif

Marmara

(6.000

k.cal)

Fob

Baltic

Ports

(6.000

k.cal)

Cif

Japan

(6.700

k.cal)

Fob

Qinhuan-

ngdao

(5.800

k.cal)

Fob

Endenozya

(6.500

k.cal)

Fob New

Oerlans

(6.000

k.cal)

Ortalama

Fiyat 81,76 79,83 97,00 87,51 103,04 114,57 90,24 75,69

Tablo 35. 2013 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki KoklaĢabilir Kömür Fiyatları

Fob

Australia Cif Japan

Cfr North

China

Cif East

Coasth

India

Fob

Hampton

Roads

(DüĢük

Uçucu)

Fob

Hampton

Roads

(Yüksek

Uçucu)

Ortalama

Fiyat 148,41 163,84 161,12 164,65 139,33 129,66

Tablo 36‟ da Japonya ve Avrupa Birliğinin koklaĢabilir Kömür ithalatında oluĢan yıllık orta-

lama fiyatlar, yine Tablo 37‟ de Japonya ve AB‟nin termal kömür ithalatında oluĢan ortalama

fiyatlar (CIF, US$/t) olarak verilmiĢtir.

31

Tablo 36. AB ve Japonya KoklaĢabilir Kömür Ġthalatı Yıllık Ort. Fiyatları (CIF,US$/t)

Ġhracatçı ülke 2000 2008 2009 2010

Japonya AB Japonya AB Japonya AB Japonya AB

Avustralya 39,01 45,45 206,71 220,54 193,65 243,76 170.10 213,42

Kanada 45,46 45,92 234,34 220,91 221,77 223,39 191,97 205,20

ABD 52,69 52,91 308,56 175,35 246,05 160,22 208,24 191,43

Rusya 43,62 42,02 250,90 147,83 189,24 108,78 185,00 128,15

Çin 37,12 ---- 256,42 ---- 200,21 ---- 154,71 ……

Polonya ---- 50,43 ----- 245,85 ----- 137,24 …….. 194,36

Tablo 37. AB ve Japonya Termal Kömür Ġthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları(CIF,US$/t)

2000 2008 2009 2010

Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa Japonya Avrupa

Avustralya 34,59 39,04 127,23 184,75 113,06 149,29 111,12 197,74

Kanada 34,72 ----- 125,52 ------ 103,92 ------ 107,80 …

ABD 45,49 41,07 151,26 138,40 820,10 107,28 84,43 117,46

Rusya 30,68 33,59 121,34 131,62 104,35 91,25 106,42 97,66

Çin 33,69 31,45 124,10 161,12 123,05 566,64 112,29 ….

Polonya ------ 35,30 -------- 156,01 ------- 114,58 ---- 104,06

Kolombiya -------- 34,22 --------- 138,32 -------- 94,76 ----- 95,84

G.Afr.

Cum. 35,82 33,83 105,49 142,07 87,62 95,66 107,07 98,50

Tablo 38 „da ise önemli kömür ihracatçısı ülkelerin ihracat limanı teslimi koklaĢabilir ve bu-

har kömürü ortalama fiyatları verilmiĢtir.

Tablo 38. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Yıllık Ortalama Kömür Fiyatlar (FOB,US$/T)

2000 2008 2010

Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir Buhar KoklaĢabilir

Avustralya 24,72 31,64 103,23 193,79 88,54 171,76

Kanada 24,99 34,01 97,37 209,51 95,97 212,01

Endonezya 29,60 --- 115,48 --- 71,01 ….

Güney Afrika 22,63 --- 88,19 --- 91,26 ….

Kolombiya 26,99 --- 120,27 --- 77,31 ….

ABD --- 41,99 --- 157,59 71,63 160,32

32

Kurumumuz müĢterilerinden ERDEMĠR ise kurumumuzun rödevanslı sahalarından 2007 yı-

lında (ERDEMĠR teslim) 98 $/ton fiyatla kömür almakta iken 2008 yılında (ERDEMĠR tes-

lim) 195 $/ton fiyatla kömür satın almıĢtır. Kurumumuzdan demir-çelik üreticileri Kardemir

ve Erdemir‟e yapılan koklaĢabilir kömürün fiyatları Tablo 39‟da verilmiĢtir.

