tomanis tuberkulozi
TRANSCRIPT
Toman’s Tuberculosis
Case detection, treatment, and monitoring -
questions and answers
SECOND EDITION
Edited by
T. Frieden
WORLD HEALTH ORGANIZATION
GENEVA
2004
naSromis qarTulad Targmnis da gamocemis saavtoro ufleba jandacvis
msoflio organizaciam mianiWa tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa
erovnul centrs.
qarTuli gamocema dafinansebulia samedicino momsaxureobis
saerTaSoriso korporaciis (MSCI) mier, romelic amerikis saerTaSoriso
ganviTarebis saagentos (USAID) mxardaWeriT saqarTveloSi anxorcielebs
tuberkulozis mkurnalobis da kontrolis programas.
Targmanis redaqtireba _
l. vaSakiZe, r. marSaniSvili, r. aspinZelaSvili, m. janeliZe, l.
goginaSvil, q. zedaSiZe, l. kupreiSvili, S. gamcemliZe. l. kaWarava
Targmani _
q. kandelaki da n. gogliZe
MSCIMSCIuvcfslvmp{jtb!eb!gjmuwjt!
ebbwbefcbUb!fspwovmj!dfousj
tomanis tuberkulozi
SemTxvevaTa gamovlena, mkurnaloba da
moitoringi
kiTxvebi da pasuxebi
meore gamocema
redaqtirebulia
t. fridenis mier
jandacvis msoflio organizacia
Jeneva
2004
© jandacvis msoflio organizaciis biblioTeka
tomanis tuberkulozi _SemTxvevaTa gamovlena, mkurnaloba da
monitoringi: kiTxvebi da pasuxebi/ redaqtirebulia t. fridenis
mier - II gamocema.
1. filtvismieri tuberkulozi _ diagnostika
2. filtvismieri tuberkulozi- medikamenturi Terapia
3. rezistentuli tuberkulozi
4. antituberkulozuri saSualebebi - farmakologia
I. kurt tomani II. tomas frideni III. tuberkulozis
SemTxvevaTa gamovlena, mkurnaloba da monitoringi
ISBN 92 4 154903 4 (NLM classification: WF 360) WHO/HTM/TB/2004.334
© jandacvis msoflio organizaciis biblioTeka
yvela ufleba daculia
momuSave personali, iseve rogorc am gamocemaSi warmodgenili masala ar gulisxmobs sakuTari
azris gamoxatvas jandacvis msoflio organizaciis mier, rac romelime qveynis, teritoriis,
qalaqis, adgilis an avtoritetuli figuris legalur statuss exeba an exeba misi sazRvrebis,
an sasazRvro fortebis delimitacias. rukebze arsebuli wertilovani xazebi miuTiTebs
miaxloebul sasazRvro xazebs, ris Sesaxebac konkretuli Tanxmoba ar aris miRweuli.
garkveuli kompaniebis an manufaqtorebis produqciis xsenebisas ar igulisxmeba, rom es
rekomendebulia an dadgenilia msoflios jandacvis organizaciis mier, romelic upiratesobas
aniWebs mas sxva amgvari saxis produqciasTan SedarebiT. Sesworebuli Secdomebi, dapatentebuli
produqciis saxelebi ganmoyofilia da iwyeba didi asoebiT.
jandacvis msoflio organizacia ar iZleva garantias imis Sesaxeb, rom informacia, romelsac
es wigni Seiavs sruli da sworia da ar iqneba pasuxismgebeli im zianze, romelsac am
literaturis gamoyeneba gamoiwvevs.
am wignSi asaxul Sexedulebebze pasuxismgebloba mxolod avtorsa da redaqtors ekisrebaT.
damatebiTi informaciisaTvis mimarTeT : gadamdeb daavadebaTa (Department of Communicable Diseases)resursebis sainformacio centrs, jandacvis msoflio organizacia
1211 Jeneva 27, Sveicaria, faqsi: (+41) 22 791 4285, el. fosta: [email protected]
dizaini minimaluri grafikis gamoyenebiT
akrefilia Contour Ltd. TbilisSi
dabeWdilia Contour Ltd. TbilisSi
sarGevi
pirveli gamocemis winasityvaoba
meore gamocemis winasityvaoba
Sesavali
madlobis werili pirveli gamocemisaTvis
madlobis werili meore gamocemisaTvis
madlobis werili qarTuli gamocemisaTvis
monawileTa sia
SemTxvevaTa gamovlena
1. ra rols asrulebs SemTxvevaTa gamovlena tuberkulozis
kontrolis saqmeSi f. luelmo..............................................................3
2. ras warmoadgens tuberkulozis SemTxveva f. luelmo...........5
3. ra rols asrulebs naxvelis mikroskopia im pacientebis
gamokvlevaSi, romlebic mimarTaven samedicino dawesebulebebs
f. uelmo..................................................................................................................8
4. ramdeni baqteria unda iyos napovni nacxSi, raTa igi miviCnioT
dadebiTad k. tomani........................................................................................13
5. ramdenad sarwmunoa nacxis mikroskopia k. tomani.......................166. ra aris cru-dadebiTi da cru-uaryofiTi pasuxebis ZiriTadi
mizezebi k. tomani...........................................................................................27
7. rogoria cru-pozitiuri da cru-negatiuri nacxis ZiriTadi
Sedegebi T. freideni....................................................................................33
8. ra dadebiTi da uaryofiTi mxareebi aqvs fluoroscentul
mikroskopul kvlevas k. tomani................................................................37
9. rogoria mikobaqteriuli kulturebis gamokvlevis roli
tuberkulozis diagnostikasa da SemTxvevaTa dadgenaSi
van deuni...............................................................................................................42
10. rogoria kultura_uaryofiTi Sedegis miRebis albaToba
nacxiT dadebiTi tuberkulozis dros k. tomani......................54
11. ra damatebiTi Sedegebi moaqvs naxvelis gamnmeorebiT gamokvlevas
nacxis mikroskopiuli da kulturaluri kvlevis saSualebiT
a. harisi................................................................................................................57
v
12. ramdenad sandoa gulmkerdis rentgenografiuli kvleva
r. kopaka da n. boki....................................................................................63
13. ra SedarebiTi upiratesobebi aqvs gulmkerdis rentgenografiasa
da nacxis gamokvlevas (nacxis mikroskopiuli kvleva da kultura)
tuberkulozis axali SemTxvevebis gamovlenaSi im pacientebs
Soris, romlebsac aReniSnebaT gaxangrZlivebuli simptomebi
gulmkerdis areSi a. harisi....................................................................75
14. rogor viTardeba filtvis tuberkulozi da rogor
gamovavlinoT is adreul etapze k. tomani.....................................82
15. ra rols asrulebs tuberkulozis kontrolis saqmeSi
SemTxvevaTa gamovlena perioduli masiuri rentgenografiuli
gamokvlevis meSveobiT h. raideri......................................................89
16. riT gansxvavdeba tuberkulozis diagnostika aiv-inficirebul
pacientebsa da arainficirebul pirebSi a. harisi.....................98
17. ra rols asrulebs tuberkulinis kanis testi tuberkulozis
diagnostikaSi d. menziesi....................................................................103
18. rogoria sxva diagnostikuri testebis arsebuli da potenciuri
roli d. menziesi... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106
19. rogor unda iTanamSromlon kerZo da saxelmwifo seqtorebma
tuberkulozis gamovlenis, mkurnalobisa da monitoringis dros
t. frideni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111
mkurnaloba
20. tuberkulozis mkurnalobis ganviTarebis ZiriTadi etapebi
k. tomani...............................................................................................................119
21. rogor moqmedebs tuberkulozis mkurnaloba k. tomani............122
22. ra rols asrulebs makroorganizmis faqtorebi tuberkulozis
paTogenezSi, prevenciasa da mkurnalobaSi m.lademarko da
m. riCleri.........................................................................................................127
23. ra Terapiuli efeqti da toqsiuroba axasiaTebs tubsawinaaRmdego
medikamentebs T. frideni da m. sarnali.....................................131
24. ra mizans emsaxureba orfaziani mkurnalobis sawyisi intensiuri
mkurnaloba k. tomani..................................................................................148
25. rogoria Tanamedrove rekomendaciebi standartuli reJimis
mimarT a. harisi..............................................................................................151
26. ra diagnostikuri kategoriebi arsebobs da ra principebi udevs
maT safuZvlad a. harisi...........................................................................157
vi
27. ras warmoadgens intervalebiT intermitiuli mkurnaloba da
ra mecnieruli safuZvlebi aqvs mas t. frideni.......................160
28. ra dozebiT gamoiyeneba tubsawinaaRmdego medikamentebi
yoveldRiur da intermitiul reJimSi h. reideri......................170
29. ra mecnierul mtkicebulebebs efuZneba tubsawinaaRmdego
medikamentebis dozirebasTan dakavSirebuli rekomendaciebi
h. raideri..........................................................................................................172
30. rogoria mkurnalobis optimaluri xangrZlivoba T. sanTa........175
31. ra ZiriTadi gverdiTi reaqciebi axasiaTebs pirveli rigis
tubsawinaaRmdego medikamentebs da rogoria maTi
ganmeorebiT daniSvnis procedura a. harisi................................182
32. ra Rirsebebi aqvs Tioacetazons, rogorc izoniazidis
Tanmxleb medikaments da ramdenad efeqturia izoniazids
plus TioacetazoniT mkurnaloba h. raideri............................191
33. riT gansxvavdeba eqstrapulmonaruli tuberkulozis marTva
filtvis tuberkulozis marTvisagan r. balasubramaniani,
r. rajesvari, T. sanTa..........................................................................195
34. riT gansxvavdeba tuberkulozis mkurnaloba fexmZime
qalebSi, RviZlis an Tirkmlis daavadebis mqone pacientebSi
a. harisi.............................................................................................................199
35. riT gansxvavdeba tuberkuloziT daavadebuli aiv-
inficirebuli pacientebis mkurnaloba a. arisi....................203
36. ra ZiriTadi Sedegebi iqna miRebuli madrasSi Catarebuli
kvlevebiT, romelTa mizanic iyo binaze da sanatoriumSi
mkurnalobis formebis Sedareba k. tomani................................207
37. ramdenad xSirad Sewyveten vadamde adre pacientebi
mkurnalobas j. sbarbaro.......................................................................217
38. ra upiratesobebi aqvs mkurnalobas uSualo meTvalyureobis
qveS j. sbarbaro.........................................................................................219
39. ratom aris mkurnaloba warumatebeli da ra unda gakeTdes
mkurnalobis arasasurveli Sedegebis aRmosafxvrelad
f. luelmo........................................................................................................221
40. ra upiratesobebi da nakli aqvs tubsawinaaRmdego
medikamentebiT fiqsirebuli dozebiT mkurnalobas
k. lasersoni da m. lademako............................................................227
41. rogor viTardeba medikamentebisadmi rezistentoba
k. tomani............................................................................................................232
42. ratom unda davicvaT gansakuTrebuli sifrTxile
rifampicinis gamoyenebisas a. vernoni...........................................235
vii
43. medikamentebisadmi rezistentobis ra tipebi arsebobs
m. espinali......................................................................................................238
44. ras warmoadgens ~vardnisa da matebis” fenomeni da rogoria
~Tanmimdevruli reJimis” meqanizmi m. espinali.......................240
45. ramdeni medikamentisadmi rezistentuli bacila SeiZleba
iqnes aRmoCenili tuberkuloziT daavadebuli, aranamkurna-
lebi pacientebis naxvelSi a. pablos-menozi.......................243
46. ra mizezebi ganapirobebs medikamentebisadmi rezistentuli
tuberkulozis ganviTarebas m. espinali da t. frideni...248
47. rogor aviciloT Tavidan medikamentebisadmi rezistentoba
t. frideni.......................................................................................................250
48. ramdenad sandoa medikamentebisadmi mgrZnobelobis testebi
m. espinali......................................................................................................253
49. rogoria medikamentebisadmi mgrZnobelobis arazusti
testirebis SesaZlo Sedegebi m. espinali................................255
50. ra sarezervo reJimebi arsebobs da ra adgili uWiravT maT
tuberkulozis kontrolis programebSi m. espinali.........257
51. ra rols asrulebs latenturi tuberkulozis mkurnaloba,
tuberkulozis kontrolis programaSi m. e. vilarino....263
52. ra epidemiologiuri zegavlena aqvs latenturi
tuberkulozuri infeqciis mkurnalobas z. teilori.......271
monitoringi
53. rogoria tuberkulozis avadobiT gamowveuli
janmrTelobis, socialuri da ekonomikuri mdgomareobis
gauareseba i. smiti.....................................................................................277
54. rogoria tuberkulozis kontrolis globaluri miznebi da
ras efuZneba is i. smiti.........................................................................282
55. ra aris DOTS-i i. smiti..........................................................................286
56. aris Tu ara DOTS-i xarjTefeqturi i. smiti..............................292
57. rogor ganvaxorcieloT mkurnalobis Sedegebis warmatebis
monitoringi t. sanTa................................................................................297
58. ramdenad efeqturia tuberkulozis mkurnaloba da risi
gakeTebaa saWiro momavalSi t. sanTa............................................301
59. warmoadgens Tu ara pirveladi rezistentoba saSiSroebas
tuberkulozis kontrolisaTvis m. espinali da
t . frideni.....................................................................................................301
viii
60. gankurebis ra ZiriTadi saSualebani arsebobs k. tomani..309
61. ra mniSvneloba eniWeba mkurnalobis Sewyvetas
tuberkulozis mkurnalobis dros n. boki...................................313
62. ramdenad mniSvnelovania mkurnalobis gavrcelebis faza da
rogoria recidivis sixSire mkurnalobis dasrulebis Semdeg
t. sanTa..............................................................................................................317
63. risTvis aris saWiro registrirebisa da angariSgebis
sistema da romeli sistemis gamoyenebaa am TvalsazrisiT
rekomendirebuli d. maheri, m. ravilione.................................320
64. rodis unda moxdes tuberkuloziT daavadebuli pacientebis
hospitalizacia da ramdenad baqteriagamomyofni arian isini
mkurnalobis dros e. a. talboti, s. d. velsi.......................
65. rogor xdeba tuberkulozis nozokomialuri transmisia da
rogoria misi prevencia f. m. simone............................................329
66. Cveulebriv sad vrceldeba tuberkulozi da rogor
SevamciroT misi gavrceleba h. reideri.....................................334
67. ra principebi da moTxovnebi arsebobs kontrolirebadi
klinikuri kvlevebis mimarT f. rehmani......................................337
68. ra aris molekuluri epidemiologia da ra rols asrulebs
igi tuberkulozis kontrolis saqmeSi k. derimeri da
f.m. smoli........................................................................................................353
69. SesaZlebelia Tu ara tuberkulozis kontroli
t. frideni.......................................................................................................358
70. SesaZlebelia Tu ara SemTxvevaTa gamovlenis da mkurnalobis
meSveobiT medikamentebisadmi rezistentobis prevencia da
ukuqceva sazogadoebaSi m. ravilione..........................................369
71. ra maCvenebeli aqvs tuberkulozis kontrolis efeqtur
programas f. luelgo da t. frideni........................................376
72. tuberkulozis kontrolis efeqturi programis magaliTebim.
ravilione da t. frideni......................................................................381
73. ra SedarebiTi prioritetebi aqvs tuberkulozis kontrolis
programas da ra saqmianoba ar unda ganxorcieldes
f. leilmo da t. frideni..................................................................385
74. ra zegavlenas axdens aiv-infeqcia tuberkulozis
epidemiologiaze mosaxleobaSi a. harisi...................................391
75. rogor SevuwyoT xeli tuberkulozis kontrolis
samsaxurebs da rogor SevinarCunoT maTi qmediToba
t. frideni.......................................................................................................396
ix
x
pirveli gamocemis winasityvaoba
jandacvis msoflio organizaciis (WHO) erT-erTi mTavari funqcia
mecnieruli codnis praqtikuli faseulobis janmrTelobasTan
dakavSeirebul problemebTan misadagebaa. tuberkulozis kontrolSi
moqceulia codnisa da gamocdilebis udidesi maragi. jandacvis
msoflio organizaciis mxardaWeriT ganxorcielebuli proeqtebiT
SesaZlebeli gaxda msoflios ganviTarebadi qveynebis yvelaze ufro
miusadegar da Sor teritoriebze tuberkulozis gamartivebuli da
standartizirebuli kontrolis meTodebis samedicino praqtikaSi
gamoyeneba. “tuberkulozis nacionaluri kontrolis programis”
koncefcia formulirebul iqna jandacvis msoflio organizaciis
mier, raTa axali teqnologia ufro efeqturad yofiliyo gamoyenebuli.
organizaciis strategia, romelic tuberkulozis kontrols exeba,
WHO-s eqspertTa komitetis mokle werilobiTi moxsenebis saxiT
arsebobda, romelmac TavisTavad mravali kiTxva da damatebiTi
informaciis moTxovnis safuZveli warmoSva. didi xania arsebobs
azri imis Sesaxeb, rom detaluri komentari mecnieruli codnis
praqtikuli gamocdilebisa, romelic WHO-s tuberkulozis kontrolis
strategias ukavSirdeba, metad Zvirfasi elementi iqneboda msoflio
jandacvis organizaciis wevr qveyanaTa teqnikuri urTierTobisaTvis.
es wigni, romelic kiTxva-pasuxis saxiT aris warmodgenili, am
mimarTulebiT gadadgmuli pirveli nabijia. imedi maqvs es yvela
tuberkulozis daavadebasTan momuSave muSaks Seexeba, visac sakmaod
gadamwyveti da mniSvnelovani Tanamdeboba ukavia: organizatorebsa da
administratorebs, romlebic erovnul programebSi tuberkulozis
kontrolze arian pasuxismgebelni. es, agreTve, exebaT im dargis
muSakebs, romlebic dainteresebulni arian sazogadebaSi tuberkulozis
kontrolTan dakavSirebuli yoveldRiuri problemebiT.
wigni aseve gankuTvnilia maTTvis, vinc tuberkulozis kontrolis
SeswavliTaa dakavebuli samedicino skolebSi, sazogadoebrivi jandacvis
saswavleblebSi, saeqTno skolebsa da sxva msgavs dawesebulebebSi.
h. maleri
generaluri direqtori
Jeneva, 1979 weli
xi
meore gamocemis winasityvaoba
ukve oc welze metia, rac kurt tomanis wigni, _ tuberkulozis
SemTxvevaTa gamovlena da qimoTerapia kiTxva-pasuxis saxiT _ yvelaze
ufro avtoritetuli rekomendaciaa racionalurad dasabuTebuli
tuberkulozis diagnostikasa da mkurnalobisaTvis. Zalzed cota
wigni gaZlebda ase didxans, miTumetes codnis aseTi didi siswrafiT
ganviTarebis epoqaSi. wigni mravaljer iqna dabeWdili inlisur,
espanur da arabul enebze msoflio jandacvis organizaciis mier
da gadaTargmnili frangul da portugaliur enebze saerTaSoriso
gaerTianebis mier tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa
winaaRmdeg.
saubedurod, miuxedavad imisa, rom 30 welze metia mkurnaloba
sakmaod xelmisawvdomia, SesaZlebelia zusti diagnostika da TiTqmis
100%-iT gankurnebadi mkurnaloba, tuberkulozi kvlavac erT-erT
mTavar infeqciur daavadebad rCeba, romelic globalurad iwvevs
sikvdilianobas da weliwadSi daaxloebiT or milion adamians
uswrafebs sicocxles. tuberkulozi ganviTarebadi qveynebis
zrdasrulTa Soris oTxidan erTi sikvdilis mizezad iTvleba,
romelic SeiZleba acilebuli iqnes. Sidsis epidemia situacias
kidev ufro auaresebs. afrikis mraval qveyanaSi Sidsis epidemiis
arsebobis gamo tuberkulozis SemTxvevaTa raodenoba or-oTxjer
gaizarda.
bolo aTi wlis ganmavlobaSi, msoflio jandacvis oprganizaciis
partniorebisa da wevr qveyanaTa konsultaciebis safuZvelze, WHO-m gaaumjobesa da mxari dauWira tuberkulozis kontrolis
strategias, romelic DOTS-is saxeliT aris cnobili. DOTS-i
uzrunvelyofs rogorc swor diagnostikas, sando mkurnalobasa
da sistematur monitorings, aseve politikur da administraciul
mxardaWeras, rac tuberkulozis efeqturi mkurnalobisaTvisaa
saWiro. magram unda aRiniSnos isic, rom DOTS-is mkurnalobis
safZvlebi zogjer kiTxvis niSnis qveSac dgeba. DOTS-i dogmas ar
warmoadgens. es is saqmianobis sferoa, romelic ZiriTad klinikur
da epidemiologiur kvlevebs eyrdnoba. es procesi ki ganviTardeba
yoveli axali infomaciis aRmoCenasTan erTad. am kuTxiT tomanis
tuberkulozis meore gamocema gansakuTrebiT drouli da
misadagebulia. msoflios ufro da ufro meti qveyana zrdis DOTS-
xii
is danergvis procesebs. programis menejerebs, eqimebs, samedicino
skolebis profesorebsa da sxva dainteresebul adamianebs xSirad
ebadebaT kiTxvebi DOTS-is safuZvlebis strategiebisa da praqtikebis
Sesaxeb.
unda vaRiaroT, rom udidesi mniSvneloba mecnieruli wignisa,
romelic 24 wlis win daiwera, eqimi tomanis winaswarmetyvelebis
dasturi ki ar aris, aramed tuberkulozis kontrolis sferos
bolo oci wlis ganmavlobaSi metad neli ganviTarebis samwuxaro
aRiarebaa. ukanasknel wlebSi aRiniSneba tuberkulozisadmi
ganaxlebuli interesi. Cveneburi xedva am daavadebisa,
SesaZleblobebi misi diagnostikisa da mkurnalobisa, agreTve
efeqturi kontrolis strategiebis danergva, sagrZnoblad unda
gaumjobesdes ise, rom gacilebiT male gaxdes saWiro Semdegi
gamocemis Seqmna.
vimedovneb, rom es fasdaudebeli wigni didi mxardaWera iqneba
maTTvis, vinc wina xazebze ibrZvis tuberkulozis winaaRmdeg:
programis menejerebis, strategiis Semqmnelebis, eqimebis, eqTnebis,
samedicino skolis profesorebisa da sazogadoebis wevrebis
CaTvliT, vinc MdauRalavad Sromobs, raTa SeaCeros tuberkulozi.
li iong-vuki
generaluri direqtori
Jeneva, 2004 weli
xiii
Sesavali
tomanis wignis pirveli gamocemis erT-erTi qveTavi
“tuberkulozis SemTxvevaTa aRmoCena da qimoTerapia” kiTxva-pasuxis
saxiT, agreTve qveTavi “ra aris umTavresi tuberkulozis
mkurnalobis ganviTarebis procesSi”, tomanis wignis ZiriTad
dedaazrad SeiZleba CaiTvalos. pirveli gamocemis dabeWdvidan
Zalian male, 1979 wels, k.stiblom da saerTaSoriso gaerTianebam
tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa winaaRmdeg (IUATLD)
ganaviTara modeli, romelic tuberkulozis kontrolis yvela
umTavres elements Seicavda. es modeli SemdgomSi afrikisa da
amerikis ramodenime qveyanaSi iqna gamoyenebuli da dResdReobiT
DOTS-is saxeliT aris cnobili. DOTS strategia, saerTaSorisod
rekomendebuli tuberkulozis efeqturi kontroli, SemdgomSi ufro
srulyo jandacvis msoflio organizaciam (WHO). igi eyrdnoba
faqtebs, romlebic mravalgzis Seswavlili da gamocdilia.
faqtebi, romlebic safuZvlad udevs tuberkulozis diagnostikas,
mkurnalobasa da monitorings, warmodgenilia yovlismomcveli
da gasagebi formiT. informacia gaTvaliswinebulia yvelasaTvis,
vinc ki Cabmulia tuberkulozis diagnozirebis, mkurnalobis, am
daavadebisagan Tavis dacvasa da kontrolis saqmeSi. isini rogorc
am dargis specialistebi, aseve pirveladi jandacvis muSakebic
SeiZleba iyvnen.
tuberkulozis aRmoCenasa da mkurnalobisas, tomanis koncefcia
iTvaliswinebs WHO/IUATLD-s mecnieruli sawyisebis gabatonebas.
udidesi nawili imisa, rac tomanma 24 wlis win dawera, dResac
mniSvnelovani da mTavaria; amitomac ar sWirdeba wignis bevr Tavs
ganaxleba. bevr ganviTarebad qveyanaSi tomanis mier gamoyenebuli
naTeli da zusti informacia, gasagebi axsna-ganmartebebi da
gaazrebuli midgoma safuZvelia imisa, rom misi wigni tuberkulozis
eqpertebis sayrdeni dedaboZia rogorc maTi profesiuli
STamomavlebisaTvis, aseve mravali mkurnali eqimisaTvis. Mdaavadebis
kontrolis aRwera, Tu raoden efeqturia tuberkulozis pacientebis
pativiscemiT mopyroba da guliTadi mkurnaloba, iseTive
misadagebuli da sworia dRes, rogorc maSin, rodesac es wigni
pirvelad daiwera. gaazrebuli da guliTadi dacva gamocdili
xiv
klinikuri cdebisa, erTguleba maRali mecnieruli da eTikuri
principebisa dResac iseTive aqtualuria, rogorc maSin. tomanis
sistematuri diskusia medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebis
Sesaxeb da sirTuleebi, romlebic sarezervo medikamentebiT
mkurnalobas sdevs Tan, Zalian waagavs dRevandel aqtualur
diskusias, romelic rezistentuli tuberkulozis mkurnalobas
ukavSirdeba. ra Tqma unda, mTliani Tavi, romelic SemTxvevaTa
aRmoCenas eTmoba klasikuri da SesaniSnavi axsna-ganmartebaa imisa,
Tu raoden didia mJavagamZle nacxis roli, agreTve mkerdis
radiograma, kulturaluli testebis Semcirebis uaryofiT efeqti
da tuberkuloziT daavadebuli pacientebis aRmoCenis mniSvneloba
pirveladi jandacvis sitemis meSveobiT.
tomanis tuberkulozis meore gamocemaSi SeiniSneba mcdeloba,
SenarCunebul iqnes is ubraloeba da gasagebi ena, romelic pirvel
gamocemaSia mocemuli, agreTve is sistematuri mecnieruli foni,
rac mocemul pasuxebs udevs safuZvlad. is nawili, romelic
tuberkulozis aRmoCenas exeba ganaxlebulia, xolo nawilebi,
romlebic adamianis imunodeficitis viruss-tuberkulinis tests
da axal diagnostikis models exeba, Camatebulia. es gamocema,
agreTve Seicavs tuberkulozis Sesabamisi aRmoCenis strategiebsac.
Mis nawili, sadac tuberkulozis mkurnaloba ganixileba, saWiroebis
mixedviT ganaxlda. am nawilSi mokle kursis mkurnalobis Sesaxeb
iqna Setanili informacia. Emkurnalobis es forma originaluri
teqstis daweris dros jer kidev ar iyo danergili. agreTve,
damatebul iqna ganaxlebuli informacia virusisagan dacvis,
medikamentis mimarT rezistentobis ganviTarebis, medikamentebis
dozebis gansazRvris, arafiltvismieri tuberkulozis
mkurnalobisadmi nebisyofis gamomuSavebisa da pirdapiri
dakvirvebiT mkurnalobis Sesaxeb. am gamocemaSi ATavmoyrilia
rogorc informacia tuberkulozis mkurnalobis safuZvlebis, misi
rolisa da limitebis Sesaxeb, aseve is sakiTxebi, romlebic
tuberkulozis monitoringis programis efeqturobas exeba. es
sakiTxebi sxvadasxva qveynebSi DOTS-is danergvis gamocdilebazea
damyarebuli. stiblos mier danergili aRwerisa da Sedegebis
moxsenebis sistema ubralo, Zlieri da metad efeqturia. es uyris
safuZvels mkurnalobis programis monitorings da pasuxismgeblobas
iRebs mkurnalobis efeqturobaze.
xv
madlobis werili pirveli gamocemisaTvis
me valSi var yvelas winaSe, vinc pirdapir an arapirdapir
damexmara, rom es wigni damewera.
Ddavalebuli var eqim h. maleris winaSe, vinc aTi wlis win
warmoiSva idea Seqmniliyo teqnikuri saxelmZRvanelo tuberkulozis
kontrolis Sesaxeb, romelic ZiriTadad ganviTarebadi qveynebis
am dargis araspecialisti medpersonalisaTvis iqneboda
gankuTvnili.
didi madloba minda gadavuxado saerTaSoriso gaerTianebas
tuberkulozis winaaRmdeg (IUAT) mis yofil direqtors eqim
j. holmsa da mis Semdgom mosul movaleobis aRmsrulebels, eqim
d.r. tomfsons, romlebmac pirveli nabijebi gadadges am wignis
gamocemisaTvis da didi Tanadgoma gamomicxades misi teqnikuri
redaqtirebis sakiTxebSi. axlandeli IUAT-is direqtorma,
profesori v. fargamac metad saintereso rCevebi mogvawoda. eqimma
anik ruilonma, pasuxismgeblobis farTo arealSi, mravali
guliTadi Tanadgoma gagviwia. agreTve, mravali gulwrfeli,
nayofieri da mastimulirebeli diskusiebi mqonda ukve aw
gardacvlil profesor g. kanetTan, romelic IUAT-is tuberkulozis
mecnieruli komitetis Tavmjdomare iyo. madloba minda gadavuxado,
agreTve im pirs, vinc SemdgomSi misi Tanamdeboba eWira-eqim
j.r. bingals da axlandel komitetis Tavmjdomaresa da direqtors
(tuberkulozis meTvalyureobiTi kvlevebis ganyofileba) eqim
k. stiblos. eqim k. maieris didi interesis wyalobiT da eqim
h.a. van goinsis iniciativiT, niderlandebis sonevankis federaciam,
Tanxis nawili dafara. eqimma k.l. hiTcem, tuberkulozisa da
sasunTqi gzebis daavadebaTa ganyofilebis ufrosmac (msoflio
jandacvis organizacia) gamomicxada mxardaWera, mravali rCeva
momca da gamamxneva. eqim valis foqss tuberkulozisa da mkerdis
daavadebaTaA kvlevis ganyofilebis direqtors (samedicino kvlevis
sakonsulo) da professor d.a. mitCisons (londonis hamersmitis
samedicino aspirantura), romlebmac Zireuli cvlilebebi Seitanes
tuberkulozis mkurnalobaSi, madloba minda gadavuxado am sferoSi
dainteresebasa da kritikisaTvis da imisaTvis, rom ufleba momces
maT pionerul codnas davyrdnobodi.
xvi
madloba minda gadavuxado, agreTve, Cems TanamSromlebs da
studentebs ganviTarebad qveynebSi: eqimebs, medpersonals,
damxmareebs, maswavleblebsa da sazogadoebrivi dajgufebebis
liderebs, romlebic TavdadebiT ibrZodnen, raTa maTiATanamoZmeni
usafuZvlo tanjvisagan exsnaT. maT maiZules gameTviTcnobierebina,
rom tuberkulozi da sxva janmrTelobasTan AdakavSirebuli
problema SeiZleba moixsnas, roca kulturuli, socialuri da
ekonomikuri urTierTdamokidebuleba gaanalizebuli da
gaTviTcnobierebulia. me madlobeli var Cemi meuRlisa. misi
daxmarebisa da nebisyofis gareSe es wigni ar daiwereboda.
k. tomani
xvii
madlobis werili meore gamocemisaTvis
es RirsSesaniSnavi wigni swored, rom tomanis tuberkulozia.
kurt tomanma safuZveli Cauyara da Seqmna wigni, romelic SeiZleba
miCneul iqnes Sedevrad. 1970 wlebis bolos dawerili es wigni
diagnozis, mkurnalobisa da tuberkulozis kontrolis yvela
mniSvnelovan kiTxvas exeba. aq mokledaa Tavmoyrili tuberkulozis
mecnieruli codna. wigni gamoirCeva saocrad gasagebi eniTa da
lakonurobiT, swored amitom varT udides valSi im adamianis
winaSe, visac es wigni ekuTvnis da es kurt tomania. unda aRiniSnos
isic, rom erTeuli avtorebis era dasasruls miuaxlovda da
tomanis tuberkulozis am gamocemas mravali pirovnebis daxmareba
da maTi wvlilis Setana dasWirda. es SesaniSnavi saCuqaria im
miRwevebisa da suliskveTebisa, riTac es teqsti tuberkulozis
eqspertebis mier msoflios sxvadasxva nawilSi daiwera.
eqimma fabio luelmom udidesi wvlili Seitana Sesworebul
gamocemaSi, Zalisxmeva gaiRo, raTa misi Sinaarsi ufro gasagebi
gamxdariyo. aseve wvlili Seitana, mravali Tavis ganaxlebaSi da
frTxilad gadaamowma mTliani manuskripti. sxva kolegebma Jenevis
msoflios jandacvis organizaciidan, eqimebis, mario ravigliones,
ian smitisa da markos espinalis CaTvliT, wvlili Seitanes rogorc
mTliani wignis, aseve calkeuli qveTavebis srulyofaSi. eqimebma
antoni harisma da hans raiderma, didsulovnad gamoyves TavianTi
dro da angariSgasawevi eqspertizis unari, raTa daeweraT an
gadaemowmebinaT qveTavebis sakmaod didi raodenoba da maT, iseve
rogorc eqimma martien borgdorfma, mTeli manuskriptis gadamowmebac
iTaves. aseve didi wvlili Seitanes mravalma aSS-s daavadebaTa
kontrolisa da misgan Tavdacvis centrebma (CDC) axali da ukve
gadamowmebuli seqciebis srulyofaSi. Cven marTlac gagvimarTla,
rom saSualeba mogveca Cinaisa da indoeTis tuberculozis kvlevis
centrebis eqspertTa daxmareba da gamocdileba gamogveyenebina.
sxva avtorebis/SemmowmebelTa saxelebi CamoTvlilia sarCevsa da
am saqmeSi monawileTa calke siaSi; maTi mondomeba dafasebulia.
yvela didi moTminebiT muSaobda, rac metad mWidro reJimSi
mimdinareobda. 1965-wlamde arsebuli sarekomendacio masala
mopovebul iqna CDC-s (atlanta, jorjiis Stati, aSS),
Culalongkornis universitetis samedicino biblioTekis (bankoki,
xviii
tailandi), Cennais tuberkulozis kvlevis centris, bangloris
tuberkulozis erovnuli institutisa da indoeTis tuberkulozis
asociaciis (axali deli, indoeTi) daxmarebiT. beivordis
redaqtoruli konsultaciebma uzrunvelyo proeqtis mTliani
kordinireba da redaqtireaba.
1979 wels, rodesac es wigni pirvelad daibeWda, eqimma Kkarel
stiblom da misma kolegebma (tuberkulozisa da filtvis
daavadebaTa internacionaluri gaerTianeba da samefo niderlandebis
tuberkulozis asociacia) strategiis ganxorcieleba daiwyes,
romelic SemdgomSi DOTS- is saxeliT gaxda cnobili. am strategiis
aRsaniSnavi aspeqtebia gansakuTrebiT Zlieri monitoringis sistema
da DOTS-is menejmentis mTliani paketi, romelic am wignSia
Tavmoyrili, farTod faravs efeqturi diagnostikis, mkurnalobisa
da monitoringis strategiebs.
redaqtors marTlac Zalian gamoadga indoeTsa da samxreT
aRmosavleT aziaSi tuberkulozis sakiTxebze momuSave pirebTan
diskusiebi, romelic mravali saaTi grZeldeboda. Mmisi didi
interesi da kritikuli midgoma masve Zalian daexmara, raTa pasuxi
gaeca mniSvnelovan kiTxvebze, romelsac SemdgomSi mravaljer
daubrunda.
mravalma adamianma Seitana wvlili am wignis daweraSi;
pasuxismgebloba Secdomebze ki redaqtors ekisreba.
tomas r. frideni
axali deli
indoeTi
2003
xix
madlobis werili qarTuli gamocemisaTvis
k. tomanis tuberkulozi erT-erTi im naSromTagania, romelmac
drois gamocdas gauZlo da romelsac samecniero literaturis
Sedevrad moixsenieben. wignis pirvel da meore gamocemebs Soris
or aTeul welze metia gasuli, avtorTa nawili, romelebma meore
gamocemis SevsebaSi da damatebebSi miiRo monawileoba,
tuberkulozis eqspertebad Camoyalibebis procesSi samagido wignad
swored pirveli gamocemas iyenebdnen.
ukve aTi welia, rac saqarTveloSi xorcieldeba tuberkulozTan
brZolis saxelmwifo programa, romelic dafuZnebulia jandacvis
msoflio organizaciis (WHO) da tuberkulozsa da filtvis
daavadebebTan brZolis saerTaSoriso kavSiris (IUATLD) mier
SemuSavebul DOTS strategiaze. programas koordinacias uwevstuberkulozis da filtvis daavadebaTa erovnuli centris
aRmasrulebeli direqtori b-ni arCil salayaia. winamdebare
wignis qarTuli gamocemis ideac swored mas ekuTvnis. man sxvaze
ukeT uwyis, rom miuxedavad mravali Catarebuli treningisa da
sagangebod Seqmnili meToduri rekomendaciebisa, praqtikos eqimebs
da jandacvis menejerebs yoveldRiuri muSaobis procesSi uCndebaT
kiTxvebi, romlebzec pasuxis gacemaSi maT es wigni udides samsaxurs
gauwevs.
imisaTvis, rom wignSi gamoyenebuli samedicino terminologia
qarTul enaze inglisur dedanTan srul SesabamisobaSi yofiliyo
didi wvlili miuZRviT ftiziatriaSi momuSave specialistTa
jgufs: q -nebs r . marSaniSvils, r . aspinZelaSvils,
m. janeliZes, l. goginaSvils, q. zedaSiZes, l. kupreiSvils,
b-n S. gamcemliZes. miuxedavad maTi datvirTuli samuSao
grafikisa, TiToeuli maTganis enTuziazmma da maRalma
pasuxismgeblobis grZnobam ganapiroba is faqti, rom maT mokle
droSi individualurad daamuSaves wignis gankuTvnili nawilebi
da Semeg miiRes monawileoba teqstis jgufur ganxilvaSi.
gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia profesori q-n l. vaSakiZis
xx
wvlili, romelmac Seajama jgufis muSaoba da naSromis xelaxla
gadamuSavebis Semdeg saboloo saxe misca mas.
am wignis TargmnasTan, redaqtirebasTan da gamocemasTan
dakavSirebuli yvela teqnikuri da finansuri sakiTxi
uzrunvelyofili iqna samedicino momsaxurebis saerTaSoriso
korporaciis (MSCI) mier, romelic aSS-s ganviTarebis saerTaSoriso
saagentos (USAID) dafinansebiT da tuberkulozis erovnul
programasTan mWidrod TanamSromlobiT axorcielebs saqarTveloSi
tuberkulozis mkurnalobisa da kontrolis programas. qarTveli
mkiTxvelis madlobas imsaxureben korporaciis prezidenti
b-n j. kontisi da vice-prezidenti b-n l. iansensi, romelTac
saqarTveloSi ramodenime wlis saqmianobis Sedegad gansakuTrebuli
urTierToba CamouyalibdaT Cvens TanamemamuleebTan. rom ara maTi
kerZo iniciativa da daintereseba wignis qarTuli gamocemiT,
qarTvel eqimebs SesaZlebelia kidev didxans ar hqonodaT saSualeba
gacnobodnen am metad Rirebul naSroms. aRsaniSnavia, agreTve
korporaciis Tbilisis ofisis TanamSromlebis, programis
diretoris q-n T. axalaZis da programis direqtoris moadgilis
b-n n. nasiZis damsaxureba, romlebic, erTi mxriv, koordinacias
uwevdnen specialistebis, Tarjimnebis da redaqtoris muSaobas
da meore mxriv, Tanmimdevrulad agvarebdnen yvela organizaciul
sakiTxs.
gaweuli mravaldRiani skurpulozuri momqancveli SromisaTvis
gansakuTrebul madlobas imsaxurebs korporaciis TanamSromeli
q-n q. gocaZe.
sagangebo madloba ekuTvnis jandacvis msoflio organizacias,
romlis TanxmobiTac qarTulad iTargmna da gamoica es wigni.
xxi
monawileTa sia
rani balasubramaniani eqimi diplomi ginekologiasa da
obsTetriaSi, direqtoris moadgile, tuberkulozis kvlevis
centris direqtoris moadgile, Cenai, indoeTi
naomi boki eqimi, magistris wodeba mecnierebis dargSi,
kvlevisa da Sefasebis ganxris samedicino muSaki, tuberkulozis
ganadgurebis ganyofileba, Sidsis, sasqeso gziT gadamdebi daavade-
bebisa da tuberkulozisagan Tavdacvis erovnuli centri,
daavadebis kontrolisa da Tavdacvis centrebi, atlanta, jorjiis
Stati, aSS. ([email protected])
qesi deraimleri mecnierebaTa doqtori geografiuli medicinisa
da infeqciur daavadebaTa ganyofileba, stanfordis universitetis
samedicino centri, stanfordi, kaliforniis Stati, aSS.
([email protected])markos espinali eqimi, mecnierebaTa doqtori samedicino
ganxriT, msoflio jandacvis organizacia, Jeneva, Sveicaria
tomas r. frideni eqimi, medicinis mecnierebaTa doqtori,
medmuSaki, tuberkulozTan brZolis ganyofileba, msoflios
jandacvis organizacia - samxreT-aRmosavleT azia, msoflios
jandacvis organizacia - axali deli, indoeTi ([email protected])
antoni harisi biologiis swavlebis ofisis eqimi, fizikosTa
samefo kolejis wevri, malaviis erovnuli tuberkulozis
kontrolis programa-teqnikuri mrCeveli, lilongue, malavia
(adharriesmalawi.net)
maikl f. iademarko eqimi, magistris wodeba sazogadoebrivi
jandacvis sferoSi, tuberkulozis aRmofxvris ganxris mecnieruli
ganyofilebis direqtoris moadgile, Sidsis, tuberkulozisa da
sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri, daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis centrebi, atlanta,
jorjiis Stati, aSS. ([email protected])
ram kopaka mecnierebaTa doqtori samedicino ganxriT, medmuSaki,
tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba, tuberkulozis, Sidsisa
da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
xxii
centri, daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi,
atlanta, jojiis Stati, aSS. ([email protected])
qeila f. lasersoni doqtoris xarisxi mecnierebaTa dargSi,
epidemiologi, tuberkulozis aRmofxvris saerTaSoriso saqmianobis
ganyofileba, tuberkulozis, Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri, daavadebaTa
kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi, atlanta, jojiis
Stati, aSS. ([email protected])
fabio luelmo eqimi, mecnierebaTa doqtori samedicino ganxriT,
tuberkulozis kontrolis programebis konsultanti, Jeneva,
Sveicaria ([email protected])
dermo maeri bakalavris xarisxi medicinaSi, bakalavris
xarisxi qirurgiaSi, fizikosTa samefo kolejis wevri, medicinis
muSaki, tuberkulozTan brZolis departamenti, msoflios jandacvis
organizacia, Jeneva, Sveicaria ([email protected])
dik menziesi, eqimi medicines dakvirvebisa da Tvalyuris
devnebis centri, tuberkulozis klinikis eqimi, monrealis mkerdis
instituti, makgilis universiteti, montreali, PQ, kanada
ariel pablos mendesi eqimi, mecnierebaTa doqtori samedicino
ganxriT, direqtoris moadgile, janmrTeloba da uflebebi
(samarTliani janmrTeloba), rokfeleris fundamenti, niu iurki,
niu iorkis Stati, aSS. ([email protected])
rajesvari ramaxandran eqimi, DM mecnierebaTa doqtori,
direqtoris moadgile, tuberkulozis kvlevis centri, Cenai, indoeTi
mario raviglione eqimi, kordinatori, tuberkulozis strategia
da operaciebi, tuberkulozis SeCerebis ganyofileba, gadamdebi
daavadebebi, msoflios jandacvis organizacia, Jeneva, Sveicaria
fatima remani BSc, mTavari kvleviTi muSaki, tuverkulozis
kvlevis centri, Cenai, indoeTi
m. raixleri eqimi, tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba,
tuberkulozis, Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri, daavadebaTa
kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi, atlanta, jojiis
Stati, aSS. ([email protected])
hans l. raideri eqimi, mecnierebaTa doqtori samedicino
ganxriT, tuberkulozis ganyofileba, saerTaSoriso gaerTianeba
xxiii
tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa winaaRmdeg, parizi,
safrangeTi ([email protected])
t. sanTa eqimis xarisxi (brit.), diplomi tuberkulozisa da
mkerdis daavadebebis sferoSi, direqtoris moadgile (maRali
safexuri), tuberkulozis kvlevis centri, Cenai, indoeTi
jon a. sbarbaro bakalavris wodeba samedicino dargSi ,
magistris xarisxi sazogadoebrivi jandacvis sferoSi, FCCP,
medicinisa da TavdacviTi medicines profesori;
samedicino skola, kolorados jandacvis samecniero centris
universiteti, denveri, kolorados Stati, aSS.
patricia m. simone eqimi, jandacvis mxardaWeris ofisis
ufrosi, direqtoris ofisi, ([email protected])
piter smoli eqimi, adiunkt profesori, infeqciuri daavadebebisa
da geografiuli medicines ganyofileba, stanfordis samedicino
universiteti, stanfordi, kaliforniis Stati, 94305, aSS.
ian smiti eqimi, tuberkulozis SeCerebis ganyofileba, jandacvis
msoflio organizacia, Jeneva, Sveicaria ([email protected])
elizabet a. talboti eqimi, tuberkulozisa da Sidsis kvlevis
direqtori, BOTUSA proeqti, internacionaluri saqmianoba
tuberkulzis aRmofxvris ganyofileba, tuberkulozis, Sidsisa
da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri, daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi,
atlanta, jojiis Stati, aSS. ([email protected])
zaqari teilori eqimi, MS, daavadebis kontrolisa da Tavdacvis
centrebi, atlanta, jorgiis Stati, aSS ([email protected])
arman van doini eqimi, mikobaqteriis ganyofileba, tropikuli
medicines instituti, antverpi, belgia ([email protected])
endriu a. vernoni eqimi, MHS, sameTvalyureo samedicino
epidemiologis ganyofileba, kvlevisa da Sefasebis ganxra,
tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba, tuberkulozis, Sidsisa
da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri, daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi,
atlanta, jojiis Stati, aSS ([email protected])
margarita elsa vilarino sazogadoebrivi jandacva-magistris
wodeba, diagnostikuri da Terapevtuli ganyofilebis ufrosi,
kvlevisa da Sefasebis ganxra, tuberkulosis aRmofxvris
xxiv
ganyofileba. tuberkulozis, Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri, daavadebaTa
kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi, atlanta, jojiis
Stati, aSS ([email protected])
Carlz d. uelsi eqimi, internacionaluri saqmianobis sferos
direqtoris moadgile, tuberkulosis aRmofxvris ganyofileba,
tuberkulozis, Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri, daavadebaTa
kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi, atlanta, jojiis
Stati, aSS ([email protected])
jandacvis msoflio organizaciis tuberkulozis
departamenti aRiarebs redaqtoris, eqim t. fridenis Tavdauzogav
Sromas, agreTve im ZviradRirebul komentars, romelic eqimebma:
m. borgdorfma da enarsonma, p. hopevelma, a. seitam da a. van doanma
wignis saboloo variants daurTes. ra Tqma unda, aRsaniSnavia is
daxmarebac, romelic eqimma f. luelmom gagviwia.
tomanis tuberkulozi
xxv
1
SemTxvevaTa gamovlena
2
3
1. ra rols asrulebs SemTxvevaTa
gamovlena tuberkulozis kontrolis
saqmeSi1
f.luelmo2
tuberkulozis yvelaze infeqciuri variantis, kerZod, naxvelis
nacxis gamokvleviT, mgb pozitiuri (nacxiT dadebiTi) filtvis
formis gamovlena tuberkulozis kontrolis sakvanZo elementia.
misi mizania bacilagamomyofi anu im pirovnebis gamovlena, romelic
sazogadoebaSi avrcelebs tuberkulozis gamomwvevi baqteriis did
raodenobas. mkurnaloba xels uwyobs aseTi infeqciuri pacientebis
swrafad gadayvanas abacilur mdgomareobaSi, riTac gawyvets
daavadebis gadacemis jaWvs. SemTxvevaTa drouli gamovlenis kidev
erTi upiratesoba aris mkurnalobis dawyebis dagvianebis minimumamde
dayvana, rac zrdis gankurnebis albaTobas1. Tu gamovlenil pacients
ar Cautarda efeqturi mkurnaloba - wamlebis uqonlobis,
mkurnalobis cudi organizaciis an samkurnalo dawesebulebebisadmi
xelmiuwvdomlobis gamo – SemTxvevaTa gamovlenis RonisZiebebs
ekargeba Tavdapirveli Rirebuleba. SemTxvevaTa gamovlena
mkurnalobis gareSe iwvevs samedicino sistemisadmi ndobis
Sesustebas da zrdis iseTi infeqciuri pacientebis raodenobas,
romlebic rezistentuli Stamebis wyaros warmoadgendnen. iq, sadac
axali SemTxvevebis efeqturi mkurnaloba da gankurneba ver
xorcieldeba, umjobesia resursebi da Zalisxmeva mimarTuli iyos
mkurnalobis Sedegebis amaRlebaze da ara axali SemTxvevebis
gamovlenis maCveneblis gazrdaze2. garda im pacientebisa, romlebic
simptomebis gamo sakonsultaciod mimarTaven samedicino
dawesebulebebs, gamosakvlev jgufs unda warmoadgendnen is
pacientebic, romlebmac mimarTes samedicino dawesebulebebs mdgradi
anu gaxangrZlivebuli (2-3 kviraze xangrZlivi) xvelis gamo.
warsulSi SemTxvevaTa gamovlena warmoebda masiuri miniaturuli
radoigrafiiT (MMR)-fluorografiiT – e.w. “aqtiuri gamovlena”,
1 k. tomanis pirvel gamocemaSi arsebul Tavze dayrdnobiT
2 tuberkulozis kontrolis programis konsultanti. Jeneva, Sveicaria
4
magram filtvis rentgenogramaze Crdili ar aris tuberkulozis
diagnozis specifikuri maCvenebeli im pacientebs Sorisac ki,
romlebsac aReniSnebaT filtvis aqtiuri tuberkulozi.
rentgenologiuri kvleva ar aris sakmarisi imisTvisac ki, rom
moxdes diferenciacia infeqciis gamomyof da im pacientebs Soris,
romlebic ar warmoadgenen saSiSroebas sazogadoebisaTvis.
masobrivi skriningi ar amarTlebs xarjebs, radganac es meTodi
nakleb specifikuria infeqciis wyaros gamovlenisTvis. bevr
SemTxvevaSi daavadeba iwyeba SemowmebaTa Soris drois intervalSi
da aRniSnul SemTxvevebSi pacientebs ara aqvT mkurnalobis
dasrulebis motivacia, amitom isini xSirad “ikargebian” 3,4, (ix.
Tavi : “ra rols asrulebs perioduli masiuri
rentgenologiuri gamokvlevvebis meTodi tuberkulozis
kontrolis saqmeSi”).
mdgradi xvelis mqone mozrdili pacientebis gamovlena (im
pirTagan, vinc mimarTavs samedicino dawesebulebebs) naxvelis
nacxis gamokvlevis meSveobiT gacilebiT ufro xarjefeqturi
meTodia, vidre rentgenografia. es meTodi ufro zustad gamoavlens
infeqciis gavrcelebis TvalsazrisiT saSiS pacientebs. im
regionebSi, sadac pacientebi uzrunvelyofili arian saTanado
mkurnalobiT, unda Catardes mosaxleobis saganmanaTleblo
RonisZiebebi, romelTa mizanic iqneba miawodos mcxovreblebs
informacia, Tu ramdenad saSiSia xangrZlivi xvela, sad mdebareobs
Sesabamisi samedicino dawesebuleba da unda davarwmunoT adamianebi,
mimarTon samedicino personals naxvelis nacxis gamokvlevis
Casatareblad.
Nnaxvelis mgb dadebiTi nacxis mqone pacientebTan kontaqtSi
myofi adamianebi arian inficirebisa da tuberkuloziT daavadebis
maRali riskis qveS, rac kidev erTxel adasturebs SemTxvevaTa
aqtiurad gamovlenis aucileblobas am individebSi. kontaqtebis,
kerZod, ki naxvelis dadebiTi nacxis mqone tuberkuloziT
daavadebul pacientebTan kontaqtSi myofi pirebis samedicino
Semowmeba rekomendirebulia tuberkulozis SemTxvevebis
gamovlenisa da mkurnalobisaTvis, aseve prevenciuli mkurnalobis
Catarebis mizniT iseTi maRali riskis jgufebSi, rogoricaa bavSvebi
da aiv-inficirebuli individebi. amasTanave, infeqciis wyaroebis
gamovlenisa da mkurnalobis mizniT, mniSvnelovania im pirTa
gamokvleva da perioduli Sefaseba, romlebic imyofebian
tuberkulozis gavrcelebis maRali riskis dawesebulebebSi:
cixeebSi, usaxlkaroTa TavSesafrebSi da saavadmyofoebSi.
5
2. ras warmoadgens tuberkulozis SemTxveva3
f. luelmo 4
tuberkulozis kontroli miznad isaxavs aRniSnuli daavadebis
gavrcelebis Semcirebas. misi gavrcelebis Semcirebis yvelaze
efeqturi meTodia infeqciis potenciuri wyaros, kerZod,
tuberkulozis baqteriagamomyofi filtvis formiT daavadebuli
pacientis identificireba5 (SemTxvevaTa gamovlenis, diagnostikis
gziT) da mkurnaloba. amis garda, sikvdilianobisa da avadobis
maCveneblebis Sesamcireblad, tuberkulozis kontroli miznad
isaxavs daavadebis yvela formis gankurnebas. tuberkulozis
kontrolis programebis miznebisaTvis, termini ‘SemTxveva~
gamoiyeneba iseTi pacientis aRsaniSnad, romelsac tuberkulozi
daudginda baqteriologiurad an eqimis mier 6 .
programis saWiroebis gamo SemTxvevaTa klasificireba warmoebs
dazianebis lokalizaciis mixedviT: filtvis (rodesac dazianeba
lokalizebulia filtvis parenqimaSi) da FfiltvgareSe (rodesac
dazianeba lokalizebulia, nebismier adgilas filtvis parenqimis
garda) formebad. filtvis forma, naxvelis nacxis analizis
mixedviT, iyofa pozitiurad an negatiurad (rac moicavs naxvelis
nacxis daudgenel SemTxvevebsac). naxvelis nacxis pozitiuroba
damokidebulia tuberkulozis bacilebis raodenobaze (ix. ramdeni
baqteria unda inaxos naxvelis nacxSi, rom is CaiTvalos pozitiurad
nacxis mikroskopiuli analizis mixedviT gv. 12) da korelaciaSi
imyofeba sxva individebis inficirebisa da tuberkuloziT
gardacvalebis riskTan. im individebs, romlebic kontaqtSi iyvnen
nacxiT dadebiT avadmyofTan, tuberkulozis mikobaqteriiT
inficirebisa da tuberkuloziT daavadebis ufro maRali riski
aqvT, vidre mxolod kulturiT pozitiur pacientebTan kontaqtSi
3 k. tomanis pirvel gamocemaSi arsebul Tavze dayrdnobiT
4 tuberkulozis kontrolis programis konsultanti. Jeneva, Sveicaria
6
myofT 7. im qveynebSi, sadac naxvelis nimuSebis kulturebis kvleva
problemas ar warmoadgens, nacxiT uaryofiTi SemTxvevebi SeiZleba
daiyos tuberkulozis dadgenil SemTxvevebad (dadebiTi kulturiT
tuberkulozis mikobaqteriis kompleqsisTvis), an sxvadasxvad
(kultura-negatiuri an/da daudgeneli).
diagnozis dasadgenad pacientebis klasificireba xorcieldeba
imisda mixedviT, hqonda Tu ara pacients Catarebuli tuberkulozis
mkurnaloba. mkurnalobis mixedviT, pacientebi iyofian Semdegnairad:
_ axali SemTxveva: pacients mkurnaloba utardeboda erT
Tveze naklebi periodis ganmavlobaSi an saerTod ar
umkurnalia;
_ recidivi: nacxiT an kulturiT dadebiTi pacienti,
romelsac Cautarda mkurnaloba da Catarebuli mkurnalobis
Sedegad miCneul iqna gankurnebulad, an sruli kursiT
namkurnalebad;
_ uSedegod namkurnalevi: pacienti, romlis naxvelis
nacxic pozitiuri iyo mkurnalobis dasrulebidan 5 an
ufro xangrZlivi periodis Semdeg (2 Tvis, an ufro
xangrZlivi periodis Semdeg mkurnalobis dawyebidan, Tu
Tavdapirvelad pacienti iyo nacxiT uaryofiTi);
_ Sewyvetili mkurnalobis ganaxleba: mkurnalobis
ganaxleba misi Sewyvetidan ori Tvis an meti drois
Semdeg;
_ gadmoyvanili pacienti: sxva tubsamkurnalo
dawesebulebidan mkurnalobis gagreZelebis mizniT
gadmoyvanili pacienti;
_ sxva: yvela is SemTxveva, romelic ar ganekuTvneba zemoT
CamoTvlil gansazRvrebebs (amaSi Sedis qronikuli
SemTxvevebi, anu is SemTxvevebi, roca pacientebi ganmeorebiTi
mkurnalobis Semdeg arian nacxiT dadebiTi).
Tumca, nacxiT negatiuri filtvis da filtvgareSe tuberkulozis
SemTxvevebSic SesaZloa gvqondes relafsi, uSedegod namkurnalebi
7
avadmyofebi an qronikuli SemTxvevebi. aRniSnuli gvxvdeba iSviaTad
da unda efuZnebodes paTomorfologiuri an baqteriologiuri
kvlevis Sedegebs6.
aRricxvianobis warmoebis miznebiT, mkurnalobis Sedegebis
mixedviT SeirCa pacientTa eqvsi kategoria:
_ gankurnebuli: pacienti romelic aris nacxiT uaryofiTi
mkurnalobis bolo TveSi da rogorc minimum erTxel mainc
mkurnalobis periodis ganmavlobaSi;
_ sruli kursiT namkurnalebi: pacienti, romelmac
daasrula mkurnaloba, magram ar Seesabameba arc
gankurnebulTa da arc uSedegod namkurnaleb pacientTa
kategoriebs;
_ uSedegod namkurnalebi: pacienti, romelsac aReniSneba
pozitiuri nacxi mexuTe Tveze an mkurnalobis nebismier
ufro gvian etapze;
_ gardacvlili: pacienti, romelic gardaicvala
mkurnalobis dros raime mizeziT;
_ mkurnalobaSewyvetili: pacienti, romelsac Seuwyda
mkurnaloba 2 TviT an ufro xangrZlivi periodiT
mkurnalobis dawyebis Semdeg;
_ gadayvanili: pacienti, romelic gadayvanil iqna sxva
ganyofilebaSi da, romlis mkurnalobis Sedegebic aris
ucnobi.
mkurnalobis warmateba ganisazRvreba, gankurnebuli da sruli
kursiT namkunalebi pacientebis jamuri ricxviT. im qveynebSi,
sadac kvlevaSi kulturis gamoyeneba xelmisawvdomia, SesaZloa
pacientebis klasificireba kulturebis kvlevis Sedegebis mixedviT:
gankurnebuli an uSedegod namkurnalebi.
8
3. ra rols asrulebs naxvelis mikroskopia im
pacientebis gamokvlevaSi, romlebic
mimarTaven samedicino dawesebulebebs
f. luelmo 5
naxvelis mikroskopiuli gamokvleva tuberkulozuri infeqciis
wyaros gansazRvris yvelaze efeqturi saSualebaa. (es meTodi
gamoiyeneba tuberkulozis diagnostikisTvis pacientebSi,
romlebTanac savaraudoa filtvis daavadeba da infeqciis wyaros
dasadgenad im pirebs Soris, romelTac aReniSnebaT xvela da
nebismieri mizeziT mimarTes samedicino dawesebulebas.) naxvelis
mikroskopia aseve gamoiyeneba infeqciuri pacientebis mkurnalobis
progresis monitoringisa da gankurnebis faqtis dasadastureblad.
diagnozi
naxvelis nacxis gamokvlevis diagnostikuri efeqtianobis
sakiTxebi ganxilulia TavSi: “ramdenad sarwmunoa naxvelis
mikroskopiuli gamokvleva”
nacxis mikroskopiis gamoyenebas aqvs ramodenime funqciuri
upiratesoba kulturis gamokvlevasTan SedarebiT. Sedegebi vlindeba
ufro swrafad da gviCvenebs, Tu ramdenad saSiSia infeqciurobis
TvalsazrisiT; xdeba im pacientebis identificireba, romlebsac
aqvT daRupvis maRali riski, Tu ar imkurnaleben; gamoavlens
pacientebs, romlebsac didi baqteriuli datvirTvis gamo
mkurnalobis sawyis reJimTan erTad esaWiroebaT damatebiTi
medikamentebi.
pacientebis gansazRvruli nawili eqims mimarTavs tuberkulozze
saeWvo simptomebis gamo. Aam SemTxvevaSi eqimis valia eWvi miitanos
tuberkulozze da Cautaros pacients Sesabamisi diagnostikuri
5 tuberkulozis kontrolis programis konsultanti. Jeneva, Sveicaria
9
testebi. mdgradi xvelis SemTxvevaSi filtvis infeqciuri
tuberkulozis diagnostikis yvelaze mniSvnelovani diagnostikuri
testi naxvelis gamokvlevaa. gulmkerdis rentgenologiuri kvleva
gamoiyeneba filtvis daavadebebis diferenciuli diagnozisTvis
nacxiT uaryofiT pacientebSi. diagnostikuri procedurebis
daniSvnis periodi damokidebulia qveyanaSi tuberkulozis
prevalentobis maCvenebelze. im adgilebSi, sadac tuberkulozis
SemTxvevebi xSiria, anu maRalia prevalentoba, pirvel rigSi,
unda iqnes gamoyenebuli naxvelis nacxis gamokvleva. im adgilebSi,
sadac aRiniSneba daavadebis dabali prevalentoba, SesaZlebelia
nacxis gamokvlevis da gulmkerdis rentgenologiuri kvlevis
erTdroulad Catareba. aseve SesaZlebelia tuberkulozisaTvis
araspecifikuri antibiotikebis mokle kursis daniSvna. gulmkerdis
rentgenologiuri kvleva unda Catardes rogorc damxmare procedura
naxvelis nacxisa da kulturis gamokvlevis Catarebamde. nebismier
SemTxvevaSi, rentgenologiurad paTologiuri cvlilebebis
gamovlenisas filtvis tuberkulozis diagnozis sabolood
dadgenamde, pacientma unda Caabaros naxvelis ramodenime sinji
nacxis analizisaTvis.
SemTxvevis gamovlena
xSirad filtvis tuberkulozis diagnozis dadgena ver
xerxdeba daavadebis gvian stadiamde im SemTxvevaSic ki, rodesac
pacienti mimarTavs samedicino dawesebulebas daavadebis sawyis
periodSi. aRniSnulis ZiriTadi mizezi aris is, rom eqims ar
miaqvs eWvi tuberkulozze, an ar moiTxovs, rom pacientma xvelis
sindromiT Caitaros naxvelis nacxis analizi, gansakuTrebiT
maSin, rodesac daavadebis mimdinareobisas ar vlindeba sxva
respiratoruli niSnebi. gamoangariSebulia, rom ganviTarebadi
ekonomikis qveynebSi im mozrdil pacientTa 5-10%-s, romlebic
mimarTaven ambulatoriul dawesebulebas, aReniSnebaT mdgradi
xvela 2-3 kviris ganmavlobaSi8, 9. filtvis tuberkulozis nacxiTdadebiTi formebis Tanafardoba nacxiT uaryofiT formebTan
damokidebulia sazogadoebaSi am daavadebis prevalentobaze.
samedicino dawesebulebebis ambulatoriul pacientebisagan
mdgradi xvelis mqone avadmyofebis identificireba iZleva
tuberkulozuri infeqciis wyaros didi nawilis gamovlenis
10
SesaZleblobas 10. aRniSnuli amcirebs daavadebis mkurnalobis
dawyebis dagvianebis safrTxes, aseve amcirebs sxva pacientebis da
personalis inficirebis risks. aseTi pacientebis warmatebuli
mkurnaloba swraf zegavlenas axdens tuberkulozis prevalentobaze,
sikvdilianobasa 11 da infeqciis gavrcelebaze 8.
didi datvirTviT momuSave samedicino dawesebulebebi,
parasamedicino da administraciuli personali, pasuxs unda
agebdes qronikuli xvelis mqone pacientebis gagzavnaze naxvelis
nacxis gamosakvlevad. aRniSnuli skrining-meTodiT daavadebulTa
gamovlena warmoadgens sazogadoebrivi jandacvis RonisZiebas,
romelic miznad isaxavs mxolod infeqciis wyaros gamovlenasa da
mkurnalobas. amasTan is aris damatebiTi diagnostikuri RonisZieba
iseT pirTa diagnostikisaTvis, romlebic spontanurad mimarTaven
ambulatorias. vinaidan pirveladi mizani sazogadoebisTvis
sargeblis motanaa, es procedura unda iyos martivi, mosaxerxebeli
gamosakvlevi pirisTvis, ufaso da ar unda scildebodes pacientis
im Tavdapirvel mizezs, ris gamoc man miakiTxa ambulatorias.
Zalian mniSvnelovania pacientis saxelis, gvarisa da misamarTis
dafiqsireba. laboratoriis mier nacxis pozitiurobis gamovlenisas,
pacienti unda saswrafod moinaxos da dawyebul iqnes mkurnaloba.
kulturis analiziT gamokvleva ar warmoadgens SemTxvevaTa
sistematuri gamovlenis prioritetul tests. mxolod kulturiT
pozitiuri individebi ufro naklebad kontagiozurebi arian, vidre
isini, romelTa mikroskopuli testic dadebiTia. amis garda,
kulturis kvleva ufro Zviria da ufro rTulad Sesasrulebeli,
pasuxis miReba ki, did dros moiTxovs.
xvelis zRvruli xangrZlivoba, romlis drosac rekomendi-
rebulia naxvelis nacxis testis Catareba, ganisazRvreba TiToeuli
qveynis mier da efuZneba: nacxiT dadebiTi tuberkulozis
SemTxvevebis saxSires qveyanaSi, mosaxleobis mier jandacvis
obieqtebSi mimarTvis sixSires da arsebul laboratoriul
saSualebebs. Tu tuberkulozis prevalentoba Zalian dabalia,
maSin azri ara aqvs nacxis testebis sistemurad gamoyenebas
gaxangrZlivebuli xvelis mqone individebs Soris (dabali
xarjefeqturoba da cru-dadebiTi Sedegebis miRebis maRali riski).
samkurnalo dawesebulebebSi mimarTva sxvadasxva qveyanaSi
gansxvavebulia. ganviTarebuli ekonomikis qveynebSi xalxi
samedicino dawesebulebebs konsultaciebisaTvis ufro adreul
11
etapze da ufro xSirad mimarTavs, amitom skriningis miznebisaTvis
xvelis xangrZlivoba unda ufro xanmokle iyos. es, erTi mxriv,
zrdis araspecifikuri xvelis mqone pacientebis ricxvs da
laboratoriis datvirTvas, xolo meore mxriv, amcirebs
xarjefeqturobas. xvelis prevalentobis (SemTxvevaTa sixSiris)
Seswavla im mozrdil pacientebs Soris, romlebic mimarTaven
ambulatoriul dawesebulebebs, gvexmareba davadginoT xvelebis
is optimaluri xangrZlivoba, romlis drosac rekomendirebulia
naxvelis nacxis rutinuli wesiT gamokvleva 9,12 ,13.
ambulatoriul pacientebSi naxvelis mikroskopuli kvlevis
meSveobiT SemTxvevaTa gamovlenam SesaZloa mniSvnelovnad
gazardos infeqciis diagnostirebul wyaroTa ricxvi. gamokvleuli
ambulatoriuli pacientebis raodenoba, sadiagnostiko nacxebis
raodenoba da infeqciis identificirebul wyaroTa raodenoba,
warmoadgenen SemTxvevaTa gamovlenaze orientirebuli saqmianobis
maCveneblebs. magaliTad, 1990 wels Catarda 210 905 nacxis gamokvleva,
romlis meSveobiTac gamovlinda filtvis tuberkulozis nacxiT
dadebiTi formis 24 023 SemTxveva, 1993 wels ki, gamokvleuli iyo
332 000 daavadebulidan aRebuli 602 000 nacxi, aqedan
identificirebul iqna daavadebis 35 646 SemTxveva. 1999 wels
daavadebis SemTxvevaTa ricxvi Semcirda 24 511-mde, miuxedavad
imisa, rom nacxis gamokvlevebis ricxvi gaizarda. 1 085 748 –
adamians Cautarda 1 938 201 - mde gamokvleva8,11. pozitiuri nacxebis
proporcia negatiurTan warmoadgens sazogadoebaSi tuberkulozis
SemTxvevaTa Semcirebaze programis gavlenis arapirdapir maCvenebels.
peruSi respiratoruli simptomebis mqone pacientebSi nacxis
pozitiurobis maCvenebeli iyo 1990 wels 18,7%-i, 1991w. _ 14,9%,
1995w. _ 8,5%, 1997 wels 2,7%. amis msgavsad 20 wlis ganmavlobaSi
CileSi mgb+ ricxvi Semcirda 10%-dan 2%-mde. 1999 wlisTvis peruSi,
tuberkulozis gamovlenis mizniT, yovelwliurad tardeboda
mozrdili mosaxleobis 5%-is gamokvleva nacxis mikroskopiuli
analizis meSveobiT.
naxvelis nacxis mikroskopuli kvleva mkurnalobis
dros da mkurnalobis Semdeg
naxvelis nacxis mikroskopiul kvlevas fundamenturi mniSvneloba
eniWeba filtvis tuberkulozis infeqciuri SemTxvevebis
mkurnalobis efeqturobis monitoringis TvalsazrisiT. nacxis
12
gamokvleva unda Catardes mkurnalobis intensiuri fazis bolos.
Tu nacxi pozitiuri aRmoCndeba, maSin intensiuri faza unda
gagrZeldes kidev erTi Tve. gankurnebis dadasturebis mizniT
nacxi unda gamokvleul iqnes rogorc gagrZelebis fazis
ganmavlobaSi, aseve misi dasrulebisas. konversiis maCvenebeli
mkurnalobis me-2-me-3 TvisTvis (es ukanaskneli ganisazRvreba,
rogorc Tavdapirvelad nacxiT dadebiTi da mkurnalobis Sedegad
nacxiT uaryofiTi pacientebis wili, im avadmyofebis saerTo
raodenobidan, vinc daiwyo mkurnaloba) warmoadgens karg
samanipulacio indikators. is gamoxatavs programis SesaZleblobas
bolomde miiyvanos pacientebis mkurnaloba, moipovis nacxis
nimuSebi, da aseve, moaxdinos infeqciis wyaros aRmofxvra. es
mkurnalobis Sedegebis indikatoris adreuli surogatia. 14 maRali
efeqturobis mqone mokle kursis mkurnalobis reJimis dros nacxi
SeiZleba darCes pozitiuri 2-3 Tve daRupuli bacilebis arsebobis
gamo kultura-uaryofiT pacientebSi. amrigad, 5 Tvemde nacxis
pozitiurobis SenarCunebis SemTxvevaSi mkurnaloba ar ganixileba
rogorc uSedego. (ix. “rogor unda Catardes progresis
monitoringi?”). imisaTvis, raTa pacienti miviCnioT tuberkulozisgan
gankurnebulad, aucilebelia nacxis negatiuri Sedegebi
mkurnalobis periodSi da mkurnalobis dasrulebisas.
13
4. ramdeni baqteria unda iyos napovni nacxSi,
raTa igi miviGnioT dadebiTad
k. tomani 6
Tu nacxi sworad aris momzadebuli, maSin mJavagamZle baqteriebis
raodenoba am nacxSi koleraciaSia mgb-s raodenobasTan. Nnaxvelis
nimuSSi, es Tanafardoba, romelic mravali avtoris 15,16,17,18 (1-4)mier aris gamokvleuli, SeiZleba Semdegnairad iqnes warmodgenili.
sasagne minaze nacxis preparati Seicavs 0.01 ml naxvels. es
odenoba Tavsdeba 200 (10X20)mm² farTobze, radgan imersiuli are,
romelic Cans mikroskopSi Seadgens 0,02mm2. mTlianad nacxis
Sesaswavlad saWiroa 10 000 aseTi aris gamokvleva 1 000X gadidebisas,
e.i. 100X gadideba xdeba imersiuli obieqtivis linziT da 10X
okularis linziT. (gasasinji sivrcis zoma fluoroscentuli
mikroskopiT daTvalierebisas Seadgens 15X, didi linzisTvis 25X
da okularis linzisTvis 10X.) nacxis erTi sigrZis (20mm)
daTvalierebisas, rac Seadgens nacxis mTeli farTobis daaxloebiT
1%-s, xdeba 100-120 mikroskopuli velis skriningi. zemoT moyvanili
gaangariSebani exeba 10X20mm2 farTobze ganTavsebul nacxs.
sazogadod, yoveldRiur praqtikaSi gamoiyeneba 20X30mm2 zomis
nacxebi.
amrigad, Tu naxvelis sinji Seicavs daaxloebiT 5000
mikobaqterias yovel ml-Si, mTeli nacxi (Tu is momzadebulia
zemoT aRwerili meTodiT) unda Seicavdes daaxloebiT 50-s. im
SemTxvevaSi, Tu es mikobaqteriebi Tanabrad arian ganawilebulni
nacxis 10 000 areze, maSin 200 areze unda modiodes erTi mgb. Tu
Seswavlili iqna 100 are, maSin baqteriis monaxvis Sansi 50%-ia.
imisaTvis, rom vipovoT sami e.w. mJavagamZle baqteria (mgb) unda
Catardes daaxloebiT 600 aris skriningi (daTvaliereba). Tu
6 gardacvlilia
14
gamokvleul iqna 300 are maSin mJavagamZle baqteriaTa povnis
Sansi kvlav 50%-ia 19,20,21.
amasTanave, rom vipovoT erTi mJavagamZle baqteria (mgb) yovel
10 mxedvelobis areSi an 10 yovel 100 areSi, maSin nacxSi unda
arsebobdes 1 000 aseTi baqteria (10 000 are), an 100 000 (105) unda
modiodes naxvelis TiTi ml-ze .(ix. cxrili #1). imisaTvis, rom
TiToeul areSi inaxos erTi mgb, saWiroa, rom naxvelis erT mm-ze
saSualod 106 baqteria modiodes (ix. cxrili #1). amgvarad, nacxi,
romelic mgb-Ta raodenobis mixedviT mudmivad dadebiTia, unda
Seicavdes sul mcire 100 000 mgb-s yovel ml-ze.
cxrili #1.
mJavagamZle baqteriaTa savaraudo raodenoba naxvelis nimuSebsa da
nacxebSi (savaraudo minimaluri raodenoba)
es gaangariSebebi efuZneba im azrs, rom mgb nacxSi Tanabradaa
gafantuli. e.i. TiToeuli masalis ulufa Seicavs mgb-s erTsa da
imave ricxvs, Tanabrad ganawilebuls mTel nacxze. Tumca SeiZleba,
rom baqteriebi ar iyos Tanabrad ganawilebuli nacxSi, xSirad
isini gvxvdeba koltebad Sejgufuli. amrigad, rodesac naxvelis
sinjidan viRebT ramodenime nimuSs sxvadasxva nimuSi Seicavs
baqteriaTa sxvadasxva ricxvs. Tumca, rodesac naxvelis sxvadasxva
nimuSebidan aRebuli didi raodenobis sinjebSi baqteriebis ricxvis
Sedarebisas gamoiyenes kulturebTan muSaobis specialuri meTodebi
mniSvnelovani Sedegebi iqna miRebuli. kerZod, erTi da igive
nimuSidan aRebuli sinjebidan kultivirebuli koloniebis ricxvi
meryeobs ara randomizirebulad, aramed mxolod gansazRvrul
farglebSi (ix. ~ramdenad sandoa naxvelis nacxis mikroskopuli
gamokvleva”). msgavsad amisa, sxvadasxva nimuSidan aRebul sinjebSi
imersiuli areebis
raodenoba erT
baqteriaze gaangariSebiT
mgb-s raodenoba
TiToeul nacxSi
Mmgb-s raodenoba
naxvelis nimuSze 1ml-Si
100
10
1
100
1000
10000
10000
100000
1000000
15
koloniebis sxvadasxva raodenoba ar warmoiqmneba randomizi-
rebulad, aramed ganpirobebulia masalaSi mgb -s gansxvavebuli
koncentraciiT. amrigad, miuxedavad mniSvnelovani variaciebisa,
baqteriaTa ricxvi nacxSi TiTqmis Seesabameba baqteriaTa
koncentracias naxvelSi18. naxvelis nimuSSi baqteriaTa
koncentraciis garkveuli donis qvemoT albaToba imisa, rom mgb
SesaZloa nimuSidan nacxSi gadavides da gamoCndes mikroskopSi
udris nuls. miuxedavad amisa, gamoTvlilia, rom optimalur
laboratoriul pirobebSi dadebiTi nacxis pasuxis miReba
SesaZlebelia im SemTxvevaSi, rodesac mikroorganizmebis ricxvi
ml-ze Seadgens 100-1000 22. ufro praqtikuli gaangariSebaa 10 000
mikroorganizmi. Tuki, TiToeuli naxvelis nacxis nimuSis
mgrZnobeloba mxolod 22-43%-ia, maSin mravali nimuSis gamokvlevisas
gamovlenis sixSire mniSvnelovnad matulobs; magaliTad, rodesac
xdeba 2-3 nacxis gamokvleva 2 dReze meti drois ganmavlobaSi,
filtvis aqtiuri tuberkulozis mqone pacientebis 50-70%-s, nacxis
dadebiTi pasuxi aqvs 23.
16
5. ramdenad sarwmunoa nacxis mikroskopia
k. tomani7
naxvelis mikroskopiuli kvlevis sandoobis raodenobrivad Sefasebis
mizniT pasuxi unda gaeces Semdeg kiTxvebs:
1. rogoria mJavagamZle baqteriebis (mgb) aRmoCenis albaToba
nacxSi, romelic damzadebulia mcire, saSualo da didi
raodenobiT mgb-s Semcveli naxvelisagan?
2. rogoria (cru) dadebiTi pasuxis miRebis albaToba naxvelis
im nimuSebis nacxebSi, romlebic ar Seicaven tuberkulozis
mokobaqteriebs?
3. ra sixSiriT xdeba pasuxebis Tanxvedra sxvadasxva
laborantebs, an laboratoriebs Soris erTi da igive
nimuSidan miRebuli nacxebis gamokvlevisas?
cxrili #1, romelic mocemulia qveTavSi: “ramdeni mikobaqteria
unda iyos nacxSi rom igi CaiTvalos dadebiTad”, garkveulwilad
pasuxobs pirvel kiTxvas. am cxrilSi mocemuli cifrebi miRebulia
eqsperimentuli kvlevebis safuZvelze da ewinaaRmdegeba varauds,
rom mikobaqteriebi Tanabrad arian ganawilebulni nacxSi.
radganac mgb-s Semcveloba nimuSebSi gansxvavebulia, amitom
saWiroa aseTi gazomvebis Catareba didi raodenobiT nimuSebze,
xolo kulturis analizis Sedegi standartul maCvenebelad unda
iqnes miCneuli24. ramodenime kvlevaSi 25, 26 nacxSi mgb-s raodenoba
Sedarebulia imave nimuSidan miRebul kulturaze aRmocenebuli
koloniebis raodenobasTan.
1 gardacvlilia
17
rva laboratoriis mier Catarebuli erToblivi kvleviT
dadasturda, rom erTi da igive nimuSidan miRebul kulturebSi
koloniebis raodenoba icvleboda, Tumca es gansxvaveba iyo
minimaluri. gakeTda daskvna, rom arsebobs pozitiuri korelacia
nimuSebSi kultivirebuli mikobaqteriebis koncentracias, Sesabamiss
nacxSi mJavagamZle baqteriaTa raodenobasa da maTi pirdapiri
mikroskopiT identificirebis albaTobas Soris. mocemuli Sedegebi
(cxrili #2) gviCvenebs, rom nacxSi mgb-s povnis Sansi matulobs
nimuSSi baqteriaTa koncentraciis zrdasTan erTad. am monacemebis
sqematurad ganlagebis Sedegad miviRebT mruds, romelic gviCvenebs,
rom nimuSSi mgb-s identificirebis 50%-iani albaToba arsebobs
im SemTxvevaSi, rodesac nacxi Seicavs 6 000 baqterias erT ml-ze.
aseTive monacemebi iqna miRebuli adre Catarebuli kvlevebis
Sedegadac 25, 26.
cxrili #2
mJavagamZle baqteriaTa raodenoba nacxebSi, baqteriaTa
kultivirebadi koncentracia naxvelis nimuSSi da pozitiuri
Sedegebis albaToba
baqteriaTa raodenoba
baqteriaTa raodenobis
koncentraciis nimuSi
1 - ml-Si
dadebiTi Sedegis
albaToba
0 -100 an meti aredan
1-2 300 areSi
1-9 100 areSi
1-9 10 areSi
1-9 1 areze
10 an meti areze
<1000
5000-10 000
daaxloebiT 30 000
daaxloebiT 50 000
daaxloebiT 100 000
daaxloebiT 500 000
<10%-ze
50%
80%
90%
96,2%
99,95%
*cxrili #2 moyvanilia literaturuli wyarodan N 1.
*daaxloebiT 0,01ml homogenizirebuli naxveli moTavsebuli da ganawilebul
iqna daaxloebiT 200mm 2 farTobis mqone sasagne minaze. mikroskopis imersuli
mxedvelobis are da 1000 X-iT gadidebiT Seadgens 0,02mm 2, aqedan gamomdinare
naxveli unda Seicavdes 10 000 aseT vels (ix. gv.11).
imisaTvis, rom Seemowmebina es Sedegebi David-ma sxva avtorebTan
erTad cada daedgina, nacxSi mgb gamovlenis SesaZlebloba
baqteriaTa sxvadasxva koncentraciis dros. maT Seafases 432
18
nimuSi sam sxvadasxva eqsperimentSi. baqteriaTa koncentraciebi
meryeobda 15 000-dan 300 000-mde ml-Si.
TiToeul laborants pirdapiri mikroskopiT unda Seeswavla
SerCeuli pacientebisgan miRebuli masalis yvela nimuSebidan
aRebuli nacxebi. nacxis momzadebis da gamokvlevis teqnikuri
procedurebis unificirebuli sistemis uzrunvelsayofad am kvlevaSi
monawile laboratoriaSi SemuSavebul iqna standartuli protokoli.
kvleva ise mimdinareobda, rom arc erTma laborantma ar icoda
meore laborantis mier Catarebuli mikroskopuli gamokvleviT
miRebuli Sedegebis, an masalis wyaros Sesaxeb. Llaborantebs xeli
ar miuwvdebodaT iseT informaciaze, romlis gamoyenebis Sedegadac
gveqneboda cdomileba im nacxebis procentuli Sefardeba, romlebic
CaiTvala uaryofiTad mocemulia cxrilSi #3.
cxrili #3 gviCvenebs, rom nacxSi mgb-s aRmouCenlobis albaToba
mcirdeba naxvelis nimuSebSi baqteriaTa koncentraciis matebasTan
erTad. rodesac koncentracia aWarbebs 100 000 baqteria 1 ml-ze,
negatiuri pasuxis miRebis albaToba utoldeba nuls. es adasturebs
adre miRebul debulebas, rom nacxebi, romlebic nebismieri kvlevis
dros mudmivad pozitiuria, momzadebulia, rogorc wesi, im
nimuSebisgan, romlebic Seicavs 105–106 mgb-s an mets 1 ml-Si.
cxrili #3
uaryofiTi pasuxebis sixSire im nimuSebis nacxebSi, romelic Seicavs
mJavagamZle baqteriaTa cvalebad koncentracias, gansazRvruls
kulturaTa mixedviT (koloniebis raodenobiT)
baqteriaTa
SefasebiTi
koncentracia nimuSis
1 ml-Si
eqsperimenti N
1 2 3
negatiuri pasuxebis %
saSualo %
1 500
3 000
15 000
30 000
150 000
300 000
Seswavlil nacxTa
raodenoba
-
84
25
16
0
0
42
85
83
28
30
0
0
100
92
77
6
6
5
0
289
88.5
81.3
19.6
17.3
1.6
0.0
-
19
warmodgenilia mciredi cvlilebebiT hl.devidis da Tanaavtorebis Sromidan
“mJavagamZle baqteriaTa mikroaris sizuste da specifikuroba”.
naxvelSi baqteriaTa Semcvelobis gansazRvris mizniT kulturaTa
koloniebis daTvlis meTods aqvs garkveuli SezRudvebi. garda
amisa, am meTodiT zusti Sedegebis miReba teqnikur sirTuleebs
ukavSirdeba. uamravi nimuSia gamosakvlevi da rodesac nacxi Seicavs
didi raodenobiT baqteriebis agregatebs, teqnikuri wunis
Sesamcireblad saWiro xdeba specialuri teqnikis gamoyeneba
(SeuZlebelia rom gansazRvro kulturis niadagze kolonia gaizarda
erTi baqteriisagan, Tu maTi didi jgufidan). meore mxriv, pirdapiri
mikroskopiiT gamovlenili mgb SesaZloa ar gaizardos kulturaSi
imis gamo, rom aseTi baqteria daRupulia an sicocxlis unars
moklebuli (ix. “ra aris naxvelis nacxis cru-dadebiTi da cru-
negatiuri pasuxebis mTavari mizezi”, gv. 27) amitom es mkvlevarebi
xmaroben meTods, romelic ar emyareba kulturis pasuxebs.
mecnierTa mizans Seadgenda naxvelis nacxis mikroskopiis
meTodiT miRebuli pasuxebis sarwmunoobis dazusteba. amisaTvis
Sedarebul iqna ramodenime gamocdili laborantis mier erTi da
igive nacxis gamokvlevis Sedegebi. miuxedavad imisa pasuxi swori
iyo Tu ara, ganisazRvra maT Soris Tanxvedrisa da araTanxvedris
sixSire. nacxis kvleva xdeboda absoluturad damoukideblad,
rogorc amas protokoli moiTxovda. eqsperimenti Catarda
Semdegnairad:
oTxma laborantma gamoikvlia 54 nimuSi. TiToeuli nimuSidan
damzadda 4 nacxi da gamokvleul iqna damoukideblad. TiToeuli
nacxis analiziT miRebuli 4 pasuxi fasdeboda qulebis sistemis
gamoyenebiT: negatiuri _ baqteriebis SefasebisTvis arasakmarisi
raodenoba (1-9 baqteria 100 mxedvelobis areSi) an pozitiuri ( 1+,
2+, da 3+). TiToeuli nimuSis gamokvlevis Sedegi Seadares
erTmaneTisgan damoukideblad. erTi laborantis mier miRebul
Sedegebs adarebdnen danarCeni sami laborantis pasuxebs, yvela
SesaZlo kombinaciis gaTvaliswinebiT. ase rom TiToeuli nimuSidan
miRebul iqna 12 pasuxi. amitom SesaZlebeli gaxda korelaciuri
cxrilis SemuSaveba (cxrili #4), romelic gviCvenebs 4
laborantis Sedegebis Tanxvedrisa da gansxvavebebis sixSires.
Sedarebebis saerTo ricxvi iyo 648, saidanac 4-Tan dakavSirebiT
Canawerebi ar gakeTebula.
20
cxrili #4.
oTxi laborant-baqteriologis Sedegebis Tanxvedris an
araTanxvedris sixSire a
awyaro: hl.devidi da Tanaavtorebi. mJavagamZle baqterioskopiuli kvlevis
sizuste da specifikuroba. atlanta aSS.
bmarTkuTxedSi cifrebi warmoadgens nebismieri laborantis mier pozitiurad
interpretirebuls e.i. 1+, 2+ an 3+.
gganisazRvra, rogorc 1-9 baqteria 100 mxedvelobis areSi.
cxrili #4 gviCvenebs, rom Tanxvedris umaRlesi sixSire
aRiniSneboda eqstremalur qulebze, anu negatiurze da 3+ze. (yvela
identuri Sedegi SeiZleba inaxos diagonalze). amis garda, cxrili
#4-dan Cans, rom erTi laborantis mier dafiqsirebuli 309
uaryofiTi an gaurkveveli Sedegidan mxolod 22-Si (7%) gvaqvs
sxva laborantis mier miRebuli gansxvavebuli dadebiTi Sedegi
(1+, 2+, an 3+). sxva sityvebiT rom vTqvaT, 309-dan 287 SemTxvevaSi
(93%) laborantebis daskvnebi Tanxvedrilia. rodesac erTi
specialisti iZleva nacxis dadebiT pasuxs, danarCenebis SedegebTan
Tanxvedris albaToba Seadgens 335–dan 311-s (93%).
Tanxvedris yvelaze dabali sixSire aRiniSneba iseTi pasuxebis
dros, rogoricaa ~gaurkveveli” (ix. cxrili #4). erTi laborantis
mier miRebuli aseTi Sedegis SemTxvevaSi arsebobda 88% albaToba
imisa, rom (41 SemTxvevidan 36) sxva laborantebis Sedegebi
gansxvavebuli iqneboda. 24 SemTxvevaSi 41 variantidan (59%) sxva
erTi laborant-
baqteriologis
Sedegi
yvela danarCeni laborantis mier miRebuli
Sedegebib
Catarebuli
dakvirvebebis
saerTo
raodenoba
negatiuri
a r a s r u l i
monacemebi g
+1
+2
+3
sul:
negatiuriarasruli
monacemebi+1 +2 +3
233
24
8
2
0
267
25
5
2
8
4
44
8
1
11
16
4
40
2
7
18
39
49
115
0
4
4
50
120
178
268
41
43
115
177
644
309
335
333311
21
laborantebis pasuxebi iyo negatiuri. es Seesabameba sxva kvlevebiT
miRebul Sedegebs, rodesac gulmkerdis areSi saeWvo simptomebis
mqone pacientebis naxvelis analizi kulturaze 4-idan 3 SemTxvevaSi
uaryofiTi iyo, xolo nacxSi mxolod 1-2 mgb iqna aRmoCenili (hg
tendami, 1976, gamouqveynebeli gamokvlevebi). gansazRvreba
“gaurkveveli”, gamoiyeneba im SemTxvevebSi, rodesac nacxSi nanaxia
1-2 mgb baqteria da analizi unda ganmeordes.
rac Seexeba pozitiur Sedegebis daxarisxebas, monacemebi
gviCvenebs, rom Tanxvedra mniSvnelovnad mcirdeba +3-is qvemoT.
cxrili #5 mixedviT +1 da +2 qulebs Soris Tanxvedra iyo
sakmaod dabali 25% da 34% Sesabamisad. (ix. monacemebi diagonalze).
amrigad, +1 da +2-s Soris diferenciacia sakmarisad iluzorulia.
zemoaRniSnulma eqsperimentma gamoavlina Sedegebis maRali
sarwmunooba. erTi da igive nimuSidan miRebuli nacxebis
urTierTdamoukideblad gamokvlevam aCvena, rom Tanxvedris sixSire
identuri momzadebis mqone laborantebs Soris aRwevda 93%. Tumca,
unda aRiniSnos, es Sedegebi miRebul iqna eqsperimentis pirobebSi
da gamocdili laborantebis mier. ibadeba kiTxva: rogor warmoebs
nacxis gamokvleva savele pirobebSi, kerZod, ki ganviTarebadi
qveynebis periferul centrebSi? am kiTxvas pasuxi gaecema momdevno
TavSi.
cxrili #5.
oTxi laborant-mikroskopistis Tanxvedrisa da Seusabamobebis
sixSire pozitiuri Sedegebis mixedviT (meoTxe cxrilis monacemebi
procentebSi)
yvela sxva laboranti
erTi
mikroskopistis
pasuxebi
1+
2+
3+
19
2
0
5
7
2
negatiuri gaurkveveli 1+ 2+ 3+
100
100
100
sul
25
14
2
42
34
28
9
43
68
22
mikroskopuli gamokvleva ganviTarebadi qveynebis periferul
centrebSi, savele pirobebSi
periferiul jandacvis centrebSi naxvelis Segroveba, nacxis
damzadeba, SeRebva da mikroskopiT gamokvleva warmoebs araoptimalur
pirobebSi _ xSirad arasaTanado kvalifikaciisa da gamocdilebis
mqone laborantebis mier. es exeba sasoflo regionebis periferuli
jandacvis centrebis umetesobas, gansakuTrebiT imaT, romlebsac
mimarTavs gulmkerdis areSi saeWvo simptomebis mqone pacientebis
umetesoba. rogorc wesi, aseT pacientebs sTavazoben naxvelis gamokvlevas.
aqedan gamomdinare, ganviTarebad qveynebSi SemTxvevaTa gamovlena,
garda laboratoriis funqcionirebis faqtorebisa, didad aris
damokidebuli nacxis mikroskopuli gamokvlevis teqnikuri Sesrulebis
xarisxze. bangalorSi, indoeTSi, tuberkulozis nacionalur
centris mier27,28 soflis regionebis jandacvis dawesebulebebSi
naxvelis gamokvlevis teqnikuri Sesrulebis xarisxobrivi Sefasebis
mizniT Catarebuli iqna ramodenime kvleva samxreT indoeTis
teritoriaze, sadac xorcieldeboda tuberkulozis kvlevis raionuli
programa. kvlevis Catarebamde 6 TviT adre Seiswavles jandacvis
randomizirebulad SerCeuli 9 obieqtis muSaoba. am centrebis
laborantebs ar hqondaT specialuri momzadeba. maT gaiares mxolod
2-4 kviriani kursi naxvelis Segrovebisa da gamokvlevis meTodikaSi im
saxelmZRvanelos mixedviT, romelic maT daurigda. amasTan, gamocdili
laborantis xelmZRvanelobiT, romelic amave dros iyo tuberkulozis
kontrolis gundis wevri, maT gaiares treningi29,30. es gundi pasuxs
agebda tubprogramis danergvasa da zedamxedvelobaze mTlianad am
raionSi, romlis mosaxleobac Seadgenda 1,5 mln.
Sefasebis meTodi
SerCeuli cxra centridan TiToeulSi yvela im pacientidan vinc
uCioda mdgrad xvelas, aRebul iqna erTi naxvelis nacxi. nacxi
momzadda da Semowmda dauyovnebliv ~wveTis meTodi”. amis Semdeg
slaidebi naxvelis nimuSiT gaigzavna tuberkulozis nacionalur
centrSi, sadac moxda maTi gadamowmeba. naxvelis nimuSi gamoyenebul
iqna axali (dublikati) nacxisa da aseve kulturis mosamzadeblad.
periferiuli laboratoriis Sedegebi Seadares referalur
laboratoriaSi miRebul Sedegebs anu Caatares:
23
_ periferiul centrSi gamokvleuli nacxis xelaxla gamokvleva;
_ dublikati, axali (meore) nacxis gamokvleva;
_ kulturis gamokvleva.
es Sedegebi gaanalizebul iqna hiper da hipo interpretaciis
TvalsazrisiT da Setanil iqna cxrilSi TviToeuli centrisTvis
cal-calke. kulturebis pasuxi miRebulia standartad, anu saindeqsacio
maCveneblad. 1681 masalidan 228 miCneuli iyo kultura-pozitiurad
(13,6%) da 1453 kultura-negatiurad (86,4%)
kultura-negatiuri nimuSebis hiperinterpretacia
jandacvis periferiul dawesebulebebSi hiperinterpretaciis
SemTxvevebis sixSiris gansasazRvravad, kultura-negatiuri nimuSebi
miRebul iqna standartad da Sedarebul iqna rogorc periferiul,
aseve referalur laboratoriaSi Catarebuli imave nacxebis
gamokvlevebis SedegebTan. ix. cxrili #6.
cxrili #6.
nacxebis hiperinterpretacia (momzadebuli kultura negatiuri
sinjebidan) Sesrulebuli periferiul samedicino centrSi da
referalur laboratoriebSi
centri sul kultura-
negatiuri
sinjebis
raodenoba
interpretirebulia, rogorc nacxiT
pozitiuri
periferiul
samedicino
centrSi
referalur
laboratoriaSi
A
B
C
D
E
F
G
HI
sul
306
233
159
156
108
111
100
84
196
1453 (100%)
5
8
7
2
12
3
1
0
0
38 (2.6%)
4
1
7
2
2
1
1
1
0
19 (1.3%)
24
kulturis mixedviT negatiuri 1453 nimuSidan 2,6% jandacvis
periferiul centrebSi miCneuli iyo kultura_pozitiurad. igive
nacxebi xelaxla Semowmda laboratoriaSi, sadac mxolod 1,3%
aRmoCnda pozitiuri. ase rom, hiperinterpretaciis maCvenebeli
ufro maRali iyo periferul laboratoriaSi, vidre centralurSi.
rogorc ufro detalurma analizma gviCvena, hiperinterpretacia
axasiaTebda upiratesad erT centralur laboratorias (E). am centrismonacemebis saerTo Sedegidan gamoricxvis Semdeg, analizebis
hiperinterpretaciis maCvenebeli Semcirda 1,9%-mde. hiper-
interpretaciis proporcia dublikati nacxis kvlevis mixedviT
Seadgenda 1,2%, SedarebiT 1,3%-Tan xelaxali Semowmebisas 28.
kultura-pozitiuri nacxebis hipointerpretacia
periferiul centrebSi hipointerpretaciis SemTxvevebis
sixSiris gansazRvris mizniT, standartulad aRebul iqna kultura-
pozitiuri nimuSebi da Sedarda, rogorc periferiuli centrebSi,
aseve referalur laboratoriebSi Catarebul amave nacxebis
gamokvlevis SedegebTan (ix. cxrili 7).
cxrili #7.
nacxebis hipointerpretacia (momzadebuli kultura-pozitiuri
sinjebidan) Sesrulebuli periferiul samedicino centrSi da
referalur laboratoriebSi
centri sul kultura-
negatiuri
sinjebis
raodenoba
interpretirebulia, rogorc nacxiT
pozitiuri
periferiul
samedicino
centrSi
referalur
laboratoriaSi
A
B
C
D
E
F
G
H
I
sul
101
21
23
22
15
16
15
10
5
228 (100%)
27
7
7
19
6
5
7
8
1
38 (2.6%)
26
8
5
9
6
4
5
3
1
19 (1.3%)
25
228 nimuSi kulturis kvlevis Sedegebis mixedviT iyo pozitiuri,
maTgan 87 (38,2%) da 67 (29,4%) periferiuli da centraluri
laboratoriebis daskvniT nacxiT pozitiuri iyo. amrigad, yvelaze
cudi mdgomareoba hipointerpretaciis TvalsazrisiT iyo
periferiul laboratoriebSi (38% da 29,4% Sesabamisad). es gansxvaveba
ZiriTadad gamowveuli iyo ori centris _ (D) da (H) – arasaTanadomuSaobiT. rodesac es ori klinika gamoiricxa kvlevis Sedegebis
analizidan miviReT hipointerpretaciis praqtikulad igive xarisxi
rogorc periferiul centrebSi, aseve referalur laboratoriaSi
(23% da 26%).
kvlevis avtorebma gamoitanes daskvna, rom hiperinterpretacia
warmoadgenda 9 centridan mxolod erTi periferiuli centris
problemas. damatebiTi swavleba, zedamxedveloba da sxva
makoregirebeli qmedebebi Seavsebs arsebul deficits. es aseve
exeboda zemoT xsenebul or centrs, sadac aucilebelia damatebiTi
swavlebis Catareba da saTanado zedamxedveloba. indoeTis31, 32
sxva tub laboratoriebSi mopovebuli Sedegebis Sedarebam
gamoavlina hipo da hiperinterpretaciis igive diapazoni, rodesac
safuZvlad iRebdnen kulturis gamokvlevis Sedegebs.
garda amisa, avtorebma daaskvnes, rom samedicino dawesebulebaTa
araspecializebul personals Seswevda nacxis mikroskopiis
damakmayofileblad Catarebis unari. Tu gaviTvaliswinebT imas,
rom laborantebi Cveulebriv gadian momzadebis xanmokle kurss
sistematuri ganmeorebiTi swavlebiT SeiZleba vivaraudoT, rom
am laborantebis muSaoba SeiZleba SenarCunebul iqnes
damakmayofilebel doneze. (ix. ~ra aris cru-dadebiTi da cru-
uaryofiTi pasuxebis ZiriTadi mizezi”).
alJirSi Catarebuli msgavsi kvlevisas33, ganxorcielda
periferiuli samedicino centris araspecializirebuli personalis
mier momzadebuli da interpretirebuli nacxebis Sedegebis
xelaxali gamokvleva. amgvarad, 104 nacxis xelaxalma wakiTxvam
Sedegad mogvca identuri pasuxebis 95%. centralur laboratoriaSi
uaryofiTad klasificirebuli 86 nacxidan 2 periferul
laboratoriaSi interpretirebul iqna, rogorc dadebiTi da
centralur laboratoriaSi pozitiurad miCneuli 18 nacxidan
periferiul laboratoriaSi 3 interpretirebuli iyo rogorc
negatiuri. kvlevis avtorebi iZlevian rekomendacias, rom periferul
26
laboratoriaSi unda tardebodes pirdapiri mikroskopia
centraluri laboratoriis zedamxedvelobis qveS. ufro metic,
avtorebi aRniSnaven, rom radgan samedicino samsaxurebi yvela
diagnostirebuli SemTxveveisaTvis, saTanado mkurnalobas jerac
ver uzrunvelyofen, rac, Tavis mxriv warmoadgens tuberkulozis
SemTxvevaTa gamovlenis mTavar mizans, azrs moklebuli iqneboda
laboratoriebisgan mogveTxova ufro srulyofili meTodebiT
gamokvleva da meti sizuste.
orive kvleva gviCvenebs, rom araspecializirebuli personalis
mier periferiul laboratoriebSi Catarebuli mikroskopuli
kvleva SesaZloa sarwmuno iyos. sizustis damakmayofilebeli
donis misaRwevad gansakuTrebiT mniSvnelovania im laborantebis
uzrunvelyofa swavlebiT, romelTa mier Catarebuli gamokvlevebi
ar akmayofilebs standarts. swavleba SeiZleba Catardes samuSaodan
mouwyvetliv. kvalificirebuli laborantis mier naxvelis erTi
da imave nimuSidan momzadebuli nacxebis gadamowmeba da xelmeore
dublikati nacxebis gamokvleva Rirebuli xerxia periferiul
samedicino centrebSi naxvelis mikroskopuli kvlevebis
superviziisa da teqnikuri daxmarebis gansaxorcieleblad.
mogvianebiT, rodesac Seiqmneba kulturebis gamokvlevisaTvis
saWiro laboratoriebi, kulturis kvleva gamoyenebuli iqneba
nacxis uSualo mikroskopiis Sedegebis sizustis Sesafaseblad
da momavalSi, Tu es SesaZlebeli iqneba, klinikuri diagnostikisa
da mkurnalobis SefasebisaTvis.
27
6. ra aris cru-dadebiTi da cru-uaryofiTi
pasuxebis ZiriTadi mizezebi
k.tomani8
cru-uaryofiTi pasuxebi
mJavagamZle baqteriaTa nawilakebi romlebic ar
warmoadgenen tuberkulozis baqteriebis
zogjer naxveli SeiZleba Seicavdes iseTi nawilakebs,
romlebic ar warmoadgenen tuberkuliozis mikobaqterias. isinimJavagamZleni arian, anu inarCuneben Tavis wiTel saRebavs (karbolis
fuqsins) cil-nilsenis meTodiT damuSavebisas da uZleben acid-
alkoholiT dekolorizacias. es wiTeli nawilakebi zogjer
mogvagoneben tuberkulozis baqteriebs. isini Seicaven garkveuli
saxis sakvebis nawilakebs, (mag: safuars, cximebs), precipitatebs,
sxva mikroorganizmebs, araorganul nivTierebebs artefaqtebs da
sxva34, 35, 36, 37, 38, 39 (1-6).sakvebis nawilakebi. piris RruSi darCenili sakvebis nawilakebis
naxvelSi moxvedris Tavidan asacileblad, naxvelis amoRebamde
pacientma unda gamoivlos piris Rru sufTa wyliT, ise rom ar
gamoiyenos kbilis pasta, an sadezinfeqcio saSualeba. ukeTesia
Tu masala aRebuli iqneba uzmoze sauzmemde.
precipitatebi. miuxedavad imisa, rom precipitatebis diferencireba
mJavagamZle baqteriebisagan Zneli ar aris, mainc SesaZlebelia
daabnios gamoucdeli laboranti. SeRebili nacxidan maTi mocileba
SesaZlebelia xsnarebis gafiltvriT. Tumca, ufro saimedoa kargad
garecxil boTlebSi moTavsebuli axladmomzadebuli xsnarebis
gamoyeneba, vidre Zvelis.
garemodan nacxSi moxvedrili (mJavagamZle) baqteriebi. es
baqteriebi bunebrivad gvxvdeba wyalSi, miwaSi da nacxis damuSavebis
8 gardacvlilia
28
dros SesaZlebelia aseTi baqteriebiT masalis SemTxveviT
dabinZureba. es SesaZloa Tavidan aviciloT Tu gamoviyenebT
gansakuTrebulad sufTad garecxili konteineridan aRebul
distilirebul wyals.
aratuberkulozuri mikobaqteria an nokardias (nokardia)-ssaxeobebi. isini SesaZloa SemTxveveiT aRmoCndnen nacxSi. Tuki
isini iwveven filtvis daavadebebs, maSin isini didi raodenobiT
arian nacxSi.
bacila subtilis sporebi. isini Zalian iSviaTad gvxvdeba
umetesad kvercxiseburi moyvanilobisaa da tubbacilaze ufro
didia.
sokoebi iRebeba Zalze Ria wiTel ferad. Termuli fiqsaciis
Semdeg isini SeiZleba daiSalon jgufebad an did granulebad.
boWkoebi da mcenaris mtveri. boWkovani qsovilebi, rogoricaa
bamba, Sali, filtris qaRaldi da sxva gvxvdeba erTeulovani
saxiT, Tanac mxolod erT mikroskopul areSi. garkveuli saxis
fiWvis xis mtveri nacxSi iSviaTad gvxvdeba mokle (cocoid rod)kokoiduri Cxiris formiT.
nakawrebi sasagne minaze. am nakawrebma SesaZloa SeinarCunos
wiTeli saRebavi da daabnios gamoucdeli laboranti. Cveulebriv
es nakawrebi paraleluria, inarCuneben wiTel fers da ufro
grZelia, vidre mJavagamZle baqteriebi. es nakawrebi ar
eqvemdebarebian ganzavebas. maTi amocnoba advilia, radgan isini
ufro qveda SreSia ganlagebuli da qreba, rodesac laboranti
fokusirebas axdens nacxis ujredebze (leikocitebze.).
nacxis dabinZureba, gamowveuli baqteriebis gadataniT
erTi nacxidan meoreze
SesaZloa mJavagamZle baqteriebis SemTxveviTi gadatana pozitiuri
sasagne minidan negatiurze. es xdeba maSin, rodesac mimdinareobs
ramdenime nacxis sasagne minis erTdroulad dekolorizacia, an
SeRebva erT saerTo rezervuarSi. amis Tavidan acileba
SesaZlebelia, Tu moxdeba sasagne minebis cal-calke damuSaveba
e.w. Taroebze. dabinZureba SeiZleba moxdes maryuJiT, romelsac
iyeneben nacxis mosamzadeblad, romelic kargad ar aris
29
damuSavebuli cecxlze. am saxis dabinZurebas Tavidan avicilebT,
Tu am mizniT gamoviyenebT erTjeradi xis Cxirebs.
baqteria SesaZloa gadavides erTi nacxidan meoreze, Tuki minis
wkiri an sawveTuri, romelic gamoiyeneba imersiuli zeTis
dasawveTeblad, exeba pozitiuri slaidis zedapirs. am dros
mJavagamZle baqteria SeiZleba ahyves wkirs an sawveTurs da moxvdes
Semdeg sasagne minaze. es SesaZloa moxdes aseve maSinac, rodesac
mikroskopis imersiuli linza exeba slaidis zedapirs an saSrobi
qaRaldiT xdeba ramodenime slaidis gaSroba erTmaneTis miyolebiT.
amitom: sawveTuri, romelic gamoyenebulia imersiuli
dasawveTeblad ar unda exebodes sasagne minas, es zeTi Tavisuflad
unda ecemodes da imersiuli obieqtivic ar unda Seexos slaidis
zedapirs. vidre SevudgebodeT momdevno nacxis Seswavlas, linza
unda gaiwmindos specialuri sawmendi qaRaldiT an sufTa bambiT.
saSrobi qaRaldi saerTod ar unda iqnes gamoyenebuli, an mxolod
erTi slaidisaTvis. mJavagamZle baqteriaTa gamovlenisTvis slaidi
unda gamoiyenon mxolod erTxel.
cru-negatiuri pasuxebi
cru-negatiuri pasuxebi SeiZleba miRebul iqnes nacxis arasworad
momzadebis, SeRebvis an Semowmebis gamo39. nacxis sworad
momzadebisaTvis nimuSebis sworad aRebasa da Semdgom naxvelis
nawilakebis SerCevas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba da
moiTxovs gansakuTrebul yuradRebas. uxarisxo naxveli cru-
negatiuri Sedegebis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli mizezia
pozitiuri naxvelis mqone pacientebSi. qvemoT moyvanilia nacxis
arasworad momzadebis mTavari mizezebi.
naxvelis araswori Segroveba
zogjer pacients naTlad ar ganumartaven Tu, ras niSnavs naxvelis
masalis sworad Segroveba da rogor unda moxdes misi gamoyofa.
maTTvis gasagebi unda iyos, rom nerwyvi da nazofaringealuri
gamonadeni Seusabamoa gamosakvlevad. maT unda mieceT dro, raTa
gamoyon bronqialuri naxveli, “gulmkerdis” siRrmidan amoaxvelon.
maT ramdenjerme Rrmad unda CaisunTqon da Semdeg, rac SeuZliaT
30
Zlierad da siRrmidan amoaxvelon. Tu es mcdeloba ramdenjerme
marcxiT damTavrda, maSin saWiroa CxiriT xorxsarqvelis an traqeis
gaRizianeba, ramac SeiZleba gamoiwvios Zlieri xvela naxvelis
gamoyofiT. zog SemTxvevaSi SeiZleba gamoyenebul iqnes sxva xerxebi,
iseTi rogoricaa aerozoliT induqcia, beta-agonistebi,
bronqoskopia da kuWis SigTavsis aspiracia. Tbili (3%) hipertonuli
xsnaris inhalacia nebulaizeris gamoyenebiT iZleva saTanado
masalas analizisTvis 40 . dilis saaTebSi miRebuli masala
savaraudoT ufro mgb pozitiuria, vidre dRis ganmavlobaSi aRebuli
naxveli. Tu saWiroa dilis naxvelis aReba, maSin pacients aZleven
konteiners da sTxoven masSi Seagrovos pirveli naxveli, romelic
ki mas gamoeyofa uzmoze, sauzmemde.
naxvelis nimuSebis da SeRebili nacxebis araswori Senaxva
SeRebilma nacxebma SesaZloa dakargon Seferiloba mzis sxivebis
pirdapiri moqmedebiT, radiaciis (ultraiisferi sxivebiT), siTbos
zemoqmedebiT, an didi drois ganmavlobaSi SenaxviT maRali
temperaturisa da tenianobis pirobebSi (kviraze met periodis
ganmavlobaSi) 41 (8). miuxedavad amisa, tropikul pirobebSi erTi
Tvis ganmavlobaSi Senaxuli nimuSebic ki inarCuneben TavianTi
pozitiurobis imave maCvenebels. amitom saWiroa yvela nimuSis
gasinjva. fluoroqromiT SeRebili nacxebi Senaxvisas kargaven
Tavis fluoroscencias.
nacxis momzadebisas naxvelis saTanado nawilakebis
SerGevis dros daSvebuli Secdomebi
tuberkulozis mikobaqteriebi yvelaze xSirad gvxvdeba mrgvali
formis (lentilebi) momwvano-moruxo an moyviTalo sqeli
konsistenciis mqone masaSi. (aseTi masebi Cveulebriv Sedgeba
filtvis kavernidan gamoyofili mkvdari kazeozuri qsovilisgan).