Tablo 39. TTK Demir-Çelik Sektörü Ortalama SatıĢ Fiyatları

Yıllar KARDEMĠR ERDEMĠR

($/Ton) ($/Ton)

2005 107 109

2006 109 0

2007 110 108

2008 165 186

2009 158 172

2010 136 121

2011 184 172

2012 165 128,5

Kurumumuz üretimi kömürlerin satıĢ fiyatları satıcı ve nakliye masrafları dâhil edildiğinde

dünya kömür fiyatları ile örtüĢmektedir. Tablo 40‟da Ülkemizin taĢkömürü ithalatında oluĢan

fiyatlar (US$/tce) olarak verilmiĢtir.

Tablo 40. Türkiye‟nin TaĢkömürü Ġthalat Fiyatları (US$/tce)

TÜRKĠYE 1990 2000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Termal(elektrik) 31,85 50,45 86,87 97,12 113,22 112,43 127,32 131,08 135,91

Termal (sanayi) 79,67 53,26 79,99 115,02 152,51 139,04 137,83 142,56 161,45

KoklaĢabilir 82,07 80,19 161,57 200,52 258,70 269,73 272,13 254,23 268,97

Kaynak: IEA

KoklaĢabilir kömür fiyatlarının son dönemde hızla arttığı süreçte Kurumumuz Havzamıza

yakın Erdemir ve Kardemir‟e sağladığı koklaĢabilir kömür fiyatında makul ve tedrici bir

politika izlemiĢtir. Fiyatların 200 $/ton‟u aĢtığı ve kömür tedarikinde sıkıntı yaĢandığı

dönemlerde artıĢ makul bir trend biçiminde olmuĢtur.

Avustralya Ekonomik Kaynaklar Bürosu (ABARE) tarafından çeĢitli taĢkömürü türlerine

yönelik fiyat tahminleri Tablo 41‟de verilmiĢtir.

33

Tablo 41. Global Piyasa Fiyat Tahmini

2010* 2011* 2012* 2013* 2014* 2015*

Hard coking 147 238 255 226 204 189

Semi-hard coking 134 215 226 190 167 150

Semi-soft coking 104 175 187 154 136 118

LV PCI 110 181 191 158 139 122

Thermal 77 115 107 95 93 91

Kaynak - CBA Global Market Research 23 November 2010 ABARE 2010 *Tahmin

Yine 2013 yılı baĢında yatırım Ģirketleri, bankalar ve kömür konusunda söz sahibi

kuruluĢların ortalama koklaĢabilir kömür fiyat tahminleri Tablo 42 de verilmiĢtir.

Tablo 42. Global Piyasa Ortalama KoklaĢabilir Kömür Fiyat Tahminleri

2013

2013 2014 2015 Uzun

Vade 2. çeyrek 3.çeyrek 4.çeyrek

Tahminlerin

ortalaması 172 182 181 175 187 190 173

Maksimum 180 190 190 185 213 215 200

Minimum 165 175 175 165 165 160 155

4. TTK’NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ

4.1. Üretim Yönünden

Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü

tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2011 yılında

26.228.200 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %9,9‟u yerli kaynaklardan

(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır.

4.2. Tüketimi Karşılama Açısından

TTK taĢkömürü satıĢlarında, kullanıcı profillerinde ve satıĢ miktarlarında önemli değiĢimler

olmuĢtur. 1960‟lı yıllarda önemli taĢkömürü tüketicileri; demir-çelik tesisleri, Çatalağzı Ter-

mik Elektrik Santrali (ÇATES) ve hava gazı fabrikalarının birlikte değerlendirildiği enerji

sektörü, demiryolu ve denizyolu iĢletmelerine yapılan satıĢların yer aldığı ulaĢtırma sektörü

olarak sıralanmaktadır.