Tu ver xerxdeba am masis saTanadod damuSaveba, romelic moicavs
centrifugaSi mis damuSavebas, maSin igi frTxilad unda gamovyoT
naxvelis danarCeni nawilidan da gadavitanoT sasagne minaze. es
masa kargad Cans Sav fonze.
31
nacxis araswori momzadeba an slaidis (sasagne minis)
araswori SeRebva
cru-negatiuri Sedegebi SeiZleba miviRoT, rodesac:
_ sasagne minaze (slaidze) metismetad cota masalaa ganTavsebuli
da nacxis fena Zalzed Txelia;
_ nacxi metismetad sqelia da Suqi ver aRwevs mis siRrmeSi;
_ sasagne mina (slaidi) metismetad iyo gacxelebuli masze nacxis
fiqsirebis dros.;
_ nacxi ar iyo kargad fiqsirebuli da masalis nawili Camoirecxa;
_ karbolis fuqsiniT SeRebvis procesi an metismetad xanmokle
iyo, an piriqiT zedmetad gadaduRebuli;
_ sapirispiro SeRebva metismetad intensiurad mimdinareobda,
ramac ganapiroba baqteriebis gaurkvevel ferad SeRebva.
nacxis arasworad gamokvleva
mikroskopuli gamokvlevis daudevrad, upasuxismgeblod an
zedmetad swrafad Catarebisas mxolod metismetad mcire raodenobis
mxedvelobis areTa gamokvlevaa SesaZlebeli.
Ppasuxi, agreTve SesaZloa iyos cru-negatiuri, Tu laboranti
ver ganasxvavebs wiTlad SeRebul mgb-s ferebis aRqmasTan
dakavSirebuli an mxedvelobis sxva problemebis gamo.
mcdari pasuxebis sxva mizezebi
administraciuli Secdomebi
mcdari pasuxebi SesaZloa miRebuli iyos administraciuli
Secdomebis gamoc. aseT administraciul Secdomebs ganekuTvneba:
_ pacientis saidentifikacio monacemebis arasworad
registrireba, gvaris arasworad Cawera, gvarebis an kodebis
areva nacxze da nimuSze;
_ konteinerebze warweris arasworad gakeTeba (mag.,
saidentifikacio warweris konteineris saxuravze gakeTeba,
32
nacvlad imisa, rom aseTi warwera gakeTdes konteiners
gverdze);
_ pasuxebis da Canawerebis falsificireba.
Sedegebis araswori interpretacia
laborantis mier daSvebuli Secdoma gvxvdeba praqtikulad yvela
diagnostikur_klinikuri da laboratoriuli dawesebulebebis
muSaobaSi. am fenomenis buneba, romelsac xSirad uwodeben ~adamianis
faqtors”, metwilad ucnobia. miuxedavad amisa, garkveul pirobebSi
is gazomvadia. im Secdomebis xarisxi da sixSire rogoricaa,
magaliTad, monacemTa hiperinterpretacia da hipointerpretacia,
icvleba adamianTa mixedviT da agreTve, erTi da igive adamiani
sxvadasxva dros SeiZleba sxvadasxva odenobiT Secdomas uSvebdes.
naxvelis baqterioskopuli gamokvlevisas interindividualuri
variaciebi warmoadgenda sistematuri kvlevis sagans da aRmoCnda,
rom misi sixSire SedarebiT naklebia gulmkerdis rentgenografiis
wakiTxvisas daSvebul SecdomebTan SedarebiT (ixileT: ~ramdenad
sarwmunoa nacxis mikroskopuli gamokvleva” da ~ramdenad sarwmunoa
gulmkerdis rentgenografia”). sxvadasxva laborantis mier erTi da
imave masalidan damzadebuli nacxebis erTmaneTisgan damoukideblad
Catarebuli kvlevis pasuxebis Sedarebis mizniT Catarda ramodenime
gamokvleva. rodesac maT ekiTxebodnen, iyo Tu ara nacxi mgb dadebiTi,
Tanxvedris sixSire Seadgenda 93%. Tanxvedris aseTi maRali
maCvenebeli arasodes ar aRiniSneboda gulmkerdis rentgenografiis
ganxilvis dros, Tundac iseT martiv kiTxvaze pasuxisas, rogoricaa
“aris Tu ara es rentgenograma normis farglebSi” da ~aris Tu ara
aq kaverna” (ix. ~ramdenad sarwmunoa gulmkerdis rentgenografia”).
laboratoriuli personalis saTanado momzadeba da aseve mkacri
moTxovna, rom maT Caiweron mxolod is, rasac sinamdvileSi
xedaven da ara is, ris danaxvasac elian, SesaZlebels gaxdis
Tavidan aviciloT Sedegebis araswori interpretacia. subieqturi
damokidebulebis safuZvelze individis avadmyofad Seracxva an
namkurnalebi pacientebis gankurnebulad gamocxadeba sakmaod
cnobili diagnostikuri Secdomaa. Tumca nacxis mikroskopiuli
gamokvlevis mcdari pasuxebi ufro metad ganpirobebulia naxvelis
arasworad miRebisa da nacxis arasworad momzadebiT, vidre
laborantis mier Sedegebis interpretaciiT.
33
7. rogoria cru-pozitiuri da cru-negatiuri
nacxis ZiriTadi Sedegebi
t.freideni9
cru-dadebiTi nacxi:
cru-pozitiuri pasuxis ZiriTadi Sedegebia 42,43,44:
tuberkulozis cru (hiper) diagnostika
ris Sedegadac:
• pacientebi da maTTan kontaqtSi myofi pirebi iwyeben
tuberkulozis mkurnalobas, romelic maT ar esaWiroebaT
da rasac SeiZleba mohyves garTulebebi. sxva wamlebsac Tu
iReben, maT SeiZleba ganuviTardeT wamlebze interreaqciebi;
• zusti diagnostikis dagvianeba. tuberkulozis diagnozis
dasmis Semdeg pacients eniSneba antituberkulozuri
medikamentebiT mkurnaloba da, rogorc wesi, sxva diagnozis
dasadgenad gamokvlevebi aRar tardeba. radgan
antituberkulozuri mkurnalobis Sedegebis miRebas didi
dro esaWiroeba, alternatuli diagnozis ganxilvamde 1-2
Tve an zogjer meti droc gadis. zusti diagnozis aseTi
dagvianebiT dadgenam SeiZleba gamoiwvios realuri
daavadebiT gamowveuli avadobis da sikvdilianobis zrda;
• emociuri stresi. mraval pacientSi tuberkulozis diagnozma
SeiZleba gamoiwvios seriozuli emociuri stresi, radgan
9 “SeaCere tuberkulozis” medmuSaki, samxreT aRmosavleT aziis
regionaluri ofisi, msoflios jandacvis organizacia. axali deli,
indoeTi
34
jer kidev bevria iseTi qveyana, sadac tuberkulozis diagnozi
mniSvnelovani stigmis matarebelia;
• medikamentebis gaumarTlebeli xarjva. cru-pozitiuri nacxis
pasuxi iwvevs antituberkulozuri medikamentebis
gaumarTlebel daniSvnasa da gamoyenebas;
• finansuri danakargebi. ufaso mkurnaloba yvelgan da yvela
pacientisaTvis erTnairad misawvdomi ar aris. amitom
tuberkulozis diagnozi SeiZleba asocirebuli iyos
pacientisaTvis usargeblo finansur danaxarjTan;
• pacientma da sazogadoebam SeiZleba dakargos tub-
programebisadmi ndoba. jandacvis muSakebma unda ganumarton
pacientebs, rom maT unda miiRon medikamentebi 6 Tvis
ganmavlobaSi da rom winaaRmdeg SemTxvevaSi isini SeiZleba
mZimed gaxdnen avad, an gardaicvalon. Mmagram, Tu nacxis
pasuxi cru-dadebiTi iyo da pacienti sinamdvileSi ar aris
tuberkuloziT avad, man SeiZleba Sewyvitos mkurnaloba
mxolod ramdenime kviris Semdeg. aman SeiZleba Seamciros
imis albaToba, rom tuberkuloziT daavadebuli adamiani
dauyovnebliv mimarTavs saswrafo daxmarebas da
daniSnulebisamebr miiRebs medikamentebs. sazogadoebis ndoba
aucilebeli pirobaa programis aqtiuri danergvisTvis;
• bavSvebis arasaWiro gamokvleva da mkurnaloba. rodesac
warmoebs inficirebul pacientebTan kontaqtSi myofi bavSvis
samedicino Semowmeba.
araswori informacia mkurnalobis progresis an
gamosavlis Sesaxeb
ris Sedegadac:
• Tu Semdgomi monitoringis mizniT gakeTebuli nacxis
kvlevebis Sedegi kvlav cru_dadebiTi iqneba mkurnaloba
SeiZleba gagrZeldes ufro didxans, vidre saWiroa;
• SeiZleba pacientis mkurnaloba arasworad, uSedegod iyos
miCneuli da realuri saWiroebis gareSe daeniSnos
ganmeorebiTi mkurnaloba.
35
cru-negatiuri nacxi
cru-negatiuri pasuxis ZiriTadi Sedegebia:
• tuberkuloziT daavadebul pacientebs SesaZloa ar
CautardeT mkurnaloba, rac gamoiwvevs daavadebis damZimebas,
tuberkulozis infeqciis gavrcelebasa da sikvdils.
tuberkulozis arasaTanado diagnostikam da mkurnalobis
gareSe pacientis datovebam SeiZleba gamoiwvios daavadebis
damZimeba da filtvis parenqimis daSla SemdgomSi
intensiuri fibroziT. mkurnalobis droulad dawyebis
SemTxvevaSi filtvis funqciis aseTi darRveva ar xdeba.
garda amisa, hipodiagnostika saSiSia mosaxleobaSi daavadebis
gavrcelebis gamoc;
• pacientebma, eqimebma da sazogadoebam SesaZloa dakargos
rwmena tuberkulozis programebisadmi;
• infeqciuri pacientebis mkurnaloba SesaZloa iyos
araadekvaturi (kategoria III kategoria I-is nacvlad. ix.
“ras niSnavs diagnostikuri kategoriebi da rogor xdeba am
kategoriebis dadgena~) da arasaTanado xangrZlivobis (im
SemTxvevaSi, rodesac nacxi aRebulia intensiuri fazis
bolos). aRniSnulma SesaZloa gazardos medikamentebisadmi
rezistentobis an recidivis ganviTareis sixSire, aseve
tuberkulozis gavrcelebis riski. rodesac klinikuri
gamovlinebebis mixedviT maRalia albaToba imisa, rom saqme
gvaqvs tuberkulozTan, SeiZleba daviwyoT daavadebis
empiruli mkurnaloba, magram medikamentebis ufro naklebi
raodenebiT, vidre saWiroa, radgan pacienti miCneulia nacxiT
negatiurad. aman SeiZleba ganapirobos mkurnalobis
uSedegoba da rezistentobis ganviTareba medikamentebis
mimarT;
• arasaWiro gamokvlevebi. cru-negatiuri analizis pasuxma
SesaZloa ganapirobos uSedego gamokvlevebis Catareba sxva
daavadebis gamovlinebis mizniT xangrZlivi periodis
ganmavlobaSi;
• finansuri danakargebi. tuberkulozis diagnozis dagvianebis
gamo SesaZloa pacients Cautardes damatebiTi, Zvirad-
Rirebuli testebi sxva SesaZlo problemebis gamo.
36
mJavagamZle baqteriebis zustad gamovlenis uzrunvelsayofad
saWiroa laboratoriis personalis saTanadod momzadeba, mxardaWera
da zedamxedveloba. nacxebis xarisxis kontrols gadamwyveti
mniSvneloba eniWeba45. pasuxebis sizuste gansakuTrebiT
mniSvnelovania iq, sadac filtvis tuberkulozis diagnostika
ZiriTadad xdeba naxvelis nacxis analizis safuZvelze.
37
8. ra dadebiTi da uaryofiTi mxareebi aqvs
fluoroscentul mikroskopul kvlevas
k.tomani10
fluoroscentuli mokroskopiis meSveobiT mJavagamZle
baqteriebis gamovlenis meTodi dainerga 1930-ian wlebSi.
Tavdapirvelad mikroskopebs bevri teqnikuri nakli hqondaT. maTi
moxmareba sirTuleebTan iyo dakavSirebuli da mxolod Cabnelebul
oTaxSi iyo SesaZlebeli. am siZneleebis gamo fluoroscentuli
mokroskopiis meTodi farTod ar gamoiyeneboda. mas Semdeg
mikroskopebi sagrZnoblad gaumjobesda da naxvelis nacxis analizis
Catareba fluoroscentuli mikrokopiT ukve farTod aris
gavrcelebuli, gansakuTrebiT didmasStabian laboratoriebSi.
fluoroscentuli mikroskopiis ZiriTadi upiratesoba aris is,
rom igi iyenebs dabali simZlavris (25X) obieqtivs. amis gamo
xedvis are bevrad didia vidre Cveulebrivi sinaTlis mikroskopis,
imersiuli obieqtivis SemTxvevaSi. fluoroscentul mikroskopSi
xedvis are daaxloebiT 0.34mm² Seadgens, maSin, rodesac imersiuli
obieqtiviT xedvis are mxolod 0.02mm²-ia. fluoroscentuli
mikroskopi iZleva nacxis bevrad ufro swrafad gamokvlevis
SesaZleblobas, vidre Cveulebrivi mikroskopi amasTan,
fluoroscentruli mikroskopiiT laborants dRis ganmavlobaSi
SeuZlia gamoikvlios 100-mde naxvelis nacxi, maSin rodesac cil-
nilsenis meTodiT SeRebili mxolod 30-40 nacxis gamokvleva aris
SesaZlebeli dRis manZilze 46,47,48.
vinaidan drois erTsa da imave periodSi fluoroscentuli
mikroskopiT SesaZlebelia 15-jer meti aris gamokvleva, vidre
Cveulebrivi mikroskopiT, iqmneba mJavagamZle baqteriebis aRmoCenis
ufro didi albaToba, gansakuTrebiT maSin, Tu nacxi cota baqterias
10 gardacvlilia
38
Seicavs. es dadasturda farTomasStabiani SedarebiTi kvleviT,
romelmac gviCvena, rom fluoroscentuli mikroskopiT 1 wuTis
ganmavlobaSi Catarebuli gamokvlevisas miRebul iqna ufro meti
WeSmaritad-dadebiTi da (arc erTi cru-dadebiTi) pasuxi, vidre
Cveulebrivi mikroskopiT 4 wuTis ganmavlobaSi 46.
aRniSnuli ori teqnikis Sedareba mravali kvlevisas Catarda.
erT-erTi gamokvlevis dros paralelurad Semowmebuli iqna 175
nacxi (Devid et. al, 1975 gamouqveynebeli informacia). TiToeuli
nimuSidan momzadda ori nacxi. TiToeuli nacxi damoukideblad
iqna gamokvleuli konvenciuli mikroskopiT da fluoroscentuli
mikroskopiT. miRebuli Sedegebi aRricxul iqna cal-calke da
amis mixedviT aigo SefardebiTi cxrili (cxrili #8). erTnairi
Sedegebi ganTavsebulia diagonalze. Tu dadebiTi Sedegebis
Sefasebisas gansxvavebebs ugulebelvyofT, maSin 157 pasuxi 175
wyvilidan identuri aRmoCnda, anu Tanxvedris maCvenebelia 90%.
cxrili #8.
korelacia fluoroscentul da sinaTlis (cil-nilsenis meTodi)
mikroskopebs Soris
meore kvleva iTvaliswinebda orive teqnikis Sedarebas kulturis
analizis meTodTan48. am mizniT Segrovda 1383 nimuSi, da
TiToeulidan momzadda ori nacxi da erTi kultura. nacxebi
gamokvleul iqna urTierTdamoukideblad, fluoroscentuli
mikroskopiT da cil-nelsenis mikroskopiis gamoyenebiT (cxrili
#9). gamokvelvis MmTavari mizani iyo am ori meTodis efeqturobis
Semowmeba kulturalul analizTan SedarebiT. meore mizani iyo
imis dadgena, iZleoda Tu ara fluoroscentuli mikroskopia cru-
cil
-nel
senis mikroskopia fluoroscentuli mikroskopuli
kvleva
0 an daudgeneli
dadebiTi
sul
0 an daudgeneli dadebiTi
10
6
110
12
53
65
sul
116
59
175
39
dadebiT Sedegebs da Tu iZleoda, ramdenad mniSvnelovani iyo es
informacia. arsebobda mosazreba rom nacxi TavisTavad Seicavda
bunebriv fluoroscentul nawilakebs, romlebic SeiZleboda
SecdomiT miCneuli yofiliyo mJavagamZle baqteriad 49.
Sedarebis gaadvilebis mizniT cxrilSi #9 mocemuli informacia
cxrilSi 10 gaSlilia ori formis saxiT. fluoroscentuli
analizisa da cil-nelsenis meTodis gamoyenebiT miRebuli
dadebiTi Sedegebis raodenobis Sedarebam kulturis kvleviT
miRebul pasuxebTan mogvca Zalzed umniSnvelo upiratesoba
fluoroscentuli mikroskopis sasargeblod: 655 kulturiT
dadebiTi nimuSidan 441 (67,7%) dadebiTi iyo fluoroscentuli
meTodiT, xolo Cveulebrivi mikroskopiT-433 (66.1%).
cru-dadebiTi Sedegebis mixedviT, aRniSnul or meTods Soris
gansxvaveba praqtikulad ar iyo gamovlenili. fluoroscentuli
mikroskopiT dadgenil 456 dadebiT SemTxvevadan 15 (3.3%) ar iyo
dadasturebeli kulturiT. Cveulebrivi mikroskopiT Catarebuli
kvleviT miRebuli 447 dadebiTi Sedegidan kulturis kvlevis
meTodiT ar dadasturda mxolod 14(31%). sxva sityvebiT rom
vTqvaT, nacxebis orive meTodiT gamokvlevisas miRebuli dadebiTi
pasuxebis 97%. erTmniSvnelovnad dasturdeba kulturis analizis
Catarebisas, anu, SeSfoTeba fluoroscentuli mikroskopis dabali
specifikurobis gamo usafuZvlo aRmoCnda50. gamokvlevebSi
monawileobda laboratoriis rigiTi personali, romlebsac
hqondaT fluoroscentuli mikroskopiT muSaobis gamocdileba.
anu Sedegebi SeiZleba miviCnioT standartulad, radgan kvlevebi
Catarda met-naklebad kompetenturi laborantebis mier. ufro
Tanamedrove gamokvlevebi adasturebs am ori meTodis gamoyenebiT
miRebul Sedegebs. miuxedavad amisa, saWiroa yuradRebis
mobilizeba, raTa araorganuli mJavagamZle obieqtebis mcire
raodenoba ar miviCnioT mgb baqteriad.
40
cxrili #9.
1383 nacxis fluoriscentuli (FI) da cil-nilsenis (ZN) mokroskopiiTa
da kulturiT Gatarebuli analizis Sedegebi
cxrili #10. fluoroscentuli da cil-nilsenis meTodiT
mikroskopuli gamokvlevis Sedegebis Sedareba kulturis kvleviT
miRebul SedegebTan
kategoria nacxis Sedegebi nimuSebi
fl. c-n. # %
1 nacxi +
kultura +
2 nacxi +
kultura _
3 nacxi _
kultura +
4 nacxi _
kultura _
dabinZurebuli
kulturebi
sul
+
+
-
+
+
-
-
-
-
+
-
+
+
-
+
-
-
-
405
36
28
11
4
3
186
681
29
1383
33.9
1.2
13.4
51.5
100.0
fluoroscentuli mikroskopis gamoyenebisas SesaZlo mcired
dadebiTi nacxis gamovlenisas yovelTvis unda gvaxsovdes, lozungi
~yvelaferi rac brwyinavs mgb araa”.
fluoroscentuli mikroskopis uaryofiTi mxarea misi maRali
fasi da eqspluataciis maRali xarjebi. miuxedavad amisa, centralur
fluoroscentuli
mikroskopia
+ -
+
kultura
_
sul
441
15
456
214
713
927
655
728
1383
sul
cil-nilsenis
mikroskopia
+ -
+
kultura
_
sul
433
14
447
222
714
936
655
728
1383
sul
41
da sxva did laboratoriebSi, sadac samuSao datvirTva aRemateba
sami laborantis sam Cveulebriv mikroskopTan muSaobas (100-150
slaidze meti dReSi), SesaZloa finansurad ufro rentabeluri
iyos erTi fluoroscentuli mikroskopis gamoyeneba. es gaangariSeba
orientirebulia iseT laboratoriebze, sadac laborantebs
SedarebiT dabali xelfasebi aqvT, magaliTad ganviTarebad
qveynebSi18. xolo, ganviTarebul qveynebSi, sadac xelfasebi maRalia,
fluoroscentuli mikroskopis gamoyeneba xarjTefeqturia ufro
mcire moculobis samuSaos SemTxvevaSic ki, radganac is moiTxovs
naklebi raodenobiT Zvir muSaxels 52, 53.
fluoroscentuli mikroskopis kidev erT nakls warmoadgens
is, rom optikuri aRWurvilobis movla da eqsploatacia moiTxovs
maRalkvalificiur teqnikur personals. fluoroscentuli
mikroskopi ufro naklebad mdgradia, vidre Cveulebrivi mikroskopi.
dro da dro saWiroa nawilebis Secvla. es nawilebi Zviria da
zogjer deficiturobis gamo maTi SeZenac sirTulesTan aris
dakavSirebuli. amasTan, igi periodulad moiTxovs SekeTebas. aseve,
eleqtroenergiis mowodeba unda iyos uwyveti, voltaJis minimaluri
cvalebadobiT. am pirobebis Seqmna Zalzed Znelia ganviTarebad
qveynebSi. sasurvelia, rom im laboratoriebma, romlebic SeiZenen
fluoroscentul mikroskops, ganagrZon sinaTlis mikroskopis
gamoyeneba xarisxis kontrolisa da laborantis momzadebisaTvis.
42
9. rogoria mikobaqteriuli kulturebis
gamokvlevis roli tuberkulozis
diagnostikasa da SemTxvevaTa dadgenaSi11
a. van deuni12
mikobaqteriuli kulturis gamokvlevis roli
tuberkulozis diagnostikaSi
baqteriaTa gamovlenis albaToba nacxis mikroskopuli kvlevis
meSveobiT didadaa damokidebuli naxvelSi maT koncentraciaze.
(ix. Tavebi: ~ra koncentraciiT unda iyos baqteriebi naxvelis
nimuSSi, rom nacxis mikroskopuli kvlevis Sedegis safuZvelze
igi miCneul iqnes dadebiTad?” an ~ramdenad sarwmunoa nacxis
mikroskopia”). Tu bacilaTa koncentracia naxvelis 1 ml-Si 1000-
ze naklebia, maSin nacxis mikroskopiuli kvleviT maTi aRmoCenis
SesaZlebloba 10%-ze naklebia. SedarebisaTvis, kulturis
gamokvleviT baqteriaTa gamovlenis Sansi bevrad maRalia: gamovlena
SesaZlebelia maSinac ki, Tu maTi koncentracia 1ml-Si aris 100-
ze naklebia. ufro metic, kultura iZleva mikobaqteriebis
saxeobebis identificirebis SesaZleblobas maTi bioqimiuri da
sxva Taviseburebebis safuZvelze. nacxis mikroskopiiT arasarwmunoa
sxvadasxva paTogenuri da arapaTogenuri mikrobebis diferencireba,
radgan yvela isini mJavagamZle da morfologiurad msgavsni arian.
aqedan gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom kulturis kvlevis meTodi,
misi mgrZnobelobisa da specifikurobis gaTvaliswinebiT,
gacilebiT ufro misaRebia tuberkulozis diagnostikisaTvis, vidre
naxvelis nacxis mikroskopuli gamokvleva.
realobaSi, nebismieri meTodis diagnostikur efeqturobaze
gavlenas axdens misi mgrZnobeloba teqnikuri arasrul-
11 k. tomanis pirvel gamocemaSi arsebul Tavze dayrdnobiT12 tropikuli medicines institutis, mikobaqteriologiis ganyofileba.
Aantverpi,belgia
43
yofilebisadmi da agreTve, is pirobebi, ra pirobebSic xdeba misi
gamoyeneba. nacxis mikroskopuli kvlevis dros teqnikuri xarvezebi
did gavlenas ar axdens testis maRal specifikurobaze misi maRali
mgrZnobelobis gamo (ix. Tavi: ~ramdenad sarwmunoa nacxis
mikroskopiuli kvleva”). kulturis gamokvlevis Sedegebze ki
mniSvnelovan gavlenas axdens teqnikuri xarvezebi da amcirebs
mis specifikurobas, rac SeiZleba dabinZurebiT iyos gamowveuli:
SesaZloa moxdes am baqteriis gadatana erTi nacxidan meoreze,
anu kultura-pozitiuridan kultura-negatiurze.
am problemis masStabebis Sesaswavlad britaneTis samedicino
kvlevebis sabWos samxreT afrikis kolaboraciul laboratoriebSi
Catarda kvleva: pozitiuri nacxis rifampicin_monorezistentuli
saRebaviT markirebuli Stamebi Sereul iqna negatiur StamebTan.
mogvianebiT arsebobda SesaZlebloba am gamonaklis Stamebze
meTvalyuerobisa54. maSinac ki, rodesac WeSmaritad pozitiurobis
sixSire am seriaSi iyo 25%, kulturaluri izolatebis 1,6–4,7%
iyo cru-pozitiuri. ufro mogvianebiT dnm-is peptiduri
qromatogramis Seswavlis meTodis (fingerprinting) gamoyenebiT miRebuli
iqna jvaredini kontaminaciis aseTive maCvenebeli, rac araerTxel
iqna gamovlenili iseTi qveynebis laboratoriebSic, sadac
tuberkulozis prevalentoba dabalia 55, 56.
im qveynebSi, sadac tuberkulozis gavrcelebis maCvenebeli
maRalia nacxis mikroskopiuli kvlevis specikfiuroba SesaZloa
aRematebodes kulturis kvlevis specifkiurobas. es SesaZloa
WeSmariti iyos tuberkulozis diagnostikiTvisac57, radgan naxvelis
nacxSi mJavagamZle baqteriebis arseboba ueWvelad miuTiTebs
tuberkuliozis mikobaqteriaze, im qveynebSic ki, sadac maRalia
aiv-is gavrceleba58 da piriqiT im qveynebSi, sadac tuberkulozis
gavrcelebis maCvenebeli dabalia, kulturis kvleva (an
identifikaciis sxva alternatiuli meTodis gamoyeneba)
tuberkulozisa da sxva mikobaqteriuli paTologiis diferenciebis
Seucvleli saSualebaa.
amasTanave, ganviTarebad qveynebSi samkurnalo dawesebulebebi
xSirad xelmiuwvdomelia finansuri, kulturuli, geografiuli
da sxva faqtorebis gamo. amitomac pacientebi eqims mimarTaven
ukve Sors wasuli formebis, anu kavernis stadiaze. naxvelSi
miobaqteriebis koncentracia ZirTadad ganisazRvreba maTi
raodenobiT im dazianebuli qsovilis areSi, saidanac isini
44
warmoiSva. amrigad, 2 sm diametris kaverna (romelic gaxsnilia
bronqSi), SeiZleba Seicavdes 100 mln mikobaqterias, maSin rodesac
imave zomis arakavernozuli, kerovani ubani Seicavs mxolod 100_1000
bacilas59. tuberkulozur kaverniani filtvisgan miRebuli naxveli
Seicavs didi raodenobiT qsovilis nekrozul nawilakebs uamravi
raodenobis baqteriebiT. aseTi nacxis mikroskopuli kvlevis Sedegi
TiTqmis yovelTvis dadebiTia. amis sapirispirod, kerovan nodozuri,
inkafsulirebuli dazianebis SemTxvevaSi naxveli Seicavs
bacilebis Zalzed mcire raodenobas da nacxis mikroskopuli
kvlevac TiTqmis yovelTvis uaryofiT pasuxs iZleva. naxvelis
nacxis analizis mgrZnobelobis damokidebulebis aspeqtebi
paTologiuri procesis xasiaTis Taviseburebebze naTlad aris
warmodgenili Kim-isa da Tanaavtorebis naSromSi60, romelSic
Sedarebulia SemTxvevis kultura-pozitiuri, rentgenologiurad
gamovlenili daavadebis simZime da xarisxi koncentrirebuli
naxvelis mikroskopiul kvlevis SedegebTan (suraTi #1).
suraTi #1
nacxiT daedebiTi SemTxvevebis procentuli maGvenebeli filtvis
tuberkulozis mqone, yvela kultura-dadebiT pacientSi daavadebis
rentgenografiuli kvlevis safuZvelze dadgenili simZimis mixedviT
minimaluri
simZime (81)
saSualo simZime
arakavernozuli (157)
Sorswasuli
arakavernozuli (88)
saSualo simZime
kavernozuli (131)
Sors wasuli
kavernozuli (520)
sul SemTxvevaTa
raodenoba (n=977)
45
moyvanili monacemebidan gamomdinare, ioli gasagebia, rom
kulturis gamokvlevasa da nacxis mikroskopiul gamokvlevas Soris
gansxvaveba mgrZnobelobis TvalsazrisiT ufro metad gamovlindeba
SemTxvevebis aqtiuri gamovlenisas, an gamokiTxvebis Catarebisas.
am dros gamovlenili SemTxvevebis udidesi nawili warmodgelili
iqneba naklebad mZime an subklinikuri formebiT, maSin roca
kavernozuli stadiebi, baqteriebis didi odenobis gamoyofiT,
SedarebiT iSviaTad Segvxvdeba. am faqtis sailustraciod gamodgeba
indoeTSi benagaloris tuberkulozis nacionaluri institutis
mier Catarebuli kvlevebi, romelic miznad isaxavda mikroskopuli
kvlevisa da kulturaTa analizis Sedegebis Sedarebas. aRmoCnda,
rom gamokiTxviT gamovlenili SemTxvevebidan kultura-dadebiTi
Sedegebis mxolod 40-50% gamovlinda mikroskopuli kvleviT,
maCvenebeli izrdeboda 85%-mde im adamianebs Soris, vinc Tavad
mimarTavda eqims CivilebiT gulmkerdis areSi.61(8)
meTodikis zusti gamoyenebiT, naxvelis pirdapiri mikroskopiis
maRali diagnostikuri maCvenebeli gvaqvs aiv-is SemTxvevaTa
konteqstSic 62, 63, (ix. aseve Tavi “rogor gansxvavdeba tuberkulozis
diagnostika aiv-inficirebul da arainficirebul pacientebSi?”
gv.80). kulturaTa da mikroskopiuli gamokvlevebis SedarebiTi
mgrZnobeloba ilustrirebulia cxril #11-Si, urbanCikis
publikaciidan 64. am Sromis gamoqveynebis Semdeg warmodgenili
iyo ufro maRali maCvenebeli (80 %-ze meti) maRali prevalentobis
regionebidan, maT Soris iseTi qveynebidanac, sadac aiv-is
gavrcelebis maCvenebeli Zalzed maRalia.
rogorc Cans, mikroskopiis pasuxebi, kulturis gamokvlevis
SedegebTan SedarebiT, praqtikulad maRali variabelobiT
xasiaTdeba. nawili am variantebisa SeiZleba aixsnas mosaxleobaSi
arsebuli gansxvavebiT (maRal an dabali prevalentobis qveynebi,
SemTxvevis adreuli an dagvianebuli gamovlena). gamoyenebuli
meTodebiT (fluoroscentuli mikroskopia, koncentraciis meTodi).
nawilobriv es Sedegebi damokidebulia testebis Sesrulebis
xarisxzec.
miuxedavad kulturis testis maRali mgrZnobelobisa, misi
gamoyeneba SeiZleba naklebefeqturi iyos gansakuTrebiT im
pacientebis kvlevisas, romlebic SemTxveviT aRmoCndnen gamokvlevaze
gulmkerdis simptomatikiT CivilebiT. tuberkulozis maRali
prevalentobisa da aiv-infeqciis gavrcelebis qveynebSi. orive am
meTodis sworad gamoyenebis pirobebSi kulturis kvlevis efeqturoba
46
Seadgens 25%-s mikroskopul kvlevasTan Sedarebi65. dabali
prevalentobis qveynebSi es maCvenebeli ufro maRalia da SesaZloa
gaormagebulic. amis garda, kulturis gamokvleva iZleva
mikobaqteriis saxeobebis dadgenis SesaZleblobas, risi gakeTebac
mikroskopuli kvlevebiT SeuZlebelia.
cxrili #11.
maSasadame, baqteriologiuri TvalsazrisiT, ganirCeva ori
ZiriTadi kategoriis pacienti; erTi Zalzed infeqciuri, romelic
gamoyofs didi raodenobiT Cxirebs da amitom advilad gamovlindeba
nacxis mikroskopiuli kvlevis meSveobiT, da meore naklebad
infeqciuri, romlic nakleb mikobaqterias gamoyofs da ramdenadac
naxvelis mikroskopuli kvleva aseT SemTxvevebSi naklebad
efeqturia, misi diagnostika xdeba kulturis kvlevis safuZvelze.
rogorc ukve aRiniSna, zemoT xsenebuli pacientebi gamoyofen
baqteriebs intervalebiT. naTelia, rom es ori kategoria
mniSvnelovnad gansxvavdeba erTmaneTisgan klinikuri da
epidemiologiuri TvalsazrisiTac.
naxvelis Sefaseba (statusi) da klinikuri prognozi
prognozis TvalsazrisiT, filtvis tuberkuloziT davadebul
im pacientebs, romlebic baqteriebis nakleb raodenobas gamoyofen
garemoSi, da romelTa gamovlenac mxolod kulturis gamokvleviTaa
SesaZlebeli, filtvi naklebad aqvT dazianebuli, da zogadad
qveyana/regioni
aSS
aSS
aSS
afrika/evropa
azia/aSS
aSS
didi britaneTi
germania
aSS
aSS
germania
weli
1976
1975
1976
1980
1980
1975
1992
monacemebi ar aris
1977
1980
monacemebi ar aris
kulturiT da nacxiT
dadebiTi SemTxvevebis %
62
22
43
53 ceil-nelseni
63 fluoroscentuli
24
53
54
50
25
37
47
ufro keTilsaimedo prognozi aqvT, vidre nacxiT pozitiur
pacientebs. samxreT indoeTSi sadac epidemiologiuri kvleva
tardeboda garkveul intervalebSi scades ganesazRvraT
axladgamovlenili pacientebis momavali66, 67 . im pacientebis
naxevarze meti, romlebsac nacxiT negatiuri pasuxi hqondaT (ori
nacxi) da mxolod kulturis gamokvleviT daesvaT diagnozi, ukve
18 Tvis Semdeg klasificirebuli iyo rogorc gankurnebuli
(negatiuri nacxiT da kulturiT) xolo ori mesamedi- 3 wlis
Semdeg. sikvdilianobis maCvenebeli Seadgenda nacxiT pozitiuri
SemTxvevebis erT mesameds. amrigad, soflis mosaxleobis mZime
sacxovrebel pirobebSic ki, mkurnalobis gareSec, nacxiT negatiuri
da kultura-pozitiuri formebis dros prognozi SedarebiT
keTilsaimedoa.
cnobilia, rom nacxiT negatiur formebs axasiaTebT
sikvdilianobis ufro dabali maCvenebeli. iTvleboda, rom aseT
pacientebs hqondaT daavadebis adreuli stadia, xolo mosalodneli
iyo maTi mdgomareobis gauareseba da nacxiT pozitiur mdgomareobaSi
gadasvla. amis Tavidan asacileblad cdilobdnen pacientebis
gamovlenas daavadebis ~adreul” stadiaze, anu maSin, rodesac
filtvis dazianeba aris minimaluri da es ubani Seicavs mcire
raodenobiT mikobaqteriebs, romelTa gamovlena xdeba mxolod
kulturis kvleviT. aseve gakeTda daskvna, rom am pacientebs iSviaTad
aqvT klinikuri Civilebi da amitom maTi gamovlena unda moxdes
masobrivi rentgenologiuri kvleviT. gaocebas iwvevs is faqti,
rom am debulebam drois gamocdas ver gauZlo.
xangrZlivvadian kvlevaSi, romelic didi sizustiT Catarda da
ganxorcielda (ix. ~rogor viTardeba filtvis tuberkulozi da
rogor unda moxdes misi gamovlena adreul stadiaze”)
CexoslovakiaSi, mosaxleobas 2-3 wlis ganmavlobaSi utardeboda
rentgenologiuri da baqteriologiuri gamokvleva68. am kvlevam
moicva mosaxleobis Sesabamisi raodenoba (95%), anu TiTqmis mTeli
mosaxleoba. yoveli raundis dros kvleva utardeboda mniSvnelovan
raodenobas im pacientebisa, romelTac aReniSnebodaT mcire
rentgenologiuri dazianebani da iyvnen kulturiT pozitiuri,
magram negatiuri nacxis mikroskopiiT. (nimuSebi grovdeboda zedized
sam dRis ganmavlobaSi). yvela am pacientis mkurnaloba dauyovnebliv
daiwyo da warmatebiT dasrulda. hipotezis mixedviT, am pacientebs
CautardaT profilaqtikuri mkurnaloba mdgomareobis gauaresebisa
48
da tuberkulozis mZime, nacxiT pozitiuri formebis ganviTarebis
Tavidan acilebis mizniT. amasTan mosalodneli iyo, rom mZime,
nacxiT pozitiuri SemTxvevebis ricxvi am RonisZiebis Sedegad
swrafad daiwyebda klebas, magram, daavadebis adreul gamovlenas
da mkurnalobis adreul dawyebas mohyva gasaocrad mcire efeqti:
miuxedavad Catarebuli RonisZiebebisa, TiToeuli raundis dros
vlindeboda sakmao raodenobiT axal-axali, nacxiT dadebiTi
SemTxvevebi tuberkulozis Sorswasuli formebiT.
zemoT aRwerilma da sxva kvlevebma gviCvena, rom ar aris
aucilebeli tuberkulozis axali, nacxiT dadebiTi formebi
ganviTardes nacxiT-negatiuri stadiidan (ix. “rogor viTardeba
filtvis tuberkulozi da rogor unda moxdes misi gamovlena
adreul stadiaze”). aseve gairkva, rom im pacientebis prognozi,
romlebsac aReniSnebodaT nacxiT dadebiTi tuberkulozi,
mosalodnelze ukeTesi aRmoCnda, radgan is dazianebebi, romlebic
maT aReniSnebodaT an ganikurna an ucvleli darCa. pacientTa
mxolod mcire raodenobis mdgomareoba gauaresda, da aqedan
gamomdinare, mxolod mcire raodenobis nacxiT dadebiTi
SemTxvevebis prevencia aris SesaZlebeli ufro mgrZnobiare
diagnostikuri testebis gamoyenebiT.
naxvelis mdgomareoba (statusi) da mkurnalobis
araefeqturoba
epidemiologiuri TvalsazrisiT, SemTxvevaTa am or tips Soris
gansxvaveba gasaocaria. nacxiT uaryofiTi pacientebi mniSvnelovnad
naklebad infeqciurni arian, vidre nacxiT dadebiTi. es gasagebia,
radgan baqteriaTa gamoyofis TvalsazrisiT maT Soris uzarmazari
gansxvavebaa. nacxiT dadebiTi pacientebisgan inficirebis riski
gacilebiT ufro maRalia, radgan es pacientebi axveleben ufro
xSirad da Zlier69. ojaxis wevrebis dasnebovanebis TvalsazrisiT,
nacxiT uaryofiTi pacientebi procentulad naklebad infeqciurni
arian, vidre nacxiT dadebiTi avadmyofebi. inficirebis ZiriTad
risks emateba araojaxur garemoSi dasnebovnebis damatebiTi
riski.dainficirebis ZiriTadi riski Cveulebriv ufro maRalia
mWidrod dasaxlebul, xalxmraval garemoSi, vidre saSualo riski
mTeli populaciisTvis, romelic xSirad mcdarad gamoiyeneba
SedarebisaTvis. amis garda cnobilia, rom ojaxuri kontaqtebiT
49
inficirebis riski kultura-pozitiuri, magram nacxiT uaryofiTi
pacientebisgan Seadgens mxolod 10-20%-s, nacxiT dadebiTi
pacientebisgan inficirebis riskTan SedarebiT70, 71 (ix. Tavi: ~ra
rols asrulebs tuberkulozis SemTxvevebis gamovlenaSi
mosaxleobis perioduli masiuri rentgenologiuri kvleva”) es
mosazrebebi dadasturda cdebiT, romelic Catarda san-franciskoSi,
aSS-Si da mimdinareobda 1991-1996 wlebSi. tuberkulozis mikobaqteria
izolatebis Stamebis urTierTkavSiris gamovlena dnm peptiduri
gamokvleviT xorcieldeboda. Catarebuli kvlevis Sedegad
dadginda, rom daavadebis gavrceleba nacxiT uaryofiTi, kultura-
pozitiuri pacientebidan72 mxolod 17%-Si xdeba.
tuberkulozis kontrolis programis TvalsazrisiT, im pacientebis
gamovlenas, romlebic gamoyofen baqteriebis mcire raodenobas
SedarebiT naklebi prioriteti eniWeba. Tuki aseTi pacientebis
gamovlena mainc xorcieldeba tuberkulozis kontrolis programis
farglebSi, es ar unda gadaiqces mis ZiriTad prioritetad
SemTxvevaTa gamovlenaSi infeqciis wyaros identifikaciis
TvalsazrisiT. zemoT moyvanili yvela monacemis gaTvaliswinebiT,
SeiZleba darwmunebiT iTqvas, rom infeqciis wyaros 90%-is deteqcia
maRali prevalensis qveynebSi SesaZlebelia ganxorcieldes nacxis
mikroskopiiT.
arsebobs kidev sxva mizezic, ris gamoc tuberkulozis
mikobaqteriis kulturis kvleva naklebad gamoiyeneba tuberkulozis
SemTxvevaTa gamovlenis mizniT. maRali prevalentobis qveynebSi
kulturaTa kvlevis SesaZlebloba Zalzed mwiria da maTi Seqmna
TiTqmis SeuZlebelia finansuri da teqnikuri siduxWiris gamo.
mikobaqteriuli kultura sxavadasxva standartuli niadagis
mixedviT (levenStein iensenis standartis mixedviT kvercxis
niadagze an agaris niadagze, midel-brukis standarti) 5-10-jer
ufro ZviradRirebulia erT nimuSze Rirebulebis gaangariSebiT,
vidre nacxis mikroskopia. amasTan saWiro aparatura da Sesabamisi
praqtikis mqone personali ufro Znelad mosaZiebelia. im samedicino
dawesebulebebSic ki, sadac yvelaferi es xelmisawvdomia, meTodi
gamoiyeneba ZiriTadad tuberkulozis diagnozis dasadastureblad
im SemTxvevebSi, rodesac tuberkulozis mkurnaloba ukve
Catarebulia. es ganpirobebulia imiT, rom kulturebis umetesoba
inokulaciis momentidan 3 kviris Semdeg xdeba pozitiuri, ase
rom, kulturebis kvlevis pasuxebi SesaZloa miRebul iqnes
50
dagvianebiT, sul mcire, erTi Tvis Semdeg. klinicistebis umetesoba
ar icdis amden xans da diagnozs adgens rentgenografiis saSualebiT.
amrigad, rentgenografiul diagnostikas, rogorc sistemuri
diagnostikuri algoriTmis Semadgenel nawils, avtomaturad eniWeba
upiratesoba kulturis kvlevasTan SedarebiT (ix. Tavi: ~ra
SedarebiTi upiratesobebi aqvs gulmkerdis radiografias da
naxvelis gamokvlevas - nacxisa da kulturis kvleva - gulmkerdis
areSi gaxangrZlivebuli Civilebis mqone ambulatoriul pacientebs
Soris SemTxvevaTa gamovlenis dros”). kulturis kvlevis Tanamedrove
meTodebis gamoyenebiT, kerZod Txevadi niadagebisa da zrdis
gamosavlenad ufro mgrZnobiare sistemebis gamoyenebiT pozitiuri
kulturis gamovlena SesaZlebeli xdeba ufro SemWidrovebul
vadebSi 1 an 2 kviraSi. Tumca aseTi komerciuli sistemebi
ZviradRirebulia, maTi operireba moiTxovs did xarjebs da
maRali donis teqnikur codnas. ufro metic, diagnostika
standartuli algoriTmis gamoyenebiT naklebi finansuri
danaxarjebiT mkurnalobis ufro swrafad dawyebis SesaZleblobas
iZleva, vidre kulturalur kvlevaze dafuZvnebuli diagnostika.
yvela aRniSnuli mizezis gamo tuberkulozis diagnostikaSi
mikobaqteriis kulturis gamokvlevis roli ufro aqtualuri
gaxdeba, Tu am daavadebis prevalentoba daiklebs. tuberkulozis
gavrcelebis Semcirebis SemTxvevaSi klinicistebs naklebad eqnebaT
safuZveli, rom ivaraudon tuberkulozis diagnozi da mogvianebiT
miRebuli kulturaluri kvlevis Sedegebic mniSvnelovani iqneba.
daavadebis gamovlenis SemTxvevaSi warmodgenili iqneba naklebad
mZime formebi da Sesabamisad Semcirdeba nacxiT dadebiTi
tuberkulozis SemTxvevebis raodenobac. naklebad paTogenuri
mikobaqteria ufro metad gavrceldeba (ufro xSirad gamoiwves
daavadebas), ris gamoc ufro aqtualuri gaxdeba mJavegamZle
baqteriebis saxeobaTa identificireba. da bolos, tuberkulozis
SemTxvevebis Semcireba sazogadod, gamoiwvevs qveyanaSi ekonomikur
zrdas, rac SesaZlebels gaxdis ZviradRirebuli aparaturiT
laboratoriebis aRWurvas da kulturebis optimalur gamoyenebas.
vidre tuberkulozi farTod aris gavrcelebuli sazogadoebaSi,
mikobaqteriis kulturebis kvlevis meTodi meorad saSualebad
rCeba nacxis kargad Catarebul mikroskopiasa da radiografiul/
klinikur diagnostikasTan SedarebiT. Tu SesaZlebelia,
kulturebis kvleva unda gamoyenebul iqnes eqstrapulmonaluri
51
tuberkulozis, e.w. jirkvlovani tuberkulozis dasadgenad. Aaiv-
dadebiT pacientebSi es mniSvnelovnad Seamcirebs diagnostikur
da teqnikur Secdomebs. kulturis gamokvleva aqtualuri rCeba
medikamentebisadmi rezistentulobis zedamxedvelobis ganxorcie-
lebis TvalsazrisiT.
mikobaqteriul kulturaTa gamokvlevis roli
tuberkulozis SemTxvevaTa klasifikaciaSi
mikobaqteriis kulturis kvleva Zalzed mniSvnelovan rols
asrulebs tuberkulozis diagnozis dadasturebaSi, magram programis
pirobebSi misi mniSvneloba SesaZloa mTlianad Seicvalos nacxis
mikroskopiasTan mimarTebaSi. gaxanrZliavebuli kvlevam, romelic
ganxorcielda samxreT indoeTSi68, naTeli mohfina difernciul
gadarCevas, Sedegebi am mimarTulebiTac iyo gaanalizebuli.
kulturisa da nacxis analizi Cautarda yvela im pirs, romlebsac
radiografiuli gamokvlevis safuZvelze savaraudod hqonda aqtiuri
tuberkulozi. Semdgom, aranamkurnaleb amave pacientebs CautardaT
ganmeorebiTi kvleva daavadebis progresis dasadgenad im pirobiT,
rom pozitiurobis zRvrul maCveneblad miRebuli iqneboda 3 mg
bacila. aRmoCnda, rom tuberkulozis mikobaqteria izrdeboda
nacxiT-pozotiuri SemTxvevebis mxolod 10%-Si. amis sapirispirod,
3-dan 2 SemTxvevaSi rentgenologiuri kvleviT eWvmitanili
tuberkulozi ar dadasturda da aseve ar iqna aRmoCenili
mdgomareobis progresirebis raime mtkicebuleba. mogvianebiT
Catarebulma kvlevebma73 daadastura nacxis mikroskopiis sandooba,
romelic tuberkulozis SemTxvevaTa klasifikaciisaTvis SeiZleba
iyos gamoyenebuli kulturis kvlevis nacvlad, radgan nacxiT
dadebiT SemTxvevebis mxolod 3-6%-Si iyo kultura uaryofiTi.
bevr SemTxvevaSi am naTlad cru-pozitiuri pasuxis mizezi SeiZleba
iyos mkurnaloba, Tumca sinjebis xelaxali gadamowmeba adasturebs
(arapozitiuri, arasicocxlisunariani) bacilebis arsebobas.
definiciebi ~nacxiT dadebiTi” da “nacxiT negatiuri filtvis
tuberkulozis SemTxveva” iTvaliswinebs mikroskopuli
analizisaTvis damaxasiaTebel SezRudvebs. amave dros, isini xazs
usvamen filtvis nacxiT dadebiTi tuberkulozis SemTxvevebis
prioritetul mniSvnelobas.
52
kulturis kvleva SesaZloa ufro relevaturi iyos daavadebis
warmatebuli Tu warumatebeli mkurnalobis, an recidivis
definiciisaTvis. mravali kvlevis avtorebi mag., al-moamari74 da
sxvebi dokumenturad asabuTeben nacxis dagvianebul konversias
dadebiTidan uaryofiTisaken da adareben kulturis monacemebs
(grafiki 2).
mikroskuli kvlevisas zogierTi pacientis naxvelSi aracxovel-
moqmedi baqteriebi rCeba mkurnalobis dawyebidan 5 da meti Tvis
Semdegac. reideris da misi Tanaavtorebis75 mier Catarebuli
kvleviT, 8 SemTxvevidan romelsac aRmoCnda nacxiT dadebiTi
forma me-5 Tvis ganmavlobaSi mxolod 2 pacients dasWirda
ganmeorebiTi mkurnaloba. kultura iZleva ufro zusti
klasifikaciis saSualebas, magram xSir SemTxvevaSi ar aris
problemis praqtikuli gadawyveta. programis miznebis Sesabamisad,
mkurnaloba iTvleba uSedegod, rodesac mkurnalobidan 5 an meti
Tvis Semdeg Cxirebi kvlav rCeba. nacxiT dadebiTi Sedegis sxva
mizezi laboratoriuli Secdomaa.
meore mxriv, kulturis gamokvlevis gareSe, rig pacientebTan,
mkurnalobis warumateblobis mizezebi amoucnobi rCeba,
gansakuTrebiT maSin, rodesac mikroskopuli kvleva arasaTanadod
tardeba. es pacientebi SeiZleba warmoadgendnen e.w. “naadrev
recidivs”. rogorc mkurnalobis warumateblobis, aseve recidivis
mxolod mikroskopul kvlevaze dafuZnebuli klasifikacia naklebad
sarwmunoa. Tumca, aparaturis deficitis da meTodis ganxorcielebis
teqnikuri sirTulis, aseve kulturis Sedegebis dagvianebiT miRebis
gamo, gankurnebis, recidivis an mkurnalobis warumateblobis
gansazRvra uSualod efuZneba nacxis mikroskopias, xolo kulturis
kvleva ganixileba SesaZlo variantad iq, sadac misi Catareba
xelmisawvdomia.
53
grafiki #2.
Tavdapirvelad nacxiT dadebiTi pulmonaluri tuberkulozis
nimuSebis konversia nacxsa da kulturaSi
negatiuris %,
(kumulaciuri)
kvireebis raodenoba konversiamde
54
10. rogoria kultura - uaryofiTi Sedegis
miRebis albaToba nacxiT dadebiTi
tuberkulozis dros
k. tomani13
singapuris tuberkulozis kontrolis programis farglebSi
Catarda kvleva baqteriologiur meTodebis efeqturobis Sesaxeb76.
Seswavlil iqna 1162 axali pacienti, romelTa klinikuri da
rentgenologiuri monacemebi iZleoda tuberkulozze eWvis mitanis
safuZvels. maT CautardaT gamokvleva Semdegi meTodikiT:
TiToeuli pacientisgan aRebul iqna naxvelis ori nimuSi
gamocdili specialistis TandaswrebiT, zedized ori dRis manZilze.
TiToeuli nacxi gasinjul iqna pirdapiri mikroskopiiT erT
laboratoriaSi, xolo kulturaze_meore laboratoriaSi (erTi
nacxi da erTi kultura TiToeul laboratoriaSi). 1162 axali
pacientisgan 500-s hqonda dadebiTi nacxi erTi an orive nimuSidan.
qvemoT cxrilSi moyvanilia miRebuli Sedegebi:
cxrili #12 gviCvenebs am nacxiT-pozitiuri pacientebis naxvelis
ori kulturis kvlevis Sedegebs. 500 pacientidan 17-Si, rac 4%-ze
naklebia, nacxis pozitiuri pasuxebi ar dadasturda kulturebis
gamokvleviT. dauSves ra is faqti, rom yvela dabinZurebuli
kultura miCneuli unda yofiliyo negatiurad, daudasturebeli
13 gardacvlilia
mJavagamZle baqteriebze nacx-pozitiuri
axali pacientebis ricxvi
nacxis pirveli nimuSidan
damatebiTi monacemebi nacxis meore
nimuSidan
sul
428
72
500
55
pasuxebis wilma Seadgenda ara umetes 6%-isa. maTi Semdgomi
analiziT gamovlinda, rom am ori nacxidan mxolod erTis
gamokvlevis safuZvelze pozitiurad miCneuli 115 pacientidan, 101
(TiTqmis 90%) kulturis kvlevis SedegebiT baqteriaTa gamomyofi
iyo.
miRebuli Sedegebidan avtorebma daaskvnes, rom tuberkulozis
baqteriebi identificirebuli iyo nacxis gamokvleviT, xolo ori
nimuSis kulturuli kvleva adasturebda nacxis mikroskopuli
analizis Sedegebs mcire gamonaklisebiT; aqedan gamomdinare, ori
nacxis mikroskopuli kvleviT miRebuli pozitiuri Sedegis
kulturaluri analiziT dadastureba ar warmoadgens
aucileblobas. es gansakuTrebiT exeba im qveynebs, sadac
tuberkulozi farTod aris gavrcelebuli da sadac pacientebi
eqims mimarTaven mxolod maSin, rodesac uviTardebaT hemoftizi
an gaxangrZlivebuli xvela.
cxrili #12.
mgb dadebiTi 500 axali pacientis ori dRis ganmavlobaSi
Tanmimdevrulad aRebuli naxvelis nimuSis kulturebze kvlevis
Sedegebi
sul gamokvleulia
diagnozi dadasturebuli pirveli
kulturiT
diagnozi dadasturebuli meore
kulturiT (damatebiTi)
dabinZurebuli (orive kultura)
diagnozi ar dadasturda arc erTi
kulturiT
pacientebis ricxvi
500
399
73
11
17
%
100
80
14
2
4
tuberkulozis baqteriebis Semcveli naxvelidan uaruofiTi
pasuxis miRebas SesaZloa hqondes mravali mizezi. pacientis
mkurnalobis periodSi baqteria kargavs kulturaSi zrdis unars
da praqtikulad kvdeba. rifampicinis Semcveli reJimiT
mkurnalobisas pacienti kultura - uaryofiTi xdeba ZiriTadad
mkurnalobis dawyebidan 3 kviraSi, Tumca SesaZloa isini nacxiT
56
pozitiurebi darCnen, anu mgb an daRupulia, an sicocxlis uunaro.
im SemTxvevebSi, Tu pacients ar utardeba mkurnaloba, nacxi
SeiZleba moxvdes mzis pirdapiri sxivebis qveS, daZveldes, gamoSres,
an dabinZurdes, rac ganapirobebs uaryofiT Sedegs. inokulaciamde
dekontaminaciis proceduris arasaTanadod Catareba, zedmetad
gacxeleba centrifugirebis dros, kulturisTvis araadekvaturi
niadagis gamoyeneba an inkubaciis arasakmarisi dro aseve iZleva
uaryofiT Sedegebs. iSviaT SemTxvevaSi dadebiTi pasuxi SeiZleba
ganpirobebuli iyos aratuberkulozuri, aramed sxva mikobaqteriis
arsebobiT nacxSi.
orive nacxis kvlevis mixedviT negatiur pacientebSi pozitiuri
kulturis gamovlenis albaToba sruliad gansxvavebuli problemaa
da es problema ganxilulia am wignis erT-erT TavSi saTauriT:
“rogoria mikobateriul kulturaTa gamokvlevis roli
tuberkulozis diagnostikasa da SemTxvevis gansazRvraSi”.
57
11. ra damatebiTi Sedegebi moaqvs naxvelis
gamnmeorebiT gamokvlevas nacxis
mikroskopiuli da kulturaluri kvlevis
saSualebiT
a. harisi14
indoeTis tuberkulozis nacionalur institutSi Catarda
kvlevebi77, 78 , raTa ganesazRvraT, Tu ra damatebiTi Sedegebis
miReba SeiZleboda gaxangrZlivebuli respiratoruli Civilebis
mqone, savaraudodD tuberkuloziT daavadebuli ambulatoruli
pacientebis SemTxvevaTa gamovlenis gaumjobesebis TvalsazrisiT,
TiToeuli individidan aRebuli naxvelis rva sinjis rogorc
mikroskopuli, aseve kulturis kvleviT (ix. Tavi: ‘ra upiratesobebi
aqvs gulmkerdis rentgenografiasa da nacxis gamokvlevas (nacxis
mikroskopuli da kulturis kvleva).
TiToeuls im 119 individidan, romelTac filtvis
rentgenologiuri kvlevisas aReniSnebodaT anomaluri Crdilebi,
xolo gulmkerdis mxriv gaxangrZlivebuli Civilebi,
Tanamimdevrulad auRes naxvelis 8 nimuSi (4 samedicino
dawesebulebaSi da 4 dilas binaze momsaxure personalis mier) da
erTdroulad gamoikvlies rogorc nacxis mikroskopiiT cil-
nilsenis meTodiT, aseve kulturaluri analiziT. am xerxiT
gamokvleuli nimuSebis saerTo raodenoba Seadgenda 1552-s. yvela
es nimuSi Seiswavles cal-calke. laboratoriis personalma ar
icoda sxva anlizebis Sedegebi da arc is, Tu visgan iyo es nimuSi
aRebuli. (ormxrivi brma meTodiT kvleva) tubrkulozis baqteria
aRmoaCnda 75 pacients (cxrili #13).
cxrili #14 qronologiurad gviCvenebs axali SemTxvevebis
gamovlenis Sedegebs, miRebuls pirveli da Semdgomi nimuSebis
kvlevidan Tanamimdevruli kvlevebiT, rogorc nacxis mikroskopuli
14 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis teqnikuri
mrCeveli. lilongue,malavia
58
gamokvleviT, aseve kulturis testiT _ axali pozituri Sedegebis
umetesoba erTmniSvnelovnad miRebuli iqna pirveli da meore
nimuSebidan. naTlad gamoCnda, rom axali dadebiTi Sedegebis
umetesoba orive tipis kvlevebis dros miRebulia ZiriTadad pirveli
da meore nimuSidan. cxrilis zeda nawilSi mocemulia, rom 45
pacientTan (85%) yvela nacxiT dadebiTi SemTxvevis dadebiToba
vlindeboda ukve pirveli ori nimuSis gamokvlevis dros. rac
Seexeba kulturis gamokvleviT dasabuTebul nacxiT dadebiT
SemTxvevebs, 41 pacientis (89%) pozitiuroba gamovlinda pirveli
ori gamokvleviT. ase rom, meore kulturam gazarda kulturaTa
mgrZnobeloba 63%-dan 84%-mde, Sesabamisad, optimaluri kulturebis
raodenoba aris ori, an ara umetes samisa.
cxrili #13.
naxvelis 8 nacxis mikroskopiisa da kulturaluri analizis
meSveobiT naxvelis gamokvlevis Sedegebi 194-idan TiToeuli
pacientisgan naxvelis 4 sinji aRebuli
a – amaTgan or pacients nacxSi aRmoaCnda sami an ufro naklebi
mJavagamZle baqteria.
am kvlevis meore mniSvnalovani Sedegi (cxrili 14) iyo is, rom
pirveli ori nacxis kvleviT gamovlinda axali dadebiTi
SemTxvevebis (45) igive raodenoba, rac pirveli kulturis
gamokvleviT (43). SesaZloa davaskvnaT, rom axal aranamkurnaleb
pacientebSi, romlebsac aqvT gaxangrZlivebuli Civilebi
gulmkerdis areSi da anomaluri Crdilebi filtvSi, naxvelis
ori Tanamimdevrulad aRebuli nimuSis (erTi samedicino
dawesebulebaSi aRebuli da meore momdevno dilas binaze) gamokvleva
praqtikulad kulturis gamokvlevis ekvivalenturia.
gamokvleluli sinji
gamokvleuli pacienti
negatiuri pacientebi (yvela nacxi da kultura)
pozitiuri pacientebi:
sul mcire 1 nacxi da 1 kultura
sul mcire 1 kultura (yvela nacxi negatiuria)
sul mcire 1 nacxi (yvela kultura negatiuria)
46
22
7a
1551
194
119
75
59
cxrili #14.
filtvis rentgenogramaze anomaluri Grdilebisa da gulmkerdis
areSi tuberkulozze saeWvo gaxangrZlivebuli simptomebis mqone 194
individidan TiToeulidan Tanamimdevrulad aRebuli naxvelis 8
sinjis nacxis (S) da kulturis (C) erTdrouli kvlevis meSveobiT
gamovlenili axali SemTxvevebi
baqteriologiuri
kategoria
nacxiT
dadebiTi
kultura
dadebiTi
S+
C+
S+
C-
sul
S+
C+
S+
C-
sul
46
7
53
46
22
68
SemTxvevebis
raodenoba
SemTxvevaTa raodenoba, pirveli
pozitiuri sinjis seriuli nomris
mixedviT
I II III IV V VI VII VIII
34
41(89%)
2
36
45(85%)
34
9
43
7
2
9
34
9
43
1
-
1
1
1
2
1
-
1
1
1
2
-
-
-
-
1
1
-
1
1
-
1
1
1
1
2
1
2
3
2
1
3
2
-
2
es daskvna emTxveva sxva kvlevebis Sedegs, romlebic Catarda
indoeTSi, tuberkulozis kvlevis centris axal pacientebs Soris
(madrasSi yofili tuberkulozis qimioTerapiis centri)79, aseve
singapurSi Catarebul kvlevas80, romlis Seswavlis sagansac
warmoadgenda baqteriologiuri kvlevis meSveobiT SemTxvevaTa
gamovlena im pacientebSi, romlebic mimarTaven samedicino
dawesebulebas. es kvleva moicavda 1162 axal pacients, romlebsac
aReniSnebodaT tuberkulozze saeWvo rentgenologiuri simptomebi
da Civilebi gulmkerdis areSi. naxvelis pirveli sinjis
kulturalurma analizma gamoavlina 535 SemTxveva, xolo ori
Tanmimdevruli nacxis analizma gamoavlina 500 SemTxveva (~rogoria
naxvelis nacxis mikroskopiiT dadgenili dadebiTi sinjidan
uaryofiTi kulturis miRebis albaToba”).
yovelive zemoT Tqmuli amtkicebs mitCisonis azrs81, rom
~ganviTarebul qveynebSi nacxis gamokvleva, kerZod, ki yoveli
pacientidan ramodenimejer aRebuli nacxis kvleva iseTive
efeqturia, rogorc kulturis gamokvleva”. es meTodi SeiZleba
60
gamoviyenoT tuberkulozis maRali prevalentobis qveynebSi
pacientebis im jgufebSi, romlebmac mimarTes samedicino
dawesebulebebs iseTi simptomebis gamo, rogoricaa
gaxangrZlivebuli xvela, Cirqiani naxveli, hemoftozi da sxva 82.
kidev erTi mniSvnelovani dakvirveba iyo, rom 46 pacienti,
romelic dadebiTi iyo rogorc nacxis, aseve kulturis analizis
mixedviT, tuberkulozis baqteriebs gamoyofda praqtikulad
yoveldRe (46 pacientisgan aRebuli 368 nimuSidan 347(94%) iyo
kultura dadebiTi) xolo 172 nacxiT uaryofiTi da mxolod
kultura- dadebiTi pacientisgan mxolod 62(35,2%). danarCeni
baqteriebs gamoyofda mxolod yovel measame dRes da mxolod
naxvelis yovel mesame ulufaSi aRiniSna dadebiTi pasuxi (ix.
cxrili #11. TavSi: ~ra rols asrulebs mikobaqteriuli kultura
tuberkulozis diagnostikasa da SemTxvevaTa gamovlenaSi”), rac
adasturebs, rom pacientebi, romlebic nacxiT-negatiuri da mxolod
kultura dadebiTi arian epidemiologiuri TvalsazrisiT nakleb
saSiSroebas qmnian, vidre isini, vinc dadebiTia rogorc nacxis
mikroskopiiT, aseve kulturiT.
msgavsi epidemiologiuri kvleva Catarda imave institutis mier
samxreT indoeTis78 erT-erT raionSi. kvlevaSi monawileobda
rentgenologiurad filtvebSi anomaluri Crdilebisa da
gulmkerdis areSi gaxangrZlivebuli Civilebis mqone 1652 pacienti,
romelTagan TiToeuls Tanamimdevrulad auRes naxvelis 8 sinji
da gamoikvlies ise, rogorc es zemoT iyo aRwerili. Sedegebi
Seadares erTmaneTTan. nacxiT da kultura pozitiuri pacientebis
86,7%-Si pirveli nacxi iyo pozitiuri, meore nacxis analizma
damatebiT kidev 10% pozitiuri Sedegi mogvca. maT Soris, vinc
pozitiuri iyo mxolod kulturis pasuxis mixedviT, pirvelma
sinjma dadebiTi pasuxebi mogvca mxolod 32%-Si da meoredan 18%-
Si. unda aRiniSnos, rom pacientebs, romlebic gamoyofdnen didi
raodenobiT baqteriebs, TiTqmis yoveli nacxi dadebiTi hqondaT,
maSin rodesac piriqiT, kultura-dadebiTi da nacx-negatiuri
pacientebi, rogorc wesi, avrcelebdnen naklebi raodenobiT
baqteriebis da xSirad gamoyofdnen naxvels, romelic bacilebs
saerTod ar Seicavda (ix. cxrili #11. TavSi: ~rogoria
mikobaqteriuli kulturaTa roli tuberkulozis diagnostikasa
da SemTxvevaTa dadgenaSi”).
61
samxreT saharis teritoriaze, afrikaSi, sadac Zalzed maRalia
aiv-infeqciis gavrceleba, mecnieruli mtkicebulebebiT dgindeba,
rom ori nacxis gamokvleva SeiZleba gamoviyenoT, rogorc
qronikuli xvelis Sefasebis safuZveli. tanzaniis83 gaerTianebul
respublikaSi gaanalizebuli iqna tuberkulozze eWvmitanili
61580 pacientis mg baqteriebis arsebobaze Catarebuli naxvelis
nacxis uSualo mikroskopiis rutinuli Sedegebi. nacxiT-pozitiuri
aRmoCnda 18,9%. im pacientebs Soris, romlebsac sami naxvelis
nacxis testis sruli kompleqsuri kvleva CautardaT, pirveli
sinjiT nacxiT pozitiuri SemTxvevebi dadasturda 83,4%-Si, 12,2%
- meore sinjis kvleviT da 4,4% - mesame sinjiT. malaviSi Catarebuli
kvlevis Sedegad84 280 pacientidan, romlebsac aReniSnebodaT
qronikuli xvela, wonis kleba da uSedego antibiotikoTerapia,
71-Tan gamovlinda dadebiTi Nnacxi. nacxiT dadebiTi tuberkulozis
mqone pacientebs Soris, pirveli sinjiT diagnozi dasmuli iyo
SemTxvevaTa 83%-Si, meore sinjiT 13%-Si da mesame sinjiT ki 4%-
Si.
malavis erT ubanSi, ori da sami nacxis gamokvlevis strategiis
Sedareba warmoebda 6 Tvis manZilze85. orive SemTxvevaSi
tuberkulozze saeWvo pacientebis 16% aRmoCnda nacxiT dadebiTi.
tuberkulozis klinikuri modeli, gansakuTrebiT nacxiT dadebiTi
filtvis tuberkulozis SemTxvevaSi, miuxedavad gamoyenebuli
strategiebis nairgvarobisa igive rCeboda. ori da sami naxvelis
gamokvlevis strategia Sedarebuli iyo erTmaneTTan afrikis
sasoflo raionebSi86, aiv-infeqciis farTo gavrcelebiT. kvlevisas
gamoyenebuli iyo fluoroscentuli mikroskopiis meTodi, xolo
dasadastureblad ki cil-nilsenis SeRebvis meTodi. sami nacxis
strategiis gamoyenebisas 97%-Si swori pasuxebi miRebul iqna ukve
pirveli ori nacxis Seswavlisas.
upiratesoba eniWeba sami nacxis kvlevas. WeSmaritad nacxiT
dadebiTi pacientebis umetesobas aqvs ori an sami dadebiTi nacxi.
Tu mxolod erTi nacxia dadebiTi, es SesaZloa iyos teqnikuri
SecdomiT gamowveuli cru-pozitiuroba (ix. Tavi: ~ram SeiZleba
gamoiwvios nacxis cru-pozitiuri an cru-negatiuri Sedegebi”).
maSinac ki, Tu mikrobiologiuri laboratoria muSaobs kargad,
pozitiuri pasuxebis 1-4% SesaZloa iyos cru-pozitiuri87,88.
Catarebuli kvlevebis Sedegebi metyvelebs janmos mier
rekomendirebuli algoriTmis sasargeblod, romlis mixedviTac
62
nacxis Semdgomi Semowmeba saWiroa im SemTxvevaSi, rodesac pacients
aqvs erTi pozitiuri nacxi. damatebiT unda iTqvas, rom sami
sinjis aReba pacients ar uqmnis imaze met diskomforts, vidre
oris, Tuki maTi aReba xdeba Tanamimdevrulad ori dRis manZilze
(erTi samedicino dawesebulebaSi da meore binaze adre dilas).
Tumca, im adgilebSi, sadac sakadro da finansuri resursebi
mniSvnelovnad SezRudulia, naxvelis ori sxvadasxva nimuSis nacxis
Semowmebis strategia savsebiT gamarTlebulia.
63
12. ramdenad sandoa gulmkerdis
rentgenografiuli kvleva15
r. kopaka16 da n. boki17
rentgenologiis, rogorc diagnostikuri meTodis gamoyeneba,
udidesi gardatexa iyo tuberkulozis Sesaxeb codnis gafarToebisa
da misi diagnostikis TvalsazrisiT. amdenad gasakviri ar aris,
rom is enTuziazmi, riTac es meTodi dainerga da gamoiyeneboda
xSirad iwvevs mis gadaWarbebiT Sefasebas. jerjerobiT farTod
aris miRebuli, rom filtvis tuberkulozis diagnostika
SesaZlebelia mxolod filtvis rentgenografiis meSveobiT. magram
praqtikuli gamocdileba da mravali mecnieruli kvleva gviCvenebs,
rom rentgenologiuri gamokvleva ar warmoadgens tuberkulozis
diagnostikis erTaderT utyuar SesaZleblobas. filtvis mravali
daavadeba iZleva tuberkulozis msgavs rentgenologiur suraTs.
AamasTanave, filtvis qsovilis dazianebebma tuberkulozis dros
SesaZloa miiRos nebismieri sxva daavadebis rentgenologiuri
saxe89.
gulmkerdis rentgenografia SeiZleba dagvexmaros dazianebis
lokalizaciis dadgenaSi, magram diagnozis Semdgomi dadastureba
SesaZlebelia mxolod baqteriologiuri kvlevis safuZvelze.
15 tomanis wignis wina gamocemaSi arsebul Tavze dayrdnobiT16 tuberkulozis aRmofxvris ganyofilebis med-muSaki. tuberkulozis,
Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis
erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis centrebi.
atlanta, jorjiis Stati, aSS.17 kvlevisa da Sefasebis ganyofilebis medmuSaki tuberkulozis, Sidsisa
da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis centrebi. atlanta,
jorjiis Stati, aSS.
64
rentgenologis Secdomebi
bevri farTod gamoyenebuli klinikuri testi da laboratoriuli
procedura, romelic aRiarebulia rogorc zusti da obieqturi,
sinamdvileSi Semsruleblis mier daSvebul Secdomebzea
damokidebuli.
aseT klinikur testebs ganekuTvneba: sisxlis wnevis gazomva,
eleqtrokardiografia, endoskopia, sisxlis ujredebis manualuri
daTvla, vizualuri kolorimetruli testebi da gulmkerdis
rentgenografia. gulmkerdis rentgenografiis sargeblianoba didad
aris damokidebuli rentgenologis unarze gamoavlinos anomaluri
Crdilebi da moaxdinos maTi swori interpretireba. rentgenologs
ar unda gamorCes da ar unda moaxdinos, erTi mxriv,
rentgenografiuli Crdilebis arasaTanado interpretacia, xolo,
meore mxriv, ar unda aRiqvas normaluri Crdilebi anomaliebad.
rentgenologis mier gulmkerdis rentgenologiuri kvlevisas
daSvebuli Secdomebi Seswavlili iqna ramodenime aTwleuli wlis
win, rodesac bevr ganviTarebul qveyanaSi daiwyo tubsawinaaRmdego
kampaniebis Catareba.
adre Catarebuli kvlevebis udidesi nawilis avtori iyo
iereSalmi, specialobiT biostatistikosi. igi miznad isaxavda
ganesazRvra sxvadasxva rentgenologiuri da fotofluorografiuli
meTodebis da aRWurvilobis efeqturoba.
hiper da hipointerpretacia
erT-erTi kvleviT, romelic miznad isaxavda ganesazRvra, Tu
ra zegavlenas axdenda firis sidide gulmkerdis rentgenografiis
Sedegze, gamovlinda rom es cvladi gacilebiT ufro nakleb
mniSvnelovania, vidre is Secdomebi, romlebsac uSvebs
rentgenologi90. kvlevaSi monawileobda xuTi eqsperti. TiToeuls
im xuTi eqspertidan, romlebic monawileobdnen kvlevaSi,
mxedvelobidan gamorCa “pozitiuri” firebis daaxloebiT 25%
(hipointerpretacia) (ix. cxrili #15.), rodesac sami Tvis Semdeg
firebi kidev erTxel Seamowmes, eqspertebma Secvales Tavis daskvna
im SemTxvevebis TiTqmis 1/5-is mimarT, romlebic maT pirveli
Semowmebisas miiCnies ~pozitiurad”. (specialistTaSorisi
Seusabamoba -20%).
65
damatebiTma kvlevebma daadastura, rom firebis 26-43% SeiZleba
iyos hipointerpretirebuli91, 92, 93. daniel mkvlevarTa jgufma 94, 95,
romelic Sedgeboda sami gamocdili rentgenologisgan
erTmaneTisgan damoukideblad, Seiswavla 5000 firi yovelgvari
SerCevis gareSe (cxrili #15). saSualod, hipointerpretacia moxda
32%-Si, xolo hiperinterpretacia – 2%-Si. es mogvianebiT dadasturda
kvlevebiT did britaneTSic96.
cxrili #15
rentgenologis Secdoma: gulmkerdis rentgenogragfiuli suraTis
hipo da hiperinterpretacia
kvleva (miTiTebulia bibliografiaSi)
1. xuTi eqspertis interpretacia (2)
2. sxvadasxva gamocdilebis specialistebi (3)
3. masobrivi radiografia
4. tuberkulozis indeqsi daniaSi
masobrivi radiografiuli kvleva
5. suraTis interpretatorTa jgufi
sul 50
firis “saukeTeso” suraTis
interpretatori
jgufi A
jgufi BB
hipo-
interpretacia
25
27
32
32
39
21
25
hiper-
interpretacia
—
1,7
1,7
1,6
1,2
0,5
0,3
aSS-Si Catarebul farTomasStabian kvlevaSi97, 98 , romelic miznad
isaxavda gulmkerdis perioduli rentgenografiis sargeblianobis
gansazRvras, fotofluorografia gaukeTda universitetis 15000
pirvelkursels (cxrili #15). miRebuli firebi gaanalizebuli
iqna 50 specialistisagan Semdgari jgufis mier, romelSic Tanabari
proporciiT iyvnen warmodgenili radiologebi da gulmkerdis
daavadebaTa specialistebi. randomizirebuli sqemis mixedviT,
TiToeulma maTganma Seiswavla 3000 firi, rac iZleoda
SesaZleblobas erTi da igive firi gamokvleuli (wakiTxuli)
yofiliyo 10-jer. studentebs, romelTa rentgenofiri erTi an
meti specalistis mier miCneuli iyo pozitiurad, CautardaT
baqteriologiuri analizi, tuberkulozis testi da tomografia.
66
maTze dakvirvebebs awarmoebdnen universitetSi swavlis mTeli
periodis ganmavlobaSi. sabolood damoukidebeli eqspertebis
jgufis mier, romlebsac xeli miuwvdebodaT yvela monacemze, 249
firi klasificirebuli iyo rogorc ~ueWvelad pozitiuri”.
hipointerpretaciis done Seadgenda 39%-s, xolo hiperinterpreta-
ciisa ki 1,2% (156). rodesac ganixiles 10 ‘saukeTeso~ interpretatoris
(5 rentgenologi da 5 gulmkerdis daavadebaTa specialisti) Sedegebi
aRmoCnda, rom rogorc hiper aseve hipointerpretaciis maCvenebeli
SedarebiT dabali iyo, Tumca mainc aradamakmayofileblad maRali.
gamocdilebis faqtoris zegavlena gulmkerdis
rentgenografiis Sedegebis interpretaciaze
tokios tuberkulozis samecniero kvleviTi institutis mier
Catarda tuberkulozis SemTxvevaTa gamovlenis iaponiis erovnul
programSi monawile 192 eqimis mier hiper da hipointerpretaciis
sixSiris kvleva99. gansakuTrebuli yuradReba eqceoda gamocdilebis
faqtoris zegavlenas TiToeuli specialistis mier rentgenografiis
Sedegebis interpretirebis xarisxze (cxrili #16).
cxrili #16
rentgenolog-interpretatoris Secdoma: gulmkerdis
rentgenografiis hipo da hiperdiagnostika
a gamoyenebul iqna 70 sm sarkis refleqsuri kamera.
gamocdileba
1-4 weli **
5-9 weli
>10 weli
an
1-500 firi yovelwliurad
5.000- 20.000 firi
yovelwliurad
> 20.000 firi
yovelwliurad
monawileTa saSualo
raodenoba
firis
interpretatorTa
raodenoba
37
37
88
43
48
41
hipo-
interpretacia
28,0
19,2
17,6
22,4
24,0
15,0
21,8
hiper-
interpretacia
18,0
19,0
17,0
17,5
18,0
15,5
19,5
67
b. wyaro
g im eqimebis daskvnebi, romelTa gamocdileba erT welze naklebi iyo an
romlebic weliwadSi 1000-ze nakleb firs aanalizebdnen gamoiricxa
daskvnebidan.
damoukidebeli kvlevisaTvis SerCeuli iqna 50 individis
rentgenograma, romelTa janmrTelobis mdgomareobac kargad iyo
cnobili institutis TanamSromlebisaTvis. maTgan 25-s hqonda
dadasturebuli tuberkulozi an gulmkerdis sxva daavadeba, 5-s
gankurnebuli tuberkulozis narCeni dazianebebi da 20-s ar
aReniSneboda aranairi anomalia. SerCeuli interpretatorebis
gamocdileba meryeobda erTi wlidan 10 wlamde diapazonSi da
isini kiTxulobdnen 1000-dan 20000-mde an met firs weliwadSi
(cxrili #16). maT sTxoves mxolod gadaewyvitaT saWiro iyo Tu
ara Semdgomi kvlevebis Catareba. Tuki rentgenologiurad anomaliis
mqone adamians specialisti ar dauniSnavda Semdgom gamokvlevas,
es CaiTvleboda hipointerpretaciad, xolo, Tu piriqiT, normaluri
rentgenogramis SemTxvevaSi daniSnavda Semdgom kvlevas, es miCneul
iqneboda hiperinterpretaciad.
hipointerpretaciis saSualo maCvenebeli Seadgenda 21,8%, xolo
hiperinterpretaciisa ki 19,5%. hipointerpretaciis SemTxvevebi im
specialistTa Soris, romlebsac 10 welze meti xnis gamocdileba
hqondaT, an romlebic weliwadSi 20000-ze met firs kiTxulobdnen
6-8%-iT dabali iyo sxvebTan SedarebiT, Tumca ar iyo arc erTi
iseTi specialisti, romelsac ar hqonda daSvebuli ori Secdoma
mainc. mkvlevrebma daadastures, rom iaponiaSi masobrivi
rentgenologiuri kvlevis Catarebisas ikargeba aqtiuri
tuberkulozis SemTxvevebis daaxloebiT erTi mexuTedi.
Seusabamo monitoringis mizniT Gatarebuli
rentgenologiuri kvlevebis Sedegebis interpretaciebSi
Seusabamoba rentgenologebis pasuxebs Soris warmoiqmneba ara
mxolod maSin, rodesac rentgenogramebis interpretacia warmoebs
SemTxvevaTa gamovlenis an diagnostikis mizniT, aramed ukve
diagnostirebul SemTxvevebSi monitoringis mizniT gakeTebuli
firebis seriaTa Sedarebis drosac. erT-erT samecniero kvlevaSi98
Seswavlili iqna TiToeuli pacientis (zomebiT 35,6X43,0sm)
68
sxvadasxva periodSi 5-jer gadaRebuli or-ori firi (sul 9000
wyvili). specialistebs sTxoves ganesazRvraT, Tu ra mdgomareobas
asaxavda meore firi – mdgomareobis gauaresebas, gaumjobesebas Tu
ucvlel suraTs. Sedegebi (cxrili 17) didad ar gansxvavdeboda,
miuxedavad imisa, firebis wakiTxva xdeboda sami radiologisa da
sami pulmonologisgan Sedgenili ori jgufis, Tu mxolod ori
eqspert – interpretatoris mier. Seusabamobis xarisxi maT Soris
Seadgenda 27-30%-s, xolo SemTxvevaTa 19-24%-Si calkeuli
specialisti ewinaaRmdegeboda adre mis mierve gakeTebul daskvnebs.
cxrili #17.
900-gamokvleuli pacientis gulmkerdis rentgenogramebis kvlevisas
rentgenologebs Soris arsebul azrTa sxvadasxvaoba
gulmkerdis rentgenologiuri kvlevis Sedegebis
klasifikaciis saerTaSoriso kvleva IUAT
tuberkulozTan brZolis saerTaSoriso kavSiris (IUAT) mier
Catarebuli iqna gulmkerdis rentgenologiuri kvlevebis Sedegebis
interpretaciasTan dakavSirebuli problemebis erT-erTi
umniSvnelovanesi SedarebiTi kvleva. kvlevis ZiriTadi mizani
iyo rentgenologiuri kvlevebis Sedegebis interpretaciisa da
universaluri nomenklaturis erTiani sistemis SemuSaveba, rac
SeiZleba safuZvlad dadeboda gulmkerdis rentgenografiis
saerTaSoriso klasifikacias100,101.
nimuSad SerCeuli iqna 1100 firi im rentgenogramebidan, romlebic
gadauRes ramodenime aseul aTas adamians norvegiis mosaxleobis
firis interpretatori
eqspertTa ori jgufi
(3 rentgenologi da 3 pulmonologi)
jgufi A
jgufi B
ori eqsperti (igive firebis Sefaseba)
interindividualuri
gansxvaveba
28
27
30
intraindividualuri
gansxvaveba
19
24
21
69
masobrivi rentgenorafiuli kvlevis dros. nimuSad aRebuli
firebidan 200 ekuTvnoda infeqciuri tuberkulozis mqone adamianebs,
400 maT, visac adre hqonda aqtiuri tuberkulozi, 100 ki im pacientebs,
romlebsac minimaluri klinikuri niSnebi hqondaT da ar
esaWiroebodaT arc referaluri mimarTva da arc Semdgomi
monitoringi. 300 firi ekuTvnoda im individebs, romlebsac ar
aReniSnebodaT cvlilebebi, xolo 100 – pacientebs filtvis
verificirebuli aratuberkulozuri daavadebebiT. firebi
gaaerTianes Svid kasetad da gaakeTes TiToeulis 10 asli.
firebi Seiswavla 90 gamocdilma eqimma (radiologebma da
pulmonologebma), maTgan 80 im cxra qveynidan iyo mowveuli,
sadac mravali wlis ganmavlobaSi tardeboda masobrivi
gamokvlevebi. esenia: Cexoslovakia, dania, fineTi, safrangeTi,
norvegia, SvedeTi, didi britaneTi, aSS da iugoslavia. danarCeni
10 specialisti SerCeuli iyo janmos proeqtis personalidan.
kvleva igegmeboda, upirveles yovlisa, specialistebs Soris
Sedegebis Tanxvedrisa da Seusabamobebis xarisxis gansasazRvrad
da ara interpretatoris iseTi Secdomebis gamosavlineblad,
romlebsac movyavarT hipo an hiperinterpretaciamde102. TiToeul
mkvlevars damoukideblad unda gaeca pasuxi winaswar momzadebul
kiTxvebze. kiTxvebis umetesoba moiTxovda pasuxebs ~diax” an ~ara”,
magaliTad, ~raime anomalia xom ar SeiniSneba filtvSi?”, ‘xom ar
Cans kaverna?”, ~xom ar esaWiroeba pacients stacionaruli movla?”.
miRebuli masalis Sefaseba warmoebda specialuri statistikuri
proceduriT103, romlis mixedviTac TiToeuli kiTxvidan iRebdnen
mTel rig cvladebs. am cvladebis meSveobiT Sedgenil iqna mrudi,
romelic gviCvenebda mkvlevarebis Sedegebs Soris Tanxvedris
dones mocemul kiTxvasTan dakavSirebiT (grafiki #3). Seusabamobis
xarisxi gamoixateboda rogorc indeqsi, romlis diapazonic
meryeobda 0-dan 100-mde. 0 aRniSnavda, rom Seusabamoba ar iyo,
xolo 100-srul Seusabamobas. rac ufro uaxlovdeba mrudi ori
RerZis gadakveTis wertils, miT ufro naklebia Seusabamoba. rac
ufro brtyelia mrudi da rac ufro metad scildeba RerZebs, miT
ufro maRalia Seusabamoba. am meTodma gamoavlina, rom pirvel
kiTxvaze pasuxebSi Seusabamoba ufro dabali iyo, vidre me-3 kiTxvaze.
70
grafiki #3.
Seusabamobebi interpretatorebis pasuxebs Soris IUAT–is mier
Gatarebuli rentgenologiuri kvlevebis Sedegebis klasifikaciis
mixedviT
Seusabamobis indeqsi efuZneboda Semdeg kiTxvebs:
1. aRiniSneboda Tu ara raime darRveva sasunTq organoebSi?
2. aRiniSneboda Tu ara raime darRveva limfur kvanZebSi?
3. aRiniSneboda Tu ara kalcifikacia limfur kvanZebSi?
indeqsi warmaodgens urTierTsapirispiro pasuxebis procentuli
wilebis jams mrudis im wertilSi, sadac isini tolia, anu iq, sadac
mrudi ikveTeba diagonaliT, romelic saTaves iRebs nulovan kuTxeSi
Seusabamobis
i nde qsi
kiTxva (1)
kiTxva (2)
kiTxva (3)
“ara” pasuxebis % pozitiuri filmis dros
“diax” pasuxebis % pozitiuri firis dros
71
gulmkerdis rentgenografiuli kvlevis da nacxis
gamokvlevis Sedegebs Soris Seusabamobis Sedareba
naxvelSi mJavagamZle baqteriebis arsebobaze nacxis
interpretaciisas laborantebis pasuxebs Soris Seusabamobebis
xarisxis gansazRvris mizniT aseTive kvleva Catarda IUAT–Igamocdili laborantebis mier. 10 laboratoriaSi gamokvleul
iqna naxvelis 250 nacxis seriebi. grafiki 4 gviCvenebs Seusabamobis
mruds pozitiurobis sami kriteriumis mimarT. Seusabamobis xarisxi
yvelaze dabali iyo (indeqsi 10) maSin, rodesac pozitiurobis
maCveneblis kriteriumi iyo sul mcire 8 mJavagamZle bacila.
Seusabamobis xarisxi odnav ufro maRali iyo (indeqsi 12), rodesac
sami mJavagamZle baqteria iyo miCneuli pozitiurobis
damadasturebel minimalur moTxovnad. yvelaze maRali (indeqsi
18) Seusabamoba interpretatorebs Soris maSin aRiniSneboda,
rodesac pozitiurobis damadasturebel kriteriumad miRebuli
iyo mxolod erTi mJavagamZle baqteria. Tumca mikroskopuli
kvlevisas laborantebis Sedegebs Soris Seusabamobis yvelaze
maRali maCvenebelic ki ufro dabali iyo, vidre gulmkerdis
rentgenologebis Sedegebs Soris Seusabamobis yvelaze dabali
maCvenebeli.
meoTxe grafikze warmodgenili mrudi 1 gviCvenebs
rentgenologebis interpretaciebs Soris Seusabamobis yvelaze
dabal dones (indeqsi 28) anu Seusabamoba kiTxvaze: “aris Tu ara
nacxi pozitiuri mJavagamZle bacilebze”_SedarebiT dabali iyo
dadgenili limitis gaTvaliswinebiT (Tundac erTi mg baqteria),
vidre Seusabamoba pasuxebSi kiTxvaze: “Cans Tu ara suraTze kaverna”.
kvlevis organizatorebma daaskvnes, rom naxvelis nacxis Sedegebis
interpretaciisas, miuxedavad imisa Tu pozitiurobis kriteriumad
ra iyo aRebuli, Tanxvedra ufro maRali iyo, vidre radiologebis
mier rentgenologiuri kvlevis Sedegebis interpretaciis dros
(ix. agreTve, ̀ ramdenad saimedoa nacxis mikroskopuli kvleva~).
SeusabamobaTa doneebi gulmkerdis rentgenologiuri
kvlevis Sedegebis interpretaciis dros da daskvnebi
ramodenime sxva kiTxvis pasuxebs Soris Seusabamobebis doneebi
mocemulia cxrilSi #18. kiTxvebi SerCeul iqna im TvalsazrisiT,
rom SemdgomSi isini gamoeyenebinaT rentgenologiuri kvlevebis
72
Sedegebis klasifikaciisaTvis. SeirCa kiTxvebi, romelTa pasuxebi
iZleoda Seusabamobebis, rogorc umcires, aseve umaRles dones.
grafiki #4.
rentgenologiuri da naxvelis nacxis kvlevis Sedegebis
interpretirebisas Seusabamobebis mrudi
cxrili #18.
IUAT-is mier Gatarebuli kvleva rentgenologiuri kvlevis Sedegebis
klasifikaciis sakiTxebze, Seusabamobis indeqsi sxvadasxva kiTxvebze
miRebul pasuxebSi
kiTxva
darRveva limfur kvanZebSi?
darRveva filtvSi, savaraudod
tuberkulozurikalcifikacia filtvSi?
dazianeba kalcifikaciis gareSe,
savaraudod tuberkulozuri?
rentgenis suraTi anomaliuria?
saWiroa samedicino Careva?
Cans kaverna?
Seusabamobis indeqsi
60
45
42
37
34
31
28
proporcial (%
) “ara” pasuxebis disonansi.
proporcia (%) “diax” pasuxebis disonansi.
rentgenologiuri kvleva
1. aris Tu ara kaverna?
naxvelis nacxis kvleva
2. erTi an meti baqteria
slaidze?
3. sami an meti baqteria
slaidze?
4. rva an meti baqteria
slaidze
73
Seusabamobis is done, romelic gamovlinda iseT kiTxvaze,
rogoricaa: “xedavT Tu ara raime darRvevas filtvebSi?” sakmaod
moulodneli iyo, iseve rogorc Zalzed dabali Tanxvedra
kalcifikaciasTan dakavSirebul kiTxvaze. limfur kvanZebSi
darRvevebTan dakavSirebuli azrTa sxvadasxvaoba, maT Soris,
kalcifikaciis (erT-erTi yvelaze farTod gavrcelebuli Sedegi)
Sesaxebac gansakuTrebiT gasaocari iyo. Tanxvedris yvelaze maRali
done an, ufro sworad, Seusabamobis yvelaze dabali done
aRiniSneboda kavernebTan dakavSirebul kiTxvebSi. es informacia
ganxiluli unda iyos samedicino saqmianobis konteqstSi. amitom
nacxiT dadebiTi tuberkulozis mqone pacientebis 5%-is
rentgenograma miCneuli iyo normalurad, 17%-is mcire (savaraudod
aratuberkulozuri) darRvevebiT, xolo 24%-Si gakeTda daskvna,
rom isini ar saWiroebdnen klinikur RonisZiebebs tuberkulozuri
dazianebebis gamo. mkurnaloba rom Semofargluliyo iseTi
pacientebiT, romelTa rentgenologiuri kvlevis Sedegebis
interpretirebisas rentgenologebis 50% da meti Tvlida, rom maT
hqondaT kaverna, mkurnaloba Cautardeboda pozitiuri nacxis mqone
pacientebis mxolod erT mesameds. meores mxriv, maT Soris, visac
interpretatorTa 50%-s an, metis azriT, savaraudod hqondaT
tuberkulozi, daaxloebiT 4-5-jer ufro met baqteriologiurad
negatiur adamians Cautardeboda mkurnaloba, vidre nacxiT dadebiT
pacientebs (disproporcia iseTivea, rogorc im klinikebSi, sadac
diagnozi dgindeba mxolod rentgenologiuri kvlevis safuZvelze104.
Aaiv-infeqciisa da tuberkulozis Tanaavadoba kidev ufro
amcirebs gulmkerdis rentgenologiuri kvlevis sandoobas filtvis
tuberkulozis diagnostikaSi. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, aiv-
asocirebuli tuberkulozis problemis warmoSobamde ramodenime
aTwleuliT adre kargad momzadebul da gamocdil radiologebsa
da pulmonologebs Soris dafiqsirda sakmaod maRali
interkolegialuri da intrapirovnuli Seusabamobebi gulmkerdis
rentgenogramebis interpretaciisas. aiv/Sidsis problemis
warmoSobis Semdeg klinikur kvlevebSi sistematurad xdeboda
atipuri rentgenologiuri suraTis dafiqsireba aiv asocirebuli
tuberkuloziT daavadebul pacientebSi. hilaruli, an
mediastinaluri adenopaTia, filtvis Sua da qveda wilebis
infiltratebi, pulmonaruli infiltratebisa da kavernebis
ararseboba, iseve damaxasiaTebelia am pacientebisaTvis105, rogorc
74
gulmkerdis normaluri da minimaluri darRvevebis amsaxveli
rentgenogramebi106.
malaviSi, sadac aiv-infeqcia warmodgenilia tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis 75%-Si, pulmonaruli tuberkulozis
simptomebis mqone 402 mozrdili asakis pacientSi Sedarebul iqna
ori hipoTezuri diagnostikuri strategia107. erT-erTi diagnostikuri
strategiis pirveli etapi moicavda rentgenografias. Semdgom im
pacientebSi, visi rentgenogramac tuberkulozur dazianebebs
asaxavda unda Catarebuliyo naxvelis nacxis gamokvleva. 172
pacientidan, romlebsac gulmkerdis rentgenogramebis
interpretaciiT tuberkulozuri dazianebebi ar aReniSnebodaT,
13 (8%) aRmoaCnda mgb pozitiuri nacxi, xolo 53 (31%) mgb nacxiT
an pozitiuri kultura. skriningis strategiis gamoyenebis
SemTxvevaSi yvela es pacienti dakarguli iqneboda da piriqiT, im
230 pacientidan, romlebsac rentgenologiuri kvlevis safuZvelze
daudgindaT tubekulozi da, romlebsac mkurnaloba utardebodaT
“nacxiT uaryofiT” tuberkulozze 27% iyo rogorc nacxiT, aseve
kulturiT negatiuri.
meore strategia iTvaliswinebda pirvel etapze pacientebis
Sefasebas naxvelis nacxis mixedviT, xolo Semdgom maTTvis, visac
nacxiT uaryofiTi Sedegi aRmoaCndeboda, gulmkerdis
rentgenografiis Catarebas. 291 nacxiT uaryofiT pacientidan 159
(55%) rentgenograma ar asaxavda tuberkulozis simptomebs da ar
iqneboda diagnostirebuli, miuxedavad imisa, rom 40 pacienti
(25%) faqtiurad kultura-pozitiuri iyo. am strategiis meSveobiT
gamovlinda pacientebis ufro naklebi raodenoba da nacxiT
pizitiuri tuberkulozis arc erTi SemTxveva ar iyo gamorCenili.
gulmkerdis rentgenografia, rogorc diagnostikis meore etapi
nacxiT negatiur pacientebSi ar iyo sensitiuri. piriqiT, nacxiT
negatiuri da rentgenologiurad tuberkulozis niSnebis mqone
132 pacientidan, romlebsac am strategiis safuZvelze CautardebodaT
tubsawinaaRmdego mkurnaloba, 47% rogorc nacxiT aseve kulturiT
uaryofiTi iyo.
Tu yovelive zemoT aRniSnulis SevajamebT, SeiZleba iTqvas,
rom mravalwliani gamocdileba da monacemTa analizi gviCvenebs,
rom gulmkerdis rentgenografia, rogorc filtvis tuberkulozis,
aiv-koinfeqciiT an mis gareSe, diagnostikisa da monitoringis
saSualeba sarwmuno ar aris 107, 108.
75
13. ra SedarebiTi upiratesobebi aqvs
gulmkerdis rentgenografiasa da nacxis
gamokvlevas (nacxis mikroskopiuli kvleva
da kultura) tuberkulozis axali
SemTxvevebis gamovlenaSi im pacientebs
Soris, romlebsac aReniSnebaT
gaxangrZlivebuli simptomebi gulmkerdis
areSi18
a. harisi19
es kiTxva erT-erTia im ramodenime kiTxvidan, romlebzec pasuxis
misaRebad bengaloris tuberkulozis erovnuli institutis
(indoeTi) 109, 110 mier Catarda mravlismomcveli socialur-
epidemiologiuri kvleva 2229 randomizebulad SerCeuli pacientis
monawileobiT. gulmkerdis areSi Civilebis mqone (xvela 2 an meti
kviris ganmavlobaSi, tkivili gulmkerdis areSi da sicxe 4 kviris,
an meti drois manZilze, an hemmaptoe) ambulatoriuli pacientebi
gamokvleul iqnen rogorc rentgenologiurad, aseve baqterio-
logiurad. naxvelis sinjebi aRebuli iyo TiToeuli pacientidan
adgilze samedicino dawesebulebaSi da gakeTda, rogorc nacxis
pirdapiri mikroskopuli kvleva, aseve kulturaluri gamokvleva.
nacxis kvleva tardeboda cil-nilsenis meTodiT, vidre pacienti
icdida. kulturis analizi Catarda levenStein-iensenis niadagze.
SemdgomSi yvela pozitiuri kultura identificirebuli iyo da
testirebuli in vitro medikamentebisadmi mgrZnobelobis dadgenis
mizniT. baqteriologiur kvlevas axorcielebdnen tuberkulozis
erovnuli institutis kvleviTi laboratoriis gamocdili
specialisti-laborantebi.
cxrili #19 gviCvenebs, rom 2229 pacientidan 227-s
rentgenologiuri gamokvleviT daudginda tuberkulozi (da aqedan
gamomdinare, mkurnalobis saWiroeba), Tumca maTgan 81 pacients
baqteriologiuri kvleviT tuberkulozi ar daudasturda.
18 k.tomanis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT19 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programa, teqnikuri
mrCeveli. ilongue, malavia
76
darCenili 2002 pacientidan, romlebic miCneul iqnen janmrTelad,
an romlebsac hqondaT aratuberkulozuri daavadeba 31 naxvelis
kulturis da/an naxvelis nacxis mikroskopuli kvleviT aRmoaCnda
tuberkulozis bacila.
vinaidan naxvelis nacxis mikroskopuli kvleva iTvleba yvelaze
sarwmuno diagnostikur meTodad, dadginda korelacia
rentgenologiur da kulturis kvleviT miRebul Sedegebs Soris.
me-20 cxrilSi mocemuli monacemebi cxril #19-Si warmodgenili
informaciis identuria, garda erTi gansxvavebisa, romelic
rentgenologiurad normaluri, an aratuberkulozuri pacientebis
ori jgufis gaerTianebiT gamoixateba. Tu kulturis kvlevis
Sedegebs miviRebT swori diagnozis kriteriumad, 20 (12%) pacienti
162 kultura-pozitiuri pacientidan dakarguli iqneboda, radgan
isini rentgenologiuri kvlevis safuZvelze arasworad miakuTvnes
aratuberkulozuri daavadebis mqone pacientebis jgufebs. meores
mxriv, im 227 pacientidan, romlebsac rentgenologiurad daudginda
tuberkulozi 85 (37%) es diagnozi daudasturda kulturis
mixedviTac.
aseve ganisazRvra Sefardeba naxvelis mikroskopiisa da kulturis
kvlevis Sedegebs Soris. rogorc gviCvenebs cxrili #21, 32 (20%)
pacienti 162 kultura-pozitiuri pacientidan dakarguli iqneboda
adgilze aRebuli naxvelis erTi nacxis uSualo mikroskopuli
analiziT, xolo 145 nacxiT pozitiuri pacientidan 15 (10%)
kulturis kvleviT aRmoCnda negatiuri.
cxrili #19
rentgenologiuri kvlevis Sedegebis Sedareba naxvelis nacxis
mikroskopiuli kvlevisa (S) da kulturis kvlevis SedegebTan (C)tuberkulozze saeWvo klinikuri simptomebis mqone ambulatoriul
pacientebSi
klasifikacia
rentgenografiis
mixedviT
tuberkulozi
sxva anomaliuri Crdilebi
(aratuberkulozuri)
normaluri
sul
pacientebis
raodenoba
227
304
1698
2229
naxvelis nacxis kvlevis Sedegebi
S+
C+
122
8
-
130
S-
C-
20
4
8
32
S+
C-
4
1
10
15
S-
C-
81
291
1680
2052
77
cxrili #20
korelacia radiologiuri da naxvelis kulturis kvlevebiT
miRebul pasuxebs Soris tuberkulozze saeWvo klinikuri
niSnebis mqone pacientebSi
cxrili #21
korelacia tuberkulozze saeWvo klinikuri simptomebis
mqone pacientebisgan samedicino dawesebulebaSi aRebuli
naxvelis erTi nacxis uSualo mikroskopiisa da kulturis
kvlevis Sedegebs Soris
Tu swori diagnozis kriteriumad miviRebT naxvelis kulturis
kvlevis Sedegebs, Catarebuli socialur-epidemiologiuri
gamokvlevis Sedegebi SeiZleba SevajamoT Semdegnairad: 162
tuberkuloziT daavadebuli pacientidan, romelTa diagnozis
verifikacia moxda kulturis kvlevis safuZvelze, 32(20%)
daikargeboda naxvelis mikroskopiis safuZvelze da 20 (12%)
rentgenologiuri kvleviT.
nacxis mixedviT pozitiuri 145 pacientidan, 130 (90%) dadasturda
kulturis meSveobiT. darCenil 10%-Si miRebuli iyo aSkarad cru-
pozitiuri Sedegi, rac ganpirobebuli iyo interpretaciis
uzustobiT, an artefaqtis arsebobis gamo. SesaZloa im baqteriebs,
romlebic mikroskopSi Canda, dakarguli hqondaT kulturis zrdis
unari. arsebobs aseTi mdgomareobis gamomwvevi uamravi mizezi.
pacientebSi, romlebsac utardebaT mkurnaloba, efeqturi Terapiis
radiografia
pozitiuri
negatiuri
sul
kultivireba
pozitiuri
142
20
162
negatiuri
85
1982
2067
sul
227
2002
2229
nacxi
pozitiuri
negatiuri
sul
kultivireba
pozitiuri
130
32
162
negatiuri
15
2052
2057
sul
146
2082
2229
78
Sedegad mikrorganizmebi iRupeba, an mniSvnelovnad ziandeba.
aranamkurnaleb pacientebSi tuberkulozis baqteriis unari _
mogvces kultura _ SeiZleba daziandes, magaliTad, Tu aRebuli
sinji zedmetad gacxeldeba, an moxvdeba mzis pirdapir sxivebSi,
aseve misi xangrZlivi drois ganmavlobaSi Senaxvisas,
dekontaminaciis arasaTanado proceduris, xangrZlivi inkubaciis,
an centrifugaSi misi xangrZlivad damuSavebis gamo. Tumca im
pacientebs, romelTa pirveli nacxis mikroskopuli analizis Sedegi
udavod pozitiuria, magram negatiuria kultura, aqvT imis didi
albaToba, rom naxvelis momdevno sinjebis kvlevisas rogorc
nacxis, aseve kulturis analiziT miiReben pozitiur Sedegebs
(ix.Tavi: ~ra damatebiTi Sedegebi moaqvs naxvelis ganmeorebiT
kvlevas nacxis mikroskopuli da kulturaluri analiziT”). Amitom,
tuberkulozis niSnebisa da simptomebis mqone pacients utardeba
mkurnaloba mxolod zustad Sesrulebuli da aSkarad pozitiuri
nacxis mikroskopiis Sedegebis safuZvelze, Tundac igi ar iyos
kulturiT dadasturebuli. Zalzed mcirea gadaWarbebuli
mkurnalobis Catarebis albaToba.
meore mxriv, 227 pacientidan, romelsac rentgenologiuri kvlevis
safuZvelze daesva tuberkulozis diagnozi, da daudginda
mkurnalobis saWiroeba, sakmaod did nawils_37% ar daudasturda
tuberkulozi kulturis mixedviT. am kvlevis dros pacientebs
CautardaT yvela procedura imis gamo, rom maT hqondaT saeWvo
simptomebi. es proporciuli wili ufro gaizrdeba mosaxleobis
masobrivi rentgenografiuli gamokvlevebis SemTxvevaSi, anu rodesac
skriningi tardeba miuxedavad imisa, aqvs Tu ara individs
tuberkulozis simptomebi. marTlac ramodenime kvleviT
dadasturda, rom im pirebs, visac rentgenologiurad aReniSnebodaT
“ucnobi warmoSobis Crdilebi” da adre ar hqondaT tuberkulozis
istoria, nacxis mikroskopiiT an kulturis kvleviT naxvelSi
tuberkulozis baqteria ar aRmoaCndaT, gansakuTrebiT ganmeorebiTi
kvlevisas111, 112, 113, 114. sinamdvileSi isini ar iyvnen daavadebulni
tuberkuloziT. Tumca sakontrolo kvlevebma gamoavlina, rom
arsebobs aseTi adamianebis kultura-pozitiur mdgomareobaSi
gadasvlis ufro didi albaToba normaluri rentgenogramis mqone
pirebTan SedarebiT. mxolod maT mcire nawilSi (0,4-4,8%) wlebTan
erTad riskic mcirdeba.
79
iseTi individebis mkurnaloba, romlebsac gulmkerdis
rentgenogramaze aqvT ucnobi warmoSobis Crdilebi, niSnavs, rom
maT did nawils da SesaZloa umetesobasac ki CavutaroT arasaWiro
da rig SemTxvevebSi araswori mkurnalobac ki.
Aaiv-infeqciis maRali prevalentobis regionebSic ar aris
mosaxerxebeli gulmkerdis rentgenografiis Catareba yvela im
pacientisaTvis, romelsac aReniSneba tuberkulozis simptomebi.
malaviSi Catarebul kvlevaSi, romelSic monawileobda 402
tuberkulozze saeWvo individi115, 230-is rentgenografiuli suraTi
tuberkulozisaTvis tipuri iyo. naxvelis nacxi pozitiuri iyo
pacientTa 43%-Si, xolo naxvelis kultura 71%-Si. meores mxriv,
im 172 pacientidan, romelsac normaluri rentgenologiuri suraTi
hqonda an suraTze aReniSneboda tuberkulozisTvis
aradamaxasiaTebeli cvlilebebi 13 (8%) nacxiT pozitiuri iyo,
xolo 49 (28%) ki kultura-pozitiuri. gulmkerdis rentgenologiuri
kvleviT mosaxleobis skriningi da Semdgom tuberkulozisTvis
tipuri rentgenografiis mqone pacientebSi naxvelis nacxis
gamokvlevis Catareba ufro ZviradRirebuli da naklebad
sensitiuria, vidre naxvelis nacxis mikroskopia da Semdgom
gulmkerdis rentgenologiuri gamokvleva im pirebSi, vinc naxvelis
nacxis mikroskopis SedegebiT negatiuri iyo.
gulmkerdis rentgenografiis, naxvelis kulturis
kvlevisa da nacxis mikroskopiis Gatarebis teqnikuri da
operaciuli aspeqtebi
rentgenologiuri gamokvleviT skriningis Catareba afrikis
samxreT-saharis regionebSic ki, sadac aiv infeqcia farTod aris
gavrcelebuli, ganapirobebs hiperdiagnostikis maRal maCveneblebs.
ufro metic, ganviTarebad qveynebSi Zalzed xSiria
rentgenografiuli aparaturis gamoyenebasTan dakavSirebuli
problemebi da Secdomebi. rentgenologiuri centrebi
ZviraRirebulia da maTi funqcionireba moiTxovs maRalkvalificiur,
specialurad momzadebul teqnikur personals. xSirad aparatura
xangrZlivi droiT gamodis mwyobridan, rac gamowveulia saTadarigo
nawilebis uqonlobiTa da SemkeTebeli saxelosnoebis ararsebobiT,
firebis simwiriT an/da arasaTanado eleqtromomaragebiT. kidev
erTi operaciuli nakli isaa, rom rentgenografiis Sedegebs viRebT
80
mxolod 2-3 dRis Semdeg an ufro dagvianebiT. pacientebis sakmaod
didi nawili aRar brundeba samedicino dawesebulebaSi pasuxis
wasaRebad da medpersonalis yovelgvari mcdeloba moizidon
pacientebi warumateblad mTavrdeba.
cnobilia, rom rogorc diagnostikuri meTodi, naxvelis kultura
gacilebiT ufro sensitiuria, vidre naxvelis nacxis mikroskopia.
am meTodiT SesaZlebelia tuberkulozis bacilis diferencireba
sxva mikroorganizmebisagan da amis safuZvelze bacilis ufro
zusti identifikacia. kulturis teqnikuri upiratesoba naxvelis
nacxis mikroskopiasTan SedarebiT ganpirobebulia rigi
raodenobrivi faqtorebiT. maSin, rodesac naxvelis nacxis odenoba
Seadgens 0,01 ml (ix. Tavi: ~ramdeni baqteriaa nacxis mikroskopis
mixedviT mgb pozitiuri adamianis naxvelSi”), inokulumis sidide
Cveulebrv 0,1ml-ia, e.i. 10-jer meti. ufro metic, mikroskopiT
SeiZleba SeviswvaloT mxolod nacxis 1% (100 imersiuli veli),
xolo kulturis sinjaraSi praqtikulad Tvalis erTi SevlebiTac
ki Cans koloniebis didi raodenoba. Miuxedavad imisa, rom
dekontaminaciis procedura anadgurebs organizmebis mniSvnelovan
nawils, raodenobrivi sxvaobebi imdenad didia, rom kulturis
testis meSveobiT mikroorganizmis gamovlenis albaToba bevrad
ufro maRalia, vidre naxvelis uSualo mikroskopiiT. es aSkara
upiratesobaa iseTi SemTxvevebisaTvis, rodesac naxvelis sinji
Seicavs mJavagamZle baqterebis mxolod umniSvnelo raodenobas
(ix. Tavi: ~ramdenad sandoa naxvelis mikroskopuli kvleva”).
samwuxarod, kulturis gamoyenebas aqvs rigi, ZiriTad
operaciuli xasiaTis, naklovanebebic. meTodi moiTxovs specialurad
momzadebul da maRalkvalificirebul personals. umetes
ganviTarebad qveynebSi aseTi personali Zalzed deficituria.
garda amisa, kulturis gamokvlevis Casatareblad saWiroa
specializirebuli dawesebulebebi da aRWurviloba, mudmivi deni,
wyali, sando Termoregulacia ~cxel oTaxSi”. cxel da nestian
klimatSi haeris kondicirebasa da gamwmendi specialuri filtrebis
arsebobas gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba haerSi arsebuli
mikroorganizmebiTa da nawilakebiT kulturis dabinZurebis Tavidan
asacileblad. aseve saWiroa inokulaciis kabinetebis saTanado
ventilaciiT uzrunvelyofa da usafrTxoebis zomebis miReba. yvela
mizezis gaTvaliswinebiT, kulturis kvlevis meTodis praqtikuli
81
ganxorcieleba SesaZlebelia ganviTarebadi qveynebis mxolod
ramodenime laboratoriaSi.
kulturis meTodis erT-erTi yvelaze didi nakli aris is, rom
misi Sedegebis miReba SesaZlebelia mxolod Zalian xangrZlivi
intervalis Semdeg: 4-6 kvira an meti im SemTxvevaSi, Tu myari
niadagia gamoyenebuli. ganviTarebad qveynebSi aseTi dagvianeba
ganapirobebs mravali pacientis ~dakargvas”. isini SeiZleba
aRarasodes dabrundnen samedicino centrSi da xSirad maTi
Tvalyuris midevneba praqtikulad SeuZlebeli xdeba.
aqedan gamomdinare, kulturis kvlevis meTodis upiratesobebs
xSirad gadawonis xolme naklovanebebi, romlebic ukavSirdeba
Sedegebis misaRebad drois xangrZlivi intervalis saWiroebas;
maRal sensitiurobas ki upirispirdeba am meTodis Sesrulebis
teqnikuri sirTuleebi.
naxvelis nacxis uSualo mikroskopul kvlevasac, ra Tqma unda,
aqvs teqnikuri naklovanebebi, magram misi operaciuli upiratesoba
aSkaraa. igi SedarebiT advilad gansaxorcielebelia, gacilebiT
iafia, vidre rentgenografia an kulturis meTodi da ar moiTxovs
maRali specializaciis personals. is faqti, rom pirebs, romlebic
gamoyofen didi raodenobiT baqteriebs, gamokvlevis Catarebis
dResve SeiZleba daudgindeT diagnozi da daeniSnoT mkurnaloba,
eWvgareSes xdis naxvelis mikroskopiis udides upiratesobas.
operaciuli TvalsazrisiT, es meTodi minimumamde amcirebs
~dakarguli” pacientebis raodenobas, rac xSirad xdeba, rodesac
pacients gamokvlevis pasuxis misaRebad sWirdebaT didi xnis lodini.
amave dros, es aris faqtiurad erTaderTi diagnostikuri meTodi,
romlis ganxorcieleba praqtikulad TiTqmis yvelagan aris
SesaZlebeli. CamoTvlili mizezebis gamo SemTxvevaTa gamokvleva
da diagnostika iseT qveynebSi, sadac aRiniSneba tuberkulozis
maRali prevalentoba unda efuZnebodes ZiriTadad am meTods.
82
14. rogor viTardeba filtvis tuberkulozi
da rogor gamovavlinoT is adreul
etapze
k.tomani20
rogorc klinikuri, aseve epidemiologiuri TvalsazrisiT aqcenti
yovelTvis sworad keTdeboda tuberkulozis adreul stadiaSi
diagnostikaze. Tumca aRniSnulma ganapiroba erTgvari gaurkvevloba.
adreuli, anu dawyebiTi tuberkulozi xSirad aRiqmeboda, rogorc
minimaluri tuberkulozuri daavadeba. msgavsad amisa, tuberkulozis
Soris wasul formas Cveulebriv miiCnevdnen qronikul
tuberkulozad, Tumca iseTi terminebi rogoricaa “adreuli~,
~dawyebiTi”, “qronikuli” da “Zveli” mxolod da mxolod uSualod
drois aRmniSvneli sityvebia, maSin rodesac ‘minimaluri”, “saSualo”
da ~Sors wasuli” aRniSnavs daavadebis xarisxs, anu filtvis
qsovilis im nawilis sidides, romelic moculia daavadebiT.
terminebs “adreuli” da “minimaluri” ar gaaCniaT raime myari
urTierTdamokidebuleba, aseve ar aris aucilebeli, rom isini
urTierTdakavSirebulni iyvnen. faqtiurad ori Tvis ganmavlobaSi
ganviTarebuli dazianeba SeiZleba iyos minimaluric da sakmaod
Sors wasulic. dazianebis xarisxi naklebad miuTiTebs misi
ganviTarebis xangrZlivobaze.
axali dazianebis xangrZlivoba SeiZleba ganisazRvros mxolod
im SemTxvevaSi, Tu arsebobs janmrTeli filtvis adre gadaRebuli
rentgenografiuli suraTi . ramodenime grZelvadian
rentgenologiur kvlevaSi Seswavlilia adreuli tuberkulozis
ganviTarebis istoria. erT-erTi kvlevis dros, romelic Catarda
Cexoslovakiis qalaq kolinSi (mosaxleoba Sedagenda 100.000),
ramodenimejer Catarda ToTxmeti wlis da ufrosi asakis
mosaxleobis gamokvleva. Epidemiologiuri kvleva116, 117 grZeldeboda
20 gardacvlilia
83
Tormeti wlis ganmavlobaSi. am periodSi rentgenologiuri kvleva
mocemuli asakobrivi jgufis TiToeul warmomadgenels Cautarda
xuTjer, ori an sami wlis intervaliT. rentgenografiul raundebs
Soris adgilobrivi samedicino samsaxurebi agrZelebdnen SemTxvevaTa
gamovlenas im pacientebs Soris, romlebic maT mimarTavdnen
tuberkulozze saeWvo simptomebiT an janmrTelobis regularuli
Semowmebis mizniT. yovel rentgenografiul suraTs sTanadod
inaxavdnen, raTa SesaZlebeli yofiliyo maTi Sedareba SemdgomSi
gadaRebul suraTebTan, amitom moxerxda axali dazianebis
warmoSobis periodis gansazRvra. suraTebis wakiTxva xorcieldeboda
damoukideblad ori rentgenologis da erTi eqspertis mier (ixileT
cxrili #22).
165 pacientSi, romelsac hqonda axladgamovlenili tuberkulozi
da visi adre gadaRebuli rentgenologramebic normaluri iyo,
ganisazRvra drois monakveTi gulmkerdis ukanasknel normalur
rentgenogramasa da pirvel anomalur rentgenogramas Soris.
pacientebi daajgufes sam kategoriad: isini, romlebic iyvnen
nacxiT pozitiurebi da aseve kultura - pozitiurebi, isini vinc
iyo nacxiT negatiuri, magram kultura - pozitiuri da isini visi
diagnozic pirvelad daisva autofsiis dros da verificirebuli
iyo baqteriologiuri gamokvleviT 116,117.
cxrili #22 gviCvenebs, rom Tormeti Tvis ganmavlobaSi warmoiSva
ocdarva baqteriologiurad pozitiuri SemTxveva. gasaocari iyo
is, rom maT mniSvnelovan nawils ukve hqonda ganviTarebuli Sors
wasuli tuberkulozi naxvelis pozitiuri nacxiTKkidev, ufro
gasaocari iyo is, rom eqvsi SemTxveva ganviTarda imdenad swrafad,
rom isini aRmoaCines mxolod autofsiis dros – Tormet Tveze
nakleb periodSi gulmkerdis bolo normaluri rentgenografiidan
(zogierT aseT SemTxvevaSi tuberkulozi identificirebul iqna
paTologoanatomiis mier, rogorc sikvdilis uSualo mizezi).
kolinis kvlevis meore etapze (1965-1972) gamovlenili iqna
tuberkulozis iqamde ucnobi 10 SemTxveva, romelTa diagnostika
pirvelad moxda autofsiis dros – zogierT SemTxvevaSi tuberkulzi
ganviTarda Zalian mokle periodSi bolo normaluri
rentgenogramidan. im periodSi es 10 SemTxveva Seadgenda
tuberkuloziT sikvdilis yvela SemTxvevis erT meoTxeds da
yovelive es moxda miuxedavad mTeli mosaxleobis sistematuri da
intensiuri masobrivi gamokvlevisa. realuri cifri SesaZloa ufro
84
maRali iyos, radgan kvlevis zonaSi gardacvlil adamianTa mxolod
erT meoTxeds Cautarda nekrofsia (ZiriTadad maT vinc gardaicvala
saavadmyofoSi)117.
cxrilSi #22 mocemuli monacemebi SeiZleba Seicavdes
cdomilebas, radgan rentgenografiul kvlevebs Soris intervali
arasdros ar iyo or weliwadze naklebi da Cveulebriv sam weliwads
moicavda. am TvalsazrisiT Zalian zusti monacemebi aris miRebuli
iaponiaSi, sadac mosaxleobis masobrivi rentgenografiuli
gamokvlevebi tardeboda erTwliani intervalebiT118. msgavsi
monacemebi mopovebulia aseve iaponiaSi niigatas119 prefeqturaSi
Catarebuli epidemiologiuri kvleviT (mosaxleoba 2350000).
cxrili #22.
intervalebi bolo normaluri rentgenografiisa da filtvis
tuberkulozis diagnozs Soris
rogorc dadginda (ixileT Tavi: ~ra rols asrulebs perioduli
masobrivi rentgenografiuli gamokvlevis meSveobiT SemTxvevaTa
gamovlena tuberkulozis kontrolis saqmeSi”), naxvelis nacxis
uSualo mikroskopiiT pozitiuri SemTxvevebis naxevarze metSi
tuberkulozi ganviTarda bolo normaluri rentgenogramis
gadaRebidan 12 Tvis ganmavlobaSi, maSin, rodesac masobrivi
rentgenografiuli kvlevebiT gamovlenil iqna axali SemTxvevebis
mxolod 1/5. maTi umetesoba (72%) gamoavlines samedicino
dawesebulebebSi, romlebsac pacientebi ZiriTadad mimarTavdnen
gulmkerdis areSi Civilebis gamo. igive exeba mxolod kultura-
pozitiur axladgamovlenil pacientebs119.
intervali
(TveebSi)
< 12
< 24
< 36
> 37
sul
nacxis +
kultura +
raodenoba
8
18
16
8
50
kumula-
ciuri %
16
52
84
100
nacx-
kultura+
raodenoba
14
39
31
14
98
kumula-
ciuri %
14
53
86
100
autofsiis dros
diagnostirebulTa
raodenoba
6
7
1
3
17
_
85
aRniSnuli kvlevebiT miRebuli Sedegebis safuZvelze SeiZleba
gakeTdes Semdegi daskvnebi:
� axali SemTxvevebis didi nawili ganviTarda jansaR
filtvSi ramodenime Tvis ganmavlobaSi;
� aseT Sors warsul SemTxvevebSi, romelTa drosac
gamoiyofoda didi raodenobiT bacilebi, rac Tavis
mxriv dadgenili iyo mikroskopuli analiziT, SesaZloa
kavernebic ganviTarda Zalian swrafad;
� aucilebeli ar aris, rom Sors wasuli, nacxiT pozitiuri
tuberkulozis SemTxveva pirveli gamovlenis
momentisaTvis. iyos Zveli an qronikuli. igi SeiZleba
iyos axladwarmoqmnili, mxolod kultura-pozitiuri
minimaluri dazianeba;
� daavadebis es orive tipi – Sors wasuli, mZime, nacxiT
pozitiuri tuberkulozi da mxolod kultura-pozitiuri,
minimaluri tuberkulozi – viTardeba erTi da igive
drois ganmavlobaSi. aqedan gamomdinare, savaraudoa, rom
nacxiT pozitiuri SemTxvevebi imdenad swrafad viTardeba,
rom isini ar gaivlian minimalur fazas. daavadebis
swrafi ganviTareba ar unda agverios egreT wodebul
“elvisebur WleqSi”.
tuberkulozis es forma, romelic ukiduresad swrafad
mimdinareobs, aRwerili iyo Zvel literaturaSi da gvxvdeboda
gansakuTrebiT mZime stresul mdgomareobaSi myof da fizikurad
dauZlurebul individebSi.
yovelma gamocdilma klinicistma icis, rom aratipuri Civilebi
(da Tavdapirvelad normaluri rentgenografuli suraTi) zogjer
SeiZleba uecrad, ramodenime dReSi garTuldes tuberkulozuri
plevritiT da RruSi TiTqmis 1 litramde siTxe dagrovdes, an
Sorswasuli infiltraciuli dazianeba ramodenime dReSi SeiZleba
ganviTardes Tavdapirvelad jansaR filtvSi, xolo kaverna gaCndes
erT kviraSi120.
aSS-Si Catarebuli kvlevis safuZvelze, romelSic
monawileben tuberkulozis adreuli stadiis mqone 1000
pacienti121, 122 avtorebma daaskvnes, rom:
� filtvis tuberkulozis uecari simptomatikis
Camoyalibeba ar aris iSviaTi;
86
� dazianebis xarisxi ar ukavSirdeba daavadebis
xangrZlivobas (yvela im pacientidan, visac aReniSneboda
Sorswasuli forma, es mdgomareoba Camouyalibda pirveli
6 Tvis ganmavlobaSi);
� kaverna mxolod bolo etapebze ar viTardeba, misi
warmoqmna SesaZlebelia nebismier etapze.
meore kvleviT ganisazRvra is intervalebi, romelTa dacviTac
unda moxdes risk-jgufis individebis (kontaqtebis) perioduli
gasinjva, raTa SesaZlebeli gaxdes yvela SemTxvevis SeZlebisdagvarad
adreul etapze gamovlena120. aseT pacientebs Semowmebas utardebdnen
erTi wlis intervaliT erT seriaSi aseTi sakontrolo gasinjvebi
tardeboda yovel 6 TveSi da kidev erT seriaSi es intervali ufro
mokle iyo. miuxedavad amisa, arc erT am seriaSi ar moxda yvela
SemTxvevis diagnostika minimaluri dazianebebiT. maSinac ki, rodesac
gasinjvebs Soris intervali 4 Tve iyo, pacientTa 21%-s aRmoaCnda
zomierad ganviTarebuli forma, xolo SedarebiT mcire nawils
daavadebis Zalian Sorswasuli formac ki. daskvna Semdegia: eqvsTviani
intervali metismetad xangrZlivia imisaTvis, rom Tavidan aviciloT
daavadebis Sorswasuli, mwvave formebis ganviTareba.
yvelaze mdidar qveynebSic ki, mozrdili mosaxleobis skriningi
sayovelTao rentgenografiiT 12 Tveze ufro mokle periodSi ar
iyo miCneuli praqtikulad. ufro metic, rogorc iaponiaSi Catarebuli
kvleviT dadginda, SesaZlebelic, rom iyos samedicino Semowmebis
ufro xSirad Catareba, gamovlenili SemTxvevebis didi nawili
mainc ukve Sorswasul, nacxiT pozitiur etapze iqneboda. gamovlenili
aSkaraa, rom masobrivi rentgenografia ver uzrunvelyofs SemTxvevaTa
umetesi nawilis gamovlenas daavadebis CamoyalibebisTanave.
dawyebiTi tuberkulozi da misi simptomebi
zogjer moiTxoven, rom mosaxleobis skrinings masobrivi
rentgenografiiT gansakuTrebuli mniSvneloba mieniWos, vinaidan
axali pacientebis naxevraze mets araviTari simptomebi ar
aRenSineba117. am sakiTxTan dakavSirebiT mravali literaturuli
wyaro arsebobs. kargad aris cnobili, rom monacemebis safuZvlad
SemTxvevebis istoriebis aReba arasarwmuno da sakamaToa is faqti,
rom erTi SexedviT janmrTeli adamianebis skriningiT SesaZlebelia
87
bevri axali SemTxvevis gamovlena, sulac ar niSnavs imas, rom am
adamianebs ar aReniSnebaT araviTari simptomebi. zustad aseve, rodesac
axladgamovlenil pacients ekiTxebian aqvs Tu ara raime simptomi
da is uaryofiT pasuxs gvaZlevs, es ar unda miviCnioT simptomebis
ar arsebobis obieqtur WeSmaritebad.
warmodgenili ramodenime praqtikuli kvleva ise iyo dagegmili,
rom Tavidan yofiliyo acilebuli cdomileba, yovel SemTxvevaSi
didi cdomileba mainc. zogierTi maTgani SemuSavebuli iyo
sociologebis mier da mis ganxorcielebaSi monawileobda
specialurad momzadebuli personali, romelic kargad flobda
gasaubrebis protokoliT gansazRvrul standartul meTodikas123, 124,
125, 126, 127, 128. erT-erT seriaSi adamianebis gamokiTxva da Semowmeba
paralelurad xdeboda, ise rom maT ar icodnen Catarebuli
gamokvlevis Sedegebi. indoeTSi, soflis Raribi mosaxleobis erT
socialur epidemiologiur kvlevaSi, romelic gasuli saukunis 60-
ian wlebSi ganxorcielda, aRmoCnda, rom gamokiTxulTa 95%,
romlebic nacxis uSualo mikroskopiT mgb dadebiTebi iyvnen,
icnobdnen tuberkulozis mxolod erT an met simptoms. daaxloebiT
70%-s aReniSneboda xvela123,129. TiTqmis or mesameds es simptomebi
awuxebda 1-3 Tvis manZilze124,125. es gasaocari iyo im mosaxleobaSi
romelsac arsebuli SexedulebiT ar unda hqonoda raime informacia
tuberkulozis simptomebis Sesaxeb.
meore perspeqtiul kvlevaSi, romelic ganxorcielda SemTxvevaTa
gamovlenis mizniT daaxloebiT 6 milionian mosaxleobaSi,
simptomebTan dakavSirebiT gamokiTxva Cautarda 1600 nacxiT pozitiur
pacients126. es kvleva kolinis (Cexoslovakia) kvlevis paralelurad
mimdinareobda (ix. cxrili #22) da warmoadgenda tuberkulozis
sazedamxedvelo kvleviTi organizaciis erT-erT proeqts. orive
kvlevis samizne mosaxleoba msgavsi Semadgenlobis iyo. Sedegebic
gamaogneblad msgavsi iyo: pacientebis 73% uCioda xvelas da
mniSvnelobis mixedviT am simptoms aniWebda pirvel an meore adgils,
20% uCioda sicxianobas an gripozul mdgomareobas da mxolod 7%-
ma aRniSna, rom ar hqonda subieqturi simptomebi. Civilebis
xangrZlivobac msgavsi iyo: 62%-s es Civilebi awuxebda 3 Tveze
naklebi drois manZilze, xolo 83%-s ki 6 Tvis ganmavlobaSi.
aqedan gamomdinare, Cans rom aseTi simptomebi aReniSnebodaT nacxiT
pozitiuri pacientebis 90%-s da rom isini vlindeba daavadebis adreul
stadiaze.
88
SeiZleba daibados kiTxva, niSnavs Tu ara naklebad mZime daavadebis
ganviTareba _ nacxiTnegatiuri da mxolod kultura - pozitiuri –
asiptomaturobas? indoeTSi Catarebulma socialur epidemiologiurma
kvlevam gviCvena123, rom nacxiT negatiuri da kultura-pozitiur
pacientebs aReniSnebodaT tuberkulozze saeWvo erTi an ori simptomi.
xangrZliv vadian kvlevaSi, romelic kolinSi Catarda 1961-64 wlebSi
180 mxolod kultura-pozitiuri axali pacientebidan 91 (51%)
aReniSneboda tuberkulozis simptomebi. niigataSi119 Catarebuli
kvlevisas 109 mxolod kultura-pozitiuri pacientidan 63-s (57%)
hqonda tuberkulozis simptomebi, romlebic SemTxvevaTa oTx mexuTedSi
grZeldeboda 3 Tveze naklebi drois ganmavlobaSi.
ramdenadac infeqciuri pacientebis 90%-ze mets aseTi simptomebi
uviTardeboda tuberkulozuri procesebis dawyebidan ramodenime kviraSi,
SeiZleba iTqvas, rom tuberkulozis gamovlena adreul stadiebze
SesaZlebelia ara mxolod tradiciuli masobrivi rentgenografiiT,
aramed tuberkulozze saeWvo simptomebis mqone individebis naxvelis
nacxis gamokvleviT. masobrivi rentgenografia gamoavlens aseT
SemTxvevebs mxolod 1-3 wlis Semdeg daavadebis Camoyalibebidan129. am
droisaTvis mosaxleobas ukve miyenebuli aqvs is ZiriTadi ziani,
romelsac iwvevs tuberkulozi (ixileT: ~ra rols asrulebs SemTxvevaTa
gamovlena perioduli masiuri rentgenografiuli kvlevebis meSveobiT
tuberkulozis kontrolis saqmeSi?”).
tuberkulozis sakiTxebis janmos eqspertTa komitetis merve da
mecxre Sexvedraze xazi gaesva SemTxvevaTa gamovlenis aucileblobas
tuberkulozis simptomebis mqone pacientebSi. komitetis sxdomaze
aqcenti gakeTda sazogadoebasa da jandacvis muSakebs Soris
tuberkulozze saeWvo simptomebis Sesaxeb codnis donis amaRlebis
saWiroebaze. SemTxvevaTa gamovlenis upirvelesi prioritetia naxvelis
nacxis mikroskopuli gamokvleva im pacientebSi, romlebsac ramodenime
kviris ganmavlobaSi awuxebT xvela. Tu nacxi pozitiuri aRmoCnda,
maSin upirvelesi prioriteti am pacientebis mkurnalobaa.
mxolod kulturiT pozitiuri pacientebis gamovlenas meoradi
epidemiologiuri mniSvneloba aqvs128,130. pacientebi, romlebsac
simptomebi ar aqvT gamovlenili, ar warmoadgenen sazogadoebrivi
jandacvis urgentul problemas. maT ukeTesi prognozi aqvT da
infeqciis gavrcelebis TvalsazrisiTac naklebad saSiSni arian.
marTlac damtkicebul iqna, rom Tu pacienti ar axvelebs infeqciis
gavrceleba misgan praqtikulad SeuZlebelia131.
89
15. ra rols asrulebs tuberkulozis
kontrolis saqmeSi SemTxvevaTa gamovlena
perioduli masiuri rentgenografiuli
gamokvlevis meSveobiT21
h.raideri22
SemTxvevaTa gamovlena niSnavs im pirebis gamovlenas adreul
stadiaze, romlebic gamoyofen da avrceleben tuberkulozis
bacilebs. Tavisavad SemTxvevaTa gamovlena ar warmoadgens
tuberkulozTan brZolis saboloo etaps aseTi pacientebis
identificireba xorcieldeba im mizniT, rom vumkurnaloT infeqciis
am wyaros, SevamsubuqoT misi mdgomareoba da gadaviyvanoT
arainfeqciur mdgomareobaSi.
tuberkulozis baqteriebis gamomyofTa mier sxva adamianebis
dasnebovnebis maCvenebeli sxvadasxvagvaria. baqteriologiuri da
epidemiologiuri kvlevebiT gamovlinda fundamenturi gansxvavebebi
pulmonaruli tuberkuloziT daavadebuli pacientebis sxvadasxva
kategoriebis inficirebis xarisxSi.
Catarda aranamkurnaleb pacientTa dazianebuli filtvis qsovilis
mravalmxrivi kvleva masSi baqteriaTa raodenobrivi Semcvelobis
dadgenis mizniT132. mkvlevrebma aRmoaCines, rom tuberkulozis
bacilebis raodenoba mniSvnelovnad gansxvavdeboda erTmaneTisgan
dazianebebis xasiaTis mixedviT. inkapsulirebul, mkvriv, 2sm
diametris mqone kvanZSi, romelsac ar hqonda kavSiri bronqTan,
bacilebis raodenoba meryeobda ara umetes asidan (102) ramodenime
aTasamde (104). amis sapirispirod, imave zomebis mqone kavernozuli
dazianebebi SeiZleba Seicavdes 10 milionidan miliard bacilamde
(107-109) e.i. 100 000-jer mets, vidre arakavernozuli dazianebebi.
naxvelTan erTad gamoyofili tuberkulozis baqteriebis aseTi
uzarmazari raodenoba advilad SeiZleba gamovlindes nacxis martivi
21 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT22 internacionaluri gaerTianeba tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa
winaaRmdeg, tuberculosis ganyofilebis med-muSaki. parizi, safrangeTi.
90
mikroskopiiT. maSin, rodesac arakavernozuli dazianebebis dros
gamoyofili SedarebiT mcire raodenobis bacilebis demonstrireba
SeiZleba mxolod kulturis testiT an amplifikaciis (gazrdis)
meTodis gamoyenebiT.
amiT SeiZleba aixsnas, Tu ratom aqvT tuberkulozis
arakavernozuli formiT daavadebul nacxiT uaryofiT da kultura-
pozitiur pacientebs SedarebiT ukeTesi klinikuri prognozi.
aseT pacientebSi arsebobs spontanuri gankurnebis ufro maRali
albaToba, vidre kavernozuli dazianebebis mqone pacientebSi,
romlebic gamoyofen didi raodenobiT tuberkulozis baqteriebs,
rac Cans naxvelis uSualo mikroskopuli analiziT. amave mizeziT,
gansxvavebuli baqteriologiuri statusis mqone pacientebs,
romlebic gamoyofen tuberkulozis bacilis mcire an did
raodenobas ar aqvT erTnairi epidemiologiuri mniSvneloba.
ramodenime eqsperimentuli133 da epidemiologiuri kvleviT
Seswavlili iqna134, 135, 136 urTierTkavSiri infeqciis sixSires da
infeqciis wyaros baqteriologiur statuss Soris.
grafiki #5
kontaqtebis inficirebis riski tuberkulozis wyaros
baqteriologiuri statusis mixedviT
(S+/ C+ aRnoSnavs nacx da kultura - pozitiur SemTxvevebs, S-/C+nacx da kultura - pozitiur SemTxvevebs, S-/C- nacxiT-negatiur da
kultura - negatiur SemTxvevebs)
91
grafiki #5 asaxavs sami epidemiologiuri kvlevis ZiriTad
Sedegebs. TiToeul kvlevaSi tuberkuloziT daavadebul
pacientebTan kontaqtSi myofi 15 wlamde asakis bavSvebi
testirebulni iyvnen tuberkuliniT da dajgufdnen infeqciis im
wyaros mixedviT, romelTanac iyvnen kontaqtSi.
kvlevebs Soris absoluturi gansxvavebebi ar aris mniSvnelovani
(isini ganxorcielda sxvadsxva dros, sxvadasxva adgilebSi da
savaraudod maTSi gamoiyeneboda kontaqtis gansxvavebuli
definiciebi). mTavaria, rom TiToeuli es kvleva naTlad gviCvenebs,
rom infeqciis ZiriTad wyaros warmoadgens nacxiT pozitiuri
pacienti: tuberkulozis infeqciis yvelaze maRali prevalentoba
gamovlinda im bavSvebSi, romlebsac kontaqti hqondaT nacxiT
pozitiuri tuberkuloziT daavadebul pacientebTan.
britaneTis kolumbiasa da saktaCevanSi136 Catarebuli kvlevebidan
nacxiTpozitiur tuberkulozTan dakavSirebuli infeqciis
proporciuli Sefardeba SeiZleba daangariSebuli iqnes ise, rogorc
es mocemulia grafikze #6. aq yvela infeqciuri SemTxvevis 90%
ukavSirdeboda nacxiT pozitiur wyaroebs. amis msgavsad aSS-Si
san-franciskoSi bolo periodSi, molekuluri epidemiologiuri
meTodebis gamoyenebiT Catarebulma kvlevam gviCvena, rom daavadebis
gavrcelebis yvela SemTxvevis 80%-ze meti dakavSirebuli iyo
nacxiT pozitiur wyaroebTan137.
dadginda, ra rom nacxiT pozitiuri pacientebis kategoria
epidemiologiuri TavlsazrisiT yvelaze mniSvnelovania, warmoiSva
Semdegi kiTxvebi: ~Cveulebriv rogor xdeba infeqciuri pacientebis
gamovlena da ra rols asrulebs masobrivi rentgenografiuli
gamokvleva aseT maRal prioritetuli jgufebis gamovlenaSi?”
nacxiT pozitiuri tuberkulozis SemTxvevebis gamovlena:
masobrivi rentgenografiis Sedegebi
cxrilSi #23 Sejamebulia janmos mxardaWeriTa da tuberkulozze
zedamxedvelobis samecniero-kvleviT ganyofilebasTan
TanamSromlobiT Catarebuli kvlevis Sedegebi138. am kvlevaSi
monawile yvela qveyanaSi tuberkulozis SemTxvevis gamovlena
masobrivi rentgenografiis CatarebiT warmoadgenda rutinul
proceduras daaxloebiT oci wlis ganmavlobaSi. rogorc es 23-e
cxrilidan Cans, masobrivi rentgenografiis meSveobiT gamovlenili
92
iqna nacxiT pozitiuri SemTxvevebis gasaocrad mcire raodenoba.
SemTxvevaTa umetesoba gamovlenili iyo sxva saSualebebiT,
ZiriTadad im adamianebs Soris, romlebic Civilebis gamo sakuTari
iniciativiT mimarTavdnen samedicino dawesebulebebs.
grafiki 6
nacxiT pozitiuri da mxolod kultura-pozitiuri pulmonaruli
tuberkulozis transmisiis proporciuli Sefardeba
cxrili #23
nacxiT pozitiuri tuberkulozis SemTxvevebis gamovlenis reJimi
inficirebul
i SemTxvebis wil
adi
nacxiT
uaryofiTi
kulturiT
pozit.
nacxiT
dadebiTi
kulturiT
pozit.
nacxiT
negatiuri
SemTxvevebis
wiladi
nacxiT dadebiT
SemTxvevebis
wiladi
filtvis
tuberkulozis
SemTxvevebi
inficirebuli
kontaqtSi myofni
< 15 weli
proeqti
saskaCevani
ontario
kolini
niderlandebi
kvlevis
xangrZlioba
1960-1969
1967-1968
1965-1972
1951-1967
nacxiT
dad.-SemTxvevebis
raodenoba
265
632
132
9301
gamovlenis reJimi
masobrivi
rentgenografia
12
15
23
25
simptomebi
66
66
54
39
sxva
22
19
23
36
93
cxrili #24.
GexoslovakiaSi, kolinis olqSi gamovlenili nacxiT pozitiuri
SemTxvevebi
kidev erTi mniSvnelovani daskvna, romelic SeiZleba gamovitanoT
am kvleviTi proeqtebidan, kerZod, niderlandebSi da kolinSi
Catarebuli kvlevebidan (kvleva ganxorcielda regionebSi, romelTa
mosaxleoba daaxloebiT 100 000-s Seadgenda) isaa, rom nacxiT-pozitiuri
SemTxvevebis wili axlad gamovlenil pacientebSi didad ar Secvlila,
miuxedavad imisa, rom 2-3-wliani intervalebiT tardeboda intensiuri
masobrivi rentgenografia. aqedan gamomdinare, niderlandebSi,
miuxedavad imisa, rom tuberkulozis SemTxvevaTa sixSiris wliuri
maCvenebeli ganuxrelad mcirdeboda dakvirvebis periodSi (1951-1967)
nacxiT pozitiuri tuberkulozis SemTxvevebis proporciuli Sefardeba
ar icvleboda. yoveli 100 bacila gamomyofi axali pacientidan 46
nacxiT pozitiuri iyo, miuxedavad imisa, rom aq 17 wlis ganmavlobaSi
3-wliani intervalebiT tardeboda masobrivi rentgenografiuli
kvlevebi138.
aseTive gamaognebeli daskvnebi SeiZleba gavakeToT kolinSi
Catarebul kvlevasTan dakavSirebiTac. axali, nacxiT pozitiuri
SemTxvevebis maCvenebeli 14 wlis da ufro meti asakis mosaxleobis
95%-Si (ganmeorebiTi gamokiTxvebis safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom
ar Secvlila. am axali SemTxvevebis ¾sami meoTxedi modioda im
adamianebze, romlebsac wina gamokvlevis dros hqondaT gulmkerdis
normaluri rentgenografiuli suraTi. imis SesaZlebloba, rom
Sorswasuli SemTxvevebi ganviTarda adre arsebuli, magram
mxedvelobidan gamorCenili dazianebebidan SeiZleba gamoiricxos,
vinaidan firis Sefaseba xdeboda ori damoukidebeli rentgenologis
da erTi eqspertis mier. garda amisa, janmos eqspertebic
axorcielebdnen am firebis randomizebul Sefasebas. yoveli axali
gamovlenis
meTodi
simptomebi
masobrivi
rentgenografia
sxva
sul
1965
16
-
6
22
1966
6
14
4
24
1967
7
-
2
9
1968
9
-
5
14
1969
8
11
3
22
1970
7
1
3
11
1971
8
-
4
12
1972
10
4
4
18
sul
71
30
31
132
94
SemTxveveis gamovlenisas xdeboda adre gadaRebuli firebis detaluri
Seswavla, raTa ganesazRvraT xom ar iyo firze iseTi Crdili,
romelic adrec arsebobda, magram mxedvelobidan iqna gamorCenili,
an arasworad iyo interpretirebuli.
nebismieri kvlevis dros gulmkerdis rentgenografiis meSveobiT
gamovlenili yvela individi da tuberkulozis yvela SemTxveva
eqvemdebareboda an mkurnalobas, an mkacr monitorings. aqedan
gamomdinare, mosalodneli iyo, rom am Tanmimdevrul kvlevebSi
axali SemTxvevebi unda gamovleniliyo ZiriTadad im pirebSi,
romlebsac adre normaluri rentgenografia hqondaT. amitom maTi
aRmoCena unda momxdariyo adreul etapze, an yvelaze ukidures
SemTxvevaSi im fazaSi mainc, rodesac pacienti mxolod kultura
dadebiTia. Miuxedavad amisa, wlidan wlamde axladgamovlenili
SemTxvevebis didi nawili mainc modioda ukve Sors wasul, nacxiT
pozitiuri tuberkulozis mqone pacientebze, maSin rodesac
SemTxvevaTa umetes nawilSi (daaxloebiT 75%) wina rentgenografiuli
gamokvleviT ar fiqsirdeboda filtvis xiluli dazianeba. erTaderTi
SesaZlo daskvna, romelic SeiZleba am mimarTebiT gakeTdes isaa,
rom nacxiT dadebiTi tuberkulozis axali SemTxvevebi viTardeboda
Zalian swrafad. es daskvna iyo testirebulic da dasabuTebulic139,
140, 141, ix. grafiki #7.
grafiki #7.
drois intervali bolo normalur rentgenogramasa da
tuberkulozis ganviTarebas Soris sxvadasxva baqteriologiuri
statusis mqone pacientebSi (niigata, iaponia)
pacientis baqteriol
ogiuri statusi
misi gamovl
enis momentSi
nacxiT
pozitiuri
nacxiT
negatiuri
kulturiT
pozotiuri
nacxiT negatiuri
kulturiT negatiuri
procenti
95
TiToeuli sveti warmoadgens pacientis baqteriologiur statuss
gamovlenis momentSi
grafiki # 7 gviCvenebs, rom axlad gamovlenili nacxiT dadebiTi
SemTxvevebis 50% warmoiSva 1 welze nakleb periodSi. kultura-
pozitiuri SemTxvevebi (Cveulebriv filtvis minimaluri
dazianebebiT) ganviTarda drois imave monakveTSi. situacia
gamoiyureba ise, TiTqos tuberkulozuri dazianebebi procesis
sawyisi momentidan viTardeba an nela, an Zalian swrafad. . jer
kidev ucnobi mizezebis gamo, tuberkulozis baqteria gansazRvruli
dazianebebis SemTxvevaSi viTardeba Zalian nela da amitom
warmodgenilia mcire raodenobiT, magram sxva dazianebebSi
mravldeba Zalzed swrafad da sul ramodenime kviris ganmavlobaSi
iZleva TaobaTa uzarmazar raodenobas. aqedan gamomdinare, araswori
iqneboda gvefiqra, rom kavernozuli dazianebis mqone nacxiT
pozitiuri yvela SemTxveva dagvianebuli diagnostikis gamo Zveli
an qronikuli formaa da yvelaferi eqimis daudevrobas unda
davabraloT, rogorc es warmodgenilia grafikze #7. filtvis
nacxiT pozitiuri tuberkulozi SeiZleba iseTive Zveli an
axladwarmoqmnili iyos, rogorc mxolod kultura-pozitiuri mcire
dazianebebi, radganac erTi wlis ganmavlobaSi aseTi SemTxvevebi
ganviTarda praqtikulad janmrTel adamianebSi normaluri
rentgenografiuli suraTiT.
kolinSi Catarebuli kvlevebiT miRebuli monacemebi gviCvenebs,
rom im axladgamovlenil pacientTa 4/5-s romlebsac bolo masobrivi
rentgenologiuri gamokvlevis dros gulmkerdis normaluri
rentgenograma hqondaT, daavadeba ganuviTardaT 3 weliwadSi. Ees
imaze metyvelebs, rom masiuri gamokvlevebis dros, romlebic
tardeba 3 wlis intervalebiT, faqtiurad ver xorcieldeba
daavadebis adreul etapze gamovlena. 6-Tviani intervalebic ki
SeiZleba iyos Zalian xangrZlivi142, rogorc amas SvedeTSi
Catarebuli kvleva gviCvenebs. pacientTa did nawilSi daavadeba
simptomebis gamovlenidan nacxiT pozitiur stadiamde Zalzed
swrafad progresirebda. (grafiki #8).
96
grafiki #8
naxvelis nacxis pozitiurobis kumulaciuri procentuli maGvenebeli
simptomebis Gamoyalibebis Semdeg, nacxiT pozitiur pacientebSi.
SvedeTi 1910-1911 da 1934 w
simptomebis gamovlenasa da pirvel pozitiur nacxs Soris drois
intervali (TveebSi).
daskvnebi
dadasturda, rom tuberkulozuri infeqciis yvelaze saSiS
wyaros, kerZod, nacxiT pozitiuri filtvis formis, adreul etapze
gamovlena perioduli masobrivi rentgenografiiT_arapraqtikulia,
maSinac ki, rodesac aseTi rentgenografia meordeba mokle
intervalebiT. nacxiT dadebiTi SemTxvevebis didi umravlesoba,
masiuri rentgenografiuli kvlevis raunds Soris yvelaze mcire
intervalze ufro mokle periodSi viTardeba143. ufro metic, swrafad
progresirebadi filtvis tuberkulozis mqone pacientebis 90%-s
aReniSneboda iseTi obieqturi simptomebi, rogoricaa: xvela, sicxe,
wonaSi dakleba, naxveli da hemaptoe. es simptomebi gacilebiT
swrafad viTardeboda daavadebis dawyebisTanave da aiZulebda
pacientebs miemarTaT eqimisaTvis144. aqedan gamomdinare, nacxiT
pozitiuri tuberkulozis SemTxvevebis umetesoba vlindeba ara
aseTi perioduli kampaniebis dros, aramed samedicino
dawesebulebebSi, romlebsac pacientebi mimarTaven Civilebis
SemTxvevaSi.
97
am mizezebis gamo, masiuri rentgenografia ar aris SemTxvevaTa
gamovlenis optimaluri meTodi. damatebiT winaaRmdegobebs, ris
gamoc masiuri rentgenografiuli kampaniebis Catareba
rekomendirebuli ar aris, ganekuTvneba kargi savali gzebis
nakleboba, manqanebisa da rentgenologiuri aparaturis gaumarTaoba,
ZviradRirebuli da Znelad mosapovebeli saTadarigo nawilebi da
SemkeTebeli saxelosnoebis simcire.
janmos tuberkulozis sakiTxebis eqspertTa me-9 angariSSi
aRniSnulia145, rom “masiuri rentgenografiuli gamokvleva”
warmoadgens tuberkulozze mosaxleobis skriningis Zalzed
ZviradRirebul proceduras, im SemTxvevaSic ki, Tu tuberkulozis
prevalentoba Zalian maRalia. Masiuri rentgenografiis sxva
naklovanebebia:
1. misi daxmarebiT xerxdeba SemTxvevaTa mxolod mcire nawilis
gamovlena;
2. is ver axdens mniSvnelovan zegavlenas nacxiT pozitiuri
SemTxvevebis warmoSobaze, radgan daavadeba imdenad swrafad
viTardeba, rom warmoiqmneba gamokvlevaTa Soris periodSi
(amitom dawesebulebebi, sadac xorcieldeba SemTxvevaTa
gamovlena da mkurnaloba nebismier periodSi xelmisawvdomi
unda iyos mosaxleobisaTvis);
3. is moiTxovs maRalkvalificiuri teqnikuri da samedicino
personalis momsaxurebas, romlebic SeiZleba ukeT gamoviyenoT
samedicino dawesebulebebis sxva saqmianobaSi;
4. misi transportirebisaTvis saWiro aparatura an satransporto
saSualebebi xangrZlivi gamoyenebis gamo xSirad mwyobridan
gamodis, gansakuTrebiT iq, sadac arsebobs maTi saTadarigo
nawilebis deficiti.
98
16. riT gansxvavdeba tuberkulozis
diagnostika aiv inficirebul pacientebsa
da arainficirebul pirebSi
a. harisi23
filtvis tuberkulozi warmoadgens tuberkulozuri daavadebis
yvelaze farTod gavrcelebul gamovlinebas aiv-inficirebul
pacientebSi. tuberkulozi viTardeba aiv-infeqciis sxvadasxva etapze,
iseTi klinikuri modeliT, romelic Seesabameba pacientis imunur
statuss. Aiv-infeqciis adreul etapebze, rodesac imunuri sistema
mxolod nawilobriv daTrgunulia, niSnebi ufro metad hgavs
tipiur tuberkulozs. igi ZiriTadad gamoxatulia kaverniT filtvis
zeda wilSi da iseTivea, rogorc im periodSi, rodesac aiv-infeqcia
jer ar arsebobda. imunuri deficitis gaZlierebasTan erTad aiv-
inficirebul pacientebs uviTardebaT atipuri pulmonaruli
daavadeba, romelic mogvagonebs pirvelad tuberkulozs an
eqstrapulmonarul da diseminirebul daavadebas, ZiriTadad fesvis
limfadenitiT da qveda wilis dazianebiT.146
filtvis tuberkulozis diagnozi
klinikuri maxasiaTeblebi: filtvis tuberkulozis
klinikuri maxasiaTeblebi zogadad msgavsia, rogorc aiv-
inficirebul aseve aiv-negatiur pacientebSi, Tumca aiv-
incifirebuli adamianebisTvis xvela naklebad damaxasiaTebelia,
vinaidan aq naklebad aReniSneba kavernozuli dazianebebi da
endobronqialuri gaRizianeba, rac ganpirobebulia ujreduli
imunitetis daTrgunviT147. msgavsad amisa, hemaptoe, romelic
23 malaviis tuberkulozis erovnuli programis teqnikuri mrCeveli.
lilongue, malavia
99
warmoadgens bronqialuri arteriis kazeozuri nekrozis Sedegs,
naklebad gvxvdeba aiv-infificirebul pacientebSi.
tuberkulozis kanis testi naklebadmniSvnelovania mozrdili
pacientebis diagnostikisaTvis, Tumca es meTodi gamoiyeneba
sazogadoebaSi tuberkulozis inefqciis gavrcelebis
gansasazRvravad. tuberkulozis aqtiuri formis dros kanis testi
SeiZleba negatiuric iyos, magaliTad, zairSi filtvis
tuberkulozis mqone aiv-pozitiuri pacientebis kvlevisas, kanis
anergia aRmoaCnda im pacientebis 8%-s, sadac CD4 limfocitebis
raodenoba iyo >500 /m1, xolo 54% maT Soris visi CD4 limfocitebis
raodenoba iyo <200 /m1 148.
naxvelis nacxis mikroskopia kvlavac rCeba tuberkulozis
diagnostikis qvakuTxedad iseT regionebSic ki, sadac aiv-
prevalentoba Zalzed maRalia. afrikis samxreT-saharis regionis
qveynebSi Catarebulma sistematurma kvlevebma gviCvena, rom
tuberkuloziT daavadebuli aiv-inficifirebuli pacientebis
naxvelis nacxi pozitiuri iyo, Tumca filtvis tuberkulozze
saeWvo nacxiT negatiuri pacientebis raodenoba aiv-inficirebulebs
Soris gacilebiT metia, vidre aiv-negatiur pacientebSi. nacxiT
pozitiuri, aiv-inficirebuli paceintebi aseve SedarebiT mcire
raodenobis mikroorganizmebs gamoyofen naxvelSi, vidre aiv-
negatiuri pacientebi, ramac arasaTanadod Zlieri velebis
mikroskopuli kvlevisas SeiZleba gamoiwvios mJavagamZle baqteriebis
dakargva 146 149.
grafiki #9
rentgenologiuri kvlevis Sedegebi tuberkuloziT daavadebul aiv-
inficirebul pacientebs Soris
aiv-inficirebis
adreuli
stadia
aiv-inficirebis
gviani stadia
(mwvave imunokompromisi)
100
gulmkerdis rentgenografia gamoyeneba tuberkulozze saeWvo
nacxiT uaryofiT iseT pacientebSi romlebic ar reagireben
antibiotikebiT mkurnalobaze. aiv-inficirebul pirebSi xSiria
streptococcus pneamoniae, Haemophilus influenzae da sxva paTogenebiT
gamowveuli bronqiti da pnevmonia. rentgenologiuri cvlilebebi
ar warmoadgenen tuberkulozis diagnozis kriteriums, Tumca
tipiuri cvlilebebia kavitacia, apikaluri dazianeba, fibrozi,
SeWmuxvna da kalcifikacia. aiv-inficirebuli pacientebi, romlebsac
SedarebiT ukeT aqvT SenarCunebuli imunuri funqciebi, xSirad
avlenen aseT tipur niSan-Tvisebebs. imunosupresiis zrdasTan
erTad gulmkerdis rentgenografiul suraTze ufro metad Cans
atipiuri maxasiaTeblebi, rogoricaa pulmonaruli filtvis
infiltracia qveda wilebSi da intraTorakaluri limfadenopaTia.
zogjer gulmkerdis rentgenografia normaluria146,149: aSS-Si
Catarebul erT-erT kvlevaSi nacxiT da kultura-pozitiuri
tuberkulozuri pacientebis 21%-s, romelTa CD4 lifocitebis
ricxvi < 200/m1 iyo gulmkerdis rentgenografiul kvlevas normaluri
Sedegebi hqonda150.
rentgenografiis dros sxva aratuberkulozurma daavadebebma
SeiZleba klasikuri da atipuri maxasiaTeblebi gamoavlinos146,149.
Tu naxvelis nacxi negatiuria, diagnozis diferencirebis dros
gaTvaliswinebuli unda iyos sxva monacemebic151 .
aiv-infeqciisaTvis damaxasiaTebelia filtvis is seriozuli
daavadebebi, romlebic SeiZleba SecdomiT miviCnioT filtvis
tuberkulozad, magaliTad, pnevmocista carini–iT gamowveuli
pnevmonia, kapoSis sarkoma, baqteriuli pnevmonia, sokovani
infeqciebi da nokardiozi.
filtvgareSe tuberkulozi
eqstrapulmonaluri tuberkulozis ZiriTad manifestacias aiv-
inficirebul pacientebSi warmoadgens limfadenopaTia, eqsudatiuri
plevriti, eqsudaturi perikarditi da miliaruli tuberkulozi.
samedicino diagnostikuri samsaxurebis simciris gamo xSirad rTulia
eqstrapulmonaluri tuberkulozis diferenciuli diagnostika.
magaliTad, tanzaniis gaerTianebul respublikaSi eqstrapulmonaluri
tuberkulozis mqone pacientebis mxolod 18%-s Cautarda diagnozis
damadasturebeli laboratoriuli kvleva.
101
sazogadod filtvgareSe tuberkulozi aiv-inficirebul da aiv-
negatur pacientebSi didad ar gansxvavdeba erTmaneTisagan, Tumca
aiv-dakavSirebul tuberkulozuri limfadenopaTia SeiZleba mwvaved
mimdinareobdes da mogvagonebdes mwvave baqteriul infeqcias;
diagnozi dgindeba iseTi martivi meTodiT, rogoricaa aspiracia
nemsiT, limfuri kvanZebis bioptatis daTvaliereba da Wrilobidan
aRebuli nacxis gamokvleva; tuberkulozuri meningitis dros aiv-
pozitiur pacientebs cerebrospinaluri siTxe SeiZleba sruliad
normaluri hqondes. gansakuTrebiT rTulia disiminirebuli
tuberkulozis diagnostika. magaliTad, spilos Zvlis sanapiroze
aseTi mdgomareoba gamovlinda aiv-sindromis mqone pacientebis
44%-s autofsiis dros152. samwuxarod diagnozis dasma pacientebis
gardacvalebamde ver moxerxda, tuberkulozis mikobaqteriiT
gamowveuli baqteriemia SesaZloa iyos uCveulo da SeiZleba axldes
xvela da SemTxvevaTa naxevarze naklebSi aRiniSnebodes gulmkerdis
anomaliuri rentgenografia153,154, 155. iSviaTi ar aris tuberkuliozuri
perikarditi, romlis diagnostikac xdeba rentgenologiurad am
paTologiisaTvis damaxasiaTebeli buStisebri formis Crdilis
arsebobiT gulis saproeqcio areze.
tuberkulozis diagnostika bavSvebSi
mozrdilebis msgavsad pulmonaluri tuberkulozi
tuberkulozuri daavadebis yvelaze farTod gavrcelebuli formaa
aiv-pozitur bavSvebSi. filtvis tuberkulozis diagnostika oTx
wlamde asakis bavSvebSi yovelTvis Znelia, xolo aiv-infeqcia
kidev ufro arTulebs diagnostikas. tuberkuloziT daavadebul
aiv-inficirebul bavSvebSi maRalia kanis anergiuli reaqciebi da
umetes SemTxvevaSi diagnostika xdeba araspecifikuri da
rentgenologiuri kriteriumebiT. vinaidan aiv-infeqciasTan
asocirebuli pulmonuri tuberkulozis diferencireba Cveulebrivi
pulmonuri tuberkulozisagan xSirad rTulia, bevr SemTxvevebSi
vxvdebiT hiperdiagnistikas.
102
diagnostikuri sirTuleebi
aiv-infeqciis warmoqmnam gaarTula tuberkulozis diagnostika.
cru diagnozebis albaToba aiv-asocirebul sxva daavadebebis mqone
pacientebs Soris Zalian maRalia. ram Tu gakeTda am mniSvnelovani
problemis gadasaWrelad an aRmosafxvrelad, cru pozitiuri
diagnozi Cveulebriv tuberkulozis yvela formis mxolod mcire
nawils Seadgens da aqedan gamomdinare, ver amcirebs tuberkulozis
gavrcelebis zrdas aiv-endemur regionebSi. naxvelis nacxis
mikroskopia diagnostikis qvakuTxedad rCeba, radgan misi meSveobiT
SesaZlebelia tuberkulozis gavrcelebis SeCereba.
103
17. ra rols asrulebs tuberkulinis kanis
testi tuberkulozis diagnostikaSi
d. menziesi24
kanis testi erTi SexedviT Zalzed mimzidvelia, radgan igi ar
moiTxovs rTul teqnologias, iafia, advilad Casatarebelia da
misi interpretacia ar warmoadgens did sirTules. Tumca
interpretacia kvlavac urTierTdapirispirebuli Sexedulebebis
da gaugebrobis sagania, rac ganpirobebulia sxvadasxva kvlevebiT
miRrebuli urTierTgamomricxavi SedegebiT. variaciebis aseTi
speqtri ar asaxavs gansxvavebebs testis sizustesa da
mgrZnobelobaSi. es gansxvavebebi ufro asaxavs WeSmaritad pozitur
an WeSmaritad negatur Sedegebis prevalentobis da cru-pozituri
da cru-negaturi Sedegebis variaciebs sxvadasxva mosaxleobaSi.
tuberkulozuri infeqciis diagnostikis TvalsazrisiT,
tuberkulinis testi praqtikulad erTaderTi xelmisawvdomi testia.
misi sargeblianoba damokidebulia klinikur situaciaze,
populaciaze, tuberkulinis reaqciebis marTvisaTvis saWiro
resursebis xelmisawvdomobaze. tuberkulinis testi gamoiyeneba
daavadebis riskis winaSe myofi iseTi pacientebis gamosavlenad,
rogoricaa aiv-inficirebuli pacientebi an kontaqtebi, romlebsac
unda Cautardes mkurnaloba latentur tuberkulozur infeqciaze
(ixileT: “ra rols asrulebs latenturi tuberkulozuri infeqciis
mkurnaloba tuberkulozis kontrolSi?”).
Tumca testi sarwmuno ar aris tuberkulozis diagnostikisaTvis
da xSirad iZleva araswor, cru-dadebiT an cru-uaryofiT pasuxebs.
diagnostikis dros tuberkulinis testi iZleva cru-negatiur pasuxs
aqtiuri tuberkulozis mqone pacientebis 10% - 47% 156, 157, 158, 159 . cru-
uaryofiTi reaqciebis albaToba izrdeba daavadebis simZimisa da
24 tuberkulozis klinikis direqtori. montrealis mkerdis institute,
makgilis universiteti. montreali, kanada.
104
individis asakis matebasTan erTad. sainteresoa, rom tuberkulinze
anergia droebiTia; pacientebis 95%-ze metTan mkurnalobis dawyebidan
1 an meti Tvis Semdeg testi pozitur Sedegebs iZleva. aiv-koinfeqciis
SemTxvevaSi testi cru-negatiur Sedegs iZleva aqtiuri tuberkulozis
mqone pacientebis ufro met raodenobaSi. es dakavSirebulia
imunosupresiis xarisxTan: cru-negatiur Sedegebs miviRebT pacientTa
30%-Si, sadac CD4 T-limfocitebis raodenobaa >500/µl da TiTqmis100%, sadac CD4 T-limfocitebis raodenobaa <200/µl 160,161.
tuberkulinis kanis testi warmoadgens mikobaqteriebze
mgrZnobelobis gansazRvris araspecifikur meTods. is SeiZleba
pozituri iyos im pacientebSi, romlebsac Catarebuli aqvT BCG
vaqcinacia, Tumca Tu BCG vaqcinacia Catarebulia axalSobilobisas,
maSin 5 wlis asakis zeviT 10 mm-ze didi zomis reaqcia iSviaTia162.
individebs, romlebsac vaqcinacia ufro mozrdil asakSi CautardaT,
(magaliTad, dawyebiT skolaSi), SesaZlebelia 15 - 25%-s SenarCunebuli
hqondes pozitiuroba 20 - 25 wlis asakamde162, 163, 164. testis cru-
pozitiuri pasuxebi aseve ganpirobebulia jvaredin-reaqtiuli
mgrZnobelobiT baqteriul antigenebze(11), romlebic damaxasiaTebelia
tropikuli da subtropikuli klimatisaTvis165, 166, 167.
am meTodis yvelaze didi nakli aris is, rom igi ar iZleva
latenturi, anu infeqciis aqtiuri tuberkulozisagan diferenciaciis
SesaZleblobas. Tu testi gamoiyeneba umniSvnelo respiratoruli
simptomebis mqone pacientis gamosakvlevad, dadebiTi Sedegi mxolod
zrdis tuberkulozis arsebobis albaTobas. es imis gamo xdeba, rom
im pacientebs Sorisac ki, visi testis dadebiTi pasuxic WeSmariti
tuberkuloziT aris ganpirobebuli, kvlevis momentisaTvis
umravlesobas SeiZleba aRar hqondes aqtiuri stadia.
skriningis dros, axali SemTxvevebis gamovlenis TvalsazrisiT,
tuberkulinis testi, kidev ufro nakleb Rirebuleba aqvs.
tuberkulozis maRali prevalentobis qveynebSi, anu ganviTarebadi
qveynebi, negatiurma pasuxma SeiZleba SecdomaSi Segviyvanos.
gvexmareba Tu ara reaqciis zomebi infeqciis
daavadebisagan gansxvavebaSi
tuberkulinze didi zomis reaqciebi yovelTvis gacilebiT
ufro STambeWdavia rogorc mosaxleobis, aseve medikosebisaTvis.
Cveulebriv arasworad miaCniaT, rom rac ufro didi zomisaa
tuberkulinis testze kanis reaqcia, miT ufro metia aqtiuri
105
daavadebis arsebobis albaToba. rogorc amas grafiki #10 gviCvenebs,
es Sexeduleba mcdaria. marTalia, daavadebis arsebobis albaToba
SeiZleba icvlebodes imis mixedviT tuberkulinis testis reaqcia
sididiT 5 mm-ze metia Tu naklebi, magram 5 mm-is zemoT reaqciis
sidide ar iZleva gansxvavebas aqtiur tuberkulozs, araaqtiur
tuberkulozs (rentgenografiuli cvlilebebi), axlad inficirebas
(kontaqtebi), an didi xnis win inficirebas Soris. aqedan gamomdinare,
garkveuli zRvaris zemoT zoma kargavs azrs tuberkulinis kanis
testis interpretirebaSi156.
grafiki #10.
tuberkulinis testze reaqciis nimuSebi, tuberkulozis aqtiuri da
araaqtiuri formiT daavadebul pacientebSi, aqtiuri formiT
daavadebulebTan kontaqtSi myof pirebsa da janmrTel adamianebSi
procentul
i maCvenebel
i
reaqciebi tuberkulozis testze (mm-Si)
kontaqtebi
araaqtiuri tb
aqtiuri tb
janmrTeli
106
18. rogoria sxva diagnostikuri testebis
arsebuli da potenciuri roli
d.menzieri25
naxvelis nacxis kvleva mJavagamZle baqteriebis arsebobaze
warmoadgens tuberkulozis infeqciis gavrcelebis wyaros
identificirebis araZviradRirebul, maRal specifikur saSualebas,
Tumca misi nakli aris is, rom igi gansakuTrebul pirobebs
moiTxovs. Tu laborantebs ar aqvT saTanado momzadeba, motivacia,
dro da kontroli, maSin testis Sesrulebis xarisxi programis
pirobebSi, potenciurTan SedarebiT Zalzed dabali iqneba. afrikaSi
tuberkulozis SemTxvevebis raodenoba Zalian maRalia. zogierT
qveyanaSi SemTxvevebis raodenoba 2-4-jer gaizarda168. yoveli oTxi
nacxiT negatiuri diagnozis mqone pacientidan erTi faqtiurad
nacxiT pozitiuri iyo. ufro metic, nacxis mikroskopia saWiroebs
pacientis orjer misvlas samedicino dawesebulebaSi. testis kargad
Sesrulebis drosac ki SeiZleba ver moxdes im pacientebis
identificireba, romlebic naxvelSi mcire raodenobiT baqteriebs
gamoyofen da mxolod kultura - pozitiurebi arian. (ix. Tavi: “ra
rols asrulebs mikobaqteriuli kultura diagnostikasa da
SemTxvevaTa gamovlenaSi~). miuxedavad imisa, rom aseTi pacientebi
naklebmniSvnelovan problemas warmoadgenen daavadebis transmisiisa
da sikvdilianobis maCveneblebis zrdis TvalsazrisiT, maTma
diagnostikam da marTvam SeiZleba mniSvnelovani Zalisxmeva
moiTxovos tuberkulozis kontrolze pasuxismgebeli klinikuri
da sazogadoebrivi jandacvis personalis mxriv. aqedan gamomdinare,
saWiroa swrafi, iafi da martivad Sesasrulebeli testi, romelic
SeZlebda nacxiT negatiuri da eqstrapulmonaruli tuberkulozis
identificirebas. aq ar igulisxmeba is qimiuri testebi, romlebic
25 tuberkulozis klinikis direqtori, montrealis gul-mkerdis
instituti. makgilis universteti, montreali, kanada.
107
gamoiyeneba eqstrapulmonaruli tuberkulozis diagnostikaSi
(magaliTad, adenozin diaminaza, tuberkulostearuli mJava).
imunologiuri testebi
tuberkulinis kanis testi
tuberkulinis kanis testi klinikur praqtikaSi ukve 90 welia
gamoiyeneba (ix: “ra rols asrulebs tuberkulozis kanis testis
tuberkulozis diagnostikaSi”) Tumca mas ar Seswevs unari gamijnos
erTmaneTisgan tuberkulioziT inficireba da daavadeba, da amasTan
rig tuberkulozur pacientebSi Tvadapirvelad kanis tetsi uaryofiT
pasuxs iZleva. aqedan gamomdinare, tuberkulozis diagnostikis
TvalsazrisiT, es testi mozrdilebSi arainformatiulia.
serologia
termini “serologia” aRniSnavs humoraluri pasuxis gazomvas
tuberkulozis mikobaqteriaze (antisxeuli – umetes SemTxvevaSi
IgG) sisxlis testis meSveobiT. robert koxma 1898 wels Caatara
pirveli serologiuri testi, Tumca erTi saukunis Semdegac ki
ver moxerxda iseTi serologiuri testis Seqmna, romelsac eqneboda
saTanado mgrZnobeloba da specifikuroba. aRniSnulis yvelaze
savaraudo mizezi aris is169, rom tuberkulozis mikobaqteriaze
pirveladi imunuri pasuxi aris ara humoruli, aramed ujreduli.
bolo periodSi mopovebuli mtkicebulebebis safuZvelze SeiZleba
iTqvas, rom humoraluri pasuxi tuberkulozis mikobaqteriaze
heterogenuria170,171. erT-erT kvlevaSi, romelSic monawileobda
aqtiuri tuberkuloziT daavadebuli 59 pacienti, 52-s (88%) hqonda
antisxeulebis reaqcia sul mcire 10 mikobaqteriul antigenze,
magram 50% naklebi reagirebda nebismier erT antigenze171.
adrindel serologiur testebSi gamoiyeneboda daumuSavebeli
eqstraqtebi, iseTi rogoricaa tuberkulinis kanis testis masala,
amitom hqonda dabali mgrZnobeloba da dabali specifikuroba169.
yvelaze uaxlesi testebi, romlebSic gamoiyeneba Zalzed
gasufTavebuli antigeni, ufro srulyofilia169. am testebis yvelaze
mniSvnelovani upiratesoba aris is, rom Sedegis miReba SeiZleba
erTi saaTis ganmavlobaSi da amasTan maTi Catarebis meTodika
martivia, moiTxovs minimalur aRWurvilobas da mcire momzadebas.
108
bolo periodSi bevrma mwarmoebelma gamouSva serologiuri
testebi172. isini xelmisawvdomi da SedarebiT iafia (1 aSS dolari
1 testi), rac maT Zalzed mimzidvels xdis Raribi qveynebisaTvis,
sadac iqmneba maTi agresiuli marketingis SesaZlebloba. Tumca am
tests didi naklic aqvs, rac mis dabal mgrZnobelobasa da
specifikurobaSi mdgomareobs – mgrZnobeloba172, 173 yvelaze maRalia
nacxiT dadebiT pacientebSi170, 174, 175, magram Zalzed dabalia
bavSvebSi176 da eqstrapulmonuri (filtvqveSe) tuberkuloziT
daavadebul adamianebSi 175,176,177. e.i. iseT pacientebSi, romlebsac
mJavagamZle baqteriis arasensitiurobis gamo esaWiroebaT sxva
swrafi testi178. specifikuroba yvelaze kargad vlindeba janmrTel
moxaliseebSi, araendemiur qveynebSi(3,7). igi gacilebiT dabalia
testisaTvis Sesabamis mosaxleobaSi, rogoricaa aqtiuri formiT
daavadebulebTan axlo kontaqtSi myofi adamianebi, pacientebSi,
romlebsac savaraudod aqvT aqtiuri tuberkulozi. Endemiuri173
kerebis mosaxleobaSi serologiuri testebi ar iZleva aqtiuri
tuberkulozis da tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebis
SesaZleblobas. amJamad (2003) yovelive zemoTqmulidan gamomdinare,
serologiuri testebi araviTar rols ar asruleben tuberkulozis
diagnostikaSi.
ujreduli imunuri pasuxi
bolo aTi wlis miRwevebma molekulur biologiaSi stimuli
misca iseTi testebis SemuSavebas, romlebic SeZlebdnen tuberkulozis
mikoaqteriaze ujreduli imunuri pasuxis gansazRvras. cirkulirebadi
dimfocitebi gamoiyofa venozuri sisxlidan da maTze zemoqmedebas
axdenen tuberkulozis mikobaqteriis antigeniT, 6-24 sT-is Semdeg,
izomeba citokinebis warmoqmna (anTebis mediatorebi, ufro xSirad
gama interferoni) 179.
am meTodis yvelaze didi upiratesoba is aris, rom misi meSveoboT
SesaZlebelia ganisazRvros adamianis pirveladi imunuri pasuxi
tuberkulozze. meores mxriv, mZime pacientTa 20%_47% diagnostikis
momentisaTvis SesaZloa anergia qondeT180, 181, 182, 183. SesaZloa es
movlena droebiT xasiaTs atarebdes da erTi an meti Tvis
mkurnalobis184 Semdeg Seicvalos, man mainc SeiZleba Seamciros
testis mgrZnobeloba, kerZod, maRali prevalentobis regionebSi.
kidev erTi nakli isaa, rom aseTi rTuli testi amJamad tardeba
109
mxolod ganviTarebuli qveynebis ramodenime teqnikurad srulyofil
kvleviT laboratoriaSi. vidre aseTi testi xelmisawvdomi
gaxdebodes farTe klinikuri gamoyenebisaTvis, mis gamartivebasa
da avtomatizirebaze orientirebul samecniero muSaobas unda
mohyves misi mgrZnobelobis, specifikurobis da prognozirebis
unarianobis maCveneblebis gansazRvra.
gafarToebis amplifikaciis testebi
gafarToebis amplifikaciis testebi, romlebic SemuSavebuli
iqna bevri sxvadasxva mikroorganizmisaTvis, maT Soris
tuberkulozis mikobaqteriisaTvisac warmoadgens molekuluri
biologiuri meTodebis klinikur praqtikaSi gamoyenebis kidev
erT magaliTs. nukleinis mJavis Zalzed specifikuri sinjebi
amoicnoben da emagrebian dnm-is samizne segmentebs. mikroorganizmis
dnm- da praimeri ganicdian replikacias mravali ciklis
ganmavlobaSi ise, rom moxdes dnm-is mravaljeradi kopireba anu
“gafarToeba”. mas Semdeg rac gafarToeba dasruldeba, umateben
DNA-s sinjs, romelic emagreba mxolod mikroorganizmebis
gafarToebul DNA-s da awarmoebs kolorimetrul reaqcias, romlis
gazomvac SesaZlebelia185.
am meTodis ZiriTadi upiratesoba is aris, rom Sedegebis miReba
SesaZlebelia ramodenime saaTSi (Tumca gafarToebis zogierTi
testis Catarebas ramodenime dRe186 esaWiroeba). misi specifikuroba
98-100%-s Seadgens, xolo mgrZnobeloba ki 95%-ze maRalia mgb
dadebiT naxvelSi187, Tumca nacxiT uaryofiT, kultura pozitiur
pacientebSi mxolod 50-60% inarCunebs188,189,190. bolo periodSi
SemuSavebuli “gafarToebis” testebs gaaCniaT ufro maRali
sensitiuroba mgb uaryofiTi SemTxvevebis dros da inarCuneben
specifiurobis maRal dones186,187,191.
mocemul meTods aqvs naklic: is ZviraRirebulia .da
ganxorcielebasTan SedarebiT dabali specifikuroba axasiaTebs 192, 193
(cru-pozitiurobis maRali maCveneblebi). testebis binaze Catareba
SeiZleba ufro iafi iyos, magram Sedegebis misaRebad didi droa
saWiro, ufro rTulad gansaxorcielebelia186 da moiTxovs kargad
momzadebul personals. arsebobs avtomatozirebuli sistemebi, magram
maTi sawyisi TviTRirebuleba da TiToeuli testis axlandeli
Rirebuleba Zalzed maRalia, yoveli testis fasi 15 dolarze metia.
110
maRali Rirebuleba da sirTule Seusabamos xdis am testebs maRali
prevalentobis mqone Rarib qveynebSi gamoyenebisaTvis. Tumca testi,
romlis Rirebulebac Seadgens 6 aSS dolars SeiZleba xarjTefeqturi
iyos aseT regionebSi, vinaidan iZleva aqtiuri tuberkulozis mqone
pacientebis adreul stadiaze gamovlenis SesaZleblobas. amave dros
mkurnalobas Tavidan aacilebs im pacientebs, romlebsac klinikuri
TvalsazrisiT tuberkuloze saeWvo niSnebi aqvT, Tumca realobaSi
ar arian tuberkuloziT daavadebulni. gafarToebis testis efeqturoba
xSirad izRudeba programis farglebSi miRebuli cru-dadebiTi
pasuxebis didi odenobis gamo. dabali mgrZnobeloba nacxiT negatiur
pacientebSi, mikobaqteriis raodenobis gansazRvrisa da cocxali da
aracxovelmyofeli baqteriebis diferencirebis SeuZlebloba
mniSvnelovnad amcirebs am meTodis Rirebulebas.
daskvna
naxvelis nacxis analizi maRalspecifikuria, magram Zalzed
Sromatevadi da ver gamoavlens nacxiT negatiur pacientebs. axali
imunodiagnostikuri testebi warmoadgenen aqtiuri mecnieruli kvlevis
interess, radgan iZlevian zusti pasuxebis swrafad miRebis
SesaZleblobas da saWiroeben iseT aRWurvilobas, personalsa da
masalebs, romelic ar aRemateba SezRuduli resursebis mqone qveynebis
SesaZleblobebs.
amJamad ar arsebobs arc erTi iseTi serologiuri testi, romelic
erTmniSvnelovnad rekomendirebuli iqneboda yoveldRiuri klinikuri
gamoyenebisaTvis, tuberkulozis mikobaqteriis antigenze ujreduli
imunuri reaqciis gamoyeneba ki SeiZleba mxolod kvleviT
dawesebulebebSi. gafarToebis testebi momgebiania, vinaidan maT maRali
mgrZnobeloba da specifiurobis kargi potenciali aqvT da maTi
uSualo gamoyeneba SesaZlebelia naxvelze, Tumca, mocemuli
momentisaTvis, aRWurvilobisa da masalebis maRali Rirebulebisa
da savele pirobebSi misi dabali specifikurobis gamo miuRebelia
Raribi qveynebisaTvis. arc erTi axali testi ar iZleva naxvelSi
tuberkulozis mikobaqteriis raodenobis gansazRvris SesaZleblobas.
amgvarad, miuxedavad imisa, Tu romeli axali, iafi da martivi meTodi
gaxdeba xelmisawvdomi, naxvelis nacxis mikroskopia mainc saWiro
iqneba seriozulad daavadebuli da infeqciuri pacientebis
identificirebisa da monitoringisTvis.
111
19. rogor unda iTanamSromlon kerZo da
saxelmwifo seqtorebma tuberkulozis
gamovlenis, mkurnalobisa da monitoringis
dros
t.frideni26
angariSvaldebuleba aris tuberkulozis kontrolis
fundamenturi principi. yovel georgafiul erTeulSi unda iyos
erTi pirovneba (regionSi an municipalitetSi tuberkulozis
kontrolze pasuxismgebeli oficialuri piri), romelic pasuxs
agebs tuberkulozis SemTxvevebis droul gamovlenaze, efeqtur
mkurnalobasa da sistematur monitoringze. samedicino daxmarebis
nebismier seqtorSi mkurnalobis arasaTanadod ganxorcielebam
SeiZleba gamoiwvios medikamentebisadmi rezistentoba,
tuberkulozis gavrcelebis da sikvdilianobis zrda. aqedan
gamomdinare, tuberkulozis kontrolze pasuxismgeebli piri
saTanado RonisZiebebs unda atarebdes misdami rwmunebul
geografiul teritoriaze tuberkuloziT daavadebuli TiToeuli
pacientis mimarT da ara mxolod sazogadoebrivi jandacvis sistemis
pacientebis mimarT.
bevr qveyanaSi sazogadoebrivi jandacvis dawesebulebebis mier
gaweuli momsaxureba mcirdeba194. jandacvis sxva samsaxurebs
ganekuTvneba saqvelmoqmedo organizaciebi da samedicino daxmarebis
samsaxurebi saxelmwifo seqtorSi dasaqmebulebisTvis, agreTve
dazRveuli muSaxelis, patimrebis, samxedro mosamsaxureebis, da
maTi ojaxebisaTvis gankuTvnili samsaxurebi bevr qveyanaSi
tuberkuloziT daavadebuli adamianebis didi nawili Tavdapirvelad
mimarTavs kerZo samedicino samsaxurebs195. maT ganekuTvneba
licenzirebuli da aralicenzirebuli eqimebi da bevr qveyanaSi
26 tuberkulozis klinikis direqtori, montrealis gul-mkerdis
instituti, makgilis universteti. montreali, kanada
112
diplomirebuli an aradiplomirebuli farmacevtebi, romlebic
receptis (daniSnulebis) gareSe yidian tubsawinaaRmdego
medikamentebs. pacientebis mier samedicino daxmarebisaTvis aseTi
personalis gamoyeneba asaxavs maT ukmayofilebas sazogadoebrivi
jandacvis seqtoris samsaxurebiT. samwuxarod, kerZo seqtoris
mier SemoTavazebul momsaxurebas ZiriTad Sedegad mohyveba
dagvianebuli diagnostika, nawilobrivi da arastandartuli
mkurnaloba, medikamentebisadmi rezistentoba, infeqciis gavrceleba
da pacientisaTvis usargeblo xarjebi.
ar arsebobs arcerTi srulyofili meqanizmi, romelic yvela
qveyanaSi uzrunvelyofda koordinacias kerZo da saxelmwifo seqtors
Soris. efeqturi programa moicavs qvemoT CamoTvlilidan yvela
an ramodenime midgomas, magram rogori midgomac ar unda avirCioT
efeqturi saxelmwifo samsaxurebi yovelTvis rCeba warmatebis
winapirobad.
konkurencia
garkveuli xarisxiT konkurencia warmodgenilia tubsa-
winaaRmdego kontrolis TiTqmis yvela programaSi: “kargad-
organizebuli ambulatoriuli qimioTerapia, gansakuTrebiT im
SemTxvevaSi Tu igi ufasoa, miizidavs simptomatur SemTxvevebs
yvela mxridan”196. es midgoma efeqturia im SemTxvevaSi, Tu
saxelmwifo samsaxurebi ufaso, mosaxerxebeli, pacientebisadmi
keTilganwyobili da mkurnalobis TvalsazrisiT sando da farTod
aRiarebulia.
gamoricxva
meore midgoma gulisxmobs kerZo seqtoris gamoricxvas. yvela
ganviTarebuli da zogierTi ganviTarebadi qveyana krZalavs
tubsawinaaRmdego medikamentebis daxlidan Tavisufal gayidvas.
zog qveyanaSi es medikamentebi xelmisawvdomia mxolod saxelmwifo
seqtorSi. tuberkulozis kontrolis programebi unda Seecadon
Tavidan aicilon tubsawinaaRmdego medikamentebis aseTi gayidvebi.
magram gamoricxvis ufro seriozuli formebi politikurad,
kulturulad da socialurad misaRebi unda iyo da unda gaaCndes
113
tubkontrolis saTanado, sando samsaxurebi sazogadoebrivi
jandacvis seqtorSi. aseTi pirobebi SedarebiT iSviaTia.
xelSekrulebebi
tubsawinaaRmdego kontrolis uzrunvelyofisaTvis saxelmwifo
seqtors SeuZlia xelSekrulebebi dados kerZo seqtorTan. ar
aris aucilebeli, saxelmwifom uzrunvelyos yvela saxis
momsaxureba, SesaZlebelia klinikuri momsaxurebis delegireba
samedicino daxmarebis sxva samsaxurze. Tumca saxelmwifos
pasuxismgeblobaSi rCeba pacientebisaTvis efeqturi klinikuri
samsaxurebis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa. mkafiod
Camoyalibebuli perspeqtivebi da naTlad gansazRvruli funqciebi
gansakuTrebiT mniSvnelovania warmatebuli TanamSromlobisaTvis.
monawileoba
kerZo seqtori aqtiurad monawileobs tuberkulozis kontrolis
rig programebSi. bevr qveyanaSi, sazogadoebrivi jandacvis
programebi da iseTi profesiuli jgufebi, rogoricaa pulmonologTa
erovnuli sazogadoebebi erToblivad moqmedeben. isini
TanamSromloben, mkurnalobis standartebis SemuSavebis sferoSi,
romlebic gamoyenebuli unda iqnes rogorc kerZo, aseve saxelmwifo
samedicino dawesebulebaSi. aseve erToblivad muSaoben samedicino
skolebis saswavlo programebze, raTa maTSi aisaxos SemuSavebuli
standartebi. niu-iorkSi tuberkulozis kontrolis programa
warmoadgens aseTi midgomis gamoxatulebas. niu-iorkis yvela eqimi,
maT Soris isinic, vinc jer kidev swavlobs, iRebs tuberkulozis
diagostikisa da mkukrnalobis kompleqsur sacnobaro instruqciebs,
romelic aseve Seicavs informacias imis Sesaxeb, Tu sad da rogor
unda gaigzavnon tuberkuloziT daavadebuli pacientebi.
garda amisa, konferenciebze, leqciebze da did Sexvedrebze
cirkularebis meSveobiT xdeba tuberkulozis mkurnalobisa da
diagnostikis standartebis farTod gavrceleba. maRal-
teqnologiuri laboratoriebi ufasod emsaxureba kerZo seqtoris
pacientebs, kerZo laboratoriebi da saavadmyofoebi sakvle nimuSebs
testirebisaTvis agzavnian samedicino laboratoriebis
departamentSi. jandacvis departamenti mouwodebs pacientebs, rom
114
mimarTon maT pulmonologiur klinikebs da moiTxovs eqimebisagan
ar daiwyon mkurnaloba manamde, vidre ar eqnebaT misi dasrulebis
garantiebi . deparatmenti, sazogadoebrivi jandacvis
TanamSromlobebis meSveobiT, aseve axorcielebs mkurnalobis
zedamxedvelobas, kerZo praqtikis pacientebze, ramdenadac kerZo
praqtikis eqimebi axorcieleben standatuli mkurnalobis reJimebis
daniSvnas. ufro metic, departamenti kerZo praqtikis eqimebis
pacientebs uzrunvelyofs ufaso medikamentebiT, imis garantiiT,
rom uSualo meTvalyureobis pirobebSi daculi iqneba medikamentebis
miRebis standartuli reJimi. “cxeli xazi” eqimebs uzrunvelyofs
klinikuri konsultaciebiT da pacientze orientirebuli
specifikuri informaciiT.
samwuxarod, xSirad vxvdebiT samedicino skolebis
damfuZneblebsa da sazogadoebrivi jandacvis sistemis
warmomadgenelTa Soris urTierTupativcemulobis Zvel tradicias.
aseT antagonizmis daZleva SeiZleba mxolod Tanamimdevruli,
urTierTSewyobili da teqnikurad gamarTuli ZalisxmeviT.
angariSgeba
bevr qveyanaSi angariSgeba an Setyobinebis sistema Zalzed
mniSvnelovan rols asrulebs tuberkulozis efeqturi kontrolis
saqmeSi197. sazogadoebrivi jandacvis saagentoebs, romlebic awarmoeben
laboratoriebis aqtiur zedamxedvelobas da aqvT laboratoriisaTvis
licenziis CamorTmevis ufleba (saqmianobis saTanadod
Seusruleblobis, an gamovlenil SemTxvevaTa Sesaxeb angariSgebis
ganuxorcieloblobis, gamo) SeuZliaT mniSvnelovnad gaaZlieron
nacxiT pozitiuri da kultura-pozitiuri tuberkulozis SemTxvevebis
angariSgebis sistema. baqteriologiurad dadasturebuli
tuberkulozis mqone pacientebis gvarebi Setanili unda iyos
reestrsSi, xolo maT mkurnalobaze unda dawesdes monitoringi.
amis meSveobiT SesaZlebeli gaxdeba baqteriologiurad
dadasturebuli tuberkulozis mqone TiToeuli pacientis klinikuri
gamosavlis Sefaseba. miRebul midgomas unda hqondes kolegialuri
xasiaTi da xels ar unda uSlides laboratoriebis saqmianobas.
laboratoriebs regularulad unda miewodebodes uaxlesi cnobebi
tuberkulozisa da im miRwevebis Sesaxeb, romlebic SeiniSneba am
sferoSi. laboratoriebis xelmZRvanelobam monawileoba unda miiRos
115
iseTi sakiTxebis ganxilvaSi rogoricaa, magaliTad, koordinaciis
gaumjobeseba, risi ganxorcielebac SesaZlebelia koordinatorTa
jgufis meSveobiT, romlebSic warmodgenili iqneba yvela mTavari
laboratoriis xelmZRvaneli. aseTi midgoma mniSvnelovnad gazrdis
gamovlenis maCveneblebs, gansakuTrebiT Tu igi kombinirebuli
iqneba diagnostikaSi mgb nacxebis mniSvnelobis Sesaxeb eqimTa
ganaTlebisa da laboratoriuli testebis Sesrulebis saTanado
xarisxTan.
amasTan, angariSgeba ganapirobebs sazogadoebrivi jandacvis
yuradRebis fokusirebas baqteriologiurad pozitiur SemTxvevebze,
romlebic warmoadgens daavadebis gavrcelebis wyarosa da
sikvdilianobis zrdis mizezs. sistema didad uwyobs xels
zedamxedvelobis ganxorcielebas, vinaidan laboratoriebis
raodenoba gacilebiT ufro naklebia, praqtikosi eqimebis
raodenobasTan SedarebiT.
rogorc minimumi, sazogadoebrivi jandacvis programebs unda
gaaCndeT samedicino daxmarebis yvela msxvili mimwodeblis sia
da unda cdilobdnen maT Cabmas tuberkulozis standartizebul
diagnostikaSi, mkurnalobasa da monitoringSi. didi warmatebiT
funqcionireben saxelmwifo seqtorze damokidebuli tubkontrolis
programebi 198, 199, 200, 201, 202. saxelmwifoebrivi RonisZiebebis
efeqtianobis zrdasTan erTad, gaumjobesdeba kerZo dawesebulebebis
saqmianobis monitoringic, amasTan uzrunvelyofili iqneba
standartuli samedicino momsaxureba da angariSgeba. saxelmwifo
organizaciebi xels Seuwyobs kerZo seqtors, Tu isini moqmedeben
samedicino daxmarebasa da angariSgebis politikis Sesabamisad.
Aamrigad, saxelmwifo seqtoris roli mdgomareobs ara mxolod
samedicino daxmarebis uzrunvelyofaSi, aramed moicavs maRali
xarisxis samedicino momsaxurebis garantirebas yvela seqtorSi,
rac niSnavs angariSvaldebulebas regionSi mcxovrebi yvela an,
TiTqmis yvela, pacientze.
116
117
mkurnaloba
118
119
20. tuberkulozis mkurnalobis ganviTarebis
ZiriTadi etapebi
k.tomani1
1. 1940 weli, aRmoCenili iqna sulfonamidis baqteriostatuli
efeqti tuberkulozis bacilebiT inficirebul zRvis goWebSi.
pirvelad moxda demonstrireba, rom qimioTerapiul agents –
dafsonis derivats, romelic prominis saxelwodebiT iyo
cnobili (glucosulfone sodium) Seswevda unari SeeCerebina sxva
SemTxvevaSi letaluri gamosavalis mqone tuberkulozis
progresireba zRvis goWebSi1. miuxedavad imisa, rom dafsonisa
da sulfonis sxva derivatebis moqmedebam adamianebis
tuberkulozze imedis gacrueba gamoiwvia, aRmoCnda, rom isini
karg efeqts iZleodnen keTris mkurnalobisas da dafsoni
dRemde rCeba sabaziso antileprozul medikamentad2.
2. 1944 wels vaqsmanis mier niadagis organizmidan Streptomyces
griseus-is axladgamoyofilma antibiotikma streptomicinma
moaxdina gasaocari Terapiuli efeqti eqsperimentul
tuberkulozze zRvis goWebSi. Zalian male am movlenis Semdeg
igi pirvelad gamoyenebuli iqna tuberkuloziT daavadebul
adamianebSi3, 4 (ix. Tavi: “ra Terapiuli efeqti aqvT da ramdenad
toqsiuria tubsawinaaRmdego medikamentebi?”)
3. 1949 weli, gakeTda aRmoCena, rom P–aminosalicilis mJavas
(PAS) gaaCnda medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebis
prevenciis unari, Tuki gamoiyeneboda kombinaciaSi
streptomicinTan erTad. amis Semdgom ori medikamentis
kombinaciis gamoyeneba aRiarebuli iqna aucilebel midgomad
tuberkulozis adekvaturi mkurnalobisaTvis.
1 gardacvlilia
120
4. 1952 weli, gamovlenili iqna izoniazidis – ormoci wliT
adre sinTezirebuli qimiuri preparatis antituberkulozuri
moqmedeba. misi SemoRebis Semdeg izoniazidi yvela pirveladi
medikamentozuri reJimis komponentia, radgan gamoirCeva maRali
efeqturobiT, SedarebiT mcire toqsikurobiTa da dabali fasiT.
5. 1956 wels, madrasSi (amJamad Cenai) dawyebuli kvlevis winaswarma
Sedegebma gviCvena, rom ambulatoriuli mkurnaloba
maRalefeqturia da ar zrdis ojaxis wevrebis inficirebis
risks (ix. Tavi “ra ZiriTadi Sedegebi iqna miRebuli madrasis
kvlevidan, romelSic Sedarebuli iyo binaze da sanatoriumSi
mkurnaloba”). kvleviT miRebulma Sedegebma ganapiroba
sanatoriumSi mkurnalobis tradiciuli meTodebis Secvla da
axali perspeqtivebi Seuqmna mkurnalobis nacionalur programebs
ganviTarebad qveynebSi.
6. mniSvnelovan aRmoCenad iqca is, rom pacientebis didi nawili
miuxedavad maTi farTo ganaTlebisa am sferoSi, ar iRebs
medikamentebs daniSnulebis Sesabamisad5,6. am aRmoCenam
medikamentebisadmi rezistentuli tuberkulozis ganviTarebisa
da gavrcelebis safrTxesTan erTad ganapiroba tuberkulozis
uSualo meTvalyureobiT mkurnalobis standartad aRiareba 7,8,9.
7. 1964 weli, dadginda, rom intermitirebuli mkurnaloba iseTive
efeqturia, rogorc yoveldRiuri reJimi. amasTanave xelsayrelia
pirdapir kontrolirebadi mkurnalobis reJimis
meTvalyureobisaTvis (ix. Tavebi: “ras warmoadgens intervalebis
dacviT intermitiuli mkurnaloba da rogoria misi mecnieruli
dasabuTeba” da “ra upiratesobebi aqvs uSualo meTvalyureobas”).
8. 1960-ian wlebSi aRmoCenil iqna rifampicini, tuberkulozis
mkurnalobaSi erT-erTi yvelaze efeqturi medikamenti10. igi
warmoadgens farTo speqtris antibiotiks, romelic upiratesad
tuberkulozis mkurnalobaSi gamoiyeneba. rifampicinis
gamoyenebam ganapiroba mkurnalobis Tanamedrove, efeqturi,
moklevadiani reJimebis warmoqmna.
9. britaneTis samedicino kvlevis sabWosa da misi partniorebis
monumenturi Sromis Sedegad SesaZlebeli gaxda qimioTerapiis
standartuli moklevadiani reJimis SemuSaveba11,12. kvlevebis
Sedegad Camoyalibda ramodenime sakvanZo debuleba, romelic
qmnis Tanamedrove mkurnalobis ganviTarebis CarCoebs. aseT
debulebebs ganekuTvneba:
121
• 6 da 8 Tvis xangrZlivobis reJimi Zalzed efeqturia,
iZleva gankurnebis maRal maCveneblebs recidivis mcire
albaTobiT13;
• rifampicinis Semcveli reJimi iZleva mkurnalobis
efeqtur mokle kurss, iseT nacxiT dadebiT pacientebSic
ki, romlebsac aqvT kavernozuli daavadeba;
• rogorc 6-Tviani, aseve 8-Tviani kursis reJimisaTvis
aucilebelia rifampicinisa da pirazinamidis gamoyeneba,
magram pirazinamidi saWiroa mxolod mkurnalobis sawyis
etapze;
• mkurnalobis moklevadiani kursis Semdeg recidivi
Cveulebriv viTardeba pirveli erTi wlis ganmavlobaSi;
recidivi, romelic viTardeba poliqimioTerapiis Semdeg,
Cveulebriv ganpirobebulia iseTi organizmebiT,
romlebsac SenarCunebuli aqvT Tavdapirveli
mgrZnobeloba;
• ramodenime medikamentis erTdrouli gamoyeneba SeiZleba
minimaluri toqsiurobiT.
10. gasuli saukunis 80-ian wlebSi Catarebulma kvlevebma, romelTa
amocanas Seadgenda 6 Tveze naklebi xangrZlivobis mkurnalobis
reJimebis efeqturebis Sefaseba, daadgina, rom isini
xasiaTdebodnen relafsis maRali maCveneblebiT (11-40%) filtvis
tuberkuloziT daavadebul nacxiT pozitiur pacientebSi14.
11. standartizebuli da gamartivebuli 6-Tviani reJimebi
periodulobis dacviTa da uSualo meTvalyureobiT15, 16 Zalzed
efeqturi aRmoCnda.
122
21. rogor moqmedebs tuberkulozis
mkurnaloba
k.tomani2
tubsawinaaRmdego medikamentebis aRmoCenamde tuberkulozis
mkurnaloba ZiriTadad moicavda daavadebis mimarT pacientis
rezistentobis gaZlierebas. es gulisxmobda iseT tradiciul
RonisZiebebs, rogorcaa fizikuri da gonebrivi gadaRlis Tavidan
acileba, woliTi reJimi, kaloriuli kveba, xelovnuri pnevmoToraqsi
da Torakoplastika.
amJamad makroorganizmis faqtors (ix. Tavi “ra rols asrulebs
makroorganizmis faqtorebi tuberkulozis paTogenezSi, prevenciasa
da mkurnalobaSi”) gankurnebis TvalsazrisiT naklebi mniSvneloba
eniWeba da aqcenti keTdeba tuberkulozis baqteriaze medikamentebis
moqmedebaze. sxva sityvebiT rom vTqvaT, mkurnaloba mkacrad
antimikrobuli xasiaTisaa.
tuberkulozis mkurnalobis mizania gankurnebis miRweva
recidivis gareSe da imavdroulad medikamentebisadmi rezistentobis
prevencia. amgvarad, mkurnalobis efeqtze unda vimsjeloT ara
filtvis dazianebis anatomiuri gankurnebiT, aramed misi
sterilizebiT an, ukidures SemTxvevaSi, baqteriebis gaqrobiT
naxvelidan. tuberkulozis mikobaqteria warmoadgens nelamzard
aerobul organizms, romelic xangrZlivi periodis ganmavlobaSi
SeiZleba rCebodes araaqtiur mdgomareobaSi. aqedan gamomdinare,
imisaTvis, rom uzrunvelvyoT sruli gankurneba recidivebis
warmoqmnis SesaZleblobebis gareSe da Tavidan aviciloT
rezistentoba, saWiroa xangrZlivi drois ganmavlobaSi
poliqimioTerapia. mkurnalobis efeqti ZiriTadad ganisazRvreba
2 gardacvlilia
123
baqteriologiuri garemos (anatomiuri da bioqimiuri) da
farmakologiuri faqtorebiT.
baqteriologiuri faqtorebi
raodenobrivi faqtori
dazianebis tipis mixedviT icvleba tuberkulozis baqteriis
raodenobac. im monacemebis mixedviT, romlebic eyrdnoba
aranamkurnalebi pacientis filtvis rezeqciiT miRebuli nimuSis
Seswavlas17, baqteriaTa raodenoba bronqTan dakavSirebuli saSualo
zomis kavernaSi Seadgens daaxloebiT 108 (as milions), maSin,
rodesac igive zomis inkafsulirebul kerovan dazianebaSi, romelsac
bronqebTan ara aqvs kavSiri baqteriebis raodenoba Zalzed mcirea
da aris 102 (asi). es ricxvebi SedarebiT mcirea eqstrapulmonaruli
dazianebis dros, rogoricaa kanis, limfuri kvanZebis, Zvlebis
tuberkulozi da tuberkulozuri meningiti. rac ufro didia
baqteriis populacia, miT ufro maRalia imis albaToba, rom maT
Soris mkurnalobis dawyebamdec ki arsebobs rezistentuli Stamebi
(ix. Tavi “rogor viTardeba medikamentebisadmi rezistentoba?” da
“medikamentebisadmi rezistentuli ramdeni baqteria SeiZleba iqnes
aRmoCenili im pacientis naxvelSi, romelsac arasdros ar
umkurnalia tuberkulozze”) rodesac mkurnalobis rejims virCevT,
es faqti yovelTvis unda gvaxsovdes.
metaboluri faqtori
medikamentebi anadgureben iseT organizmebs, romlebic aqtiurad
metabolozirdebian da ganuwyvetliv mravldebian, magram TiToeul
baqteriul populaciaSi yovelTvis arsebobs iseTi baqteriebi,
romlebsac aqvT dabali metaboluri maCvenebeli. zogi maTganis
damuxruWeba xdeba dabali ph-is gamo. sxvebi drois umetes nawilSi
imyofebian araaqtiur mdgomareobaSi da izrdebian mxolod Zalze
mokle periodebSi. medikamentebis didi nawili aseT organizmebze
ZiriTadad ar moqmedebs, mxolod rifampicins an pirazinamids
SeuZlia maTi efeqturad ganadgureba gansazRvruli pirobebis
dros. aseT baqteriebs Seswevs gadarCenis unari iseTi Zlieri
medikamentebis moqmedebis drosac, rogoricaa izoniazidi da
streptomicini, miuxedavad imisa, rom maT gaaCniaT mgrZnobeloba
124
aRniSnuli medikamentebis mimarT. aseT organizmebs xSirad uwodeben
mdgradebs. es movlena garkveulwilad xsnis imas, Tu ratom ar
iRupeba yvela baqteria mkurnalobis dros da ratom xdeba
mgrZnobelobis mqone baqteriebis gamovlena mkurnalobis Semdeg
garkveuli drois ganmavlobaSi. medikamentebisadmi mgrZnobelobis
mqone baqteriebiT gamowveuli recidivi an baqteriis endogenuri
reaqtivacia SeiZleba ganpirobebuli iyos narCen dazianebaSi
xangrZlivi drois ganmavlobaSi araaqtiur mdgomareobaSi myofi
mdgradi baqteriebis gaaqtiurebiT.
garemos faqtorebi
anatomiuri faqtorebi
medikamentebis moqmedebaze gavlenas axdens qsovilis tipi,
romelSic bacilebia dabudebuli. yvela medikaments ar Seswevs
unari SeaRwios yvela saxis qsovilSi da ujredSi, an gadalaxos
biologiuri membranebi, maT Soris, hemato-encefaluri barieri.
izoniazidi, rifampicini da pirazinamidi Tavisuflad aRweven
biologiur membranebSi maSin, rodesac streptomicini ujredebSi
naklebi SeRwevadobiT gamoirCeva da aqedan gamomdinare, naklebad
efeqturia ujredSida baqteriebTan brZolaSi, vidre ujredgare
baqteriebis mimarT18,19. adamianebSi kavernozul dazianebebSi
arsebuli baqteriebi, ZiriTadad ujredis gareT imyofebian20.
bioqimiuri faqtorebi
medikamentebis antimikrobul moqmedebas mniSvnelovnad
gansazRvravs ph da Jangbadis parcialuri wneva (pO2). normaluri
ph-is SemTxvevaSi, yvela baqteriociduli tubsawinaaRmdego
medikamenti maRali efeqturobiT gamoirCeva, Tumca streptomicini
gansakuTrebulad aqtiuria odnav tutovan (ujredisgare) garemoSi,
maSin rodesac pirazinamidi farTod moqmedebs acidur garemoSi,
ujredis SigniT. cota ram aris cnobili im faqtorebis Sesaxeb,
romlebic ganapirobeben baqteriis araaqtiur, “mTvlemare”
mdgomareobas, magram savaraudoa, rom aseTi organizmebi sicocxles
inarCuneben ujredis SigniT, an Zveli inkafsulirebuli
dazianebebis nekrotul adgilebSi, romlebic bronqebTan
125
dakavSirebuli ar aris. aseT garemoSi ph ufro aciduria, xolo
pO2 ki SedarebiT dabali. is faqti, rom pO
2 mniSvnelovani faqtoria,
dasturdeba daxurul eqstrapulmonarul dazianebebSi baqteriebis
mcire raodenobiT.
farmakologiuri faqtorebi
doza
medikamentis doza baqteriebis gavrcelebis adgilebSi unda
uzrunvelyofdes inhibitorul koncentracias, magram ar aris
aucilebeli am koncentraciis mudmivad, erT doneze SenarCuneba.
faqtiurad, izoniazidis dozisa da sisxlis SratSi misi
koncentraciis SeswavliT dadginda, rom baqteria reagirebda
mxolod medikamentis pikur doneze20. amitom, 400 mg izoniazidis
miReba dReSi erTxel Terapiuli TvalsazrisiT ufro
mniSvnelovania, vidre igive dozis orad gayofa da 12 sT-iani
intervaliT miReba20.
medikamentebis kombinireba
reJimi unda moicavdes sami an meti medikamentis kombinacias,
gansakuTrebiT mkurnalobis sawyis etapze (ix. Tavi “ra mizans
emsaxureba oretapiani mkurnalobis sawyisi intensiuri faza”). im
pacientebSi, romelTa tuberkulozuri dazianebebi didi raodenobiT
bacterias Seicavs, gamoyenebuli unda iyos sul mcire ori iseTi
medikamenti, romlis mimarTac baqterias aqvs mgrZnobeloba.
winaaRmdeg SemTxvevaSi miviRebT medikamentebisadmi rezistentobiT
ganpirobebul warumatebel mkurnalobas (ix. Tavi: ~rogor viTardeba
medikamentebisadmi rezistentoba” da “ratom aris mkurnaloba
warumatebeli da ra unda gakeTdes mkurnalobis arasasurveli
gamosavalis Tavidan asacileblad”). qimioTerapiuli mkurnalobis
adreul etapze pacientebs eZleodaT erTi medikamenti. Tu es
wamali pacients ar argebda, maSin mas cvlidnen sxva preparatiT,
an amatebdnen kidev erT wamals, aRniSnulma ganapiroba aseTi
pacientebis qronikul mdgomareobaSi gadayvana da yvela im
medikamentisadmi rezistentobis ganviTareba, romlebsac isini
iRebdnen. amrigad, tuberkulozis mkurnaloba arasdros ar unda
xorcieldebodes mxolod erTi medikamentiT, amasTan Tu mkurnaloba
126
uSedegod mimdinareobs, ar SeZleba mxolod erTi medikamentis
damateba.
~ dayovnebis periodis~ faqtori
eqsperimentma “in vitro”aCvena, rom rodesac tuberkulozis
mikobaqteriebi ganicdian medikamentis zemoqmedebas xanmokle drois
ganmavlobaSi (6-24sT), xolo wamlis moqmedebis Sewyvetis Semdeg
gadatanili arian medikamentebisagan Tavisufal niadagze,
gadarCenili mikrobebi isev iwyeben zrdas ramodenime dRis
intervaliT. aseT intervals ewodeba “dayovnebis periodi”. igi
icvleba erTis mxriv, medikamentis tipisa da koncentraciis, xolo
meores mxriv, zemoqmedebis xangrZlivobis mixedviT (ix. Tavi: “ras
warmoadgens intervalebiT mkurnaloba da ra mecnieruli
safuZvlebi aqvs mas”). yvela tubsawinaaRmdego medikamentma gaiara
testireba “dayovnebis periodis” warmoqmnis unarianobaze, rac
miznad isaxavda intervalebiT mkurnalobis reJimebisaTvis maTi
Sesabamisobis dadgenas. rig medikamentebs aseTi movlenis gamowvevis
unari ar aqvT da baqteria iwyebs zrdas medikamentis moqmedebis
SewyvetisTanave. rogorc Cans, am kategoriis wamlebs mxolod
baqteriostatikuri moqmedeba aqvs da ar gamodgeba intervalebiT
mkurnalobisaTvis.
127
22. ra rols asrulebs makroorganizmis faqtorebi
tuberkulozis paTogenezSi, prevenciasa da
mkurnalobaSi
m.lademarko 3 da m.riGleri 4
adamianis mTeli sicocxlis manZilze garemo, janmrTelobis
mdgomareoba da genetika mudmiv urTierTqmedebaSi imyofeba.
tuberkulozTan mimarTebaSi makroorganizmis (maspinZelis) mxriv
mniSvnelovan faqtorebs ganekuTvneba: asaki, kvebis mdgomareoba,
emociuri da fizikuri stresi, Tanmxlebi daavadeba, socialuri
mdgomareoba, samedicino samsaxurebisadmi xelmisawvdomoba da
SesaZloa genotipi (maT Soris sqesi).
qimioTerapiis SemoRebamde tuberkulozis mkurnaloba mimarTuli
iyo recipientis21,22 rezistentobis gaZlierebaze. miaCndaT, rom
specialuri dietiTa da dasvenebiT, mkacri woliTi reJimisa da
iseTi kolafsuri meTodebis gamoyenebiT, rogoricaa xelovnuri
pnevmoToraqsi, pnevmoperitoniumi, Torakoplastia da plombaJi,
gaumjobesdeboda pacientis imunuri reaqciebi. klinicistebi
cdilobdnen SeeCerebinaT daavadebis progresireba da xeli SeewyoT
gajansaRebisaTvis. qimioTerapiis SemoRebasTan erTad es meTodebi
istoriis kuTvnileba gaxda da daviwyebas mieca.
garda amisa, bevrma mecnierulma miRwevam saSualeba mogvca
gagvefarTovebina Cveni codna im biologiuri principebis Sesaxeb,
romlebic marTaven adamianis imunur reaqcias tuberkulozze.
SesaZloa adamianis janmrTelobis mdgomareoba warmoadgens
tuberkulozis progresirebis determinants, cxrili #25 gviCvenebs
3 direqtoris moadgile mecnierebis dargSi, tuberkulozis aRmofxvris
ganyofileba, Sidsis, tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdeb
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa
da Tavdacvis centrebi. atlanta, jorjiis Stati4 tuberkulozis aRmofxvris ganyofilebis medmuSaki. Sidsis,
tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdeb daavadebebisagan
Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis
centrebi. atlanta, jorjiis Stati.
128
tuberkuloziT daavadebis sixSires tuberkulinze dadebiTi testis
mqone pacientebSi. cxrili #26 gviCvenebs daavadebis ganviTarebis
SedarebiT risks SerCeuli klinikuri mdgomareobis mixedviT23.
mozrdli mamakacebi tuberkuloziT daavadebis ufro maRali riskis
winaSe dganan, rac SeiZleba asaxavdes biologiuri da socialuri
mizezebis erTobliobas. stresi da kveba aseve SeiZleba mniSvnelovan
gavlenas axdendnen daavadebis mimdinareobaze24,25. respiratoruli
sistemis zeda da qveda sasunTqi gzebis fizikuri da qimiuri Tvisebebi
qmnian pirveli rigis dacvas SesunTquli mikobaqteriis winaaRmdeg.
Tu es barieri dairRva da mikobaqteriam miaRwia alveolebs, brZolaSi
CaerTveba makrofagebi. isini qmnian meore rigis dacvas. Tu makrofagebi
ver gaanadgureben mikobaqterias, baqteria iwyebs ujredebSi
gamravlebas. SeWrilma infeqciam SeiZleba ganapirobos cocxali
organizmebis gavrceleba sisxlis nakadis meSveobiT, rac ganapirobebs
limfocitebis brZolaSi CarTvas, antigenis ganmeorebiT prezentacias,
limfokinebis gamoyofas da Sedegad tuberkulozis formirebas.
miuxedavad imisa, rom tuberkulozis dros Cans antisxeulebis reaqcia,
savaraudoT T-limfocitebiT ganpirobebuli reaqcia warmoadgens
pacientis tuberkuluri infeqciis daavadebad gardaqmnis unaris
umTavres imunologiur determinants.
cxrili #25
tuberkuloziT daavadebis sixSire tuberkulinis dadebiTi testis
mqone individebSi, SerGeuli risk-faqtorebis mixedviT
risk-faqtorebi
tuberkuloziT uaxloes warsulSi inficireba
infeqcia < 1 weli
infeqcia 1-7 wlebSi
tuberkuloziT inficireba > 2 wlis win
aiv-infeqcia
intravenuri narkomanebi
aiv-seropozitiuri
aiv-seronegatiuri an ucnobi
silikozi
rentgenologiuri monacemebi Seesabameba tuberkulozis
Zvel formas wonis gadaxra standartulidan
15% an metiT naklebi wona
10-14%-iT naklebi wona
5-9%-iT naklebi wona
standartis 5%-is farglebSi
5% an metiT Warbi wona
tuberkulozis SemTxvevaTa
raodenoba/1000 individ-
weliwadi
12.9
1.6
0.7
35.0 - 162
76.0
10.0
68
2.0 – 13.6
2.6
2.0
2.2
1.1
0.7
129
cxrili #26
tuberkulozis aqtiuri formis ganviTarebis SedarebiTi riski
SerGeuli klinikuri mdgomareobis mixedviT
samedicino mdgomareoba
organos transplantacia:
Tirkmeli
silikozi
organos gadanergva guli
kisris an Tavis karcinoma
Tirkmlis qronikuli
ukmarisoba
gastroeqtomia
Saqriani diabeti
SedarebiTi riski
37
30
27-63
20-54
16
10.0 - 25.3
2 - 5
2.0 - 4.1
tuberkulozis infeqciis26 SesaCereblad moqmedebs ori SeZenili
imunuri procesi27. pirveli procesis dros limfokinebiT
gaaqtiurebuli makrofagebi anadgureben ujredSi SeWril
organizmebs, meore procesis dros citolizuri T-ujredebi Slian
tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebul makrofagebs. es meqanizmi
warmoadgens dagvianebuli tipis hipermgrZnobelobis reaqcias da
aseve pasuxs agebs maspinZeli makroorganizmis reaqciaze
tuberkuliniT intradermaluri sinjis dros inficirebul pirebSi.
balansi mikroorganizmis zrdasa da recipientis reaqcias Soris
garkveuli periodis Semdeg gviCvenebs moxda Tu ara infeqciis
progresireba da daavadebad Camoyalibeba28.
aiv-infeqciam TvalnaTliv dagvanaxa Tu ramdenad mniSvnelovan
rols asrulebs recipientis imuniteti tuberkulozis infeqciis
daavadebad Camoyalibebis prevenciaSi. aiv-inficirebuli pacientebis
mgrZnobeloba tuberkulozis mimarT da SemdgomSi daavadebis
klinikuri gamovlineba TvalnaTliv gvanaxebs imunur statusis
mniSvnelobas. Aaiv-infeqciis adreul stadiaze pacientebs
uviTardebaT kaverna da aqvT pozitiuri nacxi, rac dakavSirebulia
maTi imunuri sistemis mcdelobasTan SeaCeros infeqcia, romelic
iwvevs filtvis parenqimis destruqcias da baqteriebis didi
raodenobis dagrovebas kavernebSi. aiv infeqciis progresirebasTan
erTad CD4 ujredebi ifiteba da recipientis imunuri reaqcia
nakleb qmediTi xdeba, amitom am SemTxvevaSi kavernebis formireba
130
da naxvelis dadebiTi nacxi naklebad gavrcelebulia. am dros
ZiriTadad gvxvdeba tuberkulozis diseminirebuli formebi. Aaiv-
infeqcia zrdis tuberkulozis infeqciis daavadebad Camoyalibebis
rogorc risks, aseve temps. SidsiT daavadebul hospitalizirebul
pacientebSi inficirebidan nacxiT dadebiT mdgomareobamde da
tuberkulozis daavadebad Camoyalibebamde sainkubacio periodi
saSualod 12 kviras Seadgens29.
epidemiologiuri mtkicebulebebi gviCvenebs, rom SesaZloa aq
moqmedebdes tuberkulozze recipientis imunuri reaqciis genetikuri
komponenti. 1978 wels monozigotur da dizigotur tyupebs Soris
Catarebulma kvlevam mogvca pirveli myari mecnieruli
mtkicebulebebi imisa, rom tuberkulozisadmi mgrZnobeloba
SeiZleba memkvidreobiTi iyos30. bolo periodSi identificirebuli
iqna mgrZnobelobis araerTi geni. maT Soris aris bunebriv
rezistentobasTan asocirebuli protein-1, interferongama
receptori30, 31, 32, 33, vitamin D-s receptori, adamianis leikocitis
antigeni (HLA) da sxva. genotipi dakavSirebulia daavadebis
progresirebis riskTan da tubsawinaaRmdego mkurnalobis
araefeqturobasTan33.
recipientis imunuri reaqciis SeswavlasTan dakavSirebuli
dakvirvebebi safuZvels udebs tuberkulozis diagnostikis axali
meTodebis Ziebas, mkurnalobisa da SesaZlebelia vaqcinaciis axali
midgomebis SemuSavebas.
131
23. ra Terapiuli efeqti da toqsiuroba
axasiaTebs tubsawinaaRmdego
medikamentebs5
T. frideni6 da m. esarnali7
Zalzed rTulia gansazRvro da gazomo calkeuli
tubsawinaaRmdego medikamentis toqsiuroba an efeqturoba, radgan
isini TiTqmis yovelTvis ramodenime medikamentTan erTad
kombinaciaSi gamoiyeneba. amasTan, ori an meti medikamentis
erTdrouli gamoyenebisas medikamentebsa da organizms Soris
warmoiqmneba sinergistuli da antagonisturi urTierTqmedeba,
rac SeuZlebels xdis imis gagebas, Tu ra ris gamo xdeba. miuxedavad
imisa, rom Catarebuli eqsperimentebiT dagrovda codnis
mniSvnelovani moculoba jer ar arsebobs in vitro an cxovelebis
modelebze miRebuli informacia, romelsac uyoymanod gamoviyenebT
adamianebSic.
izoniazidi
izoniazidi warmoadgens izonikotinis mJavis hidrazids – es
qimiuri nivTiereba pirvelad sinTezirebuli iyo praRaSi 1912
wels. miuxedavad amisa, misi efeqturoba tuberkulozis mkurnalobaSi
gamovlenili iqna mxolod 1952 wels. mas Semdeg igi iTvleba erT-
erT uZlieres tuberkulozis sawinaaRmdego preparatad. izoniazidi
efeqturia mxolod tuberkulozis baqteriis mimarT, magram ara
sxva baqteriebisadmi. igi swrafad iWreba yvela qsovilsa da
dazianebaSi. masze zemoqmedebas ver axdens garemos ph. misi
5 tomanis wignis wina gamocemaSi arsebul Tavze dayrdnobiT6 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi. samxreT aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi7 medmuSaki, “SeaCereT tuberkulozis” gadamdeb daavadebaTa ganyofileba.
jandacvis msoflio organizacia, Jeneva, Sveicaria.
132
siZlieris, dabali toqsiurobis, mcire moculobisa da dabali
fasis gamo izoniazidi farTod gamoiyeneba tuberkulozis
mkurnalobaSi. igi aseve gamoiyeneba prevenciis kursSi (ix. Tavi:
“ra rols asrulebs latenturi tuberkulozuri infeqciis
mkurnaloba tuberkulozis kontrolis programaSi”).
izoniazidis miReba xdeba peroralurad, yoveldRiuri
reJimisaTvis doza Seadgens 5 mg/kg (4-dan 6-mde diapazoniT). e.i.