34

TTK taĢkömürü satıĢlarında iki önemli pazar olan demir-çelik ve enerji sektörüne yapılan

satıĢlarda da önemli değiĢim yaĢanmıĢtır. ġekil 9‟da verilen grafik izlendiğinde, 1965-1989

yılları arasında demir-çelik sektörüne yapılan satıĢların 1,5-2 milyon ton/yıl arasında seyretti-

ği görülmektedir.

ġekil 11. TTK Sektörel TaĢkömürü SatıĢları

1982 yılından sonra, demir-çelik fabrikalarında yaĢanan kapasite artıĢı ve paralelinde ortaya

çıkan koklaĢabilir kömür talebinin TTK tarafından karĢılanamaması sonucu ithal kömüre

yönelinmesi, bu sektöre yapılan satıĢların azalmasına neden olmuĢtur.

1998 yılında 189 bin ton‟a kadar gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satıĢlar, özellikle

KARDEMĠR Aġ‟nin artan talebi doğrultusunda, 2009 yılında 500 bin ton‟a yaklaĢmıĢtır.

Tablo 43. 2007-2013 Yılları Sektörler Ġtibariyle SatıĢlar

SEKTÖRLER 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Demir-Çelik

(Kardemir, Erdemir)

TTK 398.743 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864

Rödövans -- -- -- -- -- -- --

Toplam 398.743 359.918 419.139 498.640 429.126 416.418 431.864

Enerji (ÇATES) TTK 1.086.354 962.416 1.108.615 1.023.558 947.215 835.061 750.086

Rödövans 699.825 665.730 60.181 -- -- -- --

Toplam 1.786.179 1.628.146 1.168.796 1.023.558 947.215 835.061 750.086

Muhtelif-Teshin TTK 192.954 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428

Rödövans -- -- -- -- -- -- --

Toplam 192.954 231.505 228.023 246.714 185.731 157.191 132.428

TOPLAM TTK 1.678.051 1.553.839 1.755.777 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378

Rödövans 699.825 665.730 60.180 -- -- -- --

Toplam 2.377.876 2.219.569 1.815.957 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Toplam

Muhtelif-Teshin (Ton)

Enerji (Çates) (Ton)

Demir-Çelik (Ton)

35

Tablo 44. Kardemir ve Erdemir‟e Yapılan KoklaĢabilir TaĢkömürü SatıĢları

KARDEMĠR ERDEMĠR TOPLAM

(Ton) (Ton) (Ton)

2005 220.678 53.058 273.736

2006 292.926 - 292.926

2007 322.428 24.586 347.014

2008 286.599 9.252 295.851

2009 418.139 1.000 419.139

2010 451.980 46.660 498.640

2011 388.751 40.3744 429.125

2012 360.644 55.773 416.417

2013 367.530 64.334 431.864

1990 yılında Demir-Çelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satılırken 1995 yılında 650

bin tona, 2000 yılında 350 bin tona, 2008 yılında ise 300 bin tonun altına düĢmüĢtür. 2013

yılında ise 431 bin ton olarak gerçekleĢmiĢtir.

Bilindiği üzere ülkemiz demir- çelik sektörünün yıllık 5-5,5 milyon ton kömür ihtiyacının

önemli bir kısmı 1-1,2 milyar $ döviz ödenerek ithal yolu ile karĢılanmaktadır. Mevcut du-

rumda Kurumumuzca üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün ülkemizdeki pazar payı % 8-10 ci-

varında olup oldukça düĢüktür.

Son dönemde dünya kömür fiyatlarındaki önemli artıĢlar TTK kömürünü daha cazip hale ge-

tirmiĢtir Türkiye TaĢkömürü Kurumu lehine değiĢen bu konjonktüre göre pazarlama politika-

larında değiĢiklikler öngörülmüĢtür. Kurumun hedef üretimindeki Pazar politikası ağırlıklı

olarak demir-çelik sektörüne yöneliktir.

TTK‟ da üretimi artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile

ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü

kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür üretmek mümkün olacaktır. Kurum yeni kömür

yıkama modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirmektedir. Bu kapsamda 3 büyük müesse-

semiz olan Karadon, Kozlu ve Üzülmez TĠM tüvenan kömürlerinin bu müesseselerde kurulan

lavvarlarda hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına baĢlanmıĢtır. Böylece yıkama maliyetlerinin

düĢürülmesi yanında, lavvar randımanlarının arttırılması, piyasanın istediği niteliklerde ve

özellikle metalürjik kömür üretimine yönelik ürün elde edilmesi sağlanmıĢtır. Ayrıca diğer

müessese tüvenan kömürlerinin de hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına yönelik çalıĢmalar

devam etmektedir. Yapılan bu çalıĢmalar ile üretilen taĢkömürlerinin büyük bir kısmı demir-

çelik sektöründe değerlendirilecektir.

36

5. TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLAR ARASI RAKİPLERİYLE KAR-ŞILAŞTIRILMASI

5.1. Üretim

Dünya taĢkömürü ihracatının %33‟ ünü 8 büyük Ģirket gerçekleĢtirirken, dünya üretiminin

%25‟ ini ilk 10 büyük üretici gerçekleĢtirmektedir. Kurumumuz 2012 yılındaki 1.45 milyon

ton üretimi ile dünya taĢkömürü üretiminin % 0,0317‟ini üretmektedir. Havzada ise dünya

üretiminin% 0,021‟i üretilmektedir. Dünyadaki büyük taĢkömürü üreticileri Tablo 45‟de ve-

rilmiĢtir.

Tablo 45. 2009 Yılı Büyük TaĢkömürü Üreticileri

BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠCĠLERĠ Üretim 2009

(Milyon Ton)

Ġhracat

(Milyon Ton)

Coal Ġndia 431 0

Peabady Energy

ABD 221 22

Shenhua 254 26

Rio Tinto 140 35

Datong Coal 125

Arc Coal Ġnc.

USA 114 0

Anglo Coal(G.Africa Cum., Avustralya,

Venezüella, Kolombiya) 96 40

China Coal 109 27

SUEK(Rusya)(2008 Rakamları 96 28

BHP-Billiton Pic.(G.Africa Cum.,Avustralya

ABD,Ġndenozya,Kolombiya)

105 81

RWE Power 100

Xstra Pic.(Avustralya,G.Africa Cum.,

Kolombiya) 77 59

37

5.2. Maliyetler

Kurumumuz maliyetleri jeolojik Ģartların tam mekanizasyona izin vermemesi ve yoğun iĢgü-

cü ihtiyacından dolayı yüksek olmaktadır. Maliyetler içindeki en önemli payı iĢçilik oluĢtur-

maktadır. Önümüzdeki dönemde ĠĢgücünün rehabilitasyonu, randımanı artırıcı çalıĢmalar ve

modernizasyon çalıĢmalarının tamamlanması sonucu üretimin artırılması ve maliyetlerin dü-

Ģürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan Kurumda havza Ģartlarına uygun baĢlangıçta dik

damarlarda olmak üzere pilot çapta üretimde mekanizasyona yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ ve

baĢarılı olunmuĢtur. Havza çapında yaygınlaĢtırılması planlanmıĢ olup bu çalıĢmalar ile mali-

yetlerin düĢürülmesi hedeflenmiĢtir. Birbirine bağlı bu çalıĢmaların tamamlanması ile Kuru-

mun hazineye olan yükünün kademeli olarak azaltılarak maliyetlerle satıĢ fiyatlarının baĢa

baĢnoktasına ulaĢması hedeflenmektedir. Tablo 46‟da Kurumumuz 2008-2013 yılları gerçek-

leĢen ticari maliyetleri verilmiĢtir.