Cveulebriv 300 mg. iseTi reJimisaTvis, rodesac izoniazidis miReba
xdeba samjer kviraSi, doza 10 mg/kg-ia (8-dan 12-mde diapazonSi),
rac Seadgens daaxloebiT 450 – 600 mg-s erT dozaSi, romelic
miecema 40 – 60 kg wonis pacients. xolo kviraSi orjer medikamentis
miRebisas pacients eZleva 15 mg/kg (13-dan – 17-mde). medikamentis
micema gayofili dozebiT ar SeiZleba. gamokvlevebma gviCvena, rom
SratSi medikamentis pikuri Semcveloba ufro efeqturia, vidre
mudmivi inhibitoruli done34.
dro, romlis ganmavlobaSic SenarCunebulia izoniazidis
saTanado done qsovilebsa da organizmis siTxeebSi damokidebulia
aseve medikamentis inaqtivaciaze. misi metabolireba ZiriTadad
xdeba acetilirebiT, romlis xarisxic gansxvavebulia individebis
mixedviT, Tumca mudmivia erTi individisaTvis. inaqtivaciis xarisxi
ganisazRvreba ZiriTadad genetikuri faqtorebiT da pacientebi
SeZleba zogadad daiyos or nawilad: izoniazidis nel da swraf
inaqtivatorebad (acetilatorebad).
ukureaqciebi
izoniazidis toqsikurobis yvelaze farTod gavrcelebul
gamovlineba periferiuli neiropaTiaa. neiropaTiis ganviTarebis
gansakuTrebiT maRali riski aqvT aiv-inficirebul pacientebs.
yvelaze adreuli simptomia parsTezia, romelsac mohyveba mCxvletavi
tkivili da wvis SegrZneba jer fexis terfebSi, xolo Semdeg
xelebSi. Tu am simptomebis mosaxsnelad mkurnalobas droulad ar
CavatarebT, mdgomareoba gauaresdeba da gamoiwvevs pacientis
dauZlurebas. neiropaTiis sixSire izrdeba dozis matebasTan erTad.
aseTi mdgomareoba ufro damaxasiaTebelia neli inaqtivatorebisaTvis,
diabetiT, uremiiT an alkoholizmiT daavadebuli adamianebisaTvis,
maTTvis, vinc cudad ikvebeba.
133
izoniazidis neirotoqsiurobis prevencia SesaZlebelia
piridoqsiniT (vitamini B6) SedarebiT dabal dozebSi (10 mg/dReSi).
piridoqsins aseve aqvs Terapiuli moqmedeba izoniazidiT gamowveul
neirotoqsikurobaze, magram misma didi dozebiT gamoyenebam SeiZleba
Seamciros izoniazidis baqteriociduli aqtivoba35. zogierTi
pacienti uCivis leTargias, Tavbrusxvevas da moTenTilobas,
gansakuTrebiT maSin,rodesac medikamentis miRebas Soris didi
intervalebia. droTa ganmavlobaSi aseTi efeqti qreba.
izoniazidma SeiZleba aseve ganapirobos hepatotoqsiurobac,
ufro xSirad 35 welze ufrosi asakis individebSi, gansakuTrebiT
maSin, rodesac izoniazidTan erTad gamoiyeneba potenciurad
hepatotoqsikuri medikamentebi. izoniazidiT gamowveuli
hepatotoqsikuroba swrafad qreba Tuki medikamentis gamoyeneba
Sewydeba adreul etapze, Tumca mas SeiZleba fataluri Sedegebic
mohyves36, 37. iSviaTad, rogorc wesi swraf inaqtivatorebSi, SeiZleba
ganviTardes toqsikuri fsiqozi da generalizebuli epilefsiuri
konvulsiebi.
izoniazidi zrdis fenitonisa da karbamazepinis koncentracias
SratSi. mis Sewovas asustebs antacidebis Semcveli aluminis
hidroqsidi.
rifampicini
rifampicini warmoadgens naxevrad sinTezur antibiotiks,
romelic Seiqmna 1965 wels da gamoirCeva Zalin maRali aqtiurobiT
tuberkulozis bacilis mimarT. in vitro da in vivo kvlevebma gamoavlina
rifampicinis gansakuTrebuli moqmedeba baqteriebze da misi
Sesabamisoba intermitirebuli reJimisaTvis38,39,40. ramdenadac
aratoqsikuri peroraluri dozebi 100-jer ufro maRal koncentracias
qmnian SratSi, vidre es saWiroa tuberkulozis mikobaqteriis
zrdis SesaCereblad, rifampicinma SeqmnisTanave warmoSva
mkurnalobis xangrZlivobis Semcirebis imedi41. baqteriis velur
Stamebs Soris rifampicin-rezistentuli mutantebis proporciuli
Sesabamisoba (1 : 108) mniSvnelovnad ufro dabalia, vidre izoniazid-
rezistentuli mutantebisa (1 : 106).
amJamad rifampicini tuberkulozis mkurnalobis ZiriTadi
komponentia da warmoadgens mkurnalobis mokle kursis erT-erT
umniSvnelovanes medikaments. misi miReba xdeba peroralurad,
134
xolo Cveulebrivi doza Seadgens 10 mg/kg (diapazonSi 8-dan 12-mde)
(maqsimum 600 mg), orjer an samjer kviraSi. rifampicins iReben 30
wuTiT adre Wamamde, radgan sakvebTan erTad misi miRebis SemTxvevaSi
misi Sewova mcirdeba.
gverdiTi reaqciebi
dReisaTvis rekomendirebuli dozebiT pacientebis umravlesoba
rifampicins kargad itans. gansxvavebiT sxva medikamentebisagan,
rifampicins aqvs rigi iseTi gverdiTi reaqciebisa, romlebic
ufro ukavSirdeba misi miRebis intermitul reJims, vidre
yoveldRiurs. ufro metic, gverdiTi movlenebis riski matulobs
dozebs Soris intervalis gazrdasTan erTad. aqedan gamomdinare,
toqsikuroba gacilebiT ufro maRalia iseTi reJimis dros, rodesac
medikamentis miReba xdeba kviraSi erTxel.
amJamad rekomendirebuli reJimebiT aRniSnuli reaqciebi ar
aris xSiri da Cveulebriv umniSvneloa. iSviaTad SeiZleba adgili
hqondes seriozul hepatotoqsikurobas, Cveulebrivi qolestatikuri
modeliT. rifampicini ganapirobebs sxeulidan gamoyofili
siTxeebis, magaliTad, Sardis, ganavlis, cremlis, oflis,
narinjisfer-wiTel Seferilobas da SeiZleba gamoiwvios rbili
kontaqturi linzebis gauferuleba.
intervaliani intermituli reJimis dros rifampicinis yvelaze
farTod gavrcelebuli reaqciebia:
• kanis sindromiLgawiTleba da/an qavili gamonayariT, an mis
gareSe, rac ZiriTadad vlindeba saxeze da Tavis qalis
kanze, xSirad axlavs Tvalebis siwiTle da cremlianoba;
• abdominaluri sindromi moicavs muclis tkivils da
gulisrevis SegrZnebas, rasac zogjer axlavs pirRebineba
an ufro iSviaTad faRaraTi;
• “gripis” sindromi moicavs cxelebas, Semcivnebas, Tavis
tkivils, sisustes da Zvlebis tkivils (“mtvrevis” SegrZnebas);
• respiratoruli sindromi SedarebiT iSviaTi gverdiTi
reaqciaa. xasiaTdeba qoSiniT, iSviaTad kolafsiTa da SokiT;
• purpura da sxva iSviaTi reaqciebi, rogoricaa mwvave anemia,
Soki da Tirkmlebis dazianeba, Tirkmlis ukmarisobiT an
mis gareSe;
135
• transaminazis donis momateba SratSi (sakmaod xSiria, magram
xanmoklea mkurnalobis gagrZelebis SemTxvevaSic ki) da
hepatotoqsikuroba;
• zemoT CamoTvlili garTulebebidan pirveli oTxi viTardeba
2-3 saaTSi rifampicinis pirveli dilis dozis miRebis
Semdeg. bevr pacients gamoxatuli aqvs erTze meti sindromi
erTdroulad. kanis forma Cveulebriv viTardeba pirvelive
Tves, xolo gastrointestinaluri simptomebi ki grZeldeba
pirveli eqvsi Tvis ganmavlobaSi. gripozuli sindromi
aRiniSneba mxolod intervalebiani intermitiuli reJimis
dros da Cveulebriv iwyeba mkurnalobis dawyebidan mesame-
mexuTe Tves38.
rifampicinis gverdiTi reaqciebis marTva 42, 43, 44
im pacientebis TiTqmis naxevari, romlebsac aReniSneba gverdiTi
reaqciebi, ar saWiroebs raime mniSvnelovani cvlilebebis Setanas
mkurnalobis reJimSi. kanis sindromi xSirad TavisiT qreba da
saWiroebs mxolod simptomatur mkurnalobas. reJimis Secvla
iSviaTad aris saWiro, garda iseTi SemTxvevisa, roca erTdroulad
ganviTarebulia generalizirebuli hipersensitiurobis reaqciebi.
abdominaluri sindromi, Tu mxolod es garTuleba viTardeba,
saWiroebs mxolod simptomatur mkurnalobas: Tu pacienti wamals
iRebs uzmoze – rogorc es rekomendirebulia – reaqcia Cveulebriv
wydeba medikamentis sakvebis mcire ulufasTan erTad miRebis
Semdeg.
“gripozuli” sindromi Cveulebriv ar aris mwvave da ar saWiroebs
raime cvlilebas reJimSi. savaraudoT igi imunologiuri xasiaTisaa
da Tu didi xnis ganmavlobaSi gagrZelda, saWiro gaxdeba
yoveldRiur reJimze gadasvla.
sifrTxilea saWiro im pacientebTan mimarTebaSi, romlebsac
respiratoruli sindromi ganuviTardaT, radgan am SemTxvevaSi
SesaZloa Sokis ganviTareba, sistoluri wnevis uecari dacemiTa
da anuriiT. aseT SemTxvevaSi saWiroa saswrafo hospitalizacia.
Tu Soki ganviTarda Tirkmlis ukmarisobis gamo (rac Zalian
iSviaTia), rifampicini unda moixsnas da aRar iqnes gamoyenebuli
mkurnalobaSi. igive unda gakeTdes hemolitikuri anemiis
ganviTarebisas.
136
daskvnis saxiT unda iTqvas, rom rifampicinis kontroli
Cveulebriv SeiZleba ganxorcieldes an dozirebis, an miRebis
intervalebis koregirebiT, magaliTad, kviraSi samjer miRebis
reJimis nacvlad yoveldRiurad miRebaze gadasvla. Cveulebriv,
aseTi RonisZiebebis Sedegad movlenebi qreba an imdenad umniSvnelo
an iSviaTi xdeba, rom ar warmoadgens problemas (ix. Tavi: “romelia
pirveli rigis tubsawinaaRmdego medikamentebis farTod
gavrcelebuli gverdiTi reaqciebi da ra procedurebis dacvaa
saWiro am medikamentebis xelaxla daniSvnisaTvis?”).
Tu ganviTarda purpura, rifampicinis miReba unda Sewydes da
aRar iqnes xelmeored gamoyenebuli mcire satesto dozebic ki.
amis Sedegad Trombocitebis raodenoba ramodenime dReSi normalur
dones miaRwevs.
rifampicinis miRebisas SratSi transaminazis donis momateba
simptomebis gareSe xSiria da Cveulebriv mdgomareoba spontanurad
swordeba. iSviaTad pacients SeiZleba ganuviTardes aSkara hepatiti.
Tu pacients ganuviTarda medikamentozuri hepatotoqsikuroba, unda
Sewydes yvela potenciurad hepatotoqsikuri medikamentis miReba,
vidre klinikuri an bioqimiuri hepatiti ar Cacxreba. maT nacvlad
SeiZleba arahepatotoqsikuri medikamentebis - streptomicinis,
eTambutolis da fTorqinolonebis gamoyeneba, (garda
ciprofloqsacinisa, romelic RviZlis mier gamoiyofa). hepatitis
problemebis mogvarebis Semdeg SesaZlebelia tubsawinaaRmdego
medikamentebis etapobrivi gamoyenebis ganaxleba.
rifampicini aCqarebs RviZlis citoqromis p450-is moqmedebasda amcirebs bevri medikamentis dones SratSi, maT Soris sokos
sawinaaRmdego medikamentebis, kortikosteroidebis, varfarinis da
oraluri hipoglikemiuri wamlebis. rifampicini aseve amcirebs
proteazas inhibitorebisa da transkriptazas inhibitorebis
aranukleozidur ukuqcevas, rac gamoiyeneba aiv-pacientebis
samkurnalod45. aseTma urTierTqnedebam SeiZleba ganapirobos
proteazas inhibitorebis rezistentuli aiv-Stamebis swrafi
ganviTareba46. rifampicini amcirebs oraluri kontraceptivebis
efeqtianobas da saWiroa gavafrTxiloT maTi momxmareblebi, rom
rifampiciniT mkurnalobis periodSi da mkurnalobis Sewyvetidan
erTi Tvis ganmavlobaSi gamoiyenon kontracefciis arahormonaluri
saSualebebi.
137
SemuSavda rifampicinis axali derivatebi. rifabutins aqvs msgavsi
moqmedeba tuberkulozis mikobaqteriis mimarT, magram mas axasiaTebs
ufro xangrZlivi naxevardaSlis periodi, vidre rifampicins da
nakleb zemoqmedebas axdens zogierTi antiretrovirusuli
medikamentis farmakokinetikaze47.
rifapentini warmoadgens rifampicinis derivativs naxevardaSilis
xangrZlivi periodiT da igive moqmedebiT mokobaqteria
tuberkulozze. amJamad mimdinareobs misi efeqturobis Sefaseba48.
mikobaqteriis is Stamebi, romlebic rezistentulni arian
rifampicinis mimarT, Cveulebriv, magram ara yovelTvis,
rezistentulni arian rifabutinis da rifapentinis mimarTac.
pirazinamidi
pirazinamids aqvs masterilizebeli moqmedeba im makrofagebs
SigniT, sadac organizmebi garemos ph gamo neli tempiT izrdeba.
amitom, pirazinamids Seswevs unari gaanadguros tuberkulozis is
baqteriebi, romlebic miuwvdomelia amJamad arsebuli sxva
medikamentebis mier.
vinaidan pirazinamidi amcirebs mkurnalobis xangrZlivobas,
igi warmoadgens moklevadiani kursis Semadgenel komponents. miReba
xdeba oralurad da Cveulebriv dRiuri doza Seadgens daaxloebiT
25 (20 – 30 diapazonSi) mg/kg-ze. intermitiuli mkurnalobisas Tu
medikamenti daniSnulia 3-jer kviraSi, misi doza Seadgens 35 mg/
kg-ze (30 – 40-is diapazonSi), xolo kviraSi orjer miRebisas ki –
50 mg/kg-ze (40 – 60).
gverdiTi reaqciebi
rekomendirebuli dozebiT piraziamidi iSviaTad iwvevs
seriozul toqsikozs, Tumca maRali dozebis gamoyenebisas
hepatotoqsiuroba SeiZleba ganviTardes. saxsrebis tkivili farTod
gavrcelebuli gverdiTi movlenaa, romelic ZiriTadad axasiaTebs
am medikamentis yoveldRiurad miRebas. arTralgiis warmatebiT
marTva SeiZleba acetilsalicilis mJaviT an sxva analgetikebiT,
anTebis sawinaaRmdego medikamentebiT da ar saWiroebs pirazinamidis
amoRebas mkurnalobis kursidan. iSviaTad vxvdebiT klasikur
podagras. Tu igi mainc ganviTarda, maSin problemis samkurnalod
138
SeiZleba gamoviyenoT kolxicini. xSirad im pacientebs, romlebic
iReben pirazinamids, momatebuli aqvT Sardovana SratSi. Sardis
mJavas asimptomaturi momateba ar saWiroebs raime mkurnalobas.
mwvave hepatotoqsikuroba aRiniSneba maSin, rodesac gamoiyeneba
rifampicinisa da pirazinamidis Semcveli reJimebi49.
SeiZleba drodadro gamovlindes hipersensituloba, maT Soris,
cxeleba, gamonayari da sxva kanismieri gamovlinebebi.
eTambutoli
eTambutoli warmoadgebs sinTezur naerTs, romelic ar aris
dakavSirebuli sxva tubsawinaaRmdego medikamentebTan. igi efeqturad
moqmedebs tuberkulozis mikobaqteriaze da kidev ramodenime sxva
mikobaqteriaze, magaliTad mikobaqteria kanzasi da sxva, magram
araefeqturia sxva baqteriebis an sokos mimarT. eTambutoli
ZiriTadad baqteriostatikuria.
eTambutolis miReba xdeba oralurad. Cveulebriv, misi dRiuri
dozaa 15 (15 – 20) mg/kg-ze, kviraSi samjer miRebisas doza Seadgens
30 mg/kg-ze (25 – 35) da 45 mg/kg-ze (40 – 50) kviraSi orjer miRebis
SemTxvevaSi.
gverdiTi reaqciebi
eTambutolma SeiZleba ganapirobos retrobulbaluri nevriti,
romelsac axasiaTebs mxedvelobis gauareseba, mxedvelobis
simaxvilis Semcireba, wiTeli da mwvane ferebis aRqmis unaris
dakargva, centraluri skomatozi da periferiuli velis dazianeba.
okularuli toqsikuroba, rogorc sCans, dozazea damokidebuli
da Zalian iSviaTad warmoiqmneba, Tu dRiuri doza ar aRemateba 15
mg/kg-ze 50,51 pacientebi, romlebic iReben eTambutols,
gafrTxilebulni unda iyvnen, rom aseTi simptomebis
gamovlenisTanave konsultaciisaTvis unda mimarTon okulists.
medikamentis gamoyenebis Sewyvetidan ramodenime kviraSi mxedveloba
ubrundeba nirmalur mdgomareobas, magram Tu pacienti ganagrZobs
eTambutolis gamoyenebas, misi mxedvelobis nervi permanentuli
zemoqmedebis qveS iqneba. eTambutoli ar eniSneba mcirewlovan
bavSvebs, romlebsac ar SeswevT unari saTanadod gadmoscen Civilebi
an romelTa mxedvelobis simaxvilis testirebac SeuZlebelia.
139
radgan tropikul klimatSi eTambutolo swrafad iSleba, misi
warmoeba da Senaxva unda moxdes nestisgan dacul adgilas.
streptomicini
1943 wels vaksmanis mier niadagis organizmidan gamoyofili
streptomicini amJamad gamoiyeneba streptomicinis sulfatis formiT
da iyideba mSrali fxvnilis saxiT flakonebSi. igi iniSneba
kunTSida inieqciis saxiT. Cveulebrivi doza 0,75 – 1 gr (12 – 18 mg/
kg-ze) dRiuri, an kviraSi orjer an samjer gamoiyenebisas. keTdeba
erTi inieqcia. xandazmul pacientebSi da im pacientebSi, romlebic
35 kg-ze naklebs iwonian 0,5 gr iseve efeqturi da naklebtoqsiuria.
streptomicini maqsimalur koncentracias SratSi aRwevs
Seyvanidan daaxloebiT 1 sT-Si da inihibitorul doneze rCeba
ramodenime saaTis ganmavlobaSi.
streptomicini ver aRwevs ujredis kedlebSi an normalur
biologiur membranebSi, rogoricaa meningialuri garsi an plevra,
Tu ar eqneba adgili anTebiT gamowveul cvlilebebs (ix. Tavi
‘rogor moqmedebs tuberkulozis mkurnaloba”). medikamenti TiTqmis
mTlianad gamoiyofa Tirkmlebidan. pacientebSi, romlebsac
dazianebuli aqvT Tirkmlis funqcia, aman SeiZleba gamoiwvios
medikamentis kumulireba organizmSi da, aqedan gamomdinare,
toqsikuroba.
gverdiTi reaqciebi
garda hipersensitiurobis reaqciisa, rogoricaa cxeleba da
gamonayari (ix. Aseve, Tavi: “ra ZiriTadi gverdiTi reaqciebi aqvs
pirveli rigis tubsawinaaRmdego medikamentebs da ra procedura
unda davicvaT maTi ganmeorebiTi daniSvnisas”) streptomicinis
ZiriTadi toqsikuri efeqti gamoixateba sisxlZarRvebis dazianebiTa
da ototoqsikurobiT. riski izrdeba dozisa da asakis matebasTan
erTad (40 wels zeviT). toqsiurobis gamovlena aris Tavbrusxveva
da ataqsia, tinitusi da smenis dakargva. ataqsiis gamovlenis
yvelaze martivi gzaa pacients sTxovT daxuWuli TvalebiT gaiaros
swor xazze. Tu pacienti aramyarad miabijebs, Tvalaxilul
mdgomareobasTan SedarebiT, maSin saxezea ataqsia. Tu pacienti
uCivis Tavbrusxvevas, medikamentis miRebis SewyvetiT an dozis
140
SemcirebiT es problema SeiZleba moixsnas. mkurnalobis gagrZelebis
SemTxvevaSi sisxlZarRvebis dazianebam da smenis problemebis
gauaresebam SesaZloa permanentuli xasiaTi miiRos. riski
gansakuTrebiT maRalia im pacientebSi, romlebsac Tirkmlis funqcia
moSlili aqvT, Tumca igi srulad aRdgeba, Tu streptomicinis
gamoyenebas dauyovnebliv SevwyvetT.
iseTi gardamavali da mcire gverdiTi movlenebi, rogoricaa
dabuJeba (gaSeSeba) da wkrialis xma yurebSi, SeiZleba inieqciis
gakeTebidan maleve gaCndes.
streptomicini ar unda iqnes gamoyenebuli fexmZime qalebSi,
raTa Tavidan iqnas acilebuli nayofis merve kranialuri nervis
dazianeba. streptomicini aseve aZlierebs neiromuskulatorul
blokatorul agentebs, romlebic gamoyeneba anesTeziis dros da
ar unda iqnes gamoyenebuli im pacientebSi, visac aqvs miasTenia
(miastenia gravis).
iseve, rogorc nebismieri inieqciis gakeTebisas, streptomicinis
SemTxvevaSic gamoyenebuli unda iyos steriluri erTjeradi nemsi.
Tioacetazoni
Tioacetazonis efeqturobasa da toqsiurobaze bevrs msjeloben
(ix. Tavi: “ra Rirsebebi aqvs Tioacetazons, rogorc izoniazidis
Tanmxleb medikaments da ramdenad efeqturia izoniazid +
Tioacetazonis reJimi?”). Tioacetazoni gamoiyeneba mxolod
oralurad; Cveulebriv misi doza Seadgens 2,5 mg/kg-ze. igi
araefeqturia intervalebiT intermituli gamoyenebisas. erTi dozis
saxiT miRebul 150 mg Tioacetazoni iseTive toqsikuria, rogorc
PAS. misi gverdiTi movlenebia gamonayari, siyviTle, Zvlis tvinis
Seqcevadi supresia. kanze gamonayari am SemTxvevaSi gacilebiT
ufro seriozuli xasiaTisaa, vidre sxva mdikamentebis SemTxvevaSi
da, Tu medikamentis miRebas ar SevwyvetT, SeiZleba ganviTardes
eqsfoliaciuri dermatiti an stivens-jonsis sindromi, yvelaze
seriozuli garTulebebi aRiniSneboda medikamentis miRebidan
pirveli 4 – 6 kviris ganmavlobaSi.
Tioacetazonis toqsikuroba Seswavlili iqna farTomasStabian,
kontrolirebad, ormagad brma kvleviT (ix. Tavi “ra Rirsebebi
aqvs Tioacetazons, rogorc izoniazidis Tanmxleb medikaments da
ramdenad efeqturia izoniazid + Tioacetazonis reJimi?”). aRmoCnda,
141
rom mis mimarT dabali amtanobiT gamoirCeoda singapuris Cineli
mosaxleoba da CineTis hong-kongis administraciuli regionis
mcxovreblebi, samagierod kargad gamoiyeneboda aRmosavleT afrikis
qveynebSi.
aiv-pacientebSi kanis Zalzed seriozuli, rig SemTxvevebSi
potenciurad fataluri garTulebebis riski miuReblad maRalia52.
aqedan gamomdinare, Tioacetazoni arasdros ar unda iqnes
gamoyenebuli aiv- pozitiur pacientebSi an iseT regionebSi, sadac
aiv infeqciis prevalentoba Zalzed maRalia.
sarezervo medikamentebi 53
sarezervo medikamentebs ganekuTvneba aminoglikozidebi
(kanamicini, amikacini), polipeptidebi (kapreomicini), Tioamidebi
(eTionamidi da protionamidi), ftorqinolonebi (mag., ofloqsacini
da ciprofloqsani), cikloserini da PAS53. maTi klasificireba
SeiZleba moxdes Semdegi principiT54, 55 :
• baqteriociduli aqtivobis mqone medikamentebi:
aminoglikozidebi, kapreomicini da Tioamidebi;
• dabali baqteriociduli moqmedebis mqone medikamentebi –
ftorqinolonebi;
• baqteriostatikuri efeqtis mqone medikamentebi - cikloserini
da PAS.
kanamicini da amikacini
kanamicini da amikacini warmoadgenen aminoglikozidebis klasis
medikamentebs.; maTi efeqturoba da garTulebebi iseTivea, rogorc
streptomicinis SemTxvevaSi, Cveulebrivi dozaa 0,75 – 1 gr (12 – 18
mg/kg-ze) – erTjeradi inieqciis saxiT.
garTulebebi
am medikamentebis kunTSida inieqciebi gacilebiT ufro
mtkivneulia, vidre streptomicinis an kapreomicinis. adgilobrivad
nanemsaris masaJi, Tbili saTburi garkveulwilad Svebis momgvrelia.
Kkanamicinsa da amikacins Soris viTardeba jvaredini rezistentoba.
SeiZleba ganviTardes Tavbrusxveva, ototoqsikuroba da sruli
142
siyrue. SeiZleba ganviTardes nefrotoqsikurobac, magram igi
Seqcevadia. Tirkmlis funqciis moSlisas unda Semcirdes dRiuri
doza an gaizardos inieqciebs Soris intervali, raTa Tavidan
aviciloT am medikamentis organizmSi akumulireba. garda amisa,
aseT pacientebSi medikamentis gamoyenebis mTeli periodis
ganmavlobaSi saWiroa Tirkmlis funqciis regularuli
monitoringi. amikacinisa da kanamicinis gamoyeneba fexmZime qalebSi
ar SeiZleba, garda im SemTxvevebisa, rodesac es medikamentebi
ukanaskneli imedia.
kapreomicini
kapreomicini polipeptidebis klasis baqteriaciduli
medikamentia . miRebulia Streptomyces capreolus-idan . misi
baqteriociduli moqmedeba Zalzed mniSvnelovania streptomicins,
kanamicinsa da amikacinisadmi rezistentul pacientebSi. aq ar
aRiniSneba aranairi jvaredini rezistentuloba
aminoglikozidebTan. normaSi doza Seadgens 0,75 – 1 mg (12 – 18 mk/
kg-ze), erTjeradi inieqciis saxiT.
garTulebebi (gverdiTi reaqciebi)
am medikaments iseTive garTulebebis gamowveva SeuZlia, rogorc
streptomicins. umetes SemTxvevaSi es aris tinitusi da
Tavbrusxveva, Tumca siyruis ganviTarebis naklebi riskiT.
SeiZleba ganviTardes Tirkmlis dazianeba. kvlevebiT gamovlinda
iseTi garTulebebic, rogoricaa hipokaliemia, hipokalciemia da
hipomagneziemia. aseve arc Tu iSviaTia eozinofilia da gamonayari
kanze. rac Seexeba kanze generalizirebul reaqciebsa da hepatits,
iseni iSviaTad viTardeba. inieqcia ar unda gakeTdes Rrmad
kunTSi, aman SeiZleba gamoiwvios nanemsari adgilis tkivili
da SeSupeba. kapriomicini ar unda gamoviyenoT smenisa da Tirkmlis
problemebis mqone pacientebSi. mkurnalobis procesSi saWiroa
SratSi Sardovanasa da eleqtrolitebis monitoringi.
medikamentis gamoyeneba fexmZime qalebSi ar SeiZleba, garda im
SemTxvevebisa, rodesac es medikamenti ukanaskneli imeda.
143
eTionamidi (an protionamidi)
eTionamidi da protionamidi Tioamidis klasis baqteriociduli
medikamentebia. miuxedavad imisa, rom eTionamidi qimiurad
dakavSirebulia izoniazidsa da pirazinamidTan (yvela isini
izonikotinis mJavis derivatebi arian) maT Soris aRiniSneba Zalzed
mcire jvaredini rezistentoba. misi qimiuri struqtura gvagonebs
Tioacetazinis struqturas, romelTanac mas aqvs xSiri nawilobriv
jvaredini rezistentoba (Tioacetazonze rezistentul bacilebs
xSirad mgrZnobeloba aqvT Tioamidis mimarT, magram piriqiT ara.
rifampicinis aRmoCenamde EeTionamidi (anu protionamidi)
warmoadgenda tuberkulozis mkurnalobis sabaziso komponents
izoniazidisa da streptomicinis mimarT rezistentul pacientebSi.
eTionamidis maqsimalurad optimaluri dRiuri doza Seadgens 15 -
–20 mg/kg-ze, e.i. 0,5 – 1 gr dReSi pacientis sxeulis wonisa da
amtanobis mixedviT. im pacientebisaTvis, romlebsac utardebaT
mkurnaloba uSualo meTvalyureobis qveS da ar SeuZliaT erTjeradi
dozis atana, dRiuri doza 750 mg SeiZleba gaiyos or miRebad, 500
mg-is miReba unda moxdes uSualo meTvalyureobiT, xolo darCenili
259 mg damoukideblad, mogvianebiT dRis ganmavlobaSi.
gverdiTi reaqciebi
eTionamidi yvelaze arasasiamovno tubsawinaaRmdego medikamentia
pacientisaTvis. mas ZiriTadad gastro-intestinaluri garTulebebi
axasiaTebs – anoreqsia, salivacia, gulisrevis SegrZneba, rkinis
gemos SegrZneba, tkivili muclis areSi da faRaraTi. medikamentma
SeiZleba gamoiwvios hipoTiroidizmi gansakuTrebiT maSin, rodesac
gamoiyeneba PAS-Tan kombinaciaSi. aseve hipoglikemia diabetiT
daavadebul pacientebSi, Tumca iSviaTad, magram SeiZleba miiRos
saSiSi forma. zogierTi garTuleba ganpirobebulia medikamentis
moqmedebiT centralur nervul sistemaze da misi kontroli am
SemTxvevaSi rTulia. aseve aRiniSneba hepatitis ganviTarebac.
diabetiT, RviZlis daavadebebiT, alkoholizmiT daavadebuli da
fsiqikuri problemebis mqone pacientebSi am medikamentis
gamoyenebisas saWiroa seriozuli monitoringis Catareba.
mniSvnelovani faqtori, romelmac SeiZleba zemoqmedeba iqonios
pacientis mxriv eTionamidis amtanobaze aris misi ganwyoba ar
Sewyvitos mkurnaloba. es moiTxovs mtkice Tanadgomas da klinikuri
da saeqTno personalis sistematur muSaobas pacientTan. amasTan
144
Zalzed mniSvnelovania mkurnalobis efeqturad organizeba, rac
uzrunvelyofs pacients xelsayreli Terapiuli da socialuri
momsaxurebiT, vinaidan pacientebis umetesobas SeiZleba hqondes
seriozuli socialuri problemebi. eTionamids SeiZleba
teratogenuri efeqti hqondes da ar unda iqnes gamoyenebuli
fexmZime qalebSi. sxva iSviaTi garTulebebia ginekomastia,
menstrualuri ciklis darRveva, impotencia, akne, Tavis tkivili
da periferiuli neiropaTia.
ftorqinologebi
rogorc ofloqsacini, aseve ciprofloqsacini in vitro
baqteriociduli efeqtis mqone medikamentebia. ufro axali Taobis
ftorqinolonebi SeiZleba ufro aqtiuri iyos. miuxedavad imisa,
rom es medikamentebi ar aris Seswavlili, farTod kontrolirebadi
klinikuri kvlevebiT miRebuli mtkicebulebebi cxadyofs, rom
ofloqsacins da ciprofloqsacins TiTqmis erTnairi Terapiuli
moqmedeba aqvT. maT ar aReniSnebaT jvaredini rezistentoba sxva
antituberkulozur medikamentebTan, magram maT Soris sruli
jvaredini rezistentobaa (da aseve sxva ftorqinologebisadmi,
rogoricaa magaliTad, levofloqsacini, romelic warmoadgens
ofloqsacinis L-izomers). ofloqsacinis dRiuri dozaa 7,5 – 15 mg/
kg-ze (maqsimumi 800 mg); cifrofloqsacinis dRiuri dozaa 1000 –
1500 mg. leofloqsacini gacilebiT ufro aqtiuria da naklebad
toqsikuri, magram ufro Zvirad Rirebuli. multirezistentuli
tuberkulozis mkurnalobisas ftorqinolonebi sxva
tubsawinaaRmdego medikamentebTan gamoyenebisas avlenen zomier
efeqturobas56, 57. isini aseve gamoiyeneba im SemTxvevaSi, rodesac
pacientebs problemebi aqvT sxva tubsawinaaRmdego medikamentebis
amtanobis TvalsazrisiT. magaliTad, RviZlis mwvave daavadebis
dros.
gverdiTi reaqciebi
am medikamentebis garTulebebi xSiri ar aris da ZiriTadad
warmodgenilia gastrointestinaluri darRvevebiT (anoreqsia,
gulisrevis SegrZneba, pirRebuneba) an centraluri nervuli sistemis
problemebiT (rogoricaa Tavbrusxveva, Tavis tkivili, ganwyobis
145
cvlileba da iSviaTad krunCxvebi). Aaseve, arcTu iSviaTia kofeinis
msgavsi efeqti, ufro iSviaTad SeiZleba moxdes aqilevsis myesis
spontanuri gaxleCva. es medikamentebi ar unda iqnes gamoyenebuli
fexmZime qalebSi da bavSvebSi, radgan maT SeZleba gamoiwvion
zrdis Seferxeba da mzardi xrtilebis dazianeba. rac Seexeba
medikamentebs Soris urTierTqmedebas pacientebi, romlebic
mkurnaloben ftorqinolonebiT unda moeridon antacidebis, rknis,
TuTiis preparatebis, sakralfatisa da didanozinis gamoyenebas
(DDI).
cikloserini (an terizidoni)
cikloserini warmoadgens aminomJava D-alaninis struqturul
analogs, mas aqvs SedarebiT susti antituberkulozuri efeqti.
terizidoni miRebuli iyo cikloserinis ori molekulis
kombinirebiT. cikloserini gamoiyeneba mxolod sarezervo reJimebSi.
misi miReba xdeba oralurad. dRiuri dozaa 0,5 – 1 gr. igi Cveulebriv
iyofa or an sam dRiur dozad, Tumca yoveldRiurad erTi gramis
miReba iSviaTia pacientis amtanobis TvalsazrisiT. jerjerobiT
ar gamovlenila jvaredini rezistentoba sxva tubsawinaaRmdego
medikamentebis mimarT. Tumca medikamentebisadmi mgrZnobelobis
testireba SeiZleba ar iyos sando. cikloserini kargad
gamoiyeneboda eTionamidisadmi rezistentobis prevenciisaTvis
ganmeorebiti mkurnalobis iseT reJimebSi (eTionamidi, cikloserini,
pirazinamidi an kanamicini), romlebic ixmareboda rifampicinis
Seqmnamde. amJamad igi ZiriTadad gamoiyeneba sxva sarezervo
medikamentebisadmi rezistentobis prevenciis mizniT.
gverdiTi reaqciebi
ZiriTadad azianebs centralur nervul sistemas. cikloserinma
SeiZleba gamoiwvios Tavis tkivili, gonebagafantuloba, depresia,
krunCxvebi, qcevis Secvla da SeiZleba suicidis provocirebac
moaxdinos. Zalian iSviaTad SeiZleba warmoiSvas generalizirebuli
hipersensitiurobis reaqcias an ganviTardes hepatiti. aqedan
gamomdinare, cikloserinis gamoyenebisas umniSvnelovanes amocanas
warmoadgens centraluri nervuli sistemis reaqciebis monitoringi.
146
umniSvnelo gverdiTi reaqciebis prevenciis mizniT, rogoricaa
magaliTad, uZiloba, zogjer rekomendirebulia trankvilizatoris
mcire dozebiT daniSvna. piridoqsinma SeiZleba Seamciros
centraluri nervuli sistemis dazianeba. samedicino
dawesebulebebis TanamSromlebi, romlebic pasuxs ageben
stacionaruli avadmyofebis mkurnalobaze da aseve ambulatoriuli
pacientebis ojaxebi valdebulni arian dauyovnebliv Seatyobinon
eqims depresiis an fsiqikis cvlilebebis Sesaxeb. cikloserini
(da terizidini) ar unda mieces epilefsiiT da alkoholizmiT
daavadebulebs da fsiqiur avadmyofebs. maT didi sifrTxiliT
unda gamoiyenon es medikamenti. es medikamenti frTxilad unda
iyos gamoyenebuli pacientebSi, romlebsac awuxebT Tirkmlis
funqciis moSla. cikloserinsa da terizidons Senaxvis
gansakuTrebuli pirobebi esaWiroeba.
P-aminosalicilis mJava
P-aminosalicilis mJava (PAS) Seiqmna lehmanis mier da pirvelad
gamoyenebuli iyo 1944 wels. mozrdilTa normaluri doza Seadgens
10 – 12 gr. miReba xdeba oralurad da yoveldRiurad. doza iyofa
2 – 3 dozad58. ufro mcire dozebi, magaliTad, 6-8 grami SeiZleba
aseve, efeqturi iyos. ramdenadac PAS Zalze swrafad gamoiyofa
organizmidan misi miReba unda moxdes maRali dozebiT dReSi
ramdenjerme, raTa SenarCunebuli iyos saWiro maRali done sisxlSi.
es baqteriostatikuri medikamentia da izoniazidTan kombinaciaSi
gamoyenebisas xels uSlis izoniazidze rezistentobis ganviTarebas.
amJamad igi gamoiyeneba sarezervo reJimSi multirezistentuli
tuberkulozis mkurnalobis dros.
PAS-i warmodgenilia tabletebis, fxvnilis an granulebis
formiT, preparati kargad ar inaxeba tropikul klimatSi. kidev
erTi nakli tabletebis didi zomaa. Aucilebelia didi raodenobiT
miReba da aqvs usiamovno gemo. ukeTesi amtanobiT gamoirCeva misi
kaliumis marilis forma da specialuri safariT dafaruli
preparatebi, Tumca isini ufro ZviradRirebulia.
147
gverdiTi reaqciebi
garda hipersensitiurobis reaqciebisa, rogoricaa cxeleba,
gamonayari da qavili, PAS ZiriTadi garTulebaa gastro-
intestinaluri darRvevebi: anoreqsia, gulisrevis SegrZneba,
pirRebineba, diskomforti mucnis areSi gacilebiT ufro xSiria,
vidre faRaraTi. aseTi gverdiTi movlenebis mniSvnelovnad
Semcireba SeiZleba, Tu wamals miviRebT Wamis Semdeg an rZesTan
erTad. gverdiTi reaqciebis sixSire icvleba qveynebisa da
damkvirveblebis mixedviT. Tumca pacientebs yovelTvis urCeven,
rom Seeguon am gverdiT movlenebs da mxolod SemTxvevebis 1-2%-
Sia saWiro medikamentis gamoyenebis Sewyveta.
gastrointestinaluri darRvevebis Semcireba SesaZlebelia PAS-
is Wamis dros an uSualod Wamis dasrulebis Semdeg miRebiT.
hepatiti da siyviTle gacilebiT ufro iSviaTi garTulebaa,
romelTa ganviTarebis SemTxvevaSi medikamentis miReba unda Sewydes.
SesaZlebelia, aseve ganviTardes hipokaliemia. medikamentis
xangrZlivi drois ganmavlobaSi gamoyenebisas arsebobs
hipoTireodizmis ganviTarebis safrTxe, Tumca mdgomareoba
umjobesdeba wamlis SewyvetisTanave. PAS-is natriumis marilis
formam SeiZleba ganapirobos natriumiT gadatvirTva da
medikamentis es forma didi sifrTxiliT unda iqnes gamoyenebuli
pacientebSi, romlebsac SezRuduli aqvT natriumis marilebis
moxmareba. Zveli tabletirebuli formiT amcirebda rifampicinis
Sewovas. axali preparati warmodgenilia granulebis formiT da
xels ar uSlis rifampicinis Sewovas. pacientebi mis mimarT
odnav ukeTesi amtanobiT gamoirCevian da SeuZliaT misi miReba
dReSi orjer (nacvlad 3 – 4-jer miRebisa) misi efeqturobis
ucvlelad SenarCunebiT.
148
24. ra mizans emsaxureba orfaziani
mkurnalobis sawyisi intensiuri
mkurnaloba
k.tomani8
arsebobs didi moculoba eqsperimentuli da klinikuri
mtkicebulebebisa, romlebic gviCvenebs, rom sawyis etapze erTze
meti medikamentis, kerZod, sami an oTxi medikamentis gamoyeneba
mniSvnelovnad zrdis mkurnalobis efeqturobas. miTCisonis59,
kanetisa60 da sxva avtorebis adreul naSromebSi (1960) naTqvamia,
rom aqtiuri tuberkulozis samkurnalod saWiroa sul mcire ori
medikamentis erTdrouliad gamoyeneba. savele kvlevebma aCvena,
rom monoTerapia ganapirobebs mkurnalobis warumateblobas da
relafsebis maRal maCvenebels. aRniSnulma xeli Seuwyo
tuberkulozis aqtiuri formiT daavadebuli pacientis
multimedikamentruri mkurnalobis aucileblobis koncefcias.
intensiuri medikamentozuri mkurnalobisa da SemdgomSi mcire
raodenobis medikamentebiT mkurnalobis gagrZelebis ideam Tavisi
adgili daimkvidra, Tumca, nebismieri ori an meti medikamentis
kombinacia ar iZleva aseT efeqts. sawyisi, intensiuri mkurnalobis
etapze aucilebelia sul mcire ori medikamentis gamoyeneba mainc,
magaliTad, izoniazidi da streptomicini, an izoniazidi da
rifampicini. pirazinamidi sawyisi, intensiuri mkurnalobis etapze
iZleva mkurnalobis 9-dan 6 Tvemde Semcirebis SesaZleblobas.
etambutoli efeqturia Tu gvaqvs medikamentebisadmi sawyisi
rezistentoba an baqteriuli tvirTi Zalzed maRalia (ixileT
Tavi “ramdenad efeqturia tuberkulozis mkurnaloba da rogoria
samomavlo perspeqtivebi?”)
mgrZnobelobis mqone organizmebis gamravleba wydeba efeqturi
mkurnalobis59,60 pirvelsave dRes da baqteriaTa saerTo raodenoba
8 gardacvlilia
149
naxvelSi, gansakuTrebiT pirveli 2 kviris ganmavlobaSi61, swrafad
mcirdeba. qvemoT Sejamebulia laboratoriuli da kontrolirebadi
kvlevebis Sedegebi:
• baqteriebis gamravlebis swrafi SeCereba da mgrZnobelobis
mqone organizmebis SeZlebisdagvarad swrafad ganadgureba
mkurnalobis SedegebisaTvis Zalzed mniSvnelovania,
gansakuTrebiT im pacientebSi, romlebsac maRali
baqteriologiuri datvirTva aReniSnebaT, raTa:
- mkurnalobis pirvel kvirebSi Tavidan aviciloT
janmrTelobis mdgomareobis Semdgomi gauareseba an
sikvdili;
- Tu baqteriaTa populacia swrafad Semcirda, davuSvaT 108-
dan (es aris baqteriaTa is raodenoba, rasac xSirad vxvdebiT
filtvis kavernebSi) 103-mde, maSin mcire albaToba arsebobs
imisa, rom gaCndeba mutanti baqteriebi inhibiciis pirobebSi
miRebul Svid TaobaSic ki. aqedan gamomdinare, mkurnalobis
sawyisi, intensiuri faza iZleva axali rezistentuli
mutanti baqteriebis warmoSobis minimumamde dayvanis an
SeCerebis SesaZleblobas;
- arsebobs sakmaod myari in vitro mtkicebulebebi, rom rac
ufro swrafad mivaRwevT antibaqteriul efeqts62, miT ufro
naklebia “gamZle” baqteriebis wamoSobis albaToba, rac
amcirebs relafsis ganviTarebis risks.
• saTanado multimedikamentozuri kombinacia yovelTvis
Secavs or iseT medikaments, romelsac unari Seswevs daZlios
velur StamebSi ukve arsebuli erTi medikamentisadmi
rezistentuli mutantebi. aqedan gamomdinare, sami an oTxi
medikamentis kombinacia xels SeuSlis aseT organizmebs
gamravlebaSi. mikroorganizmebis gamravleba gansakuTrebiT
saSiSia mkurnalobis adreul stadiaSi, radgan am etapze
SeiZleba arsebobdes medikamentebisadmi rezistentuli
mutantebis sakmaod mniSvnelovani raodenoba_tuberkulozis
baqteriaTa erT milionSi (veluri StamisaTvis) daaxloebiT
10 – 50 izoniazid rezistentuli da 1 – 5 streptomicin
rezistentuli baqteria. aqedan gamomdinare, 108 populaciaSi
(aseTi raodenobiT baqteria Cveulebriv gvxvdeba filtvis
kavernebSi) 5000-mde izoniazidrezistentuli da ramodenime
150
aseuli streptomicinrezistentuli mutanti baqteria SeiZleba
arsebobdes (ixileT Tavi: “ramdeni rezistentuli bacila SeiZleba
iqnes aRmoCenili tuberkulozze aranamkurnalebi pacientis
naxvelSi?”). Tu davuSvebT baqteriebis gamravlebas, rezistentoba
ori medikamentis mimarT swrafad gaizrdeba63.
• mkurnalobis sawyis etapze sami an oTxi medikamentis
gamoyeneba erTi medikamentisadmi (ara rifampicinisadmi)
sawyisi rezistentobis mqone pacientebsac aZlevs
gankurnebis SesaZleblobas (ixileT Tavi: “rogoria
medikamentebisadmi mgrZnobelobis arazusti testirebis
Sedegebi”). mkurnalobis intensiuri sawyisi faza
gansakuTrebiT sargeblobis momtania baqteriaTa maRali
tvirTis mqone individebisTvis, anu, vinc nacxiT dadebiTia
pirdapiri mikroskopiiT.
151
25. rogoria Tanamedrove rekomendaciebi
standartuli reJimis mimarT
a.harisi9
mkurnalobis reJimebi gamoiyeneba Semdegi miznebis
gansaxorcieblad: pacientebis gankurneba, aqtiuri tuberkuloziT
gamowveuli Sedegis an sikvdilianobis prevencia, medikamentisadmi
rezistentuli organizmebis warmoSobisa da gavrcelebis prevencia,
recidivebis minimumamde dayvana da sazogadoebis dacva
tuberkulozis infeqciis gavrcelebisgan.
mkurnalobis yvela reJimi moicavs or fazas – sawyis, intensiur
mkurnalobis fazas da SenarCunebis, gagrZelebis fazas64,65.
sawyisi, intensiuri mkurnalobis faza
sawyisi, intensiuri mkurnalobis faza miznad isaxavs aqtiurad
mzardi da naxevradmTvlemare baqteriebis ganadgurebas. es ki
niSnavs infeqciurad saSiSi periodis Semcirebas. mas axasiaTebs
naxvelis nacxis swrafi konversia (80 – 90%) mkurnalobis pirvel
2-3 TveSi. reJimis mkacrad dacvis mizniT, rifampicinis Semcveli
mkurnalobis sawyisi faza yovelTvis unda mimdinareobdes uSualo
zedamxedvelobiT. am etapze, rogorc wesi, gamoiyeneba sami an
xuTi medikamenti. Tu sawyisi rezistentobis maCveneblebi maRalia,
sami medikamentis gamoyeneba qmnis rezistentuli mutantebis
SerCeviTi gadarCenis saSiSroebas, gansakuTrebiT baqteriebis didi
raodenobis mqone pacientebSi anu pulmonaruli tuberkulozis,
nacxiT dadebiT SemTxvevebSi. oTxi medikamentis gamoyeneba amcirebs
rogorc medikamentebisadmi rezistentobis, aseve warumetebeli
mkurnalobisa da recidivis risks. Tu pacienti Sewyvets
9 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis teqnikuri
mrCeveli. Llilongue, malavia
152
mkurnalobas sawyisi intensiuri fazis Semdeg, recidivi naklebad
savaraudoa.
gagrZelebis faza
gagrZelebis faza uzrunvelyofs darCenili baqteriebis umetesi
nawilis ganadgurebas da amcirebs warumeteblobisa da recidivis
albaTobas. gagrZelebis fazis dawyebisas, baqteriebis raodenoba
SedarebiT mcirea da medikamentebisadmi rezistentuli mutanti
bacilebis seleqciis SesaZleblobac naklebia. aqedan gamomdinare
naklebi medikamentia saWiro.
tuberkulozis standartuli mkurnalobis reJimebi
janmos mier rekomendirebuli64 mkurnalobis reJimebi mocemulia
cxrilSi #27. tuberkulozis mkurnalobis reJimebisaTvis
gamoiyeneba standartuli kodebi: TiToeuli tubsawinaaRmdego
medikamenti wamodgenilia standartuli abreviaturiT da TiToeuli
reJimi moicavs mkurnalobis or fazas.
fazis win mocemuli nomeri aRniSnavs xangrZlivobas TveebSi.
abreviaturis Semdeg miwerili, frCxilebSi mocemuli cifri
gviCvenebs am medikamentis an medikamantebis dozas erTi kviris
ganmavlobaSi. Tu aseTi cifri abreviaturas axlavs, es niSnavs,
rom medikamentis miReba xdeba yoveldRiurad. frCxilebi miuTiTebs
imaze, rom medikamenti mocemulia fiqsirebuli dozebis
kombinaciaSi. aseTi formulirebis gamoyeneba rekomendirebulia
yvelgan, sadac ki es SesaZlebelia. alternatiuli medikamentebic
aseve abreviaturiT aRiniSneba da mocemulia kvadratul frCxilSi.
magaliTebi
• 2 (HRZE)/6(HE)
sawyis fazaSi gamoiyeneba reJimi 2(HRZE). misi xangrZlivoba
2 Tvea. medikamentebis miReba yoveldRiurad xdeba (mocemuli
ar aris reJimis aRmniSvnelo cifri). reJimSi gamoiyeneba
izoniazidi (H), rifampcini (R), pirazinamidi (Z) da
eTambutoli (E) fiqsirebuli dozebis kombinaciiT.
gagrZelebis fazis reJimia 6 HE. fazis xangrZlivobaa 6 Tve.
153
reJimi yoveldRiuria da Seicavs izoniazidsa da eTambutols
fiqsirebuli dozebs kombinaciaSi.
• 2 (HRZ)3E
3/4(HR)
3
sawyis fazaSi medikamentebis miReba xdeba kviraSi 3-jer
(amas gviCvenebs abreviaturis qvemoT miwerili patara cifri).
reJimSi gamoiyeneba izoniazidi (H), rifampcini (R) da
pirazinamidi (Z) fiqsirebuli dozebis kombinaciaSi, plus
etambutoli. fazis xangrZlivobaa 2 Tve. mkurnalobis
gagrZelebis fazaSi medikamentebis miReba warmoebs kviraSi
samjer (amaze miuTiTebs abreviaturis qveS miwerili cifri).
reJimi moicavs izoniazidis (H) da rifampcins (R)
fiqsirebuli dozebiT kombinaciaSi, fazis xangrZlivoba 4
Tvea.
cxrili #27
sxvadasxva diagnostikuri kategoriebisaTvis rekomendirebuli
mkurnalobis reJimebia
diagnostikuri
kategoria
I
II
III
IV
tuberkuloziT
daavadebuli
pacienti
axladgamovlenili nacxiT dadebiTi
SemTxvevebi; axlad gamovlenili nacxiT
uaryofiTi filtvis tuberkulozi
parenqimis farTo dazianebiT; mwvave
aiv-koinfeqcia an eqstrapulmonaruli
tuberkulozis mwvave formebi
namkurnalebi nacxiT-pozitiuri
pulmonaruli tuberkulozi-
recidivi-mkurnalobis ganaxleba
Sewyvetis Semdeg-mkurnalobis
warumatebloba e
nacxiT uaryofiTi filtvis
tuberkulozis axali SemTxveva (ar
ganekuTvneba I kategorias) da
eqstrapulmonaruli tuberkulozis
naklebad mwvave formebi v
qronikuli da MDR-TB-is
SemTxvevebi(nacxiT-pozitiuri
meTvalyureobiT mkurnalobis Semdeg)
tuberkulozis mkurnalobab
sawyisi faza
(yoveldRe an
kviraSi 3-jer)g
2 HRZE d
2 HRZEz
gagrZelebis faza
(yoveldRe an
kviraSi 3-jer)g
4 HR an 6 HEyoveldRiurad
4 HR an 6 HE
yoveldRiurad
2 HRZES / 1 HRZE 5 HRE
154
a) wyaro
b) H=izoniazidi, R=rifampicini, Z=pirazinamidi, S=streptomicini. asoebis
win moTavsebuli cifrebi miuTiTebs mkurnalobis xangrZlivobas TveebSi.
g ) sawyis fazaSi saWiroebs miRebas uSualo meTvalyureobiT nacxiT dadebiT
SemTxvevebSi da yovelTvis rifampicinis Semcveli mkurnalobis reJimSi.
d) streptomicini SeiZleba gamoyenebuli iqnes eTambutolis nacvlad
meningitis dros, eTambutoli yovelTvis Canacvlebuli unda iyos
streptomiciniT
e) warumatebeli mkurnalobis SemTxvevaSi II kategoriis mkurnalobis
daniSvnamde rekomendirebulia medikamentebze mgrZnobelobis testis
Catareba. dadasturebuli MDR-TB-iT daavadebul pacientebSi gamoiyeneba
IV kategoriis mkurnaloba
v) kulturiT dadasturebul MDR-TB-iT daavadebul pacientebTan kontaqtSi
myof individebs unda CautardeT kulturisa da mgrZnobelobis testebi
z) arakavernozuli, nacxiT uaryofiTi filtvis tuberkuloziT daavadebuli
aiv-negatiuri, medikamentebisadmi sensitiuri pacientebisa da pirveladi
tuberkuloziT daavadebul bavSvebis mkurnalobis sawyis fazaSi SeiZleba
eTambutolis amoReba reJimidan.
tuberkulozis axali SemTxvevebi
mkurnalobis reJimebi moicavs sawyis (intensiur) fazas, romlis
xangrZlivoba 2 Tvea da gagrZelebis fazas, romelic Cveulebriv
4 Tvis ganmavlobaSi mimdinaeobs. sawyis fazaSi, Cveulebriv
gamoiyeneba oTxi medikamenti, romelTa meSveobiT xdeba
tuberkulozis baqteriis swrafi ganadgureba da infeqciuri
pacienti ramodenime kviraSi gadadis arainfeqciur mdgomareobaSi.
pacientis janmrTelobis mdgomareoba umjobesdeba, simptomebi qreba
da bevri maTgani 4-8 kviris ganmavlobaSi mkurnalobis Sedegad
asimptomuri xdeba. nacxiT pozitiuri pulmonaruli tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis umetesoba 2 Tvis ganmavlobaSi
abacilaruli xdeba. mkurnalobis sawyisi fazis dros gamoiyeneba
pirazinamidi da am periodis ganmavlobaSi igi aRwevs
sterilizaciis maqsimalur efeqts. pirazinamidis ufro xangrZlivad
gamoyeneba usargebloa. igive SeiZleba iTqvas medikamentebisadmi
mgrZnobelobis mqone pacientebzec da amitom es medikamenti ar
gamoiyeneba gagrZelebis fazaSi. gagrZelebis fazis reJimi
Cveulebriv moicavs or medikaments.
155
nacxiT negatiuri an eqstrapulmonaruli tuberkuloziT
daavadebul pacientebs baqteriebis ufro naklebi raodenoba
aReniSnebaT. aqedan gamomdinare, medikamentebisadmi rezistentuli
mutanti baqteriebis seleqciis naklebi albaTobaa, amdenad
rekomendirebulia moklevadiani mkurnalobis kursis Catareba sawyis
fazaSi sami medikamentiT da ori medikamentis gamoyeneba gagrZelebis
fazaSi.
zogierT qveyanaSi jer kidev gamoiyeneba mkurnalobis 12-Tviani
reJimi nacxiT uaryofiTi pulmonaruli, an eqstrapulmonaruli
tuberkuloziT65 daavadebul pacientebSi. reJimi moicavs
izoniazidisa da Tioacetazonis gamoyenebas, streptomicinisa da
eTambutolis damatebiT sawyis fazaSi 2 Tvis ganmavlobaSi.
mkurnalobis 12-Tviani xangrZlivoba ganpirobebulia imiT, rom
aseT reJimSi ar gamoiyeneba arc erTi medikamenti (arc rifampicini
da arc pirazinamidi), romelsac Seswevs tuberkulozuri dazianebis
sterilizaciis unari; amitom reJimi ZiriTadad efuZneba mkurnalobis
periodSi naxevradmTvlemare baqteriebis metabolur gaaqtiurebasa
da maT sensitiurobas izoniazidze. TiTqmis yvela qveyanaSi, sadac
es reJimi gamoiyeneba, gankurnebis maCveneblebi Zalze dabalia da
amitom janmo ar uwevs mas rekomendacias. amasTan, Tioacetazons
axasiaTebs seriozuli toqsiuroba aiv-inficirebul pacientebSi
da Canacvlebuli unda iyos eTambutoliT. Tumca, SeiZleba saWiro
gaxdes am reJimis gamoyeneba manamde, vidre DOTS strategia srulad
ar moicavs mTel qveyanas.
ganmeorebiTi mkurnalobis SemTxvevebi
namkurnaleb pacientebs rezistentuli baqteriebis gamoyofis
(izoniazidisadmi mainc) ufro meti albaToba aqvT, vidre axlad
gamovlenil individebs. ganmeorebiTi mkurnalobis reJimi moicavs
xuT medikaments sawyis stadiaSi da sul mcire sam medikaments
gagrZelebis fazaSi. sawyis fazaSi pacients unda daeniSnos sul
mcire ori iseTi medikamenti, romlebsac jer kidev SeuZliaT
Seamciron rezistentuli baqteriebis seleqciis riski.
156
janmos mier rekomendirebuli mkurnalobis reJimebi
janmos mier rekomendirebuli reJimebi mocemulia cxrilSi
#27. arsebobs ramodenime SesaZlo reJimi, romelTa gan\xorcielebac
damokidebulia qveynis biujetze, pirveladi jandacvis
ganviTarebaze, uSualo meTvalyureobis danergvis SesaZleblobebze,
periferiul donis samedicino dawesebulebebis medpersonalis
kvalifkaciaze. TiToeuli pacientis mimarT rekomendirebuli reJimi
ganisazRvreba mkurnalobis kategoriiT (ixileT Tavi: “ra
diagnostikuri kategoriebi arsebobs da ra principebi udevs maT
safuZvlad”).
157
26. ra diagnostikuri kategoriebi arsebobs
da ra principebi udevs maT safuZvlad
a.harisi10
arsebobs mkurnalobis oTxi sxvadasxva diagnostikuri kategoria
(ixileT Tavi: “rogoria Tanamedrove rekomendaciebi standartuli
reJimebis mimarT”). pacientebi iyofa kategoriebad im prioritetebis
mixedviT, risTvisac maT utardebaT mkurnaloba. aseTi
prioritetebia: pacientis gankurneba, sikvdilis prevencia,
medikamentebisadmi rezistentobis prevencia da sazogadoebaSi
tuberkulozis infeqciis transmisiis Semcireba. yvelaze maRali
prioriteti eniWeba axlad gamovlenili nacxiT dadebiT
pulmonaruli tuberkuloziTa da am daavadebis sxva seriozuli
formebiT daavadebul pacientebs. SesaZlebeli rom iyos nacxiT
dadebiT tuberkulozis axali SemTxvevebis 100%-iT gamovlena da
gankurneba, tuberkulozis prevalentoba swrafad Semcirdeboda
(ixileT Tavi “SesaZlebelia Tu ara tuberkulozis kontroli?”).
I kategoria
es kategoria moicavs:
• axladgamovlenil, nacxiT dadebiT pulmonaruli
tuberkuloziT daavadebul pacientebs maTi maRali
infeqciurobis da mkurnalobis gareSe darCenis SemTxvevaSi
daRupvis maRali riskis gamo. mkurnalobis warumatebloba
niSnavs medikamentebisadmi rezistentuli organizmebis
gavrcelebas mosaxleobaSi. axali nacxiT dadebiTi
SemTxvevebis didi nawilis gankurneba mniSvnelovan
zegavlenas moaxdenda tuberkulozis kontrolze;
10 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis teqnikuri
mrCeveli. Llilongue, malavia
158
• eqstrapulmonaruli tuberkulozis iseTi mwvave formebiT
daavadebul, axladgamovlenil pacientebs, rogoricaa
miliaruli tuberkulozi, perikarditi, meningiti, xerxemlis
daavadebebi zurgis tvinis dazianebiT. miuxedavad imisa,
rom es pacientebi arainfeqciurni arian, medikamentebis
efeqturi kombinaciebiT mkurnalobis gareSe isini daRupvis
didi safrTxis winaSe dganan;
• nacxiT uaryofiT mwvave da Sorswasuli pulmonaruli
tuberkuloziT daavadebul axladgamovlenil pacientebs,
aiv-koinfeqciiT daavadebul pacientebs, romlebic daRupvis
gansakuTrebiT didi riskis winaSe dganan.
II kategoria
moicavs tuberkulozze namkurnaleb pacientebs, romlebsac
ganuviTardaT nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkulozi,
recidivis warumateblobeli mkurnalobis da adre mkurnalobis
Sewyvetis SemTxvevebs. am pacientebs eniSnebaT multimedikamentozuri
reJimi, radgan isini, Zalze infeqciurni arian da, Tu mkurnaloba
ar CautardebaT savaraudoT medikamentebisadmi rezistentuli
organizmebis gavrcelebis wyarod iqcevian. aseT pacientebs
mkurnalobis mTeli kursi unda CavutaroT pasuxismgebeli medmuSakis
uSualo meTvalyureobis qveS; adre namkurnaleb pacientebs
mkurnalobis Sewyvetis ufro maRali riski aqvT. bevri
pacientisaTvis aseTi mkurnaloba maTi gadarCenis ukanaskneli
realuri SesaZleblobaa.
III kategoria
es kategoria aerTianebs nacxiT uaryofiTi pulmonaruli
tuberkuloziT daavadebul da eqstrapulmonaruli tuberkulozis
iseTi naklebad seriozuli formebis mqone pacientebs, rogoricaa
limfadenopaTia da eqsudaciuri plevriti. aseTi pacientebi nacxiT
dadebiTi tuberkuloziT daavadebul individebTan SedarebiT
naklebad infeqciurni arian. aqvT medikamentebisadmi rezistentobisa
da daRupvis naklebi riski, Tumca nacxiT uaryofiTi pulmonaruli
tuberkuloziT aiv-inficirebul pacientebs daRupvis ufro maRali
riski aqvT vidre nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkuloziT
159
daavadebul aseve aiv-inficirebulebs, radgan isini gacilebiT
ufro maRali imunokompromisiT gamoirCevian. aiv-inficirebul
pacientebs meti midrekileba aqvT medikamentebisadmi SeZenili
rezistentobis mimarT. ufro metic, necxiT uaryofiTi pacientebi
SeiZleba iqcnen tuberkulozis gavrcelebis wyarod sazogadiebaSi.
yvela am mizezisa da kidev imis gamo, rom tuberkulozis SemTxvevaTa
umetes nawilSi pecientebis aiv-statusi ucnobia, janmos
rekomendaciiT aseT pacientebs unda CautardeT kategoria I-iT
gansazRvruli mkurnalobis reJimi, oTxi medikamentiT sawyis fazaSi.
IV kategoria
kategoria IV aerTianebs necxiT dadebiTi pulmonaruli
tuberkulozis SemTxvevebs, romlebmac daamTavres ganmeorebiTi
mkurnalobis sruli kursi zedamxedvelobis qveS da
multirezistentuli tuberkuloziT daavadebul adamianebs (maRali
kategoriis laboratoriaSi dadasturebuli rezistentobiT
izoniazidisa da rifampicinis mimarT). aseTi pacientebis
mkurnaloba xangrZlivia da ZviradRirebulia, amave dros
Zneladasatania rogorc pacientebis, aseve personalisTvisac da
xSirad warumatebelia. maRali prioritetuloba unda mieniWos
aseTi SemTxvevebis prevencias efeqturi, uSualo meTvalyureobiT
ganxorcielebuli mkurnalobis pirveladi reJimebis gamoyenebiT
iq, sadac amis SesaZleblobas iZleva resursebi da codna. zogjer
aseTi individualuri SemTxvevebis mkurnaloba xorcieldeba
humanitarul safuZvlebze (ix. Tavi: “ra sarezervo reJimebi arsebobs
da ra adgili uWiravs maT tuberkulozis kontrolis programebSi”).
iseT regionebSi, sadac multirezistentuli tuberkulozi
farTodaa gavrcelebuli da bevri pacienti imunokomprometirebulia,
multirezistentuli tuberkulozze kontrolis swrafad
ganxorcielebis mizniT SeiZleba saWiro gaxdes IV kategoriis
reJimiT mkurnalobis gamoyeneba.
160
27. ras warmoadgens intervalebiT
intermitiuli mkurnaloba da ra
mecnieruli safuZvlebi aqvs mas11
T.frideni12
intervalebiT intermitiuli mkurnalobis reJimis dros xdeba
calkeuli medikamentis miReba erTze meti dRis intervaliT,
magaliTad, kviraSi samjer.
Tavdapirvelad arsebobda Sexeduleba, rom tubsawinaaRmdego
medikamentebi maTi koncentraciis in vitro permanentuli SenarCunebisa-
Tvis pacientebs yoveldRiurad unda mieRoT. Tumca invitro
gamokvlevebma da cxovelebze Catarebulma eqsperimentebma gviCvena,
rom garkveuli medikamentebi maSinac inarCunebdnen efeqturobas,
rodesac maTi koncentracia droebiT qveiTdeboda am donesTan
SedarebiT da maSinac ki, rodesac medikamenti sruliad qreboda
dazianebuli66 adgilidan an niadagidan67.
eqsperimentebma in vitro cxadyo, rom tuberkulozis kulturaze
garkveuli drois ganmavlobaSi gansazRvruli medikamentebis
zemoqmedebis Semdeg axali zrdis dasawyebad ramodenimedRiani
Sualedi iyo saWiro(“dayovnebis periodi”). cxrili #28 gviCvenebs
tuberkulozis mikobaqteriis zrdis “dayovnebis periods” sxvadasxva
medikementebiT zemoqmedebis Semdeg.
“dayovnebis periodi” ar aRiniSneboda Tioacetazonis SemTxvevaSi
24 da 96 saaTis ganmavlobaSic ki. kulturis niadagidan
Tioacetazonis amoRebisTanave zrda kvlav iwyeboda, rac saSualebas
gvaZlevs davaskvnaT, rom es medikamenti ar gamodgeba intervalebiT
intermitiuli mkurnalobis reJimisaTvis. es daskvna dadasturebul
iqna cxovelebSi Catarebuli eqsperimentebiT.
11 k. tomanis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT.12 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki, jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT aRmosavleT azia, axali
deli, indoeTi
161
TiToeuli baqteriociduli medikamentisaTvis ganisazRvra
dayovnebis maqsimaluri periodi (ukanaskneli sveti cxrilSi),
romelic gviCvenebs or dozas Soris intervalis im praqtikul
limits, romelsac ar unda gadavaWarboT. cxovelebSi Catarebulma
kvlevebma gamoavlina, rom rac ufro xangrZlivia68 dozebis miRebas
Soris SerCeuli intervali, medikamentis miT ufro maRali dozaa
saWiro. gamonakliss warmoadgens rifampicini. aqedan gamomdinare,
izoniazidis maRali dozebisaTvis optimaluria sami dRis
intervali. am intervalis gazrdam rva dRemde SeiZleba ganapirobos
Zalzed arasasiamovno Sedegebi.
eqsperimentebis seriebma69 cxovelebSi gviCvena, rom intervalebiT
dozirebam faqtiurad gazarda izoniazidiT, rifampiciniT da
pirazinamidiT mkurnalobis efeqturoba.
cxrili #28
tuberkulozis mikobaqteriis zrdis dayovnebis xangrZlivoba
medikamentis droebiTi zemoqmedebis Semdeg a
a wyaro
b niadagis ph-is mixedviT
medikamenti
izoniazidi
rifampicini
pirazinamidi
eTambutoli
streptomicini
eTionamidi
cikloserini
Tioacetazoni
koncentracia(mg/l)
1
0.2
50
10
5
5
100
10
dayovnebis xangrZlivoba
medikamentis zemoqmedebis
Semdeg (dReebSi)
6 saaTi
0
2-3
5-40b
0
8-10
0
0
0
24 saaTi
6-9
2-3
40b
4-5
8-10
10
4-8
0
162
grafiki #11.
daavadebis saSualo fesvuri indeqsebi dozebis administrirebas
Soris intervalebTan dakavSirebiT zRvis goWebSi, romlebsac
mkurnaloba utardebodaT izoniazidiT, eTambutoliT an
rifampiciniT
intervali dozebis administrirebas Soris (dReebSi)
a) wyaro
intervalebiT intermitiuli mkurnalobis standartuli
reJimebi
miuxedavad imisa, rom eqsperimentebiT miRebuli Sedegebis
meqanikurad gadatana adamianebze SeuZlebelia, es daskvnebi sakmaod
imedis momcemi iyo imisaTvis, rom klinikuri kvlevebiT SeeswavlaT.
pirveli aseTi randomizirebuli, kontrolirebuli klinikuri
kvleva Catarda indoeTSi Cenais tuberkulozis kvlevis centrSi70.
cxrili #29
streptomicini/izoniazidis (SH) kviraSi 2-jer miRebis reJimis
Sedareba p-aminosalicilis mJavisa da izoniazidis (PH)a yoveldRiuri
miRebis reJimTan (12 Tvis Semdeg miRebuli Sedegebi)
eTambutoli
izoniazidi
rifampicini
daavadebis statusi
baqteriologiurad pasiuri
baqteriologiurad aqtiuri
(tuberkuloziT gamowveuli
sikvdili)
sul pacientebi
SH orjer kviraSi b PH yoveldRiurad g
pacientebis
raodenoba
68
2
2
72
%
94
2
3
100
pacientebis
raodenoba
56
9
1
66
%
85
14
2
100
163
a wyaro
b SH streptomicinis 1 g, kunTSida inieqcia + izoniazidi 14 mg/kg-ze
g PH, natriumis PAS 10g + izoniazidi 200 mg, yoveldRiurad gayofili or
Tanatol dozad
izoniazidisa da PAS-is standartuli per oraluri reJimi, dReSi
orjer miRebiT, Sedarebuli iyo erTi grami streptomicinis kunTSi
inieqcias + 14 mg/kg izoniazidi oralurad erTjeradi doziT kviraSi
orjer administrirebis reJimTan. oraluri medikamentebi pacientebs
eZleodaT xelze, raTa Tavad mieRoT isini. intervalebiT mkurnalobiT
reJimis Casatareblad pacientebi unda mosuliyvnen klinikaSi kviraSi
orjer 3-4 dRis intervaliT. mkurnaloba sruli zedamxedvelobiT
mimdinareobda, e.i. pacienti jer iRebda izoniazidis abs meTvalyureobaze
pasuxismgebeli piris TandaswrebiT (romelic amowmebda namdvilad
gadaylapa Tu ara pacientma abi) da Semdeg ukeTdeboda streptomicinis
inieqcia. 12-Tviani mkurnalobis kursis Sedegebi mocemulia cxrilSi
#29.
intervalebiT intermitiuli mkurnalobis reJimi iyo Zalzed
warmatebuli da SesaZloa odnav ufro efeqturi, vidre yoveldRiuri
reJimi. interval;ebiT mkurnalobis potenciuri SesaZleblobebi miT
ufro sakvirveli iyo, rom kvlevaSi monawile pacientebis umetes
nawils aReniSneboda Sorswasuli, ormxrivi kavernozuli procesi
masiuri baqteriagamoyofiT. es maxasiaTebeli saerTo iyo CenaiSi
(yofili madrasi) Catarebuli yvela kvlevisaTvis, romelSic
monawileobdnen ZiriTadad mZimed daavadebuli pacientebi. recidivebis
maCvenebeli ori wlis ganmavlobaSi Seadgenda 8% im SemTxvevaSi,
rodesac medikamentebis miReba xdeboda kviraSi orjer da 12% maTi
yoveldRiurad miRebis dros. oTxi wlis Semdeg es maCveneblebi iyo
12% da 15%. xuTidan oTx pacients, sadac recidivi ganviTarda
intermitiuli mkurnalobis Semdeg, SenarCunebuli hqonda mgrZnobeloba
izoniazidis da streptomicinis mimarT. amas mivyavarT daskvnamde,
rom mkurnalobis dasawyisSi intensiuri fazis gamoyenebis SemTxvevaSi
mgrZnobelobis mqone baqteriebi savaraudod, ganadgurebuli iqneboda.
kidev erT kvlevaSi, romelic aseve CenaiSi Catarda ambulatoriul
pacientebs Soris, Seswavlili iqna dozebis miRebas Soris intervalis
erT kviramde gazrdis SesaZlebloba. am mizniT Seiswavles erTdroulad
mimdinare oTxi intervalebiani reJimi. simartivisaTvis aq mxolod
ori maTgania aRwerili.
164
cxrili #30
12 Tvis ganmavlobaSi streptomicini (S) + izoniazidi (H) kviraSi
orjer da kviraSi erTxel miRebis reJimebis Sedareba a
a wyaro
b asoebis qveS miwerili cifri miuTiTebs dozebis raodenobaze kviraSi
g SH: streptomicini 0,75 – 1 g kunTSida inieqcia + izoniazidi 15 mg/kg-ze
cxrili #31
streptomicini + izoniazidis (S2H2) kviraSi orjer miRebis reJimis
Sedareba kviraSi erTxel (S1H1) miRebis reJimTan izoniazidis
inaqtivaciis maCveneblisa da streptomicinis dozebis mixedviT
Seadares ori reJimi, pirveli streptomicins plus izoniazidi
kviraSi orjer, meore - streptomicins plus izoniazidi kviraSi
erTxel. doza orive SemTxvevaSi Tanabari iyo: 1,0 g an 0,75 g
streptomicini plus 15 mg/kg izoniazidi. Seswavlili iqna
streptomicinis ufro dabali dozis efeqti (0,75g), radganac arsebobda
varaudi, rom igi ufro advilad asatani iyo xandazmuli
pacientebisaTvis, vidre Cveulebrivi doza (1,0 g). 12-Tviani mkurnalobis
Sedegebi Sejamebuli saxiT mocemulia cxrilSi #30. reJimma, romlis
drosac medikamentebi gamoiyeneboda kviraSi orjer, kidev erTxel
daamtkica, rom igi Zalzed efeqturi iyo, xolo reJimi, romelic
daavadebis statusi
baqteriologiurad pasiuri
baqteriologiurad aqtiuri
(tuberkuloziT gamowveuli
sikvdili)
sul pacientebi
S2H
2orjer kviraSi b S
1H
1
b kviraSi erTxelb
pacientebis
raodenoba
107
9
1
117
%
91
8
1
100
pacientebis
raodenoba
82
30
3
115
%
71
26
3
100
pacientebi daavadebis pasiuri formiT (%)
izoniazidis inaqtivaciis
maCvenebeli
streptomicinis
doza
reJimi
S2H
2 (orjer kviraSi)
S1H
1(kviraSi erTxel)
neli
91
82
swrafi
91
60
1 g
91
76
0,75 g
92
62
165
gulisxmobda medikamentebis kviraSi erTxel miRebas SedarebiT
naklebad efeqturi. sakmaod STambeWdavi iyo is faqti, rom miuxedavad
daavadebis simwvavisa, medikamentebis kviraSi erTxel miRebis reJimis
drosac, pacientTa 71% miaRwia baqteriologiur gaumjobesebas71.
mizezebi, ris gamoc Seswavlili iyo kviraSi erTxel medikamentebis
gamoyenebis reJimi sainteresoc iyo da mniSvnelovanic. am analizis
dros pacientebi dajgufebulni iyvnen izoniazidis inaqtivaciis
maCveneblebisa da streptomicinis dozebis mixedviT. cxrili #31
gviCvenebs, rom medikamentebis kviraSi orjer gamoyenebis reJimze
zemoqmedebas ver axdenda verc izoniazidis inaqtivaciis maCvenebeli
da verc streptomicinis dozis 25%-iT Semcireba da piriqiT,
medikamentebis kviraSi erTxel miRebis reJimze aSkara zemoqmedebas
axdenda izoniazidis inaqtivaciis xarisxi da aseve streptomicinis
dozis Semcireba, Tumca ufro naklebad. gamovlinda, rom reJimi
medikamentebis kviraSi orjer miRebiT sawyisi fazis gareSec ki
Zliermoqmedi da efeqturi iyo.
izoniazidis inaqtivaciis maCvenebeli aseve zegavlenas axdenda
kviraSi erTxel medikamentebis miRebis reJimiT ganpirobebul
reaqciaze. amJamad arsebuli medikamentebiT intermitiuli mkurnaloba
aRwevs Tavisi efeqturobis praqtikul limits, rodesac dozebis
miRebas Soris intervali erT kviramde xangrZlivdeba.
rifampicinis gareSe intermitiuli mkurnalobis gamocdilebidan
SeiZleba gakeTdes Semdegi daskvnebi:
• izoniazidis maRali dozebis (14-15 mg/kg) miReba kviraSi
orjer plus streptomicini (0,75 – 1 g) Zalzed efeqturia,
miuxedavad imisa am reJimiT maTi miReba xdeba mkurnalobis
dawyebisTanave, Tu sawyisi intensiuri fazis Semdeg. aseTi
reJimi SeiZleba maRalefeqturi iyos Sorswasuli formis
dros da iseT mosaxleobaSi, romelsac axasiaTebs
inaqtivaciis maRali maCveneblebi;
• izoniazidis kviraSi erTxel miReba (15 mg/kg-ze)
streptomicinTan erTad (1g), medikamentebis yoveldRiuri
miRebis oTxkviriani sawyisi Terapiis Semdeg, aRwevda kviraSi
orjer miRebis reJimis efeqtianobas. Tumca am reJimisgan
gansxvavebiT, swrafi inaqtivaciis mniSvnelovnad dabali
maCvenebliT gamoirCeoda da amitomac ar SeiZleba iyos
rekomendirebuli.
166
intermitiuli mkurnalobis mokle kursi
rifampicinisa da pirazinamidis Seqmnam ganapiroba intermitiuli
mkurnalobis mokle kursis SesaZleblobis Seswavlis idea.
Tavdapirvelad mkvlevrebma Seiswavles intensiuri fazis
yoveldRiuri reJimebi da maTi momdevno gagrZelebis faza
intermitiuli reJimiT. mkurnalobis efeqturobis maCvenebeli iyo
recidivis riski. mravali reJimis meSveobiT iqna miRweuli
daaxloebiT 100%-iani gankurneba da relafsis maCvenebeli 5%-ze
naklebi. mTelma rigma kvlevebma gviCvena, rom intermitiuli
mkurnalobis reJimi, romelic mosdevs intensiur fazas
cxrili #32
mkurnalobis nawilobriv intermitirebuli kursis gamoyenebiT
Gatarebuli kvlevebi
qveyana an
regioni
madrasib
indoeTi
hong-kongi d
madrasi
singapuri
poloneTi
singapuri e
poloneTi
zairi
kvlevis
Catarebis
weli
1974
1974
1977
1978
1982
1983
1984
1989
1993
reJimi a
2HRZS/3H2Z
2S
2
2HRZS/5H2Z2S2
2HRZS/4H2Z2S2
2HRZS/6H2Z
2S
2
3HRZS/2H2Z2S2
2HRZS/4H3R3
1HRZS/5H3R
3
2HRZ/4H3R3
2HRZS/4H2R2
2(HRZS)/4H3R
3
2HRZS/4H3R3
1(HRZS)/5H3R3
1HRZS/5H3R
3
2(HRZ)/4H3R3
2HRZ/4H3R3
2HRZ/4H2R
2
2HRZS/4H2R2
2HRZE/4H2R2
2HRZE/9H2R
2
2HRZE/4H2R2
0.5HRZE/
1.5H3R
3Z
3E
3/4H
2R
2
0.5HRZE/
1.5H3R3Z3E3/7H2R2
relafsze
Semowmebuli
pacientebis raodenoba
129
132
87
87
187
97
94
109
85
46
47
42
46
40
44
116
56
119(aiv-inficirebuli)
121(aiv-inficirebuli)
180(aiv-inficirebuli)
293(aiv-inficirebuli)
50 (aiv-inficirebuli)
relafsi 2wlis
monitoringis
ganmavlobaSi
5 g
0 g
7
3
4
1
1
1
0
7
0
5
2
8
2
4
2
9
2
5
0
1
bibliogra-
fuli wyaros
nomeri
72
73
73,74
75
76
77
78
79
80
167
a H=izoniazidi, R=rifampicini, Z=pirazinamidi, E=eTambutoli,
S=streptomicini. asoebis win mocemuli cifri miuTiTebs mkurnalobis
xangrZlivobaze TveebSi, asoebis Semdeg, qvemoT miwerili cifri
miuTiTebs dozebis raodenobaze kviraSi.
b amJamad ewodeba Cenai
g mkurnalobis Semdgomi monitoringi 18 Tvis ganmavlobaSi
d amJamad hong-kongis gansakuTrebuli administraciuli regioni CineTSi
e frCxilebSi mocemuli medikamentebis aRmniSvneli asoebi miuTiTebs
fiqsirebuli dozebis kombinaciaze, frCxilebis gareSe ki erT
medikaments
v pacientebis naxevari intensiur fazaSi aseve iRebda levofloqsacins.
medikamentebis yoveldRiuri miRebiT da SeiZleba sul ori kviris
xangrZlivobis iyos, aseve Zalzed efeqturia, Tuki igi mimdinareobs
meTvalyureobis qveS (ix. cxrili #32).
mTlianad intermitirebuli mkurnalobis reJimi aseve maRal
efeqturi aRmoCnda (ix. cxrili # 33). 2-Tviani reJimi izoniazidis,
rifampicinis, pirazinamidisa da eTambutolis oraluri gamoyenebiT,
romelsac mosdevda 4 - Tviani reJimi izoniazidisa da rifampicinis
gamoyenebiT Seswavlili iqna, rogorc yoveldRiuri miRebis, aseve
nawilobriv da mTlianad intermitirebuli reJimis SemTxvevebSi.
mTlianad intermitirebuli mkurnalobis reJimi ufro
mosaxerxebelia meTvalyureobis gansaxorcieleblad rogorc
jandacvis muSakebisaTvis, aseve pacientebisaTvisac, igi
maRalefeqturia, iZleva mkurnalobis warmatebis maRal da recidivis
dabal maCveneblebs. aseTi reJimebi amJamad farTod gamoiyeneba da
karg Sedegebsac iZleva81. 6 Tvis ganmavlobaSi kviraSi orjer
rifampicinis Semcveli reJimis Catarebam, romelic agrZelebda 2
kviris ganmavlobaSi medikamentis yoveldRiuri miRebis reJims,
aseve maRali82 efeqturoba aCvena. Tumca erTi dozis gamotovebisas
reJimi ukve icvleba da gadadis kviraSi erTxel medikamentebis
miRebis reJimze, romelic naklebefeqturia da meti toqsikurobac
gaaCnia, rac ganpirobebulia imunologiurad induciurebuli
gverdiTi reaqciebiT. rifampicinze gverdiTi reaqciebi ufro xSiria
kviraSi erTxel misi miRebisas.
168
a H=izoniazidi, R=rifampicini, Z=pirazinamidi, E=eTambutoli,
S=streptomicini. asoebis win mocemuli cifri miuTiTebs mkurnalobis
xangrZlivobaze TveebSi, asoebis Semdeg, qvemoT miwerili cifri
miuTiTebs dozebis raodenobaze kviraSi.
b amJamad CineTSi hong-kongis gansakuTrebuli administraciuli regioni
g amJamad ewodeba Cenai
d eTambutoli, romelic eZleoda mxolod mkurnalobis Sewyvetis istoriis
mqone pacientebs
cxrili #33
mkurnalobis mTlianad intermitirebuli mokle kursis gamoyenebiT
Gatarebuli kvlevebi
qveyana an
regioni
hong-kongib
samxreT afrika
hong-kongib
hong-kongib
madrasi,
indoeTi g
kanaris kunZulebi d
madrasi, indoeTi g
haiti
CineTi
kvlevis
Catarebis
weli
1974
1975
1977
1979
1980
1990
1990
1990
1991
reJimi a
4H3R3Z3S3/2H2Z2S2
4H3R3Z3S3/4H2Z2S2
6H2R2Z2S2
6H3R3Z3E3S3
6H3R3Z3S3
6H3R3E3S3
6H3R3Z3E3
2H3R3Z3S3/4H3R3S3
2H3R3Z3S3/2H3R3S3
2H3R3Z3S3/4H3R3Z3S3
2H3R3Z3/4H3R3Z3
2H3R3Z3S3/4H2R2S2
2H3R3Z3S3/4H1R1S1
2H3R3Z3S3/4 R2H2
2H3R3Z3S3/4 R1H1
2H3R3Z3S3/4H2S2
2H2R2Z2S2/4H2R2S2
2H2R2Z2S2/4H1R1S1
2H2R2Z2S2/4 R2H2
2H2R2Z2S2/4 R1H1
2H2R2Z2S2/4H2S2
2H2R2Z2(E2) /4H2R2
2H3R3Z3E3 /4H2R2
2H3R3Z3E3 /4H3R3
2H3R3Z3E3 /4H3R3
2H3R3Z3S3 /4H3R3
recidivze
Semowmebuli
pacientebis
raodenoba
71
83
279
152
151
166
160
220
205
208
199
111
111
101
116
151
108
117
102
109
155
80
273
129(aiv-inficirebuli)
211(aiv-inficirebuli)
300
recidivi2wlis
monitoringis
ganmavlobaSi
6
1
6
1
1
8
2
3
5
3
6
2
5
3
2
3
3
4
6
7
10
3
6
5
2
3
bibliogra-
fuli wyaros
nomeri
73
83
84
85
86
87
88
81
89
169
janmos tuberkulozis qimioTerapiis praRis kolaboraciuli
centris mier warmodgenili iyo kvlevis Sedegebi (99 – 100%
efeqtianoba), romlis umniSvnelovanesi maxasiaTebeli iyo
mkurnalobis moqnili organizacia90,91. TiToeul pacients
SesaZlebloba hqonda Tavad aerCia medikamentebis misaRebad misTvis
yvelaze mosaxerxebeli adgili, gulmkerdis daavadebebis klinika
iqneboda es, eqimis kabineti, fabrikis dispanseri, jandacvis centri
Tu saavadmyofo, romelic misi samuSao adgilidan saxlisken mimaval
gzaze mdebareobda. saWiroebis SemTxvevaSi mas binaze moemsaxureboda
jandacvis muSaki.
170
28. ra dozebiT gamoiyeneba tubsawinaaRmdego
medikamentebi yoveldRiur da
intermitiul reJimSi
h.raideri13
cxrilSi #34 mocemulia janmos mier tubsawinaRmdego
medikamentebis amJamad rekomendirebuli dozebi sxeulis wonaze
(mg/kg-ze) gadaangariSebiT92. Tumca, janmo93 da IUATLD94 ar uwevs
rekomendacias kviraSi orjer medikamentebis miRebas, vinaidan erTi
dozis dakargvam SeiZleba ganapirobos mkurnalobis uefeqtoba da
toqsiurobis maRali riski.
cxrili #34.
tubsawinaaRmdego medikamentebis dozebi mg/kg sxeulis wonaze
gadangariSebiT
13 tuberkulozis ganyofilebis medmuSaki, saerTaSoriso gaerTianeba
tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa winaaRmdeg. parizi,
safrangeTi
medikamenti
izoniazidi
rifampicini
pirazinamidi
streptomicini
eTambutoli
Tiopcetazoni
dRiuri doza mg/kg-ze
yoveldRiuri
mkurnaloba
5
(4-6)
10
(8-12)
25
(20-30)
15
(12-18)
15
(13-17)
2.5
(2-3)
Mkurnaloba
3-2jer dReSi
10
(8-12)
10
(8-12)
35
(30-40)
15
(12-18)
30
(25-35)
NA
mkurnaloba
2-jer dReSi
15
(13-17)
10
(8-12)
50
(40-60)
15
(12-18)
45
(40-50)
NA
171
praqtikulad ufro xelsayreli aRmoCnda sxeulis wonaze
gadaangariSebiT dozebis gansazRvra, radgan es amartivebs
medikamentebis daniSvnisas tabletis saWiro raodenobis gamoTvlas.
rogorc gviCvenebs grafiki #12. tuberkuloziT daavadebuli
pacientebis wona sxvadasxva qveyanaSi gansxvavebulia. wonis
cvlilebebis diapazoni, romelic grafikze aRniSnulia vertikaluri
wyvetili xaziT - IUATLD-is77 rekomendaciiT saWiroebs adaptacias
qveynebis mier, rac uzrunvelyofs pacientebis maqsimalurad didi
nawilisaTvis koreqtuli dozebis daniSvnas.
grafiki #12.
sxeulis wonis maxasiaTeblebi sqesis mixedviT keniaSi, nepalsa da
senegalSi
sxeulis wona (kg-Si) sxeulis wona (kg-Si)
arsebobs alternativa, rom gamoyenebuli iqnes pacientebis
umravlesobisTvis Sesabamisi erTi doza, rogorc es gakeTda
tuberkulozis ganaxlebuli programiT indoeTSi95. bavSvebi da
Zalzed dabalwoniani individebi iReben maTi wonis SesabamisobaSi
moyvanil dozebs, xolo Warbwonianebs eZlevaT eqstra-abebi. es
iZleva medikamentebis winaswar dafasoebuli kolofebis momzadebis
SesaZleblobas, rac mniSvnelovnad uwyobs xels menejments.
qalebi mamakacebi
kenia
nepali
senegali
172
29. ra mecnierul mtkicebulebebs efuZneba
tubsawinaaRmdego medikamentebis
dozirebasTan dakavSirebuli
rekomendaciebi
h.raideri14
TiToeuli medikamenti gamoyenebuli unda iqnes im minimaluri
koncentraciiT, romelic iZleva tuberkulozis mikobaqteriis zrdis
SeCerebis SesaZleblobas. medikamentis aseT koncentracias
minimaluri inhibitoruli koncentracia ewodeba (MIC) da
ganisazRvreba in vitro mravalricxovani veluri Stamebis testirebiT
im koncentraciis dasadgenad, romelzec maTi umetesobis zrda
SeCerdeba. vinaidan es in vitro sistema-meTodi mniSvnelovan zegavlenas
axdens Sedegebze, amitom MIC sidide gansxvavdeba imisdamixedviT
niadagi momzadebulia kvercxze, bulionsa Tu agar-garze.
im umaRlesi dozis dadgena, romelic ar iwvevs xSir toqsikur
reaqciebs, xdeba in vivo. Tu medikamentis maqsimaluri koncentracia,
romelic SratSi SeiZleba iyos miRweuli toqsikuri reaqciis
gareSe naklebia MIC-ze, maSin medikamenti ar unda iqnes gamoyenebuli.
Tuki medikamentis maqsimalurad miRwevadi doza SratSi bevrad
aRemateba MIC misi Terapiuli veli farToa, xolo Tu igi mxolod
odnav aRemateba MIC-s moqmedebas - veli SedarebiT viwroa.
mesame mniSvnelovani elementi, garda MIC-isa da SratSi
preparatis maqsimaluri koncentraciisa - drois is xangrZlivobaa,
romlis ganmavlobaSic medikamentis done SratSi MIC-ze maRalia.
es ganisazRvreba naxevardaSlis periodis xangrZliobiT. TiToeuli
wamlis koncentraciis done SratSi gansazRvruli minimaluri
periodis ganmavlobaSi MIC-ze maRali unda iyos, raTa SesaZlebeli
gaxdes tuberkulozis mikobaqteriaze saTanado zemoqmedebis moxdena.
aseTi minimaluri dro yvela medikamentisaTvis gansxvavebulia.
14 tuberkulozis ganyofilebis medmuSaki, saerTaSoriso gaerTianeba
tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa cinaaRmdeg. parizi,
safrangeTi
173
MIC-ze ufro mniSvnelovania minimaluri baqteriociduli
koncentracia MBC – koncentracia, romlis Sedegadac baqteria
iRupeba medikamentis moqmedebiT. MBC yovelTvis ufro maRalia
MIC-ze da MBC /MIC Sefardeba gansxvavdeba medikamentebis mixedviT.medikamentis maqsimalurad asatani doza da, aqedan gamomdinare,
SratSi misi maqsimaluri koncentracia ganisazRvreba klinikuri
praqtikiT, xolo realuri Terapiuli efeqti ki kontrolirebuli
klinikuri kvlevebiT. ZiriTadi amocanaa ganisazRvros iseTi
umciresi doza (raTa toqsikuroba Tavidan iqnes acilebuli),
romelic uzrunvelyofs SratSi MIC-ze maRal koncentracias (an
MBC-ze ukeTess).
magaliTad, kvleva romelic Catarda aRmosavleT afrikaSi,
miznad isaxavda gansazRvras gaaumjobesebda Tu ara
TioacetazonTan kombinaciaSi izoniazidis dozis gazrda 300 mg-
dan 450mg-mde mkurnalobis reJimis efeqtianobas96. miRebuli Sedegi
uaryofiTi iyo, Tumca izoniazidis Tanmxlebi toqsiuroba am
ori dozisaTvis mocemul kvlevaSi didad ar gansxvavdeboda.
sxva wyaroebiT miRebuli informacia gviCvenebs, rom izoniazidis
toqsikuroba izrdeba misi dozebis momatebasTan erTad. dadginda,
rom izoniazidis optimaluri dRiuri doza 300mg-ia. aseve
ganisazRvra streptomicinis optimaluri dozac97. xangrZlivvadiani
mkurnalobis periodSi streptomicinis doza 0,75g iseTive eefqturi
aRmoCnda, rogorc 1,0gr. ufro dabali dozebis gamoyeneba iZleoda
izoniazidisadmi rezistentobis warmoqmnis prevenciis
SesaZleblobas da uzrunvelyofda naxvelis konversias, amasTan
SedarebiT naklebi iyo vestibularuli darRvevebis sixSire.
Sefasebis aseTi midgoma, romelic gulisxmobs toqsikurobasa da
maqsimaluri Terapiuli moqmedebis gawonasworebas, gamoyenebuli
iyo yvela tubsawinaaRmdego medikametis mimarT. es qmnis
racionalur safuZvels dozebis gansazRvrasTan dakavSirebuli
rekomendaciebisaTvis.
174
grafiki #13
izoniazidis (H), rifampicinis (R), pirazinamidis, (Z) etambutolis (E),
streptomicinis (S) da Tioacetazonis (T) minimaluri inhibitoruli
koncentraciebi (MICs) da maqsimaluri koncentraciebi SratSi
wreebi aRniSnavs maqsimalur koncentracias in vivo SratSi,
xazebi ki sxvadasxva kvlevebSi in vivo gansazRvrul MICs–s
diapazons.
MIC-isa da SratSi maqsimalur koncentracias Soris
urTierTdamokidebulebis Sejamebuli monacemebi eqvsi ZiriTadi
medikamentisaTvis gviCvenebs, rom izoniazidsa da rifampicins
aqvs Terapiuli moqmedebis farTo speqtri, danarCen medikamentebs
ki, SedarebiT naklebi (ixileT grafiki #13)98, 99, 100, 101, 102, 103.
koncentracia (mg/l
) samuSao Skala
175
30. rogoria mkurnalobis optimaluri
xangrZlivoba15
T.sanTa16
mkurnalobis mokle kursi pacientebis umetes nawilSi, 2-3 TveSi
iZleva nacxisa da kulturis konversiis SesaZleblobas. mkurnalobis
bevri reJimi uzrunvelyofs sasurvel Sedegebs, rac dasturdeba
kulturis negatiurobiT mkurnalobis dasrulebis etapze, 97-100%,
Tumca amocanas Seadgenda mkurnalobis iseTi praqtikuli reJimis
SemuSaveba, romelsac eqneboda recidivis dabali maCvenebeli (<5%).
nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkulozi
rigma kvlevebma gamoavlina, rom rifampicinis Semcveli 6-Tviani
reJimi da pirazinamidi intensiur fazaSi Zalzed maRal efeqts
iZleva tuberkuloziT daavadebul nacxiT dadebiT pacientebSi
(cxrili #35).
cxrili #35.
nacxiT-pozitiuri pulmonaruli tuberkulozis mkurnalobis
xangrZlivoba gagrZelebis fazaSi rifampicinis gamoyenebiT
15 k. tomanis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT16 tuberkulozis kvlevis centris direqtoris moadgile. Cenai, indoeTi.
qveyana an
regioni
afrika
hong-kongi
singapuri
kvlevis
Catarebis
weli
1972
1978
1974
1973
1978
reJimi
2HRZS/4H2Z
2S
2
2HRZS/4HR
2HRZS/4H2Z
2S
2
2HRZS/4 HRZ
2HRZS/4HR
2HRZS/4H3R
3
2HRZ/4H3R
3
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
6
6
6
6
6
6
6
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
159
166
87
78
80
97
109
recidivis
maCvenebeli 2
wlis
manZilze(%)
4
3
7
0
2
1
1
bibliogra-
fiuli wyaro
104,105
106,107
108,109
110,111,112
113,114
176
es reJimebi medikamentebisadmi mgrZnobelobis mqone pacientebSi
mkurnalobis dasrulebis TiTqmis 100% efeqturobas iZleva.
recidivis maCvenebeli ki 0,6%-s Seadgenda.
cxrili #36.
nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkulozis mkurnalobis
xangrZlioba gagrZelebis fazaSi rifampicinis gareSe
aRmosavleT afrikaSi Catarebulma kvlevebma gamoavlina, rom
rifampicini iniSneboda mxolod intensiur fazaSi, reJimi
mimdinareobda 8 Tve (cxrili #36). 6-Tviani gagrZelebis faza,
romelic ar Seicavda rifampicins gamoirCeoda recidivis maRali
maCvenebeliT - 7-18%, maSin, rodesac 8-Tviani reJimis dros recidivis
maCvenebeli Seadgenda 0-7%-s. recidivis aseTive maCveneblebi (5%)
iyo miRebuli izoniazidisa da etambutolis yoveldRiuri miRebisas
gagrZelebis fazis 6 Tviani reJimis dros117.
pirvel kvlevaSi medikamentebis miReba xdeboda yoveldRiurad
mTeli mkurnalobis manZilze an sawyis intensiur fazaSi mainc.
indoeTSi, madrasSi (amJamad ewodeba Cenai) tuberkulozis kvlevis
centris mier Catarebulma kvlevebma da hong-kongis kvlevebma
cxadyo106, rom intermitiul reJims iseTive efeqturoba aqvs da
mkurnalobis bolos iZleva TiTqmis 100%-ian warmatebas, xolo
recidivis maCvenebeli 2-7%-s Seadgens, amasTan gverdiTi reaqciebic
mniSvnelovnad mcirdeba (cxrili #37).
qveyana an
regioni
afrika
madrasi,
indoeTi
kvlevis
Catarebis
weli
1972
1974
1977
reJimi
2HRZS/4HT
2HRZS/4HT
2HRZS/6HT
1HRZS/5HT
1HRZS/7HT
2HRZS/6HE
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
6
6
8
6
8
8
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
179
75
81
79
58
305
recidivis
maCvenebeli 2
wlis
manZilze(%)
7
13
0
18
7
5
bibliogra-
fiuli wyaro
104,105
115,116
117
177
cxrili #37.
intermitiuli qimioTerapiis mokle kursi
rogorc aq warmodgenili kvlevebis Sedegebi gviCvenebs, axlad
gamovlenil nacxiT dadebiT pacientebs unda CautardeT mkurnalobis
yoveldRiuri, an intermitiuli reJimi 6-8 Tvis ganmavlobaSi. 8
Tvis xangrZlivobis mkurnaloba saWiroa im SemTxvevaSi, Tu reJimi
gagrZelebis fazaSi ar Seicavs rifampicins108. intensiuri fazis
xangrZlivoba unda Seadgendes sul mcire 2 Tves.
nacxiT negatiuri pulmonaruli tuberkulozi
nacxiT uaryofiTi pulmonaruli tuberkulozis mkurnalobis
optimalur xangrZlivobas Seiswavlidnen hong-kongSi Catarebuli
kvlevis dros. pacientebs, romlebsac mJavagamZle baqteriaze 5
negatiuri nacxi hqondaT, xolo rentgenologiuri gamokvlevebiT
eWvi iqna mitanili, CautardaT 2 an 4 - Tviani mkurnaloba HRZS(cxrili #38). recidivis maCvenebeli 2-3 - Tviani mkurnalobis
reJimis Semdeg ufro maRali iyo da gakeTda daskvna, rom nacxiT
uaryofiT pacientebs unda Cautardes sul mcire 4 - Tviani
mkurnaloba. Tumca Sesabamisobisa da usafrTxoebis mizniT, janmo
rekomendacias uwevs nacxiT uaryofiTi pulmonaruli tuberkuloziT
daavadebul pacientebSi 6-Tviani reJimis gamoyenebas.
qveyana an
regioni
hong-kongi
madasi,
indoeTi
kvlevis
Catarebis
weli
1974
1980
1995
reJimi
4H3R
3Z
3S
3/2H
2Z
2S
2
2H3R
3Z
3S
3/4H
3R
3S
3
2H3R
3Z
3S
3/4H
2R
2S
2
2H3R
3Z
3S
3/4R
2H
2
2H2R
2Z
2S
2/4H
2R
2S
2
2H2R
2Z
2S
2/4R
2H
2
2H3R
3Z
3E
3/4H
2R
2
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
6
6
6
6
6
6
6
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
71
220
111
101
108
102
519
recidivis
maCvenebeli 2
wlis
manZilze(%)
3
3
7
0
2
1
1
bibliogra-
fiuli wyaro
108,109
118,119
178
cxrili #38.
Tavdapirveladve nacxiT uaryofiTi pulmonaruli tuberkulozis
mkurnalonis xangrZlivoba hong-kongSi
mkurnalobis reJimis xangrZlivobis kidev ufro metad
Semcirebis Sedegebi
mkvlevarTa orma jgufma safrangeTsa da indoeTSi, pulmonaruli
tuberkulozis mkurnalobis ufro xanmokle reJimebis Ziebis
procesSi, gamoscades 3 Tvis xangrZlivobis yoveldRiuri reJimi
(HRZS–is 90 doza) (cxrili #39). HRZS–is yoveldRiuri miRebis 3-
Tviani reJimiT, romelic gamoiyenes indoeTSi 3 Tvis Semdeg
miRweuli iyo kulturis 100%-iani konversia, magram pacientebis
20%-s aReniSnebodaT baqteriologiurad dadasturebuli recidivi.
rodesac pacientebs aZlevdnen ufro dabal dozebs, magram ufro
xangrZlivi drois ganmavlobaSi_kviraSi samjer 2 Tvis ganmavlobaSi
(27 doza) da Semdeg kviraSi 2-jer 4 Tvis ganmavlobaSi, rac sul
Seadgenda 63 dozas 6 TveSi–recidivi aReiSna 4-6%-s(15,16). maSasadame,
mniSvnelovania periodis xangrZlivoba, rodesac pacientebs eZlevaT
medikamentebi da ara dozebis raodenoba.
kvlevis
Catarebis
weli
1976
1978
kulturis
sawyisi
statusi
negatiuri
pozitiuri
negatiuri
pozitiuri
reJimi
2HRZS
3HRZS
3PHS/ H2S
2
2HRZS
3HRZS
2PHS/H2S
2
3HRZS
3H3R
3Z
3S
3
4H3R
3 Z
3S
3
4HRZS
4H3R
3 Z
3S
3
6H3R
3 Z
3S
3
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
176
165
162
160
72
69
68
364
345
325
157
136
166
bibliogra-
fiuli wyaro
120,121,122
123
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
-
2
3
12
2
3
12
3
3
4
4
4
46
recidivis
maCvenebeli 2
wlis manZilze(%)
40
4
2
0
15
9
0
1
1
1
3
3
4
179
cxrili #39.
nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkulozis SedarebiT xanmokle
kursis xangrZlivoba
msgavsad amisa, singapurSi Catarebuli kvlevebis dros gamoyenebul
4-Tvian reJimsac axasiaTebda recidivis maRali maCveneblebi (8-
16%)110,111,112. madrasSi gamoyenubuli orive 5-Tviani reJimi (2HRZS/3HRZ da 3HRZS/2H
2Z
2 S
2) efeqturi iyo da aRiniSneboda recidivis
dabali maCvenebeli (4-5%). Tumca es erTaderTi kvlevaa, romelmac
Seiswavla 5 - Tviani reJimebi, xolo misaRebi Sedegebi miRweul
iqna mxolod streptomicinis gamoyenebiT mkurnalobis aqedan
gamomdinare, jerjerobiT ar arsebobs mkurnalobis 6 Tveze naklebi
xangrZliobis iseTi reJimi, romelic misaReb Sedegebs mogvcemda
nacxiT dadebiTi tuberkuloziT daavadebul pacientebSi.
rogoria rifampicinis gareSe mkurnalobis standartuli
reJimis optimaluri xangrZlivoba
arsebobs situaciebi, romlis drosac rifampicini an fizikurad
ar aris xelmisawvdomi, an rifampicinisa da pirazinamidis micema
pacientisaTvis ar SeiZleba. pirazinamidisa da rifampicinis
xmarebaSi Semosvlamde pacientebis mkurnaloba xangrZliv periods
moicavda. sawyis etapzeve nacxiT dadebiTi tuberkuloziT
daavadebul pacientebSi baqteriologiurad pasiuri mdgomareobis
miRweva SesaZlebelia praqtikulad yvela efeqturi reJimis
gamoyenebiT 6 Tvis ganmavlobaSi mkurnalobis dawyebidan, Tumca
relafsi uviTardeba im pacientebis TiTqmis erT meoTxeds,
romlebsac mkurnaloba utardebaT streptomiciniT, izoniazidiTa
qveyana an
regioni
singapuri
afrika
madrasi,
indoeTi
kvlevis
Catarebis
weli
1973
1976
1977
1974
1977
reJimi
2HRZS/2HRZ
2HRZS/2HR
2HRZS/2HRZ
2HRZS/2HR
3HRZS
2HRZS/3H2Z2S2
3HRZS/2H2Z2 S2
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
79
77
104
104
200
129
187
bibliogra-
fiuli wyaro
110,111,112
124,125
126,127
128,129
126
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
4
4
4
4
3
5
5
recidivis
maCvenebeli 2
wlis manZilze(%)
11
8
16
11
20
4
180
da Tioacetazonis yoveldRiuri miRebiT 6 Tvis manZilze (cxrili
#40).
cxrili #40.
rifampicinis gareSe mkurnalobis xangrZlivoba
meores mxriv, arsebobs seriozuli mtkicebulebebi imisa, rom
18 Tveze meti xangrZlivobis kargi mkurnaloba iZleva mcire
damatebiT upiratesobebs mkurnalobis warmatebisa da recidivis
prevenciis TvalsazrisiT109.
aRmosavleT afrikaSi Catarebulma, kvlevebma gviCvena, rom
streptomicinis pirveli rigis danamatis saxiT gamoyenebam
Teopiocetazon plus izoniazidis ZiriTadi reJimisaTvis, romelic
moicavda Teoacetazionisa da izoniazidis yoveldRiur miRebas 8
kviris ganmavlobaSi warmatebuli mkrunalobis maCvenebeli 96%-
mde gazarda iseT pacientebSi, romelTa mkurnaloba uSedego iyo,
rezistentobis warmoqmna iSviaTad xdeboda. orkviriani sawyisi
intensiuri fazis Semdeg mkurnalobis warumateblobis maCvenebeli
10%-s Seadgenda da yvelani izoniazidisadmi rezistentulni iyvnen.
baqteriologiuri reaqcia im pacientebSi, romlebic 4 kviris
ganmavlobaSi iRebdnen streptomicins, rogorc danamats sul
umniSvnelod CamorCeboda sasurvel Sedegs (2%), im pacientebTan
SedarebiT, romlebic danamats 8 kviris ganmavlobaSi iRebdnen
(cxrili #41).
qveyana an
regioni
aRmosavleT
afrika
madrasi,
indoeTi
kvlevis
Catarebis
weli
1970
1962
reJimi
6HTS
6HS
2HTS/16HT
12HT
12HP
12EHE
12H2S
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
104
112
133
72
454
107
199
mkurnalobis
xang-oba
(TveebSi)
6
6
18
12
12
12
12
recidivis
maCvenebeli 2
wlis manZilze(%)
22
29
3
19
17
16
9
bibliogra-
fiuli wyaro
130,131
132
133
181
cxrili #41.
reaqcia 2,4 an 8 kviris ganmavlobaSi streptomicini_izoniazidiTa da
TioacetazoniT (STH) mkurnalobis yoveldRiur reJimze gagrZelebis
fazaSi izoniazid+Tioacetazonis gamoyenebiT, Sefaseba gakeTebulia 1
wlis Semdeg
mkvlevrebma daaskvnes, rom mkurnalobis pirveli 8 kviris
ganmavlobaSi sasurveli iyo Tioacetazon-izoniazidis reJimisaTvis
streptomicinis damateba, Tuki es SeuZlebeli iyo, maSin pirveli
4 kviris ganmavlobaSi mainc.
madrsassa da singapurSi Catarebulma kvlevebma aCvena, rom 2_
kviriani sawyisi intensiuri fazis damateba ar iZleoda raime
gansakuTrebul sargeblobas da didad ar aumjobesebda mkurnalobis
saboloo Sedegebs135,136. CexoslovakiaSi Catarebulma kvlevam137
Seiswavla am sami medikamentis roli sawyisi fazisaTvis sruli
intermitiuli reJimis dros da gamoavlina, rom intensiuri fazis
xangrZliobis 13 kviramde gazrda, aranair dametebiT sargeblobas
ar iZleoda (ZiriTadad, 98% da 99%). amgvarad, tradiciuli
grZelvadiani mkurnalobisas sawyisi intensiuri fazis optimaluri
xangrZlivoba 8 kviraa.
qveyana an
regioni
aRmosavleT
afrika
sawyisi
fazis
xang-oba
8 kvira
4 kvira
2 kvira
arcerTi
Sefasebuli
pacientebis
raodenoba
162
159
161
147
izoniazidisadmi
rezistentoba
3
5
10
10
sasikeTo
baqteriologiuri
reaqcia
3
5
10
10
bibliogra-
fiuli wyaro
134
182
31. ra ZiriTadi gverdiTi reaqciebi
axasiaTebs pirveli rigis
tubsawinaaRmdego medikamentebs da
rogoria maTi ganmeorebiT daniSvnis
procedura
a.harisi17
izoniazidi138, 139, 140
gverdiTi reaqciebi:
� gamonayari kanze;
� Zilianoba da leTargia;
� periferiuli neiropaTia (parasTezia, dabuJeba da tkivili
kidurebSi);
� hepatiti.
iSviaTi gverdiTi reaqciebi:
� konvulsia, pelagra, artralgia, anemia, lupozuri
(mgluriseburi) reaqciebi.
marTva:
� kanis reaqciebze – ixileT qvemoT;
� leTargiis SemTxvevaSi – pacientis damSvideba;
� periferiuli neiropaTiisas – misi prevencia SesaZlebelia
vitamini B6–is gamoyenebiT (piridoqsini), 10mg dReSi an B
jgufis vitaminebis kompleqsiT. Camoyalibebuli
periferiuli neiropaTiis SemTxvevaSi parodoqsinis micema
unda moxdes ufro maRali dozebiT 50-75mg/dReSi;
� hepatiti – ix. qveviT.
rifampicini
gverdiTi reaqciebi:
17 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis, teqnikuri
mrCeveli. Llilongue, malavia.