Tablo 46. 2008-2013 Yılları Ticari Maliyetler

Giderler

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen GerçekleĢen Program

Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar % Tutar %

Malzeme 43.535 7,42 58.606 9,02 68.664 9,48 72.454 9,60 78.227 9,73 70.587 8,67 72.488 8,61

Hizmet Alımı 16.000 2,73 17.226 2,65 39.837 5,50 15.137 2,01 17.848 2,22 22.633 2,78 29.763 3,54

ĠĢçilik 384.327 65,54 441.637 67,95 471.504 65,11 497.180 65,87 519.207 64,58 503.071 61,80 514.470 61,14

Memur 59.950 10,22 58.981 9,08 63.278 8,74 69.657 9,23 55.796 6,94 79.380 9,75 93.071 11,06

Elektrik 22.759 3,88 24.965 3,84 30.460 4,21 26.963 3,57 32.159 4,00 34.113 4,19 38.380 4,56

Amortisman 13.275 2,26 15.853 2,44 23.094 3,19 27.287 3,62 39.475 4,91 40.056 4,92 39.511 4,70

Diğer 7.744 1,32 6.866 1,05 9.960 1,38 22.498 2,98 19.135 2,38 33.136 4,06 31.928 3,79

Olağan ve Ola-

ğandıĢı Gelir

Gider Farkı

37.887 6,62 25.782 3,97 17.445 2,39 23.633 3,13 42.128 5,24 31.182 3,83 21.856 2,60

Toplam 585.477 100 649.916 100 723.934 100 754.809 100 803.975 100 814.163 100 841.473 100

38

Tablo 47‟de dünyadaki önemli kömür havzalarındaki (açık iĢletme ve yer altı iĢletmeleri) bu-

har kömürü ve koklaĢabilir kömürlerin üretim taĢıma ve sigorta dâhil (CIF) maliyetleri veril-

miĢtir.

Tablo 47. Dünyada Önemli TaĢkömürü Havzaları ve Maliyetler

Kaynak: World Market for HardCoal

Ülke

Bölge/

Üretim Yönte-

mi

Ocaktan

Çıkarma

Maliyeti

($/ton)

Yurt

içinde

TaĢıma

($/ton)

Liman

yükleme

Maliyeti

($/ton)

Deniz Yoluyla

TaĢıma mali-

yeti

($/ton)

Toplam ma-

liyet

($/ton)

Buhar Kömürü

Avustralya

Queeensland

(Açık iĢletme) 14-42

25-40

6-14

3-10

2-3

2-3

22

26

44-81

56-79 NewSouthWals

(Yer altı)

Güney Af-

rika Açık ĠĢletme 16-28 6-10 1,5-2 16 38-56

Kolombiya Açık ĠĢletme 22-26 2-3 3-5 15 42-49

Rusya Açık ĠĢletme 16-20 24-26 2-3 14** 56-63

(60-68)

Endonezya Açık ĠĢletme 16-33 2-7 2-4,5 17 37-61

Venezüella Açık ĠĢletme 18-22 7-9 3-5 19 47-53

KoklaĢabilir kömür

Avustralya

Queeensland

(Yer altı) 29-43

26-36

26-52

29-35

8-10

6-9

4-6

5-7

2-3

2-3

2-3

2-3

22

22

26

26

61-78

56-70

58-87

62-71

Queeensland

(Açık iĢletme)

NewSouthWals

(Yer altı)

NewSouthWals

(Yer altı)

Kanada 38-43 33-35 4-6 24 99-110

ABD Yer altı iĢlet-

mesi 40-80 20-30 3-4 14** 77-128

39

6. SONUÇ

Ülkelerin geliĢmesinde, insan yaĢamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere

sahip olan kömür, dünya üzerinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ büyük rezervlere ve geniĢ

tüketim alanlarına sahiptir. Bir trilyon ton civarında olduğu tahmin edilen dünya görünür kö-

mür rezervlerinin yarısı (500 milyar ton) taĢkömürü rezervidir. Rezervlerin yaygın olmasının

yanı sıra, kömür elliden fazla ülkede üretilmektedir.

2012 yılı sonu itibari ile dünyada üretilen toplam taĢkömürü miktarı 6,9 milyar ton olup, bu

toplamın 983 milyon tonu koklaĢabilir taĢkömürü, 5,94 milyar tonu ısıl amaçlı olarak kulla-

nılmaktadır. Üretilen taĢkömürünün büyük bir kısmı üretildiği ülkelerde tüketilmekte, dünya

toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %21,2‟si (2012 yılında 1,255 milyon ton) uluslararası

piyasada ticarete konu olmaktadır. 2012 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün

%77‟si buhar kömürü, %23‟ü ise koklaĢabilir kömürdür. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢ-

kömürünün % 29‟u ticarete konu olmakta ve ülkemizde bu miktar içinde ithalatıyla %2 paya

sahiptir. Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %13‟ü (700 milyon ton) hâlihazırda Demir-

Çelik sektöründe kullanılmaktadır.

Dünya birincil enerji ihtiyacının yaklaĢık %25‟i kömürden karĢılanmakta ve dünya elektrik

üretiminin yaklaĢık % 39‟u kömürden üretilmektedir. BaĢta Polonya, G. Afrika, Hindistan,

Avustralya, Çin olmak üzere birçok ülkede elektrik üretiminde kömür yaygın olarak kullanıl-

maktadır. 2009 yılı verilerine göre ülkemiz elektrik üretiminde kömürün payı %8,3 taĢkömürü

ve %20,1 linyit olmak üzere %28,4 dür.

Kömürün;

- Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi,

- Kullanım-depolama ve taĢıma açısından emniyetli yakıt olması,

- GeliĢen temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi,

- Diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekiĢmelerden uzak daha az

riskli bölgelerde üretiliyor ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması vaz-

geçilmez bir enerji kaynağı olduğu sonucunu doğurmaktadır.

Gerek üretimi ve hazırlanması aĢamasında yarattığı ekonomik değer ve istihdam imkânları ve

gerekse ticareti, taĢınması ve tüketilmesi aĢamalarında yarattığı katma değer ile kömür dünya

ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yarattığı istihdam imkânları ve tedarik gü-

venliği açısından kömür madenciliği, ekonomik iĢletmecilik yapılamayan ve üretim maliyetle-

ri uluslararası kömür fiyatlarıyla rekabet etme Ģansı olmayan ülkelerde, devlet desteği (süb-

vansiyonlar) ile sürdürülmektedir.

Dünya taĢkömürü madenciliğinde önemli yeri olan ve taĢkömürü üretimini sübvansiyonlarla

sürdüren Çin, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler, sübvansiyonları azaltmak veya tamamen

kaldırmak amacıyla taĢkömürü sektöründe yeniden yapılanma çalıĢmalarını hızla sürdürmek-

tedirler. Yeniden yapılanma çalıĢmaları; Çin‟de, iĢ güvenliği açısından emniyetli olmayan

ufak yerel ocakların kapatılarak devlet kontrolünde büyük ve mekanize üretim iĢletmelerine

konsantre olunması, diğer ülkelerde ise devlet eliyle üretim yapılan sektörün özelleĢtirme alt-

yapısının oluĢturulması Ģeklinde sürdürülmektedir.

40

GeliĢmiĢ ülkeler açısından bakıldığında; Japonya bir Ar-Ge ocağı dıĢında tüm ocaklarını ka-

patarak üretim faaliyetlerini durdurmuĢ, bu araĢtırma ocağındaki yıllık 700 bin ton civarındaki

üretimi ocak yakınındaki termik santral da değerlendirerek sübvanse etmektedir. AB ülkeleri

rezervlere eriĢimi ve arz güvenliğini sağlamak amacıyla, birlik fonlarından sağladıkları yar-

dımlarla, bir plan dâhilinde azaltarak taĢkömürü üretimlerini sürdürmektedirler.