183
� gastrointestinaluri reaqciebi (muclis tkivili,
gulisrevis SegrZneba, pirRebineba);
� hepatiti;
� kanis generalizebuli reaqciebi;
� Trombocitopeniuri purpura;
� intervalebiani reJimis dros “gripozuli sindromi”.
iSviaTi gverdiTi reaqciebi:
� osteomalacia, fsevdomembranuli koliti, fsevdoadrenaluri
krizisi, Tirkmlis mwvave ukmarisoba, Soki, hemolituri
anemia.
rifampicinma SeiZleba gamoiwvios iseTi gastrointestinaluri
simptomebi, rogoricaa anoreqsia, gulisrevis SegrZneba, muclis
tkivili da pirRebineba. es simptomebi maleve warmoiSoba
medikamentis miRebis Semdeg da SeiZleba gagrZeldes ramodenime
saaTi. “gripozuli sindromis” dros aRiniSneba sicxe, surdo,
moTenTiloba, Tavis tkivili da Zvlebis tkivili.
rifampicini warmoadgens Zlier fermentebis mainducirebel
saSualebas da SesaZloa ganapirobos SratSi sxva medikamentebis
koncentraciis Semcireba. es gansakuTrebiT yuradsaRebia qalebSi,
romlebic sargebloben oraluri kontraceptivebiT. pacientebi
winaswar unda gaafrTxilon, rom rifampicini wiTel an narinjisfer
Seferilobas aZlevs organizmis sekreciis produqtebs (Sards,
cremls, ofls da ganavals).
marTva:
� gastrointestinaluri reaqciebis SemTxvevebi. Tu
gastrointestinaluri movlenebi imdenad mwvavea, rom qmnis
mkurnalobis Sewyvetis safrTxes, pacientebi unda
davamSvidoT. gamoiyeneT iseTi medikamentebi, romlebic
simptomatur Svebas moutans aseT pacientebs (magaliTad,
metoklopramidi pirRebinebis SesaCereblad) an ukidures
SemTxvevaSi mieciT rifampicini sakvebis mcire ulufasTan
erTad, rac TiTqmis yvela SemTxvevaSi iZleva medikamentis
miRebis gagrZlebis SesaZleblobas138. miuxedavad imisa, rom
sakvebTan erTad rifampicinis Sewova odnav mcirdeba, es
gacilebiT ukeTesia, vidre misi miRebis Sewyveta;
184
� rac Seexeba hepatitsa da kanis reaqciebs –ixileT qvemoT;
� Trombocitopenuri purpuris, Sokis, Tirkmlis mwvave
ukmarisobis an hemolituri anemiis dros rifampicini
dauyovnebliv unda iqnes amoRebuli mkurnalobis reJimidan
da aRarasodes ar iyos xelaxla gamoyenebuli;
� “gripozuli sindromis” dros intermitiuli reJimis
yoveldRiuri reJimiT Secvla.
pirazinamidi
gverdiTi reaqciebi:
� arTralgia;
� hepatiti.
iSviaTi gverdiTi reaqciebi:
� gastrointestinaluri reaqciebi, reaqciebi kanze,
sideroblasturi anemia.
pirazinamidma SeiZleba gamoiwvios arTralgia ganpirobebuli
Sardis mJavas tubularuli gamoyofis inhibiciiT, xolo Sardis
mJavis maRalma koncentraciam ki, SeiZleba gamoiwvios podagris
ganviTareba. latenturi tuberkulozis mkurnalobaSi rifampicinisa
da pirazinamidis Semcveli reJimebis gamoyenebisas SeiZleba
ganviTardes mwvave hepatotoqsikuroba.
marTva:
� saxsrebTan dakavSirebuli problemebis dros Cveulebriv,
analgetikebiT Catarebuli martivi mkurnaloba minimumamde
amcirebs simptomebs, indometacini SeiZleba gamoiyenoT
ufro mwvave SemTxvevebSi. aSkarad gamoxatuli podagrisas
saWiroa mkurnalobaSi kolxicinis gamoyeneba. arTralgia
gacilebiT naklebad viTardeba medikamentebis kviraSi samjer
miRebis dros. mosalodnelia SratSi Sardis mJavis donis
asimptomuri momateba, Tumca es ar saWiroebs raime
cvlilebebis Setanas medikamentebSi an maTi miRebis reJimSi;
� rac Seexeba hepatits – ixileT qveviT.
185
eTambutoli
gverdiTi reaqciebi:
� iriTadi reaqciis retrobulbaluri nevriti iSviaTi
verdiTi reaqciebi:
� kanis generalizebuli reaqciebi, arTralgia, periferiuli
neiropaTia da Zalian iSviaTad – hepatiti.
SeniSvna: eTambutolma SeiZleba gamoiwvios mxedvelobis dazianeba
– wiTeli da mwvane ferebis aRqmis dakargva, fokussa da simaxvilis
daqveiTeba. Tumca toqsikurobis xarisxi damokidebulia dozis
sidideze da Zalin iSviaTad viTardeba 15mg/kg-ze gaangariSebiT
yoveldRiuri miRebisas an 25mg/kg-ze odenobiT kviraSi samjer
miRebis dros.
marTva:
� kargi iqneboda etambutoliT mkurnalobis dawyebamde
mxedvelobis sabaziso gamokvlevis Catareba. yvela pacienti
gafrTxilebuli unda iyos, rom mxedveloba unda Semowmdes
mxedvelobis problemis gaCenisTanave. mdgomareoba
Cveulebriv swordeba medikamentis miRebis Sewyvetidan
ramodenime kviraSi. zogierTi programa iTvaliswinebs
wiTeli da mwvane ferebis aRqmis testebis Catarebas
yovelTviurad (magaliTad, iSiharas testi), Tumca maTi
gansakuTrebuli sargeblianoba miTiTebuli ar aris.
streptomicini
umniSvnelo gverdiTi reaqciebi:
� nanemsaris tkivili, gamonayari, siwiTle, gamagreba;
� piris Rrus areSi gabuJebis SegrZneba da wkrialis xma
yurebSi, romelic inieqciis Semdeg maleve warmoiqmneba.
seriozuli garTulebebi:
� kanis hipersensitiuroba;
� vestibularuli aparatisa da smenis nervis dazianeba.
fexmZime pacientebSi nayofSi analogiuri problemebis
ganviTareba;
� Tirkmlis ukmarisoba.
186
marTva:
� mcire gverdiTi reaqciebis dros sakmarisia pacienti
davamSvidoT;
� kanis hipersensitiurobis Sesaxeb ixileT qvemoT;
� vestibularuli, auditoruli da renaluri dazianebebis
SemTxvevaSi riski imatebs dozisa da asakis matebasTan
erTad. doza ar unda aRematebodes 15-20 mg/kg-ze da unda
Semcirdes 45 welze meti asakis pacientebSi, vestibularuli
da auditoruli sistemis dazianeba viTardeba mkurnalobis
pirveli 2 Tvis ganmavlobaSi da vlindeba yurebSi zaris
rekvis xmis SegrZnebis, TavbrusxveviT, ataqsiiTa da/an
siyruiT. procesi ukuqcevadia medikamentis dozis Semcirebis
an medikamentis moxsnis SemTxvevaSi. intervalebiT
mkurnaloba (mag: kviraSi 3-jer) naklebad iwvevs seriozul
toqsikurobas.
Tioacetazoni
gavrcelebuli garTulebebi:
� kanze gamonayari, zogjer TandarTuli sokovani daavadebiT
iSviaTi garTulebebi;
� RviZlis mwvave ukmarisoba, agranulocitozi, eqsfolaciuri,
dermatiti, SesaZlo fataluri gamosavliT, ufro xSiria
aiv-inficirebul individebSi;
marTva:
� gamonayaris an hipersensitiulobis sxva niSnebis warmoqmnis
SemTxvevaSi medikamenti unda moixsnas mTeli mkurnalobis
dros da misi ganmeorebiTi gamoyeneba aRar SeiZleba. igi
Canacvlebuli unda iqnes eTambutoliT mas Semdeg, rac
simptomebi gaqreba. aiv-pacientebSi toqsikurobis Zalzed
maRali sixSiris gamo, Toacetazoni ar unda iqnes
gamoyenebuli savaraudod aiv-inficirebulni pacientebSi,
an aiv-infeqciis maRali prevalentobis regionebSi (ixileT:
“ra Rirebulebebi aqvs Tioacetazons, rogorc izoniazidis
Tanxmleb medikaments da rogoria izoniazid plus
Tioacetazonis reJimis efeqturoba”). kanis
hipersensitiulobis marTvis Sesaxeb ixileT qvemoT.
187
kanisa da generalizirebuli hipersensitiulobis
reaqciebi tubsawinaaRmdego medikamentebis mimarT
kanis reaqciebi
qavili gamonayris gareSe an umniSvnelo gamonayariT
Tu pacienti (romelic ar iRebs Tioacetazons) uCivis qavils
umniSvnelo gamonayariT an gamonayaris gareSe, SeiZleba gamoviyenoT
simtomaturi mkurnaloba antihistaminebiT, xolo tuberkulozis
mkurnaloba gagrZeldes. pacientis monitoringi unda moxdes
antituberkulozuri medikamentis yoveli momdevno dozis miRebisas.
qavili zomieri/Zlieri gamonayariT
Tu ganviTardeba zomieri an Zlieri gamonayari mTeli mkurnaloba
unda Sewydes.
Zlieri gamonayaris marTva
Tu gamonayari Zlieria, aRiniSneba sokovani gamonayaris simptomebi,
hipotenzia an sxva mwvave daavadeba - gamoyenebul unda iqnes
kortikosteroiduli mkurnaloba. prednizoloni iniSneba
oralurad, 40-60 mg doziT yoveldRiurad sasurveli Sedegebis
miRebamde, Semdeg doza TandaTanobiT mcirdeba, imis Sesabamisad,
Tu rogor reagirebs amaze pacienti. tuberkulozis mkurnaloba
unda Sewydes manamde, vidre gverdiTi reaqcia ar Cacxreba.
rekomendaciebi tubsawinaaRmdego medikamentebTan dakavSirebiT
mas Semdeg rac reaqcia Cacxreba, tubsawinaaRmdego medikamentebis
xelaxali daniSvna unda moxdes Semdegi grafikiT:
dRe medikamenti/doza
1. izoniazidi 50mg
2 izoniazidi 300mg
3. rifampicini-izoniazidi (RH)
(naxevari tableti)
4. rifampicini-izoniazidi (1 tableti)
188
5. rifampicini-izoniazidi (sruli doza)
6. me-5 dRis reJimi+pirazinamidi
(naxevari tableti)
7. me-5 dRis reJimi+pirazinamidi (erTi tableti)
8. me-5 dRis reJimi+pirazinamidi (sruli doza)
9. me-8 dRis reJimi+eTambutoli
(naxevari tableti)
10. me-8 dRis reJimi+eTambutoli (erTi tableti)
11. me-8 dRis reJimi+eTambutoli (sruli doza)
12. rifampicini izoniazidi+ pirazinamidi+
eTambutoli (sruli doza)
savarudod, izoniazidi da rifampicini naklebad iwveven gverdiT
reaqcias, amitom isini pirvel rigSi unda gamoviyenoT. cxrilis
bolos mocemuli medikamentebi, savaraudod, ufro metad iwveven
reaqcias, amdenad, Tu kanismieri reaqcia mwvave iyo, ufro mcire
dozebi unda iqnes gamoyenebuli. tubsawinaaRmdego medikamentebis
xelaxla miRebisas ar aris rekomendirebuli im medikamentis
gamoyeneba, romelmac gamoiwvia gverdiTi reaqciebi.
medikamentebiT gamowveuli hepatiti
niSnebi, romlebic miuTiTeben medikamentis gamoyenebis Sewyvetis
aucileblobas:
mkurnalobis pirvel kvireebSi SratSi viTardeba RviZlis
transaminazis gardamavali, asimptomuri momateba. Tu anoreqsia,
moTenTiloba, pirRebineba da gamoxatuli siyviTle ar aReniSneba,
mkurnalobis Sewyveta an Secvla ar aris saWiro. sagangaSo klinikur
niSnebs ganekuTvneba pirRebineba, fsiqikuri cvlilebebi, sisxldenis
niSnebi, rac miuTiTebs RviZlis mwvave ukmarisobaze da tubsa-
winaaRmdego medikamentebiT mkurnalobis Sewyvetis aucileblobaze.
siyviTlisa da sxva mwvave maxasiaTeblebis marTva
siyviTlisa da sxva iseTi klinikuri niSnis gamovlenisas,
romelic miuTiTebs RviZlis ukmarisobaze yvela medikametis
gamoyeneba unda Sewydes manamde, vidre siyviTle da hepatitis
sxva niSnebi ar gaivlis da RviZlis fermentebi ar daubrundeba
189
sawyis dones. Tu RviZlis fermentebis gansazRvra SeuZlebelia,
tuberkulozis mkurnalobis ganaxleba xdeba siyviTlis gaqrobidan
2 kviris Semdeg, aseve gamokvleuli unda iyos hepatitis sxva
mizezebi.
tubsawinaaRmdego medikamentebiT mkrunalobis ganaxleba
hepatitis problemis mogvarebis Semdeg tubsawinaRmdego
medikamentebiT mkurnaloba unda ganaxldes etapobrivad, an
erTdroulad. Tumca, Tu hepatiti sicocxlisaTvis saSiS
mdgomareobas qmnida da ar iyo virusuli warmoSobis, nakleb
saxifaTo iqneba streptomiciniT, izoniazidiT da eTambutoliT
mkurnalobis reJimis gamoyeneba.
simptomebze dafuZnebuli midgoma medikamentebis
gverdiTi reaqciebis marTvaSi
umniSvnelo gverdiTi movlenebi, romlebic ar saWiroebs
mkurnalobis Sewyvetas
simptomebi
muclis tkivili,
gulisrevis SegrZneba
fexis terfebis wva
Zilianoba
gastrointestinaluri
problemebi
saxsrebis tkivili
wiTeli Sardi
rifampicinis gamoyeneba
qalebSi
medikamenti
rifampicinTan
dakavSirebiT
izoniazidTan
dakavSirebuli
periferiuli
neiropaTia
izoniazidTan
dakavSirebiT
ara izoniazidiT
gamowveuli nebismieri
oraluri medikamentis
gamo
pirazinamidis gamo
rifampicinis gamo
rifampicinma SeiZleba
Semaciros oraluri
kontraceptivebis
efeqturoba
marTva
pacientis damSvideba
izoniazidis gagrZeleba, piridoqsini 50-
75mg yoveldRiurad. piridoqsinis maRalma
dozebma SeiZleba xeli SeuSalos
izoniazidis moqmedebas.
pacientis damSvideba
pacientis damSvideba medikamentis miReba
naklebi wyliT. medikamentebis micema
ufro xangrZlivi periodis ganmavlobaSi
(mag., 20 wuTis), medikamentebis miReba
saWmlis mcire ulufasTan erTad, Tu es
RonisZiebebi arasakmarisi aRmoCnda,
gamoiyeneT pirRebine-bis sawinaaRmdego
medikamentebi
ganagrZeT pirazinamidis micema, gamoiyeneT
aspirini an sxva arasteroiduli
medikamenti, gamoiyeneT intermitiuli
mkurnaloba
pacientis damSvideba
kontracepciisalternatiuli meTodebis
gamoyeneba
190
ZiriTadi gverdiTi movlenebi, romlebic saWiroebs mkurnalobis
Sewyvetas
simptomebi
smenis dakargva
Tavbrusxveva
generalizebuli
reaqciebi, maT Soris
Soki an purpura
siyviTle
zomieri-Zlieri
gamonayari kanze
mxedvelobis
dazianeba
pirRebineba
medikamenti
streptomicinis gamo
Tu Tavbrusxveva da nistagi
streptomicinTanaa
dakavSirebuli
SesaZloa gamowveuli iyos
rifampiciniT, pirazinamidiT
da/an streptomiciniT
SesaZlebelia gamowveuli
iyos medikamentebiT
ganpirobebuli hepatitiT
tubsawinaaRmdego
medikamentebis gamo
eTambutolis gamo
savarudoT medikamentebiT
ganpirobebuli hepatiti
marTva
auroskopiis Catareba gogirdis
sacobebis amosaRebad.
streptomicinis gamoyenebis Sewyveta,
Tu ar arsebobs sxva axsna da mis
magivrad eTambutolis gamoyeneba
streptomicinis Sewyveta, Tu
mxolod Tavbrusxvea da nistagmia.
cadeT dozis Semcireba, Tu
gaumjobeseba ar moxdeba SecvaleT
etambutoliT
SewyviteT yvela medikamentis micema,
gamoiyeneT medikamentebis sxva
kombinaciebi
SewyviteT yvela tubsawinaaRmdego
medikamenti siyviTlis gaqrobamde
da vidre RviZlis fermentebi ar
daubrundeba normaluri dones (ix.
teqstSi).
SewyviteT yvela tubsawinaaRmdego
medikamenti.
mxedvelobis Semowmeba, SewyviteT
eTambutoli
RviZlis fermentebis testis
saswrafod Catareba, Tu testi
SeuZlebelia, SewyviteT
medikamentebis gamoyeneba da
daakvirdiT.
191
32. ra Rirsebebi aqvs Tioacetazons, rogorc
izoniazidis Tanmxleb medikaments da
ramdenad efeqturia izoniazidis plus
TioacetazoniT mkurnaloba18
h. raideri19
Tiocetazini warmoadgens erT-erT yvelaze Zvel tubsawinaRmdego
medikaments sxva cnobil wamlebs Soris. gasuli saukunis 40-ian
wlebSi, rodesac misi gamoyeneba daiwyes, arsebobda preparatis
maRalefeqturobis damadasturebeli mtkicebulebebi, magram
SedarebiT maRali dozebiT misi gamoyeneba ukavSirdeboda gverdiTi
movlenebisa da toqsikurobis xSir ganviTarebas. ase rom,
mkurnalobaSi izoniazidis gamoyenebidan ramodenime wlis Semdeg
Tiocetazoni swrafad iqna daviwyebuli.
gasuli saukunis 60-iani wlebis dasawyisSi Tioacetazoni
xelaxla Seiswavles, rogorc izoniazidis Tanxmlebi medikamenti.
es kvleva miznad isaxavda P–aminosalicilis mJavas (PAS)
alternatiuli medikamentis gansazRvras, romelic xels SeuSlida
izoniazidis mimarT rezistentobis Camoyalibebas da iqneboda
naklebad ZviradRirebuli. orive medikamentis optimaluri dozis
dasadgenad Catarda mravali piloturi kvleva, ris Sedegadac
miRebuli iqna mkurnalobis yoveldRiuri reJimi: 150mg Tioacetazoni
da 300mg izoniazidi erTjeradi doziT, romelic iseTive efeqturi
aRmoCnda, rogorc PAS izoniazidis kombinacia.
Tioacetazoni plus izoniazidis reJimi pirveladi
danamatis saxiT streptomicinis gamoyenebiT
ramodenime qveyanaSi Seswavlili iqna sawyis fazaSi Tioacetazon-
izoniazidis reJimze mesame medikamentis damatebis efeqturoba.
18 tomanis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT19 tuberkulozis ganyofilebis medmuSaki, saerTaSoriso gaerTianeba
tuberkulozisa da filtvis daavadebaTa cinaaRmdeg. parizi,
safrangeTi
192
streptomicinis gamoyeneba sawyisi danamatis saxiT aumjobesebda
Sedegebs da 4-8 kviris ganmavlobaSi iZleoda TiTqmis igive
rezultats.
bevr dabalSemosavlian qveyanaSi Tioacetazinis Semcveli
reJimebi farTod gamoiyeneba Semdegi upiratesobebis gamo:
� isini mosaxerxebelia pacientebisaTvis, radgan saWiroa dReSi
mxolod erTi abis miReba;
� efeqturi mkurnalobis yvelaze naklebad ZviradRirebuli
reJimia;
� abebs xangrZlivi Senaxvis vada aqvT. Tioacetazoni sakmaod
mdgardia tropikul klimatSi.
Tioacetazoni izoniazidis efeqturoba yoveldRiur
praqtikaSi
keniaSi Catarebuli kvlevebis Sedegebi Sedarebuli iqna
pacientebis im jgufis mkurnalobis SedegebTan, romlebsac
utarebdaT tuberkulozis rutinuli mkurnaloba141. orive jgufs
utardeboda mkurnalobis erTi da igive reJimi, e.i. sami medikamentiT
(300mg. izonizidi, 150mg Tioacetazoni da 1g streptomicini)
yoveldRiurad 2 Tvis ganmavlobaSi da Semdgom etapze ori
medikamentiT (150mg Tioacetazoni + 300mg. izonizidi erT tabletSi)
yoveldRe 10 Tvis ganmavlobaSi. keniaSi Catarebuli kvlevis dros
baqteriologiuri gaumjobeseba miRweuli iqna pacientebis 96%-Si.
“rutinul” jgufSi ki mkurnalobis 12 Tvis ganmavlobaSi mxolod
76%141. Canawerebis analizma TvalnaTliv gviCvena, rom Sedegebi
damokidebuli iyo mkurnalobis regularobasa da mkurnalobis
xangrZlivobaze sawyisi intensiuri fazis Semdeg. im pacientebis
mdgomareoba, romlebic araregularulad, wyvetilad itarebdnen
mkurnalobas da ar asrulebdnen mkurnalobis kurss, Zalzed cudi
iyo. xolo, isini, vinc medikamentebs regularulad iRebda da
Caitara mkurnalobis sruli erTwliani kursi, mkurnalobis
dasrulebis Semdeg Tavs gacilebiT ukeT grZnobdnen. kvlevaSi
monawileebTan SedarebiT Aararegularuli mkurnaloba gaclebiT
ufro xSiri iyo “rutinul” jgufSi. araregularulma mkurnalobam
gagrZelebis fazaSi SeiZleba sruliad gaabaTilos intensiuri
fazis dros miRebuli Sedegebi. ramdenadac SeuZlebelia
193
regularobis garantireba, umaRlesi rangis reJimmac ki
araadekvaturi Sedegebi SeiZleba mogvces.
Tioacetazoni plus izoniazidiT mkurnaloba
gagrZelebis fazaSi, rifampicinis Semcveli intensiuri
fazis reJimis Semdeg
aRmosavleT afrikaSi142 Catarebuli kvleva mizanad isaxavda
izoniazidis, rifampicinis, pirazinamidis da streptomicinis 2-
Tviani reJimisa da Semdgomi Tiacetazins+izoniazidis 6-Tviani
reJimis Seswavlas (2HRZS/6HT). Sejamebuli saxiT Sedegebi
warmodgenilia cxrilSi #42.
cxrili #42.
mkurnalobis klinikuri gamosavali 2HRZS/6HT reJimiT namkurnaleb
pacientebSi
aRniSnuli reJimi tuberkuloziT daavadebuli nacxiT dadebiTi
aranamkurnalebi pacientebis mkurnalobis ZiriTad reJimad iqca
SezRuduli resursebis mqone bevri nacionaluri programisaTvis.
misi upiratesobebia:
� mocemuli reJimi mkurnalobis yvelaze naklebad Rirebuli
mokle kursia da Zalzed eefqturia sruli mgrZnobelobis
mqone pacientebSi;
� SesaZlebelia uSualo meTvalyureobis ganxorcieleba sawyis
etapze, gagrZelebis fazaSi ki pacienti Tavad miiRebs
medikamentebs. Ddabalia rifampicin-rezistentuli
mutantebis seleqciis albaToba, izoniazidisadmi sawyisi
rezistentobis arsebobis SemTxvevaSic ki;
� uSedegod namkurnaleb pacientebs unarGundebaT SesaZlebloba
ganikurnon mxolod pirveli rigis medikamentebiT, radgan
Sedegi
mkurnalobis
warumateblobarecidivi
Stami mkurnalobis dawyebamde
mgrZnobeloba izoniazidze
mgrZnobelobis mqone
0/81
0/81
rezistentuli
1/8
1/7
194
rCeba sul mcire ori iseTi medikamenti, (rifampicini da
etambutoli), romelTa mimarTac organisms aqvs mgrZnobeloba.
Tioacetazoni da aiv-infeqcia
Tioacetazonis yvelaze farTod gavrcelebuli garTulebaa kanis
reaqcia. Tavdapirvelad SeiZleba is gamoixatebodes qaviliT, Semdeg
qavilis SegrZnebas SeiZleba mohyves gamonayari, romelic SesaZloa
Zalzed swrafad gadavides toqsikur epidermul nekrolizSi,
romelic 20-30%-Si mTavrdeba sikvdilianobis SemTxvevebiT.
saintereso kvleva Catarda keniaSi, romelmac gamoavlina mizezobrivi
urTierTkavSiri kanis reaqciebs, Tioacetazonsa da aiv-infeqcias
Soris143. es kavSiri imdenad mtkicea da Sedegebi imdenad seriozuli,
rom arsebobs universaluri SeTanxmeba, romlis safuZvelzec, aiv-
inficirebul pacientebs arasdros ar unda daeniSnoT Tioacetazoni.
ufro metic, im pacientebs, romlebic mkurnaloben TioacetazoniT
da kanze ganuviTardaT nebismieri formis reaqcia, dauyovnebliv
unda moexsnas es medikamenti da igi aRarasodes aRar unda iqnes
gamoyenebuli samkurnalod.
vinaidan tuberkuloziT daavadebul pacientebs, romlebic
cxovroben aiv-infeqciisa da tuberkulozis farTo gavrcelebis
regionebSSi aiv-testi rutinulad ar utardebaT da maTi aiv-
statusi ucnobia, Tioacetazonis gamoyeneba samkurnalod ar aris
mizanSewonili.
yvelaze axlomdgomi alternatiuli reJimi gagrZelebis fazaSi
aris
eTambutolisa da izoniazidis igive xangrZlivobiT gamoyeneba.
am medikamentebs pacientebi kargad itanen da maRali efeqturobiTac
gamoirCevian144 Tumca am reJims naklic aqvs: igi ZviradRirebulia
da amasTan eTambutols Senaxvis SedarebiT xanmokle vada aqvs,
garda amisa, pacientebisaTvis, romelTa mkurnalobac uSedegod
anu warumateblad dasrulda, janmos mier rekomendirebuli
ganmeorebiTi mkurnalobis reJimi SeiZleba naklebadefeqturi
aRmoCndes eTambutolisadmi rezistentobis warmoSobis gamo. aman
SeiZleba gazardos rifampicinisadmi rezistentobac, kerZod, aiv-
inficirebul pacientebSi145.
195
33. riT gansxvavdeba eqstrapulmonaruli
tuberkulozis marTva filtvis
tuberkulozis marTvisagan
r.balasubramaniani20 r.rajesvari20 T.sanTa20
diagnostikis problemebi
eqstrapulmonaruli tuberkulozis marTva ramodenime aspeqtiT
gansxvavdeba pulmonaruli tuberkulozis menejmentisagan. es
ZiriTadad ganpirobebulia diagnostikis sirTuleebiT, rasac xSirad
mivyavarT empiriul mkurnalobamde paTologiuri da baqterio-
logiuri dadasturebis gareSe. mxolod klinikur gamovlinebebze
dafuZnebuli diagnozi ki ganapirobebs hiperdiagnostikas da
arasaWiro mkurnalobis Catarebas pacientebis udides nawilSi146.
diagniostikuri resursebis simwiris gamo problema ufro rTuldeba
ganviTarebad qveynebSi. aseT situaciaSi diferencirebuli
diagnostikis dros tuberkulozi SeiZleba sulac ar iyos
gaTvaliswinebuli147. amas ki, Sedegad mohyveba mkurnalobis
dagvianebiT dawyeba an misi ugulvebelyofa. eqstrapulmonaruli
tuberkulozi SeiZleba ganviTardes yvela asakobriv jgufSi. es
ufro arTulebs diagnostikasa da mkurnalobas.
eqstrapulmonaruli tuberkulozis mkurnaloba da
marTva
eqstrapulmonaruli tuberkulozi Cveulebriv naklebad
baqteriaSemcvelia da filtvis tuebrkulozis mkurnalobis nebismieri
reJimi aseve efeqturi SeiZleba iyos eqstrapulmonaruli
tuberkulozis drosac. mkurnalobis miznebisaTvis eqstrapulmo-
naruli tuberkulozi SeiZleba daiyos mwvave da aramwvave formebad.
20 tuberkulozis kvlevis centris direqtoris moadgile. Cenai, indoeTi
196
mwvave formebs ganekuTvneba tuberkulozuri meningiti, spinaluri
tuberkulozi, neiro-tuberkulozi, abdominaruli tuberkulozi,
bilateraluri eqsudaciuri plevriti, eqsudaciuri perikarditi da
Zvlebis da saxsrebis tuberkulozi, romelic adamianis sxeulis
erTze met adgils moicavs. sxeulis sxva nawilebis eqstrapulmonaruli
tuberkulozi ganekuTvneba aramwvave formas.
arsebobs ramodenime statia, romlebSic ganxilulia qimioTerapiis
mokle kursis gamoyeneba eqstrapulmonaruli tuberkulozis
mkurnalobaSi148. radgan im momentis gansazRvra, rodesac
eqstrapulmonaruli tuberkulozis mkurnaloba maqsimalurad
efeqturia sirTuleebTanaa dakavSirebuli, mkurnalobis xangrZlivobac
gansxvavdeba. am sakiTxis SeswavlasTan dakavSirebiT Catarda ramodenime
kontrolirebadi klinikuri kvleva149. eqstrapulmonaruli
tuberkulozis mkurnalobisa da diagnostikis principebi aRebuli
iyo pulmonaruli tuberkulozis randomizirebuli klinikuri
kvlevebiT miRebuli gamocdilebidan. eqstrapulmonaruli
tuberkulozis Semswavleli kvleva (xerxemlis tuberkulozi,
tuberkulozuri limfadeniti, abdominaluri tuberkulozi da Tavis
tvinis tuebrkulozi) naTlad gviCvenebs moklevadiani kursis
efeqturobas (6-9 Tviani), rogorc bavSvebSi150, aseve mozrdilebSi da
meryeobs 87%-dan 99%-mde (cxrili #43). intervalebiani reJimi
iseTive efeqturi iyo, rogorc yoveldRiuri reJimi.
rac Seexeba mwvave formebs, sawyis intensiur fazaSi
rekomendirebulia oTxi medikamentis gamoyeneba. saWiroebis SemTxvevaSi
SesaZlebelia mkurnalobis gagrZeleba 9 Tvemde, gansakuTrebiT
tuberkulozuri meningitis da neirotuberkulozis dros.
tuberkulozuri meningitis dros, romelsac axlavs nevrologiuri
dazianebebi, aseve masiuri eqsudaciuri plevritis an tuberkulozuri
perikarditis SemTxvevaSi gamoyenebuli unda iqnes steroidebi.
tuberkulozis mkurnalobis procesSi SeiZleba ganviTardes limfuri
kvanZebis SeSupeba, gamagreba da baqteriebiT superincifireba, zogadad
mkurnalobis modifikacia an gaxangrZliveba ar aris naCvenebi.
miuxedavad imisa, rom eqstrapulmonaruli formebis mkurnaloba
umetes SemTxvevaSi karg Sedegebs iZleva, arsebobs iseTi
gamonaklisebic, rogoricaa meningiti, xerxemlis tuberkulozi (potis
daavadeba), am dros klinikuri gamosavali damokidebulia adreul
diagnostikaze. tuberkulozuri meningitis SemTxvevaSi mkurnalobis
mokle kursis Catarebisas Sedegebi dakavSirebulia imasTan, Tu
197
kvl
evebi
xerxeml
is tuberkul
ozi
potis daavadeba
tuberkul
ozuri
limfadeniti
abdominal
uri
tuberkul
ozi
Tavis tvinis
tuberkul
ozi
mkurnal
obis reJimi
6HR
+ hong-kongSi
modificirebul
i
qirurgia
6HR
9HR
radikal
uri
qirurgia
+ 2
HE
RS
7H2R
2
2HE
RS
/7H
2R2
2H3R
3 Z3S
3/4H
2S2
2HR
Z/4
HR
EH
S/H
E
3HR
Z/3
H2R
2
3H3R
3 Z
3/6H
2R2
xangr-o
ba
(Tveebi)
6 6 9 9 9 6 6 12 9 9
pacientebis
raodenoba
78
78
79
20 11 168
85
93
47
44
monitoringis
xangroba
(TveebSi)
120
120
120
60
60
36
60
60
24
24
sul
sasurvel
i
Sedegebi (%
)
90
94
99
90
73
97
94
87
89 91
bibliogra-
fiul
i
wyaro
151
152
153
154
155
cxril
i #
43.
mkurnal
obis r
eJimebis e
feqt
uroba e
qst
rapu
lmonarul
i t
uberkul
ozis s
xvadasxva f
ormebis d
ros
198
daavadebis ra etapze iqna dawyebuli mkurnaloba156. daavadebis mwvave
formis dros pacientebis mcire nawili aRwevs srul gamojanmrTelebas.
arasasurveli Sedegebis wina pirobaa axalgazrda asaki da Sors
wasuli forma. nevrologiuri Sedegebi uSualodaa dakavSirebuli
daavadebis stadiasTan da hospitalizaciamde simptomebis
xangrZlivobasTan. amis msgavsad xerxemlis tuberkulozis SemTxvevaSi
nevrologiuri gamojanmrTelebisaTvis saWiro dro ar aris
damokidebuli mkurnalobis reJimis tipze. is ganicdis iseTi
faqtorebis zemoqmedebas, rogoricaa sawyisi motoruli statusi,
nawolebis arseboba an ararseboba da kifozis xangrZlivoba156.
sxvadasxva kvlevebSi Seswavlili iqna mkurnalobis moklevadiani
reJimis Soreuli Sedegebi eqstrapulmonaruli tuberkulozis
sxvadasxva formebis dros150. mkurnalobis Semdgomi monitoringi
pacientebs utardebodaT sistematiurad 5-10 wlis ganmavlobaSi. yvela
kvlevis monacemiT recidivis maCvenebeli xangrZlivi monitoringis
ganmavlobaSi 4%-ze naklebi iyo. rac adasturebs mkurnalobis
moklevadiani reJimebis adeqvaturobas eqstrapulmonaruli
tuberkulozis dros.
qirurgiis roli
eqstrapulmonaruli tuberkulozis mkurnalobaSi moklevadiani
Terapiis gamoyenebam qirurgiuli intervenciebi naklebad mniSvnelovani
gaxada. am saxis Carevebi saWiro iyo iseTi garTulebebis
diagnostikisa(biofsia) da marTvisaTvis, rogoricaa tuberkulozuri
empiemia da qronikuli funqciadakarguli Tirkmeli, an filtvis
rekurentuli infeqciebi. britaneTis samedicino kvlevis sabWos157
mier Catarebul kvlevaSi Seswavlili iyo qirurgiuli operaciebisa
da medikamentozuri mkurnalobis roli xerxemlis tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis marTvaSi. kvlevis safuZvelze daaskvnes,
rom zogadad qirurgiuli operaciebi ar iyo saWiro, vinaidan
ambulatoriuli mkurnalobis mokle kursebi Zalzed efeqturi
aRmoCnda. qirurgiuli Careva naCvenebi iyo 15 welze umcros
pacientebSi im SemTxvevaSi, Tu kifozis kuTxe 300-s aRemateboda158.
qirurgiuli Cvenebis SemTxvevaSi rekomendirebulia wina da ukana
arTrodezi.
kifozis Semcirebisa da xerxemlis funqciis gaumjobesebis mizniT159.
199
34. riTi gansxvavdeba tuberkulozis
mkurnaloba fexmZime qalebSi, RviZlis an
Tirkmlis daavadebis mqone pacientebSi
a.harisi21
mkurnaloba fexmZime qalebSi 160, 161
oTxi sabaziso tubsawinaaRmdego medikamenti – izoniazidi,
rifampicini, pirazinamidi da eTambutoli – ar xasiaTdeba
teratogenurobiT da amitom maTi gamoyeneba fexmZime qalebSi ar
aris saSiSi. streptomicini da sxva aminoglikozidebi potenciurad
ototoqsiuria nayofisaTvis da, aqedan gamomdinare, ar unda moxdes
maTi gamoyeneba fexmZimobis dros, maT SeiZleba Caenacvlos
eTambutoli. PAS aseve SeiZleba iqnes gamoyenebuli yovelgvari
garTulebebis gareSe.
eTionamidi da protionamidi teratogenuria da maT SeiZleba
gamoiwvion naadrevi mSobiaroba. aqedan gamomdinare, maTi gamoyeneba
fexmZime qalebSi ar SeiZleba. ftorqinolonebic teratogenobas
avlenen laboratoriul cxovelebSi.
aqtiuri tuberkulozi fexmZimobis dros saWiroebs mkurnalobas,
radgan daavadebam SeiZleba ufro meti ziani moutanos pacients,
vidre medikamentebma. Zalzed mniSvnelovania, rom fexmZime qalebs
esmodeT tuberkulozis warmatebulad mkurnalobis aucilebloba
erT-erTi standartuli rkeomendirebuli reJimiT, da rom
mkurnalobis warmateba qalis fexmZimobis normaluri dasrulebis
garantiaa.
meZuZuri qalebisa da Gvil bavSvTa mkurnaloba
tuberkuloziT daavadebulma meZuZurma qalma unda Caitaros
mkurnalobis sruli kursi. yvela tubsawinaaRmdego medikamenti
21 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis, teqnikuri
mrCeveli. Lilongue, malavia
200
SeiZleba gamoyenebuli iyos ZuZuTi kvebis dros da qals, romelic
maT iRebs SeuZlia yovelgvari SiSis gareSe bavSvis kveba ZuZuTi.
deda da bavSvi erTad unda iyvnen da bavSvs unda eZleodes dedis
rZe Cveulebrivad. Tumca, medikamentebis koncentracia dedis rZeSi
arasakmarisia bavSvis prevenciis an mkurnalobisaTvis. tuberkulozi
gansakuTrebiT saSiSia eqvs wlamde asakis bavSvebSi, kerZod, sami
wlis an ufro umcros bavSvebSi. bavSvi, romelic axlo kontaqtSi
imyofeba tuberkuloziT daavadebul individTan aucileblad unda
Semowmdes samedicino dawesebulebaSi daavadebis simptomebze.
bavSvebs, romlebsac ara aqvT simptomebi prevenciuli mkurnaloba
latenturi tuberkulozuri infeqciis winaaRmdeg unda CautardeT
miuxedavad imisa, CautardaT maT BCG vaqcinacia Tu ara. prevenciuli
mkurnaloba moicavs izoniazidis (5mg/kg sxeulis wonaze)
yoveldRiur miRebas 6-9 Tvis ganmavlobaSi. Tu arsebobs
tuberkulozis kanis testis Catarebis SesaZlebloba, igi unda
Catardes 3 Tvis Semdeg.
� Tu tuberkulozze kanis testis induracia 6mm diametrze
nakleb ares moicavs prevenciuli mkurnaloba unda Sewydes
da bavSvs gaukeTdes BCG vaqcina (Tu es adre ar iyo
gakeTebuli);
� Tu induraciis are 6mm-ze meti diametrisaa, prevenciuli
mkurnaloba izoniazidiT kidev 3-6 Tves unda gagrZeldes.
mkurnaloba RviZlis dazianebis mqone pacientebSi 160,162
pacientebs, romelTac aqvT qvemoT CamoTvlili problemebi,
SeuZliaT Caitaron mkurnalobis Cveulebrivi mokle kursi.
RviZlis dadgenili qronikuli daavadeba
izoniazids plus rifampicini da plus erTi an ori
arahepatotoqsikuri medikamenti, iseTi rogoricaa magaliTad,
sterptocini da eTambutoli, SeiZleba gamoyenebuli iyos
mkurnalobis mTeli rva Tviani kursis ganmavlobaSi. Tu arsebobs
RviZlis dazianebis xarisxTan dakavSirebuli problema, magaliTad,
asciti da portaluri hipetenzia, sawyis etapze SeiZleba
gamoyenebul iqnes alternatiuli reJimi_streptomicini plus
izoniazidi plus eTambutoli, romlis Semdegac unda Catardes
201
gagrZelebis faza izoniazidisa da eTambutolis gamoyenebiT. sruli
mkurnalobis xangrZlivoba 12 Tvea. RviZlis qronikuli daavadebis
mqone pacientebma ar unda miiRon pirazinamidi, aqedan gamomdinare,
rekomendirebuli reJimebi Semdegia: 2HRES/6HE 2HRE/6HE an 2HSE/10HE.
mwvave hepatiti
Zalzed iSviaTia, rodesac pacients erTdroulad aqvs
tuberkulozic da mwvave virusuli hepatitic. Tumca arc Tu
iSviaTia, rom tuberkulozis mkurnalobis dros pacients
ganuviTardes mwvave virusuli hepatiti. bevr situaciaSi igi
mkurnalobis dros siyviTlis ZiriTadi mizezia163. zog SemTxvevaSi
SesaZlebelia tuberkulozis mkurnalobis SeCereba hepatitis
problemebis gaqrobamde sxva dros SeiZleba saWiro gaxdes
tuberkulozis mkurnalobis gagrZeleba am ukanasknel SemTxvevaSi
streptomicinisa da eTambutolis kombinirebul gamoyeneba maqsimum
3 Tvis ganmavlobaSi yvelaze usafrTxo variantia hepatitTan
dakavSirebuli problemebis mosagvareblad. amis Semdeg pacients
SeiZleba Cautardes gagrZelebis faza izoniazidiTa da rifampiciniT
6 Tvis ganmavlobaSi (6HR). Sorswasuli tuberkulozis SemTxvevaSi
SeiZleba gamoyenebuli iqnes ftorqinolonebi, rogoricaa
ofloqsacini streptomicinTan da eTambutolTan erTad, rogorc
Semcvleli arahepatotoqsikuri reJimi, romelsac pacientebi zogadad
kargad itanen.
Tirkmlis ukmarisobis mqone pacientebis mkurnaloba 164,162
Tirkmlis ukmarisobiT daavadebul pacientebs SeiZleba mivceT
izoniazidi, rifampicini da pirazinamidi normaluri dozebiT,
radgan isini TiTqmis mTlianad iSleba naRvlis zemoqmedebiT an
metabolizirdeba aratoqsikur naerTebad. Tirkmlis mwvave
ukamarisobis dros pacientebs, romlebic iReben izoniazids unda
daeniSnos piridoqsini, raTa Tavidan aviciloT periferiuli
neiropaTia. pirazinamids SeuZlia gaarTulos hiperemia, romelic
warmoiqmneba Tirkmlis ukmarisobis dros. eTionamidisa da
protionamidis gamoyofa TiTqmis mTlianad xdeba Tirkmlis gareSe
202
gzebiT, amitom maTi micema Tirkmlis ukmarisobis dros normaluri
dozebiT savsebiT dasaSvebia.
streptomicini da eTambutoli gamoiyofa SardiT. Tirkmlis
ukmarisobis SemTxvevaSi orive medikamentis doza unda Semcirdes.
Tu arsebobs Tirkmlis funqciis monitoringis saSualeba, dozebi
pacienetis mdgomareobasTan SesabamisobaSi SeiZleba iqnes moyvanili.
Tioacetazoni nawilobriv gamoiyofa SardTan erTad, magram
diapazoni Terapiul da toqsikur dozas Soris imdenad mcirea,
rom Tirkmlis ukmarisobiT daavadebul pacientebs es medikamenti
ar unda mieces. Tirkmlis ukmarisobisas gamoiyeneba Semdegi yvelaze
usafrTxo reJimi 2HRZ/4HR.
203
35. riT gansxvavdeba tuberkuloziT
daavadebuli aiv-inficirebuli pacientebis
mkurnaloba
a.harisi22
mkurnalobis kategoriebi da mkurnalobis reJimi
zogadad tuberkulozis mkurnaloba msgavsia rogorc aiv-
pozitiur, aseve aiv-negatiur pacientebSi, magram gamonakliss
warmoadgenen is pacientebi, romlebic iReben Tioacetazons.
Tioacetazonis gamoyenebas aiv-inficirebulo pacientebSi Tan axlavs
mwvave165, fataluri kanismieri reaqciebis ganviTarebis riski amitom
Tioacetazonis nacvlad aiv-inficirebul pacientebSi gamoyenebuli
unda iyos eTambutoli (ixileT: “ra Rirsebebi aqvs Tioacetazins,
rogorc izoniazidis Tanmxleb medikaments da ramdenad efeqturia
izoniazidi plus Tioacetazonis reJimi”).
zogierT qveyanas SeiZleba ar hqondes Tioacetazonis
eTambutoliT Canacvlebis resursebi. iq, sadac Tioacetazonis
gamoyeneba gardauvalia, Zalzed mniSvnelovania pacientebis
gafrTxileba kanis mwvave reaqciebis Sesaxeb. pacientebs unda
mieces rCeva, rom aseT SemTxvevaSi maT dauyovnebliv Sewyviton
Tioacetazonis gamoyeneba da Seatyobinon amis Sesaxeb uaxloes
samedicino dawesebulebebs.
streptomicini kvlavac rCeba saWiro medikamentad, Tumca
imavdroulad garantirebuli unda iyos Spricebisa da nemsebis
saTanado sterilizacia da moxmarebis Semdeg maTi ganadgureba.
aiv-infeqciis maRali prevalentobis mTel rig qveynebs ara
aqvT Spricebisa da nemsebis saTanado sterilizaciis
uzrunvelyofis SesaZleblobebi da amitom aseT qveynebSi
streptomicini ar unda iqnes gamoyenebuli.
22 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programa, teqnikuri
mrCeveli. Lilongue, malavia
204
tuberkuloziT daavadebuli aiv-inficirebuli
pacientebis reaqcia tuberkulozis mkurnalobaze
im pacientebis reaqcia, romlebmac Gaitares mkurnalobis
sruli kursi
tuberkulozis mkurnalobis sruli kursis dasrulebisas
yvela pacienti avlens msgavs klinikur, mikrobiologiur,
rentgenografiul Sedegebs, miuxedavad imisa, aiv-pozitiuria
igi Tu aiv-negatiuri166,167.
SemTxvevaTa fataluri Sedegebi
aiv-inficirebul pacientebSi sikvdilianobis maCvenebeli,
mkurnalobis dros da Semdeg,166,167 aiv-negatiur pacientebTan
SedarebiT ufro maRalia. samxreT-saharis regionSi nacxiT dadebiTi
tuberkuloziT daavadebuli aiv-pozitiuri pacientebis daaxloebiT
30% iRupeba mkurnalobis dawyebidan 12 Tvis ganmavlobaSi, 25%
maTgan, vinc sruli kursi Caitara, iRupeba momdevno 12 Tvis
ganmavlobaSi. adamianis imunodeficitis virusis warmoSobamde,
nacxiT uaryofiTi tuberkulozi iTvleboda kargi klinikuri
gamosavlis mqone daavadebad. amJamad nel-nela xdeba mtkicebulebebis
akumulireba imis Sesaxeb, rom aiv-infeqciis maRali prevalentobis
regionebSi nacxiT uaryofiTi tuberkuloziT daavadebul aiv-
inficirebul pacientebs SeiZleba hqondes ufro cudi prognozi,
vidre nacxiT dadebiTi tuberkulozis mqone aiv-inficirebulebs.
tuberkuloziT daavadebul aiv-inficirebul pacientebSi
mkurnalobis dros an misi dasrulebis Semdeg sikvdilianobis
SemTxvevebi nawilobriv gamowveulia tuberkuloziT, umetesoba
ki ganpirobebulia aiv-Tan dakavSirebuli sxva problemebiT.
SemTxvevaTa fataluri gamosavali SedarebiT dabalia iseT aiv-
inficirebul tuberkuloziT daavadebul pacientebSi, romlebsac
CautardaT mkurnalobis mokle kursi nacvlad standartuli 12-
Tviani mkurnalobisa rifampicinis gareSe 168,169. aRniSnuli
nawilobriv aixsneba mokle kursis meti efeqturobiT, magram aseve
SeiZleba dakavSirebuli iyos rifampicinis maRal, farTo
antibaqteriul aqtivobasTan. aqedan gamomdinare, rifampicinma
SeiZleba Seamciros adamianis imunodeficitis virusTan
dakavSirebuli baqteriuli infeqciebiT gamowveuli sikvdilianoba.
205
antituberkulozuri medikamentebiT damxmare mkurnalobam SeiZleba
Seamciros fataluri SemTxvevebis maCvenebeli.
arsebobs mtkicebulebebi imisa, rom mkurnaloba uSualo
meTvalyureobiT gacilebiT ufro mniSvnelovania tuberkuloziT
daavadebul aiv-inficirebul pacientebSi. mravalvariaciul
analizSi, alferma da Tanaavtorebma170 gamoavlines, rom
aiv_inficirebul pacientebSi, romlebic TviTon iRebdnen
medikamentebs, sikvdilianobis maCvenebeli ufro maRali iyo, vidre
iq sadac xorcildeboda kontrolirebuli mkurnaloba.
alvudma da Tanaavtorebma171 aseve aRmoaCines, rom fataluri
SemTxvevebis maCvenebeli aiv-inficirebul tuberkuloziT
daavadebul im pacientebSi, visac mkurnaloba uSualo
meTvalyureobiT utardeboda Seadgenda 15%-s da pacientebSi,
romlebic TviTon iRebdnen medikamentebs 43%.
recidivi
tuberkulozis recidivs maCvenebeli tuberkuloziT daavadebul
aiv-pozitiur pacientebSi, romlebmac daasrules rifampicinis
Semcveli mokle kursi Zalzed dabalia. mkurnalobis reJimis
gazrda 6-dan 12 Tvemde kidev ufro amcirebs recidivis maCvenebels172.
Tumca es gansxvaveba marginaluria da misi Rirebulebis,
toqsikurobis da im sirTuleebis gaTvaliswinebiT, romlebic
axlavs xangrZliv mkurnalobas tuberkulozis programebis umetesi
nawili aiv-inficirebul pacientebSi 6 an maqsimum 9-Tvian kurss
atarebs. recidivis maCvenebeli maRalia aiv-inficirebul
pacientebSi, SedarebiT aiv-negatiur tuberkuloziT daavadebul
individebTan, romelTa mkurnalobac xorcieldeba standartuli
reJimiT, an mokle kursiT eTambutolisa da izoniazidis gamoyenebiT
gagrZelebis fazaSi173,174,175.
tuberkulozis mkurnaloba da antiretrovirusuli
Terapia
antiretrovirusuli (ARV) medikamentebi farTodaa xelmisawvdomi
aiv SidsiT daavadebul pacientebSi, romelTagan bevri
tuberkulozis latenturi an aqtiuri formiTaa daavadebuli.
efeqturi gamoyenebisas, ARV medikamentebi TandaTanobiT aZlierebs
206
pacientebis imunitets (maspinZeli organizmis), ramac principSi
unda Seamciros latenturi tuberkulozis progresireba da misi
gadasvla tuberkulozis aqtiur formaSi. paradoqsia, magram aiv-
pozitiur pacientebSi ARV medikamentebma zogjer SeiZleba
ganapirobon latenturi tuberkulozis gadasvla aqtiur formaSi.
amis gamomwvevi mizezi aris imunuri rekonstruqciis sindromi.
amJamad licenzirebuli ARV medikamentebidan, proteazas
inhibitorebisa da aranukleoziduri reversuli transkriptazis
inhibitorebi urTierTqmedeben rifampicinTan da, aqedan gamomdinare,
ar unda iqnan gamoyenebuli rifampicinis Semcvlel reJimTan
erTad. Tumca, yovelgvari riskis gareSe SeiZleba maTi micema
rifabutinTan erTad176,177,178,179 jer kidev gansasazRvria ARV
mkurnalobis optimaluri reJimebi, romlebic SeiZleba gamoyenebuli
iqnes tuberkulozis mkurnalobasTan erTad da mkurnalobis dawyebis
saukeTeso vadebi. raoden paradoqsulic ar unda iyos im pacientebs
Soris, romlebsac utardebaT tubsawinaaRmdego mkurnaloba da
romlebmac daiwyes antiretrovisuli medikamentebis miReba,
daavadebis simptomebi uaresdeba, rac ZiriTadad dakavSirebulia
anTebiT procesebze organizmis reaqtiulobis gaumjobesebasTan180,181.
savarudod, antiretrovirusul Terapias SeuZlia Seamciros aiv-
sikvdilianoba da avadoba tuberkulozis mkurnalobis dros da
misi dasrulebis Semdeg, aseve SesaZlebelia Seamciros
tuberkulozis recidivi aiv-pozitiur pacientebSi, romlebmac
warmatebiT daasrules tubsawinaaRmdego mkurnaloba.
207
36. ra ZiriTadi Sedegebi iqna miRebuli
madrasSi Gatarebuli kvlevebiT,
romelTa mizanic iyo binaze da
sanatoriumSi mkurnalobis formebis
Sedareba
k.Tomani23
kvlevis amocanebi
kvleva SemuSavda binaze da sanatoriumSi mkurnalobis formebis
upiratesobaTa Sedarebis Sesafaseblad. kvlevis mizani iyo
SeeswavlaT, Tu ra zemoqmedebas axdens fizikuri aqtivoba, kveba
da kargi sacxovrebeli garemo mkurnalobis gamosavalze da rogor
aisaxeba es rentgenografiul da baqteriologiur Sedegebze.
gansakuTrebul interess Seadgenda infeqciurobis problema im
pacientebisa, romlebsac mkurnaloba utardebodaT binaze anu
daavadebis ganviTarebis sixSire pacientis uaxloes ojaxis wevrebs
Soris.
kvlevis aRweriloba
kvlevaSi monawileobisaTvis dasaSvebad miCneuli iyo madrasis
(amJamad Cenais) macxovrebeli, 12 welze ufrosi asakis nacxiT da/
an kultura pozitiuri aranamkurnalebi (an namkurnalebi ara
umetes 2 kviris ganmavlobaSi) nebismieri individi, romlis
sacxovrebeli adgilic 8km-iT iyo daSorebuli tuberkulozis
qimioTerapiis centridan (amJamad ewodeba tuberkulozis kvlevis
centri). pacientebis umravlesobas aReniSneboda Sorswasuli
kavernozuli daavadeba. izoniazidze an P-aminozalicilis mJavaze
(PAS) rezistentuli, an iseTi seriozuli Tanmxlebi daavadebis
mqone pacientebi, rogoricaa mglura da diabeti, aseve fexmZime
pacientebi da isini, visac esaWiroeboda gadaudebeli samedicino
daxmareba gamoricxes kvlevidan. TiTqmis yvela pacienti cxovrobda
madrasis uRaribes regionSi.
23 gardacvlilia
208
medikamentebis miRebis reJimi
yvela pacienti iRebda izonizidsa da PAS (natriumis mariliT)
anu gasuli saukunis 50-iani wlebis standartul mkurnalobas
kvlevis momentisaTvis.
binaze mkurnalobis reJimi
pacientebs, romlebsac daeniSnaT binaze mkurnaloba sTxoves
medikamentebi waeRoT saxlSi da yovel kviras mosuliyvnen
samedicino centrSi momdevno kviris wamlebis wasaRebad. garda
amisa, TiToeul pacientTan binaze midioda jandacvis muSaki da
adgilze iTvlida medikamentebs. amasTan pacientebs utardeboidaT
Sardis analizi imis dasadgenad iRebda Tu ara pacienti medikaments
daniSnulebisamebr. pacientis ojaxi yovelTviurad ufasod iRebda
rZes da fqvils.
mkurnaloba sanatoriumSi
sanatoriumSi mkurnalobisaTvis SerCeuli pacientebi moaTavses
madrasis mTavar sanatoriumSi, romelic aRWurvili iyo sruli
diagnostikuri aparaturiT da dakompleqtebuli iyo
maRalkvalificiuri personaliT. yovel kviras pacientebs
naxulobdnen centris medikosebi, jandacvis muSakebi an socialuri
muSakebi.
fizikuri aqtivoba
pacientebi, romelTa mkurnalobac mimdinareobda sanatoriumSi3-
4 Tvis ganmavlobaSi imyofebodnen srul woliT reJimze. am periodis
Semdeg maT eZleodaT ufleba amdgariyvnen jer ori, xolo Semdeg
4sT-iT dReSi. 6 Tvis Semdeg maT, visi mdgomareobac SedarebiT
gaumjobesebuli iyo eqimebi aZlevdnen nebas TveSi erTxel
wasuliyvnen saxlSi da imave saRamos dabrunebuliyvnen ukan,
sanatoriumSi.
pacientebs, romlebic mkurnalobdnen binaze, uniSnavdnen
nawilobriv woliT reJims, xolo rodesac janmrTelobis
mdgomareoba SesaZleblobas miscemda, uflebas aZlevdnen
dabrunebodnen fizikur aqtivobas da samuSaos. umetesi maTgani
209
ambulatoriuli pacienti iyo. mdedrobiTi sqesis pacientebi
.agrZelebdnen Tavis Cveul saojaxo saqminanobas, xolo bevri
mamakaci daubrunda samuSaos uforo adre, vidre samedicino Cveneba
iqneboda . zog mamakacs saerTsod ar Seuwyveia muSaoba. visac
regularuli samuSao ar gaaCnda, Cveulebriv eniSnebodaT xangrZlivi
gaseirnebebi.
im pacientebs, romlebsac binaze utardebodaT mkurnaloba,
kviraSi erTxel mainc uwevdaT samedicino centrSi misvla, anu
daaxloebiT 8km manZilis gavla Cveulebriv fexiT, vinaidan kvlevaSi
monawile pacientebi ZiriTadad Raribebi iyvnen.
pacientebis umravlesobas Seadgendnen xelosnebi, dabal-
kvalificiuri muSebi, saxlSi mosamsaxureebi an quCaSi momuSave
adamianebi, romlebsac mTeli dRis ganmavlobaSi uwevdaT mZime
tropikul klimatSi muSaoba.
kveba
sanatoriumSi myofi pacientebi uzrunvelyofili iyvnen
maRalkaloriuli kvebiT, didi raodenobiT cximis, cilebis (maT
Soris cxoveluri warmoSobis cilebis) mineralebisa da vitaminebis
Semcvleli produqtebiT182. maTi kveba, visac binaze utardebodaT
mkurnaloba, gacilebiT uaresi iyo. magaliTad, mxolod 8% iRebda
yoveldRiurad 30gr cxovelur cilas, maSin rodesac sanatoriumSi
myofi yvela pacienti iRebda cxovelur cilebs. kvebaSi gansxvaveba
Zlierdeba imiT, rom binaze myof pacientebs dasvenebis gacilebiT
naklebi SesaZlebloba hqondaT da male ubrundebodnen Cveul
saqmianobas.
keTilmowyoba
maSin, rodesac sanatoriumSi myof pacientebs mkurnaloba
utardeboda sufTa, kargad ganiavebul oTaxebSi, pacientTa
umravlesoba, romelic binaze mkurnalobda, cxovrobda
mravalsulian, mWidroddasaxlebul saxlebSi, sadac erT adamianze
4,5m2 naklebi modioda.
mkurnalobis gadanawileba
gadanawileba moxda randomizirebulad, anu kvlevaSi monawile
TiToeuli pacientisaTvis ixsneboda dabeWdili konverti, romelSic
210
moTavsebuli iyo danomrili qaRaldis furceli randomizirebuli
cifriT, romlis gaSifvrasac awarmoebda centris statistikis
ganyofileba (ixileT Tavi “rogoria kontrolirebuli klinikuri
kvlevebis principebi da moTxovnebi”).
centris personalidan winaswar aravin (arc samedicino da arc
arasamedicino) ar icoda, Tu romel jgufSi moxvdeboda pacienti.
miuxedavad randomizirebuli SerCevisa, SemTxvevam ganapiroba,
rom pacientebs, romlebsac binaze utardebodaT mkurnaloba,
upiratesad qalebs, gacilebiT cudi mdgomareoba hqondaT. TiTqmis
yvelas aReniSneboda kavernozuli procesi filtvis mZime dazianebiT
da baqteriagamoyofa.
Sedegebi da daskvnebi
klinikuri Sedegebi
kvlevis procesSi sami pacienti daiRupa – ori sanatoriumSi
myofTagan da erTi, visac binaze utardeboda mkurnaloba (daRupvis
kidev erTi SemTxveva iyo binaze myof pacientebSi. gamowveuli
eleqtrotravmiT).
sanatoriumSi myofma pacientebma ufro metad moimates wonaSi,
vidre maT, vinc binaze mkurnalobda.
rentgenologiuri Sedegebi
orive jgufSi msgavsi rentgenologiuri Sedegebi iqna miRebuli
kavernozuli dazianebebis zomebis Semcirebis an kavernebis
daxurvis. mxriv. Tavdapirveli dazianebebis gaumjobeseba kidev
ufro aSkara gaxda Sedegebis Sedarebisas
baqteriologiuri Sedegebi
orive jgufSi gamovlinda swrafi baqteriologiuri gaumjobeseba
(ixileT cxrili #44, grafiki #14). pozitiuri nacxebis raodenoba
4 Tvis mkurnalobis Semdeg TiTqmis erTnairad Semcirda. pacientebis
90%-Si miRweuli iyo naxvelis konversia, e.i. naxvelis yovelTviuri
gamokvleva kultura-negatiuri iyo, Tumca rigi individualuri
cvlilebebi mogvianebiT gaCnda. naxvelis konversiis maRali
maCveneblebi SenarCunebuli iyo mkurnalobis 12-Tviani periodis
bolomde.
211
cxrili #44.
naxvelis konversia (yvela kultura - negatiuria) 2-Tviani
intervalebiT binaze da sanatoriumSi myof pacientebSi
grafiki #14.
naxvelis konversia binaze an sanatoriumSi myof pacientebSi
(mravaljeradi kultura-negatiuri sinjebi)
kul
tura negatiuri
mkurnalobis xangrZlivoba (TveebSi)
ojaxSi
sanatoriumSi
Tveebi
2
4
6
8
10
12
binaze myofi
pacientebis
procentuli wili
45
89
91
89
92
90
sanatoriumSi
myofi pacientebis
procentuli wili
49
93
96
95
95
92
daavadebis pasiuri mdgomareoba da recidivi
daavadebis pasiuri mdgomareobis Sefaseba warmoebda mkacri
kriteriumebiT, rac gulisxmobda, rom bolo 3 Tvis ganmavlobaSi
7-9 kulturis yvela testi negatiuri unda yofiliyo. sanatoriumSi
212
mkurnalobaze myofi 81 pacientidan 75-s (92%) da binaze namkurnalebi
82 pacientidan 71-s (86%) daudginda daavadebis pasiuri forma
(cxrili #45)183.
cxrili #45.
daavadebis pasiuri faza mkurnalobis erTi wlis Semdeg,
rogorc binaze, aseve sanatoriumSi namkurnaleb pacientebSi
baqteriolologiuri recidivis sixSire Seswavlili iyo im 126
pacientSi, romelsac erTwliani mkurnalobis dasrulebis Semdeg184
daavadebis pasiuri forma aReniSneboda. 59 sanatoriumSi
mkurnalobaze myofi pacienti da 57 binaze namkurnalebi ayvanili
iyo Semdgom kontrolze 5 wlis ganmavlobaSi. dakvirvebis am
periodSi sanatoriumis jgufSi recidivis mxolod 7 SemTxveva
iyo (10%), xolo binaze myofTagan mxolod 4 (7%), sul 11 SemTxveva.
gansxvavebebi, romlebic aRiniSneboda mkurnalobis erTi wlis
bolos TandaTanobiT swordeboda. recidivis 11 SemTxvevidan 8
ganviTarda monitoringis pirvelive wlis ganmavlobaSi.
cxrili #46.
recidivis SemTxvevebi tuberkulozis pasiuri stadiis mqone
pacientebSi 1 wlis mkurnalobis Semdeg rogorc sanatoriumSi,
aseve binaze namkurnaleb pacientebSi oTxwliani monitoringis
periodSi
mkurnalobis
adgili
binaze
sanatoriumSi
pacientebis
raodenoba
82
81
pasiuri faza erTi wlis
mkurnalobis Semdeg
#
71
75
%
86
92
statusi
recidivi pasiuri
formis dros
me-2 wels
me-3-5 wels
sul recidivebi
relafsis mqone
pacientebis %
binaze
57
2
2
4
7
sanatoriumSi
69
6
1
7
10
sul
126
8
3
11
9
213
riski pacientis ojaxis wevrebisaTvis
5 wlis ganmavlobaSi xorcieldeboda kvlevaSi monawile
pacientebis ojaxis uaxloesi wevrebis (saojaxo kontaqtebis)
sistematiuri monitoringi. inficirebis maCvenebeli185, 186. ZiriTadad
Seswavlili iyo im ojaxebSi, sadac infeqciis matarebeli iyo
ojaxis mxolod erTi wevri da warmoadgenda saindeqso SemTxvevas.
am mimarTebiT Sedareba gakeTda sanatoriumSi myofi pacientebis
saojaxo kontaqtebsa (im ojaxis, visi infeqciuri “indeqsic”
izolirebuli iyo ojaxidan 1 wlis ganmavlobaSi) da binaze
myofi pacientebis kontaqtebs Soris (romlebic ganagrZobdnen ra
cxovrebas mTeli mkurnalobis ganmavlobaSi inefqciurad saSiS
ojaxis wevrTan erTad, kvlavac imyofebodnen inficirebis safrTxis
winaSe), amasTan orive jgufis kontaqtebs garemodan inficirebis
Tanabari riski hqondaT.
yvela is kontaqti, romelsac rentgenografiulad aReniSneboda
tuberkulozze saeWvo dazianebebi gamoricxuli iqna kvlevidan,
danarCenebi daiyo or kategoriad: individebad, romlebsac hqondaT
reaqcia tuberkulinis testze da, romlebsac aseTi reaqcia ar
hqondaT (0-4mm da ≥5mm-ze naklebi induracia, ZiriTadad
tuberkulinis 5TU-ze kanSida inieqciiT.)
cxrili #47.
tuberkuloziT daavadebis sixSire binaze da sanatorimSi
mkurnalobaze myofi pacientebis ojaxis wevrebs Soris
tuberkulinis
sawyisi
statusi
reaqciis
gareSereaqciis
mqone
kontaqtebis
jgufi
binazes
anatoriumSi
binazes
anatoriumSi
riskis mqone
pacientebis
raodenoba
86
87
159
177
dakvirvebis
periodSi
warmoSobili
SemTxvevebi
sul
SemTxvevebi 5
wlis
ganmavlobaSi
1
7
7
5
13
2
0
1
4
4
3
1
2
4
7
4
1
0
1
2
5
0
0
1
2
#
9
10
15
28
%
10,5
11,5
9,4
15,8
214
rogorc amas gviCvenebs cxrili #47, daavadebis sisSire ‘ara-
reaqtiul~ jgufi TiTqmis Tanabari iyo, rogoric binaze, aseve
sanatoriul mkurnalobaze myofi pacientebis kontaqtebSi (testze
reaqtiuli pacientebis jgufSi, romlebic naklebad homogenuri
iyo, vidre ara-reaqtiuli jgufi – daavadebis sixSire gacilebiT
ufro maRali iyo sanatoriul mkurnalobaze myofi pacientebis
kontaqtebs Soris).
Catarebuli kvlevis kidev erTi mniSvnelovani aRmoCena aris
is, rom monitoringis pirveli wlis ganmavlobaSi daavadebuli
konataqtebis umetesobas daavadeba ZiriTadad ganuviTarda pirveli
sami Tvis ganmavlobaSi, miuxedavad imisa, maTi ojaxis wevri binaze
itarebda mkurnalobas, Tu sanatoriumSi. es sakmaod seriozuli
miniSnebaa imisa, rom kontaqtebi savaraudod pirveli Semowmebis
dros ukve inficirebulni iyvnen tuberkulozis miobaqteriiT anu
savsebiT dasaSvebia, rom isini saindeqso SemTxvevis gamovlenamdec
ki yofiliyvnen inficirebulni.
pacientTa TanamSromloba
miuxedavad pacientebisa da maTi ojaxebis wevrebis aqtiuri
xelSewyobisa, sanatoriul mkurnalobaze myofma Tormetma pacientma
miatova mkurnalobis kursi, Tumca oTxi maTgani isev daubrunda
mkurnalobas. im pacientTagan, romlebsac kursi utardebodaT binaze,
mxolod erTma Sewyvita mkurnaloba da gamoeTiSa kvlevas.
rac Seexeba medikamentebis regularulad miRebas, sanatoriumSi
myof pacientebsac zogjer aviwydebodaT da gansazRvruli periodis
ganmavlobaSi ar iRebdnen daniSnul medikamentebs. SesaZloa, es
ganpirobebuli iyo im faqtiT, rom sanatoriumSi avadmyofTa
meTvalyureoba yovelTvis ar iyo saTanado doneze da ar mowmdeboda
iRebda Tu ara TiToeuli pacienti yvela dozas.
socialuri problemebi
kvlevaSi monawile TiToeuli pacientis ojaxis socialuri
mdgomareobis Sesaxeb sistematurad xdeboda Canawerebis gakeTeba.
ZiriTadi problemebi warmoiSva binaze myofi pacientebis 8 da
sanatoriul mkurnalobaze myofi pacientebis 20 ojaxSi. sirTuleebi
215
am ukanasknelSi gacilebiT ufro seriozuli xasiaTisa iyo da
xSirad ojaxebi ingreoda kidec.
reziume
mocemuli kontrolirebadi kvleva miznad isaxavda mkurnalobis
efeqturobis Sedarebas pacientebis or jgufSi _ erTi jgufis
mkurnaloba mimdinareobda sanatoriumis karg pirobebSi, xolo
meore jgufs kursi utardeboda saxlis Zalzed cud pirobebSi.
sanatoriumis pirobebSi Catarebuli mkurnalobis Sedegebi,
miuxedavad keTilmowyobili garemosi, kargi saeqTno momsaxurebis,
kaloriebiT mdidari kvebisa da xangrZlivi woliTi reJimisa,
didad ar aRemateboda saxlis pirobebSi Catarebuli mkurnalobis
Sedegebs, sadac pacientebi cxovrobdnen da mkurnalobdnen
mravalsulian ojaxebSi, cudi kvebiT, cudi sabinao pirobebiT,
arasakmarisi dasvenebiT da xSirad xangrZlivi samuSao saaTebiTac
ki. orive jgufSi kavernis zomis Semcirebisa da/an daxurvis mixedviT,
TiTqmis erTnairi rentgenologiuri gamosavali iyo miRebuli.
aseve erTnairi iyo naxvelis nacxis uaryofiTad konversiis
fardobiTi wilic da siCqarec. mkurnalobis dawyebidan daaxloebiT
4 Tvis Semdeg rogorc binaze, aseve sanatoriumSi namkurnalebi
pacientebis 90% mravaljeradad Seswavlili naxveli yvela
SemTxvevaSi kultura-negatiuri iyo da aseTi done SenarCunda
mTeli mkurnalobis ganmavlobaSi.
rac Seexeba daavadebis pasiur formaSi gadasvlas mkurnalobis
erTi wlis Semdeg da recidivs mkurnalobis Semdgomi oTxwliani
monitoringis manZilze, aqac Zalzed umniSvnelo gansxvavebebi
aRmoCnda ori jgufis Sedegebis Sedarebisas. maSasadame, sanatoriumis
pirobebSi mkurnalobam ver gazarda gankurnebis albaToba da
verc recidivis SesaZlebloba Seamcira. am kvlevaSi gamoyenebuli
iyo zogadad miRebuli mkurnalobis tipi; moklevadiani mkurnaloba
gansakuTrebiT mosaxerxebels xdis tuberkuloziT daavadebuli
pacientebis ambulatoriul menejments.
5 wlis ganmavlobaSi mimdinareobda pacientis ojaxis wevrebis
inficirebis riskis Seswavla. daavadebis sixSiris TvalsazrisiT
aranairi gansxvaveba ar iqna gamovlenili binaze da sanatoriumSi
namkurnalebi pacientebis ojaxis wevrebs Soris, xolo infeqciuri
216
pacientis efeqturi mkurnaloba mniSvnelovnad amcirebda misi
ojaxis wevrebis inficirebis risks. aqedan gamomdinare, binaze
mkurnaloba ar qmnida raime gansakuTrebul safrTxes, risi
prevenciac moiTxovda infeqciuri pacientebis ueWvelad
sanatoriumSi mkurnalobas.
kvlevam gviCvena, rom pacienti masTan kontaqtSi myofi
pirebisaTvis gansakuTrebiT saSiSia diagnostikamde da mkurnalobis
dawyebamde. am momentisaTvis mTeli ziani, risi motanac
tuberkulozis daavadebul infeqciur pacients SeuZlia masTan
kontaqtSi myofi ojaxis wevrebisaTvis, mas ukve miyenebuli aqvs.
ase rom, aseTi pacientebis sanatoriumSi izolireba naklebad
sasargeblo aRmoCnda.
sanatoriumSi mkurnalobis nakli isaa, rom igi Tavganwirvas
moiTxovs pacientisgan. Znelia pacienti xangrZlivi droiT mowyvito
ojaxs da SeunarCuno sanatoriumSi disciplina. kidev erTi
socialuri naklia is, rom igi damangrevlad moqmedebs ojaxur
urTierTobebze. marTlac, am kvlevis monawile 12 pacientma miatova
sanatoriumSi mkurnaloba (Tumca 4 kvlav iqna miRebuli), maSin
rodesac jgufSi, sadac pacientebs binaze utardebodaT kvleva,
aseTi SemTxveva mxolod erTi iyo.
sanatoriumis pirobebSi mkurnaloba TavisTavad sulac ar iZleva
medikamentebis regularulad miRebis garantias, Tuki wamlebis
miReba ar xdeba medikosis meTvalyureobiT da misi TandaswrebiT.
am kvlevam didi biZgi misca mkurnalobis institucionaluri
orientaciidan ambulatoriul mkurnalobis zogadi politikis
principebze gadasvlas (ix. Tavi: “ra ZiriTadi etapebi gamoikveTa
tuberkulozis mkurnalobis istoriaSi” da “rodis aris saWiro
tuberkuloziT daavadebuli pacientis hospitalizacia da ramdenad
infeqciurad saSiSni arian tuberkuloziT daavadebuli pacientebi
mkurnalobis dros”).
217
37. ramdenad xSirad Sewyveten vadamde adre
pacientebi mkurnalobas
j.sbarbaro24
medikamentebis miRebis darRveva universaluri da saWirboroto
movlenaa, romelic yovelTvis unda gaviTvaliswinoT pacientebis
mkurnalobisa da daavadebis kontrolis dros. Rrmad fesvgadgmuli
kulturuli tradiciebisa da adamianTa Sexedulebebis Zlieri da
negatiuri zegavlena sazogadoebrivi jandacvis programebze aSkara
gamoxatulebas povebs pacientebis mier keTris, filarioizis da
revmatiuli cxelebis187 profilaqtikuri mkurnalobis SewyvetaSi.
mravali kvleviT gamovlinda, rom sami pacientidan erTi vadamde
adre wyvets medikamentebis miRebas188. msgavsi maCveneblebi
dafiqsirebulia im pacientebSic, romlebsac utardebodaT
tubsawinaaRmdego mkurnaloba187,189,190,191. samwuxarod aseTi qceva
damaxasiaTebelia ara mxolod ambulatoriuli pacientebisaTvis,
aramed maTTvisac, visac mkurnaloba binaze utardeba. sisxlis
SratSi medikamentis Semcvelobisa da SardSi metabolitebis
gansazRvriT naTlad Cans, rom is pacientebic ki, romelTaTvisac
saavadmyofoSi sawolTan moaqvT medikamentebi, xSirad malaven an
yrian maT, raTa ar miiRon es abebi189.
medikamentebis miRebis Sewyvetis maRali maCvenebeli - 65%
dafiqsirebulia daavadebulTa farTo speqtrSi, hipertenzia iqneba
es, diabeti Tu arTriti da gulis ukmarisoba. es daavadebebi
adasturebs, rom seriozuli simptomebis arsebobac ki ver
uzrunvelyofs pacientebis mier reJimis dacvas. simptomebis gaqroba
kidev ufro zrdis mkurnalobis Sewyvetis maCveneblebs. avadmyofobis
simwvave, misi xangrZlivoba, funqcionaluri dazianebebi da
24 medicinisa da TavdacviTi medicinis doqtori. kolorados
janmrTelobis mecnierebaTa centris universiteti. denveri,
kolorados Stati. aSS.
218
Tanmxlebi daavadebebi, zegavlenas ver axdenen samedicino
rekomendaciebis Sesrulebaze.
mcdelobebi, ganesazRvraT raime maxasiaTeblebi an niSnebi,
romelTa daxmarebiTac SesaZlebeli gaxdeboda Sesabamisi da
araSesabamisi pacientebis gamijvna, warumateblad dasrulda.
kvlevebma gviCvena, rom asaki, sqesi, eTnikuri da rasobrivi
warmomavloba, socialuri-ekonomikuri statusi, ganaTlebis done,
ojaxuri mdgomareoba da religiuri Sexedulebebi ver dagvexmareba
imis dadgenaSi, Tu vin daicavs an ar daicavs mkurnalobis reJims.
binaze gaufrTxilebeli vizitebi da abebis daTvla cxadyofen,
rom klinikaSi regularuli misvla ar iZleva garantias, rom
pacientebi medikamentebs daniSnulebisamebr miiReben. intensiuri
saganmanaTleblo muSaoba da ojaxis uaxloes wevrebze, Tundac
dedebze imedebis damyarebac ki, rom isini uzrunvelyofen
medikamentebis regularul miRebas, aseve araefeqturi aRmoCnda.
miuxedavad amisa, jandacvis bevr muSaks mainc miaCnia, rom maT
SeuZliaT ganasxvavon sandoa pacienti Tu ara, gansakuTrebiT Tu
isini am pacients didi xania icnoben. kidev, kvlevebma daadastura,
rom aseT profesionalebsac ki ar SeuZliaT winaswar zustad
gansazRvron ramdenad regularulad imkurnaleben maTi pacientebi189.
moulodneli arc is aris, rom isinic ki, vinc zustad icavs
reJims kvireebisa da Tveebis manZilze, asusteben regularobas.
mkurnalobis Rirebuleba, masze daxarjuli droisa da finansebis
gaTvaliswinebiT, mkurnalobis araregularobis kidev erTi mizezia.
rTuli reJimebi asocirdeba mkurnalobis mitovebis ufro maRal
maCveneblebTan.
mkurnalobis Sewyvetis192 sixSiris Semcireba SesaZlebelia
tuberkulozis kargad funqcionirebadi programiT, romelic
amcirebs mkurnalobis regularobis xelisSemSlel faqtorebs
(ixileT Tavi: “ratom mTavrdeba mkurnaloba warumateblad da ra
unda gakeTdes mkurnalobis arasasurveli Sedegebis Tavidan
asacileblad”). araregularobis prevencia is umTavresi mizania,
risTvisac unda dainergos uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba,
romelic strategiis warmatebis sakvanZo elements warmoadgens.
219
38. ra upiratesobebi aqvs mkurnalobas
uSualo meTvalyureobis qveS25
j.sbarbaro26
maSinac ki, rodesac tuberkulozis kontrolis samsaxurebis
novatoruli midgomebi ganapirobebs pacientebis kmayofilebas da
survils iTanamSromlos medikosebTan, mkurnalobis rekomenda-
ciebis araregularuli dacva an maTi ugulvebelyofa kvlavac
seriozul problemad rCeba. tuberkulozis efeqturi mkurnaloba
saWiroebs xangrZlivi drois ganmavlobaSi ramodenime medikamentis
miRebas, ris Sedegadac daavadebis damaxasiaTebeli simptomebi
swrafad qreba da kargad yofnis SegrZnebas badebs _ es ki is
faqtorebia, romlebic ganapirobeben reJimis darRvevas. amitom
tuberkulozis kontrolis programebi, romlebic miznad isaxaven
pacientebis gankurnebas, mTeli mkurnalobis ganmavlobaSi unda
muSaobdnen im mimarTulebiT, rom Tavi daaRwion am problemas.
uSualo meTvalyureobis qveS mkurnalobis upiratesoba osaa,
rom mkurnalobis mTeli kursi mimdinareobs programis
zedamxedvelobiT. mxolod aseT SemTxvevaSi arsebobs sruli
garantia, rom pacientma miiRos wamali meTvalyuris TandaswrebiT.
am SemTxvevaSi mkurnaloba ar iqneba araregularuli, rac Zalzed
xSiria maSin, rodesac pacientebi Tavad iReben medikamentebs.
mkurnalobis meTvalyure uzrunvelyofs, rom medikamenti miRebul
iqnes saTanado intervalebiTa da saTanado dozebiT _ mxolod
aseT SemTxvevaSia ueWveli sargeblobis momtani mkurnaloba rogorc
pacientis, aseve sazogadoebisaTvis. amis yvelaze naTeli
25 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT26 medicinisa da TavdacviTi medicinis doqtori. kolorados
janmrTelobis mecnierebaTa centris universiteti. denveri,
kolorados Stati. aSS.
220
gamoxatuleba mkurnalobis dasrulebisas gankurnebis maRali
maCvenebelia. aseTive mniSvneloba aqvs medikamentebisadmi
rezistentobis mkveTr Semcirebas, vinaidan uSualo meTvalyureoba
ar aZlevs saSualebas pacients ganzrax, an daudevrobis gamo
Sewyvitos erTi an ramodenime medikamentis miReba, rac iwvevs
medikamentebisadmi rezistentuli Stamebis warmoqmnas (ixileT
Tavi: “rogor viTardeba medikamentebisadmi rezistentoba”). ufro
metic, vinaidan am SemTxvevaSi jandacvis muSakTan myardeba mWidro
da sistematuri kavSiri, iqmneba mkurnalobis yvela gverdiTi
movlenisa da garTulebis droulad da swrafad alagmvis
SesaZlebloba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania mkurnalobis
kritikul, sawyis fazaSi. garda amisa, meTvalyuresa da pacients
Soris xSiri kontaqti amcirebs dros mkurnalobis Sewyvetasa da
ganaxlebas Soris, romlis xangrZlivobac pacientebis mier
medikamentebis damoukideblad miRebis SemTxvevaSi SeiZleba iyos
erTi Tve an meti. uSualo meTvalyureobisas igi erT dRemde
mcirdeba. mkurnalobis reJimis dacvis uzrunvelyofa kidev ufro
amcirebs sazogadoebaSi infeqciis gavrcelebis SesaZleblobas
da, aqedan gamomdinare, avadobis tvirTs da tuberkuloziT daavadebis
axali SemTxvevebis warmoqmnis albaTobas.
mravalma analizma aCvena, rom uSualo meTvalyureobiT
mkurnalobis programasa da masSi monawile personalize gaRebuli
xarjebi ufro met danazogs iZleva im uzarmazar xarjebTan
SedarebiT, romlebic warmoiqmnevba ganmeorebiT mkurnalobisas,
rezistentuli formebis da axali ( xSirad ukve rezistentuli)
SmemTxvevebis arakontrolirerbadi mkurnalobis Sedegad193,194,195.
daumorCilebeli pacientebi dauyonebliv gamovlindeba da
sazogadoebas eZleva SesaZlebloba SeimuSaos maTi mkurnalobis
alternatiuli gzebi. es Zalzed mniSvnelovania imisaTvis, rom
uzrunvelyofili iyos TiToeuli pacientis mier medikamentebis
miReba. amisaTvis meTvalyurem pacients unda miawodos wyali an
Cai, rac daexmareba avadmyofs abis gadaylapvaSi. aseve kargi iqneba,
Tu meTvalyure medikosi, medikamentis miRebis Semdeg kidev ramdenime
wuTs dayofs pacientTan da gaesaubreba mas. es ganamtkicebs kavSirs
pacientsa da meTvalyures Soris da iZleva saSualebas davrwmundeT,
rom medikamenti pacientma namdvilad Caylapa. uSualo meTvalyureoba
niSnavs, rom pacienti TiToeul dozas iRebs meTvalyuris
TandaswrebiT.
221
39. ratom aris mkurnaloba warumatebeli da
ra unda gakeTdes mkurnalobis
arasasurveli Sedegebis
aRmosafxvrelad27
f.luelmo28
tuberkuloziT daavadebulebs gankurnebis unikaluri Sansi
eZlevaT gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu maT ar CatarebiaT
tubsawinaaRmdego mkurnaloba warsulSi da ar arian aiv-
inficirebulni. umkurnaleb pacientebSi mkurnalobis mokle kursis
reJimiT SesaZlebelia gankurnebis 95%-ze maRali maCveneblebis
miReba. realobaSi aseTi warmatebis miRweva Zalzed iSviaTad
xdeba. warumatebeli mkurnalobis ZiriTadi mizezebia mkurnalobis
naadrevad Sewyveta (defolti) da medikamentebis araregularuli
miReba, arasaTanado reJimebis daniSvna, medikamentebisadmi
rezistentoba, mkurnalobis dawyebis dagvianeba, gardacvaleba Sidsis
mizeziT da medikamentebis toqsikuroba.
mkurnalobis naadrevad Sewyveta da medikamentebis
araregularulad miReba
mkurnalobis cudi Sedegebis ZiriTadi mizezebia mkurnalobis
naadrevi Sewyveta da medikamentebis araregularulad miReba. Aamas
Semdegi faqtorebi ganapirobeben :
_ samedicino obieqtebisadmi xelmiuwvdomoba (geografiuli,
finansuri, SezRuduli an mouxerxebeli saaTebi, jandacvis
arakeTilganwyobili personali) da amis Sedegad pacientebis
mier Semosavlebis dakargva;
27 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT28 tuberculosis kontrolis programa, konsultanti. Jeneva, Sveicaria
222
_ medikamentebiT araregularuli momarageba, romelic
ganapirobebs monoTerapiaze gadasvlas da samedicino
samsaxurebisadmi ndobis dakargvas;
_ pacientze nakleb orientirebuloba mkurnalobis
xangrZlivobis gansazRvrisas;
_ pacientebisaTvis damaxasiaTebeli gulmaviwyoba wamlebis
miRebasTan dakavSirebiT da mkurnalobis Sewveta, rodesac
odnav ukeT igrZnoben Tavs (ixileT Tavi: “ramdenad xSirad
Sewyveten vadamde adre pacientebi mkurnalobas”).
sxvadasxva pacientebs axasiaTebT alkoholizmTan da
narkotikebTan dakavSirebuli problemebi, rac xels uSlis
mkurnalobis regularobas da saWiroebs specialuri strategiis
SemuSavebas TiToeuli pacientis mimarT196.
araadekvaturi reJimebi
araadekvaturi reJimebi, romlebic ZiriTadad iniSneba kerZo
klinikaSi197. zrdis mkurnalobis warumateblobas da recidivis
risks. Aamitom gamoyenebuli unda iyos mkurnalobis mxolod is
reJimebi, romlebic damtkicebulia warmatebuli kontrolirebadi
kvlevebiT da Seesabameba moTxovnebs rogorc medikamentebis swori
kombinaciis, aseve maTi dozirebis, miRebis periodulobis da
xangrZlivobis TvalsazrisiT198.
medikamentebisadmi rezistentoba
bevr dasaxlebul regionSi medikamentebisadmi rezistentoba
ar warmoadgens mkurnalobis warumateblobis ZiriTad mizezs.
magaliTad, cudad organizebuli programebis SemTxvevaSic ki,
pirveladi rezistentobis 10%-iani maCvenebliT, gankurnebis dabali
maCveneblebi ZiriTadad ganpirobebulia ararezistentuli
pacientebis mkurnalobis SewyvetiT199. iseT regionebSi, sadac
tuberkulozis menejmenti gaumjobesda, medikamentebisadmi
rezistentoba warumateblobis mTavari mizezia gansakuTrebiT im
SemTxvevaSi, rodesac Stamebi rezistentulia ori iseTi
baqtericiduli medikamentis mimarT, rogoricaa izoniazidi da
223
rifampicini (multirezistentuli Stamebi). medikamentebisadmi
rezistentoba viTardeba araadekvaturi da araregularuli
mkurnalobisa da cudad organizebuli programebis Sedegad (ixileT
Tavi: “ra mizezebi ganapirobebs medikamentebisadmi rezistentobas”).
multirezistentuli Stamebi SeiZleba gavrceldes mosaxleobaSi
an daxurul garemoSi, Caenacvlon mgrZnobiare Stamebs da uefeqto
gaxadon pirveli rigis medikamentebiT mkurnaloba.
dagvianebuli diagnostika
diagnostikisa da mkurnalobis dawyebis dagvianeba zrdis
daavadebis gamwvavebisa da gardacvalebis risks. dagvianebebi
ZiriTadad ganpirobebulia samedicino dawesebulebebisadmi
xelmiuwvdomlobiT da mkurnalobis iseTi xelSemSleli pirobebiT,
rogoricaa Semosavlis dakargva, sakonsultacio xarjebi,
diagnostikuri testebisa da mkurnalobis gadasaxadebi da eqimTan
ramodenimejer misvlis saWiroeba, informaciis nakleboba daavadebis
simptomebis da samedicino dawesebulebebis Sesaxeb, aseve jandacvis
sistemis dagvianebuli reagireba diagnostirebul SemTxvvebze
dagvianebuli (laboratoriuli kvlevebis Sedegebi, samedicino
gadawyvetileba da sxva).
Sidsi
adamianis imunodeficitis virusiT inficireba zrdis pacientebis
daRupvis albaTobas mkurnalobis procesSi. xSirad es iseTi
mizezebiT aris ganpirbebuli, romlebic ar ukavSirdeba
tuberkulozs (ix. Tavi: “riT gansxvavdeba aiv-inficirebul
pacientebSi tuberkulozis mkurnaloba”). prognozi damokidebulia
imunosupresiis xarisxze. SidsiT daavadebuli da aseve
antiretrovirusul mkurnalobaze myofi pacientebis Tanmxlebma
daavadebebma SeiZleba gaarTulos tuberkulozis mkurnaloba, xolo
aiv-infeqciasTan dakavSirebulma cudma prognozma ki Seamciros
pacientis motivacia tuberkulozis mkurnalobis gagrZelebaze,
rasac mkurnalobis xSir Sewyvetamde mivyavarT. tuberkulozisa
da aiv/Sidsis samedicino daxmarebis uzrunvelmyofelTa Soris
kargi koordinacia iZleva tuberkulozis, rogorc adamianis
224
imunodeficitis virusTan dakavSirebuli daavadebis, mkurnalobis
problemebis gadaWris SesaZleblobas.
medikamentebis toqsikuroba
medikamentebis toqsikurobam SeiZleba ganapirobos mkurnalobis
warumatebloba da zogjer sikvdilic, Tu ar moxdeba saTanado
samedicino daxmarebis drouli uzrunvelyofa. medikamentebis
toqsikurobiT gamowveulma cvlilebebma SeiZleba gazardos
mkurnalobis xangrZlivoba, gansakuTrebiT xandazmul pacientebSi.
hepatitis an hipersensitiurobis movlenebma aseve SeiZleba
gaarTulos mkurnalobis menejmenti.
mkurnalobis arasasurveli Sedegebis prevencia
warumatebeli mkurnalobis maCveneblebis Semcireba SesaZlebelia
Semdegi RonisZiebebiT :
• mkurnalobis decentralizacia jandacvis adgilobrivi da
sazogadoebrivi dawesebulebebis donemde samedicino
dawesebulebis personalis an Temis specialurad
momzadebuli moxaliseebis daxmarebiT, romlebic
maqsimalurad axlos iqnebian pacientebis sacxovrebel an
samuSao adgilebTan. pacients unda mieces SesaZlebloba
airCios visi zedamxedvelobis qveS da sad surs mkurnaloba.
jandacvis sistema valdebulia gaumartivos pacientebs
mkurnalobis miReba, informacia miawodos mkurnalobis
xangrZlivobis Sesaxeb, auxsnas Tu rogor unda moiqcnen
misamarTis Secvlis SemTxvevaSi; aseve jandacvis sistemam
uzrunvelyos pacientebis swrafad moZebna da samedicino
dawesebulebaSi dabruneba, Tu isini acdenen daniSnul
vizitebs. uzrunvelyofili unda iyos pacientebis gadayvana
diagnostikuri samedicino dawesebulebebidan samkurnalo
dawesebulebebSi, saavadmyofoebidan poliklinikebSi da erTi
geografiuli regionidan meoreSi maTi adgilze miyvanisa
da mkurnalobis monitoringi;
• maRalxarisxiani ufaso medikamentebiT pacientebis
regularuli momarageba, maTi saTanado sarezervo maragebis
225
arseboba. TiToeuli pacientisaTvis mkurnalobis mTeli
kursis medikamentebis Semcveli paketebi Tavidan agvacilebs
sxva pacientis medikamentebis gamoyenebas maragis gamolevis
SemTxvevaSi, rac ganapirobebs mkurnalobis Sewyvetas;
• medikamentebis miReba uSualo zedamxedvelobis qveS _ es
uzrunvelyofs pacientis mier yvela medikamentis miRebas,
gaaZlierebs kontaqts pacientebsa da jandacvis sistemas
Soris da Seamcirebs dros mkurnalobis Sewyvetasa da
ganaxlebas Soris (ix. Tavi: “ra upiratesobebi aqvs
mkurnalobas uSualo meTvalyureobis qveS”);
• mkurnalobis adekvaturi standartuli reJimebis gamoyeneba
yvela doneze, maT Soris kerZo seqtorSic. mkurnalobis
reJimi axlad gamovlenili pacientebisaTvis unda Seicavdes
oTx medikaments (an sam medikaments nacxiT uaryofiTi
pulmonaruli da zomieri eqstrapulmonaruli tuberkulozis
dros) da sul mcire 5 medikaments adre namkurnaleb
pacientebSi. mTavrobam unda SeimuSaos nacionaluri
standartizebuli mkurnalobis reJimebi medikamentebis
efeqturobis Sesaxeb monacemebis safuZvelze da gamocdilebis
gaTvaliswinebiT uzrunvelyos maTi gamoyeneba, rogorc
saxelmwifo, aseve kerZo samedicino dawesebulebebSi; unda
SemuSavdes maTi monitoringis meqanizmebi (ixileT Tavi:
“rogor aviciloT Tavidan medikamentebisadmi rezistentobis
prevencia”);
• fiqsirebuli dozebis kombinacia, romelic uzrunvelyofs
pacientebis mier “yvela an arc erTi” medikamentis miRebas,
gaamartivebs daniSnulebas da gaaumjobesebs pacientebis
mier reJimis dacvis aucileblobis aRqmas;
• dagvianebuli diagnostikis vadis Semcireba
sazogadoebisaTvis informaciis miwodebiT iseT sakiTxebze,
rogoricaa tuberkulozis simptomebi. samedicino daxmarebis
xelmisawvdomoba, nacxis analizis Sedegebis angariSgebis
efeqturi procedurebi da SemTxvevebis gaumjobesebuli
gamokvleva respiratoruli simptomebis mqone pacientebSi,
romlebic nebismieri mizeziT mimarTaven samedicino
dawesebulebebs;
226
• aiv-infeqciis prevencia, adreuli diagnostika da
tuberkuloziT daavadebuli aiv-inficirebuli pacientebis
adekvaturi menejmenti.
aqedan gamomdinare, mkurnalobis warmatebis ZiriTadi faqtoria
mkurnalobis organizeba da saTanado administracia200. yvelaze
saukeTeso reJimmac ki SeiZleba dabali Sedegebi mogvces, Tuki
mkurnaloba ar iqneba fokusirebuli pacientisaTvis samedicino
momsaxurebis xelmisawvdomobis gazrdaze da ar uzrunvelyofs
medikamentebis regularul miRebas201.
227
40. ra upiratesobebi da nakli aqvs
tubsawinaaRmdego medikamentebiT
fiqsirebuli dozebiT mkurnalobas
k.lasersoni29 da m.lademako30
tuberkulozis efeqturi kontrolis ZiriTadi elementia
maRalxarisxiani tubsawinaaRmdego medikamentebiT saTanado
momarageba; medikamentebi pacientebisaTvis unda iyos ufaso.
fiqsirebuli dozis kombinaciebi (FDCs), rac gulisxmobs ori an
meti tubsawinaaRmdego medikamentis erT tabletSi fiqsirebuli
proporciebiT gaerTianebas, gamoiyeneba gasuli saukunis 80-iani
wlebidan da registrirebulia 40-ze met qveyanaSi202. Cveulebriv
gamoiyeneba izoniazidis da Tioacetazonisa da izoniazid-
eTambutolis kombinacia. rac Seexeba mkurnalobis mokle kurss,
yvelaze gavrcelebulia ori FDC preparati, esenia izoniazidi,
rifampicini da pirazinamidi, romlebic gamoiyeneba intensiur
fazaSi, izoniazidi da rifampicini xSirad gamoiyeneba gagrZelebis
fazaSi. oTxi medikamentis _ izoniazidis, rifampicinis,
pirazinamidis da eTambutolis _ Semcveli FDC sul ufro farTod
gamoiyeneba; janmos esencialuri medikamentebis samodelo
CamonaTvali moicavs FDC-s specifikuri formulirebebiT.
FDC-is potencikuri upiratesobebia203,204,205
• radgan ramdenime medikamenti gaerTianebulia erT FDC-
Si206,207,208 medikamentebisadmi rezistentulobis ganviTarebis
albaToba naklebia. FDC-is gamoyeneba Tavidan agvacilebs
29 tuberculosis aRmofxvirs ganyofilebis epidemiologi. Sidsis,tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis
erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis centrebi. atlanta,
jorjiis Stati30 tuberculosis aRmofxvris ganyofileba, mecnierebaTa ganyofilebis
direqtoris moadgile. Sidsis, tuberkulozisa da sqesobrivi gziT
gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa
kontrolisa da Tavdacvis centrebi. atlanta, jorjiis Stati
228
tuberkulozis erTi medikamentiT mkurnalobis saSiSroebas
(monoTerapia). ufro metic, Tu mkurnaloba Sewydeba
(mkurnalobis Sewyvetisa da/an medikamentebiT arasaTanadod
momaragebis gamo) avtomaturad Sewydeba yvela medikamentis
gamoyeneba, rac aseve Seamcirebs rezistentuli organizmebis
SerCeviTi gadarCenis risks;
• FDC-ebis gamoyenebis Sedegad gaumjobesdeba da ufro zusti
gaxdeba klinicistebis daniSnulebaTa warmoeba. es
gansakuTrebiT daexmareba im klinicistebs, romlebic
arasaTanadod icnoben tuberkulozis mkurnalobis
nacionalur gaidlainebs da radgan FDC-Si ucvlelia
TiToeuli wamlis Semadgenloba, es Tavidan agvacilebs
medikamentebis dozis gansazRvrasTan dakavSirebul
Secdomebs;
• FDC-is gamoyenebiT martivdeba medikamentebis SeZenis,
marTvisa da ganawilebis procesebi. saWiroa ufro naklebi
raodenobiT tabletebis SekveTa da menejmenti. xolo maTi
ganawileba da Senaxva adgilobriv doneze ufro martivia.
aqedan gamomdinare, FDC-is gamoyenebis Sedegad SesaZlebelia
efeqtianobis gazrda;
• FDC-is gamoyenebiT mkurnalobis reJimi martivdeba
pacientebisaTvisac (naklebi raodenobiT abebi), rac
ganapirobebs reJimis ufro advilad dacvas209,210;
• rifampicini xSirad gamoiyeneba sxva infeqciebis
samkurnalod da bevr qveyanaSi ureceptod iyideba.
rifampicinis gamoiyeneba FDC-Si Seamcirebs mis arasaTanado
gamoyenebas sxva infeqciebis dros da aqedan gamomdinare,
SeunarCunebs mas efeqturobas tuberkulozis mkurnalobaSi.
da mainc, FDC-is gamoyeneba ar iZleva garantias, rom pacienti
miiRebs abebis saTanado raodenobas da daasrulebs mkurnalobas.
SemTxvevebis efeqturi marTva Zalzed mniSvnelovania da igi moicavs
uSualo meTvalyureobiT mkurnalobis DOTS strategias203,204.
FDC -is potenciuri naklovanebebebia203,204,205:
• rifampicinis biologiuri SeTvisebadoba (miRebuli
medikamentis sisxlSi Sewovili raodenoba) SeiZleba
229
Semcirdes, rodesac igi gamoiyeneba FDC-Si sxvamedikamentebTan erTad211,212,213,214. FDC-is gamoyeneba, kerZod,
sam an oTx medikamentTan erTad kombinaciaSi rac
ganapirobebs plazmaSi rifampicinis Semcvelobis SedarebiT
dabal dones da mkurnalobis warumateblobas, recidivis
da/an rifampicinisadmi rezistentuli Stamebis
ganviTarebas215. Tu FDC-is warmoeba kargi sawarmoostandartebis dacviT ganxorcielda, is gaxdeba erTi
preparatis miRebis ekvivalenturi mxolod im FDC-is
gamoyenebiT, romelTa biologiuri SeTvisebadobac
Seswavlilia adamianebSi216,217,218. qveyanaSi FDC-sregistraciisaTvis saWiroa misi biologiuri SeTvisebadobis
demonstrireba, Tumca SesaZlebelia, rom medikamentis
damtkicebis periodSi an tenderis dros Semowmdes FDC-is
biologiuri SeTvisebadoba208,219. ar arsebobs yvela momdevno
partiis kontrolis meqanizmebi218,220. saWiroa Seiqmnas
maregulirebeli struqtura, romelic uzrunvelyofs kargi
sawarmoo praqtikis saTanado monitoringsa da FDC
biologiuri SeTvisebadobis standartebis SemuSavebas
(miuxedavad imisa, es preparatebi importirebulia Tu
adgilobrivi warmoSobis), Tumca aseTi struqturebi
msoflios mraval qveyanaSi araadekvaturia221. garda amisa,
msoflioSi arsebobs sul ramodenime iseTi laboratoria,
romelsac aqvs bioSeTvisebadobis testirebis oficialuri
sertifikati222;
• FDC-is gamoyenebis optimaluri operatiuli efeqtianoba
SeiZleba ver iqnes miRweuli, vinaidan mkurnalobisaTvis
saWiro dozebi yvela pacientisaTvis erTnairi ar aris.
xSirad saWiro xdeba wonasTan dozis morgeba. janmos
rekomendaciiT warmodgenili unda iyos FDC-is sxvadasxva
dozebi, romlebic SesabamisobaSi moyvanis SesaZleblobebs
iZleva. amasTan, garTulebis SemTxvevaSic saWiroa dozebSi
cvlilebebis Setana. tuberkulozis kontrolis programebSi,
romlebic iyeneben FDC, aseve unda Seiqmnas arakombinirebuli
medikamentebis maragi, radgan tuberkulozis eqim-
specialistebs SeeZloT maTi gamoyeneba gansakuTrebul
situaciebSi;
230
• arsebobs FDC-is sxvadasxva saxe medikamentebis gansxvavebuli
kombinaciebiT da gansxvavebuli dozebiT. Mmagram, Tu qveyana
iyenebs fiqsirebuli dozebis kombinaciis erTze met formas,
SeiZleba dabneva da dozebis arasworad gamoyeneba. qveynebSi
gamoyenebuli unda iyos mxolod da mxolod janmosa da
IUATLD-is mier rekomendirebuli formebi. tuberkulozis
erovnulma programam unda moaxdinos im formulirebebis
registrirebac, romlebic amoRebulia medikamentebis
maregulirebeli erovnuli organizaciis mier;
• arsebobs Teoriuli riski, rom sami an oTxi medikamentis
Semcveli FDC-is xelmisawvdomobam mraval qveyanaSi SeiZleba
ganapirobos tubsawinaaRmdego medikamentebis arasaTanado
gamoyenebis farTo masStabebi. zogierT regionSi FDC-is
propagandas uwevdnen, rogorc tuberkulozis efeqturi
kontrolis alternativas, rac potenciur safrTxes uqmnida
programas. FDC-s abebis rekomendirebulze naklebi
raodenobiT miRebam SeiZleba ganapirobos am
mravalkomponentiani medikamentis subinhibitoruli
koncentracia. kvlevaSi pacientebis mkurnalobis Sedegebi,
romlebic Tavad iRebdnen FDC-s Sedarebuli iyo im
pacientebis SedegebTan, visac tuberkulozis mkurnaloba
utardebodaT calkeuli medikamentebiT uSualo
meTvalyureobis qveS, aRmoCnda, rom pacientebis pirvel
jgufSi recidivis done ufro maRali iyo223;
• rodesac intensiuri fazis dros gamoiyeneba sami an oTxi
medikamentis Semcveli FDC, maSin gagrZelebis fazaSi unda
gamoviyenoT ori sxva medikamentisagan Semdgari FDC, ramac
SeiZleba dabneva da Secdomebi gamoiwvios;
• mcire adgilobriv sawarmoebs ar SeswevT unari awarmoon
FDC, kerZod, oTxi medikamentis kombinacia, rac amcirebs
konkurencias da zrdis fasebs, Tu ar moxdeba medikamentebis
saerTaSoriso doneze SeZena. qveyanas, romelic iyenebs FDC-
is, daWirdeba damatebiTi momzadebis uzrunvelyofa
medikamentebis SeZenis, samkurnalo rekomendaciebis,
pacientebisa da med. personalis ganaTlebis donis amaRlebis
sakiTxebSi204.
231
miuxedavad imisa, rom FDC-is gamoyenebas potenciuri
upiratesobebi aqvs, arsebuli operatiuli, programuli da sxva
SezRudvebis gamo am upiratesobebis gamoyeneba SeiZleba
sirTuleebTan iyos dakavSirebuli. savaraudoa, rom FDCs-isgamoyeneba gaizrdeba im qveynebSi, sadac xdeba medikamentebis
importireba, rac miuiTiTebs, rom maTi zegavlenis gazomvas
gansazRvruli mniSvneloba eniWeba. TiToeulma qveyanam didi
yuradRebiT unda awon-dawonos FDC-s upiratesobebi da naklovanebebi
da gansazRvros maTi roli programaSi.
232
41. rogor viTardeba medikamentebisadmi
rezistentoba
k.tomani31
klinikuri da laboratoriuli dakvirvebebiTa da amomwuravi
eqsperimentuli kvlevebiT bevri ram gaxda cnobili imis Sesaxeb, Tu
rogor viTardeba medikamentebisadmi rezistentoba, rogoria misi
klinikuri da epidemiologiuri mniSvneloba da rogor unda moxdes
misi prevencia an kontroli.
rezistentoba gamovlenil iqna mkurnalobis reJimSi streptomicinis
Setanis Semdeg. rodesac pacients mxolod am medikaments aZlevdnen
mkurnalobis dasawyisSi aRiniSneboda gasaocari efeqti simptomebis
gaqrobiT da naxvelSi baqteriebis raodenobis mkveTri SemcirebiT.
momdevno periodSi ki baqteriebis raodenoba kvlav Zalian swrafad
izrdeboda da pacientis mdgomareoba uaresdeboda. aseTi pacientebis
naxvelidan izolirebuli baqteriebi
aRmoCndnen rezistentulni, anu medikamentis maRali koncentraciis
arsebobisas nacvlad imisa, rom daRupuliyvnen, ganagrZobdnen zrdas.
martivma eqsperimentma axsna es movlena. pacientebis naxveli, romlebsac
arasdros224 ar hqondaT miRebuli streptomicini, inokulirebuli
iyo niadagze, romelic Seicavda medikamentebis sxvadasxva
koncentracias. bevr kulturaSi gamovlinda ramodenime kolonia
romelic ganagrZobda zrdas niadagSi streptomicinis inhibitoruli
koncentraciis fonzec (5-10 g/ml). naTeli iyo, rom baqteriul
populaciaSi arsebuli sxvadasxva baqteriebi rezistentuli unda
yofiliyvnen streptomicinis mimarT, Tumca, arasdros hqoniaT kontaqti
am wamalTan. aseve gamovlinda, rom rac ufro didi iyo baqteriuli
populacia, miT ufro maRali iyo albaToba, rom rezistentuli
ujredi (mutanti) warmodgeniliyo.
31 gardacvlilia
233
garda amisa, SemCneul iqna, rom mxolod streptomiciniT pacientis
mkurnalobis dros rezistentuli baqteriebis Sefardeba swrafad
izrdeboda. 12 kviris mkurnalobis Semdeg koloniebis raodenobam
niadagze, romelic Seicavda streptomicinis 100 an 1000 µg/ml miaRwia
iseTive raodenobas, rogoric iyo sakontrolo niadagze
streptomicinis gareSe.
am gamocdilebam gviCvena, rom baqteriuli populaciebis didi
nawili medikamentis miRebamde Seicavs mgrZnobiare organizmebis
garkveul raodenobas, romelic iRupeba medikamentebis zemoqmedebiT.
mcire raodenobiT arsebuli rezistentuli baqteriebi ki inarCuneben
cxovelmyofelobas, mravldebian da medikamentebisadmi
mgrZnobelobadakarguli maTi memkvidreebi Taobidan Taobamde
TandaTanobiT Caenacvlebian mgrZnobiare organizmebs. aqedan
gamomdinare, klinikurad relevanturi rezistentoba warmoadgens
SerCevis procesis Sedegs.
pacientSi, romelsac aqvs izoniazidisadmi sawyisi rezistentoba,
intensiur fazaSi mxolod izoniazidiTa da rifampiciniT Catarebulma
mkurnalobam SeiZleba gamoiwvios iseTi mikroorganizmebis seleqcia,
romlebsac rezistentoba ganuviTardebaT rifampicinis mimarTac.
maSasadame, mxolod erTi efeqturi medikamentiT mkurnalobam SeiZleba
gamoiwvios Stamebis rezistentulad gardaqmna.
grafiki #15
efeqturi monoTerapia im SemTxvevaSi, rodesac organozmidan
gamoyofili baqteria sawyisad rezistentulia izoniazidis(H) da
mgrznobiare rifampicinis (R) mimarT.
klinikuri
gaumjobeseba
klinikuri
gauareseba
erTi damatebuli
wamali
rezistentuli izoniazidis mimarT
mgrZnobiare rifampicinis mimarT
234
arasaTanado mkurnaloba mxolod ori wamliT H-iT da R-iTiwvevs rezistentobis ganviTarebas rifampicinis mimarT, rasac
mohyveba klinikuri mdgomareobis gauareseba. erTi medikamentis
araswori damateba ganapirobebs pirazinamidisadmi rezistentulobis
ganviTarebas..