GeliĢmiĢ ülkelerde zarar eden iĢletmelerde kömür üretiminin ısrarla sürdürülmesinin bir baĢka

nedeni ise bu ülkelerin (Almanya, Ġngiltere, Japonya örneklerinde olduğu gibi) ileri düzeyde

geliĢmiĢ maden ekipman ve makineleri endüstrisine sahip olmalarıdır. Avustralya, Kolombi-

ya, G. Afrika ve Endonezya gibi ülkelerde kömür önemli bir “ihraç malı” olarak ekonomileri-

ne olumlu katkıda bulunurken, çoğu geliĢmekte olan ülkelerde kömür madenciliği yarattığı

geniĢ, doğrudan ve dolaylı istihdam imkânları nedeni ile kırsal kesimlerde yaĢanan iĢsizlik ve

yoksullukla mücadele için önemli bir kaynak olarak kullanılmaktadır.

Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde, elektrik enerjisi ve çelik üretimindeki vazge-

çilmez konumu nedeniyle kömür, sürdürülebilir kalkınma planlarında ve enerji planlamala-

rında önemli bir yer almaktadır.

Ülkemiz açısından bakıldığında, toplam taĢkömürü rezervlerimiz dünya taĢkömürü rezervleri

ile kıyaslandığında %0.13‟lük bir payla önemsiz miktardadır. Toplam taĢkömürü rezervleri-

miz Çin‟in bir yıllık üretiminden az olmakla birlikte, ülkemizin mevcut ve muhtemel taĢkö-

mürü tüketim değerleri dikkate alındığında, taĢkömürü varlığımızın azımsanacak bir değerde

olmadığı görülmektedir.

1980‟li yıllara kadar, baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, ülkemiz taĢkömürü ihtiyacının

tamamına yakınını karĢılayan havza, artan ülke taĢkömürü talebi karĢısında gerekli üretim

yapısının oluĢturulamaması sonucunda, ülke ihtiyacına cevap veremez hale gelmiĢtir. Günü-

müzde ülke taĢkömürü ihtiyacının yalnızca %12‟si havza üretiminden karĢılanabilmektedir.

1973 yılında 16 bin ton gibi sembolik bir miktarla baĢlayan taĢkömürü ithalatı, 10 yıllık bir

süreçte 1.5 milyon ton/yıl seviyesinin üzerine çıkmıĢ, hızlı bir artıĢ trendi ile 2009 yılında

20,3 milyon ton seviyelerine kadar ulaĢmıĢtır. Kömür ithalatına ödenen döviz miktarı ise

2006‟da 2.027 milyon $, 2007‟de 2.049 milyon $ olmuĢtur.

Ülkemizin baĢta petrol olmak üzere fosil enerji kaynaklarında dıĢa bağımlılığı sürekli artmak-

ta, toplam ülke ithalatı içerisinde en önemli pay bu kaynaklara ayrılmaktadır. Ġzlenen enerji

politikaları neticesinde ülkemizin enerji tüketiminde dıĢa bağımlılık payı %70‟ler seviyesine

kadar çıkmıĢtır. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin “Ülkemizin en büyük sorunla-

rından birisi, enerjide dıĢa bağımlılığımızın sürekli artmasıdır. 2007 yılında enerji talebinin

karĢılanmasında %90 oranında fosil yakıtlar kullanılmıĢtır. Fosil kaynaklarda doğal gazda

%98, petrolde %94 kömürde %49 oranında dıĢa bağımlı durumdayız. Yerli kaynaklarımızdan

en fazla kömür kaynağına sahip olduğumuz ve kaynaklarımızın daha düĢük kalori ve yüksek

nem ve kül içeriğine sahip linyitlerden oluĢtuğu dikkate alındığında kendi kaynaklarımızın

özelliklerine uygun verimli, çevre dostu ekonomik temiz kömür teknolojilerinin geliĢtirilmesi,

bu alanda yetiĢmiĢ insan gücü ve finans kaynaklarının artırılmasının önemini ortaya çıkar-

maktadır.” Tespit- önerilerinin yanında yenilenebilir enerjideki potansiyelimizin (hidrolik ve

rüzgar) kullanımının programlı Ģekilde artırılması çevresel faktörlerin yanında enerji maliyet-

leri, dıĢa bağımlılık ve enerji istikrarı konularında yararlı olacaktır.

Yerli üretim ve ithalat bir ikilem olarak görülmemektedir. Artan talebin yerli üretimle karĢıla-

namaması, doğal olarak, taĢkömürü tüketicilerini ithal kömüre yönlendirmektedir. Ancak, son

41

iki yıl içerisinde uluslararası kömür pazarında yaĢanan geliĢmeler, tedarik güçlükleri ve aĢırı

yükselen kömür fiyatları yerli üretimin önemini bir kez daha ön plana çıkartmıĢtır.

Enerji, çimento ve diğer sanayi sektöründe kömüre alternatif bulmak kolay iken, entegre de-

mir-çelik tesislerinde kömür alternatifsiz hammadde konumunu korumaktadır. Bu nedenle

yerli demir-çelik endüstrisinin koklaĢabilir ve PCI kömür ihtiyacının tamamı olmasa bile

önemli kısmının yerli kaynaklardan karĢılanması önem arz etmektedir. Konjonktürel geliĢme-

lere uyum sağlayabilmek için Zonguldak TaĢkömürü Havzası‟nda üretim faaliyetleri, AB ül-

kelerinde olduğu gibi “rezervlere eriĢim” ve “arz güvenliği” konularına önem verilerek ve

gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teĢvik edilmelidir.

Son yıllarda derin kuyu projelerinin hayata geçirilmesi ile “rezervlere eriĢim” konusunda

önemli adımlar atılmıĢtır. GecikmiĢ ana kat hazırlıklarının müteahhit marifetiyle sürdürülmesi

uygulamasının baĢlatılması ile ele alınan rezervler kısa süre içerisinde üretime alınabilecektir.

Üretim artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili ça-

lıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcı-

larının aradıkları niteliklerde kömür yıkamak mümkün olacaktır. TTK yeni kömür yıkama

modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirecektir.

TTK‟ nın yüksek ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın iĢçilik giderlerine ait olması,

zararın azaltılması çalıĢmalarında iĢçilik verimlerinin arttırılması ve Kurumun asli görevi olan

kömür üretimi dıĢındaki faaliyetlerde hizmet alımı uygulamasının yaygınlaĢtırılması önem arz

etmektedir.

Kurumda devam eden ve hazırlık aĢamasındaki projelerin gerçekleĢtirilmesi ile

1) Devreye alınan derin kuyular ve sürdürülmekte olan ana kat hazırlıklarının tamam-

lanması ile ana alt yapı hazırlıkları gelecek 30 yıl hizmet verecektir.

2) TTK tarafından 5 milyon ton, özel sektörce 5 milyon ton olmak üzere, toplam 10 mil-

yon ton/yıl üretim gerçekleĢtirilecektir.

3) 4 milyon tonun üzerinde koklaĢabilir kömür üretilerek ülkemiz Demir-Çelik sektörü

ihtiyacının büyük bir kısmı havzadan karĢılanabilecek ve bu sektörde dıĢa bağımlılık

azaltılacaktır.

4) Yeniden yapılandırma çalıĢmaları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Tüm bu çalıĢma-

lar sonucunda Hazineye olan yükümüz azaltılarak baĢa baĢ noktasına ulaĢılacaktır.

42

KAYNAK

BP (British Petroleum). 2012. Statistical Review of World Energy. June 2012.

ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) 2012 Yılı Genel Enerji Dengesi.

IEA (International Energy Agency). 2013c. Coal Information 2013. Paris.

IEA, Key World Energy Statistics,2012

TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu). 2013.

YPK (Yüksek Planlama Kurulu). 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji

Belgesi, Mayıs 2009.

IEA/OECD Coal Ġnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK

Raporu)

Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kal-

kınma Planı, ÖĠK Raporu)

World Coal Org

VDKI

World Market for Hard Coal

TTK Verileri

Abare.gov.au-ABARE data

DEKTMK

TEĠAġ

tÜrkĠye taġkÖmÜrÜ kurumu genel …...tablo 27. 2000-2013 yillari havza taġkÖmÜrÜ...

Documents