235
42. ratom unda davicvaT gansakuTrebuli
sifrTxile rifampicinis gamoyenebisas
a.vernoni32
rifampicins gansakuTrebuli sifrTxiliT unda movepyraT, radgan
igi tuberkulozis mkurnalobis225 moklevadiani kursis ZiriTadi
masterilizebeli medikamentia. mgrZnobelobis mqone baqteriebis
SemTxvevaSi rifampicinis gamoyenebiT mkurnaloba SeiZleba
dasruldes 6-9 TveSi imisda mixedviT, Tu ra medikamentTan erTad
viyenebT mas. warumatebeli mkurnalobisa da recidivis sixSire
SesaZloa 5%-mde Semcirdes. rifampicinis gareSe mkurnaloba
moiTxovs 12 Tves. rifampicinisadmi rezistentoba ganapirobebs
warumateblobisa da recidivis maCveneblebis zrdas226. britaneTis
samedicino kvlevis centris mier Catarebuli kvlevebiT gamovlinda,
rom rifampicinisadmi rezistentoba ganapirobebs warumateblobis
45%-s mkurnalobis procesSi; ufro metic, darCenil pacientTa
TiTqmis naxevarSi aRiniSneba recidivi, rac saerTo jamSi iwvevs
arasasurveli Sedegebis gazrdas 72%-mde227. es gasaocari sxvaobaa
im pacientebTan SedarebiT, romlebsac hqondaT sawyisi rezistentoba
izoniazidisa da/an streptomicinis mimarT (ix.cxrilSi #48).
rifampicinisadmi rezistentobis SemTxvevaSi tuberkulozis
mkurnalobis minimaluri xangrZlivoba 12-15 Tves Seadgens, xolo
Tu rezistentoba gamovlinda sxva medikamentebisadmic
(multirezistentoba), mkurnaloba unda gagrZeldes minimum 18-24
Tves.
rezistentobis ganviTareba mosalodnelia nebismieri medikamentis
mimarT (maT Soris rifampicinisadmi), Tu igi sxva medikamentebis
32 tuberculosis aRmofxvris ganyofilebis epidemiologi. Sidsis,
tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan
Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis
centrebi. atlanta, jorjiis Stati
236
rifampicinisadmi rezistentobis ganviTarebas ZiriTadad
ganapirobebs tuberkulozis mikobaqteriis rpo-B genis kritikuli
zonebis mutaciebi229. rezistentoba rifampicinis jgufis yvela
medikamentis mimarT ganpirobebulia am saerTo meqanizmiT da dRes
SeiZleba iTqvas, rom rifampicinis mimarT rezistentoba niSnavs am
klasis yvela medikamentebisadmi rezistentobas.
erTi medikamentis izolirebulad gamoyeneba Zalzed
gavrcelebuli praqtikaa, rodesac wamali Tavisufal gayidvaSia
da adviladxelmisawvdomia pacientebisaTvis. igi SeiZleba daniSnul
iqnes gamoucdeli eqimis mier an gamoyenebuli iyos TviTmkurnalobis
mizniT. rifampicinisadmi rezistentoba aseve gvxvdeba SidsiT
daavadebul pacientebSi, mycobacterium avium intracellulare-s 230
gareSe gamoiyeneba. es movlena pirvelad aRwerili iqna
streptomicinis mimarT 1947 wels rogorc “vardnisa da matebis”
fenomeni (ixileT Tavi: “ra aris vardnisa da matebis fenomeni da
ras niSnavs (“Tanmimdevruli reJimi”). aseTi rezistentoba SeiZleba
erTi medikamentiT mkurnalobis SedarebiT mokle periodSi
ganviTardes, gansakuTrebiT didi raodenobiT aqtiuri baqteriebis
mqone pacientebSi (magaliTad, tuberkulozis aqtiuri formiT
daavadebul an SidsiT gamowveuli imunosupresiis mqone pacientebSi).
aseTive rezistentobaa mosalodneli, Tu mkurnalobis reJimSi
gamoiyeneba mxolod erTi efeqturi medikamenti (reJimis sxva
medikamentebisadmi inicialuri rezistentobis gamo). aseve kargad
iyo aRwerili rezistentobis ganviTarebis meqanizmi araefeqturi
rejimisaTvis mxolod erTi medikamentis damatebis SemTxvvaSi228.
cxrili #48
rifampicinze an izoniazidze inicialuri rezistentobis mqone
pacientebi an ararezistentuli pacientebis mkurnaloba
inicialuri
rezistentoba
rifampicini
izoniazidi da / an
sxvastreptomicini
ara rezistentuli
mkurnalobis uSedegoba recidivi mkurnalobis
Semdeg
Sefasebuli
11
246
1361
uSedego
5 (55 %)
5 (2 %)
0 (0 %)
Sefasebuli
6
360
2322
uSedego
3 (50 %)
24 (7 %)
94 (4 %)
237
profilaqtikis mizniT rifampicinis gamoyenebisas. aseTi problemebis
prevencia SesaZlebelia Semdegi RonisZiebebiT:
_ rifampicinisa da misi jgufis sxva medikamentebis gayidvis
(rogoricaa rifabutini, rifapentini) SezRudva da maTi
gamoyeneba mxolod tuberkulozis kontrolis programebSi
(rogorc es ganxorcielda zogierT ganviTarebad qveyanaSi,
sadac funqcionirebs tuberkulozis kontrolis efeqturi
programa) an maTi daniSvnis uflebis micema mxolod
licenzirebuli da gamocdilebis mqone eqimebisaTvis
(rogorc es keTdeba bevr ganviTarebul da zogierT
ganviTarebad qveyanaSi); da/an
_ rifampicinis miRebis uzrunvelyofa mxolod fiqsirebuli
dozebis kombinaciaSi izoniazidis Semcvel produqtebSi,
ise, rom SeuZlebeli gaxdes marto am medikamentis miReba231
(ixileT Tavi: “ra upiratesobebi da nakli aqvs fiqsirebuli
dozebis kombinaciiT mkurnalobas”).
rifampicinis gamoyenebis SezRudvis Sedegebi minimaluria, radgan
rifampicinsa da misi analogebis gamoyenebis Cvenebebi sxva
paTologiis dros mcirea. rifampicini ZiriTadad gamoiyeneba mZime
stafilokokuri infeqciebis mkurnalobisa da meningokokuri
daavadebebis prevenciisas. rifabutini warmoadgens meore rigis
mniSvnelovan medikaments SidsTan asocirebuli diseminirebuli
Mycobacterium avium intracellulere-s infeqciebis prevenciasa da
mkurnalobaSi. rifampicinis jgufis medikamentebi aseve gamoiyeneba
sxva CvenebebisaTvisac.
238
43. medikamentebisadmi rezistentobis ra
tipebi arsebobs33
m.espinali34
pirveladi rezistentoba gamowveulia rezistentuli StamiT
inficirebiT im pacientisgan, romelmac SeiZina rezistentoba
arasaTanado mkurnalobis gamo. aqedan gamomdinare, miuxedavad
imisa, rom medikamentebisadmi pirveladi rezistentobis mqone pirs
es medikamenti arasdros ar miuRia, misi inficirebis wyaros aseTi
mkurnaloba unda hqondes Catarebuli. SeZenili rezistentoba
viTardeba maSin, rodesac pacients utardeba monoTerapia. Tu
programa ver uzrunvelyofs mkurnalobis reJimis dacvas da xdeba
medikamentebis SerCeviT miReba, mizezia wamlebiT araregularuli
momarageba, medikamentebis cudi xarisxi, maTi arasaTanadod daniSvna
da iSviaTad medikamentebis SeTvisebasTan dakavSirebuli
problemebi. medikamentebisadmi mgrZnobelobis mqone baqteriebi
iRupebian. xolo rezistentuli mikroorganizmebi ganagrZoben
gamravlebas.
kvlevebSi da klinikur cdebSi, romlebic miznad isaxaven
pirveladi rezistentobis sixSiris gansazRvas, Znelia garkveva
namdvilad pirveladia es rezistentoba Tu ara, radgan pacientebma
SeiZleba arc icodnen an uaryofdnen tuebrkulozis mkurnalobis
faqts. aqedan gamomdinare, Tu gamoviyenebT aseT gamoTqmas -
“medikamentebisadmi rezistentoba tuberkuloziT axlad gamovlenil
SemTxvevebs Soris”, es ganisaRvreba rogorc tuberkulozis
mikobaqteriis rezistentuli Stamebis arseboba im pacientebSi,
romlebsac arasdros miuRiaT tubsawinaaRmdego medikamentebi an
iRebdnen am medikamentebs erT Tveze naklebi drois ganmavlobaSi.
33 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT34 gadamdeb daavadebaTa ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria
239
termini “SeZenili rezistentoba medikamentebis mimarT” niSnavs,
rom pacients Tavdapirvelad hqonda medikamentebisadmi
mgrZnobeloba, magram mkurnalobis procesSi mikroorganizmebi
rezistentebad gardaiqmnen. realurad tuberkulozis maRali
prevalentobis regionebSi praqtikulad ar arsebobs mkurnalobis
dawyebamde medikamentebisadmi mgrZnobelobis testebis sando
Sedegebi. garda amisa, epidemiologiuri mtkicebulebebi gviCvenebs,
rom adre namkurnalebi rezistentuli pacientebis did nawils
mkurnalobis dawyebamde ukve hqonda medikamentebisadmi pirveladi
rezistentoba232. amitom mkurnalobis dawyebamde, sanam rezistentobis
testis Sedegebi gaxdeba cnobili, namkurnaleb pacientebSi
medikamentebisadmi rezistentobis aRsaniSnavad SeiZleba
gamoviyenoT aseTi fraza “medikamentebisadmi rezistentoba
namkurnaleb pacientebSi”.
“bunebrivad” rezistentuli Stami “veluri” Stamia da calkeuli
medikamentis mimarT rezistentulia miuxedavad imisa, rom arasdros
hqonia kontaqti am medikamentTan: anu arc ‘bunebrivad rezistentuli
Stamis mqone pacients da arc misi inficirebis wyaros arasdros
miuRia es medikamenti warsulSi. medikamentis mimarT aseTi tipis
rezistentobas praqtikuli mniSvneloba ar aqvs. velur Stamebs
iSviaTad aqvT saTanado bunebrivi rezistentoba imisaTvis, rom
zemoqmedeba iqonion standartul mkurnalobaze233. gamonaklisi
Tioacetazonia, romlis mimarTac bunebrivi rezistentoba SeiZleba
farTod iyos gavrcelebuli zogierT regionSi. pirazinamidis
mimarT bunebrivi rezistentoba damaxasiaTebelia aseve mikobaqteria
bovisisaTvis234.
240
44. ras warmoadgens ~vardnisa da matebis~
fenomeni da rogoria ~Tanmimdevruli
reJimis~ meqanizmi35
m.espinali36
grafiki #16 gviCvenebs “vardnisa da matebis” fenomens
izoniazidisTvis, romelsac xSirad vxvdebiT araadekvaturad
namkurnaleb pacientebSi235,236 (grafiki #16).
grafiki #16
~-Semcireba-momatebis~ fenomeni
35 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT
36 gadamdeb daavadebaTa ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria
nacxi+
kult+
nacxi-
kult+
nacxi-
kult-
izoniazidisadmi
mgrZnobiare organizmebi
izoniazid
rezistentuli
organizmebi
mkurnalobis dasawyisi,
izoniazidi mxolod
mkurnalobis kvirebi
241
svetebis pirveli wyvili gviCvenebs baqteriul populacias
mkurnalobis dawyebamde. pacientis naxveli pozitiuria nacxis
uSualo mikroskopiiT, xolo baqteriebis saerTo raodenoba Seadgens
as milions (108) an mets, rac Cveulebriv damaxasiaTebelia saSualo
zomis kavernozuli dazianebisTvis. baqteriebis mcire nawili
(SesaZloa ramodenime aseuli baqteria) warmoadgens rezistentul
mutants izoniazidis im koncentraciis mimarT, romelsac Cveulebriv
vxvdebiT kavernebSi (ixileT Tavi: “rogor viTardeba
medikamentebisadmi rezistentoba” da Tavi: “ramdeni rezistentuli
baqteria SeiZleba iqnes aRmoCenili im pacientebis naxvelSi,
romlebsac arasdros CatarebiaT tubsawinaaRmdego mkurnaloba”).
mkurnalobis dawyebis Semdeg baqteriebi saerTo raodenoba
swrafad mcirdeba (svetebis meore wyvili) . iRupeba
medikamentebisadmi mgrZnobelobis mqone baqteriebis nawili (TeTri
svetebi), xolo populaciis rezistentuli individebi (Savi svetebi)
praqtikulad xeluxlebeli rCeba. mkurnalobis meore Tvis
ganmavlobaSi (svetebis mesame wyvili) baqteriebis saerTo raodenoba
kidev ufro mcirdeba mgrZnobelobis mqone organizmebis daRupvis
xarjze.
momdevno periodSi (svetebis meoTxe wyvili) baqteriebis saerTo
raodenoba TiTqmis igive rCeba, Tumca populaciis struqtura ukve
mniSvnelovnad aris Secvlili, radgan axla igi ZiriTadad
rezistentuli mutantebiTaa warmodgenili.
momdevno periodSi rezistentuli baqteriebi, amJamad ukve
biologiuri upiratesobis gamo mgrZnobelobis mqone baqteriebTan
SedarebiT gacilebiT ufro swrafad mravldebian (svetebis mexuTe
wyvili). daaxloebiT oTxi Tvis Semdeg (svetebis meeqvse wyvili)
mutanti organizmebi mTlianad Caenacvlebian mgrZnobiare
organizmebs: Stami sruliad rezistentuli xdeba, xolo baqteriebis
saerTo raodenoba aRwevs Tavdapirvel ricxvs (svetebis meSvide
wyvili).
aqedan gamomdinare, naxveli romelic Seicavda baqteriebis did
raodenobas, dasawyisSi nacxiT dadebiTi iyo. mkurnalobis dawyebis
Semdeg baqteriebis raodenoba mniSvnelovnad Semcirda mikroskopiiT
gamovlinebadobis zRvramde_grafikze igi aRniSnulia
horizontaluri xaziT 104-105 Soris (imisaTvis, rom daaxloebiT
100 imersiul areSi aRmovaCinoT 10 mJavagamZle bacila, maTi
raodenoba naxvelis erT mililitrSi unda Seadgendes daaxloebiT
242
5000 e.i. 104-dan 105-mde. ixileT cxrili #2. Tavi: “ramdenad sandoa
naxvelis mokroskopuli analizi”). Semdeg baqteriebis Semcveloba
kidev ufro Semcirda; anu naxveli negatiuri gaxda nacxis
mikroskopiiT da mxolod kulturiT iyo pozitiuri_“vardna”.
gansazRvruli periodis Semdeg baqteriebis raodenoba kvlav
gaizarda, nacxi isev pozitiuri gaxda - “mateba”. sinamdvileSi
aRiniSna Semdegi movlena: ‘vardna~ ganpiroebuli iyo mgrZnobelobis
mqone baqteriebis daRupviT, xolo “mateba” moxda Stamis
rezistentuli mutantebis populaciis gazrdis xarjze.
“vardnisa da matebis” fenomenis prevencia SesaZlebelia
tuberkulozis mkurnalobaSi saTanado multimedikamentozuri
reJimebis gamoyenebiT. mkurnalobis reJimebi, romlebic xorcieldeba
sawyis fazaSi oTxi medikamentiT da gagrZelebis fazaSi ori
medikamentiT, mniSvnelovnad amcirebs rezistentuli baqteriebis
seleqciis safrTxes. multimedikamentozuri reJimebis ZiriTadi
principi isaa, rom medikament A-s (magaliTad, rifampicinis) mimarT
rezistentuli mutanti Stamebi unda ganadgurdes medikamenti B-s
mier (izoniazidis), xolo B-s mimarT rezistentuli mutantebi
unda ganadgurdes medikamenti A-s (rifampicinis)237 daxmarebiT.
arasaTanado mkurnalobis ramodenime Tanmimdevruli etapis
Sedegad warmoqmnil multirezistentobas uwodeben
“Tanamimdevruli” reJimis meqanizms238. cnobilia, rom rezistentoba
SeiZleba ganviTardes araregularuli mkurnalobiT, anu
monoTerapiis gareSe. rezistentuli mutantebis seleqcia SeiZleba
gamowveuli iyos mkurnalobis sxvadasxva reJimebis gamoyenebiT,
radgan aseTi reJimebi moicavs mikroorganizmebis ganadgurebisa
da rezistentuli Stamebis ganaxlebuli zrdis araerT cikls.
rezistentoba Tavdapirvelad viTardeba kombinaciaSi warmodgenili
erT-erTi medikamentis mimarT, rasac mohyveba rezistentoba sxva
medikamentebis mimarTac da amgvarad, warmoiSoba
multirezistentuli Stamebi.
243
45. ramdeni medikamentisadmi rezistentuli
bacila SeiZleba iqnes aRmoGenili
tuberkuloziT daavadebuli,
aranamkurnalebi pacientebis naxvelSi37
a.pablos-menozi38
genetikuri mutaciebi, romlebic medikamentebisadmi rezistentobas
ganapirobeben spontanurad warmoiqmneba. izolirebuli rezistentuli
baqteria warmodgenilia velur StamebSi, anu baqteriebis im normalur
populaciaSi, romlebzec tubsawinaaRmdego medikamentebs arasdros
ar mouxdeniaT zemoqmedeba239. es movlena Zalian male gamovlinda
streptomicinis aRmoCenidan da SemdgomSi sxva medikamentebis
mimarTac iqna dafiqsirebuli240,241,242,243 (ixileT Tavi: “rogor viTardeba
medikamentebisadmi rezistentoba?”).
ukve arsebuli rezistentuli mutantebis gamovlena advilia.
tuberkulozis mikobaqteriis veluri Stami inokulirdeba romelime
medikamentis, magaliTad, izoniazidis Semcvel niadagze
koncentraciiT 0-5mg/ml. daaxloebiT meToTxmete dRes zrda iwyeba
niadagze, romelic an ar Seicavs izonizids, an misi Semcveloba
0,05mg/ml-ia. Tavdapirvelad medikamentis ufro maRali Semcvelobis
sinjarebi gamWirvale rCeba, magram sami kviris Semdeg aqac SeimCneva
koloniebis zrda. momdevno ramodenime kviris ganmavlobaSi
koloniebis raodenoba izrdeba da medikamentis koncentraciis
mixedviT SeiZleba miaRwios ramodenime aseuls. TiToeuli kolonia,
rogorc wesi, warmoiSoba erTi rezistentuli baqteriisagan, romelic
ukve arsebobda Tavdapirvel, velur StamSi.
medikamentebisadmi rezistentuli mutantebis sixSire velur
StamebSi damokidebulia Stamis warmoSobaze, medikamentis tipsa da
koncentraciaze da aseve baqteriebis saerTo raodenobaze. rogorc
gviCvenebs cxrili #49 baqteriebis populaciis SemcirebasTan erTad
37 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT38 rokfeleris fundamenti, direqtoris moadgile. niu iorki, niu iorkis
Stati. aSS
244
mutantebis arsebobis albaTobac mcirdeba. ase magaliTad,
tuberkulozis baqteriebis erT milionian populaciaSi 0,05mg/ml
izoniazidisadmi rezistentuli mutantebis raodenoba meryeobs 20000-
dan 40000-mde, xolo asi (102) baqteriis populaciaSi rezistentuli
organizmebis raodenoba proporciulad naklebia (mxolod 0-4
rezistentuli mutanti, medikamentis igive koncentraciis mimarT).
aseTi raodenobrivi damokidebuleba praqtikuli mniSvnelobis mqone
faqtoris gansakuTrebul SemTxvevas warmoadgens.
cxrili #49.
sxvadasxva medikamentebisadmi rezistentuli mutantebis saSualo
raodenoba gansxvavebuli zomis velur baqteriul populaciebSi - 28 dRis
Semdeg koloniebis raodenobisa da adamianis tuberkulozis baqteriis
50 veluri Stamis Seswavlis safuZvelze medikamentebis sxvadasxva
koncentraciis Semcvel levenStein-iensenis niadagze 242,243,244,245
medikamentebis
koncentracia (mg/ml)
izoniazidi
0,05
0,1
0,2
1,0
5,0
rifampicini
5
10
20
40
80
eTambutoli
1,0
1,5
2,0
3,0
pirazinamidi
10,0
50,0
streptomicini
1,0
4,0
10,0
100,0
im baqteriebis raodenoba baqteriul populaciaSi,
romlebmac ganicades medikamentis zemoqmedeba
108
-
4000
500
330
-
-20 000
-750
0-1
0
0
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
106
20.000-40.000
0-200
0-40
0-10
0-10
-
-
-
-
-
0-15.000
0-120
0-2
0
0-1.000.000
0-30.000
1000-200.000
0-100
0-10
0-1
104
0-400
0-2
0
0
0
-
-
-
-
-
--
-
-
-
0-10.000
0-300
10-2000
0-1
0
0
102
0-4
0
0
0
0
-2
0
0
0
0
-
-
-
-
0-100
0-3
0-20
0
0
0
245
medikamentebisadmi rezistentuli mutantebi pacientebSi SeiZleba
warmodgenili iyos jer kidev mkurnalobis dawyebamde,
gansakuTrebiT iseTi dazianebebis SemTxvevaSi, romlebic didi
raodenobiT tuberkulozis baqteriebs Seicavs. magaliTad,
aranamkurnelebi pacientebis filtvis kavernebSi. kavernaSi
aRmoCenili baqteriebis Cveuli raodenoba (daaxloebiT 2,5sm
diametris mqone kaverna) Seadgens daaxloebiT as milions (108).
rogorc wesi, izoniazidis mimarT rezistentuli mutantebis
sixSire aris daaxloebiT 1-106-Si da daaxloebiT 1-108-Si rifampicinis
mimarT. sakmaod iSviaTia ormagad rezistentuli
mutantebi_daaxloebiT baqteriebis 1014 raodenobaSi. romelime
medikamentisadmi rezistentuli baqteriebis raodenoba gacilebiT
ufro dabalia latentur periodSi, aseve im pacientebSi, romlebsac
ar aqvT kavernozuli dazianebebi da mkurnalobis intensiuri
fazis Semdeg.
cxrili #50 gviCvenebs or baqteriul populaciaSi rezistentuli
mutantebis prognozulad gaangariSebul raodenobas: erTi populacia
Seicavs as milion (108) baqterias, xolo meore 100000 (105) bacilas,
romlebic izrdeba medikamentis im koncentraciaze, rogoric miiRweva
kavernebSi. cxrilSi mocemuli cifrebi gansakuTrebulad did
praqtikul mniSvnelobas iZenen, rodesac maTi gamoyeneba xdeba
realuri situaciebis mimarT. magaliTad, davuSvaT, rom kavernozuli
tuberkulozis mqone nacxis mikroskopiiT mniSvnelovnad pozitiuri
pacientis mkurnaloba warmoebs mxolod izoniazidiT. cxrili
#50 gviCvenebs, rom mkurnalobis dasrulebisas izoniazidisadmi
rezistentuli baqteriebis raodenoba sakmaod didi iqneba. im
SemTxvevaSi, Tu kavernis SigniT izoniazidis koncentracia iqneba
1 g/ml, rezistentuli organizmebis raodenoba iq iqneba 300; 0,2 µg/ml koncentraciis SemTxvevaSi rezistentuli mutantebis raodenoba
gaizrdeba 500-mde, xolo iseTi dabali koncentraciis dros,
rogoricaa 0,1 µg/ml, maTi raodenoba SesaZlebelia iyos 4000.
maSasadame, intrakavernul did populaciebSi moipoveba
medikamentebisadmi rezistentuli baqteriebis sakmaod didi
raodenoba, romlebsac SeswevT gamravlebis unari da romlebzec
ar moqmedebs monoTerapia, magaliTad, mxolod izoniazidi. es
aRmoCena ganmartavs mkurnalobis warumateblobis im xSir
SemTxvevebs, romlebsac vxvdebiT im pacientebis monoTerapiuli
mkurnalobis dros, visac aReniSneboda naxvelSi baqteriebis Zalzed
246
Tuki pacientis mkurnaloba warmoebs ori aqtiuri medikamentiT,
magaliTad, izoniazidiTa da streptomiciniT, situacia sruliad
gansxvavebulia (ixileT cxrili #50-is qveda nawili). rogorc
wesi, erTi medikamentisadmi rezistentul mutantebs meore
medikamentis mimarT aqvT mgrZnobeloba da piriqiT. problemas
warmoadgens erTdroulad orive medikamentis mimarT rezistentuli
mikroorganizmebi. rogorc amas cxril #5 da #6 gviCvenebs, aseTi
ormagad rezistentuli mutantebi arsebobs mxolod medikamentebis
didi raodenoba (ixileT Tavi: “ras warmoadgens vardnisa da
matebis” fenomeni da Tanamimdevruli reJimis meqanizmi” da aseve,
ixileT Tavi: “ra ganapirobebs mkurnalobis warumateblobas da
ra unda gakeTdes mkurnalobis arasasurveli Sedegebis Tavidan
acilebis mizniT”).
cxrili #50
rezistentuli mutaciebis gaangariSebuli raodenoba baqteriebis 108
da 106 populaciaSi
reJimi
mxolod izoniazidi
mxolod streptomicini
izoniazidi+streptomicini
medikamentis
koncentracia
rezistentuli
baqteriebis
raodenoba
populaciaSi
izoniazidi
1.0
0,2
0,1
-
-
-
1,0
1,0
1,0
0,2
0,2
0,2
1,0
1,0
1,0
streptomicini
-
-
-
20
4
2
20
4
2
20
4
2
20
108
330
500
4 000
40
4 000
>500000
0
0
>1,6
0
0
>2,5
0
0
>20
105
0
0
4
0
4
>500
0
0
0
0
0
0
0
0
0
247
gansakuTrebiT dabali koncentraciis SemTxvevaSi. sabednierod
aseTi situaciebi iSviaTobaa.
kidev erTi mniSvnelovani aRmoCena is aris, rom baqteriuli
populaciis Semcirebisas, davuSvaT 108-dan 105-mde, rac Cveulebriv
xdeba efeqturi mkurnalobis dawyebis Semdeg (ixileT cxril #50-
is bolo sveti), mcirea albaToba imisa, rom Semcirebul raodenobaSi
iqneba erTi medikamentis mimarT rezistentuli mutantebi, xolo
ormagad rezistentulis arsebobis albaToba kidev ufro mcirea.
es Sedegebi gviCvenebs, rom erTi an ori efeqturi medikamentis
gamoyenebiT nebismieri arsebuli rezistentuli mutantis daSlis
SesaZlebloba iqmneba. saTanado medikamentozuri mkurnaloba sawyisi
intensiuri faziT imdenad amcirebs baqteriebis populacias, rom
axali rezistentuli mutantebis warmoqmnis riski minimumamde
daiyvaneba da sawyisi intensiuri fazis Semdeg SesaZlebelia
mkurnalobis naklebad gagrZeleba agresiuli formiT, magaliTad,
oTxi medikamentidan orze gadasvla. am hipoTezas adasturebs
tuberkulozze Catarebuli eqsperimentebiT miRebuli
mtkicebulebebi, romlebmac Seqmnes amJamad miRebuli mkurnalobis
orfaziani reJimis safuZveli.
248
46. ra mizezebi ganapirobebs
medikamentebisadmi rezistentuli
tuberkulozis ganviTarebas
m.espinali39 da t.frideni40
medikamentebisadmi rezistentuli tuberkulozi adamianebis mier
Seqmnili problemaa. swored adamianTa mier daSvebuli Secdomebi
aris is ZiriTadi faqtori, romelsac ukavSirdeba tuberkulozis
mikobaqteriis medikamentebisadmi rezistentuli Stamebis
generireba246,247. tubsawinaaRmdego medikamentebisadmi rezistentoba
viTardeba spontanuri, damoukidebeli, qromosomuli mutaciebis
Sedegad, amdenad mkurnalobis multimedikamentozuri reJimebi xels
uSlis medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebas248.
medikamentebisadmi rezistentulobis ganviTareba TiTqmis yovelTvis
sdevs Tan araadeqvatur medikamentozur Terapias, romlis mizezic
Tavis mxriv SeiZleba iyos eqimis Secdoma (jandacvis muSakTan
dakavSirebuli faqtorebi), medikamentebis ukmarisoba (menejmenTtan
dakavSirebuli faqtori) an tuberkulozis kontrolis programis
araefeqturoba, pacientis mier reJimis dacvis uzrunvelyofis
TvalsazrisiT249,250,251,252.
rezistentuli tuberkulozis ganviTarebis yvelaze farTod
gavrcelebuli mizezia iseTi saTanadod organizebuli sistemis
uqonloba, romelic uzrunvelyofs efeqtur mkurnalobas (e.i.
tuberkulozis nacionaluri programa), kerZod, arasrulyofilad
ganxorcielebuli kontrolirebadi mkurnaloba. garda amisa,
rezistentuli baqteriebis gadarCevis erT-erTi mizezi aris
araadekvaturi mkurnaloba253,254 da reJimis warumateblobis SemTxvevaSi
mxolod erTi damatebiTi medikamentis daniSvna, romelsac mivyavarT
monoTerapiamde. marTvis Secdomebi moicavs standartuli Terapiuli
reJimisadmi xelmiuwvdomlobas; sirTuleebs, ris gamoc Raribi
39 gadamdeb daavadebaTa medmuSaki. jandacvis msoflio organizacia.
Jeneva, Sveicaria40 tuberkulozis SeCerebis ganyofileba, jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi
249
pacientebi ver iZenen saWiro medikamentebs; tubsawinaaRmdego
medikamentebis Senaxvis reJimis darRveva da gaurkveveli
bioSeTavsebadobis mqone medikamentebis (an kombinaciebis) miReba.
tuberkulozis kontrolis sabaziso principi aris is, rom swored
jandacvis sistema (da ara pacienti) aris pasuxismgebeli da
angariSvaldebuli, rom yvela pacientma, vinc ki iwyebs mkurnalobas,
bolomde miiyvanos Terapiis kursi. arsebobs am poziciis eTikuri da
pragmatuli argumenti, romelic gulisxmobs, rom zogadad
tuberkulozis da kerZod multirezistentuli formis prevencia
warmoadgens sazogadoebriv Rirebulebas. am RirebulebiT sargebloben
ara mxolod calkeuli individebi (daavadebisgan gankurnebiT), aramed
sazogadoebis farTo masebic, radgan xels uSlis tuberkulozis
axali SemTxvevebisa da multirezistentobis warmoqmnas.
tuberkulozis programebma unda gaiTavison, rom pacientebis mier
meTvalyureobis gareSe medikamentebis miReba araprognozirebad
Sedegebs iZleva, xolo pacientisaTvis misaRebi da mosaxerxebeli
reJimiT uSualo meTvalyureobis qveS Catarebuli mkurnalobis
SemuSaveba da jandacvis sistemis winaSe angariSvaldebuleba
maqsimalurad uzrunvelyofs gankurnebas (ixileT Tavi “ra
upiratesobebi aqvs mkurnalobas uSualo meTvalyureobiT”). martivad
rom iTqvas, Tu pacients rezistentoba ganuviTardeba, amis mizezi
medikamentebis arasworad miReba iqneba, rac samarTlebriv da eTikur
danaSauls warmoadgens da jandacvis sistema pasuxs agebs mkurnalobis
arasaTanado organizaciaze, maT Soris uSualo meTvalyureobis
araadekvaturad ganxorcielebaze. amitom medikamentebisadmi
rezistentobis maRali sixSire savsebiT sworad ganixileba rogorc
tuberkulozis kontrolis programis araefeqturad ganxorcielebis
maCvenebeli. erTi medikamentisadmi SeZenili rezistentoba zrdis
danarCeni medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebis albaTobas,
anu tuberkulozis baqteriebi Tanamimdevrulad rezistentuli xdebian
sxva medikamentebis mimarTac da iqmneba multirezistentobis
ganviTarebis SesaZlebloba (anu rezistentoba sul mcire izoniazidisa
da rifampicinisadmi mainc).
medikamentebisadmi rezistentobis prevenciis saukeTeso gza aris
tuberkulozis yvela axlad gamovlenili SemTxvevis uzrunvelyofa
pirveli rigis medikamentebiT da mkurnalobis mokle kursis Catareba
uSualo meTvalyureobis qveS. es unda ganxorcieldes tuberkulozis
kontrolis kargad Camoyalibebuli programis farglebSi.
250
47. rogor aviciloT Tavidan
medikamentebisadmi rezistentoba
t.frideni41
medikamentebisadmi rezistentobis prevencia SesaZlebelia
mkurnalobis saTanado reJimebis gamoyenebiT da mkurnalobis
sworad organizebiT.
saTanado reJimi yovelTvis Seicavs sul mcire or medikaments,
romlis mimarTac tuberkulozis baqterias mgrZnobeloba aqvs. am
dros gaTvaliswinebuli unda iyos ramodenime mosazreba.
rezistentobis prevenciis TvalsazrisiT pirazinamidi SedarebiT
naklebad efeqturia, aqedan gamomdinare255, mkurnalobis reJimSi
izoniazidisa da pirazinamidis gamoyenebam SeiZleba ver Seaferxos
izoniazidisadmi rezistentuli organizmebis warmoqmna (da Sedegad
pirazinamidisadmi rezistentuli Stamebisac) im SemTxvevaSic ki,
Tu izolats hqonda mgrZnobeloba izoniazidisa da pirazinamidis
mimarT. mkurnalobis sawyis etapze, rodesac baqteriuli datvirTva
Zalzed maRalia da organizmebi swrafad mravldeba, gansakuTrebiT
mniSvnelovania ramodenime iseTi medikamentis gamoyeneba, romelTa
mimarTac organizmebi mgrZnobelobas avlenen. mkurnalobis
gagrZelebis fazaSi rezistentobis aRmocenebis albaToba
gacilebiT ufro naklebia. ramdenadac individualuri SemTxvevebis
mkurnalobasa da sazogadoebaSi daavadebis kontrolisaTvis
rifampicins wamyvani roli ekisreba (ixileT Tavi: “ra
gansakuTrebuli sifrTxile unda gamoviCinoT rifampicinisagan
dasacavad”), yovelTvis unda gamoviyenoT mkurnalobis iseTi reJimi,
romelic minimumamde Seamcirebs rifampicinisadmi rezistentobis
ganviTarebis risks.
41 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi. samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi
251
saTanado reJimis SerCeva unda moxdes qveynis avtoritetuli
organoebis mier. arCevani unda efuZnebodes saerTaSoriso
rekomendaciebs, kontrolirebadi klinikuri kvlevebidan miRebul
mecnierul mtkicebulebebsa da monacemebs rezistentobis sixSiris
Sesaxeb im sazogadoebaSi, romelSic mkurnalobis reJimi unda
iqnes organizebuli.
optimaluri reJimi zrdis gankurnebis Sanss da amcirebs
garTulebebis, toqsikurobisa da medikamentebisadmi rezistentobis
ganviTarebis damatebiT risks da xarjebs. Tumca, optimalur reJimsac
ki ekargeba fasi Tu igi sworad ar iqneba gamoyenebuli. “idealuri~
reJimi usargebloa da SesaZloa sapirispiro Sedegic ki mogvces,
Tu ar moxdeba misi gaTaviseba. adekvaturi standartuli reJimebis
sayovelTao gamoyeneba mniSvnelovnad asustebs medikamentebisadmi
rezistentobis ganviTarebis safrTxes. optimaluri da yvela
pacientisaTvis misaRebi reJimebis Sesaxeb konsensusis misaRwevad
bevri qveyana daxmarebisaTvis mimarTavs profesiul organizaciebsa
(mag. Torakalur sazogadoebebs) da sazogadoebrivi jandacvis
centralur organoebs.
reJimis sworad gamoyeneba niSnavs, rom medikamentebis miReba
xdeba saTanado dozebiT, zusti intervalebiT da saWiro
xangrZlivobiT. maRali dozebi zrdis toqsikurobas, magram ar
zrdis efeqturobas; dabali dozebi amcirebs efeqtianobas da
qmnis rezistentobis warmoqmnis SesaZleblobas. pirveli rigis
medikamentebi miRebuli unda iyos erTjeradi dozis saxiT. pirveli
rigis medikamentebis ramodenime dozad dayofa erTi dRis
ganmavlobaSi amcirebs medikamentebis pikur koncentracias,
Sesabamisad amcirebs efeqturobas da zrdis rezistentobis
ganviTarebis risks256,257. tubsawinaaRmdego medikamentebis
fiqsirebuli dozebis kombinaciam SeiZleba xeli SeuSalos
medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebas, ramdenadac is ar
iZleva maTi izolirebulad miRebis SesaZleblobas (ixileT Tavi:
“ra upiratesobebi da naklovanebebi aqvs tubsawinaaRmdego
medikamentebis fiqsirebul dozebis kombinacias”). Tumca,
fiqsirebuli dozis kombinaciis saxiT rekomendirebulze naklebi
abebis miRebam SeiZleba ganapirobos mravalkomponentiani
medikamentis subinhibitoruli koncentraciis zemoqmedeba adamianis
organizmze. garda amisa, arsebobs fiqsirebuli dozis kombinaciebis
biologiuri SeTvisebadobis potenciuri problemac. fiqsirebuli
252
dozebis kombinaciebis miReba ar iZleva medikamentebisadmi
rezistentobis riskis Semcirebis garantias.
medikamentebisadmi rezistentobis prevenciis erTaderTi gzaa
mkurnalobis saTanado reJimis gamoyeneba uSualo zedamxedvelobis
qveS. saTanadod ganxorcielebis SemTxvevaSi uSualo meTvalyureoba
uzrunvelyofs medikamentebis zusti doziT, zusti intervalebiTa
da saWiro xangrZlivobiT miRebas (ixileT Tavi: “ra upiratesobebi
aqvs mkurnalobas uSualo meTvalyureobis qveS”).
im regionebSi, sadac danergili iqna standartuli mkurnalobis
reJimis uSualo meTvalyureobis sistema, SesaZlebeli gaxda
medikamentebisadmi rezistentulobis prevencia TviT aiv infeqciis
maCveneblebTan konteqstSic ki258,259,260.
253
48. ramdenad sandoa medikamentebisadmi
mgrZnobelobis testebi42
m.espinali43
mgrZnobelobaze testebis zustad Sesruleba sakmaod rTulia,
im SemTxvevaSic ki, roca laboratoriis personali maRal-
kvalificiuria da laboratoriebi maRali standartis. sizustis
dacva kidev ufro rTulia im qveynebSi sadac Sesabamisi kadrebi
da laboratoriebi iSviaTobaa261,262. ukanasknel aTwleulSi bevri
monacemi iqna miRebuli. medikamentebisadmi mgrZnobelobis testis
sandoobis Sesaxeb. makoordinirebelma laboratoriam tuberkulozis
mikobaqteriis referaluri Stamebi yvela monawile
supranacionalur laboratoriaSi gagzavna. laboratoriebs maTi
Cveuli meTodikis gamoyenebiT unda CaetarebinaT referaluri
Stamebis testireba mgrZnobelobaze da moexdinaT kulturebis
diferencireba rezistentul da mgrZnobelobis mqoned. Sedegebi
Sedarebuli iyo “oqros standartebTan”. anu Seswavlili Stamebis
Sesaxeb arsebuli iuridiuli dokumentaciis monacemebs. zogierTi
supranacionaluri laboratoriis mier Stamebi ganawilebuli
iyo nacionalur referalur laboratoriebSi (qve qseli) mTeli
msoflios masStabiT. rezistentobis testis jamuri sensitivoba
Seadgens 95%, specifikuroba _95% da reproduqciuroba 96%263. 1998
wels izoniazidisa da rifampicinis mimarT rezistentobis testis
jamurma sensitivobam Seadgina 100%, specifikurobam 99%-100%. Tumca
samma supranacionalurma laboratoriam da ramodenime nacionalurma
referalurma laboratoriam miiRo standartze dabali maCveneblebi
(dabali specifikuroba), rac gvafiqrebinebs, rom mgrZnobiare
Stamebis arasworad klasificireba rezistentul Stamebad kvlavac
42 k.tomanis cignis wina gamocemis tavze dayrdnobiT43 adamdeb daavadebaTa ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria
254
seriozul problemad rCeba iseT maRal kvalificiur
laboratoriebSic ki sadac maRali sizustis sakontrolo testebi
arsebobs (sakontrolo testebi rutinul praqtikasTan SedarebiT
realurad afaseben laboratoriis sizustes, radganac
laboratoriebi Cveulebriv gansakuTrebuli yuradRebiT ekidebian
im nimuSebis panelebs, romelTa gaanalizebac xdeba sworad
sakontrolo testirebisaTvis).
mas Semdeg rac mgrZnobelobis testireba mniSvnelovnad
gaumjobesda, janmos da IUATLD-s iniciativa ZiriTadad mimarTulia
meTvalyureobaze da ara klinikur praqtikaze. kvlevebi tardeba
yovel 3-5 weliwadSi. SezRuduli resursebis qveynebSi
klinikisaTvis saWiro informacia mgrZnobelobis testebis Sesaxeb
jer kidev mwiria. damatebiT siZneles qmnis sarezervo
medikamentebisadmi mgrZnobelobis dadgenis sirTule da
arasandooba. ufro metic, SezRuduli resursebis mqone qveyanaSi,
Cveulebriv arsebobs mxolod erTi nacionaluri referaluri
laboratoria. aSkaraa, rom mxolod Zalian iSviaT SemTxvevebSi
SeZleben es laboratoriebi mgrZnobelobis testebis Sesrulebas
klinikuri miznebisTvis. da bolos, isic unda gvaxsovdes, rom
testis arasando Sedegebze dafuZnebuli klinikuri RonisZiebebi
ufro saziano iqneba pacientisTvis (ixileT Tavi: “ra SesaZlo
Sedegebi moaqvs medikamentebisadmi arazustad Sesrulebul
mgrZnobelobis testebs”). amitom ufro gonivrulia, Tu
mgrZnobelobis testebs CavatarebT im pacientebSi, romelTa
standartuli mkurnalobis mokle kursi uSualo meTvalyureobis
qveS warumatebeli iyo, ramdenadac rezistentobis arsebobis riski
am pacientebSi ufro maRalia.
kulturis testirebis axali meTodebi Txevadi niadagis
gamoyenebiT ufro swraf Sedegebs iZleva, magram SeiZleba gazardos
laboratoriaSi kulturebis jvaredini dabinZurebis riski da
amasTan ZviradRirebulia. momavalSi SesaZlebelia molekularuli
an swraf zrdaze dafuZnebuli teqnikis gamoyeneba rifampicinze
rezistentuli pacientebis saidentifikaciod, vinaidan maTTvis
standatizebuli reJimi araefeqturia. amJamad aseTi meTodebiT
rifampicinrezistentuli izolatebis 80%-ze naklebis
identificireba aris mxolod SesaZlebeli. amasTan isini
ZviradRirebuli da daudasturebelia.
255
49. rogoria medikamentebisadmi mgrZnobelobis
arazusti testirebis SesaZlo Sedegebi44
m.espinali45
medikantebisadmi mgrZnobelobis arazusti testebis SesaZlo
Sedegebia:
_ Stamebis arazusti klasificireba;
_ arasaWiro cvlilebebis Setana mkurnalobaSi;
_ sarezervo medikamentebis gamoyeneba, rac ganapirobebs:
toqsikurobis gaZlierebas;
gankurnebis SesaZleblobebis Semcirebas;
menejmentis garTulebas;
hospitalizaciis saWiroebas;
laboratoriuli momsaxurebis gazrdas;
meti personalis aucileblobas;
gazrdil xarjebs.
SeiZleba moxdes rezistentuli Stamebis arasworad
klasificireba mgrZnobiare mqone Stamebad. Tu mgrZnobelobis
mqone Stamebs miiCneven rezistentulad saWiro gaxdeba mkurnalobaSi
cvlilebebis Setana da sarezervo medikamentebis gamoyeneba, Tuki
isini xelmisawvdomia. aseTi medikamentebi ki, Cveulebriv ufro
toqsikuri, naklebadefeqturi da gacilebiT ZviradRirebulia, vidre
pirveli rigis medikamentebi264. im ToTxmeti kvlevis Sedegebis
44 k.tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT45 gadamdeb daavadebaTa ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria
256
mimoxilvisas, romelic moicavda asze meti pacientis naxvelis
kulturebs, cametSi (93%) identificirebuli iyo cru pozitiuri
kulturebi265. cru pozitiuri kulturebis warmoSoba SeiZleba
ganpirobebuli iyos klinikuri mowyobilobebis dabinZurebiT,
registratorebis SecdomebiT da laboratoriaSi jvaredini
dabinZurebiT. 236 cru pozitiuri kulturis mqone pacientidan
158-s (67%) Cautarda mkurnaloba, amasTan zogierTi maTgans
ganuviTarda mZime toqsikuroba. amdenad moxda usargeblo
hospitalizacia, testireba da kontaqtSi myofi pirovnebebis
gamokvleva. laboratoriuli Secdomebi iSviaToba ar aris, Tumca
laboratoriis muSakebi da klinikis personali maT Zalian iSviaTad
aRiareben.
sirTuleebTanaa dakavSirebuli im ambulatoriuli pacientebis
menejmenti, romlebic iReben sarezervo medikamentebs. xSirad saWiro
xdeba aseTi pacientebis xangrZlivi droiT saavadmyofoSi moTavseba,
rac bevrad ufro Zviria, vidre binaze mkurnaloba da qmnis
tuberkulozis gavrcelebis safrTxes saavadmyofoSi. saWiro xdeba
personalis raodenobis gazrda damatebiTi laboratoriuli
samuSaoebis Sesasruleblad (Tirkmlisa da RviZlis funqciis
ganmeorebiTi testebi, sisxlis analizebi da mWidro
baqteriologiuri monitoringi). yvelaferi es emateba hospitaluri
mkurnalobis xarjebs. aqedan gamomdinare, SeiZleba moxdes Terapiul
samsaxurebze gamoyofili resursebis dakargva da yvelaferi mxolod
da mxolod medikamentebisadmi mgrZnobelobis arazusti testebis
Sedegad.
ar aris saWiro imis gameoreba, rom raoden maRali teqnologiuri
donec ar unda hqondes laboratoriul samsaxurebs, arc erTma
maTganma ar unda itvirTos mgrZnobelobis testebis Catareba
sarezervo medikamentebze da ganmeorebiT mkurnalobis
uzrunvelyofa, maSin, rodesac qveyanaSi udidesi deficiti arsebobs
SemTxvevaTa gamovlenisa da pirveladi mkurnalobis uzrunvelyofis
TvalsazrisiT. aseT SemTxvevebSi resursebi gamoyenebuli unda
iqnes standartuli reJimiT mkurnalobis gasaumjobeseblad. es
warmoadgens medikamentebisadmi rezistentobis prevenciis erT-
erT yvelaze efeqtur gzas.
257
50. ra sarezervo reJimebi arsebobs da ra
adgili uWiravT maT tuberkulozis
kontrolis programebSi46
m.espinali47
sarezervo reJimebi gamoiyeneba multirezistentuli
tuberkuloziT daavadebul pacientebSi (ix.Tavi: “rogor viTardeba
medikamentebisadmi rezistentoba”) ramdenadac aseTi rezistentoba
warmoadgens araadekvaturi mkurnalobis Sedegs, arsebobs sarezervo
reJimebiT ganmeorebiTi mkurnalobis Tavidan acilebis
SesaZlebloba. vidre ganvixilavdeT sxvadasxva reJimebs, ramodenime
sityviT SevexebiT ganmeorebiTi mkurnalobis menejments. DOTS-is
strategiaSi SemoTavazebuli organizaciuli CarCoebisa (ixileT
Tavi: “ras warmoadgens DOTS?”) da sarezervo reJimebiT mkurnalobis
operatiuli saWiroebebis codnis gareSe Zalzed mcirea warmatebis
albaToba. es dadasturda maRalSemosavlian qveynebSic, sadac
araefeqturi organizacia ganapirobebda rogorc tuberkulozis,
aseve medikamentebisadmi rezistentobis swraf zrdas266.
sarezervo reJimebiT mkurnaloba SeiZleba resursebis arasaTanado
xarjvis mizezi gaxdes, kerZod, limitirebuli finansuri
saSualebebis mqone qveyebSi, sadac SezRudulia rogorc samedicino
obieqtebis, aseve personalis SesaZleblobebi da saxelmwifo
danaxarjebi janmrTelobaze erT aSS dolars ar aRemateba erT
sul mosaxleze. nebismieri qveynisaTvis araracionaluri iqneboda
misi resursebis xarjva sarezervo reJimebiT ganmeorebiT
mkurnalobaze, maSin rodesac mkurnalobis gareSe rCeba axali
infeqciuri SemTxvevebi an maTi mkurnaloba arasaTanadoa da
moklevadiani kursi pirveli rigis medikamentebiT ver aRwevs
srul Terapiul potencials267. sarezervo medikamentebze didi
46 k.tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT47 gadamdeb daavadebaTa ganyofilebis medmuSaki. msoflios jandacvis
organizacia, Jeneva, Sveicaria
258
moTxovnileba asaxavs moklevadiani kursiT mkurnalobis
arasaTanado menejments. grafiki #17 gviCvenebs im mankier wres,
romelic SeiZleba Zalian swrafad Camoyalibdes.
grafiki #17
ganmeorebiTi mkurnalobis marTva
im pacientebis mkurnaloba, romlebic rezistentulni arian
standartuli medikamentebis mimarT an aqvT maTi cudi amtanoba,
bevr sirTuleebTan aris dakavSirebuli. am sirTuleebs Tavad
medikamentebi qmnian da sakmaod didi xarisxiT ganpirobebulia
samedicino personaliT.
sarezervo medikamentebi ramodenime gamonaklisis garda ar
gamoirCeva maRali efeqturobiT. maT xSirad axlavs toqsikuri
reaqciebi, rac ara mxolod arasasiamovno, aramed zogjer saSiSic
aris. aman SeiZleba Seqmnas dozis Semcirebis aucilebloba,
rac ganapirobebs efeqtianobis Semcirebas. ufro metic, sarezervo
medikamentebis fasi maRalia da zogierTi maTganis Senaxva
tropikul klimatSi ar SeiZleba, radgan isini kargaven
stabilurobas, aseve SeuZlebelia intermituli mkurnalobis
ganxorcieleba da saWiro xdeba ramodenime sarezervo medikamentis
dReSi ramdenjerme miReba, rac kidev ufro arTulebs am reJimis
administrirebas.
rezistentuli pacientebis umravlesoba ganekuTvneba
adamianebs, romlebTanac TanamSromloba Znelad misaRwevia. eseni
pirveladi
mkurnalobis
araadekvaturoba
mwiri
resursebiuSedego
mkurnaloba
ganmeorebiTi mkurnaloba
sarezervo sqemiT
259
arian alkoholizmiT daavadebulni, narkomanebi, patimrebi da
usaxlkaroebi. gansakuTrebuli Zalisxmevaa saWiro, rom
daarwmunoT isini mkurnalobis xangrZlivi reJimis dasrulebis
aucileblobaSi. aqedan gamomdinare, bevri avtori sarezervo
medikamentebiT mkurnalobis dawyebas gvirCevs saavadmyofoSi,
rac xels Seuwyobs toqsikuri garTulebebis meTvalyureobas
da medikamentebis miRebaze zedamxedvelobis ganxorcielebas.
mxolod mas Semdeg, rac dasabuTdeba medikamentebisadmi
tolerantoba da pacientTan damyardeba TanamSromloba, SeiZleba
misi gadayvana ambulatoriul mkurnalobaze. xSirad pacientebs
ar mowonT saavadmyofoSi moqmedi disciplina da nebarTvis
gareSe toveben mas. mniSvnelovani Zalisxmevaa saWiro imisaTvis,
rom davarwmunoT pacienti ar miatovos mkurnaloba, romelic,
miuxedavad diskomfortisa, pacientis sikvdilidan xsnis erTaderT
gzas warmoadgens. Tu samedicino personals amis rwmena aqvs,
SeZlebs daiTanxmos pacienti TanamSromlobaze, magram es niSnavs,
rom TiToeuli abis miReba unda moxdes mxolod da mxolod
meTvalyuris TandaswrebiT.
radgan saWiro xdeba maRali specifikurobis bioqimiuri da
mikrobiologiuri monitoringis Catareba, naTelia, rom sarezervo
medikamentebiT ganmeorebiTi mkurnaloba gulisxmobs
gansakuTrebul RonisZiebebs. E Tavis mxriv, es moiTxovs
maRalkvalificiuri personalis dros268,269 sawolebis raodenobis
gazrdas da finansur resursebs. monacemebi imis Sesaxeb, Tu ra
xarjebTan aris dakavSirebuli multirezistentuli
tuberkulozis mkurnaloba Rarib qveynebSi Zalzed mwiria, magram
aseTi pacientis mkurnalobis saerTo Rirebuleba aSS-Si Seadgens
100 000 aSS dolars. am bolo periodSi Cndeba imedis momgvreli
mtkicebulebebi detalurad SerCeuli sarezervo reJimebis
gamoyenebis Sesaxeb hospitalizaciis pirobebSi. resursebiT Rarib
qveyanaSi SesaZlebelia hospitalizaciis mkveTrad Semcireba.
amas aqvs bevri upiratesoba rogorc pacientebis, aseve jandacvis
sistemisaTvis. janmo da misi ramodenime partniori amJamad
awarmoebs multirezistentuli tuberkulozis SemTxvevebis
menejmentis axali strategiis gamocdas dabal da saSualo
Semosavlian qveynebSi, romelic gulisxmobs sarezervo
medikamentebis gamoyenebas strategiis farglebSi da
ambulatoriuli mkurnalobis wilis maqsimalurad gazrdas.
260
Kkvlevis mizani aris tuberkulozis erovnuli programis
zedamxedvelobis qveS aRniSnuli preparatebis gamoyeneba
SesaZleblobisa da xarjTefeqturobis Sefaseba270. es iniciativa
ar Seexeba regionebs, sadac ar funqcionirebs tuberkulozis
efeqturi kontrolis sistema DOTS-i.
ganmeorebiTi mkurnaloba standartuli
medikamentebisadmi rezistentul pacientebSi
mkurnalobis sarezervo reJimis SemuSavebisas unda davicvaT
gansazRvruli principebi. sarezervi medikamentebi adre unda
iyos gamooeynebuli, vinaidan maTi daniSvna araefeqturia. sawyisi
mkurnaloba unda Seicavdes sul mcire sam medikaments, romelTa
mimarTac baqteriebs savaraudod sruli mgrZnobeloba aqvT. ar
unda SemovinaxoT medikamentebi rezervSi_unda dainiSnos
savaraudod yvelaze efeqturi reJimi271. Tu medikamentebisadmi
mgrZnobelobis testis Catareba SeuZlebelia da resursebi
SezRuduli, SeiZleba gamoviyenoT ganmeorebiTi mkurnalobis
standartuli reJimebi sarezervo medikamentebis gamoyenebiT.
mniSvnelovania imis gaTvaliswinebac Catarebuli mkurnaloba
uSualo meTvalyureobis qveS mimdinareobda Tu ara da ra
xangrZlivobis iyo. yvela Rone unda iyos naxmari raTa Catardes
mgrZnobelobis zusti testi gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, rodesac
pacientis mkurnaloba pirveli rigis medikamentebiT warumatebeli
iyo da mkurnaloba tardeboda uSualo meTvalyureobis qveS.
Tu mgrZnobelobis Sedegebi ar aris xelmisawvdomi, am reJimSi
sul mcire sami iseTi medikamenti unda iyos gamoyenebuli,
romelic pacients adre arasdros miuRia. magaliTad,
aminoglikozidi, eTionamidi da ofloqsacilini, aseve saineiqcio
antibiotikebi, rogoricaa kapreocini, amikacini an kanamicini.
yvela sarezervo reJimi unda iyos yoveldRiuri da
xorcieldebodes uSualo meTvalyureobis qveS. saWiroa
baqteriologiuri Sedegebis (nacxi da SeZlebisamebs kulturis
analizi) monitoringi. SesaZlebelia pirazinamidisa da
eTambutolis damateba meoTxe da mexuTe arCeviTi medikamntebis
saxiT (maSinac ki, Tu isini adre iyo gamoyenebuli, radgan
naklebad iwveven rezistentobas). kidev erTi variantia
261
eTambutolis cikloseriniT Secvla (an PAC-iT)._3-6-Tvian
intensiur fazas unda mohyves mkurnalobis gagrZelebis 15-18-
Tviani faza ori an sami yvelaze aqtiuri da kargi amtanobis
mqone medikamentebiT.
Tu SesaZlebelia mgrZnobelobis testis Catareba, maSin reJimis
SemuSaveba damokidebuli iqneba mTel rig iseT faqtorebze
rogoricaa medikamentebi, romelTa mimarTac tuberkulozis
mikobaqteria rezistentulia. janmo rekomendacias uwevs 3-4 per
oraluri da 1 sainieqcio medikamentis gamoyenebas, romlis
mimarTac izolati mgrZnobiarea) 3-6 Tvis ganmavlobaSi da Semdeg
sul mcire 3 efeqturi oraluri medikamentis gamoyeneba 15-18
Tvis ganmavlobaSi. cxrili #51 warmogvidgens potenciurad
efeqturi samkurnalo reJimebis magaliTebs. yvela es reJimi
yoveldRiuria271. arsebobs mtkicebulebebi, rom rac ufro
xangrZlivad viyenebT mkurnalobaSi aminoglikozidis, miT ufro
maRalia warmatebis maCvenebeli272.
sarezervo medikamentebis dozireba da gverdiTi reaqciebi
ganxilulia am wignis TavSi: “rogoria tubsawinaaRmdego
medikamentebis Terapiuli efeqti da maTi toqsikuroba”
multirezistentuli formebis mqone pacientebis reaqcia meore
rigis medikamentebze gansxvavebulia. qronikuli formebis
gankurnbis maCvenebeli qirurgiuli mkurnalobis damatebis Semeg
56% dan 85 % mde gaizarda 27 3 . rogorc vlindeba
multirezistentuli tuberkuloziT daavadebuli aranamkurnalebi
pacientebi ufro kargad reagireben mkurnalobaze, vidre
namkurnalebi pacientebi. marTlac, gankurnebis maCveneblebi
aranamkurnaleb pacientebSi Seadgenda 75-96%-s274,275,276. Tumca aseTi
SemTxvevebs ZiriTadad vxvdebiT an maRali Semosavlis mqone
qveynebSi an isini miRweulia mniSvnelovani klinikuri,
laboratoriuli da programuli mxardaWeriT da zustad SerCeuli
mkurnalobis reJimis gamoyenebiT227. bevri SezRuduli resursebis
mqone saxelmwifosaTvis qveynis masStabiT zusti sarezervo
reJimebis ganxorcieleba problemas warmoadgens.
262
cxrili #51
sarezervo sqemis Sejameba
inicialuri faza gagrZelebis faza
wamlebi48 daniSvnis riTmi da
periodi
mgrZnobelobis Sedegebi
miuwvdomelia
KAN49+ETH50+OFL+Z+EmgrZnobelobis testebi
misawvdomia
rezistentuli H da S ismimarT
R+KAN+Z+Erezistentuli sul mcire
H da S is mimarT
3-4 pre os da 1 per
injection
yoveldRe 3-61 Tve
yoveldRe 3-6 Tve
yoveldRe 3-6 Tve
wamlebi riTmi
ETH+OFL+E( 12 Tvemde)
R+E(ETH)d
(6 Tvemde)
yvela garda
sainieqciosi
(15-18 Tve)
daniSvnis riTmi da
periodi
yoveldRe
yoveldRe
yoveldRe
48 H- izoniazidi, R- rifampicini, E-etambutoli , P-pirazinamidi, S-streptomicini, ETH-eTionamidi, KAN- kanamicini, OFL- oflaqsini,(dozebisTvis ix. “ra aris Terapevtuli efeqti da ra toqsikuroba aqvs
antituberkulozis wamlebs?” gv 110) 49 amikacini an kapreomicini SeiZleba aseve gamoyenebul iqnes50 gamoiyeneT ETH , E-s magivrad, Tu aris rezistentoba H, E, S- s mimarT51 gamoyenebuli unda iqnes wamlebi, romlebzec aris mgrZnobeloba.
yvelaze mcire sawyisi faza unda iyos sami Tve, magram unda
gagrZeldes, sanam ar iqneba nacxis an kulturis konversia
263
52 diagnostikisa da Terapiis Seswavlis ganyofilebis gamge, kvlevisa da
Sefasebis ganxra, tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba. Sidsis,
tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan
Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da Tavdacvis
centrebi. Atlanta, jorjiis Stati
51. ra rols asrulebs latenturi
tuberkulozis mkurnaloba,
tuberkulozis kontrolis programaSi
m.e.vilarino52
janmos rekomendaciiT tuberkulozis programebi unda
uzrunvelyofdes278,279 latenturi tuberkulozuri infeqciis (LTBI)mkurnalobas, rasac aseve prevenciuli mkurnaloba ewodeba da
xorcieldeba pacientebis Semdegi kategoriebisaTvis:
• tuberkuloziT daavadebul nacxiT dadebiT
pacientebTan kontaqtSi myofi 5 wlamde asakis
bavSvebi;
tuberkulozis mikobaqteriis latenturi infeqciis mqone
Cvili an mcirewlovani bavSvebi imyofebian tuberkulozis
swrafad ganviTarebis safrTxis winaSe. sicocxlisaTvis
saSiSi tuberkulozuri meningitisa da miliaruli
tuberkulozis ganviTarebis gansakuTrebiT didi safrTxe
emuqrebaT 2 wlis da umcrosi asakis bavSvebs280;
• adamianis imunodeficitis virusiTa da tuberkulozis
mikobaqteriiT dainficirebuli adamianebi;
aiv-inficirebul, tuberkulinze pozitiur pacientebSi
tuberkulozis daavadebad Camoyalibebis wliuri riski ufro
maRalia (gaangariSebiT 6-16%), vidre tuberkulinze pozitiur,
magram aiv-negatiur pacientebSi. sicocxlis manZilze
tuberkulozis daavadebis ganviTarebis riski am jgufSi
daaxloebiT 10%-s Seadgens. aiv-inficirebuli pacientis
264
tuberkuloziT daavadeba iwvevs imunosupresiis gaZlierebas,
xolo mkurnalobis gamosavali damokidebulia pirovnebis
imunosupresiis xarisxsa da uSualo meTvalyureobis qveS
Catarebuli tubsawinaaRmdego mkurnalobis adeqvaturobaze281.
zemoT CamoTvlili maRali riskis kategoriebis pacientebSi
LTBI mkurnaloba potenciurad amcirebs tuberkulozis aqtiuri
formis ganviTarebis risks, zrdis sicocxlis mosalodnel
xangrZlivobas da amcirebs samedicino xarjebs. Tumca, aRniSnulma
intervenciulma strategiam SesaZloa mniSvnelovnad ver Seamciros
tuberkuloziT gamowveuli avadoba im sazogadoebaSi, sadac aseTi
individebi cxovroben (ixileT Tavi: “rogoria latenturi
tuberkulozis infeqciis mkurnalobis epidemiologiuri efeqti”).
LTBI mkurnalobis programebi ZviradRirebulia, maTi
farTomasStabiani gamoyeneba sirTuleebTan aris dakavSirebuli
da amasTan Tan axlavs medikamentebiT gamowveuli toqsikurobis
riski. garda amisa, Tuki ar moxdeba aqtiuri tuberkulozis
saTanadod marTva, arsebobs saSiSroeba, rom gamouvleneli aqtiuri
formiT daavadebul pacientebs CautardebaT LTBI mkurnaloba, rac
ganapirobebs medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebas da
maTTvis zianismomtani iqneba.
LTBI mkurnalobis tuberkulozis kontrolis programaSi Setanis
gadawyvetilebis miRebamde gaTvaliswinebuli unda iqnes Semdegi
faqtorebi:
- hepatotoqsikuroba izrdeba (Zlierdeba asakTan erTad da
sxva medikamentebis, gansakuTrebiT alkoholis miRebiT;
Zalzed iSviaTad gvxvdeba mcirewlovan bavSvebSi);
- reJimis araregularuli ganxorcieleba (efeqturobis
Semcirebis ZiriTadi faqtori);
- medikamentebisadmi rezistentoba (LTBI reJimebi SeiZleba
araefeqturi iyos medikamentebisadmi rezistentuli
infeqciebisTvis);
- operatiuli problemebi misi ganxorcielebis dros
(tuberkulozis kanis testis, nebayoflobiTi aiv
konsultaciebis da testirebis Catarebis aucilebloba);
- tuberkulozis gamoricxvis sirTule da maRali Rirebuleba,
aseve medikamentebisadmi rezistentobis ganviTarebis riski
im SemTxvevaSi, Tu gamoricxva araefeqturad warmoebs;
265
- TavisTavad maRali xarjebi.
bevr maRalganviTarebul qveyanaSi, sadac tuberkulozis sixSire
sarekordod dabal donemde Semcirda, fiqroben, rom tuberkuloziT
daavadebis axali SemTxvevebis udidesi nawili gvxvdeba warsulSi
inficirebul individebSi, romlebsac TandaTanobiT ganuviTardaT
tuberkulozi. miuxedavad imisa, rom tuberkulozis aqtiuri formiT
daavadebuli adamianebis efeqturi gamovlena da mkurnaloba kvlavac
warmoadgens tuberkulozis kontrolis programis umaRles
prioritets, mxolod es RonisZiebebi ver uzrunvelyofs im axali
SemTxvevebis prevencias, romlebic viTardeba didi xnis win
inficirebul individebSi. aqtiuri tuberkulozis ganviTarebis
riskis winaSe mdgari adamianebis LTBI mkurnaloba warmoadgens
tuberkulozis kontrolis mniSvnelovan komponents dabali
prevalentobis qveynebSi282.
30 wlis ganmavlobaSi LTBI-Tvis ZiriTadad iyeneben izoniazidiT
mkurnalobis 6-12-Tvian reJims. Tumca izoniazidis efeqturoba
LTBI-is mkurnalobaSi izRudeboda pacientebis mier reJimis
araregularulad dacviT, rac ganpirobebuli iyo mkurnalobis
SedarebiT didi xangrZlivobiT da medikamentis toqsikurobiT282.
amis Semdeg warmoiqmna moklevadiani reJimebis SemuSavebis interesi,
romlebic izoniazidiT mkurnalobis alternativas Seqmnidnen.
bolo wlebSi, am mizniT Catarda ramodenime kvleva aiv-inficirebul
pacientebSi.
mkurnalobis programis winapiroba LTBI-is mqone pirebis
identificirebaa da, aqedan gamomdinare, saWiro xdeba tuberkuliniT
kanis testis administrirebisa da interpretirebis instruqciebis
SemuSaveba. tuberkulinis testi naCvenebia mxolod tuberkulozis
ganviTarebis maRali riskis mqone adamianebSi, xolo dabali riskis
individebSi igi usargebloa. aseT pacientebs ganekuTvneba adamianebi,
romlebic bolo periodSi inficirebulni iyvnen tuberkulozis
mikobaqteriiT da isini, visac LTBI-is aqtiur tuberkulozad
Camoyalibebis maRali riski aqvs. garda im SemTxvevebisa, rodesac
tuberkulinis testi zogadad gamoiyeneba sazogadoebaSi
tuberkulozis riskis Seswavlis mizniT, testi unda Cautardes im
pirebs, romlebsac pozitiurobis SemTxvevaSi CautardebaT LTBI
mkurnaloba. aqedan gamomdinare, Tu ar CavTvliT sazogadoebaSi
Catarebul kvlevebs, tuberkulinis testis Catarebis gadawyvetileba
praqtikulad LTBI-is mkurnalobis Catarebis gadawyvetilebaa, Tu
266
es ukanaskneli dadasturdeba. testirebuli pacientis asakis
miuxedavad, LTBI-s mkurnaloba tardeba.
bevr klinikur instruqciaSi gamoyenebulia reitinguli sistema,
romelic rekomendaciebis safuZvlianobisa da im mecnieruli
mtkicebulebis xarisxobrivad (A, B da C) dayofis SesaZleblobas
iZleva, romelTa gaTvalisiwnebiTac SemuSavda es rekomendaciebi
(I, II an III) rogorc es mocemulia cxrilSi #52, LTBI daavadebuli
mozrdilebis mkurnalobisaTvis rekomendirebulia mkurnalobis
oTxi reJimi, xolo bavSvebisaTvis erTaderT rekomendirebul
samkurnalo reJimad rCeba 6-12-Tviani reJimi, mxolod izoniazidis
gamoyenebiT.
cxrili #52.
mkurnalobis rekomendaciebis argumentaciis sareitingo sistema
aiv-negatiur individebSi Catarebulma grZelvadianma
perspeqtiulma kvlevebma gviCvena, rom prevenciuli mkurnalobis
12-Tvian kursi izoniazidiT ufro efeqturi iyo vidre 6-Tviani.
bevr qveyanaSi rekomendirebulia izoniazidis yoveldRiuri 9 Tviani
reJimi rigi monacemebis analiziT gamovlinda, rom izoniazidis
maqsimaluri efeqti miRweuli iyo 9-Tviani mkurnalobiT, 12 Tvemde
mkurnalobis gaxangrZliveba283 ki molod minimalur damatebiT
sargeblobas iZleoda. placebosTan Sedarebisas rogorc 6-Tviani,
aseve 12-Tviani reJimebi sakmaod efeqturi iyo aiv-pozitiur
pacientebSi, Tumca es reJimebi erTmaneTTn ar iyo Sedarebuli
randomizirebul kvlevebSi. miuxedavad imisa, rom LTBI-ismkurnalobisas upiratesobas aniWeben izoniazidis 9-Tvian reJims,
6- Tviani reJimic sakmaod karg dacvas uzrunvelyofs da gacilebiT
wamlebi
izoniazidi
izoniazidi
rifampicini+pirazinamidi
rofampicini
xangr-oba
9Tve
6 Tve
2 Tve
2-3 Tve
4 Tve
intervali
yoveldRe
2-jer kv-Si
yoveldRe
2-jer kv-Si
yoveldRe
2-jer kv-Si
yoveldRe
reitigni
aiv+
A (II)
B (II)
B (I)
B (II)
B (II)
C (II)
B (II)
aiv-
A(II)
B(II)
C(I)
C(I)
A(I)
C(I)
B(III)
267
ukeTesia placebos reJimze, rogorc aiv-negatiur, aseve aiv-pozitiur
pacientebSi. xarjefeqturobis TvalsazrisiT zogierT situaciaSi
6-Tviani reJimi ufro sasurvel Sedegebs iZleoda, vidre 9-Tviani
reJimi. adgilobrivi pirobebis gaTvaliswinebiT tuberkulozis
programebi an jandacvis personali gacilebiT met interess iCenen
6-Tviani kursisadmi, 9-TvianTan SedarebiT. izoniazidis rogorc
9, aseve 6- Tviani kursi SeiZleba dainiSnos intervalebiT (miReba
kviraSi 2-jer).
LTBI-iT daavadebuli aiv-inficirebuli pacientebis
randomizirebuli grZelvadiani kvlevebis Sedegebis safuZvelze,
rekomendirebulia rifampiciniTa da pirazinamidiT mkurnalobis
yoveldRiuri 2-Tviani reJimi284. kvlevam aCvena, rom 2-Tviani reJimi
iseve usafrTxo da efeturi iyo, rogorc izoniazidiT 12-Tviani
reJimi. Tumca, mkurnalobaSi rifampicinisa da pirazinamidis
gamoyenebisas, aRiniSneboda mwvave hepatotoqsikuroba285. Tu ar
arsebobs alternatiuli reJimebis Catarebis SesaZlebloba,
rekomendirebulia rifampicinisa da pirazinamidis 2-3 Tvis
ganmavlobaSi kviraSi 2-jer micema. intermitiuli reJimi unda
xorcieldebodes uSualo meTvalyureobis qveS. zogierTi eqsperti
Tvlis, rom rifampicinisa da pirazinamidis 2-Tviani yoveldRiuri
reJimic unda xorcieldebodes uSualo meTvalyureobiT da
moicavdes medikamentebis 5 dozis miRebas meTvalyureobis qveS da
ori dozis pacientis mier damoukidebald miRebas. rodesac
rifampicinis gamoyeneba SeuZlebelia286 (magaliTad, aiv-inficirebul
pacientebSi, romlebic iReben proteazas inhibitorebs), igi unda
CavanacvloT rifabutiniT. rifabutini iniSneba yoveldRiurad 4
kviris ganmavlobaSi. es rekomendacia efuZneba tuberkulin-pozitiur
pacientebSi Catarebuli grZelvadiani randomizirebuli kvlevisa
da izoniazid_rezistentuli tuberkulozis mqone pacientebis
ararandomizirebuli kvleviT miRebul Sedegebs287,288. mkurnalobis
es varianti gansakuTrebiT xelsayrelia im pacientebisaTvis,
romelTac aqvT izoniazidis an pirazinamidis cudi amtanoba.
LTBI-is mkurnalobis dawyebamde unda moxdes aqtiuri
tuberkulozis gamoricxva fizikaluri gasinjvis, gulmkerdis
rentgenografiis, klinikuri istoriis Seswavlisa da saWiroebis
SemTxvevaSi baqteriologiuri kvlevebis meSveobiT. cxrili #53
ajamebs janmos protokols, rekomendirebuls aqtiuri
268
tuberkuloziT daavadebul pacientebTan kontaqtSi myofi bavSvebis
Sefasebisa da mkurnalobisTvis289.
cxrili #53
bavSvebis mkurnaloba eqspoziciis Semdeg nacxiT dadebiTi
mozrdilebis tuberkulozTan
maRali prevalentobis qveynebSi, sadac xorcieldeba LTBI
mkurnalobis politika kintaqtSi myofi pirebisaTvis. mkurnalobis
dawyebamde aqtiuri procesis gamoxatvis mizniT unda gakeTdes
rentgenografia, aiv inficirebulebSi mainc. yvela aiv-inficirebuli
pacienti, romelsac aReniSneba xvela, cxeleba, an raime sxva
tuberkulozze saeWvo simptomebi, TIME-is mkurnalobis dawyebamde
unda gaxdes detaluri gamokvlevis obieqti, maT Soris
baqteriologiuri gamokvlevisac. bavSvs, romelsac aReniSneba
tuberkulozze saeWvo simptomebi (magaliTad, cxeleba, xveleba da
sxva), mkurnalobis dawyebamde aseve unda Cautardes rentgenografia.
idealur SemTxvevaSi es midgoma gamoyenebuli unda iqnes yvela
bavSvis mimarT, magram Tu rentgeni ar aris xelmisawvdomi LTBI-is
mkurnaloba unda gagrZeldes manamde, sanam bavSvs simptomebi ar
gauqreba. rac Seexeba fexmZime aiv-negatiur qalebs, LTBI-is
Tu:
bavSvs aReniSneba
tuberkulozis simptomatika
bavSvs ar aReniSneba
tuberkulozis simptomatika
da
eqimi gansazRvravs rom bavSvs
aqvs tuberkulozi
tuberkulozis testi ar aris
xelmisawvdomi tubtestis
Catareba xelmisawvdomi
maSin
mkurnalobis sruli kursi
unda dainiSnos
bavSvma unda miiRos LTBI-is
mkurnalobis kursi
bavSvma unda miiRos LTBI -is
mkurnalobis 3-Tviani kursi
Tu: maSin:
bavSvis
tubtesti
pozitiuria
bavSvis
tubtesti
negatiuria
LTBI sr kursi
(izoniazidi
5 mg/kg 6-12 Tv)
wyvet mk-s
saWiroaBCG
vaqcinacia
(Tu ar aqvs
manamde
miRebuli)
269
samkurnalod rekomendirebulia izoniazidis yoveldRiuri an
intervalebiani intermitiuli reJimi (kviraSi orjer) 9-6 Tvis
ganmavlobaSi. saWiroebis SemTxvevaSi aqtiuri tuberkulozis
gamoricxvis mizniT fexmZime qalebSi SesaZlebelia rentgenografiis
Catareba pirvel trimestrSic ki. qalebSi, romlebsac emuqrebaT
LTBI-is progresirebis safrTxe, gansakuTrebiT aiv-inficirebulebSi,
romlebic warsulSi inficirebuli iyvnen tuberkulozis
mikobaqteriiT, mkurnalobis dawyeba ar unda dagviandes mxolod
fexmZimobis gamo, is unda Catardes pirvel trimestrSic ki. aqtiuri
tuberkulozis dabali riskis SemTxvevaSi, zogierTi eqsperti
gvirCevs davelodoT mSobiarobas da Semdeg daviwyoT LTBI-is
mkurnaloba.
LTBI-s mkurnalobis dasawyebad ar aris aucilebeli yvela pacients
Cautardes sabaziso laboratoriuli kvlevebi. pacientebs,
romlebsac sawyisi SefasebiT savaraudod aReniSnebaT RviZlis
darRvevebi, unda Cautardes RviZlis funqciebis gamokvleva Sratis
aspartat-aminotransferaza AST-ze (SGOT) an alanin_
aminotransferaza ALT-ze (GPT) da bilirubinze. aseTive ZiriTadi
testebi naCvenebia aiv-inficirebuli pacientebisaTvis, fexmZime
da axladnamSobiarebi qalebisaTvis (3 Tvis ganmavlobaSi
mSobiarobis Semdeg), RviZlis qronikuli daavadebis risk-faqtoris
mqone individebSi da im pirebSi, vinc regularulad iRebs
alkohols. es testi ar aris savaldebulo xandazmuli
adamianebisaTvis. aqtiuri hepatiti da RviZlis mwvave daavadeba
warmoadgens mkurnalobis ukuCvenebas. LTBI-is mkurnalobis dros
unda rutinuli laboratoriuli monitoringi ganxorcieldes
RviZlis fermentebis darRvevebis da RviZlis daavadebis mqone
pacientebSi. pacientebi informirebulebi unda iyvnen LTBI-ismkurnalobasTan dakavSirebuli gverdiTi movlenebis Sesaxeb. maT
unda icodnen, rom aseTi movlenebis ganviTarebisas unda Sewyviton
mkurnaloba da dauyovnebliv mimarTon eqims. saWiroa pacientebis
gamokiTxva gverdiTi movlenebis Sesaxeb maTi codnis Sefasebis
mizniT.
sadavo sakiTxia, Tu ramdenad mniSvnelovania LTBI-is mkurnaloba
im qveynebSi, sadac tuberkuloziT daavadebis sixSire kvlavac
izrdeba da tuberkulozis mikobaqteriis transmisiis maCveneblebi
isev da isev Zalian maRalia. ueWvelia, rom aseT situaciaSi LTBI-is mkurnalobis programa ar unda warmoadgendes tuberkulozis
270
kontrolis saerTo strategiis prioritets. tuberkulozis
kontrolis upirvelesi strategiuli amocana aris aqtiuri
infeqciuri tuberkuloziT daavadebuli pacientebis adreuli
identificirebisa da sruli kursiT mkurnalobis meSveobiT
tuberkulozis transmisiis riskis minimumamde dayvana. SesaZloa,
LTBI-is mkurnalobis seleqciuri programebi zogierTi saSualo
Semosavlis mqone qveynebisTvisac finansurad xelmisawvdomi da
realizebadi iyos, magram maT yovelTvis ufro dabali prioriteti
eqnebaT, vidre tuberkulozis SemTxvevebis warmatebuli marTvis
programebs. dabalSemosavlian qveynebSi tuberkulozis maRali
prevalentobiT LTBI-is mkurnalobis programebs upiratesad meoradi
mniSvneloba aqvs tuberkulozis kontrolSi. tuberkulozis
prevenciis strategiis saxiT LTBI-is mkurnalobis gamoyeneba unda
Semoifarglos im adamianebiT an jgufebiT, romlebsac aqtiuri
tuberkulozis ganviTarebis Zalzed maRali riski aqvT. im qveynebSi,
sadac aiv-epidemia mZvinvarebs LTBI-is mkurnaloba sakmaod sasargeblo
iqneba individebisaTvis. miuxedavad imisa, rom aseT strategias
Teoriulad SeuZlia Seamciros tuberkuloziT daavadebis sixSire
da Seasustos aiv infeqciis zegavlena tuberkulozis
epidemiologiaze, praqtikaSi misi ganxorcieleba sirTuleebTan
iqneba dakavSirebuli. gansakuTrebiT iseT regionebSi, sadac nacxiT
dadebiTi tuberkulozis gamovlena da mkurnaloba umaRlesi
prioritetia.
271
52. ra epidemiologiuri zegavlena aqvs
latenturi tuberkulozuri infeqciis
mkurnalobas
z.teilori53
latenturi tuberkulozuri infeqciis (LTBI) mkurnaloba
warmoadgens aSS-s tuberkulozis kontrolis programis mniSvnelovan
komponents. CrdiloeT amerikis farglebs gareT igi gamoiyeneba
aqtiuri infeqciuri tuberkulozi daavadebul pirebTan kontaqtSi
myofi individebis mkurnalobisaTvis. arcTu didi xnis win
mkurnalobis erTaderTi farTod rekomendirebuli reJimi iyo
izoniazidis yoveldRiuri an intermitiuli kursi - kviraSi 2-jer -
6 an 12 Tvis ganmavlobaSi290. latenturi infeqciis mqone pacientebis
prevenciul mkurnalobaSi izoniazidis efeqtianoba dadginda291,292.
randomizirebul, placebos gamoyenebiT Catarebul sakontrolo
kvlevebSi. aqtiuri tuberkulozis ganviTarebis Semcirebis saerTo
maCvenebeli aRniSnul kvlevebSi Seadgenda 60%-s291, xolo im
individebSi, romlebic 12-Tvis manZilze iRebdnen daniSnuli
medikamentebis 80%-ze mets, izoniazidis efeqtianobam miaRwia 90%-s.
izoniazidis 6-Tviani reJimi efeqturi iyo, magram 12 Tviani kursi
gacilebiT ufro maRali efeqturobiT gamoirCeoda292. mkurnalobis
ufro axali rekomendaciebi iTvaliswinebs rifampicinisa da
pirazinamidis yoveldRiur miRebas 2 Tvis ganmavlobaSi da Semdeg
rifampicinis 4-Tvian reJims, romlebic warmoadgens izoniazidis 6-
9-Tviani yoveldRiuri an kviraSi 2-jer miRebis reJimsis alternativas.
rekomendaciebi efuZneboda kontrolirebad klinikur kvlevebs,
romlebmac daadastures am reJimebis ekvivalenturi prevenciuli
efeqtianoba293.
LTBI-is mkurnalobasTan dakavSirebiT Catarebuli klinikuri
kvlevebis umetesoba moicavda maRali riskis mqone mosaxleobas,
53 daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi. atlanta,
jorjiis Stati, aSS.
272
rogoricaa axlo warsulSi inficirebuli kontaqtebi, mWidrod
dasaxlebuli sacxovrebeli adgilebis macxovreblebi, aiv-
inficirebuli adamianebi an aranamkurnalebi, inaqtiuri tuberkulozis
mqone pirebi291,292,294,295. am kvlevebis epidemiologiuri mniSvneloba
damokidebulia ara mxolod mkurnalobis efeqturobaze, aramed imaze,
Tu ra zegavlenas moaxdens namkurnalebi adamianebis jgufebi
tuberkuloziT daavadebis sixSireze sazogadoebaSi. grenlandiaSi,
aliaskaze da tunisSi Caterebuli kvlevebi miznad isaxavda LTBI-is
mkurnalobis zemoqmedebis gazomvas mosaxleobaSi tuberkuloziT
daavadebis sixSireze. grenlandiaSi kvleva Catarda 1956 wels da
masSi monawileobda 76 sofeli da 8081 adamiani296. TiToeul sofelSi
monawileebs eZleodaT izoniazidi an placebo. mocemul sofelSi
yvelas aZlevdnen erTsa da imave medikaments. medikamentis miReba
xdeboda kviraSi 2-jer, 13 kviris ganmavlobaSi, or periods Soris 13-
kviriani SesvenebiT. kvleva aliaskaze daiwyo 1957 wels da moicavda
30 Tems. masSi monawileobda 6064 adamiani297. am kvlevis dros moxda
ojaxis wevrebis randomizirebuli SerCeva izoniazidis an placebos
misaRebad. da bolos, tunisSi kvleva daiwyo 1958 wels. tunisis
Raribi ojaxebiT dasaxlebuli gareubnis sacxovrebeli korpusebi
SeirCa randomizirebulad, nawils eZleoda izoniazidi, xolo nawils
placebo. sul kvlevaSi monawileobda 15910 pacienti. am sami kvlevis
Sedegebi Sejamebuli saxiT warmodgenilia cxrilSi #54.
cxrili #54
izoniazidiT profilaqtikuri mkurnalobis kvlevebis Sedegebi
1956-1958w
kvleva /kvlevis
jgufi
grinlendis soflebi
placebo
izoniazidi
aliaskis/soflebi
placebo
izoniazidi
tunisis sazogadoeba
placebo
izoniazidi
# monawileTa
ricxvi
3907
4147
3017
3047
8141
7769
SemTxvevaTa
raodenoba 1000
suli/wlebi
13.8
9.8
7.7
3.2
3.1
2.3
Semcirebis %
31b
59b
26c
273
warmodgenili Sedegebi aSkarad gansxvavebulia. zemoqmedebis
yvelaze maRali maCvenebeli aRiniSneba aliaskaze, gacilebiT
naklebi grenlandiaSi da sul umniSvnelo tunisSi. aliaskasa da
grenlandiaSi kvlevebi mimdinareobda patara, izolirebul
soflebSi, romlis mosaxleobac mxars uWerda kvlevebs. garda
amisa, orive SemTxvevaSi teritoriebze funqcionirebda
tuberkulozis kontrolis efeqturi programebi. grenlandiaSi
kvlevaSi monawileebs aZlevdnen 400-600 gr izoniazids 2-jer kviraSi,
13 kviris ganmavlobaSi. amas mosdevda aseve 13-kviriani periodi,
romlis ganmavlobaSi pacientebi ar iRebdnen medikamentebs da
Semdeg isev 13-kviriani periodi, romlis drosac pacientebi kvlav
iRebdnen izoniazids. es aris standartuli reJimi da savaraudod
suboptimaluria, riTac aixsneba misi dabali efeqturoba. rac
Seexeba tunisis kvlevas, masSi monawile mosaxleoba regularulad
ar iRebda medikamentebs.
aliaskis kvlevis dasrulebis Semdeg masSi monawile im
adamianebs, romlebic kvlevis procesSi iRebdnen placebos,
SesTavazes da Cautares izoniazidis sruli, 12-Tviani kursi. Tumca
es ar iyo kontrolirebadi kvleva. aqtiuri tuberkulozis dabali
maCvenebeli mkvlevrebma gamoavlines maT Soris, vinc iRebda
daniSnuli izoniazidis 40%-ze mets298, maTTan SedarebiT, vinc
iRebda izoniazidis daniSnuli dozis 40%-ze naklebs. avadobis
maCvenebeli ufro maRali iyo aranamkurnaleb, inaqtiuri
tuberkuloziT daavadebul pacientebSi. avtorebis TvalsazrisiT,
mosaxleobis mxolod am nawilis mkurnalobiT SesaZlebelia
sazogadoebaSi tuberkulozis 40%-is prevancia.
da bolos, daskvnis saxiT unda iTqvas, rom LTBI-is mkurnalobis
epidemiologiuri zemoqmedeba sazogadoebaze SeiZleba gamoixatos
aqtiuri tuberkulozis 31-59%-iT SemcirebiT mxolod im SemTxvevaSi,
Tu tuberkulozis kontrolis programa efeqturad funqcionirebs,
da aqtiuri tuberkulozis SemTxvevaTa umetesi nawili
ganviTarebulia latenturi tuberkulozidan. Teoriulad,
Semcirebam SeiZleba 80-90%- Seadgenos Tu aqtiuri tuberkulozis
yvela SemTxvevas latenturi infeqciis reaqtivaciis Sedegad
miviCnevT, Tu identificirebuli iqneba latenturi infeqciis
yvela SemTxveva da Tu latenturi infeqciis mqone yvela pirovneba
Caitarebs srul mkurnalobas. realur viTarebaSi aseTi Tanxvedra
Zalzed iSviaTia. iseT mdidar qveyanaSic ki, rogoricaa aSS, sadac
274
tuberkuloziT daavadebis sixSire Zalzed dabalia, aqtiuri
tuberkulozis SemTxvevebis didi nawili ganpirobebulia infeqciis
transmisiiT299,300 , xolo LTBI-is mkurnalobis kursis dasrulebis
maCvenebeli 50%-ze naklebia301,302. aqedan gamomdinare LTBI-ismkurnalobis epidemiologiuri efeqti savaraudod ufro zomieria,
vidre aliaskasa da grenlandiaSi Catarebuli kvlevebiT Cans.
ufro metic, LTBI-is masiurad gamovlenisa da mkurnalobisaTvis
saWiro sakadro da fuladi resursebis odenoba bevrad aRemateba
tuberkulozis kontrolis programebis umetesi nawilis
SesaZleblobebs. kargad dafinansebuli tuberkulozis kontrolis
efeqturi programebisaTvis LTBI-is kontaqtebis, patimrebis, aiv daLTBI pacientebis mkurnaloba warmoadgens SesaZlo variants.
epidemiologiuri efeqturoba damokidebuli iqneba imaze, Tu ra
zemoqmedebas axdens es risk-jgufi tuberkuloziT daavadebis
sixSireze mosaxleobaSi.
275
monitoringi
276
277
1 tuberkulozis SeCerebis departamentis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria.
53. rogoria tuberkulozis avadobiTgamowveuli janmrTelobis, socialuri daekonomikuri mdgomareobis gauareseba
i. smiti1
tuberkulozis Sedegebi Zalze mZime zemoqmedbas axdens
mosaxleobaze. samidan erTi adamiani tuberkuloziTaa
inficirebuli, Ees ki msoflio mosaxleobis 2 miliards Seadgens.
1997 wlis gaangariSebiT tuberkulozis aqtiuri formiT
yovelwliurad 8 milioni adamiani avaddeba, xolo daaxloebiT
ori milioni uRupeba1.
tuberkulozze modis daavadebaTa globaluri simZimis 2,5% da
igi qalTa sikvdilianobis yvelaze gavrcelebuli mizezia2. misgan
ufro meti qali iRupeba, vidre qalTa sikvdilianobis yvela
erTad aRebuli mizeziT, rogorc amas grafiki #18 gviCvenebs.
sikvdilis mizezebis globalur CamonaTvalSi tuberkulozs amJamad
me-7 adgili uWiravs da Tu tuberkulozis winaaRmdeg brZolaSi
ar iqneba Cadebuli udidesi Zalisxmeva, miuxedavad infeqciuri
daavadebebiT gamowveuli avadobis maCveneblis mniSvnelovnad
Semcirebis prognozisa, savaraudoa rom igi SeinarCunebs pozicias
2020 wlamde3.
Aaiv-nfeqcia zrdis tuberkuloziT daavadebis risks4. qveynebSi,
sadac aiv-is prevalentoba maRalia, gansakuTrebiT sub-saharul
afrikaSi, mkveTrad gaizarda tuberkuloziT daavadebulTa ricxvi
da 90-ian wlebSi SemTxvevaTa raodenobam 2_4-jer imata5.
bevr qveyanaSi rezistentoba mzard problemaa, rac
ganpirobebulia mkurnalobis cudi organizebiT. cudad
Camoyalibebuli kontrolis programebi, medikamentebis
araregularulad miwodeba da kerZo seqtorSi maTi ukontrolo
gamoyeneba iwvevs medikamentebze rezistentobis ganviTarebas, romlis
278
Tavidan acilebac SesaZlebebia DOTS-is efeqturi danergviT. 1994_1997wlebSi jandacvis msoflio organizaciis (WHO) da IUATLD–is
mier 35 qveyanaSi Catarda rezistentobis globaluri gamokvleva
6,7. axali SemTxvevebis dros rezistentoba sul mcire erTi wamlis
mimarT aRiniSneboda SemTxvevebis 9,9%-Si, xolo multirezistentoba
(rezistentoba sul mcire izoniazidisa da rifampicinis mimarT)
SemTxvevaTa 1,4%-Si. globaluri zedamxedvelobis meore etapis
angariSSi, romelic gamoqveynda 2000 wels, naCvenebia, rom suraTi
ucvlelia (rezistentoba romelime wamlis mimarT axlad
gamovlenil SemTxvevaTa 10,7% -Si da multirezistentoba SemTxvevaTa
1%-Si). es moxsenebebi adasturebs, rom rezistentobis ganviTarebis
udidesi riskis faqtoria tuberkulozze adre Catarebuli
mkurnaloba. aseT SemTxvevaTa 23,3%-i erTi wamlis mimarT mainc
iyo rezistentuli, xolo 9,3%-s hqonda multirezistentuli
tuberkulozi 8.
rezistentoba asustebs WHO-s mier rekomendirebuli
standartuli kursiT mkurnalobis efeqturobas da mkurnalobis
warumateboba 15-jer ufro maRalia multirezistentul pacientTa
Soris, vidre ararezistentul individebSi9.
tuberkulozi aferxebs socialur ekonomikur ganviTarebas.
daavadebulTa 75% 15_54 wlamde asakobrivi jgufis ekonomikurad
produqtiuli, Sromisunariani adamianebi arian 10. SemTxvevaTa 95
% da sikvdilianobis 99% modis ganviTarebad qveynebze, es
maCveneblebi yvelaze maRali afrikis sub-saharis regionSi da
samxreT-aRmosavleT aziaSia. erTad, msoflios 23 qveyanaze modis
tuberkulozis yvela SemTxvevis 80%, tuberkulozis mkurnalobisas
xarjebi ojaxebisaTvis Zalzed maRalia (cxrili #55).
Tumca diagnostikisa da mkurnalobis pirdapiri xarjebi Raribi
ojaxebisTvis Zalian maRalia, ufro didi ekonomikuri zarali
ganpirobebulia iseTi arapirdapiri xarjebiT, rogoricaa dakarguli
samuSao, samedicino dawesebulebebSi misasvleli da dasabrunebeli
xarjebi. qonebis gayidva mkurnalobis xarjebis dasafaravad,
dakrZalvis xarjebi, da, gansakuTrebiT, Sromisunarianobis dakargva
avadobisa da naadrevi sikvdilis gamo. ugandaSi Catarebulma kvlevam
cxadyo, rom avadmyofi fermerebis 95%-i uCioda Sromisunarianobis
daqveiTebas, xolo gamomuSavebaze myof adamianTa 80%-ma Sewyvita
muSaoba14.
279
grafiki #18.
msoflioSi sikvdilianobis gamomwvevi 15 ZiriTadi mizezis
GamonaTvali da maTi adgilmonacvleoba 1999-2020 wlebis periodSi
1999
daavadeba an dazianeba
2020 scenari,
daavadeba an dazianeba
qvemo sasunTqi gzebis
infeqciebi
faRaraTiT mimdinare
daavadebebi
perinataluri periodis
mdgomareobebi
Zlieri unipolaruli
depresia
gulis iSemiuri daavadeba
cerebrovaskularuli daavadeba
tuberkulozi
wiTela
sagzao-satransporto
ubeduri SemTxvevebi
gulis iSemuri daavadeba
Zlieri unipolaruli depresia
sagzao-satransporto ubeduri
SemTxvevebi
cerebrovaskularuli
daavadebani
filtvis qronikuli
obstruqciuli daavadebani
tuberkulozi
omi
faRaraTiT mimdinare daavadebebi
aiv-infeqcia
perinataluri periodis
mdgomareobebi
Zaladoba
Tandayolli daavadeba
TviTmiyenebuli ziani
traqeis, brobqebis da filtvis
kibo
280
cxrili #55.
tuberkulozis xarjebi erT ojaxze gaangariSebiT
im gamokvlevebis analiziT, romlebic Seiswavlidnen
tuberkulozis ekonomikur aspeqtebs, dadginda, rom tuberkuloziT
daavadebuli mozrdili adamiani weliwadSi 3-4 samuSao Tves
kargavs,Grac ojaxis Semosavlis 20-30%-iT Semcirebas niSnavs da
Tu pacienti iRupeba am daavadebisgan_ikargeba daaxloebiT 15
produqtiuli weli15.
tuberkulozisa da siRaribis urTierTkavSiri kompleqsuri
xasiaTisaa, radganac es daavadeba pirvel rigSi aRaribebs maT,
vinc tuberkuloziTaa daavadebuli, xolo epidemias Sedegad mohyveba
socialur-ekonomikuri mdgomareobis gauareseba. siRaribe aiZulebs
adamianebs icxovron erT saxlSi da zrdis transmisiis risks.
cudi kveba ki zrdis inficirebis risks. sabWoTa kavSiris daSlam
1990-ian wlebis dasawyisSi da ekonomikis, jandacvis da socialuri
daxmarebis sistemis rRvevam gamoiwvia tuberkulozis SemTxvevebis
swrafi zrda, weliwadSi daaxloebiT 7%-iT ruseTSi, ukrainasa
da sxva yofil socialistur qveynebSi16. kubaSi 3 wlis ganmavlobaSi
ekonomikurma da kvebiTma SezRudvam gamoiwvia tuberkulozis
SemTxvevaTa Setyobinebis maCveneblis uecari zrda (24% weliwadSi).
gaumjobesebulma programam SesaZlebeli gaxada transmisiis donisa
da SemTxvevaTa ricxvis Semcireba.
negatiuri socialuri Sedegebi, iseTi rogoricaa stigma, zog
sazogadoebaSi gansakuTrebuli problemaa qalebisaTvis. igi xels
uSlis qorwinebas, samuSaos dawyebas da xandaxan ganqorwinebis
pacientis xarji
pirdapiri xarjebi US$
samuSaos dakargva
dakarguli dro
dakarguli Semosavali US$
arapirdapiri xarji
ojaxis wliuri
Semosavlis procentuli
wilis saxiT
mTliani xarji ojaxis
wliuri Semosavlisa
procentuli wilis saxiT
bangladeSi11
130
57%
14 Tve
115
15
31
indoeTi12
41
ucnobia
3 Tve
89
14
20
samxreT13
afrika
99
ucnobia
4 Tve
272
ucnobia
ucnobia
uganda14
68
91%
10 Tve
161
ucnobia
ucnobia
281
mizezic ki xdeba. indoeTSi Catarebulma kvlevam cxadyo, rom
tuberkuloziT daavadebuli qalebis 15% (100 000 qali weliwadSi
mTeli qveynis masStabiT), uaryofilni iyvnen ojaxebis mier12.
negatiuri Sedegi gadaecema Semdgom Taoebebsac. RonisZiebebi,
romlebsac mimarTaven Rarib ojaxebSi, raTa gaumklavdnen arsebul
situacias, cudad aisaxeba bavSvebze. igive kvleva, romelic Catarda
indoeTSi, gviCvenebs, rom soflis regionebis bavSvebis 8% da
qalaqSi macxovrebi bavSvebis 13% (300 000 qveynis masStabiT)
gamoyvanili iyvnen skolebidan erT-erTi mSoblis (Cveulebriv
mamis) tuberkuloziT daavadebis gamo. kidev erTi Soreuli Sedegi
aris valis aReba. indoeTSi Catarebulma kvlevam gviCvena, rom
ojaxebis 2/3 ze meti iZulebuli iyo aeRo vali, raTa gadaexada
tuberkulozis mkurnalobis xarjebi. valis saSualo odenoba iyo
59 aSS dolari, rac ojaxis wliuri Semosavlis 12% Seadgens.
tuberkulozis infeqciis Semdgomi gavrceleba zrdis am daavadebiT
momdevno Taobebis dasnebovnebisa da daRupvis risks, risi Tavidan
acilebac SesaZlebeli iyo.
282
54. rogoria tuberkulozis kontrolisglobaluri miznebi da ras efuZneba is
i.smiti2
tuberkulozis globaluri kontrolis miznebia nacxiT dadebiTi
SemTxvevebis 85%-is gankurneba da nacxiT dadebiTi SemTxvevebis
prognizirebuli maCveneblis 70%-is gamovlena17. es miznebi
Tavdapirvelad jandacvis msoflio organizaciis mier daisaxa
1991 wels. SemdgomSi naTeli gaxda, rom am miznebis miRweva 2000
wlisaTvis SeuZlebeli iyo. 2000 wlis maisSi Catarebuli jandacvis
msoflio asambleis dadgenilebiT miznebis ganxorcielebam gadaiwia
2005 wlisaTvis.
axali SemTxveebis gamovlenis maCveneblis gansazRvrisaTvis
mricxvels warmoadgens pacientTa erTwlian kohortaSi nacxiT
dadebTi tuberkulozis axali SemTxvevebis raodenoba, xolo
mniSvnels_ nacxiT dadebiTi tuberkulozis axali SemTxvevebis
prognozirebuli radenoba, romelic SeiZleba warmoSobili
yofiliyo igive populaciaSi da drois imave monakveTSi. radgan
SemTxvevaTa gamovlenis maCvenebeli efuZneba tuberkuloziT
daavadebis SemTxvevebis raodenobis prognozirebas, umetesi
raionebisaTvis misi zusti gansazRvra rTulia, gansakuTrebiT
aiv-infeqciasTan mimarTebaSi.
Ggankurnebis maCveneblis gansazRvrisas mricxveli aris pacientTa
erTwlian kohortaSi Semavali nacxiT dadebiTi Semxvevis is
raodenoba, rmelic Seesabameba definicia “gankurnebuls” WHO/IUATLD mixedviT, xolo mniSvneli pacientTa mTliani radenoba,
romelic Tavidan registrirebuli iyo kohortaSi mkurnalobis
mizniT. tuberkulozis efeqturi kontrolis ganxorcieleba DOTS-is strategiaze dafuZnebiT, Zalzed neli tempiT mimdinareobda.
2 tuberkulozis SeCerebis departamentis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria.
283
1999 wlisaTvis janmos axali prognizirebadi infeqciuri
SemTxvevebis mxolod 40% warudgines (DOTS programebSi 23% da
17%_ara DOTS programebSi)18. 1998 wels DOTS-is programaSi
registrirebuli pacientebis gankurnebis maCvenebeli_73%_bevrad
ufro maRali iyo, vidre sxva programaSi monawile pacientebis
igive maCvenebeli_16%. xolo pacientebis im raodenobis damatebam,
romlebmac mkurnaloba daasrules nacxis Sedegis gareSe, DOTS-isprogramebis farglebSi “warmatebuli mkurnalobis” 84%-iani
maCvenebeli mogvca, rac axlos iyo globalur mizanTan.
am miznebis dasaxvisas gamoyenebuli iyo ori principi: zemoqmedeba
da ganxorcielebadoba.
Ppirveli-zemoqmedeba. epidemoilogiurma modelirebam gviCvena,
rom am miznis miRweva gamoiwvevs tuberkulozis epidemiis
mniSvnelovan Semcirebas19, rac tuberkuloziT daavadebis
SemTxvevaTa sixSires (Tu gamovricxavT aiv-infeqcias) 50%-iT
Seamcirebs 8-12 weliwadSi. stiblosa da bumgarneris 1991 wlis
moxsenebaSi naTqvamia Tu ra zegavlenas axdens SemTxvevaTa
gamovlenisa da gankurnebis saxvadasxva maCveneblebi tuberkulozis
prevalentobaze da gakeTebulia prognozi, rom 75%-ze maRali
gankurnebis maCvenebeli droTa ganmavlobaSi gamoiwvevda
prevalentobis mniSvnelovan Semcirebas maSin, roca SemTxvevaTa
gamovlenis gazrda gankurnebis gaumjobesebis gareSe gaamwvavebda
epidemias. am naSromma mniSvnelovani zemoqmedeba moaxdina miznebis
gansazRvris procesze. naSromSi mocemuli debulebebis siswore
dasabuTebuli iqna momdevno gamokvlevebiTac, romlebSic
gamoTqmulia azri, rom qveynebSi, romlebic miaRweven janmos
globalur miznebs, daavadebis SemTxvevaTa sixSire yovel wels 8-
12%-iT Semcirdeba (SemTxvevaTa Semcireba 50%-iT iseT mokle
periodSi, rogoricaa 6-9 weli) da kidev ufro swrafad Semcirdeba
sikvdilianobis maCvenebeli_ igi 9-13%-iT daiwevs yovel wels
(anu 50% Semcireba 5 weliwadSi an nakleb droSi) 20.
es Teoriuli cifrebi korelirebs warsulisa da awmyos
gamocdilebasTan. gasuli saukunis ganmavlobaSi tuberkuloziT
daavadebulTa ricxvi evropaSi mkveTrad Semcirda, magram SemTxvevaTa
sixSiris kleba weliwadSi 4-5%-dan 12-13%-mde gaizarda mxolod
efeqturi mkurnalobis danergvis Semdeg21. es informacia daasabuTa
perudan bolo periodSi miRebulma monacemebma, romlebic gviCvenebs,
rom daavadebis SemTxvevebis Semcirebis sixSiris klebam miaRwia
284
8%-s weliwadSi, rac orjer ufro metia DOTS-is danergvamdearsebul maCvenebelze 18,22.
Mmeore_ganxorcielebis realoba. tuberkulozis adreuli
sociologiuri da epidemiologiuri gamokvlevebi indoeTSi
cxadyofs rom tuberkuloziT daavadebuli, nacxiT dadebiTi
pacientebis 70%-ma daavadebis simptomebiT mimarTes samedicino
dawesebulebebs. es adasturebs SemTxvevaTa gamovlenis
SesaZleblobas samedicino dawesebulebaSi, rac aris kidec
ZiriTadi mizani23. IUATLD-is mxardaWeriT 80-iani wlebis bolos
beninSi, malaviSi, tanzaniis gaerTianebul respublikaSi da
vietnamSi ganxorcielda tuberkulozis erovnuli programebi.
miRebulmaY gamocdilebam gviCvena, rom gankurnebis 80%-iani
maCveneblis miRweva da SenarCuneba SesaZlebelia, rac Tavis mxriv
adasturebs dasaxuli miznebis realobas 24. tanzaniis gaerTianebul
respublikaSi Catarebulma kvlevam cxadyo, rom programis pirobebSi
SesaZlebelia axali infeqciuri SemTxvevebis 70%-is gamovlenis
miRweva. 2000 wlisaTvis globalur mizans Svidma qveyanam miaRwia
da 43-ma gankurnebis 70%-ze maRali maCvenebeli uCvena, SemTxvevaTa
gamovlena 50%-ze maRali iyo18.
Ddasaxuli miznebis miRwevis gzaze msoflio mniSvnelovani
sirTuleebis winaSe dgas. sub-saharul afrikaSi tuberkulozis
epidemia yovel weliwads 10%-iT izrdeba, rac upiratesad aiv-
pandemiiT aris gamowveuli18. sikvdilianobis maRali maCvenebeli
aiv-koinfeqciis mqone tuberkuloziT daavadebul individebs Soris
mraval qveyanas xels uSlis miaRwios gankurnebis globalur
samizne maCvenebels. amasTan, arc SemTxvevaTa gamovlenis da arc
gankurnebis maCveneblis gaumjobesebis miznebSi ar aris
gaTvaliswinebuli aiv infeqcia. tuberkulozis kontrolis efeqtur
samsaxurebs aiv epidemiis pirobebSi ar SeuZliaT xeli SeuSalon
tuberkulozis zrdas (ix. “SesaZlebelia Tu ara tuberkulozis
kontroli”).
globaluri miznis miRwevis meore winaaRmdegoba SemTxvevaTa
gamovlenis da Setyobinebis araadekvaturobaa. miuxedavad imisa,
rom 1999 wels msoflios mosaxleobis 43% cxovrobda DOTS-isprogramebis moqmedebis regionebSi, infeqciuri tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis mxolod 23%-s Cautarda DOTS-is meTodiT
mkurnaloba. amis mizezi bevr qveyanaSi pirveladi jandacvis
limitirebuli infrastruqturaa, rig qveynebSi ki kerZo seqtorSi
285
diagnostikisa da mkurnalobis farTo SesaZlebloba, gansakuTrebiT,
samxreT aziis qveynebSi, sadac tuberkulozis msoflio SemTxvevaTa
erTi mesamedia Tavmoyrili. ganviTarebad qveynebSi kerZo seqtori
ar awvdis informacias samedicino dawesebulebebs dadgenili
diagnozis Sesaxeb.
globaluri samizne maCveneblis miRweva damokidebulia qveynis
SesaZleblobaze, daaCqaros DOTS-is programiT regionebis mocvisprocesi da SeinarCunos gankurnebis maRali maCvenebeli, aseve aiv-
infeqciasTan asocirebuli tuberkulozis mkurnalobis strategiis
efeqturobaze da tuberkulozis programebis unarze gazardos
SemTxvevaTa gamovlena socialuri mobilizaciis kerZo seqtorTan
TanamSromlobis da momsaxurebis gaumjobesebis gziT.
286
55. ra aris DOTS-i
i.smiti3
DOTS-i aris saerTaSoriso rekomendirebuli strategia, romelmac
unda uzrunvelyos tuberkulozisgan gankurneba25. igi damyarebulia
xuT ZiriTad principze (ix. cxrili #56), romelic saerToa
daavadebis kontrolis strategiisaTvis da tuberkulozis
gavrcelebis SewyvetisaTvis efuZneba adreul diagnostikas da
infeqciuri SemTxvevebis mkurnalobas.
infeqciuri SemTxvevebis mkurnaloba, rogorc daavadebis
gavrcelebis prevenciisa da tuberkulozis kontrolis strategia
pirvelad ganxilul iqna kroftonis mier 60-iani wlebis dasawyisSi26.
pirveli efeqturi wamlis aRmoCenidan 20-welze naklebis Semdeg
da randomizirebuli kontrolis cdebis Catarebidan 10 wlis
Semdeg damtkicda, rom kombinirebul mkurnalobis kurss SeuZlia
pacientis gankurneba da rezistentobis gavrcelebis prevencia 27.
RonisZiebaTa paketi, rasac sabolood DOTS-i ewoda, SemuSavebul
iqna IUATLD-is mxardaWeriT ganxorcielebul erovnul programebSi,
karel stiblos xelmZRvanelobiT, Tavdapirvelad tanzaniis
gaerTianebul respublikaSi da Semdgom afrikisa da laTinuri
amerikis sxva qveynebSi. stiblom SeimuSava tuberkulozis efeqturi
kontrolis teqnikuri da menejeruli principebi, romlebic
efuZneboda regionSi arsebul marTvis samsaxurs. regionSi iyo
kadrebi da resursebi, rac iZleoda diagnostikur da samkurnalo
samsaxurebis organizebis, inventaris saTanado eqsploataciisa
da programis ganxorcielebaze monitoringis uzrunvelyofis
SesaZleblobas ubanze 100.000_150.000 mosaxleobiT. stiblom gviCvena,
rom mkurnalobis mokle kurss gadamwyveti mniSvneloba eniWeboda
3 tuberkulozis SeCerebis departamentis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria
287
gankurnebis adekvaturi maCveneblis misaRwevad. man daasabuTa uSualo
meTvalyureobis aucilebloba da SeimuSava aRricxvis, angariSgebisa
da medikamentTa menejmentis principebi, romlebic Tavis mxriv
DOTS-is ganuyofel elementebs warmoadgenen.
jandacvis msoflio organizaciam am strategiis xelSewyoba
daiwyo 199128 wels da 1994 wels Seqmna tuberkulozis efeqturi
kentrolis struqtura29, rac naTlad aRwerda im mTavar komponentebs,
romlebic mogvianebiT Camoyalibda DOTS strategiad. es struqtura
Sesworda da gafarTovda 2002 wels30.
“mkurnaloba uSualo meTvalyureobiT”_es termini gamoiyeneboda
ramodenime wlis ganmavlobaSi, vidre 1995 wels ar iqna
cxrili #56
DOTS-is principebi da komponentebi
mTavari principi
organizirebuli da
Tanamimdevruli
intervenicia
infeqciuri SemTxvevebis
zusti da adreuli
identifikacia
efeqturi da
pacientisadmi
keTilganwyobili
mkurnaloba
medikamentTa efeqturi
menejmenti
Sedegze damyarebuli
monitoringi
DOTS-is komponenti
saxelmwifos mzadyofna uzrunvelyos tuberkulozis
kontrolis yovlis-momcveli da Tanamimdevruli
RonisZiebebis ganxorcieleba.
naxvelis nacxis mikroskopiiT SemTxvevaTa
gamovlena simptomebis mqone im pacientebs Soris,
romlebmac TviTon mimarTes dawesebulebas.
mkurnalobis standartuli mokle kursi 6-8-Tviani
reJimebis gamoyenebiT; yvela dadasturebuli
nacxiT dadebiTi SemTxvevebisTvis mainc.
SemTxvevaTa efeqturi menejmenti moicavs yvela
nacx-dadebiT pacientis uSualo meTvalyureobiT
mkurnalobas intensiuri fazis dros, gagrZelebis
fazas rifampicinis Semcveli kursiT da mTlianad
gnmeorebiTi mkurnalobis reJimis Catarebas.
yvela aucilebeli tubsawinaaRmdego medikamentis
regularuli/uwyveti miwodeba.
aRricxvisa da angariSgebis standartuli sistema,
romelic saSualebas iZleva Sefasdes SemTxvevaTa
gamovlena, TiToeuli pacientis mkurnalobis
Sedegebi da mTlianad programis Sesrulebis
xarisxi.
288
modificirebuli WHO-s mier ‘uSualo meTvalyureobiT mkurnalobis
mokle kursad~31 da gamoiyeneboda tuberkulozis kontrolis
mravlismomcveli strategiis aRsaniSnad. miuxedavad imisa, rom
DOTS - strategiaSi xazgasmulia uSualo meTvalyureobis komponenti
misi yvela aspeqti mniSvnelovania. DOTS-i aRar aris ubralod
akronimi, igi tuberkulozis kontrolis strategiaSi iqca WHO-
s “safirmo niSnad”.
DOTS-is ganxorcielebaSi gadamwyveti komponentia mTavrobis
roli. jandacvis msoflio organizacia xazs usvams propagandisa
da socialuri mobilizaciis mniSvnelobas, rogorc mTavrobis
mxardaWeris mopovebis aucilebel pirobas. programis
amoqmedebisaTvis saWiroa Sesabamisi dafinanseba aucilebeli
inventaris SesaZenad (wamlebi, mikroskopebi, reaqtivebi, beWdviTi
masalebi da a.S.), administraciuli daxmareba TanamSromelTa
asayvanad da kontraqtebis dasamyareblad.
wignis pirvel nawilSi detalurad aris ganxiluli diagnozis,
upiratesad mikroskopiis Sedegebze dayrdnobiT dasmis
aucileblobis mizezebi. mkurnalobis uSualo meTvalyureoba
niSnavs specialurad momzadebuli personalis meTvalyureobiT
pacientis mier wamlis miRebas, rac DOTS-is strategiis dacvis
fundamenturi principia25. janmos adreul dokumentebSi xazgasmulia
samedicino personalis uSualo meTvalyureobis mniSvneloba32.
mogvianebiT DOTS-is progamebis ganxorcielebis gamocdilebam aCvena,
rom specialurad momzadebuli araspecialistebi iseve efeqturad
muSaobdnen meTvalyureobis dros, rogorc samedicino personali.
maT ganekuTvnebian moxaliseebi bangladeSSi33, maRaziis gamyidvlebi
samxreT afrikaSi34, religiuri liderebi, aramedikosi jandacvis
muSakebi da sazogadoebis moxaliseebi. zogierTi uaxles kvlevaSi
daisva uSualo meTvalyureobis aucileblobis sakiTxi 35, kerZod,
meTvalyureobis sixSiris Semcireba da misi kviraSi erTxel
ganxorcielebis sakmarisad miiCneva36. savaraudod is sargebeli,
rasac es Semcirebuli meTvalyureoba moutans jandacvis muSakebs
da pacientebs, SeiZleba gabaTildes rezistentobis zrdis riskiT
mkurnalobis kursis farulad darRvevis gamo. mkurnalobis
efeqturobis uzrunvelsayofad meTvalyure advilad misawvdomi
da misaRebi unda iyos pacientisaTvis, igi unda iyos kargad
momzadebuli da angariSvaldebuli samedicino dawesebulebis
mimarT.
289
tubsawinaaRmdego medikamentebis uwyveti momaragebis saWiroeba
naTelia. amasTan, medikamentebis xarisxi garantirebuli unda iyos
gansakuTrebiT maSin, Tu isini dadgenili dozebis kombinaciebisgan
Sedgeba, romelTa damzadebac xSirad problemebs uqmnis mwarmoebels
(ix. Tavi: “ra dadebiTi da uaryofiTi mxareebi aqvs tubsawinaaRmdego
medikamentebis fiqsirebuli dozis kombinaciebs”).
DOTS-Si angariSgebis sistema, romelic iZleva pacientis
mkurnalobis progresisa da programis ganxorcielebis martivi da
mZlavri monitoringis saSualebas, aRwerilia TavSi: “ra saWiroa
aRricxvisa da angariSgebis sistema da rogori sistemis gamoyenebaa
rekomendirebuli”. DOTS-is calkeul formaSi mocemuli informaciis
urTierTSesabamisobisa da sxvadasxva dokumentebSi Setanil
miTiTebas Soris Sesabamisobis Semowmeba ar unda iyos rTuli
procedura. maTi verificireba SeiZleba moxdes naxvelis slaidebis
gadamowmebis gziT, pacientebTan da samedicino muSakebTan
gasaubrebiT da wamlebisa da masalebis moxmarebis monitoringiT.
sistematuri analizisa da programis gaumjobesebis mizniT
SemuSavebuli operatiuli kvleva sistemuri monitoringisa da
Sefasebis kidev erTi aspeqtia.
DOTS-is strategiis modifikacia SesTavazes iseTi specifikuri
problemebis gadasaWrelad, rogoricaa aiv–Tan asocirebuli
tuberkulozi da multirezistentuli tuberkulozi. sabaziso
strategiis aseTi modifikaciebi cnobilia DOTS_plusis
saxelwodebiT37. damatebiTi elementebi, romlebic SeTavazes
daavadebianobis dabali maCveneblebis qveynebis (cxrili #57),
moicavs aqtiuri tuberkulozis SemTxvevebis gamovlenas maRali
riskis jgufebSi, rutinul testebs mgrZnobelobaze da
tuberkulozis mkurnalobis gamoyenebas latenturi infeqciebis
SemTxvevebSic.
DOTS-is gafarToebis statusi
angariSebs DOTS-is danergvis Sesaxeb tuberkulozis erovnuli
programebidan WHO 1997 wlidan iRebs da maT safuZvelze aqveynebs
globalur moxsenebebs tuberkulozis kontrolis Sesaxeb. 2003
wlis moxseneba Seicavs informacias SemTxvevaTa gamovlenaze 2001
wlis ganmavlobaSi da 2000 wels registrirebul pacientTa
mkurnalobis Sedegebze. Svidi gamoqveynebuli dokumenti gviCvenebs,
290
cxrili #57
DOTS-i daavadebianobis dabali sixSiris mqone qveynebSi
DOTS-is politikis paketis
aucilebeli komponentebi
mTavrobis mxardaWera
tuberkulozis Tanamimdevruli
kontrolisaTvis
naxvelis nacxis mikroskopuli
analizi infeqciuri SemTxvevebis
gamosavlenad filtvis
tuberkulozis simptomebis mqone
im adamianebs Soris, romlebmac
mimarTes samedicino
dawesebulebebs
infeqciur pacientebTan
standartuli qimioTerapiis
mokle kursi tuberkulozis
yvela SemTxvevebisaTvis uSualo
meTvalyureobis gamoyenebiT sul
mcire pirveli 2 Tvis
ganmavlobaSi.
tubsawinaaRmdego medikamentebis
regularuli uwyveti miwodeba
(umjobesia xarisxis Semowmeba
dozirebul kombinirebul
wamlebSi)
Sefaseba da supervizia: nacxis
mikroskopiis gamoyeneba pacientis
mdgomareobis Sesafaseblad.
mkurnalobis progresis dadgena
tuberkulozis kontrolis damatebiTi elementebi
dabali da avadobis sixSiris mqone qveynebisaTvis
mTavrobis mxardaWera tuberkulozis kontrolisaTvis, raTa
SemuSavdes:
• samarTlebrivi CarCoebi , kanonebi savaldebulo
Setyobinebis, mkurnalobis Sedegebis, kohortuli
analizis da medikamentebis politikis Sesaxeb;
• tuberkulozis kontrolis politika, romelic efuZvneba
konsensuss wamyvan organizaciebsa da erovnul
mmarTvelobiT organoebs Soris;
• tuberkulozis kontrolis programis efeqturi qselis
SenarCuneba erovul doneze teqnikuri liderobiT, xolo
ufro dabal doneebze adamianuri resursebiT.
zogadad mosaxleobaSi SemTxvevaTa gamovlena
simptomebis mqone pacientebSi, risk-jgufebis menejmenti
(anu aqtiuri gamovlena maRali riskis mqone
jgufebSi)kulturisEanaliziT dadasturebuli
diagnozi,medikamentebze mgrZnobelobis testi,
gansakuTrebiT maRali rezistentobis riskis mqone
jgufebSi.epidemiis menejmenti (anu wyarosa da
kontaqtebis dadgena).
uSualo meTvalyureobiT mkurnalo-ba 2 Tveze meti xnis
ganmavlobaSi mkurnalobis dawyebidan; dasawyisSi
maRal riskian jgufebSi da iq, sadac gankurnebis
maCvenebeli dabalia.specializirebuli mkurnaloba
multirezistentuli tuberkulozis
dros.axladinficirebul individebsa da zogi maRali
riskis mqone pacientebis prevenciuli mkurnaloba (anu
aiv-virusiT inficirebulni).
wamlebis gamoyenebis regulacia. sarezervo
medikamentebiT uzrunvelyofa rezistentuli
tuberkulozisaTvis mxolod maRalkvalificirebul
dawesebulebeSi.
supervizia - damyarebuli unificirebuli angariSgebis
sistemazekulturisa da nacxis analizebi mkurnalobis
Sedegis dasadgenad rezistentobis Sefaseba.
tuberkulozis kontrolis xarisxis Sesaxeb monacemebis
uzrunvelyofa (auditis sistema).
291
rom qveynebis ricxvi, romlebic iyeneben DOTS-s, 1995 wlidan
2003 wlamde 70-dan 155-mde gaizarda da rom 1995 wlidan 2000
wlamde DOTS-is programiT 7.1 milioni pacienti iqna
namkurnalebi.
2002 wlis bolosTvis DOTS-ze xeli miuwvdeboda msoflio
mosaxleobis 61%-s, magram DOTS-is programaSi registrirebuli
iyo nacxiT dadebiTi tuberkulozis prognozirebuli axali
SemTxvevebis mxolod 32%38.
DOTS-is swrafi gavrcelebis xelisSemSleli faqtoriebia
finansuri problemebi, sakadro resursebis nakleboba, araadekvaturi
samedicino infrastruqtura, xarisxiani tubsawinaaRmdego
medikamentebiT sistematurad momaragebis garantiebis uqonloba
da tuberkulozis saSiSroebis Sesaxeb sazogadoebis arasaTanadod
informirebuloba39.
am sakiTxebis sapasuxod WHO da tuberkuloziT avadobis maRali
maCveneblebis mqone qveynebma erToblivad SeimuSaves DOTS-isglobaluri gavrcelebis gegma, romelic aRwers DOTS-is swrafad
gavrcelebisaTvis saWiro saqmianobebs da resursebs tuberkulozis
globaluri kontrolis miRwevis mizniT40. am gegmis warmatebuli
ganxorcieleba gulisxmobs tuberkulozis globaluri da
adgilobrivi donis kontrolisaTvis gazrdil sakadro da finansur
investiciebs, aseve, axal strategiebs da damatebiT resursebs,
gansakuTrebiT aiv tuberkulozis SemTxvevebSi.
292
56. aris Tu ara DOTS-i xarjefeqturi
i.smiti4
sxvadasxva intervenciebis SefardebiTi Rirebulebis Sefaseba
SesaZlebelia, Tu erTmaneTs SevadarebT xarjebs da miRebul
efeqturobas, rac Seexeba samedicino investiciebs, amis miRweva
xdeba intervenciis Rirebulebisa da Sedegebis elementebis
kombinirebis meSveobiT. xarj-efeqturobis Sefasebis principis
gamoyeneba xelsayrelia sxvadasxva daavadeba-specifikur
intervenciebs Soris prioritetebis gansazRvrisas, erTi da imave
situaciisTvis ramodenime intervenciis SedarebiTi upiratesobis
Sefasebis da intervenciebis ganxorcielebis xelSesawyobad
resursebis mobilizaciisaTvis.
xarjebis Sedareba xdeba pirdapir, radganac zogadad maTi
gansazRvra erTnairia, Mmagram intervenciis Sedegis uSualod
Sedareba yovelTvis ar aris SesaZlebeli. magaliTad,
poliomielitis imunizaciiT invalidobis Tavidan acileba ar
SeiZleba SevadaroT DOTS-is Sedegad Tavidan acilebul
sikvdilianobas.Aase, rom intervenciis Sedegebis Sesadareblad
saWiroa raRac standartizebuli forma.
jandacvis sferoSi saqmianobebis efeqturobis Sefasebis yvelaze
farTod gavrcelebuli analizi xarjTefeqturobis analizia,
romlis drosac intervenciis Sedegi gardaiqmneba janmrTelobaze
iseT zemoqmedebad efeqtad rogoricaa sicocxlis potenciuri
xangrZlivobis SenarCuneba. es indikatori SeiZleba naklebad
Rirebuls xdides intervencias iseTi daavadebebis dros, romlebic
4 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis departamentis medmuSaki.
jandacvis msoflio organizacia. Jeneva, Sveicaria.
293
ar emuqreba sicocxles, magram iwvevs Sromisuunarobas, magaliTad,
keTri. Sesabamisad SemuSavebul iqna Sromisuunarobis Sefasebis
maCveneeli wlebis mixedviT (DALY), rogorc indikatori, romelic
aerTianebs sikvdilianobis da Sromisuunarobis sazomebs41.
intervenciis efeqturoba SeiZleba gaizomos xarjiT, romelic
adamians aacilebs Sromisuunarobas erTi wlis ganmavlobaSi.
tuberkulozis kontrolis samsaxurebis xarjebi SeiZleba
ganawildes oTx kategoriad (grafiki #19):
_ zogadi profilis samedicino dawesebulebis fiqsirebuli
xarjebi;
_ tuberkulozis kontrolis samsaxurebis fiqsirebuli
xarjebi _ zogadi profilis samedicino daxmarebis
dawesebulebaSi tuberkulozis programis damatebis xarjebi,
rac ar icvleba pacientebis raodenobis zrdasTan erTad,
magaliTad, TanamSromelTa xelfasebi;
_ tuberkulozis kontrolis samsaxurebis marginaluri
xarjebi_ TiToeuli damatebiTi axali pacientis
diagnostikasa da mkurnalobaze gaRebuli xarji. magaliTad,
wamlebis xarjebi;
_ gaerTianebuli xarjebi–es aerTianebs tuberkulozis
kontrolis samsaxuris fiqsirebul da cvalebad xarjebs.
grafiki #19
Teoriuli struqtura-tuberkulozis kontrolis xarjebi
xarjebi
tuberkulozis samsaxuris
marginaluri xarjebi
tuberkulozis samsaxuris
fiqsirebuli xarjebi
zogadi profilis
samedicino dawesebulebis
fiqsirebuli xarjebi
pacientebis ricxvi
tuberkulozis
kontrolis
mTliani
xarjebi
294
DOTS -is ufro maRali xarjefeqturobis mtkicebulebebi
janmrTelobis dacvis sxva itervenciebTan SedarebiT
1993 wels msoflio bankma gamoaqveyna statia “investiciebi
jandacvaSi”, sadac Sedarebuli iyo pirveladi samedicino
daxmarebis sxvadasxva intervenciebis xarjT_efeqturoba. statiaSi
daangariSebuli iyo, rom tuberkulozis efeqturi kontroli 20-57
aSS dolari Rirda TiToeul gadarCenil sicocxleze, xolo
erTi DALY 1-3 dolari anu, tuberkulozis qimioTerapia iyo erT-
erTi yvelaze xarj-efeqturi meTodi yvela samedicino intervencias
Soris msgavsad iseTi intervenciebisa, rogoricaa wiTelas
vaqcinacia da vitamin A-s damateba41. am publikaciis Semdeg
tubsawinaaRmdego medikamentebis fasebi sagrZnoblad daeca. bazisuri
kursi amJamad 10 dolari Rirs, rodesac 90-iani wlebis dasawyisSi
is 40-60 dolari Rirda42, rac kidev ufro zrdis DOTS-is programisxarjefeqturobas. Tumca DOTS-is programa ar iqna Sefasebuli aiv-
virusis gaTvaliswinebiT. aiv-virusis pirobebSi tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis mkurnalobis Semdgom sicocxlis
xangrZlivobis SemcirebiT DOTS-is xarjefeqturoba ramdenadme
mcirdeba.
tuberkulozis kontrolis sxva strategiebTan SedarebiT
DOTS-is maRali xarjefeqturobis mtkicebulebebi
tuberkulozis kontrolis sxva strategiebia: be-ce-Je vaqcinacia,
prevenciuri mkurnaloba da sazogadoebaSi SemTxvevebis aqtiuri
gamovlena. miuxedavad imisa, rom es strategiebi Teoriulad
mimzidvelia, praqtikuli TvalsazrisisT, DOTS-Tan SedarebiT
naklebefeqturebi arian.
be-ce-Je vaqcinaciis Catareba Cvil bavSvebSi rekomendirebulia
maRali prevalentobis mqone qveynebSi, raTa Tavidan aviciloT
tuberkulozis iseTi mZime formebi rogoricaa meningiti da
miliaruli tuberkulozi. msoflio bankis gaangariSebiT be-ce-Je
vaqcina 7 dolari Rirs TiTo DALY_dazogvisaTvis. intervencia
xarjefeqturia mxolod maSin, Tu tuberkuloziT inficirebis
riski weliwadSi maRalia (anu 1%-ze meti weliwadSi)43. be-ce-Je
vaqcinacia, radganac igi arainfeqciuri formebis pirvelad
295
prevencias uzrunvelyofs, tuberkulozis gavrcelebis prevenciis
TvalsazrisiT mcired an saerTod araefeqturia.
msoflio bankis kvlevaSi ar aris gansazRvruli prevenciuli
mkurnalobis xarji TiToeul DALY-ze. gakeTda daskvna, rom
seleqciuri skriningi da mkurnaloba maRali riskis mqone
mosaxleobaSi (anu ojaxSi kontaqti infeqciur pacientebTan da
aiv virusiT daavadebulebTan) “albaT mizanSewonili” iyo da
afrTxilebda rom “masobrivi profilaqtika ZviradRirebulia da
limitirebuli efeqturoba aqvs”.
aqtiuri gamovlena Teoriulad SesaZlebelia efeqturi iyos.
magram, rogorc ganxiluli iyo (TavSi: “ra rols asrulebs
perioduli masobrivi rentgenografiuli gamokvlevebi
tuberkulozis kontrolisas”), praqtikuli ganxorcielebis
TvalsazrisiT aseTi strategia mkacrad limitirebulia. pirvel
rigSi, misi meSveobiT xdeba, prevalenturi SemTxvevebis gamovlena,
romelic DOTS-iT isedac gakontroldeba (ix. “SesaZlebelia
tuberkulozis kontroli”). ufro metic, aseTi gamokvlevebiT
gamovlenili pacientebi xSirad Tavs arideben mkurnalobas da ar
asruleben daniSnul kurss.
tuberkulozis mkurnalobis sxva strategiebTan
SedarebiT DOTS-is ufro maRali xarjefeqturobis
mtkicebulebebi
adre Catarebuli ori kvleva, romelSic Sedarebuli iyo
tuberkulozis mkurnalobis sxvadasxva strategiebis xarjT-
efeqturoba efuZneboda afrikis qveynebSi dagrovil gamocdilebas.
erTi kvleva moicavda botsvanas44, xolo meore, iseT qveynebs rogoricaa
malavi, mozambiki da tanzaniis45 gaerTianebuli respublika. TiToeul
kvlevaSi Sedarebuli iyo mkurnalobis moklevadiani da grZelvadiani
kursi streptomicinis, izoniazidisa da tioacetazonis gamoyenebiT,
aseve, Sedarebuli iyo sruli ambulatoriuli reJimi Sedarebuli
iyo stacionarul kursebTan intensiuri fazis dros. miuxedavad
imisa, rom wamlebis Rirebuleba mokle kursis dros 3-jer ufro
maRali iyo, vidre standartuli mkurnalobis dros, gamojanmrTelebis
maCveneblis gaumjobesebis mixedviT mokle kursi ufro xarjefeqturi
strategiaa, gansakuTrebiT, Tu tardeba mkurnalobis ambulatoriuli
kursi. sxva kvlevebma ganamtkices es Sedegebi da xarjefeqturobaze
296
orientirebulma rva kvlevam 1982 wlidan 1992 wlamde periodSi
daadgina, rom ambulatoriuli mkurnalobisas mokle kursis
Rirebuleba xangrZlivi kursis Rirebulebis 19-41%-s Seadgenda
orTviani hospitalizaciis CaTvliT46.
qveynebSi DOTS- is danergva tubmkurnalobis xarjebis mniSvnelovnad
dazogvis SesaZleblobas iZleva. WHO–s mier 1996 wels indoeTSi
Catarebulma DOTS-is ekonomikurma analizma gvaCvena, rom 200 milioni
dolaris damatebiTi investicia yovel weliwads 750 milioni
dolaris ukugebas moitanda, rac moxdeboda SemTxvevebis Semcirebis,
sikvdilianobis Tavidan acilebis da hospitaluri sawolebis
gaTavisuflebis xarjze47.
DOTS-is ekonomikuri sargeblianoba sazogadoebisaTvis ufro
maRalia, vidre mTavrobisaTvis. bevr ganviTarebad qveyanaSi
saxelmwifos pirdapiri xarjebi diagnostikisa da mkurnalobisTvis
bevrad dabalia, vidre pirdapiri da arapirdapiri xarjebi
ojaxebisaTvis. ugandaSi Catarebulma kvlevam erT-erTma pirvelma
gamoavlina es da cxadyo, rom mTliani 324 dolaris danaxarjidan,
pacienti 229 dolars ixdida pirdapiri da arapirdapiri xarjebiT48.
am xarjebidan dakarguli Semosavali 3-4 Tvis muSaobis ekvivalenturia
da xarjebis yvelaze did wils Seadgens (ix. Tavi: “rogoria
tuberkuloziT ganpirobebuli janmrTelobis, socialuri da
ekonomikuri simZime”)49.
DOTS-is potenciuri ekonomikuri sargeblianoba sazogadoebisaTvis
dasturdeba tailandSi Catarebuli kvleviTac, romelic gviCvenebs,
rom mTavrobis mier tuberkulozis kontrolisaTvis investirebul
yovel dolarze sazogadoeba 50 dolars igebs 20 wlis manZilze50.
dabalSemosavlian qveynebSi DOTS-is danegrvis sruli xarji erT
sul mosaxleze mxolod 0.05 aSS dolars Seadgens da Zalian iSviaTad
aRemateba 0.20 dorlars maRali prevalentobis dabalSemosavlian
qveynebSi51.
Sejamebis saxiT SeiZleba iTqvas, rom DOTS-i Zalzed xarjefeqturi
strategiaa, romelsac moaqvs mniSnvnelovani danazogi
saxelmwifosTvis da sazogadoebisaTvis. DOTS-i “kargi SenaZenia”
jandacvis dagegmvisa da politikis SemuSavebisTvis. mwiri resursebis
pirobebSi samedicino dawesebulebebisaTvis DOTS-i prioritetuli
unda iyos, radgan mas mniSvnelovani upiratesobebi aqvs tuberkulozis
kontrolisa da mkurnalobis sxva meTodebTan SedarebiT.
297
57. rogor ganvaxorcieloT mkurnalobis
Sedegebis warmatebis monitoringi5
t. sanTa6
arsebobs mkurnalobis warmatebuli mimdinareobis monitoringis
sami midgoma: baqteriologiuri, klinikuri da radiografuli.
baqterologiuri gamokvleva
baqterologiuri gamokvlevis Catareba SeiZleba nacxiT da
kulturiT. miuxedavad imisa, rom kultura ufro specifikuria,
misi ganxorcieleba met dros moiTxovs, ZviradRirebulia da pasuxis
miiReba dagvianebiT xdeba. ufro metic, am testis Casatareblad
saWiro Senobebi da pirobebic ar aris sayovelTaod xelmisawvdomi.
ase rom, pacientebis menejmenti ZiriTadad damokidebulia nacxis
mikroskopul analizze. nacxebis pasuxebis mixedviT rifampicinis
gareSe Catarebuli 12-Tviani kursis Sedegebis prognozireba
SesaZlebelia 90-92%-iani sandoobiT52. mokle kursiT mkurnalobis
Sedegad tuberkulozis mikobaqteria swrafad iRupeba, magram
daRupuli bacilebi garkveuli drois ganmavlobaSi SeiZleba kidev
gamoiyofodes, rac Sedegad iZleva dadebiT pasuxs maSinac ki,
rodesac mkurnaloba warmatebulad mimdinareobs53.
naxvelis yovelTviuri gamokvlevisas cxrilSi #58 mocemuli
oTxi modelidan viRebT erT-erTs. cxadia rom, Tu kulturis
analizis Catareba SeuZlebelia, nacxis seriuli testireba naTlad
gviCvenebs yvela kursis gansxvavebas. mkurnalobis monitorinigisas
kultura aris mxolod dadasturebis saSualeba. iSviaTia, rom
pacientebi, romlebsac utardebaT mkurnaloba, mudmivad nacxiT
5 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT6 tuberkulozis kvlevis centris direqtoris moadgile. Cenai, indoeTi.
298
uaryofiTi da kultura dadebiTi iyvnen. Tu pacienti Tavdapirvelad
nacxiT dadebiTi iyo is an aRwevs kultura negatiurobas, an
ubrundeba nacxiT dadebiT statuss.
ar aris aucilebeli, rom baqterioskopia Catardes yovelTviurad.
WHO da IUATLD nacxiT dadebiTi pacientebis mkurnalobis progresis
monitoringisaTvis nacxis samjerad analizs uwevs rekomnedacias:
mkurnalobis dawyebidan ori Tvis Semdeg, 5 Tvis Semdeg da
mkurnalobis dasrulebisas54,55. es iZleva mkurnalobis menejmentTan
dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebis SesaZleblobas
minimaluri testebis gamoyenebiT.
laboratoriis angariSebi, romlebSic dafiqsirebulia aseTi
daskvnebi: “naxveli ver miiReba” an “pacienti ar gamoyofs naxvels”
sulac ar niSnavs negatiur nacxs. aseTi angariSi aradamakmayo-
fileblad unda iyos miCneuli. Tuki pacientebi ver gamoyofen
naxvels dawvrilebiTi instruqtaJis Sedegadac, saWiroa yelis
gaRizianeba laringologiuri wkiris meSveobiT an marilxsnariT,
ramac SesaZlebelia gamoiwvios xvela da testisaTvis saWiro
naxvelis gamoyofis provocireba. dadebiTi nacxi gansakuTrebiT
maSin, roca misi pozitiurobis xarisxi klebulobs ar qmnis
gangaSis mizezs.
cxrili #58
naxvelis nacxis gamokvleviT miRebuli interpretacia mikroskopiiT
da kulturis analiziT
Tve
0
1
2
3
4
5
6
nacxi
+++
+
0
0
0
0
0
kultura
+++
+
0
0
0
0
0
nacxi
+++
+
0
0
0
0
0
kultura
+++
+
0
0
0
0
0
nacxi
++
++
++
0
0
++
++
kultura
+++
+++
++
+
+
+
++
nacxi
++
++
++
++
++
+++
+++
kultura
+++
+++
++
++
+++
+++
+++
pasuxi
xelsayrelia an
dadebiTi
xelsayrelia
an dadebiTi
Semcireba mateba warumatebloba
299
klinikuri Sefaseba
daavadebis warmatebuli mkurnalobisas klinikuri Sefaseba
subieqturia. simptomebis gaqroba, zogadi mdgomareobis
gaumjobeseba, normaluri saqmianobis ganaxlebis unari da wonaSi
momateba klinikuri progresis maCveneblebia. simptomebis SenarCuneba
an maTi xelaxali warmoSoba, wonaSi dakleba da klinikuri
mdgomareobis obieqturad gauareseba niSnavs, rom saWiroa nacxis
mikroskopuli gamokvleva. eriTrocitebis sedimentaciis maCvenebeli
da sxva testebi ar aris sando da maTi gamoyeneba ar aris saWiro
monitoringSi. xSirad, filtvgareSe tuberkulozis da nacxiT
uaryofiTi filtvis tuberkulozis dros klinikuri Sefaseba
pacientis mdgomareobis gaumjobesebis Sefasebis erTaderTi
saSualebaa. wonaSi mateba am dros saWiro maCvenebelia.
Sefaseba rentgenografiiT
seriuli rentgenografiuli Semowmeba eqimebs Soris kvlavac
popularulia, magram bevrma kvlevam cxadyo, rom SeiZleba am
gamokvlevebma SecdomaSi Seiyvanos eqimi, ramac Tavis mxriv, SeiZleba
ganapirobos dinamikisa da mkurnalobis gamosavalis araswori
Sefaseba. pacientebs SeiZleba rentgenze aReniSnebodeT mdgomareobis
gaumjobeseba magram mainc gamoyofdnen tuberkulozis baqterias.
baqteriologiurad mTvlemare daavadebis mkurnaloba SeiZleba
CaiTvalos warumateblad, Tu specifikuri dazianeba da kavernebi
kvlavac Cans rentgenze. mudmivad negatiuri naxvelis mqone
pacientebs SeiZleba iseTi radiografuli maCveneblebi hqondeT,
rom eqspertebma mocemuli suraTi miiCnion mdgomareobis gauaresebad.
112 baqteriologiurad mTvlemare daavadebis mqone pacients 4
wlis ganmavlobaSi utarebdnen baqteriologiur da radiologiur
gamokvlevebs. radiografuli gansxvavebebi gamovlinda 35 pacientSi
(31%). 12 pacientSi (11%) kavernebis momateba an gaCena iyo dadgenili.
aSkaraa, rom mxolod rentgenografuli Sefaseba SeiZleba mcdari
iyos56.
300
Sejameba
nacxis mikroskopuli gamokvleva sando da iafi meTodia
Tavdapirvelad nacxiT dadebiT pacientebSi mkurnalobis Sedegebis
Sesafaseblad. radiografuli da klinikuri Sefasebebi ar aris
sakmarisi mkurnalobis progresis gansazRvrisaTvis. nacxis
mikroskopia mkurnalobis progresis da Sedegis mniSvnelovani
maCvenebelia. nacxiT dadebiTi pacientebis gamokvlevebi me-2 Tvis
bolos, me-5 Tvis bolos da mkurnalobis bolos SesaZleblobas
iZleva ganisazRvros, Tu ramdenad warmatebuli iyo mkurnaloba
farTomasStabian programebSi. nacxis Semdgomi gamokvlevebi iZleva
sando informacias pacientis mkurnalobis Sedegebisa da programis
muSaobis Sesaxeb. Tumca, calkeuli pacientebisaTvis
baqteriologiuri kvleva sargeblobis momtania mxolod maSin, Tu
warumatebeli mkurnalobis SemTxvevaSi SesaZlebelia sxva ufro
efeqturi reJimis daniSvna.
301
58. ramdenad efeqturia tuberkulozis
mkurnaloba da risi gakeTebaa saWiro
momavalSi7
t. sanTa8
efeqturi tubsawinaaRmdego medikamentebis Seqmnam revoluciuri
gavlena iqonia tuberkulozis mkurnalobaze. tuberkulozis
mkurnaloba sanatoriumis pirobebSi, stacionarulad, sufTa haeriT
da kargi sakvebiT - qimioTerapiis eris dawyebamde iyo mkurnalobis
saukeTeso meTodi, risi SeTavazebac ki SeeZloT tuberkuloziT
daavadebulTaTvis. axla SesaZlebelia pacientis efeqturad
mkurnaloba missave binaze, misi cxovrebisa da muSaobis normaluri
riTmis daurRvevlad. (ix. Tavi: “ra iyo madrasis kvlevis mTavari
Sedegebi, romelSic Sedarebuli iyo binaze da stacionarSi
mkurnaloba”). amJamad rekomendirebuli mkurnalobis reJimi 90-95%-
Si iZleva gankurnebas recidivis gareSe, ara marto kontrolirebad
klinikur cdebSi, aramed programis farglebSic.
aranamkurnaleb pacientebs Soris, romlebic regularulad da
srulad itareben mkurnalobas, SeiZleba Semdegi Sedegebis miRweva:
• standartuli 18-Tviani kursiT mkurnalobisas, romlis
drosac sawyis etapze 2 Tvis ganmavlobaSi gamoiyeneba sami
sawyisi medikamenti, magram rifampicinis gareSe, potenciuri
gankurnebis maCvenebeli 96%-ia, xolo relafsis maCvenebeli
3%-ze naklebi. Tumca am reJimis masobrivi danerga
SeuZlebeli gaxda;
• qimioTerapiis 8 _Tviani mokle kursi, rifampicinis
gamoyenebiT intensiuri fazis dros mainc iZleva gankurnebis
maCvenebels 97-99%, xolo relafsis maCvenebeli 6%-ze
naklebia (ix. Tavi: “rogoria mkurnalobis optimaluri
xangrZlivoba”);
7 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT8 tuberkulozis kvlevis centris direqtoris moadgile. Cenai, indoeTi
302
• pacientebs daavadebis recidiviT 80-90%-Si SeuZliaT
miaRwion gankurnebas, Tu Caitareben mkurnalobis 8-9-Tvian
kurss 5 medikamentiT, rifampicinis CarTviT intensiur
fazaSi da 3 medikamentiT gagrZelebis fazaSi, imis
gaTvaliswinebiT, rom recidivis 80% xdeba wamlisadmi
mgrZnobiare organizmebiT57;
• im pacientebs Soris, romlebmac ar daasrules dawyebuli
mkurnaloba Sedegi damokidebuli iqneba, rogorc im
medikamentebsa da dozebze, romlebsac isini adre iRebdnen,
aseve mkurnalobis xangrZlivobaze, radganac es faqtorebi
zegavlenas axdenen SemdgomSi medikamentebisadmi
mgrZnobelobaze58. kargadfunqcionirebad programaSi aseTi
pacientebis 70-80% inkurneba59;
• naklebad savaraudoa, rom nacxiT dadebiTi pacientebi,
romelTa mkurnalobac DOTS-is mokle an ganmeorebiTi
kursiT warumatebeli iyo, ganikurnon mxolod pirveli
rigis medikamentebiT, vinaidan am SemTxvevaSi maRalia
ramodenime medikamentebisadmi rezistentobis albaToba.
aseTi pacientebis sarezervo (meore) rigis medikamentebiT
mkurnalobam xangrZlivi drois ganmavlobaSi (18-24 Tve)
saukeTeso SemTxvevaSi SeiZleba mogvces recidivis gareSe
gankurneba SemTxvevaTa 2/3-Si.
mkurnalobis Tanamedrove kursebis efeqturoba mTlianobaSi
maRalia: pacients, romelic icavs mkurnalobis reJims 98% albaToba
aqvs imisa, rom mxolod erTi kursiT ganikurnos. umetesoba im
pacientebisa, romlebic Sewyveten mkurnalobas an aqvT recidivi,
SeiZleba ganikurnon mkurnalobis ganmeorebiTi kursiT. aqedan
gamomdinare, mcirea imis, albaToba rom axalma medikamentebma SeiZleba
imoqmedon gankurnebis maCveneblis gaumjobesebaze. Tumca maT SeiZleba
xeli Seuwyon tuberkulozis kontrols mkurnalobis xangrZliovobis
an SemTxvevaTa sixSiris Semcirebis meSveobiT.
mkurnalobis warumatebloba ufro xSirad ganpirobebulia
mkurnalobis reJimis daucvelobiT da ara mkunalobis kursis
araefeqturobiT da warumateblobiT. cudad organizebul programebSi
pacientebis 30%-ze meti anebebs Tavs mkurnalobas. mkurnalobis
araregularuloba xSiria gansakuTrebiT maSin, roca ar xdeba wamlis
miRebis kontroli da medikamentebis miwodeba ar aris regularuli,
ufaso da advilad xelmisawvdomi. sikvdilianoba mkurnalobis procesSi
303
(yvela mizezis gamo) SeiZleba iyos maRali aiv-koinfeqciis an
mkurnalobis dagvianebis SemTxvevaSi.
bevris miRweva SeiZleba tuberkulozis kontrolis programis
operatiuli aspeqtebis gaumjobesebiT (ix. Tavi: “ra aris DOTS-i”).Tumca SeiZleba axali wamlebis Seqmnamac mniSvnelovnad Seuwyos
xeli programis ganxorcielebas. intermituli dozebis miRebas Soris
intervalebis gazrdam (ix. Tavi: “ratom aris mkurnaloba warumatebeli
da ra unda gakeTdes mkurnalobis arasaTanado Sedegebis Tavidan
asacileblad”, “ramdenad xSirad Sewyveten pacientebi mkurnalobas”)
SeiZleba Seamciros pacientis vizitebis sixSire da gaamartivos
medikamentebis miRebis meTvalyureoba. amisaTvis saWiroa msgavsi
moqmedebis da naxevardaSlis periodis mqone ori-sami maRalefeqturi
medikamentis gamoyeneba. izoniazidsa da rifampicinTan erTad efeqturi
medikamentebis gamoyenebam SeiZleba Seamciros mkurnalobis sawyisi
faza, daZlios rezistentoba da mkurnalobis pirvel ramodenime
kviraSi Seamciros sikvdilianobis riski.
dResdReobiT kvlavac mTavar problemad rCeba, is rom arsebuli
medikamentebi ver axdenen zemoqmedebas mTvlemare baqteriaze (ix.
Tavi: “rogor moqmedebs tuberkulozis mkurnaloba”). mkurnalobis
meore fazis mizania gaanadguros is baqteroebi, romlebic mravldebian
nela an drogamoSvebiT. es hgavs im adamianebis prevenciul mkurnalobas,
romlebic inficirebulni arian mikobaqteriiT, magram daavadeba ar
CamouyalibdaT. medikamenti, romelic imoqmedebda mTvlemare
baqtereaze, an imunomodulatori, romelic gaaumjobesebda am
baqteriebis ganadgurebis SesaZleblobebs_Seamcirebda mkurnalobis
xangrZlivobas. ufro xanmokle mkurnaloba ki, Seamcirebda mkurnalobis
Sewyvetis sixSires da gazrdida gankurnebis maCvenebels, aseve
Seamcirebda pacientebis mier mkurnalobis reJimis dacvisaTvis gaRebul
Sromasa da xarjebs.
es gaxlavT is ramodenime sfero, romlebic amJamad warmoadgenen
kvlevis sagans. Tumca, arsebuli teqnologiiT da kargad organizebuli
programis meSveobiT SesaZlebelia tuberkuloziT daavadebulTa
umetesi nawilis gankurneba da infeqciis wyaroTa aragadamdeb
mdgomareobaSi gadayvana mkurnalobis dawyebidan ramodenime kvirisa
an dRis ganmavlobaSi. infeqciis wyaroebis gamovlenisa da mkurnalobis
SemTxvevaSi SesaZlebeli gaxdeba tuberkulozis gavrcelebisa da
sikvdilianobis maCveneblebis swrafad Semcireba.
304
59. warmoadgens Tu ara pirveladi
rezistentoba saSiSroebas tuberkulozis
kontrolisaTvis9
m. espinali10 da t. frideni11
qimioTerapiis adreul xanaSi mkurnalobis kursebi xSirad
araadekvaturi, araregularuli iyo da, aqedan gamomdinare, maRali
iyo warumateblobis donec. amis Sedegad filtvis qronikuli
rezistentuli tuberkuloziT daavadebuli bacilgamomyofi
pacientebis ricxvi gaizarda. arsebobda imis SiSiroeba, rom
rezistentuli tuberkulozi epidemiologiuri da klinikuri
problema gaxdeboda (ix. Tavi: ‘‘rezistentulobis ra gansxvavebuli
saxeebi arsebobs~) msgavsad penicilinisadmi rezistentuli
stafilokokuri daavadebebisa. rezistentobis SemaSfoTebeli
doneebi aRiniSna axali SemTxvevebis 50%-Si, umetesad ganviTarebad
qveynebSi, sadac pacientebis umravlesobas hqonda mkurnalobis
(faruli) warumatebeli Sedegi da, aqedan gamomdinare, SeZenili
da ara pirveladi rezistentoba.
sxvadasxva klinikuri moxsenebebiT an kvlevebiT mopovebuli
informaciis Sedarebis SesaZlebloba ar arsebobda, rac
ganpirobebuli iyo mniSvnelovani gansxvavebebis arsebobiT rogorc
laboratoriuli kvlevis meTodebSi, ise medikamentebisadmi
rezistentobis dadgenis kriteriumebsa da gamosakvlevi pacientebis
SerCevis meTodebSi.
tubsawinaaRmdego medikamentebisadmi rezistentobis
meTvalyureobis WHO/IUATLD globaluri proeqtis meSveobiT
SesaZlebeli gaxda am meTodologiuri problemebis daZleva.
9 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT10 gadamdeb daavadebaTa centris medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia, Jeneva, Sveicaria.11 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki, jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi. samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi.
305
epidemiologiuri kvlevebi 1994_1999 wlebSi 72–ze met qveyanaSi/
regionSi Catarda mkacri meTodebis gamoyenebiT. igi moicavda
kvlevaSi monawile sacdeli jgufis mosaxleobaze orientirebul
reprezentaciul SerCevas, axali da namkurnalebi SemTxvevebis
zust diferenciacias, standartul laboratoriul meTodebs da
maRalkvalificiuri testirebis saerTaSoriso programebs.
informacia tendenciebis Sesaxeb miRebuli iyo 28 qveynidan/
regionidan60.
65 gamokvleuli qveynidan 11-Si gamovlinda multirezistentuli
tuberkulozis SedarebiTYmaRali prevalentoba (ix. grafiki #20).
darCenil qveynebSi mdgomareoba aseTi problemuri ar iyo, rac
mianiSnebs, rom multirezistentuli tuberkulozi ar aris farTod
gavrcelebuli. bevr qveyanaSi maRali iyo streptomicinisadmi
rezistentobis prevalentoba, magram es informacia nakleb
mniSvnelovania, radganac axladgamovlenili pacientebis
mkurnalobis dros am qveyanaSi streptomicins aRar iyeneben61.
aseve dafiqsirda izoniazidis mimarT rezistentobis maRali
prevalentoba, magram ara rifampicinis an etambutolis mimarT.
grafiki #20
multirezistentuli tuberkulozis yvelaze maRali prevalentobis
qveynebi/regionebi. WHO/IUATLD-s tubsawinaaRmdego
medikamentebisadmi rezistentobis meTvalyureobis proeqtis
farglebSi
preval
entoba
estoneTi
henani/CineTi
latvia
ivanovo/r
us
dominikis resp
tomski
irani
spilos Zvlis
sanapiro
zejangi/CineTi
mozambiki
tamil nadu/
indoeTi
306
cxrili #59 iZleva infromacias axal SemTxvevaTa Soris
rezistentobis ganawilebis Sesaxeb.
im 28 qveynis/regionis monacemebi, sadac ori an meti SedarebiTi
kvelva Catarda ar gvaZlevs axal SemTxvevaTa Soris rezistentobis
zrdis mtkicebulebas (anu pirveladi rezistentoba) 1994 wlidan
1999 wlamde periodSi. rogorc gamovlenili tendenciebi gviCvenebs,
regionebis umetesobaSi misi done stabiluria.
sistemuri kvlevebi da maTematikuri modelebi metyveleben, rom
tuberkulozis axali rezistentuli SemTxvevebis, gansakuTrebiT
multirezistentuli SemTxvevebis raodenoba msoflios umetes
qveynebSi62 kvlavac dabali darCeba. es prognozi gamomdinareobis
im varaudidan, rom multirezistentuli mikobaqteriis Stami dabali
genetikuri Sesabamisobisaa (an naklebad transmisirebadi, an
transmisiis SemTxvevaSi naklebad iwvevs infeqciur tuberkulozis)
mgrZnobiare StamebTan SedarebiT. SedarebiTi Sesabamisoba izomeba
limitirebuli fragmentuli sigrZis polimorfizmis klasterSi,
rezistentuli Stamis aRmoCenis albaTobis gayofiT mgrZnobiare
Stamis aRmoCenis albaTobaze klasterSi. SedarebiT dabali
Sesabamisobis gamo naklebad savaraudoa, rom multirezistentuli
baqteriebi SeZleben arsebobas TviTSenarCunebadi transmisiis
ciklebSi. axali multirezistentuli SemTxvevebi ZiriTadad
warmoiqmneba medikamentebisadmi mgrZnobelobis mqone an
monorezistentul pacientebs Soris gankurnebis dabali
maCveneblebis gamo.
mkurnalobis Sewyvetis maRalma maCveneblebma SeiZleba
rezistentobis maCveneblis zrda gamoiwvios axal SemTxvevebSi.
magaliTad, estoneTSi, latviasa da ruseTis federaciis regionebSi.
aseT situaciaSi ZiriTadi gamosavalia mgrZnobiare Stamisa da
monorezistentuli tuberkulozis dros gankurnebis maCveneblis
zrdis uzrunvelyofa. sarezervo medikamentebi saWiro gaxdeba
individualuri multirezistentuli tuberkulozis SemTxvevebis
mkurnalobisaTvis. multirezistentuli Stamebis epidsaSiSi
situaciis SesaCereblad maTi gamoyeneba damokidebulia specifikuri
Stamebis gamZleobis xarisxze, mosaxleobis maxasiaTeblebze (mag.,
mosaxleobis simWidrove) da garemo faqtorebze (magram mWidrod
dasaxlebuli sacxovrebeli adgilebi), romelic zegavlenas axdens
infeqciis gavrcelebis dinamikaze.
307
cxrili #59
erTi an ori medikamentis mimarT rezistentobis maGvenebeli
axladgamovlenil, aranamkurnaleb pacientebs Soris Seswavlili
1996-1999 ww 58 qveyanaSi/regionSi
warmodgenili iyo multirezistentuli tuberkulozis Zalzed
gamZle Stamis swrafad gavrcelebis SemTxvevebi mwvave
imunosupresiis mqone, SidsiT daavadebul pacientebSi63. romlebic
infeqciis araadekvaturi kontrolis gamo moTavsebuli iyvnen
saavadmyofoSi64. msgavsad amisa SesaZlebelia, multirezistentuli
tuberkulozis zogierTi Stami swrafad gavrceldes sakvebiT
naklebaduzrunvelyofil da mcire farTze ganTavsebul patimrebs
Soris. aseT SemTxvevebSi multirezistentuli tuberkulozis
epidemiis SesaCereblad saWiro xdeba sarezervo (meore rigis)
medikamentebis gamoyeneba. ar aris damtkicebuli, rom mniSvnelovani
imunokompromisis ar arsebobis dros, multirezistentuli Stamebi
iwveven TviTSenarCunebad sazogadoebriv epidemias. axla arsebobs
saTanado mtkicebuleba, rom mxolod erTi medikamentebisadmi _
oRond ara rifampicinisadmi _ pirveladi rezistentobis mqone
pacientebis standartuli mkurnalobis prognozi TiTqmis iseTive
sasikeToa, rogoric medikamentebisadmi mgrZnobelobis mqone
pacientebis65. pirveli rigis rezistentobis mxolod Zalzed maRali
donis arsebobis SemTxvevaSi aris SesaZlebeli standartuli
Stami
sul gamokvleuli
sul rezistentuli
rezistentuli erTi romelime
medikamentis mimarT
rezistentuli izoniazidis mimarT
rezistentuli rifampicinis mimarT
rezisntentuli streptomicinis mimarT
rezistentuli etambutolis mimarT
rezistentuli ori medikamentis mimarT
rezistentuli sami medikamentis mimarT
rezistentuli oTxi medikamentis mimarT
multirezisntentuli (sul mcire
izoniazi-disa da rifampicinis mimarT)
saSualo
474
10.7%
7%
3%
0.2%
2.5%
0.5%
2.5%
0.6%
0.1%
1%
min/maqs
(41, 12 063)
(1.7, 36.9)
(1.3, 17.9)
(0, 7.9)
(0, 2.0)
(0, 14.5)
(0, 3.0)
(0, 11.9)
(0, 7.3)
(0, 8.5)
(0, 14.1)
308
orfaziani mkurnalobis efeqturobis maCveneblis mniSvnelovani
Semcireba. (mkurnalobia, romelic gulisxmobs sawyis fazaSi 4
wamlis yoveldRiurad gamoyenebas). aqedan gamomdinare, ar arsebobs
mizezi, vifiqroT, rom rezistentoba pirveli rigis wamlebis
mimarT ufro saSiSia sazogadoebisaTvis, vidre amave
medikamentebisadmi mgrZnobiare organizmebiT arsebuli safrTxe.
309
60. gankurebis ra ZiriTadi saSualebani
arsebobs
k. tomani12
ratom xdeba, rom miuxedavad mkurnalobis amJamad arsebuli
ukiduresad efeqturi saSualebebisa, bevr qveyanaSi gankurnebis
maCvenebeli mainc Zalzed dabalia?
zogi eqimi miiCnevs, rom warmatebis maRali donis miRweva
SesaZlebelia mxolod gansazRvrul samedicino centrebSi da
vidre ar Seiqmneba ufro srulyofili medikamentebi, warmatebis
done dabali darCeba. es Zalzed zedapiruli Sexedulebaa. 25
welze metia rac arsebobs medikamentebi, romelTa kombinirebiT
SesaZlebelia 100%-iani efeqturobis mqone araZviradRirebuli,
aratoqsikuri da misaRebi mkurnalobis reJimebis Sedgena, anu
gankurnebis maCvenebeli ar aris damokidebuli axali da ukeTesi
medikamentebisa da reJimebis Seqmnasa da gamoyenebaze (ix: “ratom
aris mkurnaloba warumatebeli da ra unda gavakeToT cudi Sedegebis
Tavidan acilebis mizniT”).
warmatebuli mkurnalobis mniSvnelovani teqnikuri moTxovna
aris saTanado reJimis daniSvna anu mxolod im Terapiis gamoyeneba,
romelTa efeqturobac dadasturebulia sakontrolo klinikuri
kvlevebiT. kursi unda Seicavdes sul cota 2 medikaments, romlis
mimarTac organizmi mgrZnobiarea. SerCeuli medikamenti unda mieces
pacients imave doziT, imave riTmiT (yoveldRiurad an intervalebiT)
da igive periodis ganmavlobaSi, rogorc kvlevis Catarebisas.
dadgenili reJimidan gadaxveva mecnierulad rekomendirebuli ar
aris da is, risi dadasturebac SeuZlebelia, unda CaiTvalos
araswor mkurnalobad.
sxva teqnikuri TiTqmis aqsiomatur winapirobas warmoadgens
medikamentis regularulad miRebaa. mas Semdeg, rac praqtikaSi
12 gardacvlilia
310
dainerga tuberkulozis medikamentozuri mkurnaloba, bevri ram
Seicvala, kerZod medikamentebis kombinaciebi da dozebi, maTi
miRebis riTmi, mkurnalobis vada, magram regularobis saWiroeba
ucvlelia. arc erT axal kurss an wamals ar SeuZlia Seamciros
xangrZlivi drois manZilze medikamentebis regularulad miRebis
aucileblobis piroba, radgan mkurnalobis Sewyveta dResac zrdis
warumateblobis risks. unda gaviTvaliswinoT, rom mkurnalobis
warumateblobis mTavari mizezi aris ara rezistentoba, aramed
medikamentebis areregularuli miReba.
iluzorulia imis molodini, rom axali medikamentebi
gadawyveten mkurnalobis am mTavar problemas, vidre ar iqneba
SemuSavebuli Terapiis iseT reJimi, romlis gansaxorcielebladac
sul erTi inieqcia an medikamentis mxolod ramodenime dRis
ganmavlobaSi miReba iqneba saWiro. mkurnalobis warmateba
ganisazRvreba, rogorc operaciuli, aseve teqnikuri faqtorebiT.
amJamad arsebuli mkurnalobis yvelaze efeqturi kursic ki,
miuxedavad medikamentebis kombinaciebisa da mkurnalobis vadebisa,
SeiZleba warumatebeli iyos, Tu ar iqna daculi medikamentebis
regularulad miRebis reJimi66. anu dRevandeli problema adekvaturi
mkurnalobis ucodinroba ki ar aris, aramed araadekvaturi
administrirebaa. swored amaSi mdgomareobs problemis arsi (ix.
Tavi: “ratom aris mkurnaloba warumatebeli da rogor aviciloT
Tavidan mkurnalobis arasasurveli Sedegebi”). es aris problema,
romlis gadawyvetac SesaZlebelia ara teqnikuri an samedicino
saSualebebiT, aramed organizaciuli RonisZiebiT. medikamentis
regularulad miRebis uzrunvelyofa menejeruli davalebaa da
sworad aris aRniSnuli, rom tuberkulozis kontroli menejmetis
problemaa. cda, pacientis ganaTlebiT yofiliyo miRweuli rejimis
dacva, ar aRmoCnda sakmarisi. miuxedavad pacientebisaTvis
miwodebuli amomwuravi informaciisa medikamenetbis regularuli
miRebis aucileblobisa da reimis darRveviT gamowveuli
warumateblobis Sesaxeb, Sedegebi ar gaumjobesda, anu pacientebs
ar gauCndaT regularuli mkuranalobis motivacia(ix. Tavi: “ra
sixSiriT Sewyveten pacientebi mkurnalobas”). sityvieri motivacia
iSviaTad aris warmatebuli, Tuki mas ar axlavs saTanado
organizaciuli gegma, romelic unda akmayofilebdes specifikur
operaciul moTxovnebs.
311
operaciuli moTxovnebi
samkurnalo dawesebulebebis advilad xelmisawvdomoba.
mZimed avadmyof pacientebs SeiZleba gaaCndeT survili maRali
reputaciis mqone eqimis sanaxavad gaemgzavron Tundac Sor manZilze.
magram savaraudoa, rom isini iq xSirad ver ivlian, an ver SesZleben
xangrZlivad darCenas samkunralod. amitom, samkurnalo
dawesebulebebi unda iyos pacientisTvis advilad misasvleli da
ufaso67,68.
samkurnalo dawesebulebebi unda iyos misaRebi da
gamoyenebuli sazogadoebis mier. janmrTelobis dacvis muSakebs
unda SeeZloT pacientebTan maTTvis gasageb enaze saubari da
isini unda iyvnen TanagrZnobiT ganwyobilni maTi Civilebisa da
saWiroebebis mimarT. isini unda exmarebodnen pacientebs
mkurnalobis Sewyvetis mizezebis daZlevaSi. samedicino samsaxuri
unda Seesabamebodes socialur garemos, qveynis tradiciebs, Cvevebs
da unda iyos efeqturi. mokled, personalma unda Caunergos xalxs
ndoba (ix. Tavi: “ra mniSvneloba eniWeba mkurnalobis Sewyvetas
tuberkulozis mkurnalobaSi”).
wamlebi unda iyos saTanado raodenobiT da yvelasaTvis
xelmisawvdomi. Tu ver moxerxdeba pacientebis medikamentebiT
sistematurad da saTanado raodenobiT uzrunvelyofa, mkurnaloba
ganwirulia warumateblobisaTvis.
mkurnaloba unda xorcieldebodes uSualo meTvalyureobis
qveS. es niSnavs, rom pacienti TiToeul dozas unda iRebdes
kargad momzadebuli da angariSvaldebuli personalis uSualo
meTvalyureobis qveS. aRniSnuli gansakuTrebiT mniSvnelovania,
rodesac reJimi iTvaliswinebs rifampicinis miRebas da aseve,
intensiur fazaSi, anu, rodesac baqteriaTa ricxvi gansakuTrebiT
maRalia. TiToeuli pacientisaTvis aseTi mkurnalobis organizeba
yovelTvis ar aris SesaZlebeli. bevr SemTxvevaSi, mkurnalobis
meTvalyureobis uzrunvelyofis mizniT saWiroa individualuri
grafikis SemuSaveba. xandaxan meTvalyureoba ekisreba sxva
organizacias an individs, magaliTad, saavadmyofos, an pacientis
sacxovrebeli adgilis mixedviT, samedicino sadgurs.
mokled, mkurnaloba organizebuli unda iyos maqsimaluri
komfortis uzrunvelyofis principiT pacientisaTvis da ara
samedicino dawesebulebebisaTvis.
312
gankurnebis garantia mkurnalobis maqsimalurad efeqturad
organizebaSia. warmatebis maCvenebeli saukeTeso kursis SemTxvevaSic
ki, dabali iqneba, Tu samedicino samsaxuri ar iqneba pacientTan
TanamSromlobaze orientirebuli. meore mxriv, arc Tu kargi kursic
warmatebuli iqneba, Tu mkurnaloba saTanadod iqneba organizebuli.
313
61. ra mniSvneloba eniWeba mkurnalobis
Sewyvetas tuberkulozis mkurnalobis
dros13
n. boki14
gamovlenil pacientebs Soris warumatebeli mkurnalobis
yvelaze mniSvnelovani mizezi aris mkurnalobis Sewyveta, xolo
tuberkulozis programis warumateblobis yvelaze seriozuli
faqtori dasrulebuli mkurnalobis dabali maCvenebelia.
pacientebi, romelTac mkurnaloba Sewyvites, isev warmoadgenen
sazogadoebaSi infeqciis gavrcelebis wyaros, amjerad ukve SeZenili
rezistentobis StamebiT. mkurnalobis warmatebis maCvenebeli sul
mcire 70-85% unda iyos, rom moxdes tuberkulozis sixSiris
Semcireba69. sistemuri kohortuli analizi gviCvenebs, rom
mkurnalobas amTavrebs naxevarze naklebi im pacientebisa, romlebmac
daiwyes mkurnaloba.
mkurnalobis reJimebi, romlebsac SeuZliaTY gankurnon
tuberkuloziT daavadebuli TiTqmis yvela pacienti 40 welia
rac arsebobs, magram maTi didi nawili warumatebuli iyo. 1964
wlis angariSSi, romelic exeba samxreT indoeTSi ganxorcielebul
tuberkulozis mkurnalobis programas, aRniSnulia, rom
izoniazidisa da P-aminosalicilis mJavas gamoyenebiT, mkurnalobis
12 Tvis Semdeg 123 pacientidan mxolod 64% gaxda nacxiT uaryofiTi,
maSin roca reJims SeeZlo ganekurna 90%70. warmatebis aseTi dabali
maCvenebeli ganpirobebuli iyo samedicino momsaxurebis organizebis
warumateblobiT, radgan igi ver uzrunvelyofda pacientebis mier
13 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT14 kvlevisa da Sefasebis ganxris medmuSaki, tuberkulozis aRmofxvris
ganyofileba. Sidsis, tuberkulozisa da sqesobrivi gziT gadamdebi
daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa
da maTgan Tavdacvis centrebi. atlanta,Ajorjiis Stati, aSS.
314
reJimis dacvas. 12 Tvis ganmavlobaSi pacientebis 27%-ma uari Tqva
mkurnalobaze, 10% daiRupa an Seicvala sacxovrebeli adgili da
darCenilTagan naxevarze naklebma maTTvis saWiro medikamentebis
mxolod 80% miiRo.
keniaSi Catarebul kvlevaSi Sedarebuli iqna klinikuri cdebis
pirobebsa da rutinuli wesiT Catarrebuli mkurnalobis Seedgebi
sami medikamentis (sterptpomicini+izoniazidi+Tioacetazoni)
kombinaciiT. kvleviT gamovlinda, rom rogorc mkurnalobis
Sewyvetas, aseve samedicino momsaxurebis organizebas udidesi
mniSvneloba aqvs mkurnalobis warmatebisaTvis. kontrolirebad
klinikur cdebSi, sami medikamentis kombinirebiT Catarebuli
mkurnalobis kursi, kulturis negatiurobas 1 wlis Semdeg aRwevs
pacientebis 96% samedicino daxmarebis71 rutinuli ganxorcielebis
pirobebSi ki 76%-Si. kargad organizebuli klinikuri cdebis
pirobebSi, 91%-ma daasrula 12-Tviani gagrZelebis faza rutinuli
servisis dros ki 51%-ma.
mkurnalobis Sewyveta didi problemaa yvela regionSi. magaliTad,
niu-iorkSi, mkurnalobis sruli kursi daamTavra im pacientebis
mxolod 11%-ma, romlebmac daiwyes stacionaruli mkurnaloba
tuberkulozis kontrolis programis gaumjobesebamde, anu 1988
wels72. mkurnalobis dasrulebis dabali maCveneblebi gaxda 80-90
ww niu- iorkSi tuberkulozis mkveTri momatebisa da amerikis
SeerTebul StatebSi rezistentobis gavrcelebis ZiriTadi mizezi
wlebis dasawyisSi72,73,74. im faqtorebs, romlebic ganapirobebda
pacientis mier mkurnalobis Sewyvetas, miekuTvneboda mkurnalobis
reJimis arasworad aRqma75, tuberkulozTan asocirebuli
diskriminaciisa da stigmis SiSi76, finansuri xarjebi da klinikaSi
misasvlelad Sor manZilze gadaadgilebis aucilebloba77.
jandacvis sistemis faqtorebi iyo wamliT arasistematiuri
momarageba, medikamentebis miRebis mouxerxebeli saaTebi, pacientebis
arasaTanado swavleba da jandacvis muSakTa mxriv maTi
araadeqvaturi daxmareba, aseve muSakTa dabali motivacia 78.
efeqturi mkurnalobis 1 an 2 Tvis bolos pacenti Tavs ukeT
grZnobs da simptomebi exsneba. am momentidan misTvis gaugebaria,
ratom unda miiRos wamali, romelic usiamovnoa da iwvevs iseT
gverdiT movlenebs, romlebic zogjer ufro Semawuxebelia, vidre
Tavad daavadeba. bunebrivia mdgomareobis gaumjobesebiT gamowveuli
sixaruli da pacienti wyvets mkurnalobas.
315
mkurnalobis Sewyveta dafiqsirda iseT SemTxvevebSic, rodesac
saWiro iyo medikamentis xangrZlivi periodis ganmavlobaSi miReba,
magaliTad, gul-sisxlZarRvTa daavadebebis, revmatizmis, keTris,
epilefsiis, diabetis, malariis mkurnalobis SemanarCunebel fazaSi.
msgavsi problema warmoiqmneba peroraluli kontraceptivebis
miRebis drosac.
mkurnalobis Sewyvetis sinonimuri sityva ‘defolti~ leqsikuri
ganmartebiT niSnavs kanoniT an movaleobiT gansazRvruli davalebis
Sesrulebisas warumateblobas. rodesac defolti zianis momtania
sazogadoebisa an individasTvis, maSin unda Catardes makoregirebeli
an prevenciuli RonisZiebebi. tuberkulozis SemTxvevaSi
araregularuloba an mkurnalobis naadrevi Sewyveta seriozul
Sedegebs ganapirobebs ara marto pacientebisaTvis, aramed mTlianad
sazogadoebisaTvis. aseT dros samedicino dawesebulebis moraluri
valia, samarTlebrivze rom araferi vTqvaT, miiRos saWiro zomebi.
radganac mkurnalobis Sewyveta an Tavis arideba adamianis
qcevisaTvis damaxasiaTebelia, misi dacviTi RonisZiebebi
mkurnalobis strategiis ZiriTadi faqtori an mkurnalobis
organizebis Semadgeneli elementi unda gaxdes. mkurnalobis
Sewyvetis prevencia da menejmenti mkurnalobis ganuyofeli
komponentia da amitom eqimis an mkurnalobaze pasuxismgebeli
piris uSualo movaleobaa. DOTS-is strategias pacientis
gankurnebaze pasuxismgebloba pacientidan samedicino sistemaze
gadaaqvs. ase rom, Tu mkurnalobis warumatebloba ganpirobebulia
mkurnalobis SewyvetiT, swori ar iqneba mTavari pasuxismgebloba
daekisros pacients.
vidre mkurnalobis organizatorebi Tavis Tavze ar aiReben
pasuxismgeblobas, mkurnalobis yvelaze efeqturi kursic ar mogvcems
gankurnebisa da epidemiolgiuri warmatebis iseT maRal
maCveneblebs, risi potencialic maT aqvT.
ufro advilia mkurnalobis Sewyvetis mizezebis identifikacia,
vidre Sedegebis gamosworeba. medicinis bevr muSaks sjera, rom
avadmyofebisa da sazogadoebis samedicino ganaTleba sakmarisia
eqimis miTiTebebis Sesrulebis uzrulvelsayofad. Samwuxarod,
gamocdileba gviCvenebs, rom aseTi cdebi an detaluri instruqciebi
sakmarisi ar aris pacientebis motivirebisaTvis regularulad
miiRon daniSnuli medikamenti.
316
motivacia gacilebiT ufro bevrs niSnavs, vidre instruqtaJi:
igi adamianTa urTierTobis nawilia da saWiroebs pacientis
arasamedicino problemebis aRqmas, misi cxovrebis, samuSaos, rwmenis,
survilebis, SiSebis da tradiciul an Tanamedrove medicinaze
Sexedulebebis gagebas. motivaciis Sesaqmnelad medicinis muSaki
pacients misTvis gasageb enaze unda esaubrebodes, man unda Seavsos
inteleqtualuri da socialuri gansxvavebebi, daZlios kulturuli
winaaRmdegobebi, Secvalos adamianTa Sexedulebebi da Cvevebi.
pozitiuri motivaciaa: efeqturi profesionaluri muSaoba,
maRalzneobrioba, TanagrZnoba da TanamSromelTa Sesabamisoba im
sazogadoebasTan, romelsac isini emsaxurebian.
jamSi, motivacia aris adamianTa urTierTobis problema da
ganxvavdeba pacientebisa da sazogadoebebis mixedviT. amitomac ar
arsebobs raime universaluri recepti. arakomkunikabeluroba,
patronaJuli midgoma an upativismcemloba gaaucxoebs pacients da
Seuqmnis undoblobas, rac, Tavis mxriv, gamoiwvevs mkurnalobis
uaryofas.
mkurnalobis daniSnulebisamebr Catarebis uzrunvelyofa
SesaZlebelia mxolod uSualo meTvalyureobiT (ixileT Tavi:
“ra upiratesobebi aqvs mkurnalobas uSualo meTvalyureobis qveS”).
pirdapiri meTvalyureobis efeqturi programis pirobebSi
gaTvaliswinebuli unda iyos, TiToeuli pacientis saWiroebani
da sazrunavi. amasTan, aucilebelia adamianuri urTierTobebis
damyareba pacientsa da damkvirvebels Soris, rac minimumamde
Seamcirebs mkurnalobis uaryofiT risks.
1998 wels kohortuli kvlevis safuZvelze janmosaTvis
miwodebuli monacemebiT, DOTS-is programis farglebSi Catarebuli
moklevadiani mkurnalobis Sedegad nacxiT dadebiTi 725275
SemTxvevidan mkurnalobis Sewyvetis maCvenebeli Seadgenda 6%-s79.
DOTS-is strategiiT namkurnaleb pacientebs Soris defoltis
maCvenebeli, erTi meoTxediT naklebi iyo maTTan SedarebiT, vinc
ar mkurnalobda DOTS-is meTodiT (11% vs 58%). anu DOTS-is strategia,
misi warmatebiT gamoyenebisas, samedicino sistemaSi arsebuli im
organizaciuli problemebis gadaWris SesaZleblobas iZleva,
romlebic mkurnalobis Sewyvetis mizezi xdeba.
317
62. ramdenad mniSvnelovania mkurnalobis
gavrcelebis faza da rogoria recidivis
sixSire mkurnalobis dasrulebis Semdeg15
t. sanTa16
recidivis ganmarteba aseTia: “tuberkuloziT daavadebuli adre
namkurnalebi pacienti, romelic CaiTvala gankurebulad an
daasrula mkurnaloba da amJamad isev aqvs baqteriologiurad
dadasturebuli (nacxiT an kulturiT-dadebiTi) tuberkulozis
diagnozi” 80.
medikamentozuri mkurnalobis SemuSavebamde filtvis nacxiT
dadebiTi tuberkulozis sruli gankureba Zalzed iSviaTad xdeboda.
klinicistebi darwmunebuli iyvnen, rom daavadeba arasdros
morCeboda am sityvis sruli mniSvnelobiT, magram SeiZleboda
misi izolireba, stabilizireba an araaqtiur mdgomareobaSi
gadayvana. radganac baqteriebi TiTqmis yovelTvis rCeboda
tuberkuloziT dazianebul narCen adgilebSi, relafsi xSiri
iyo. amis gamo dadgenili iyo, rom mkurnalobis Semdgomi
monitoringi sicocxlis bolomde unda ganxorcielebuliyo.
pacientebi registrirebulni iyvnen da maTi gamokvleva
regularulad xdeboda ramdenime TveSi an weliwadSi erTxel. es
rutinuli procedurebi mniSvnelovnad zrdida samedicino
dawesebulebebis datviTvas, aseve drosa da finansebis xarjvas.
mkurnalobis mniSvnelovanma warmatebam eWvs qveS daayena mudmivi
monitoringis saWiroeba da politikis gadamowmeba moiTxova. am
mizniT, saWiroa pasuxi gaeces iseT or kiTxvas, rogoricaa:
- rogoria recidivebis sixSire?
- rogor gamovavlinoT recidivi?
grZelvadiani da analitikuri gamokvlevebiT dadginda, rom
recidivi Seadgens yovelwliuri axali SemTxvevebis 15-20%81,82,83
15 tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT16 tuberkulozis kvlevis centris direqtoris moadgile. Cenai, indoeTi.
318
kontrolirebadma klinikurma kvlevebma, sadac pacientebis
monitoringi mkurnalobis Semdeg 2 da meti wlis ganmavlobaSi
regularulad mimdinareobda gviCvena, rom recidivis sixSire
standartuli qimioTerapiis Semdeg Seadgens 3-7%. msgavsi Sedegebi
miRebul iqna 6-Tviani kursis Semdegac, rodesac rifampicini
gamoiyeneboda mTeli kursis ganmavlobaSi da mkurnalobis 8-Tviani
kursis Semdegac rifampicini gamoyenebiT mxolod sawyis etapze.
relafsebis daaxloebiT 80% viTardeba mkurnalobis Sewyvetis
pirveli 6 Tvis ganmavlobaSi84. relafsebis 80%-ze meti modis
Catarebuli mkurnalobis dros gamoyenebuli medikamentebis mimarT
mgrZnobelobis mqone organizmebze da amitom ganmeorebiTi
mkurnaloba ar aris problema85.
aseve dadginda, rom recidivis individualuri riski im
pacientebSi, romlebsac baqteriologiurad dadasturebuli
tuberkulozi hqondaT, mniSvnelovnad gansxvavdeba da
ganpirobebulia 3 faqtoriT:
i Cautarda Tu ara pacients mkurnaloba (Tu ara, SeiZleba
CaiTvalos, rom pacients eqneboda recidiuli tuberkulozi
da ara relafsi);
i iyo Tu ara Catarebuli mkurnalobis reJimi adekvaturi da
regularulad iRebda Tu ara pacienti medikamentebs;
i ra dro dasWirda nacxis kulturis negatiurad gardaqmnas.
recidivis yvelaze maRali maCvenebeli aRiniSneba aranamkurnaleb
pacientebSi-5% weliwadSi da pacientebSi, romelebsac
araadekvaturi mkurnaloba CautardaT-2%86. 3-5 wlis Semdeg
recidivebis ganviTarebis riski mniSvnelovnad am or jgufSi 1%-
mde mcirdeba86.
yvelaze mniSvnelovani iyo is gamoagnebeli efeqti, rasac
adekvaturi mkurnaloba axdenda relafsze. relafsis raodeoba
yovel milion daavadebulze weliwadSi ramodenime SemTxvevamde
Semcirda87,88. miuxedavad imisa, rom namkurnaleb pacientebSi
daavadebis riski ufro maRalia SedarebiT im adamianebTan, visac
adre ar hqondaT tuberkulozi, es ar niSnavs, rom saWiroa
sicocxlis bolomde monitoringi. ufro metic, aqtiuri kontrolis
pirobebSic ki, recidivi umetesad vlindeba simptomebis gaCenis
Semdeg da ara rutinuli Semowmebisas. erT-erT grZelvadian kvlevaSi,
romelic 12 weliwads mimdinareobda, tuberkuloziT daavadebis
istoriis mqone TiToeul adamians baqteriologiuri kvleva
319
utardeboda yovel 6 TveSi da rentgenografia weliwadSi erTxel.
gamokvleviT recidivebis SemTxvevaTa naxevarze naklebi gamovlinda,
miuxedavad imisa, rom es gamokvlevebi mkacri discipliniT
tardeboda.
pacientebs Soris, romlebsac adekvaturi mkurnaloba Cautarda,
relafsis riski imdenad dabalia, rom ver asabuTebs xangrZlivi
monitoringis aucileblobas89. aqedan gamomdinare, xangrZlivi
monitoringis meTodi ar amarTlebs da ar aris aucilebeli.
aseTi daskvna gamotanil iqna aSS-s90 sazogadoebrivi jandacvis
daavadebebis kontrolis centrebisa da im mkvlevrebis mier,
romlebic monitorings uwevdnen namkurnaleb pacientebs
SotlandiaSi91. isini amtkiceben90, rom “tuberkuloziT daavadebuli
pacientebi, romlebsac CautardaT adekvaturi qimioTerapiuliY
mkurnaloba, miCneuli unda iyvnen gankurnebulad da maTTvis ar
aris saWiro sicocxlis bolomde rentgenografiuli monitoringis
Catareba. aseTi midgoma moiTxovs bevr drosa da resurss, rac
xels uSlis samedicino personals Seasrulos Tavisi ZiriTadi
movaleoba da uzrunvelyos saTanado momsaxurebiT isini, vinc
amas namdvilad saWiroebs”.
eqspacientebs unda mieceT gafrTxileba mimarTon eqims, rogorc
ki ganuviTardebaT tuberkulozze saeWvo simptomebi89. zogadi
praqtikis eqimebi da specialistebi, romlebsac uxdebaT
tuberkulozis istoriis mqone pacientebTan urTierToba,
informirebulni unda iyvnen recidivis riskis Sesaxeb da
MMdayovnebliv unda Seafason xelaxla warmoqmnili respiratoruli
simptomebi (rogoricaa, xangrZlivi xvela). Tumca, aseve unda
gvesmodes, rom simptomur eqspacientebSi xvela ufro aris filtvis
Seuqcevadi dazianebis Sedegi, vidre aqtiuri tuberkulozis
ganmeorebiT ganviTarebis maCvenebeli92.
320
63. risTvis aris saWiro registrirebisa da
angariSgebis sistema da romeli sistemis
gamoyenebaa am TvalsazrisiT
rekomendirebuli
d.maheri17, m.ravilione18
pacientebis registrirebisa da angariSgebis sistemebi gamoiyeneba
pacientebis mdgomareobis gaumjobesebis, mkurnalobis Sedegebisa
da programis ganxorcielebis procesis Sesafaseblad, aseve
gadasaWreli problemebis gansazRvrisaTvis93,94. tuberkulozis
efeqturi kontrolis fundamenturi principi aris is, rom programa
pasuxs agebs TiToeuli im pacientis monitoringsa da Sedegebze,
romelmac yovelgvari gamonaklisebis gareSe daiwyo mkurnaloba.
specializirebuli dawesebulebebisa da calkeuli eqimebis
umetesobas gulwrfelad swams, rom rac ufro met pacients dauwyeben
mkurnalobas, miT meti ganikurneba, magram sistematuri Sefaseba
gviCvenebs, rom pacientebis mxolod mcire, xSirad umciresi nawili,
asrulebs mkurnalobis kurss95.
rogoria registrirebis rekomendirebuli sistema
pacientTa registrirebis rekomendirebuli sistema unda
moicavdes:
- tuberkulozis laboratoriis saregistracio furcels,
romelSic dafiqsirebuli unda iyos yvela im pacientis
monacemebi, visac ki Cautarda naxvelis nacxis gamokvleva;
- pacientis samedicino Canawerebs, romelSiac detalurad
iqneba dafiqsirebuli medikamentebis regularuli miReba
da naxvelis nacxis sakontroli gamokvlevis monacemebi;
17 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria.18 tuberkulozis strategiisa da operaciebis kordinatori,
tuberkulozis SeCerebis departamenti. jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria
321
- tuberkulozis saregistracio furcels, romelSic Setanili
iqneba tuberkuloziT daavadebuli TiToeuli pacientis
monacemebi da da mkurnalobis monitorngis Sedegebi rogorc
calkeuli pirebis, aseve adamianTa didi jgufebis93,96 (zogierT
qveyanaSi awarmoeben tuberkuloziT daavadebuli mxolod im
pacientebis registracias, romlebmac daiwyes mkurnaloba).
tuberkulozis laboratoriis registracia
laboratoriis registraciaSi laboranti afiqsirebs pacientis
Sesaxeb monacemebs, pacientis seriuli saidentifikacio nomriT.
naxvelis nacxis gamokvlevis Sedegebi fiqsirdeba im samedicino
dawesebulebaSi, sadac pacienti mimagrebulia mkurnalobisTvis.
laboratoriuli registraciis da rutinuli klinikuri Canawerebis
meSveobiT advilia im pacientebis monitoringi, romlebmac nebismieri
mizeziT mimarTes samedicino dawesebulebas da im nawilis,
romlebsac gamokvleva CautardaT diagnozis dasasmelad da aRmoCndnen
nacxiT dadebiTni.
pacientis samedicino baraTi
tuberkulozis diagnozis mqone yovel pacients (nacxiT dadebiTi
iqneba, nacxiT uaryofiTi, Tu eqstrapulmonaruli) aqvs samedicino
baraTi. baraTSi Setanili unda iyos ZiriTadi epidemiologiuri
monacemebi (asaki, sqesi da a.S.) klinikuri informacia (pacientis
tipi, mkurnalobis kategoria, naxvelis nacxis Sedegebi, wona) da
medikamentebis miRebasTan dakavSirebuli informacia. TiToeuli
baraTi aseve iZleva informacias pacientis misamarTisa da samkurnalo
centris Sesaxeb. es saWiroa im SemTxvevisaTvis, Tu pacienti grafikis
mixedviT ar gamocxaddeba wamlis misaRebad. janmrTelobis muSaki
pacientis samkurnalo baraTs iyenebs, raTa daafiqsiros informacia
pacientis mkurnalobis reJimisa da naxvelis nacxs sakontroli
kvlevebis Sedegebis Sesaxeb. gagrZelebis fazaSi da mkurnalobis
bolos pacientebi abareben naxvels nacxis mikroskopuli
analizisaTvis, anu imis dasadastureblad, rom nacxma ganicada
konversia da gaxda negatiuri da es negatiuroba SenarCunebulia.
aqedan gamomdinare, es adamianebi iTvlebian tuberkulozisgan
322
gankurnebulebad. es Sedegebi pacientis wonis kontrolTan erTad,
aseve iwereba samedicino baraTSi.
tuberkulozis registracia
jandacvis muSaki, romelic pasuxs agebs administraciuli regionis
an dawesebulebis superviziaze, tuberkuloziT daavadebuli
individebis mkurnalobis Sedegebis monitorigis mizniT iyenebs
tuberkulozis saregistracio formas.
es uzrunvelyofs jandacvis regionaluri an adgilobrivi
ganyofilebis xelmZRvanelobis swraf da sistematur ukukavSirs
regionSi tuberkulozis programasTan. amave formaSi iwereba
TiToeuli pacientis misamarTi da samkurnalo centri, rac iZleva
im pacientebis meTvalyureobis SesaZleblobas, romlebmac Sewyvites
mkurnaloba.
ra aris kohortuli analizi
kohortuli analizi moicavs mkurnalobis standartuli Sedegebis
sistematur Sefasebas da angariSgebas. tuberkuloziT daavadebuli
pacientebis kohorta Sedgeba im pacientebisagan, romlebic
registrirebul iqnen drois gansazRvrul periodSi, Cveulebriv
erTi kvartlis ganmavlobaSi (e.i. 1 ianvridan 31 martis CaTvliT, 1
aprilidan 30 ivnisis CaTvliT, 1 ivlisidan 30 seqtembris CaTvliT
da 1 oqtombridan 31 dekembris CaTvliT). nacxiT dadebiTi
pulmonaruli tuberkulozis mqone pacientebi (infeqciuri
SemTxvevebi), nacxiT uaryofiTi da eqstrapulmonaruli tuberkulozis
mqone pacientebi qmnian gancalkavebul kohortas. nacxiT dadebiTi
pulmonaruli tuberkulozis mqone pacientebisaTvis mkurnalobis
standartul gamosavals warmoadgens gankurneba, mkurnalobis
dasruleba, mkurnalobis warumatebloba, sikvdili, mkurnalobis
Sewyveta da sxva samkurnalo dawesebulebaSi gadayvana. nacxiT
uaryofiTi pulmonaruli tuberkulozis da eqstrapulmonaruli
tuebrkulozis mqone pacientebSi gankurnebis sistemuri Sefaseba
SeuZlebelia, vinaidan klinikuri gamosavlis maCveneblebi
damokidebulia naxvelis nacxis gamokvlevaze. aqedan gamomdinare,
am pacientebisaTvis fiqsirdeba mkurnalobis dasruleba, sikvdili,
mkurnalobis Sewyveta, mkurnalobis warumatebloba da sxva
323
saavadmyofoSi gadayvana. axali da namkurnalebi pacientebi qmnian
damoukidebel kohortebs.
kohortuli analizi tuberkulozis kontrolis RonsiZiebebis
efeqturobis Sefasebis ZiriTadi samenejmento meTodia. igi iZleva
problemebis identificirebis SesaZleblobas ise, rom programam
SeZlos saTanado RonisZiebebis Catareba misi gaumjobesebis mizniT.
Tu SemTxvevaTa gamovlenis kvartaluri angariSiT dadginda
diagnostikis dabali xarisxi, maSin arsebobs diagnostikis praqtikis
swrafad gaumjobesebis SesaZlebloba. naxvelis konversiis Sesaxeb
kvartaluri angariSi da mkurnalobis warmatebis kvartaluri da
wliuri angariSebi (gankurnebuli pacientebis nawili plus isini,
vinc daasrula mkurnaloba) saSualo da maRali donis nebismier
menejers uzrunvelyofen miRwevebis an gadasaWreli problemebis
Sesaxeb drouli informaciiT da konkretuli maCveneblebiT.
problemebis magaliTebs ganekuTvneba gankurnebis dabali maCvenebeli,
mkurnalobis Sewyvetis maRali maCvenebeli, nacxiT uaryofiTi
pulmonaruli tuberkulozis an eqstrapulmonaruli tuberkulozis
mosalodnelze ufro maRali maCvenebeli da SemTxvevaTa gamovlenis
mosalodnelze ufro dabali maCvenebeli.
registrirebisa da angariSgebis sistema iZleva im pacientebis
miznobrivi da individualuri kontrolis ganxorcielebis
saSualebas, romlebsac ar aReniSnebaT progresi, aseve TiToeuli
institutis, dawesebulebis, raionis, regionis an dawesebulebis
doneze programis saerTo Sesrulebis menejeruli Sefasebis swrafad
Catarebis SesaZleblobas. sistema uzrunvelyofs mudmiv angariSgebas.
Sida da gare Semowmebebi ar iZleva yalbi angariSgebis
SesaZleblobas da advilad gamoavlens mas. magaliTad, laboratoriis
nomeri formdeba tuberkulozis laboratoriis saregistracio
formaSi, pacientis mkurnalobis baraTsa da tuberkulozis
saregistraico formaSi. es sami dokumenti xSirad inaxeba jandacvis
sxvadasxva erTeulSi, ramac teqnikurad xeli unda SeuSalos yalb
angariSebs, radgan tuberkulozis saregistracio formebi SeiZleba
Seicavdes asobiT an aTasobiT Canawerebs.
rogoria angariSgebis da monitoringis rekomendirebuli
sistema
mkurnalobis Sedegebis monitoringi kohortuli analizis
meTodiT xorcieldeba daaxloebiT sami Tvis Semdeg, anu roca
324
kohortaSi Semavali yvela pacienti daasrulebs mkurnalobis kurss.
tuberkulozis sakiTxebze pasuxismgebeli piri valdebulia
warmoadginos mkurnalobis Sedegebis kohortuli analizi yoveli
kvartlis da wlis bolos. mkurnalobis Sedegebis kvartaluri
angariSebi igzavneba Sualedur doneze (magaliTad, regioni).
tuberkulozze pasuxismgebeli muSaki Sualedur doneze
axorcielebs verificirebas adgilobrivi angariSebis koreqtulobis
da Sesabamisobis Sesaxeb. regionSi mcxovrebi yvela pacientis
kohortuli analizis Sedegebze dayrdnobiT igi SeimuSavebs
angariSs
da waradgens tuberkulozis kontrolis nacionaluri programis
centraluri ofisSi. nacionaluri programa SeimuSavebs kohortuli
analizis angariSebs yvela registrirebuli pacientis mimarT.
janmo krebs da aqveynebs informacias, ajamebs monacemebs
yovelwliurad, zogjer kvartalurad97, 98.
325
64. rodis unda moxdes tuberkuloziT
daavadebuli pacientebis hospitalizacia
da ramdenad baqteriagamomyofni arian
isini mkurnalobis dros19
e.a. talboti20; s.d. velsi21
tuberkuloziT daavadebul pacientTa umravlesobas, daavadebis
gavrcelebis riskis gareSe, mkurnaloba SeiZleba Cautardes
ambulatoriul dawesebulebaSi. iseT situaciebSi, rodesac
mkurnalobis aseTi formiT ganxorcieleba ar aris SesaZlebeli,
aucilebelia hospitalizaciis rutinuli politikis gamoyeneba.
arsebobs mtkicebulebebis didi raodenoba, romlebic
adastureben, rom tubpacientebis ambolatoriuli mkurnaloba iseve
efeqturia, rogorc stacionaruli im SemTxvevaSic ki, rodesac
daavadebis Sorswasuli formaa da isini cud pirobebSi cxovroben.
madrasis klasikur kvlevaSi (ix. Tavi: “rogori iyo madrasis
kvlevis ZiriTadi Sedegebi, binaze da sanatoriumSi mkurnalobis
SedarebiTi eefqturobis Sesaxeb”) pulmonaruli tuberkuloziT
daavadebuli 163 pacienti randomizirebulad iqna SerCeuli binaze
an sanatoriumSi mkurnalobisaTvis. sanatoriumSi mkurnalobis
pirobebi moicavda woliT reJims, kvebas, saeqTno momsaxurebas,
sufTa haersa da karg sacxovrebel pirobebs, rac ganixileboda,
rogorc tuberkulozisgan gankurnebis wamyvani pirobebi. erTi
wlis izoniazidiTa da Pp–aminosalilis mJaviT mkurnalobis Semdeg
klinikuri, radiografiuli da baqteriologiuri sakontrolo
19 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT20 tuberkulozis/Sidsis kvlevis direqtori, BOTUSHA-s proeqti.
tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba. tuberkulozis, Sidsisa da
sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri. daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi.
atlanta, jorjiis Stati, aSS21 direqtoris moadgile saerTaSoriso saqmianobis dargSi,
tuberkulozis aRmofxvris ganyofileba. tuberkulozis, Sidsisa da
sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan Tavdacvis erovnuli
centri. daavadebaTa kontrolisa da maTgan Tavdacvis centrebi.
atlanta, jorjiis Stati, aSS
326
kvlevebis Sedegebi orive jgufSi ekvivalenturi iyo. 126 pacients
5 wlis ganmavlobaSi sistematurad akontrolebdnen da aranairi
gansxvaveba recidivebis maCveneblebSi binaze da sanatoriumebSi
namkurnaleb pacientebs Soris ar iyo99. am da sxva sakontrolo
kvlevebis safuZvelze rogorc ganviTarebad100,101,102, ise ganviTarebul
qveynebSi aqcenti gadatanil iqna tuberkulozis arastacionarul
menejmentze103. miuxedavad amisa, tuberkuloziT daavadebul
pacientTa hospitalizacia kvlavac gavrcelebuli praqtikaa mTel
rig qveynebSi104,105 da SeiZleba misi maCvenebeli izrdebodes kidec106,107.
mizezi, romelic xSirad moyavT sawyisi hospitalizaciis
sasargeblod aixsneba imiT, rom pacienti infeqciuria, da aqedan
gamomdinare, izolirebuli unda iyos ojaxisa da sazogadoebisagan.
amJamad SeuZlebelia zustad ganvsazRvroT, Tu rodis xdeba pacienti
arainfeqciuri, Tumca daavadebulTa umetesoba medikamentebisadmi
mgrZnobiarea da mkurnalobis dawyebidan daaxloebiT erT kviraSi
xdeba arainfeqciuri, anu kontaqtSi myofi pirebis inficirebis
riski mniSvnelovnad mcirdeba108. madrasis kvlevis 5 wliani
monitoringis periodSi tuberkuloziT daavadebul pacientTan
uaxloes kontaqtSi myof pirebze dakvirveba mimdinareobda kanis
testis meSveobiT. binaze mkurnalobis reJimze myofi pacientebis
kontaqtebs tuberkulozis109 testze negatiuri reaqciis pozitiurad
konventirebis imaze ufro meti albaToba ar hqondaT, vidre
sanatoriumSi namkurnaleb pacientebTan kontaqtSi myofebs. binaze
namkurnalebi pacientebis kontaqtebSi daavadeba ganviTarda 10.5%,
sanatoriumSi namkurnalebi SemTxvevebis kontaqtebSi ki 11.5%109.
kontaqtebs tuberkulozi ganuviTardaT pirveli Tvis ganmavlobaSi
pacientis mkurnalobis dawyebidan, rac miuTiTebs daificirebaze
mkurnalobis dawyebamde110,111.
arsebobs, rogorc nacionaluri aseve saerTaSoriso
rekomendaciebi, romlebSic mocemulia tuberkuloziT daavadebuli
im pacientebis hospitalizaciis Cvenebebi, romelTa marTvac
SeuZlebelia arastacionarul pirobebSi108,112,113.
tuberkulozis dadgena xSirad xdeba saavadmyofoSi, nebismieri
sxva mizeziT hospitalizirebisas. sxva sityvebiT rom vTqvaT,
pacientis saavadmyofoSi yofnisas mas SemTxveviT SeiZleba
daudgindes tuberkulozi. tuberkulozis gamo hospitalizaciis
da saavadmyofoSi dayovnebis xangrZlivobis Cveneba igivea, rac
nebismieri sxva daavadebis SemTxvevaSi. isini moicavs
327
sicocxlisaTvis potenciurad saSiS iseT mdgomareobebs rogoricaa
miliaruli meningialuri forma, sunTqvis ukmarisobis sindromi,
intravaskularuli koagulacia, mwvave hemoftoe da medikamentebze
mwvave reaqcia114. TavisTavad infeqciis saSiSroeba, mcire
gamonaklisebis garda, ar warmoadgens pacientis saavadmyofoSi
moTavsebis Cvenebas. miuxedavad imisa, rom misaRebia pacientis
dabruneba ojaxSi mkurnalobisaTvis, arsebobs gansakuTrebuli
garemoebebi,mag: xalxiT gadatvirTul samxedro yazarmebi,
sasjelaRsrulebiTi dawesebulebebi – rodesac pacientis
izolireba rekomendirebulia im dromde, vidre igi ar gaxdeba
asimptomuri da ar eqneba negatiuri an baqteriebis naklebi
raodenobis Semcveli naxveli115. zogierTi programa migviTiTebs,
rom Tu pacientebi gaweril unda iqnen iseT sacxovrebel adgilebSi,
sadac didi raodenobiT macxovrebeli iyris Tavs (magaliTad,
TavSesafari, sakani, cixe an sxva), isini samkurnalod unda darCnen
saavadmyofoSi nacxiT uaryofiT mdgomareobaSi gadasvlamde116.
iSviaTia situaciebi, rodesac pacientis hospitalizacias eniWeba
upiratesoba. magaliTad, arsebobs SezRuduli monacemebi imis
Taobaze, Tu izoniazidze an rifampicinze rezistentuli
(multirezistentuli) pacientebi mkurnalobis dawyebidan ra
periodis ganmavlobaSi xdebian arainfeqciurebi. mTeli rigi
multirezistentuli pacientebisaTvis, romlebic mkurnaloben
nacionalur ebraul hospitalSi, intervali mkurnalobis dawyebidan
pirveli negatiuri kulturis seriebamde meryeobda 1-dan 8 Tvemde
(saSualod 2 Tve)117. multirezistentuli tuberkuloziT daavadebul
pacientebTan axlo kontaqtSi myofi adamianebi, romlebic
dasnebovdnen multirezistentuli StamebiT da aqvT daavadebis
aqtiuri forma, saWiroeben xangrZliv da ZviradRirebul
mkurnalobas. maT gankurnebis naklebi albaToba aqvT da daRupvis
realuri safrTxis winaSe dganan118,119,120. imis gaTvaliswinebiT, rom
multirezistentuli tuberkuloziT daavadebuli pacientebi ufro
xangrZlivi drois ganmavlobaSi arian infeqciurebi,
hospitalizaciam SeiZleba dadebiTi roli Seasrulos.
gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, rodesac maT kontaqti aqvT bavSvebTan
da imunokomprometirebul adamianebTan.
dawesebulebebSi, sadac mimdinareobs aseT pacientebis mkurnaloba
unda moqmedebdes inefqciis kontrolis mtkice politika da praqtika
(ixileT Tavi: “rogor xdeba tuberkulozis nozokomialuri
328
gavrceleba da rogor movaxdinoT misi prevencia”) iseT SemTxvevebSi,
roca infeqciebis saTanado kontroli ar xorcieldeba,
multirezistentuli tuberkulozis120,121,122,123. epidemia saavadmyofoSi
damaxasiaTebelia rogorc ganviTarebuli, aseve ganviTarebadi
qveynebisaTvis. aseTi epidemiebi ZiriTadad gvxvdeba adamianis
imunodeficitis virusiT inficirebul pacientebs Soris, rac
mniSvnelovnad zrdis sikvdilianobas.
amerikis Torkalurma sazogadoebam ganacxada124: “qimioTerapiis
eraSi, tuberkulozis mkurnaloba unda ganxorcieldes iq, sadac
yvelaze ukeT xdeba pacientebisa da mosaxleobis saWiroebaTa
dakmayofileba. zogierTi pacientis mkurnaloba SeiZleba
ganxorcieldes mTlianad binaze. sxvebi saWiroeben moklevadian
hospitalizacias zogadi profilis saavadmyofoSi, Semdgomi
ambulatoriuli mkurnalobiT. pacientebis nawils SeiZleba
dasWirdes ufro grZelvadiani mkurnaloba samedicino
dawesebulebaSi sxva samedicino da socialuri problemebis gamo.
tuberkulozi, rogorc faqti, ar unda gaxdes adgilobrivi
samedicino daxmarebis pirveladi determinanti. aseve ar unda
iyos SemzRudveli faqtori yvela SemTxvevaSi, rodesac
garantirebulia mkurnalobis uwyvetoba da qimioTerapiis kursis
dasruleba. es gamojanmrTelebis safuZvelic aris”.
329
65. rogor xdeba tuberkulozis
nozokomialuri transmisia da rogoria
misi prevencia
f.m. simone22
tuberkulozis nozokomialuri transmisia niSnavs tuberkulozis
aqtiuri formiT daavadebuli pacientidan sxva pacientis an
samedicio personalis inficirebas mikobaqteriiT samedicino
dawesebulebaSi. hospitalSi multirezistentuli tuberkulozis
farTe gavrcelebis gamo 80-90 ww. aSS-Si Catarebulma kvlevebma
aCvena125,126,127,128,129. rom transmisiis ZiriTadi mmizezi iyo dagvianebuli
diagnostika da mkurnaloba, aseve cudi kontroli. garda amisa,
pacientebis didi nawili incifirebuli iyo adamianis
imunodeficitis virusiT da maT Soris Zalzed maRali iyo
sikvdilianobis maCvenebeli. aiv-inficirebul pacientebSi, romlebic
dasnebovnebulni arian tuberkulozis mikobaqteriiT, swrafad
viTardeba tuberkulozis aqtiuri forma. aseTi meoradi SemTxvevebis
diagnostikis da mkurnalobis dagvianeba xels uwyobda transmisias
da cud Sedegebs.
ramodenime kvlevam cxadyo tuberkulozis mikobaqteriis
nozokomialuri transmisiis gazrdili safrTxe afrikis, samxreT
amerikisa da aziis130,131,132,133,134,135,136 tubsawinaaRmdego dawesebulebebis
medicinis muSakebisaTvis. maT ganekuTvneba eqimebi, saeqTno da
samedicino saswavleblebis studentebi da laboratoriis
TanamSromlebi. riski ufro maRalia maT Soris, visac xangrZlivi
da mWidro kontaqti hqonda tuberkuloziT daavadebul adamianebTan.
kvlevebiT dadginda, rom nozokomialuri tranmisiis TvalsazrisiT
22 prevenciis mxardaWeris servisis ufrosi. direqtoris ofisi,
tuberkulozis, Sidsisa da sqesobrivi gziT gadamdebi daavadebebisagan
Tavdacvis erovnuli centri. daavadebaTa kontrolisa da maTgan
Tavdacvis centrebi. atlanta, jorjiis Stati, aSS.
330
yvelaze saSiSi arian pacientebi, romelTa diagnozic ar aris
dadgenili da romlebsac ar utardebaT mkurnaloba.
tuberkulozis mikobaqteriis transmisiis prevencia da Semcireba
SesaZlebelia infeqciis kontrolis saTanado RonisZiebebis
gatarebiT137. arsebobs sami donis kontroli:
- administraciuli kontroli pacientebisa da medmuSakebis
tuberkuloziT dasnebovnebis Semcirebis mizniT;
- dawesebulebis Sida garemos kontroli, haerSi
mikroorganizmebis koncentraciis Semcirebis mizniT da
- sasunTqi gzebis dacvis saSualebebis gamoyeneba
TanamSromlebis dacvis mizniT gansazRvrul
dawesebulebebSi, sadac mikroorganizmebis koncentraciis
Semcireba haerSi ver xorcieldeba administraciuli an
garemos kontrolis RonisZiebebiT.
administraciuli kontroli am TvalsazrisiT yvelaze
mniSvnelovania. dawesebulebis Sida garemos kontroli da sasunTqi
gzebis individualuri damcavi saSualebebi araefeqturi iqneba
kargi administraciuli kontrolis gareSe.
administraciulma kontrolma prioritetuli adgili unda
moipovos tuberkulozis kontrolis nebismier programaSi.
administraciuli kontrolis sabaziso RonisZiebebi unda dainergos
jandacvis yvela dawesebulebaSi, xolo damatebiTi kontrolis
RonisZiebebis gatareba rekomendirebulia ufro farTo referaluri
donis dawesebulebebSi. administraciuli kontrolis yvelaze
mniSvnelovani aspeqtia saTanado politikisa da procedurebis
SemuSaveba SemTxvevaTa adreuli diagnostikis da mkurnalobis
xelSewyobis mizniT. tuberkulozi SeiZleba vivaraudoT yvela im
pacientSi, visac aqvs tuberkulozis simptomebi, an risk-faqtorebi.
rodesac ibadeba eWvi tuberkulozis arsebobaze saswrafod unda
ganxorcieldes diagnostikuri Sefaseba da Sedegebi dauyovnebliv
iqnes miRebuli, raTa droulad daiwyos mkurnaloba. daavadebis
recidivisa da pacientis xelaxali hospitalizaciis Tavidan
acilebis mizniT mniSvnelovania pacientis mier yvela medikamentis
uSualo meTvalyureobiT miReba da saavadmyofodan gaweris Semdeg
mkurnalobis gagrZelebisa da dasrulebis uzrunvelyofa.
administraciuli kontrolis damatebiTi RonisZiebebi
rekomendirebulia yvela tipis dawesebulebisTvis da moicavs:
331
- dawesebulebis sxvadasxva nawilSi transmisiis riskis
Sefasebas;
- infeqciaTa kontrolis gegmis SemuSavebas;
- jandacvis TanamSromlebis momzadebas tuberkulozisa da
misi gavrcelebis sakiTxebSi da maTi rolis gansazRvras
infeqciaTa kontrolis RonisZiebebis gatarebaSi -
pacientebisaTvis miTiTebebis micemas xvelebis dros piris
dafarvis aucileblobis Sesaxeb;
- naxvelis aRebas kargad ventilirebul oTaxebSi;
- arastacionarul dawesebulebebSi tuberkulozze saeWvo
pacientebisaTvis prioritetis miniWebas, sxva momlodine
pacientebis inficirebis riskis Semcirebis mizniT:
- dasnebovnebis riskis Semcirebas laboratoriebSi.
unda moxdes aseTi intervenciebis perioduli Sefaseba.
referaluri donis dawesebulebebisaTvis rekomendirebulia
damatebiTi RonisZiebebis gatareba. transmisiis safrTxis Semcirebis
erT-erTi efeqturi gza tuberkuloziT daavadebuli pacientebis
menejmentis xelSewyobaa arastacionarul dawesebulebebSi.
arsebobs amis ganxorcielebis ori saSualeba: pacientebis adre
gawera da yvela pacientis saavadmyofoSi erTad Tavmoyris Tavidan
acileba. hospitalizaciis Tavidan acileba SesaZlebelia pacientis
drouli mimarTviT tubsawinaaRmdego ambulatoriul
dawesebulebaSi. Tu hospitalizaciis Tavidan acileba SeuZlebelia,
pacientebi saavadmyofoSi unda moTavsdnen calke palataSi maTTvis
gamoyofil ganyofilebaSi an idealur SemTxvevaSi calke SenobaSi.
es Seamcirebs imave samedicino dawesebulebaSi ganTavsebul
pacientebSi tuberkulozis gavrcelebas. rodesac es xerxebi
gamoiyeneba administraciuli kontrolis RonisZiebebTan erTad,
romlebic Tavis mxriv orientirebulia tuberkulozis adreul
diagnostikasa da mkurnalobaze efeqti kargia. ufro didi samedicino
dawesebulebebisTvis optimaluri iqneba cal-calke SenobebSi ori
ganyofilebis gamoyofa, erTi tuberkulozze saeWvo
pacientebisaTvis, xolo meore tuberkuloziT daavadebuli
pacientebisaTvis, romlebsac utardebaT mkurnaloba. absoluturi
izolacia Cveulebriv SeuZlebelia, vinaidan es saWiroebs
ZviradRirebul sainJinro-teqnologiur kontrols. unda SemuSavdes
da Sefasdes izolaciis saWiroebis dadgenisa da Sewyvetis politika.
yuradReba unda mieqces aseve im monacemebis Segrovebas, romlebic
332
exeba tuberkulozis diagnozis mqone TanamSromelTa raodenobas
da risk-faqtorebs.
dawesebulebis Sida garemos kontrolis RonisZiebebi
gansakuTrebiT misaRebia referaluri donis samedicino
dawesebulebebisaTvis. saWiroa tuberkulozis mikobaqteriiT
dabinZurebuli haeris gasufTaveba im ganyofilebebSi, sadac
moTavsebuli arian tuberkuloziT daavadebuli pacientebi.
dawesebulebis Sida garemos kontrolis yvelaze martivi da iafi
RonisZiebaa aseTi ganyofilebis bunebrivi ventilacia Ria
fanjrebiT. aSkaraa, rom am RonisZiebis gamoyeneba ver xerxdeba
gansazRvruli klimatis mqone qveynebSi. saWiroa haeris nakadis
mimarTulebis kontroli, rom ar moxdes dabinZurebuli haeris
tuberkuloziT daavadebuli pacientebis palatebidan Senobis sxva
nawilSi moxvedra, magram es moiTxovs iseT ufro ZviradRirebul
saSualebebs, rogoricaa fanjris ventilatorebi an ventilaciis
rTuli sistemebi. ultraiisferi germiciduli dasxivebiT
SesaZlebelia haerSi gamoyofili mikobaqteriis ganadgureba da am
gziT haeris gawmenda. aseTi naTurebi Tavsdeba WerTan axlos, rac
haeris zeda fenebis gasufTavebis SesaZleblobas iZleva oTaxSi
myofi pacientebisa da samedicino muSakebis dasxivebis gareSe. am
meTodis maqsimaluri efeqtisaTvis saWiroa oTaxSi haeris saTanado
Semadgenloba. maRalma nestianobam SeiZleba Seasustos naTurebis
efeqturoba, garda amisa saWiroa sifrTxile maTi damontaJebis
dros137.
respiratorebi specialuri niRbebia romlebic damzadebulia
iseTi masalisgan, romelic iZleva mcire nawilakebis gafiltvris
SesaZleblobas (0,3 mmk diametris mqone nawilakebis SemTxvevaSi
filtris efeqturoba 95%-ia). individualuri respiratorebis
gamoyeneba ufro nakleb prioritetia dawesebulebis Sida garemosa
da administraciul kontrolTan SedarebiT. referaluri donis
dawesebulebebSi respiratorebi SeiZleba gamoyenebuli iqnes
administraciuli da dawesebulebis Sida garemos kontrolis
RonisZiebebTan erTad iseTi maRali riskis adgilebSi, rogoricaa
saizolacio oTaxebi, aseve oTaxebi, sadac xdeba bronqoskopiis
Catareba, naxvelis miReba da xorcieldeba spirometria an
autofsiebi.
sifrTxilis zomebis dacva gansakuTrebiT mniSvnelovania aiv-
infeqciis gavrcelebis regionebSi. maT gareSe tuberkulozi
333
swrafad gavrceldeba im ganyofilebebSi, sadac SidsiT daavadebuli
pacientebi tuberkuloziT daavadebis safrTxis winaSe dganan,
aseve jandacvis aiv-inficirebuli muSakebic. idealur SemTxvevaSi
isini ar unda muSaobdnen tuberkuloziT daavadebulebTan.
tuberkulozuri infeqciis kontrolis iseTi programebis
danergva, sadac aqcenti gakeTebuli iqneba administraciul
kontrolze xels Seuwyobs tuberkulozis mikobaqteriis transmisiis
Semcirebas jandacvis dawesebulebebSi da daicavs ara mxolod
sxva pacientebs, aramed jandacvis muSakebsac, romlebic warmoadgenen
tuberkulozis winaaRmdeg mebrZol Zalas.
334
66. Gveulebriv sad vrceldeba tuberkulozi
da rogor SevamciroT misi gavrceleba
h.reideri23
tuebrkulozis mikobaqteriis dasnebovnebis riski ZiriTadad
damokidebulia sam faqtorze:
- tuebrkulozis mikobaqteriis transmisiis unaris mqone
SemTxvevebis raodenoba mosaxleobaSi (ZiriTadad, nacxiT dadebiTi
pacientebi);
- aseTi SemTxvevebis infeqciurobis xangrZlivoba da
- infeqciis wyarosa da individs Soris Sexvedrebis raodenoba
da xangrZlivoba.
tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebis riskic aseve
damokidebulia sam faqtorze:
- infeqciis wyaros mier gamofrqveuli infeqciis Semcveli
wveTebis raodenoba;
- haeris moculoba, romelSic moxda infeqciis Semcveli
wveTebis gamofrqveva;
- drois is periodi, romlis ganmavlobaSic janmrTeli
individi SeisunTqavs inficirebuli wveTebis Semcvel haers.
aqedan gamomdinare, tuberkulozis mikobaqteriis gavrceleba
ufro xSiria mosaxleobis im jgufebSi, sadac tuberkulozis
prevalentoba maRalia, sadac pacientebi didi xnis ganmavlobaSi
rCebian infeqciasaSiS mdgomareobaSi da sadac aseT adamianebTan
kontaqti xSiria. transmisiis albaToba miT ufro maRalia iseT
garemoSi, sadac maRalia baqteriebis koncentracia haerSi da didia
maTi iq dayovnebis xangrZlivoba.
inficirebis riski Senobis SigniT gansxvavdeba inficirebis
riskisagan Senobis gareT. Senobis gareT infeqciuri wveTebi swrafad
vrceldeba haeris ganusazRvrel moculobaSi (da aseve swrafad
23 tuberkulozis ganyofilebis medmuSaki. saerTaSoriso gaerTianeba
tuberkulozisa da filTvis daavadebaTa winaaRmdeg. parizi, safrangeTi
335
iRupeba mzis sxivebiT), Senobis SigniT ki isini haerSive rCeba,
gansakuTrebiT maSin, Tu oTaxebi kargad ar niavdeba. amitom
infeqciuri pacientebis ojaxuri kontaqtebi gacilebiT ufro
maRal riskTan aris dakavSirebuli, vidre kontaqtebi sazogadoebaSi.
ojaxSi kontaqtebs Soris yvelaze maRali riskis matarebeli
intimuri kontaqtebia138.
aRniSnulidan gamomdinare, tuberkulozis mikobaqteria yvelaze
metad vrceldeba iseT garemoSi, romelic akmayofilebs CamoTvlil
pirobebs, anu cixeebSi, skolebSi, ofisebSi, TviTfrinavebSi da
a.S. Tumca epidemiologiuri kiTxva aris is, Tu sazogadoebrivi
jandacvis TvalsazrisiT romel maTgans eniWeba umTavresi
mniSvneloba. ojaxuri kontaqtebi yvelaze xSiri movlenaa da
TiTqmis yovelTvis, axali SemTxvevis gamovlenisas, aseTi ojaxis
wevrebi imyofebian infeqciis zemoqmedebis qveS139. meore mxriv,
TviTmfrinavSi inficireba iSviaTi movlenaa, radgan SemTxveviTi
inficirebis albaToba Zalzed dabalia, kontaqtis xangrZlivoba
mcirea, xolo ventilacia kargi140.
mosaxleobis gansakuTrebuli jgufebi, magaliTad, jandacvis
muSakebi, ufro xSirad imyofebian zemoqmedebis qveS, vidre danarCeni
sazogadoeba da axlo da xangrZlivi kontaqti aqvT adamianebTan,
visi diagnozic jer garkveuli ar aris da amitom jer ar imyofebian
mkurnalobaze. amdenad jandacvis muSakebs tuberkulozis daavadebis
maRli riski aqvT141 amis msgavsad, cixeSi tuberkuloziT sixSire
maRalia qveynebSi, sadac maRalia patimarTa raodenoba, xolo
kontaqtebi xangrZlivia garemo daxuruli, infeqciuri SemTxvevebis
diagnostika dagvianebuli. amdenad, transmisiis riski Zalze
maRalia142.
tuberkulozis gavrcelebis Semcirebis saSualebebi SeiZleba
ganisazRvros zemoT aRniSnuli principebidan gamomdinare.
arsebuli meTodebiT cota ramis gakeTeba Tu SeiZleba masebSi
infeqciuri SemTxvevebs uSualo prevenciisaTvis. infeqciasaSiSi
situaciis xangrZlivobis Semcireba SesaZlebelia infeqciuri
SemTxvevebis drouli identifikaciisa da maTTvis sruli
mkurnalobis Catarebis meSveobiT. es aris tuberkulozis
mikobaqteriis gavrcelebis Semcirebaze mimarTuli ZiriTadi
intervencia. iseT specialur organizaciebSi, romlebic cnobilia
tuberkulozis gavrcelebis maRali riskiT, magaliTad, cixeebi
da samedicino dawesebulebebi, ventilaciis gaumjobesebis mizniT
336
(da haerSi baqteriaTa koncentraciis Sesamcireblad) SesaZlebelia
administraciuli da sainJinro RonisZiebebis gatareba
xelmisawvdomi xarjebiT.
infeqciis gavrcelebis Semcirebaze mimarTuli RonisZiebebi
standartulia, miuxedavad TavSeyris obieqtis xasiaTisaa.
tuberkulozis SemTxvevebi unda gamovlindes SeZlebisdagvarad
swrafad. rodesac individi samedicino dawesebulebas mimarTvas
respiratoruli simptomebiT, mas unda Cautardes efeqturi
mkurnaloba, amasTan uzrunvelyofili unda iyos mkurnalobis
saTanado reJimi da xangrZlivoba. es strategia gansakuTrebiT
efeqturad amcirebs infeqciis zemoqmedebis risks sazogadoebaze
da sabolood mivyavarT axali infeqciuri SemTxvevebis warmoSobis
Semcirebamde.
337
67. ra principebi da moTxovnebi arsebobs
kontrolirebadi klinikuri kvlevebis
mimarT24
f.rehmani25
gonieri eqimebi pacientebs mkurnaloben mxolod im
meTodebiT, romlebsac isini floben da romlebisac sjeraT.
sxvadasxva eqimebi xSirad erTsa da imave daavadebebs sxvadasxvagvarad
mkurnaloben. Tu pacienti ganikurna, eqimebi warmatebas maT mier
SerCeul meTods miaweren. ramdenad subieqturni da cvalebadni
arian isini Tavis msjelobaSi, kargad Cans mkurnalobis im uamravi
gamoCenili meTodidan, romlebsac xotbas asxamdnen misi damcvelebi
da Semdgom daiviwyes. magaliTad, TiTqmis 20 wlis ganmavlobaSi
tuberkulozis samkurnalod iyenebdnen oqros marilebs, romlebic
farTod iyo rekomendirebuli daaxloebiT 200 samecniero statiaSi,
vidre ar aRmoCnda, rom maT aranairi sargebloba ar mohqondaT,
rom aRaraferi vTqvaT zianze143, 144.
me-20 saukunis pirvel naxevarSi tuberkulozis samkurnalod
gamoiyeneboda uamravi Terapiuli meTodi, dieta Tu rTuli naerTi-
tuberkulini, sxva biologiuri agentebi, magaliTad rogoricaa
baqteriuli eqstraqtebi, aseve, dasustebuli mikobaqteria, antiSrati,
antitoqsini, oqros marilebi, virTevzas RviZlis cximi, vitamini
C, kalciumis inieqciebi, kreozoti, umarilo dietebi, sxivuri
Terapia da sxvadasxva klimati (cxeli da mSrali, maRalmTiani,
zRvis) yvela am meTods hyavda Tavdadebuli damcvelebi145. garda
amisa, gamoiyeneboda uamravi Terapiuli intervencia – pnevmoToraqsi,
diafragmis nervis alkoholizacia(dambla), pnevmolizi,
oleoToraqsi, plombireba, kavernis drenaJi, Torakoplastika da
bolos rezeqciuli qirurgia. miuxedavad imisa, rom es arasruli
CamonaTvalia, igi gvaxsenebs warsulis Ziebebs.
24 k. tomanis wignis wina gamocemis Tavze dayrdnobiT25 tuberkulozis kvlevis centris mTavari kvleviTi muSaki. Cenai, indoeTi
338
ukanaskneli 50 wlis ganmavlobaSi Zalisxmeva mimarTuli iyo
tuberkulozis mkurnalobis meTodebis mecnieruli Sefasebisken.
am mimarTulebiT mniSvnelovad wingadadgmuli nabiji Sefasebis
meTodis SemuSavebaa, romelic cnobilia “kontrolirebuli
kvlevebis” saxelwodebiT. bevri kontrolirebadi kvleva Catarda
da SesaZlebloba mogvca gagvesazRvra amJamad rekomendirebuli
samkurnalo meTodebis efeqturoba, toqsikuroba da gamoyenebadoba.
zogierTi eqimi saTanadod ver afasebs am meTodis Rirebulebas da
masStabebs. Aaseve arseboben avtorebi, romlebic sakuTar
gamokvlevebs moixsenieben, rogorc kontrolirebad kvlevebs, Tumca
ar iTvaliswineben mis ZiriTad moTxovnebs. amitom SesaZloa am
meTodis ZiriTadi maxasiaTeblebis gaxseneba ar iyos urigo.
meTodi
kontrolirebad kvlevebSi ayalibeben or an met ekvivalentur
jgufs, erT jgufs – sakontrolos –ar utareben mkurnalobas, an
mkurnaloba utardeba cnobili reJimiT, maSin rodesac meore jgufs
– eqsperimentuls, – utardeba mkurnalobis is kursi, romelic
Seswavlis sagania (araeTikuria mkurnalobis gareSe dagrCes jgufi,
Tuki arsebobs efeqturi mkurnaloba).
amJamad sakontrolo jgufs Cveulebriv mkurnaloba utardeba
standartuli reJimiT, romelsac gaaCnia TiTqmis 100%-iani
efeqturoba da recidivis minimaluri maCvenebeli. Tu sakontrolo
reJimi ar aris Setanili kvlevis protokolSi miTiTebuli unda
iyos, romeli reJimi (cnobili efeqturobiT) SeiZleba iyos
gamoyenebuli kontrolis jgufisaTvis.
kvlevis gansazRvruli sqemebis gamoyenebiT, romelic cnobilia
rogorc “faqtorialuri” dizaini, SesaZlebeli xdeba ara mxolod
mkurnalobis reJimebis efeqturobis gansazRvra, aramed medikamentis
moqmedebis identificireba, im pirobiT, rom es medikamentebi ar
unda urTierTqmedebdnen erTmaneTTan146.
aseTi dizainis gamoyenebiT SesaZlebelia 10 sxvadasxva Sedarebis
gakeTeba. arsebobs TiToeuli eqsperimentuli reJimis sakontrolo
reJimTan Sedarebis SesaZlebloba. eqsperimentuli reJimebis
erTmaneTTan Sedareba gvaZlevs calkeuli medikamentis an faqtoris
moqmedebis da aseve, maT Soris urTierTqmedebis Seswavlis
saSualebas baqteriologiuri da rentgenografiuli reaqciis,
339
gverdiTi movlenebis, medikamentebisadmi rezistentobis da recidivis
ganviTarebis maCveneblebis TvalsazrisiT. Sedarebas aseve SeuZlia
gamoavlinos im medikamentebis an faqtorebis sinergisturi an
antagonisturi urTierTqmedeba, romlebic warmoadgenen kvlevis
sagans.
grafiki #21
mkurnalobis reJimis Sedareba kontrolirebad jgufebSi, magaliTi
X, Y da Z-iT mkurnalobis eqsperimentuli reJimebis Semadgeneli
medikamentebis, sakontroli reJimis simboloa ABC, oTxi reJimi
agebulia X, Y, Z medikamentebis sxvadasxva kombinaciebze
aseTi dizainis gamoyenebiT SeiZleba aTi sxvadasxva Sedarebis
gakeTeba. SeiZleba TiToeuli eqsperimentuli reJimis Sedareba
sakontrolo reJimTan. eqsperimentuli reJimebis erTmaneTTan
Sedareba iZleva TiToeuli medikamentis an faqtoris individualuri
moqmedebis da maT Soris urTierTqmedebis Seswavlis SesaZleblobas
baqteriologiuri da rentgenografiuli Sedegis, gverdiTi
reaqciebis, medikamentebisadmi rezistentobis warmoqmnisa da
recidivis maCveneblis gaTvaliswinebiT. Sedarebam aseve SeiZleba
gamoavlinos sakvlev medikamentebs Soris sinergetika an antagonizmi.
eTikuri mosazrebebi
arsebobs kritikuli gamonaTqvamebi, romlebic uaryofs
kontrolirebad kvlevebs Semdegi saxis ganzogadoebebiT:
“kontrolirebadi kvlevebi niSnavs eqsperimentebis warmoebas
adamianebze da amitom araeTikuria”. aseTi gamonaTqvamebi ar
iTvaliswinebs rom nebismieri mkurnalobis daniSvna, romelic
dafuZnebuli ar aris am mkurnalobis sargeblianobis da riskis
eqsperimentuli kursebi kontrolis kursi
340
raodenobriv mtkicebulebebze, faqtiurad adamianebze
eqsperimentirebas niSnavs. ufro metic, sworedac rom
eqsperimentirebaa, rodesac iyeneb iseT mkurnalobas, romlis
Sedegebic naTeli ar aris. Tu cnobili ar aris, rom mkuraloba
fataluri SeiZleba iyos - cdomileba advilad gadaiqceva Secdomad.
dRes yvelasaTvis cnobilia, rom eqimisaTvis araeTikuri, xolo
pacientisaTvis saxifaToa mkurnalobis iseTi axali kursis daniSvna,
romelic ar aris testirebuli klinikuri cdebiT.
yovelTvis unda arsebobdes kvlevis Catarebis seriozuli mizani,
magaliTad mkurnalobis ufro maRali efeqturoba an
xelmisawvdomoba, mkurnalobis kursis xangrZliobis, toqsikurobis
donis, relfasis maCveneblebis, an xarjebis Semcireba. ufro metic,
unda arsebobdes Zalian seriozuli dasabuTeba imisaTvis, rom
gawion riski. eqsperimentuli mkurnalobis riski unda Sedardes
pacientisa da sazogadoebis riskTan, romelic SeiZleba warmoiSvas,
Tu maT ar vumkurnalebT an vumkurnalebT Cveul reJimSi. kvlevaSi
monawile eqimebs unda mieces garantiebi protokolebSi
dafiqsirebiT, rom maT aqvT ufleba gamoricxon pacienti
eqsperimentidan, rodesac ki CaTvlian, rom mkurnalobis gagrZelebam
SeiZleba seriozulad avnos mas. es garantia unda arsebobdes im
SemTxvevaSic, Tu es ganapirobebs kvlevis gabaTilebas. amitom
axali mkurnalobis SemoReba kontrolirebadi kvlevebis principebis
mkacrad dacviT icavs samedicino eTikas da uzrunvelyofs
samecniero kvlevis maRali standartebiT ganxorcielebas.
sakontrolo kvlevis protokoli
kontrolirebadi kvlevis Catarebis erT-erTi umTavresi
moTxovnaa misi dagegmva da ukiduresad detaluri gegmisa da samuSao
programis, protokolis mixedviT warmarTva. kontrolirebadi
kvlevis Catarebis Taobaze gadawyvetilebis miRebis Semdeg
eqspertebis jgufi, romelSic unda Sediodnen ara mxolod eqimebi,
aramed im disciplinebis warmomadgenlebic, romlebsac moicavs
es kvleva, magaliTad, baqteriologebi, statistikosebi, eqTnebi,
sociologebi, bioqimikosebi, imunologebi da administraciuli
muSakebi, SeimuSaveben protokols. protokolSi Camoyalibebuli
unda iyos Sesasrulebeli amocanebi, samuSao procedurebi, samuSao
grafiki da aseve kvlevaSi monawile mxareebis valdebulebebi.
341
kvlevis TiToeuli monawile mkacrad unda icavdes protokolis
moTxovnebs, iRebdes konsultacias da instruqciebs kvlevis
mimdinareobis manZilze. protokolidan umciresi gadaxrac ki,
unda SeTanxmebuli iyos sakoordinacio centrTan, winaaRmdeg
SemTxvevaSi, mTeli kvleva seriozuli problemebis winaSe aRmoCnda.
amitom, protokoli unda SemuSavdes didi gulisyuriT, codniTa
da pasuxismgeblobiT. daugegmavi kvleva e.i. kvleva protokolis
gareSe, ukve aRar aris kontrolirebadi kvleva, misi Sedegebi
dausabuTebulia da usargeblo.
winaswari testireba
protokolze muSaobis dasrulebamde SesaZlebelia winaswari
e.w. piloturi kvlevebis ganxorcieleba, rac iseTi informaciis
swrafad mopovebis SesaZleblobas iZleva, rogoricaa gansazRvruli
procedurebis ganxorcielebis SesaZlebloba an maTi operatiuli
efeqturoba, ucnobi efeqti an ramdenad misaRebia esa Tu is politika.
Zogjer, naklis gamovlenis mizniT, sasargebloa protokolis mokle
testireba.
kvlevaSi monawileobis miRebamde yvela mkvlevars ufleba aqvs
moiTxovos cvlilebebis Setana. maT unda hqondeT imis SegrZneba,
rom protokoli maTTvis sruliad misaRebia da isini mzad arian
gaiziaron masze pasuxismgebloba. protokolis bolo versia kvlevis
dawyebamde SeTanxmebuli unda iqnes yvela uflebamosil
monawilesTan.
protokolSi insruqciebi da ganmartebebi Cveulebriv Semdegi
dasaTaurebiT unda iyos moyvanili:
1. kvlevis mizani;
2. kvlevis sagani (mkurnaloba, romelic unda iqnes Seswavlili,
misi argumentacia, eTikuri sakiTxebi da masTan dakavSirebuli
sxva kvlevebi);
3. sakvlevi jgufebi da maTi SerCevis moTxovnebi;
4. kvlevaSi monawile jgufebis ganTavseba;
5. mkurnalobis menejmenti;
6. progresis monitoringi;
7. aRricxva-angariSgeba;
8. monacemTa analizi, Sefaseba da Sedegebis interpretireba.
342
kvlevis mizani
problema naTlad unda iqnes gansazRvruli da kvlevis amocanebi
mkafiod Camoyalibebuli (anu risi damtkiceba gvaqvs gamiznuli),
anu zustad unda gaviazroT problemis gadaWris ra saSualebebs
gvTavazobs es kvleva.
magaliTi:
problema: mkurnalobis 6-Tviani kursi metismetad xangrZlivia
imisaTvis, rom pacientebma igi daasrulon.
amocana: mkurnalobis xangrZlivobis Semcireba 4 Tvemde. kvlevam
unda daamtikos, rom es SesaZlebelia (an ar aris SesaZlebeli) da
amisaTvis saWiro damatebiTi resursebis xarjva gamarTlebuli
iqneba miRebuli SedegebiT. kvleva ise unda warimarTos, rom
gviCvenos erTi reJimis upiratesoba meoresTan SedarebiT klinikuri,
epidemiologiuri da ekonomikuri TvalsazrisiT.
Tumca Teoriulad SesaZlebelia bevri problemebis erT kvlevaSi
gaerTianeba gonivruli iqneba, Tu mxolod ramodenimes SeviswavliT.
tuberkulozTan dakavSirebuli kontrolirebadi kvlevebis
umravlesoba miznad isaxavs mkurnalobis iseTi aspeqtebis
Seswavlas, rogoricaa maTi xangrZlivoba, efeqtianoba, medikamentebis
sxvadasxva dozebis toksiuroba da qmediToba, gverdiTi movlenebi,
recidivis SesaZlebloba, medikamentebis sxvadasxva kombinaciebis
gamoyenebis SemTxvevaSi da sxva (ixileT Tavi: “ras warmoadgens
intervalebiT intermitiuli mkurnaloba da ra mecnieruli
safuZvlebi aqvs mas”). tuberkulozis mkurnalobis Sesaxeb arsebuli
Tanamedrove codna TiTqmis mTlianad efuZneba kontrolirebad
kvlevebs. kontrolirebadi kvleva ara mxolod medikamentebis
efeqturobis gansazRvris saSualebaa, aramed igi warmatebiT
gamoiyeneba tuberkuloziT daavadebuli pacientebis mkurnalobisa
da zogadi menejmentis politikis gansasazRvravadac. amis yvelaze
cnobili magaliTia madrasSi Catarebuli kvleva, romelic miznad
isaxavda binaze da sanatoriumis pirobebSi Catarebuli mkurnalobis
efeqturobis Sedarebas (ixileT Tavi: “rogori iyo madrasSi
Catarebuli147 kvlevis ZiriTadi Sedegebi miRebuli binaze da
sanatoriumis pirobebSi mkurnalobis Sedarebisas”).
343
aqedan gamomdinare, kontrolirebad kvlevebs SeiZleba Ghqondes
amocanebis mTeli speqtri.
Seswavlis sagani - mkurnaloba
kvlevisas gamoyenebuli yvela medikamenti, maTi dozebi da
administrirebis meTodebi zustad unda iqnes aRwerili, ise rom
SesaZlebeli gaxdes, erTis mxriv, maTi zustad ganmeoreba nebismier
adgilze, xolo, meores mxriv maTi Sedegebis verificireba. aqedan
gamomdinare, protokolSic da angariSSic naTlad unda iyos
mocemuli: gamoyenebuli kombinacia (magaliTad, streptomicini-
streptomicinis sulfatis 1g/0,75g fxvnili sulfatze unda gaixsnas
sterilizebuli gamoxdili wyliT), preparatis forma (magaliTad
fxvnili, kafsulebi, abebi, specialuri apkiT dafaruli granulebi),
TiToeuli dozis zusti odenoba da maTi miRebis detalebi
(magaliTad, mTliani doza, dayofili doza, dReSi ramdenjer,
dozebis miRebas Soris intervalebi, Wamamde Tu Wamis Semdeg,
uSualo meTvalyureobiT, Tu meTvalyureobis gareSe). sakontrolo
reJimi, miuxedavad imisa, standartulia igi Tu ara Zalzed
detalurad unda iyos aRwerili, arc erTi mniSvnelovani sakiTxis
mimarT ar unda warmoiSvas raime eWvi an gaugebroba, ramac SeiZleba
ganapirobos zianis momtani Secdomebi.
ZiriTadi kvlevisa da winaswari testirebis mniSvneloba, aseve
eTikuri sakiTxebi unda iqnes gaanalizebuli da ganxiluli.
mosaxleobis sakvlevi jgufebi
kvlevaSi monawileTa SerCevis kriteriumebi naTlad da gasagebad
unda iyos Camoyalibebuli da gansazRvruli ara mxolod im
adamianebis mimarT, romlebic monawileobas unda iRebdnen kvlevaSi,
aramed maT mimarTac, vinc kvlevidan unda gamoiricxos.
magaliTi:
kvlevaSi monawileobisaTvis misaRebia: orive sqesis pacientebi,
15 wlis da ufrosi asakisa, mcxovrebi kvlevis centridan 5 km-is
radiusis farglebSi, naxvelis nacxisa da kulturis analizis
safuZvelze baqteriagamomyofi, romlebsac aqvT mgrZnobeloba
izoniazidsa da rifampicinze.
344
kvlevaSi monawileobisaTvis ar daiSveba: pacientebi, romlebsac
warsulSi Catarebuli hqondaT tuberkulozis gamo mkurnaloba,
40 kg-ze naklebi wonis, diabetiT daavadebuli an hepatitiani,
fexmZime qalebi, an emigrantebi, romlebmac SeiZleba Seicvalon
adgilsamyofeli uaxloesi ori wlis ganmavlobaSi.
Sefasebis miznebidan gamomdinare kargi iqneba, Tu sxvadasxva
samkurnalo jgufebis pacientebs erTnairi maxasiaTeblebi (asaki,
sqesi, daavadebis simZimis stadia da sxva) eqnebaT.
samizne jgufis saWiro sididis gaangariSebi safuZvelze kvlevaSi
monawile pacientebis raodenobis gansazRvra, aseve Zalzed
mniSvnelovani sakiTxia. igi damokidebulia kvlevis xasiaTsa da
amocanebze, samkurnalo jgufebis raodenobaze, SedegebSi
mosalodneli gansxvavebebis winaswar gaangariSebul magnitudaze
da sizusteze, romliTac unda Catardes Sedegebis Sedareba. aq
saWiroa kompetenturi statistikosis konsultacia.
ar aris aucilebeli, rom kontrolirebad kvlevaSi
monawileobdes pacientebis didi raodenoba. faqtiurad, Tu
SesaZlebeli gaxdeba zustad Sedarebadi jgufebis Sedgena,
statistikosma SesaZloa sakmarisad miiCnios 100 an naklebi pacientis
monawileoba. TavisTavad, Tu jgufebis Sedareba ver xorcieldeba
monawileTa didi raodenoba xSirad ufro cudia, vidre usargeblo,
aman SeiZleba potenciurad araswori Sedegebisadmi cru rwmuneba
ganapirobos.
im SemTxvevaSi, roca saWiroa kvlevaSi didi raodenobiT
pacientebis mozidva xangrZlivi drois periodSi, an maTi raodenoba
aRemateba erTi samkuralo centris simZlavris SesaZleblobebs,
aucilebelia kvlevis decentralizacia. kontrolirebadi kvlevis
erT-erTi upiratesobaa is, rom igi SeiZleba mimdinareobdes
erTdroulad ramodenime centrSi, ramodenime qveyanaSi, an
kontinetzec ki. am SemTxvevaSi kvlevis periodi mniSvnelovand
Semcirdeba da, miuxedavad imisa, rom pacientebis mkurnaloba
sxvadasxva adgilebze warimarTeba, dadgenili protokolis mixedviT
SesaZlebeli gaxdeba mkurnalobis unificirebulad Catareba.
samkurnalo jgufebis ganawileba
kontrolirebadi kvlevis sworad warmarTvisaTvis Zalze
mniSvnelovania pacientebis sworad ganawileba sxvadasxva
345
samkurnalo jgufebSi. Ees miznad isaxavs jgufebs Soris
statistikuri Sedarebis warmoebis SesaZleblobis uzrunvelyofas.
aqedan gamomdinare, jgufebi erTgvarovani unda iyos yvela aspeqtSi,
garda mkurnalobisa. mxolod am pirobis dacviT gaxdeba
SesaZlebeli mkurnalobis sxvadasxva kursisaTvis damaxasiaTebeli
Sedegebis Soris gansxvavebebis gazomva.
ganawileba unda moxdes mkacrad randomizirebulad. winaaRmdeg
SemTxvevaSi, Tu kvlevaSi erTdroulad ramdenime pacienti
monawileobs da konverti nomris miniWebamde gaixsneba, mkurnaloba
SesaZloa mkvlevaris Sexedulebisamebr ganawildes. Tu randomizacia
arasrulyofilad Catarda, mTeli kvleva nulovani Sedegebis momtani
da usargeblo iqneba.
DdReisaTvis gamoyenebuli randomizaciis zogi procedura
namdvilad Sors aris srulyofilebisgan. magaliTad, randomizaciis
Catareba morigeobiT (periodulobiT)-yoveli meore an mesame
pacientis raime gansazRvruli reJimis jgufSi mimagreba, an
ganawileba dabadebis wlis (kenti an luwi cifrebis)
mixedviT,_aradamakmayofilebelia. am SemTxvevaSi advilia
gansazRvruli mkrnalobis identificireba da mkvlevarma an
Semfasebelma SeiZleba Segnebulad Tu Seugneblad dauSvas
cdomileba. ufro metic, SesaZlebelia garkveuli manipulirebac.
magaliTad, Tu kvlevaSi monawileobs erTdroulad ramodenime
pacienti, maTi miRebis Tanamimdevroba SeiZleba ise moewyos, rom
zogi miakuTvnon jgufs, romelsac ukeTesi mkurnaloba utardeba.
bevr kvlevaSi iyeneben e.w. konvertis sistemas. mklevars aZleven
ramodenime, seriuli nomris mqone daluqul koverts. TiToeulSi
mocemulia kvlevaSi monawile pacientebisaTvis gansazRvruli
mkurnalobis miTiTebebi: seriuli nomeri pacients eZleva kvlevaSi
miRebis dros saTanado konvertis gaxsnamde. konvertebis sistema
damakmayofileblad muSaobs. kodi saidumlod rCeba da misi
gamJRavneba SesaZlebelia mxolod gadaudebel situaciebSi an
saboloo Sefasebis dros. erT-erTi randomizirebeli meTodi
iTvaliswinebs seriuli nomrebis saidumlo siis gamoyenebas,
romelic xelmisawvdomia mxolod neitraluri mxarisaTvis
(Cveulebriv statistikosebisaTvis) an im pirebisaTvis, romlebsac
ara aqvT raime interesi warmoebuli kvlevis mimarT. siaSi Setanili
TiToeuli seriuli nomeri Seesabameba gansazRvrul mkurnalobas
da mkurnalobaTa Tanamimdevrul wyobas , romelic
346
struqturizebulia randomizirebulad SerCeuli nomrebis mimarT.
rodesac mkvlevrebi kvlevaSi monawileobisaTvis pacientebs irCeven,
isini mesame mxares atyobineben pacientebis detalur monacemebs
da Semdeg iReben informacias mkurnalobis Sesaxeb (an kodirebul
informacias ormagad brma kvlevebis dros). aseTi procedura
saSualebas gvaZlevs Tavidan aviciloT yovelgvari darRveva.
da bolos, randomizacia Zalzed mniSvnelovania, radgan SerCevis
dros Tavidan aviciloT cdomilebebi, uzrunvelvyoT ekvivalenturi
jgufebis formireba iseTi maxasiaTeblebis mixedviT, rogoricaa
nacxiT dadebiToba, daavadebis simZime, asaki, sqesi da sxva. swori
randomizirebuli ganawileba kvlevaSi monawile TiToeuli
pacients aZlevs Tanabar SesaZleblobas, mimagrebuli iyos erT-
erT sakvlev jgufTan; aqedan gamomdinare, iqmneba msgavsTa Sedarebis
SesaZlebloba.
idealur SemTxvevaSi kvlevebi unda iyos ormagad brma, rac imas
niSnavs, rom arc pacientma da arc mkvlevarma ar icis, Tu ra
mkurnaloba utardeba pacients. es arapraqtikulia, magaliTad,
iseTi kvlevebis SemTxvevaSi, romlebic axdenen yoveldRiuri da
perioduli mkurnalobis Sedarebas. Tumca, am meTodis gamoyeneba
SeiZleba vitaminebis (mag., piridoqsini) damatebis Semswavlel
kvlevaSi, rodesac pacientebs standartul mkurnalobaze damatebiT
aZleven vitamins. am SemTxvevaSi SeiZleba gamoviyenoT placebo,
romelic fizikurad ar gansxvavdeba namdvili medikamentebisagan,
amasTan arc pacientebisa da arc mkvlevrisaTvis ar aris cnobili,
Tu vin iRebs namdvil medikamentebs da, vin placebos.
mkurnalobis marTva
protokoliT gansazRvruli aucilebeli gamokvlevebis Catarebisa
da saWiro formebis Sevsebis Semdeg iwyeba mkurnaloba da
xorcieldeba zustad ise, rogorc amas moiTxovs protokoli.
pacientis Secvla, pacientisaTvis mkurnalobis Sewyveta an SeCereba
SeZlebisdagvarad unda ganxorcieldes sakoordinacio centris
TanxmobiT. sruli protokoli aseTi situaciisaTvis saTanado
kriteriumebsa da procedurebs unda Seicavdes. centri aseve iRebs
gadawyvetilebas imis Taobaze, pacienti unda gamovricxoT kvlevidan
Tu davtovoT Semdgomi monitoringisa da SefasebisaTvis. pacientis
kvlevidan gamoricxvis nebismieri SemTxveva, ra mizezeTac ar
347
unda iyos igi ganpirobebuli, iqneba es “pacientis Tvalsawieridan
dakargva”, Tu mkurnalobis an mniSvnelovani gamokvlevis uaryofa,
guldasmiT unda iqnes ganxiluli, vinaidan maTi gamoricxviT
Catarebuli Sefasebisas SeiZleba SedegebSi mniSvnelovani
cdomilebebi miviRoT.
procesis monitoringi
protokolSi specialuri ganyofileba unda mieZRvnas
monitoringis sxvadasxva RonisZiebebis aRweras da maT ganawilebas
droSi. yvela rutinuli testi da specialuri daniSnulebis
gamokvleva, romelic tardeba mxolod gansakuTrebul SemTxvevebSi
(magaliTad, gverdiTi movlenebis ganviTarebis SemTxvevaSi)
detalurad unda iqnes aRwerili. uzrunvelyofili unda iqnes
monitoringis procedurebis erTgvarovneba. umjobesi iqneba, Tu
gamokvlevebi, romlebic moiTxovs gansakuTrebul unar-Cvevebsa da
sizustes, Sesruldeba centralur (referalur) laboratoriebSi.
aRricxva da angariSgeba
xSirad arasaTanadod afaseben saaRricxvo formebisa da
informaciis moZraobis efeqturi sistemis dizainis mniSvnelobas.
forma (saaRricxvo iqneba is Tu saangariSo) maqsimalurad gasagebi
unda iyos. misi gamoyenebisaTvis ar unda gaxdes saWiro grZeli
instruqciebis SemuSaveba, masSi Setanili unda iyos mxolod iseTi
kiTxvebi, romlebic moiTxovs mkafio pasuxs “diax/ara”.
formis SemuSavebis dasrulebamde saWiroa misi testireba, Tu
ramdenad advilad gasagebi da srulyofilia igi im personalis
azriT, romelmac am formebiT unda imuSaos. zogjer gonivruli
iqneba e.w. “damabneveli” kiTxvebis gamoyeneba, rac mogvcems Cawerili
monacemebis koreqtulobis jvaredini Semowmebis SesaZleblobas.
Tumca, saaRricxvo Canaweri unda gamoiyenebodes mxolod
saqmianobisadmi relevanturi informaciis Sesakrebad da Catarebuli
kvlevis Sesafaseblad.
naTelia, rom tuberkulozis problemebTan dakavSirebuli
grZelvadiani samecniero kvlevebi saWiroebs monacemTa uzarmazari
masivebis Sekrebasa da damuSavebas, rac kargad organizebuli
348
administraciuli da saofise procedurebis SemuSavebis
aucileblobas qmnis.
sistematiurad unda warmoebdes monacemebisa da saangariSo
informaciis sisrulisa da sizustis Semowmeba da saWiroebis
SemTxvevaSi Setyobinebis dauyovnebliv gagzavna saangariSo centrSi.
ramodenime centris monawileobiT didmasStabiani kvlevebis
Catarebisas saWiroa monacemTa kompiuterizebuli marTva. moncemebis
Seyvana unda xdebodes dublirebis principiT, ori sxvadasxva
adamianis mier. monacemTa es ori masivi avtomatur reJimSi unda
Sedardes erTmaneTTan da gamovlenili Seusabamoebebi Seswavlil
iqnes da gaswordes.
monacemTa analizi da Sefaseba
monacemTa analizis Catarebamde, miuxedavad imisa analizi
Sualeduria Tu saboloo, monacemebi unda Semowmdes sisrulesa
da sisworeze. erT-erTi mniSvnelovani Sualeduri analizi SeiZleba
moicavdes magaliTad, baqteriologiuri gamokvlevebis Sedegebisa
da preparatebis gverdiTi movlenebis cxrilebis Sedgenas
mkurnalobis reJimebis, maTi xangrZlivobisa da imisda mixedviT,
Tu ramdenad regularuli iyo medikamentebis miReba. es iZleva
mkurnalobis saeqsperimento reJimebis Rirsebebis Sesaxeb
informaciis ganaxlebis da arsebuli riskis adreul etapze
gamovlenis SesaZleblobas. Tu aseTi Sualeduri analizi tardeba,
maSin saboloo analizis SemuSaveba did dros ar moiTxovs da
bolo monacemebis Seyvanidan, maleve iqneba mzad, rac Tavis mxriv
daaCqarebs saboloo angariSis dasrulebasac.
analizi, cxrilebis Sedgena da monacemTa interpretacia
yovelTvis unda mimdinareobdes statistikosebTan mWidro
TanamSromlobiT. ar arsebobs azrTa sxvadasxvaoba im faqtorebTan
dakavSirebiT, romelTa analizic medikamentis an mkurnalobis
reJimis efeqtianobis dadgenis mizniT unda ganxorcieldes. Tuki
protokolSi naTlad da erTmniSvnelovnad Camoyalibebuli
kriteriumebi ar iqneba mocemuli, romlebic mkacrad da
erTmniSvnelovnad unda iqnes gamoyenebuli, maSin mkurnalobis
baqteriologiuri, rentgenologiuri da klinikuri TvalsazrisiT
miRebuli Sedegebis klasifikacia da Sefaseba sxvadasxva centrebSi
SeiZleba gansxvavebuili iyos. aqedan gamomdinare iseTi terminebis
349
ganmartebebi, rogoricaa “stabiluroba”, “xelsayreli/ dadebiTi
(sasurveli) reaqcia”, “kavernis daxurva”, “gaumjobeseba”,
“warumatebloba”, “saeWvo”, “mkurnalobis Sewyveta” da “recidivi”
martivi da yvelasaTvis advilad gasagebi da zustad gansazRvruli
unda iyos.
rentgenologiuri Sefasebis SemTxvevaSi (miuxedavad imisa, rom
amas didi mniSvneloba ara aqvs) filtvis dazianebebis xarisxis
Sedarebisas, monacemTa interpretatori (rentgenologi) unda
sargeblobdes saerTo nomenklaturiT. vinaidan rentgenografiuli
firebis kiTxvisas ver avicilebT subieqtur interpretacias,
rentgenogramebis Sefaseba unda warmoebdes damoukidebeli
rentgenologebis jgufis mier, Tu es SesaZlebelia, Tumca aseTi
Sefasebis Catareba farTomasStabiani kvlevebis dros Zalzed
rTulia. aqedan gamomdinare, yvela firs kiTxulobs erTi
rentgenologi, romelic sxvagvarad ar monawileobs kvlevaSi.
aseTi gadawyvetileba Cveulebriv damakmayofileblad iTvleba,
radgan mTavari mizani pirveli da momdevno rentgenogramebis
Sedarebaa. nebismier SemTxvevaSi rentgenografiuli Sefaseba unda
Catardes ise, rom ar unda iyos cnobili arc pacientebis monacemebi
da arc is, Tu ra mkurnaloba utardeba mas. SeZlebisdagvarad
aseve brmad unda Catardes baqteriologiuri da sxva kvlevebis
Sedegebis Sefasebac.
uSedego mkurnalobis, recidivebisa da gardacvalebis mizezebis
analizi iseve mniSvnelovania, rogorc efeqtianobis an warmatebis
Sefaseba. miuxedavad miRebuli Sedegebisa, detalurad unda iqnes
Seswavlili yvela is pacienti, romlis mkurnalobis reJimi Seicvala
gverdiTi movlenebis gamo, an visac xangrZlivi droiT Seuwyda
mkurnaloba, maSinac ki, Tu es erTi SexedviT araviTar kavSirSi
ar aris mkurnalobasTan. mkurnalobis naadrevi Sewyveta
toqsikurobis gamo SesaZloa Terapiis nakli iyos. mkurnalobis
Sewyveta da medikamentebis araregularuli miReba xSirad SeiZleba
miuTiTebdes calkeuli reJimebis autanlobas da amitom specialur
Seswavlas saWiroebs.
gamokvlevis Sesaxeb angariSis prezentacia
Zalze mniSvnelovania rom kvlevis Sedegebis prezentacia
Seicavdes kvlevis gegmisa da misi ganxorcielebis mimoxilvas.
350
anu, angariSi unda moicavdes protokolis ZiriTad sakiTxebs,
kerZod, kvlevaSi pacientTa CarTvis kriteriumebs, Sesaswavl
reJimebs, randomizaciis meTodebs, pacientebis marTvasTan
dakavSirebul sakiTxebsa da mkurnalobaze reaqciis Sefasebis
Sedegebs. aseve ganxiluli unda iyos kvlevaSi CarTuli pacientebis
saerTo raodenoba, maTi ganawileba jgufebSi da pacientebis
analizidan gamoricxvis ZiriTadi mizezebi. angariSSi aRwerili
unda iyos cdomilebis aRmosafxvrelad Catarebuli yvela
RonisZieba, imgvarad, rom mkiTxvelma SeZlos individualuri
gadawyvetilebebis sisworis gansja.
sxvadasxva jgufebis Sedarebisas angariSSi mocemuli unda iyos
cxrilis saxiT warmodgenili monacemebi kvlevaSi monawile
pacientis mdgomareobis Sesaxeb (rogoricaa asaki, sqesi, wona,
baqteriologiuri statusi, medikamentebisadmi mgrZnobeloba,
daavadebis simZime rentgenografiulad da kavernebi).
mkurnalobis Sedegebis Sefasebisas saTanado yuradReba unda
mieqces iseTi cvladebis analizsac, romlebic uSualod ar aris
mkurnalobasTan dakavSirebuli, magram garkveul zemoqmedebas
axdenen mkurnalobis Sedegebze da relafsis maCveneblebze.
avtorebma unda moiyvanon sakmaod seriozuli mizezi, radgan
daamtkicon, Tu ratom miaweren mkurnalobis gamoyenebul reJimebs
ama Tu im efeqts.
angariSi iseTi saxiT unda iyos warmodgenili, rom mkiTxveli
advilad gaerkves, Tu ra gakeTda da rogor. aqedan gamomdinare,
saTanadod Seafasos Catarebuli kvlevis Rirsebebi. mkiTxvelebma
sakuTari daskvnebis gamotana unda SeZlon mecnierulad
dasabuTebuli faqtebisa da aRmoCenebis safuZvelze. amitom aris,
rom kargad ganxorcielebuli kontrolirebadi kvlevebis Sedegebi
aseTi damajerebelia da amitom aRiareben maT ase farTod da
iolad.
daskvnebi
kontrolirebad kvlevis meTods Tavidanve sayovelTao aRiareba
ar moupovebia. xSirad kamaToben, rom Sedegebis ganzogadebis dros
igi ver iZleva saTanado sizustes, rac ganpirobebulia mTeli
rigi mizezebiT, rogoricaa: sakvlevi jgufebis metismeti sidide
da erTmaneTisagan Zalze gansxvavebuli adamianebi. individualuri
351
gansxvavebebi SeiZleba imdenad didi iyos, rom ganapirobos araswori
ganzogadeba, vinaidan TiToeuli individi gansxvavebulad reagirebs
medikamentebze da aqedan gamomdinare, es reaqciebi araprogronizebadia.
WeSmaritebaa is, rom asaki, sqesi, metabolizmi, genetikuri da
imunologiuri faqtorebi, sacxovrebeli pirobebi, fizikuri da
fsiqikuri stresi da sxva gareSe faqtorebi, romlebic gansazRvraven
daavadebis mimdinareobasa da Sedegebs individualuria. amis
safuZvelze kontrolirebadi kvlevebis oponentebi askvnian, rom
erTnairi SemTxvevebis Sedareba ar unda moxdes da, rom aseTi
Sedareba arasworia. Tumca aseTi daskvna ar iTvaliswinebs am
meTodis umTavres principebs.
biostatistikidan kargad aris cnobili148, rom cvalebadoba
cocxali arsebis mTavari maxasiaTebelia da aqedan gamomdinare,
absoluturad bunebrivi da normaluria. variabeluroba meryeobs
gansazRvrul diapazonSi, romlis gansazRvrac statistikuri
meTodebiT SesaZlebelia. magaliTad, rodesac mTeli rigi
dakvirvebebi erT gansazRvrul cvladze warmoebs, randomizirebul
jgufSi SeiZleba aRmoCndes, rom miRebuli mniSvneloba mzardi
sixSiriT jgufdeba erTi gansazRvruli mniSvnelobis irgvliv.
ganawilebis maxasiaTeblebi SeiZleba gamoxatuli iyos
gazomvadi formiT, rac saSualebas mogvcems movaxdinoT dakvirvebis
erTi seriis Sedareba meoresTan. aseTi saxiT mopovebuli informacia
sworia yvela sacdeli jgufis mimarT. kontrolirebad kvlevebSi
ZiriTadad miiReba e.w. jgufuri Sedegebi, anu Sedegebi, romlebic
sworia mTeli jgufisaTvis. am Sedegebidan gamomdinare SeuZlebelia
winaswar zustad ganvsazRvroT, Tu ra reagirebas moaxdens
calkeuli individi im mkurnalobaze, romelic adre testirebuli
iyo gansazRvrul jgufSi, magram sakvlevi jgufis msgavsi jgufis
reaqcia maqsimaluri sizustiT SeiZleba ganisazRvros. mxolod
kontrolirebadi kvlevis meTodiT xdeba SesaZlebeli
individualuri gansxvavebebis Sedegebis neitralizacia. aqedan
gamomdinare, gansxvavebebi am meTodis arasandoobaze ki ar
miuTiTebs, aramed piriqiT, mis sasargeblod metyvelebs.
meores mxriv cnobilia, rom subieqtur Sexedulebebze
dafuZnebuli gadawyvetilebebi SeiZleba xSirad araswori iyos.
pirad Sexedulebebze dafuZnebuli klinikuri codna ra Tqma unda
Zvirfasia, magram Sefaseba, magaliTad, Terapiuli reJimis, romelic
352
efuZneba mxolod da mxolod intuicias, ar SeiZleba miRebuli
iyos skepticizmis gareSe.
bevri eqimi Tavis yoveldRiur saqmianobaSi xelmZRvanelobs an
sakuTari klinikuri SexedulebebiT, an naswavli doqtrinebiT,
romlebic efuZneba sxvebis Sexedulebebs. aseTi doqtrinebi,
gansakuTrebiT maSin, rodesac isini saxelmZRvaneloebSia mocemuli
da sistematiurad imeoreben cnobili maswavleblebi advilad
fiqsirdeba adamianis gonebaSi formulebis saxiT, TiTqos isini
damtkicebul faqtebs warmoadgenen. swavlebisa da Seswavlis
tradiciuli meTodebi gulisxmobs, rom avtoritarul daskvnebs
da debulebebs pativi unda vceT da kritikis gareSe miviRoT.
studentebi xSirad iReben maT ise, TiTqos isini mecnierulad
iyvnen dasabuTebuli.
avadmyofebis mkurnaloba unda efuZnebodes mecnierulad yvelaze
dasabuTebul codnas. ukanskneli 50 wlis gamcodilebam gviCvena,
rom dReisaTvis kontrolirebadi kvleva axali mkurnalobis
efeqturobaisa da riskTan dakavSirebuli sando informaciis miRebis
yvelaze swrafi gzaa. is didi progresi, romelsac medicinam
miaRwia tuberkulozis mkurnalobaSi ZiriTadad ganpirobebulia
imiT, rom mkurnalobis amJamad gamoyenebuli meTodebis testireba
ganxorcielda kontrolirebadi klinikuri kvelvebis dros. am
kvelvebma safuZveli Cauyara standartizaciis procesebs
tuberkulozis mkurnalobaSi da ganapiroba standartuli reJimebis
msoflio masStabiT gamoyeneba.
353
68. ra aris molekuluri epidemiologia da
ra rols asrulebs igi tuberkulozis
kontrolis saqmeSi
k.derimeri26 da f.m.smoli27
ra aris molekuluri epidemiologia
molekuluri epidemiologia aerTianebs baqteriis calkeuli
Stamebis laboratoriuli indentificirebis molekulur meTodebs,
konversiul epidemiologiur meTodebs da miznad isaxavs daavadebis
determinantebisa da maTi ganawilebis Seswavlas149. tuberkulozis
mikobaqteriis dnm-is peptiduri rukis gansazRvra iseTi teqnikis
gamoyenebiT, rogoricaa SezRuduli sigrZis fragmentis
polimorfizmis analizi (RFLP) saSualebas aZlevs mkvlevrebs
daadginon klinikuri izolatebis genetikuri naTesaoba. identuri
StamebiT inficirebuli pacientebi SeiZleba erTmaneTisgan iyvnen
dasnebovnebulni an dasnebovnebis saerTo wyaro gaaCndeT.
epidemiologiuri monacemebis konteqstSi SesaZlebelia aqtiuri
tuberkulozis transmisiis mtkicebulebaTa mopoveba.
aRniSnul teqnologias aqvs SezRudvebi, kerZod jer kidev
SeuZlebelia Tvalyuri vadevnoT daavadebis gavrcelebas adamianebs
Soris, Tuki ar gveqneba TiToeuli individidan aRebuli
tuberkulozis mikobaqteriis kultura. dnm-is peptiduri rukis
analizis ganxorcieleba saWiroebs maRali xarisxis kontrols,
Sesabamisobas da maRali sizustis laboratoriul meTodebs.
hipoTezebis testirebaze ufro mniSvnelovani aris is, rom kvlevis
dizani saukeTeso saxiT Seesabamebodes am hipoTezis Semowmebas.
26 infeqciuri daavadebebisa da geografiuli medicinis ganyofilebis
wevri. stanfordis universitetis samedicino centri. stanfordi,
kaliforniis Stati, aSS.27 profesoris TanaSemwe, infeqciuri daavadebebisa da geografiuli
medicines ganyofileba. stanfordis universitetis samedicino centri.
stanfordi, kaliforniis Stati, aSS.
354
amasTan saWiroa sakvlevi nimuSebis SerCevis sqemebis mkafiod
Camoyalibeba da swori ganxorcieleba. magaliTad, Tu ar gveqneba
damatebiTi epidemiologiuri monacemebi, nimuSebis dnm-is peptiduri
analiziT mxolod SezRudul informacias miviRebT.
ra rols asrulebs molekuluri epidemiologia
tuberkulozis kontrolis saqmeSi
tuberkulozis epidemiis kvlevisas molekuluri epidemiologiis
meTodebi pirvelad gamoyenebuli iqna saeWvo epidemiologiuri
kavSirebis dadasturebisa da kontrolis RonsiZiebebis eefqturobis
demonstrirebis mizniT. tuberkulozis kvlevisas im samedicino
dawesebulebebSi, sadac moTavsebulni iyvnen aiv-inficirebuli
pirebi sxvadasxva pacientebidan aRebuli Stamebis dnm-is peptidurma
analizma Seavso maTi gamokiTxviT miRebuli informacia da
epidemiis mrudma gansazRvra infeqciis wyaro da transmiiis HjaWvi.
ufro mniSvnelovania is, rom molekuluri analizi xels uwyobs
sazogadoebrivi jandacvis specifikuri miznobrivi intervenciebis
efeqtianobasTan dakavSirebul rekomendaciebis SemuSavebas da aseve
maTi obieqturi monitoringis SesaZleblobas iZleva. magaliTad,
skriningi da SemTxvevaTa adreuli gamovlena, maTi izolireba
mgrZnobelobis mqone kontaqtebisgan da prevenciuli mkurnalobis
gamoyeneba pacientebTan axlo kontaqtSi myofi adamianebis mimarT.
dawesebulebebSi, sadac tuberkulozis epidemiam ifeTqa,
uwyvetmazedamxedvelobam da sakontrolo RonisZiebebma transmisiis
jaWvi gawyvita150.
ukanasknel wlebSi tuberkulozis epidemiebis kvlevisas dnm-is
peptiduri analizi gamoiyeneba, rac tuberkulozis gavrcelebis
axali adgilebisa da transmisiis mimarTulebis demonstrirebis
saSualebas iZleva. molekuluri epidemiologiis meTodebma
gamoavlina tuberkulozis iseTi farTod gavrcelebis adgilebi
da mimarTulebebi, rogoricaa legaluri da aralegaluri gasarTobi
adgilebi151,152 mitovebuli saxlebi153, cixeebi da TavSesafarebi154,155,156,157
romlebic farTod gamoiyeneba qalaqis usaxlkaro mosaxleobis
mier158,159. dnm-is peptiduri analiziT SeiZleba swrafad gamoiricxos
epidemiis SesaZlebloba da, aqedan gamomdinare, Tavidan aviciloT,
rgorc ZviradRirebuli xangrZlivi epidemiologiuri kvlevebi,
aseve arasaTanado intervenciebi. Zalzed mniSvnelovania
355
tuberkulozis TiToeuli infeqciuri SemTxvevis mkurnaloba da
pacientTan efeqturi kontaqtis damyareba Tundac es iyos “rTuli”,
reJimis damrRvevi, araregularuli pacienti. es gamovlinda
mciremasStabiani epidemiis dros, romelic ZiriTadad gamowveuli
iyo mravali wlis win dasnebovnebul adamianebSi SemTxvevebis
indeqsirebiT160. aseTi meTodebi jandacvis dawesebulebebSi
gamoyenebul iqna tuberkulozis transmisiis demonstrirebis mizniT.
magaliTad, pacientis mier pacientis inficireba, pacientidan
medicinis muSakze transmisia161,162 aseve medicinis muSakis mier
pacientebis dainficireba. dafiqsirebul iqna tuberkulozis
transmisia arasaTanadod sterilizebuli samedicino daniSnulebis
sagnebisa da aparatebis meSveobiT, mag. rogorica bronqoskopi163,164.
am informaciis Rirebuleba is aris, rom igi miuTiTebs specifikuri
institucionaluri da sazogadoebrivi jandacvis intervenciebis
aucileblobaze, romelTa ganxorcielebac Seamcirebs an SeaCerebs
tuberkulozis transmisias. efqturi intervenciebiT SesaZlebelia
rogorc transmisiis, aseve SemTxvevaTa sixSiris maCveneblebis
Semcireba.
mosaxleobaze orientirebuli molekulur-epidemiologiuri
kvlevebi rTulad gansaxorcielebelia, moiTxovs daZabul muSaobas,
didi raodenobiT muSaxels da ZviradRirebulia. meores mxriv,
maTi meSveobiT SesaZlebeli xdeba problemis arsSi Cawvdoma da
sazogadoebaSi tuberkulozis transmisiis dinamikis Sesaxeb axali
codnis mopoveba. magaliTad, mosaxleobaze orientirebulma kvlevam,
romelic ganxorcielda san-franciskoSi (aSS) cxadyo, rom
tuberkulozis transmisiis maCveneblebis Semcireba nawilobriv
SesaZlebeli gaxda sazogadoebrivi jandacvis specifikuri
intervenciebis gatarebiT, rac aSS-Si dabadebul mosaxleobaSi
aisaxa baqteriebis klasterebad dayofisa da saerTo Stamebis
maCveneblebis SemcirebaSi165. san-franciskoSi tuberkulozis
registrirebuli SemTxvevebis 65% modis ucxoeTSi dabadebul
adamianebze, kvlevam gviCvena, rom ucxoeTSi dabadebulebidan aSS-
Si dabadebul adamianebze tuberkulozis transmisiis maCvenebeli
sakmaod SezRudulia da qalaqebSi transmisiis yvelaze didi wili
modis iseTi risk-faqtorebis mqone individebze, rogoricaa aiv-
inficirebulni, narkotikebis da sxva nivTierebebis momxmareblebi
da usaxkaroebi166. mosaxleobaze orientirebulma molekulur-
epidemiologiurma 5- wlianma kvlevam, romelic samxreT meqsikaSi
356
Catarda gviCvena, rom maRali prevalentobis qveynebSi DOTS-isdanergvis Sedegad bolo periodSi Semcirda SemTxvevebi, transmisiis
xarisxi da rezistentoba pirveli rigis preparates mimarT,
(gamouqveynebeli kvleva, m. garsia-s saxelobis nacionaluri
instituti. meqsika).
molekulur-epidemiologiuri meTodebi Zalzed xelsayrelia
laboratoriaSi jvaredini dabinZurebis gamosavlenad167, romelic
maRali standartis laboratoriebSic ki pozitiuri kulturebis
1-4%-s Seadgens. garda amisa, am meTodiT gamovlinda egzogenuri
reinfeqciebi168,169 da erTdrouli inficireba tuberkulozis
mikobaqteriis erTze meti StamiT170, anu movlena, romlis arsebobasac
varaudobdnen, da romlis dadasturebac mxolod mas Semdeg moxda,
rac xelmisawvdomi gaxda tuebrkulozis mikobaqteriis izolatebis
dnm-is peptiduri analizis Catareba. amJamad araerTi samecniero
kvleviTi dawesebuleba cdilobs daadginos reinficirebis roli
da odenoba tuberkulozis maRali prevalentobis mqone qveynebSi.
sazogadoebrivi jandacvis intervenciebis potenciuri zemoqmedeba
SeiZleba ganisazRvros axladinficirebuli da reinficirebuli
pacientebis SefardebiT, xolo amis dadastureba SeiZleba
molekuluri epidemiologiis meSveobiT.
molekuluri-epidemiologiis meTodebis saSualebiT aseve
dadginda, rom arsebobs nacxiT uaryofiTi pulmonaruli
tuberkulozis transmisiis SemTxvevebi da dabali prevalentobis
sazogadoebebSi is transmisiis 1/5-s Seadgens171. molekuluri
epidemiologia, sxva tradiciul meTodebTan magaliTad,
tuberkulozis kanis testTan erTad, superinfeqciuri da paTogenuri
Stamebis gamovlenis SesaZleblobas iZleva172.
rogori gamoyeneba eqneba molekulur-epidemiologiur
kvlevas momavalSi
savaraudoa, rom molekuluri genotipirebis meTodi, magaliTad,
SezRuduli (limitirebuli) fragmentis sigrZis polimorfizmis
(RFLP) analizi kvlavac povebs gamoyenebas laboratoriaSi jvaredini
dabinZurebis mizezebis kvlevisas, aseve recidivisa da egzogenuri
reinfeqciis diferencirebisas173. Tu winaswari molekulur-
epidemiologiuri analizebi daadastureben, rom tuberkulozis
SemTxvevaSi arsebobs Stamebis mixedviT gansxvavebebi, SesaZlebelia
357
moxdes am gansxvavebebis gamokvleva tuberkulozis prevenciisa da
kontrolis gaumjobesebis mizniT, rac gazrdis molekuluri
epidemiologiis rols tuberkulozis kontrolis saqmeSi.
magaliTad, molekuluri epidemiologiuri meTodebi SeiZleba
gamoyenebuli iqnes tuberkulozis mikobaqteriis infeqciurobisa
da paTogenurobis xarisxis, specifikuri gansxvavebebis
identificirebisaTvis. tuebrkulozis mikobaqteriis SedarebiTi
genomuri analiziT SeiZleba ganisazRvros baqteriuli
virulentobis, aerozolizaciis, infeqciurobis, paTogenurobis,
wamlebisadmi rezistentobis da sxva maxasiaTeblebis genetikuri
determinantebi. molekulurma epidemiologiam da funqcurma
genomebma SeiZleba Tavisi wvlili Seitanon axali diagnostikuri
teqnikis, meTodebis, medikamentebis da SesaZloa, vaqcinebis
SeqmnaSic.
358
69. SesaZlebelia Tu ara tuberkulozis
kontroli28
t.frideni29
zogierT qveyanaSi mtkicd swamT, rom tuberkulozi amindis
msgavsad SeiZleba aRiweros, magram misi kontroli SeuZlebelia.
tuberkulozis maCveneblebi social-ekonomikuri pirobebis
gaumjobesebasTan erTad mcirdeba 174,175. am faqtma zogierTi mkvlevari
miiyvana im araswor daskvnamde, rom tuberkulozis kontrolis
ganxorcieleba SesaZlebelia mxolod saarsebo pirobebis
gaumjobesebis SemTxvevaSi. Tumca arsebobda Teoriuli dasabuTeba176
da axla praqtikuladac damtkicda, rom tuberkulozis kontroli
SesaZlebelia nebismier socialur-ekonomikur viTarebaSi177,178,179am
TavSi ganxilulia daavadebis kontrolis xuTi aspeqti – avadobis
simZime, sikvdilianoba, daavadebis prevalentoba, inficirebis riskis
maCvenebeli da daavadebis sixSire__ kontrolis TvalsazrisiT
daRmavali TanamimdevrobiT.
avadobis simZime
tuberkulozis avadobis simZime – avadmyofobis, Sromisuunarobis
da avadmyofobasTan dakavSirebuli pirdapiri Tu arapirdapiri
xarjebis CaTvliT SeiZleba swrafad Semcirdes, Cqari diagnostikisa
da efeqturi mkurnalobis meSveobiT. efeqturi mkurnalobis Sedegad
SesaZlebelia ara mxolod sikvdilianobis, (rac ufro detalurad
qvemoT iqneba ganxiluli), aramed avadmyofobis xangrZliobis
mniSvnelovnad Semcireba. aranamkurnalebi pacientebi
28 adaptirebuli da dabeWdili epidemiologiis internacionaluri
Jurnalis nebarTviT. 2002w. 31:894-89929 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki, jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi. samxreT-aRmosavleT azia, axali
deli, indoeTi
359
tuberkuloziT saSualod ori weli avadmyofoben. efeqturi
programiT SesaZlebelia tuberkulozze saeWvo simptomebis
Camoyalibebidan erT TveSi, tuberkulozis SemTxvevebis gamovlena.
uSualo zedamxedvelobis mokle kursiT mkurnaloba ki, srulad
aRadgens funqcias 1 an 2 TveSi. aqedan gamomdinare, avadmyofobis
xangrZlivobis Semcireba SesaZlebelia saSualod 24 Tvidan
daaxloebiT 2,5 Tvemde – anu 90%-iT. SemTxvevaTa gamovlenis
globaluri miznis ganxorcielebam SeiZleba Sedegad gamoiRos
avadobis maCveneblebis daaxloebiT 2/3-iT Semcireba, maSinac ki,
Tu mxedvelobaSi ar miviRebT daavadebaTa SemTxvevebis sixSiris
Semcirebas (ixileT Tavi: “rogoria tuberkulozis kontrolis
globaluri miznebi da ras efuZneba isini”),
sikvdilianoba
tuberkulozis medikamentozuri mkurnaloba uSualo
zedamxedvelobis qveS swrafad amcirebs sikvdilianobas. erTi
medikamentiT mkurnaloba Sedegad iZleva sikvdilianobis
mniSvnelovan, Tumca xanmokle Semcirebas (naxazi #22) amJamad
gamoyenebuli mkurnalobis reJimebi, saTanado menejmentis pirobebSi,
medikamentebisadmi mgrZnobelobis pirobebSi TiTqmis 100%-iani
gamojanmrTelebis SesaZleblobas iZleva da sikvdilianoba
mniSvnelovnad mcirdeba. aranamkurnalebi, nacxiT dadebiTi
pacientebis 50-80% iRupeba180. cudad Catarebul tuberkulozis
programaSi nacxiT dadebiTi pacientebis 30% iRupeba181, xolo
DOTS-is programis farglebSi sikvdilianobis maCvenebeli mTeli
msoflios masStabiT 5%-ze naklebia: 725275 axladgamovlenili
nacxiT dadebiTi pacientidan, romlebsac 1998 wels mkurnaloba
CautardaT DOTS-is programiT, gardaicvala mxolod 3,8%182.
im qveynebSi, sadac arsebobs sabaziso monacemebi, winaswar
aris SesaZlebeli sikvdilianobis Semcirebis gaangariSeba, romelic
miRwevadia DOTS-is danergviT. peruSi ganxorcielda DOTS-is yvelaze
maRalefeqturi programa(5), romlis Sedegad sam weliwadSi miRweuli
iqna sikvdilianobis Semcirebis gamaognebeli maCvenebeli – 80%.
es SesaZlebeli gaxda swrafi diagnostikisa da efeqturi
mkurnalobis meSveobiT da aseve mkurnalobaSi pacientebis Zalian
didi raodenobis CarTviT. indoeTSi, nacxiT dadebiT pacientebs
Soris sikvdilianobis maCvenebeli adre Catarebuli programis
360
farglebSi 20-30%-s Seadgenda, romelic DOTS-is programasTan
SedarebiT181, sadac igive maCvenebeli 4%-ia – TiTqmis Svidjer
naklebi iyo. Tu ganvixilavT rogorc nacxiT dadebiT, aseve nacxiT
uaryofiT SemTxvevebs, DOTS-is programiT sikvdilianobis
maCvenebeli daaxloebiT 18%-iT mcirdeba. (gamovlenis gazrdili
maCveneblisa da meoradi SemTxvevebis sikvdilianobis gamoklebiT)
2002 wlis dasawyisisaTvis DOTS-is programiT, indoeTSi mkurnaloba
Cautarda 2 milionze met adamians da 350000-ze meti gadarCa.
CineTSi DOTS-is nacionaluri programiT yovelwliurad 50 000-ze
met adamians unarCundeba sicocxle183.
grafiki #22
tuberkuloziT gamowveuli sikvdilobis Semcireba peruSi 1990-1999
daavadebis prevalentoba
SesaZlebelia tuberkulozis prevalentobis swrafad Semcireba.
tuberkulozis kontrolis cudad funqcionirebad programaSi
tuberkuloziT daavadebis SemTxvevaTa sixSiris da prevalentobis
Sefardeba SeiZleba Seadgendes 1:3,5184. tuberkulozis globaluri
miznebis ganxorcielebis Sedegad prevalentoba mniSvnelovnad
Semcirdeba, maSinac ki, Tu yvela SemTxvevis mxolod mcired nawils
Cautardeba mkurnaloba yovel wels. es modeli mocemulia Zalzed-
martivi modelis saxiT (nax. #23). naxazze warmodgenilia
sikvdilianobis raodenoba
sxvadasxva
Sewyvetili mkurnaloba
aranamkurnalebi
361
insidentobisa da prevalentobis dinamika wlebis mixedviT. am
modelSi gakeTebulia daSveba, rom, rogorc gamovlenis (70% axali
nacxiT dadebiT SemTxvevebis), aseve mkurnalobis warmatebis
TvalsazrisiT (85%), dasaxuli miznebi Sesrulda, rom nacxiT
dadebiTi prevalenturi da insidenturi SemTxvevebis naxevars
yovelwliurad utardeba mkurnaloba. Tu warmatebuli mkurnalobis
maCvenebeli 85%-ia, es niSnavs rom uSedego mkurnalobis procentuli
Sefardeba daaxloebiT iseTivea, rogoric DOTS-is globalur
programaSi182 da, daavadebis SemTxvevaTa sixSiris maCvenebeli
yovelwliurad 5%-iT iklebs. rogorc xedavT prevalentoba Zalian
swrafad mcirdeba da daaxloebiT sam weliwadSi miaRwevs Zveli
maCveneblebis naxevars.
programis ganxorcielebis pirobebSi am Teoriuli modelis
sizuste dadasturda rogorc ganviTarebul, ise ganviTarebad
qveynebSi. yofili Cexoslovakiis qalaq kolinSi zedamxedvelobisa
da kontrolis intensiurma programam 100 000 mosaxleSi qronikuli
tuberkulozis185 prevalentoba 33%-ze metiT Seamcira yovel erT
weliwadSi 3 wlis manZilze, rac Seadgens Zveli maCveneblebis 1/
4-ze cota naklebs.
pozitiuri pacientebis raodenoba niu-iorkSi 3 weliwadSi 2/3-
iT Semcirda, rac yovelwliurad 30%-s Seadgens186,187. amis
dokumenturad dadastureba SesaZlebeli iyo, radgan monitoringis
sistema afiqsirebda TiTqmis yvela pacients, romelsac
baqteriologiuri testiT aRmoaCnda tuberkulozi. pekinSi, rogorc
amas TemSi Catarebuli kvlevebi gviCvenebs177, nacxiT dadebiTi
SemTxvevebis prevalentobam 1979-1990 wlebis periodSi 87%-iT iklo
anu 127 SemTxveva yovel 100 000 mosaxleze davida 16 SemTxvevamde
yovel 100 000 mosaxleze. e.i. aRiniSna 17%-iani Tanamimdevruli
myari kleba yovelwliurad 11 wlis ganmavlobaSi188.
infeqciurobis maGvenebeli
tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebuli pacientebis
raodenoba
tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebis xarisxi gansazRvravs
sazogadoebaSi epidemiis mimdinareobas, amitom tuberkulozis
362
xangrZlivi kontrolis TvalsazrisiT infeqciis maCveneblis kleba
Zalzed mniSvnelovania. tuberkulozis baqteriiT inficirebis
riski ganviTarebuli ekonomikis mqone qveynebSi jer kidev
qimioTerapiis SemoRebamde daaxloebiT 5%-iT Semcirda. efeqturi
mkurnalobis danergvis Semdeg inficirebis maCvenebelma wliurad
15%-iT189 da metiTac iklo. ganviTarebad qveynebSi ki, piriqiT,
tuberkuloziT inficirebis riski Zalzed mcired, an TiTqmis ar
iklebs. mdgomareoba ar Seicvleba, vidre am qveynebSi saTanado
doneze ar ganxorcieldeba tuberkulozis efeqturi mkurnaloba.
tuberkulozis efeqturi mkurnaloba swrafad amcirebs
inficirebis risks. Teoriulad ganviTarebad qveynebSic ki,
SesaZlebelia inficirebis riskis Semcireba weliwadSi 10% da
metiT176. logikuria, rom aseTi kvlevebis Catareba sirTuleebTan
aris dakavSirebuli da droTa ganmavlobaSi ufro garTuldeba
tuberkulinis testis interpretaciasTan dakavSirebuli
problemebis gamo. koreaSi Catarebulma erT-erTma kvlevam
gamoavlina tuberkuloziT inficirebis riskis Semcireba 8-14%,
miuxedavad imisa, rom warmatebuli mkurnalobis maCvenebeli ar
iyo 85%190. BCG vaqcinaciis mudmivi maCveneblis SemTxvevaSi, Cvil
bavSvebSi tuberkulozuri meningitiT daavadebis sixSire asaxavs
inficirebis riskis wliur maCvenebels. 1986-1996 wlebSi pekinSi
tuberkulozuri meningitis maCvenebeli 2,1-dan 0,1-mde Semcirda
yovel 100 000 mosaxleze, maCveneblis Semcireba Seadgens 26%-s
weliwadSi188. garkveulwilad es Semcireba vaqcinaciis praqtikis
gaumjobesebis Sedegs warmoadgens.
tuberkuloziT daavadebis SemTxvevaTa sixSire
tuberkuloziT daavadebis sixSire Sedgeba:
- tuberkulozis recidivebi pacientebSi, romlebsac warsulSi
hqondaT avadmyofobis epizodebi;
- tuberkulozis daavadebis swrafi progresi inficirebul
an SedarebiT mokle periodSi (2 weliwadSi) reinficirebul
individebs Soris
- mravali wlis win SeCerebuli tuberkulozis infeqciis
gaaqtiureba.
363
molekuluri epidemiologiis bolodroindelma miRwevebma
tradiciul epidemiologiur kvlevebTan erTad xeli Seuwyo
TiToeuli zemoT moyvanili jgufidan aRmocenebuli SemTxvevebis
Tanafardobis gansazRvras, romelic droTa ganmavlobaSi SeiZleba
gansxvavdebodes. magaliTad, tuberkulozis epidemiologiis
Semswavlel mravalaspeqtian kvlevaSi, romelic 1972 wels samxreT
indoeTSi ganxorcielda, gamovlinda, rom yvela nacxiT dadebiTi
SemTxvevis mxolod 37% gamovlinda mkurnalobis dawyebamde
normaluri rentgenogramis mqone individebSi. 12 wlis manZilze
maTi fraqcia 2/3 gaizarda da Tanafardoba pacientebTan, visac
mkurnalobis dawyebamde kultura-negatiuri tuberkulozis
Sesabamisi suraTi hqonda 33%dan 8% Semcirda. es Seesabameba
tuberkulozis ganviTarebis wliuri riskis Semcirebas 7%-dan
3,2%-mde seriozuli darRvevebis amsaxveli rentgenogramis mqone
pirebSi184, rac metyvelebs, rom maT CautardaT raRac saxis, Tundac
nawilobrivi mkurnaloba.
bolo periodSi norvegiaSi Catarebulma kvlevam gviCvena, rom
5-dan erTze nakleb pacients uviTardeboda tuberkulozi axali
inficirebis Sedegad. SemTxvevaTa udidesi raodenoba ganpirobebuli
iyo Zveli infeqciiT an tuberkulozis recidiviT191.
tuberkulozis SemTxvevaTa sixSiris kontroli aiv-koinfeqciiT
an mis gareSe didad aris damokidebuli adgilobriv
epidemiologiaze, erTis mxriv, gvaqvs situacia, rodesac
tuberkulozis SemTxvevebis udidesi umravlesoba ganpirobebulia
Zveli inficirebiT da maTi prevencia arsebuli teqnologiebiT
SeuZlebelia. isini ver gaxdebian prevenciul mkurnalobis
kandidatebi da im SemTxvevaSic ki, Tu aseTi prevenciuli
mkurnaloba Catardeba misi warmateba garantirebuli ar aris (ix.
Tavi: “ra daniSnuleba aqvs latenturi tuberkulozis infeqciis
mkurnalobas tuberkulozis kontrolis programaSi”). meore mxriv,
warmodgenilia mosaxleoba, romelTa Soris tuberkulozis
SemTxvevebis naxevari ganpirobebulia axali infeqciiT an
reinfeqciiT wina ori wlis ganmavlobaSi. am konteqstSi
tuberkulozis kontrolis efeqturma RonisZiebebma SeiZleba
ganapirobos tuberkulozis SemTxvevebis swrafi Semcireba.
magaliTad, niu-iorkSi tuberkuloziT daavadebis SemTxvevaTa
sixSire aSS-Si dabadebul pirTa Soris 5 wlis ganmavlobaSi (1992-
1996w.w) 25%-iT Semcirda weliwadSi. multirezistentuli
364
tuberkulozis SemTxvevaTa sixSire, romelic ZiriTadad
dakavSirebuli iyo samedicino dawesebulebaSi transmisiasTan,
wliurad drois igive periodSi 34%-iT Semcirda192. amis msgavsad
san-franciskoSi Catarebuli kvleviT dafiqsirda, rom SemTxvevaTa
1/3-ze meti ganviTarda axlo warsulSi transmisiis Sedegad.
kontrolis gaumjobesebuli RonisZiebebiT SemTxvevebis saerTo
maCveneblma 7%-iT iklo weliwadSi. klasterirebul SemTxvevaTa
maCvenebeli 15%-iT Semcirda weliwadSi, maSin rodesac
araklasterirebuli SemTxvevebis maCvenebeli Semcirda mxolod
5%-iT weliwadSi193. 1991-1997 w.w. molekuluri epidemiologiuri
kvleviT niu-iorkSi tuberkulozis SemTxvevaTa prognozirebuli
raodenobis 26% Semcireba dafiqsirda.
ganviTarebad qveynebSi Catarebuli reprezentaciuri kvlevebis
SezRuduli raodenoba gviCvenebs, rom uaxloes warsulSi
inficirebiT gamowveuli axali SemTxvevebi 29%-48% SeiZleba
meryeobdes da efeqturi mkurnalobis gamoyenebiT swrafad SeiZleba
Semcirdes194,195,196,197. drois garkveul periodSi SeiZleba Zveli
procesis reaqtivaciiT gamowveuli SemTxvevebis mniSvnelovani
Semcirebac.
maSasadame, Teoriuli TvalsazrisiT, ganviTarebad qveynebSi
SesaZlebeli unda iyos SemTxvevaTa sixSiris kontroli. es prognozi
gamocdilebis safuZvelze gakeTda.
ganviTarebad qveynebSi, sadac mkurnalobis efeqturi praqtika
jer ar aris danergili184, tuberkulozis SemTxvevaTa sixSire
statikur mdgomareobaSi rCeba da piriqiT, tuberkulozis kontrolis
efqturi RonisZiebebis gamoyenebisas tuberkulozis SemTxvevaTa
sixSire swrafad mcirdeba. 1986-1996w.w. pekinSi188, rodesac
Setyobinebis maCvenebeli Zalze maRali da mudmivi iyo, axali
nacxiT dadebiTi SemTxvevebis 90%-iani yovelwliuri Semcireba
dafiqsirda. kubaSi, mkurnalobis efeqturi organizaciiT, axali
nacxiT dadebiTi SemTxvevebis maCvenebeli 26 wlis ganmavlobaSi179
yovelwliurad 10%-iT Semcirda. peruSi tuberkulozis SemTxvevebi
daaxloebiT 8%-iT Semcirda wliurad(5). 8-10%-ianma wliurma
Semcirebam SemTxvevaTa raodenoba 7 weliwadSi SeiZleba naxevramde
daiyvanos. amgvarad aiv-infeqciis epidemiis ararsebobis SemTxvevaSi,
tuberkuloziT daavadebianobis sixSire mniSvnelovnad SeiZleba
Semcirdes ganviTarebad qveynebSic ki.
365
tuberkulozis kontroli aiv-infeqciasTan konteqstSi
aiv-epidemia Zirs uTxris tuberkulozis kontrols da mainc,
aiv-inefqciasTan mimarTebaSi tuberkulozis kontrolis efeqturi
programis SemuSavebiT SesaZlebelia tuberkuloziT gamowveuli
avadobis tvirTis, sikvdilianobis, prevalentobisa da savaraudod
inficirebis maCveneblis kontrols daqvemdebareba. Tumca es
SeiZleba gakeTdes mxolod udidesi Zalisxmevisa da Secdomebis
minimumamde dayvanis meSveobiT.
imis gamo, rom tuberkuloziT inficirebul pacientebSi baqteriis
reaqtivaciis mzardi safrTxe arsebobs da aseve tuberkulozis
swrafi da farTomasStabiani gavrcelebis safrTxe arsebobs aiv-
inficirebul mosaxleobaSi, msoflios umetes regionebSi
tuberkulozis insidentoba gaizrdeba, Tu aiv-inficirebulTa
raodenoba mosaxleobaSi 5% metia. tuberkulozis kontrolis
efeqtur programas unari Seswevs Searbilos aseTi zrdis efeqti
da Tavidan agvacilos multirezistentuli tuberkulozis
gavrceleba. problema mxolod is ki ar aris, rom mravali wlis
win SeZenili infeqciis gamo daavadebianobis sixSire izrdeba,
aramed isic, rom tuberkuloziT daavadebuli TiToeuli pacienti
individualurad xels uwyobs meoradi SemTxvevebis gazrdas, vinaidan
axlo kontaqtSi imyofeba imunosupresiis mqone adamianebTan.
tuberkulozis afeTqebis mkveTri zrda aRiniSneba msoflios im
regionebSi, sadac aiv-endemuri infeqciaa. aseTi zrda mniSvnelovnad
dabalia iq, sadac funqcionirebs tuberkulozis kontrolis
efeqturi samsaxurebi198.
am TvalsazrisiT garkveulwilad mniSvnelovania tanzaniis
gaerTianebuli respublikis gamocdileba. miuxedavad imisa, rom
qveyana aiv-epidemiis centrSi imyofeba, ukanaskneli 15 wlis
ganmavlobaSi inficirebis wliuri riskis sistematiuri kvlevebiT
gamovlinda inficirebis stabiluri maCveneblebi da maTi umniSvnelo
klebac ki (2%-iT weliwadSi) 199. es gvafiqrebinebs, rom
tuberkulozis kontrolis efeqtur programas Cqari diagnostikis
da efeqturi mkurnalobis meSveobiT SeuZlia SezRudos meoradi
infeqciebisa da SemTxvevebis raodenobis zrda.
Teoriulad dasaSvebia, rom tuberkulozis infeqciis mqone aiv-
inficirebuli pacientebis prevenciuli mkurnalobiT SesaZlebelia
Semcirdes aiv-infeqciis zegavlena tuberkulozis epidemiologiaze.
366
ramdenadac ganviTarebad qveynebSi aiv-inficirebul individTa
umetesma nawilma araferi icis sakuTari infeqciuri statusis
Sesaxeb da arsebobs materialur-teqnikuri sirTuleebi didi
raodenobiT iseTi pacientebis mkurnalobiT uzrunvelyofSi,
romlebsac simptomebi ara aqvT Camoyalibebuli (ixileT Tavi: “ra
rols asrulebs latenturi tuberkulozis mkurnaloba
tuberkulozis kontrolis programaSi”), praqtikulad latenturi
tuberkulozuri infeqciis mkurnaloba SeiZleba Semoifarglos
mxolod individebiT da ver miiRos sazogadoebrivi jandacvis
intervenciis saxe.
niu-iorkis magaliTi gviCvenebs, rom aiv-infeqciasTan konteqstSi
tuberkulozis epidemiis kontroli SesaZlebelia im regionebSic
ki, sadac multirezistentoba farTodaa gavrcelebuli175. es
miRweul iqna swrafi diagnostikiT, maRalkvalificiuri
laboratoriuli saqmianobiT, mkurnalobis standartizebuli
reJimebiT, uSualo meTvalyureobis mkurnalobis standartis saxiT
gamoyenebiT da mkacri kohortuli angariSgebiT, romelic moicavda
angariSs TiToeuli diagnostirebuli SemTxvevebis Sesaxeb. garda
amisa, saavadmyofoebSic Semcirda tuberkulozis gavrceleba (ixileT
Tavi: “ras niSnavs tuberkulozis nozokomialuri gavrceleba da
rogor aviciloT is”). Tumca, niu-iorkSi aiv-infeqciis prevalentoba
mozrdil mosaxleobaSi albaT, ar aRemateboda 3%, afrikis im
qveynebTan SedarebiT, sadac igive maCvenebeli 30%-ze metia.
daskvnebi
kontrolis uzrunvelyofa tuberkulozTan brZolis ufro
zomieri mizania, vidre daavadebis absolutur minimumamde dayvana
an aRmofxvra. termini absolutur minimumamde dayvana niSnavs
mosaxleobis erT milionze tuberkulozis mxolod erT axal
SemTxvevas weliwadSi anu tuberkuloziT inficirebis 1%-ze nakleb
prevalentobas mTels mosaxleobaSi200. amis miRweva damatebiTi
mowinave teqnologiuri saSualebebis SemuSavebis gareSec
SesaZlebelia, zogierT ganviTarebul qveyanaSi uaxloes 20-50
weliwadSi. Tumca, vidre tuberkulozis kontroli yvela qveyanaSi
erTiani ZalisxmeviT ar ganxorcieldeba migraciam da tuberkulozis
maRalma maCvenebelma sxva qveynebSi SeiZleba xeli SeuSalos amas.
aRmofxvra ganisazRvreba, rogorc iseTi mdgomareobis miRweva,
367
grafiki #23
nacx-poziciuri tuberkulozis dinamika globaluri miznebis
ganxorcielebis SemTxvevaSi
SS+ =naxvelis nacxiT dadebiTi
(1 mln mosaxleoba; tuberkuloziT daavadebis SemTxvevaTa sixSire = 100/100.000)
368
rodesac tuberkulozis SemTxvevebi arsad ar iqneba da misi
kontrolis RonisZiebebi saWiro aRar iqneba. amJamad situacia
namdvilad ar iZleva aRmofxvris RonisZiebebis gatarebis
SesaZleblobas.
aqedan gamomdinare, pasuxi kiTxvaze, “SesaZlebelia Tu ara
tuberkulozis kontroli” aris “diax” - Tu daculi iqneba
mecnieruli principebi, ganxorcieldeba klinikuri da
sazogadoebrivi jandacvis Sida da saerTaSoriso seqtorebis
efeqturi menejmenti mimarTuli tuberkulozis kontrolis
koordinaciaze. es brZolaa, romlis mogebac SesaZlebelia.
369
70. SesaZlebelia Tu ara SemTxvevaTa
gamovlenis da mkurnalobis meSveobiT
medikamentebisadmi rezistentobis
prevencia da ukuqceva sazogadoebaSi
m.ravilione30
1994-1997 wlebSi janmos mier ganxorcielda multirezistentuli
tuberkulozis (MDR-TB) prevalentobis kvleva 35 qveyanaSi. aRmoCnda,
rom multirezistentuli tuberkulozis prevalentoba
dakavSirebulia tuberkulozis programis kontrolis xarisxTan201.
qveynebi klasificirdebodnen or jgufad: tuberkulozis kontrolis
“efeqturi” da “naklebad efeqturi” programis mqone qveynebad.
“efeqturi” kontroli iTvaliswinebda DOTS-is programiT
mosaxleobis srul mocvas, ukidures SemTxvevaSi qveynis mTeli
teritoriis erTi mesamedis mocvas, an tuberkulozis 10-ze nakleb
registrirebul SemTxvevas yovel 100 000 mosaxleze. nebismieri
qveyana, sadac DOTS ar xorcieldeba, an moicavs misi teritoriis
erT mesamedze naklebs_ ganekuTvneba naklebad efeqturi
tubkontrolis programis mqone qveynebis rigs. analizma gamoavlina,
rom qveynebSi, sadac tuberkulozis kontrolis efeqturi programa
funqcionirebda, aRiniSneboda MDR-TB-is ufro dabali prevalentoba,
vidre iq sadac tuberkulozis kontrolis programa naklebad
efeqturi iyo. (1,6%-3,9%-Tan SedarebiT, P<0,05). aseve, MDR-TB-is
prevalentoba SedarebiT dabali iyo namkurnaleb pacientebSi im
qveynebSi, sadac xorcieldeboda tuberkulozis kontrolis efeqturi
programa (7,7%-17%-Tan SedarebiT), Tumca MDR-TB-is prevalentoba
axladgamovlenil SemTxvevebSi erTnairi iyo qveynebis orive
kategoriaSi.
30 tuberkulozis strategiisa da operaciebis kordinatori.
tuberkulozis SeCerebis departamenti, jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria
370
meore kvlevaSi Seswavlis sagani iyo programis Sesrulebasa da
medikamentebisadmi rezistentobis prevalentobas Soris
urTierTkavSiri202.
es kvleva Catarda qveynebSi, romelsac hqondaT sando monacemebi,
rogorc medikametebisadmi rezistentobis, aseve mkurnalobis
Sedegebis Sesaxeb. mkurnalobis warmatebis maCvenebeli, rogorc
tuberkulozis kontrolis programis funqcionirebis saukeTeso
gamoxatuleba, proporciul damokidebulebaSi, MDR-TB-is
prevalentobasTan. marTlac, im qveynebSi sadac mkurnalobis
warmatebis maCvenebeli maRalia, MDR-TB-is prevalentobis
maCvenebeli SedarebiT dabalia da es urTierTkavSiri
statistikurad mniSvnelovania (r2=0,5, p=0,03). zogierT qveyanaSi,
sadac mkurnalobis warmatebis maCvenebeli kvlevis Catarebis
periodSi maRali iyo, magaliTad, peruSi da vietnamSi, MDR-TB-is
prevalentoba zomierad maRali rCeboda (2-3%). es SesaZloa
ganpirobebuli iyo imiT, rom DOTS-is programis danergvis Semdegjer kidev arsebobda Zveli, susti programebis Sedegad warmoSobili
MDR-TB-is SemTxvevebi.
es dakvirvebebi gvafiqrebinebs, rom tuberkulozis saTanadod
ganxorcielebuli kontrolis meSveobiT, iseve rogorc es miRweuli
iqna DOTS-is programiT, SesaZlebelia MDR-TB-is warmoSobis
minimalur doneze Sekaveba, iq, sadac igi jer ar arsebobs. afrikis
iseTma qveynebma, rogoricaa benini, bocvana da kenia, romlebmac
rifampicinis gamoyeneba mkurnalobis standartul mokle kursSi
tuberkulozis kontrolis ganxorcielebasTan erTad daiwyes
(upiratesad 1983, 1986 da 1996) miaRwies kidec gankurnebis maRal
maCveneblebs. minimumamde iqna dayvanili MDR-TB-is warmoSobisa
da gavrcelebis maCveneblebi. msgavsad imisa, laTinuri amerikis
qveynebSi_ Cile, kuba da urugvai_sadac tradiciulad funqcionirebs
tuberkulozis kontrolis maRali efeqturobis programebi da
mkurnaloba pacientebis udides nawils utardeba, dResdReobiT
MDR-TB-is Zalzed dabali donea. meore mxriv, iseT qveynebSi,
rogoricaa spilos Zvlis sanapiro, dominikis respublika, estoneTi,
latvia, ruseTis federacia da tailandi, sadac, rifampicini farTod
gamoiyeneboda tuberkulozis kontrolis programebis gaZlierebamde,
MDR-TB-is prevalentoba ufro maRalia. aqedan gamomdinare,
tuberkulozis efeqturi kontroli xels uSlis MDR-TB-is
371
gavrcelebas. situacia SeiZleba gansxvavebuli iyos iseT
dasaxlebebSi, sadac MDR-TB-is ukve farTodaa gavrcelebuli.
rig SemTxvevebSi miaCniaT, rom janmosa da IUATLD-is mier
rekomendirebuli mkurnalobis standartuli reJimebis mTeli
qveynis masStabiT danergva ganapirobebs MDR-TB-is prevalentobis
TandaTanobiT Semcirebas. faqtiurad bevri pacientis gankurnebaa
SesaZliebeli, im SemTxvevaSic ki, Tu isini inficirebulni arian
multirezistentuli tuberkulozis StamebiT: maTi nawili (25-
30%) spontanurad ganikurneba, zogierTi maTgani swrafad daiRupeba
da Sewyvets sxvebis inficirebas203. aSS-Si arsebuli monacemebi
gviCvenebs, rom specializebuli da individualizebuli
mkurnalobiT SesaZlebelia pirveladi multirezistentuli
tuberkuloziT daavadebuli pacientebis SedarebiT didi nawilis
gankurneba da amrigad maTi gamoricxva infeqciis matarebelTa
erTobliobidan. Tumca drois monakveTi infeqciasaSiSi
mdgomareobidan naxvelis konversiamde an infeqciis wyaros
gardacvalebmde sakmaod xangrZlivia. maSasadame, imis daSveba, rom
MDR-TB-is daavadebuli pacientebis didi nawili inkurneba an
maleve iRupeba (da aqedan gamomdinare, Sewyveten infeqciis
gavrcelebas) ar aris swori. aSS-i, sadac aseTi varaudi iqna
gamoTqmuli, mkurnalobis ZviradRirebuli individualuri reJimebic
da qirurgiuli Carevac ufri xelmisawvdomia, vidre bevr sxva
qveyenaSi. ganviTarebad qveynebSi, mkurnalobis standartuli mokle
kursis gamoyeneba DOTS-is programis Semadgeneli nawilis saxiT,
pacientebis ufro did raodenobas moicavs. aRmoCnda, rom mxolod
izoniazidisadmi an streptomicinisadmi rezistentuli
tuberkulozis umetesi SemTxvevebis gankurneba SesaZlebelia
standartuli pirveli rigis reJimis gamoyenebiT. izoniazidisadmi
rezistentuli tuberkulozis 6-Tviani mkurnalobis Semdeg
warumateblobis maCvenebeli mxolod 1%-s Seadgenda, xolo
recidivis maCvenebeli 11%204. warumateblobis aseTive dabali
maCvenebeli (0-2%) iqna miRebuli klinikur kvlevebSi, rodesac
izoniazidisadmi an streptomicinisadmi rezistentuli Stamebis
mqone pacientebis mkurnalobisas sul mcire 6-Tvian kurss
iyenebdnen205.
tuberkulozis kontrolis nacionaluri programebis mier
ukanasknel periodSi janmosaTvis warmodgenili monacemebidan
Cans, rom erTi medikamentisadmi (garda rifampicinisa) rezistentuli
372
Stamis mqone pacientebSi mkurnalobis moklevadiani kursis
gamoyenebisas gankurnebis maCveneblebi didad ar CamorCeba im
pacientebis maCveneblebs, romlebsac sruli mgrZnobeloba aqvT.
peruSi mgrZnobelobis mqone pacientebis 90% (1029/1145) da erTi
medikamentebisadmi rezistentobis mqone pacientebis 87% (105/121)
gankurnebuli iqna pirveli rigis medikamentebiT (P=0,27). koreis
respublikaSi maCveneblebi iyo 85% (1668/1968) da 80% (104/129; P=0,11).am monacemebis safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom mkurnalobis
moklevadiani kursis gamoyenebiT SesaZlebelia
monorezistentulobis SemTxvevaTa umetesi nawilis mkurnaloba.
Tumca, mkurnalobis warmatebis maCvenebeli rifampicinrezistentul
da MDR-TB-is SemTxvevebiT gacilebiT dabalia. perusa da koreaSi
warmatebis maCvenebeli MDR-TB-is SemTxvevaSi 58% da 50% Seadgenda,
rac mniSvnelovnad dabalia mgrZnobelobismqone SemTxvevebTan
SedarebiT (P<0,001 orive qveyanaSi).
kvlevaSi, romelSic ramodenime centri monawileobda da
moicavda eqvs regions (dominikianelTa respublika, hong-kongis
specialuri administraciuli regioni CineTSi, italia, peru, koreis
respublika da ruseTis federaciis ivanovos olqi) mkurnalobis
warmatebis saSualo maCvenebeli axal MDR-TB-is SemTxvevebisaTvis
Seadgenda 52%, warumateblobis saSualo maCvenebeli 21%,
sikvdilianobis maCvenebeli zogadad 10%-ze naklebi iyo206. aqedan
gamomdinare, namdvilad SesaZlebelia arsebobdes gansazRvruli
reaqcia pirveli rigis wamlebiT mkurnalobaze, Tumca
warumateblobis maCvenebeli Zalzed maRalia. kvlav ismis kiTxva,
sakmarisia ki axlad- gamovlenil MDR-TB pacientebs Soris
mkurnalobis warmatebis 50%-iani maCveneblis miRweva da fatalur
SemTxvevaTa SedarebiT dabali maCveneblebis SenarCuneba
mkurnalobis warumateblobis maRali donis CarCoebSi, imisTvis
rom MDR-TB aRmoifxvras.
qveynis masStabiT MDR-TB-is prevalentobis tendenciebi DOTS-is kargad organizebuli programis pirobebSi uSualod pasuxobs
kiTxvas. am TvalsazrisiT, ganviTarebadi qveynebidan Zalzed mcire
monacemebia miRebuli, Tumca koreis respublikis207,208,209 monacemebi
tendenciebis Sesaxeb sakmaod TvalsaCinoa. rezistentuli
tuberkulozis SemTxvevebis yvela gaangariSebuli raodenoba nel-
nela iklebda 1965-1980 wlebSi. xolo 1980-1985 wlebSi mkveTri
progresireba ganicada. MDR-TB-is SemTxvevaTa raodenoba gaizarda
373
1975-1985 wlebSi, magram 1990-1995 wlebis maCvenebelTan SedarebiT
dabali iyo. yvela rezistentuli SemTxvevis da maT Soris MDR-
TB-is SemTxvevebis raodenobis kleba emTxveva koreis respublikaSi
gankurnebis maCveneblebis swraf zrdas, gansakuTrebiT 1980-1985
wlebSi. ra Tqma unda, es ar aris sakmarisi imis dasamtkiceblad,
rom kargad organizebuli programis pirobebSi pirveli rigis
medikamentebis gamoyeneba ukuaqcevs MDR-TB, magram es monacemebiimis safuZvlebs iZleva, rom vifiqroT efeqturi mkurnaloba axali
MDR-TB-is SemTxevevbis warmoqmnis prevenciiT zemoqmedebas axdens
zogadad MDR-TB-is problemis Semcirebaze.
medikamentebisadmi rezistentobis tendenciebi Seswavlil iqna
alJirSic. alJiris210 regionSi 1965-1990 wlebSi axal SemTxevvebSi
medikamentebisadmi rezistentoba 15%-dan 5,2%-mde Semcirda, xolo
ganmeorebiTi mkurnalobis SemTxvevebSi 81,9%-dan 21%-mde. aseTi
kleba daemTxva ori mniSvnelovani politikuri cvlilebis
gatarebas: 60-iani wlebis bolos mkurnalobis standartuli
reJimebis danergvas da 1980 wels rifampicinis Semcveli mkurnalobis
SemoRebas. Tumca daiklebda Tu ara MDR-TB, es cvlilebebi rom
ar ganxorcielebuliyo cnobili ar aris, vinaidan ar gagvaCnia
informacia adre arsebuli tendenciebis Sesaxeb. ganmeorebiTi
mkurnalobis reJimis SemTxvevaSi MDR-TB-is 1985 da 1986-1990 wlebSi
tendenciebSi cvlilebebi ar aRiniSneboda arc SemTxvevaTa
raodenobis, arc procentuli maCveneblebis TvalsazrisiT (11%
da 11,5%).
rogorc alJiris, aseve koreis respublikis gamocdileba
gviCvenebs, rom pirveli rigis medikamentebis gamoyenebiT
SesaZlebelia MDR-TB-is SemTxvevebis Semcireba, magram ara
aRmofxvra. bolo periodSi bobo-diolasosa da burkina fasoSi
1992-1994 wlebSi Catarebulma kvlevam cxadyo, rom 1989 wels
mkurnalobis mokle kursis danergvam da gaumjobesebuli
superviziis da meTvalyureobis qveS mkurnalobis politikis
ganxorcielebam ganapiroba medikamentebisadmi, maT Soris
rifampicinisadmi, rezistentobis gavrcelebis Semcireba SedarebiTi
1978-1986 wlebSi Catarebuli kvlevis monacemebTan. samwuxarod, ar
moipoveba monacemebi MDR-TB-is tendenciebis Sesaxeb211.
niu-iorkis gamocdileba gviCvenebs, rom MDR-TB-is kontroli
SesaZlebelia212. 1991-1992 da 1994 wlebSi, mas Semdeg rac
ganxorcielda kontrolis efeqturi RonisZiebebi, MDR-TB-is
374
SemTxvevebis raodenoba TiTqmis ganaxevrda (44%-iani kleba), 1992-
1997 wlebSi MDR-TB-is SemTxvevebis raodenoba 85%-ze metiT
Semcirda. kontrolis RonisZiebebi moicavda uSualo
meTvalyureobiT mkurnalobas, ramac uzrunvelyo mkurnalobis
dasrulebis maRali maCveneblebi, aseve infeqciis kontrolis
intervenciebs iseTi mWidro TavSeyris adgilebSi, rogoricaa
saavadmyofo, sakani da usaxlkaroTa TavSesafari da mkurnalobis
adekvaturi reJimebis gamoyenebas, rogorc mgrZnobelobis mqone,
aseve MDR-TB-is SemTxvevaSi (am ukanasknelis SemTxvevaSi, warmatebis
maRali maCveneblebis misaRwevad gamoiyeneboda sarezervo
medikamentebi).
niu-iorkis gamocdilebidan SesaZlebelia Semdegi daskvnebis
gakeTeba: kargad organizebulma mkurnalobam pirveli rigis
medikamentebiT gazrda gankurnebis maCveneblebi mgrZnobelobis
mqone, ara MDR-TB-is SemTxvevebSi, “daketa onkani” da Sewyvita
SeZenili MDR-TB-is generireba. aman Seamcira MDR-TB-is Stamebisgavrceleba, ramac xeli Seuwyo pirveladi MDR-TB-is klebas.
amasTan ganxorcielda MDR-TB-is arsebuli SemTxvevebis mkurnaloba
sarezervo medikamentebiT (“avzis dacla xdeba”). yovelive aman,
saavadmyofos Sida infeqciebis kontrolis efeqtur RonisZiebebTan
erTad mniSvnelovnad Seamcira MDR-TB-is gavrceleba.
naTelia, rom sarezervo medikamentebis gareSe SeuZlebeli
iqneboda, MDR-TB-is SemTxvevaTa Soris gankurnebis 50%-ze maRali
maCveneblebis miRweva. gankurnebis maRali maCveneblebis gareSe ki
MDR-TB-is gavrcelebis swrafad Sewyveta an misi aRmofxvra uaxloes
ramodenime weliwadSi SeuZlebeli gaxdeba.
da bolos, dRes arsebuli informacia tuberkulozis
mkurnalobis moklevadiani kursis efeqturobis Sesaxeb gviCvenebs,
rom medikamentebisadmiB rezistentobis ganviTareba SeiZleba
minimumamde iqnes dayvanili iseTi programebis meSveobiT, romlebic
uzrunvelyofen pacientebis mier medikamentebis sworad miRebas
da aRweven gankurnebas. Tumca DOTS-is programiT rekomendirebuli
mkurnalobis reJimebi MDR-TB-is gavrcelebas swrafad ver amcirebs,
Tu igi ukve Camoyalibda rogorc seriozuli problema. MDR-TB-isabsolutur minimumamde dayvanis mniSvnelovani faqtoria
mkurnalobis warmateba: rac ufro maRalia rogorc mgrnobelobis
mqone, aseve MDR-TB-is SemTxvevebis gankurnebis maCvenebeli, miT
naklebia MDR tuberkulozis aRmocenebis SesaZlebloba. MDR-TB-
375
is gankurnebis maRali maCvenebeli garantias iZleva, rom MDR-TBaRar ganviTardeba, amis Sedegad Semcirdeba aseve “pirveladi”
MDR-TB-is SemTxvevebic. imavdroulad, arsebuli MDR-TB-is
gankurnebis maCveneblebis zrda, sazogadoebaSi infeqciis
transmisiis wyaros aRmofxvris.
376
71. ra maGvenebeli aqvs tuberkulozis
kontrolis efeqtur programas
f.luelmo31 da t.frideni32
maCveneblebiT izomeba procesi, klinikuri gamosavali da
zemoqmedeba. maTi meSveobiT izomeba is elementebi, romlebic
aucilebelia saqmianobis gansaxorcieleblad, am saqmianobis
masStaburoba, xarisxi da Sedegebi. isini unda warmoadgendnen
programis gansakuTrebulad mniSvnelovani elementebis markerebs.
radgan epidemiologiuri (zemoqmedebis) indikatorebi Zalze nela
icvleba da maTi gazomva rTulia, efeqtianobis Sefasebis mizniT
xSirad gamoiyeneba procesisa da Sedegebis operatiuli maCveneblebi.
procesis maGveneblebi
tuberkulozis programis upirvelesi mizania tuberkulozis
infeqciuri SemTxvevebis gamovlena transmisiis, sikvdilianobisa
da avadobis Sesamcireblad. amis misaRwevad programa saWiroebs
zogadi profilis samedicino dawesebulebebisa da
mosaxleobisTvis xelmisawvdomi laboratoriebis dakompleqtebas
saTanado momzadebis mqone personaliT, aseve medikamentebiTa da
samedicino daniSnebulebis iseTi sagnebiT uzrunvelyofas,
rogoricaa tubsawinaaRmdego wamlebi da mikroskopebi. Sesabamisi
procesis administrirebis maCveneblebi gulisxmobs: programuli
RonisZiebebiT mocvas (rogoricaa mosaxleobis is nawili, romelsac
gaaCnia diagnostikisa da mkurnalobis rekomendirebuli
31 tuberkulozis kontrolis programis konsultanti. Jeneva, Sveicaria.32 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi
377
politikisadmi xelmisawvdomoba da im samedicino dawesebulebis
nawili, romlebic atareben am politikas), saTanado maragebs
(medikamentebis maragebis deficitis sixSire), saTanadod
momzadebuli personalis arsebobas, superviziis sixSires,
angariSgebis srulyofilebas da intervenciebis xarisxs (magaliTad,
naxvelis nacxis kvlevis xarisxi, naxvelis pozitiuri nacxiT
dadasturebuli pulmonaruli SemTxvevebis wili diagnostirebul
pulmonarul SemTxvevebs Soris, miTiTeba mikroskopiis, rogorc
diagnostikuri xerxis gamoyenebaze). kidev erTi mniSvnelovani
maCvenebelia im pacientebis wili, romlebic laboratoriis
registraciaSi gatarebulni arian, rogorc nacxiT dadebiTebi da
romlebsac tuberkulozis registraciaSi dafiqsirebuli
informaciis Sesabamisi mkurnaloba utardebaT.
klinikuri gamosavlis maGveneblebi
efeqturi programis klinikuri gamosavlis ZiriTadi indikatoria
gankurnebis maCvenebeli – gankurnebuli pacientebis wili
diagnostirebuli pacientebis saerTo raodenobidan. ramdenadac
gankurnebis dadastureba xdeba mxolod baqteriologiurad – bevr
qveyanaSi naxvelis mikroskopuli analiziT_,xolo prioriteti
infeqciis nacxiT dadebiTi wyaroebia, gankurnebis maCvenebeli
ZiriTadad ganisazRvreba pulmonaruli tuberkulozis axal, nacxiT
dadebiT SemTxvevebSi. zogierTi pacienti mkurnalobas asrulebs
klinikuri gaumjobesebiT, magram gankurnebis baqteriologiuri
dadasturebis gareSe (mkurnalobis dasrulebis maCvenebeli), es
pacientebis mxolod mcire nawils Seadgens. kargad organizebulma
programam unda uzrunvelyos gankurnebis mkurnalobis dasrulebis
(aseve uwodeben warmatebuli mkurnalobis maCvenebels) 85%-ze
maRal maCveneblebs, garda aiv-endemuri kerebisa. aseT regionebSi
umetes SemTxvevaSi pacientebis sul mcire 10% iRupeba mkurnalobis
dasrulebamde (Cveulebriv sxva mziezebiT da ara tuberkuloziT)
da amitom 85% maCveneblis miRweva praqtikulad SeuZlebelia.
gankurnebis/mkurnalobis dasrulebis maCvenebeli da SemTxvevaTa
gamovlenis maCvenebeli monitoringis programis efeqtianobis
klinikuri gamosavalis ZiriTadi indikatorebia.
DdamatebiTi indikatorebia warumatebeli mkurnalobis
maCvenebeli (1-2% Cveulebriv araadekvaturi reJimis an
378
medikamentebisadmi rezistentulobis Sedegi), pacientebis wili,
romlebmac miatoves mkurnaloba (kargad organizebuli programis
pirobebSi es maCvenebeli 5%-ze naklebi unda iyos), sxva samedicino
dawesebulebebSi gadayvanil pacientTa wili, romelTa klinikuri
gamosavlis Sesaxeb informacia ucnobia (xSirad gamowveulia
migraciiT) da nebismieri mizeziT gamowveuli sikvdilis wili
(xSirad ganpirobebuli dagvianebuli diagnostikiT, aiv/SidsiT an
raime sxva mizeziT – ara tuberkuloziT). igive analizi SeiZleba
gakeTdes ganmeorebiTi mkurnalobis SemTxvevebis mimarTac,
mTlianobaSi da calkeuli kategoriebis mixedviT, rogoricaa
recidivi, pacientebi romlebmac miatoves mkurnaloba da axla
ganmeorebiT utardebaT Terapia, pacientebi, romlebmac ar Caitares
sawyisi mkurnaloba da sxva.
mkurnalobis gamosvlis indikatorebi unda moicavdes yvela
gansazRvrul periodSi registrirebul SemTxvevebis kohortas,
Cveulebriv 3 Tvis ganmavlobaSi, xolo analizi unda ganxorcieldes
mas Semdeg rac kohortaSi Semavali yvela pacienti daasrulebs
mkurnalobas, Cveulebriv 1 wlis Semdeg. mkurnalobis dasrulebis
erT-erTi adreuli maCvenebelia nacxiT dadebiTi SemTxvevebis
raodenoba, romlebsac mkurnalobis dawyebidan 2-3 Tvis Semdeg
gauxdaT uaryofiTi nacxi (naxvelis nacxis konversiis maCvenebeli).
es maCvenebeli gamoxatavs programis SesaZleblobas uzrunvelyos
pacientebis mier mkurnalobis dasruleba, awarmoos sakontrolo
gamokvlevebi (naxvelis nacxis) da mkurnalobiT Seamciros
infeqciuri pacientebis raodenoba.
programis meore funqciuri prioritetia infeqciuri SemTxvevebis
gamovlena ZiriTadad naxvelis nacxis mikroskopiiT, romelic
zogadi profilis samedicino dawesebulebebSi utardeba
arastandartul avadmyofebs. am SemTxvevaSi ZiriTadi indikatorebia
gamovlenili axali infeqciuri SemTxvevebis raodenoba,
daavadebianobis mosalodneli sixSiris procentuli nawili
(SemTxvevaTa gamovlenis maCvenebeli), tuberkulozze saeWvo im
ambulatoriuli pacientebis procentuli raodenoba, romlebsac
Cautarda naxvelis nacxis analizi da nacxiT dadebiTi pacientebis
procentuli raodenoba. tuberkulozis SemTxvevebis sixSire
SeiZleba daangariSebuli iyos mxolod miaxloebiT qveynis doneze
(tuberkulozis infeqciis prevalentobis, sikvdilianobis da
Setyobinebis Seswavlis safuZvelze) da ara regionalur an
379
adgilobriv doneze. mikroskopuli analiziT gamokvleuli
ambulatoriuli pacientebis procentuli wilisa da Setyobinebuli
axali nacxiT dadebiTi SemTxvevebis tendenciebis maCveneblebi
ufro saWiro da gamosadegia regionalur an janmrTelobis centris
doneze. damatebiT indikatorebs, romlebic asaxaven SemTxvevaTa
gamovlenaze fokusirebul saqmianobas ganekuTvneba diagnostikis
mizniT gasinjuli pacientebis raodenoba da tuberkuloziT
daavadebulebTan mWidro kontaqtSi myofi gamokvleuli,
diagnostirebuli da mkurnalobiT uzrunvelyofili adamianebis
wili.
zemoqmedebis indikatorebi
efeqturi programis epidemiologiuri zemoqmedeba izomeba
sikvdilianobis, avadobisa da transmisiis SemcirebiT213.
tuberkuloziT gamowveuli sikvdilianobis monitoringi
SesaZlebelia ramodenime wlis ganmavlobaSi gacemuli
gardacvalebis cnobebis SeswavliT, Tumca aseTi monacemebi
yovelTvis ar aris xelmisawvdomi an xSirad arazustia da
cvlilebebi mxolod ramodenime wlis Semdeg vlindeba.
sikvdilianobis maCvenebelze yvelaze did zemoqmedebas axdens
gardacvalebis SemTxvevaTa Semcireba mkurnalobaze myof pacientebs
Soris (samedicino dawesebulebebis monacemebi).
tuberkulozis SemTxvevaTa prevalentobis Semcireba SeiZleba
Sefasdes pirdapiri gziT_ mosaxleobis perioduli gamokiTxvebiT,
romlebic ZviradRirebuli da rTulia da arapirdapiri gziT_nacxiT
dadebiTi pacientebis prevalentobis SemcirebiT, axali SemTxvevebis
Sesaxeb Setyobinebebis klebiT im SemTxvevaSi, Tu SemTxvevaTa
gamovlenis done ucvlelia. Semcirebuli prevalentoba Tavis
mxriv amcirebs transmisiebs, risi gazomvac SesaZlebelia bavSvebSi
inefqciis prevalentobis kvleviT, romelic yovel 5 weliwadSi
erTxel meordeba. infeqciis prevalentobis kvlevebi SesaZleblobas
iZleva winaswar ganvsazRvroT tuberkulozis infeqciis wliuri
riski da misi tendenciebi. daavadebis sixSiris Semcirebis gazomva
rTulia, radgan operatiuli faqtorebi moqmedeben SemTxvevaTa
gamovlenasa da notifikaciaze. rodesac SemTxvevaTa gamovlenis
done ucvlelia insidentobis tendencia daavadebis sixSiris
tendenciis maCvenebelia. kargad organizebuli programiT
380
tuberkuloziT daavadebis SemTxvevaTa sixSirisa da infeqciis
gavrcelebis Semcirebis maqsimaluri mosalodneli wliuri
maCvenebelia 12-15% (magaliTad, germaniaSi, niderlandebSi, niu-
iorkSi), xolo ganviTarebadi qveynebisaTvis weliwadSi 7-10% kargi
maCvenebelia (brazilia/riogrande do suli, Cile, kuba,
peru)214,215,216,217,218. transmisiis Semcirebis Sedegia daavadebis sixSiris
ufro swrafi kleba bavSvebSi da axalgazrdebSi, rac cvlis
SemTxvevaTa asakobriv da sqesis mixedviT ganawilebas.
tuberkulozis Setyobinebis sixSire da 5 wlamde asakis bavSvebSi
tuberkulozuri meningitebis SemTxvevaTa raodenoba asaxavs rogorc
transmisiis Semcirebas, aseve BCG vaqcinaciiT damcav efeqts.
vaqcinaciiT mocvis ucvleli donis SemTxvevaSi es programis
qmediTobis kargi maCvenebelia.
medikamentebisadmi rezistentobis prevalentoba – kerZod
multirezistentoba, miuTiTebs ra mkurnalobis arasaTanado
xarisxis programebis negatiur efeqtze – warmoadgens damatebiT
maCvenebels. mkurnalobis warumateblobisa (medikamentebisadmi
rezistentoba) da fataluri SemTxvevebis maCveneblebis zrdis
gamo, rom araferi vTqvaT sikvdilianobis, prevalentobis da
transmisiis zrdaze, pirveladi MDR-TB-i xels uSlis gankurnebis
maCveneblebis gaumjobesebas.
381
72. tuberkulozis kontrolis efeqturi
programis magaliTebi
m.ravilione33 da t. frideni34
tuberkulozis kontrolis efeqturma programam unda gamoavlinos
axali nacxiT dadebiTi SemTxvevebis sul umciresi 70% da
warmatebuli mkurnaloba Cautaros gamovlenil SemTxvevaTagan 85%-
s. SemTxvevaTa dauyovnebeli gamovlenisa da mkurnalobis saTanado
reJimis gamoyenebis uzrunvelyofiT efeqturi programa, xels unda
uSlides tuberkulozis medikamentebisadmi rezistentuli formebis
Camoyalibebasa da gavrcelebas. tuberkulozis kontrolis programis
ufro mkacri moTxovnaa tuberkulozis transmisiis Sewyveta, rasac
unda moyves daavadebianobis sixSiris swrafi Semcireba, sanam
tuberkulozi, rogorc sazogadoebrivi jandacvis problema,
sabolood ar aRmoifxvreba. amis ganxorcieleba SeuZlebeli iqneba
gamovlenili SemTxvevebis 85%-is gankurnebiT Tu gamovavlena
iqneba dabali.
aseTi Sedegebis misaRebad, efeqturma programam unda uzrunvelyos
instruqciebis SemuSaveba, swavleba da resursebis mozidva, rac
Tavis mxriv Seqmnis tuberkulozis SemTxvevaTa saTanadod marTvis
SesaZleblobas. amasTan, programa prioritets unda aniWebdes
infeqciis wyaroebis gamovlenasa da mkurnalobas. aseT programas
unari Seswevs ganaxorcielos rogorc procesis, aseve efeqtis
monitoringi. misi efeqturoba izomeba arapirdapiri gziT.
zemoqmedebis im xarisxis mixedviT, romelsac igi axdens
sikvdilianobis, avadobisa da transmisiis maCveneblebze. programis
33 tuberkulozis strategiisa da operaciebis kordinatori,
tuberkulozis SeCerebis departamenti, jandacvis msoflio
organizacia. Jeneva, Sveicaria.34 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi.
382
xarisxis gansazRvra pirdapiri xerxiTac SeiZleba da es moicavs
fataluri SemTxvevebis, gankurnebisa da dafarvis maCveneblebs.
janmos rekomendaciebis safuZvelze tuberkulozis kontrolis
strategia 2002 wlisaTvis msoflios 155 qveyanam miiRo. Tumca
maTgan mxolod 102-ma miaRwia mosaxleobis srul mocvas da qveyanaSi
mcxovrebi yvela adamianisaTvis tubkontrolis samsaxurebisadmi
xelmisawvdomobis uzrunvelyofas. 2002 wlisaTvis mxolod TxuTmetma
qveyanam ganaxorciela globaluri miznebi. garda amisa, 54 qveyanaSiU
SemTxvevaTa gamovlenis maCvenebeli sul mcire 50%-ia, xolo
warmatebuli mkurnalobis maCvenebeli 70%-s Seadgens219.
SesaZloa tuberkulozis kontrolis efeqturi programis
ganxorcielebis erT-erT saukeTeso magaliTad miviCnioT peru. mas
Semdeg, rac janmos rekomendaciebis safuZvelze qveyanaSi daiwyo
tuberkulozis kontrolis axali strategiis ganxorcieleba, perum
SeZlo janmos miznebis ganxorcieleba jer kidev 1995 wels da mas
Semdeg inarCunebs am dones. 1999 wels SemTxvevaTa gamovlenis
gaangariSebuli maCvenebeli 90%-s aRemateboda. yvela SemTxvevis
analizis safuZvelze gamovlinda, rom 1998 wels warmatebuli
mkurnalobis maCvenebeli Seadgenda 90%-s.
ufro mniSvnelovania is faqti, rom amJamad SeimCneva kleba
pulmonaruli tuberkulozis axali SemTxvevebis kleba, romelic
mohyva SemTxvevaTa matebis 2-wlian periods, da ganpirobebuli iyo
1991 wels ganaxlebuli programis danergviT. miuxedavad imisa, rom
diagnostikaze ixarjeba 10-jer meti Zalisxmeva, kleba saSualod
7,5% Seadgens weliwadSi. adre arsebul tendenciebTan SedarebiT,
1991-1999 wlebis periodSi Tavidan acilebuli iqna mosalodneli
axali SemTxevevbis warmoSobis 16%, xolo sikvdilis mosalodneli
SemTxvevebis 70%220. amis miRweva SesaZlebeli gaxda diagnostikuri
SesaZleblobebis decentralizaciisa da mTeli qveynis masStabiT
kargad aRWurvili samedicino centrebis SeqmniT, aseve SemTxvevaTa
efeqturi menejmentiT, romelic efuZneba uSualo zedamxedvelobiT
mkurnalobis princips. yovelive amis Sedegad mkurnalobis mitovebis
SemTxvevebi minimumamde iqna dayvanili da SesaZlebeli gaxda
SemTxvevaTa 90%-ze metis gankurneba.
peruSi ganxorcielda jandacvis samsaxurebis aRWurva saWiro
diagnostikuri aparaturiT, zogadi profilis personalis intensiuri
swavleba da gadamzadeba tuberkulozis marTvis sakiTxebSi, Seiqmna
momaragebis efeqturi sistema, romelic uzrunvelyofda medikamentebis
383
regularul miwodebas. saTanado sainformacio sistemis Seqmnam
SesaZlebeli gaxada programis Sesrulebis monitoringi da
makoreqtirebeli RonisZiebebis ganxorcieleba da bolos
farTomasStabianma sainformacio kampaniam uzrunvelyo saTanado
codnis miwodeba da gaTvicnobierebebis (codnis an
informirebulobis) amaRleba sazogadoebrivi struqturis yvela
doneze. saxelmwifos mxriv programas hqonda sruli mxardaWera.
adgilobriv doneebze xdeboda rogorc standartuli, asev
adgilobrivi mniSvnelobis indikatorebis monitoringi (mag.,
diagnozirebis dagvianeba, mkurnalobis Sewyvetis mizezebi,
simptomebis mqone Semowmebuli pacientebis procentuli wili),
rogorc nacionaluri, aseve regionalur doneze dainerga da wlebis
manZilze funqciurad SenarCunebul iqna marTvis qmediTi sistema.
ai aseTia tuberkulozis kontrolis efeqturad ganxorcielebis
recepti ganviTarebadi qveynebisaTvis.
msgavsi warmatebis mqone programebi ganxorcielda laTinuri
amerikis iseT qveynebSic rogoricaa Cile, kuba da urugvai. es
programebi dainerga marokosa da vietnamSi. sxva programebs, romlebmac
mniSvnelovan Sedegebs miaRwies gankurnebis maRali maCveneblebis
TvalsazrisiT, ganekuTvneba beninSi, kambojaSi, CineTSi, maliviSi,
nikaraguasa da tanzaniis gaerTianebul respublikaSi
ganxorcielebuli programebi221,222,223,224,225,226,227,228. Tumca am qveynebSi
jer ar arsebobs mtkicebulebebi imisa, rom saerTo nacionaluri
masStabiT tuberkulozis kontrolis RonisZiebebis meoxebiT
daavadebianobis sixSirem iklo.
erT-erTi dokumentalurad yvelaze kargad Camoyalibebuli
programaa CineTSi, kerZod, pekinSi ganxorcielebuli programa229. am
programiT uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba gamoiyeneboda 1979
wlidan. aman ganapiroba tuberkulozis SemTxvevebis mniSvnelovani
da progresirebadi kleba (prevalentobis 87%-iani Semcireba 1979-
1990w.w.) sikvdilis SemTxvevebis Semcireba (80%) da aseve qronikuli
SemTxvevebis Semcireba. medikamentebisadmi rezistentoba minimalur
doneze iqna SenarCunebuli. programis erT-erT mniSvnelovani aspeqtia
sistemuri, damoukidebeli dazusteba imisa, rom mkurnalobaze
tuberkulozis kontrolis efeqturoba aisaxeba SemTxvevaTa Sesaxeb
notifikaciis Zalian dabali maCveneblebiT. evropis mraval qveyanaSi
da aSS-Si219. SetyobinebaTa sistemis gaZlierebam, mkurnalobis mkafio
standartebis SemuSavebam, specialuri RonisZiebebis ganxorcielebam
384
aiv-inficirebul individebsa da uaxloes periodSi Camosul
emigrantebs Soris, inefqciuri kontrolis RonisZiebebis gatarebam
gansakuTrebiT mWidrod dasaxlebul adgilebSi mniSvnelovani
wvlili Seitana tuebrkulozis SemTxvevebis zrdis tendenciis
ukuqcevaSi 80-iani wlebis Sua periodidan 1992 wlamde230. aSS-Si
tuberkulozis kontrolis efeqturi programis saukeTeso magaliTi
niu-iorkSi ganxorcielebuli programa. aq aRiniSneboda
tuberkulozis SemTxvevebis mniSvnelovani zrdis tendencia 1980-
1992 wlebSi.( SemTxvevebis kleba daiwyo mas Semdeg, rac dainerga
tuberkulozis kontrolis ganaxlebuli programa. niu-iorkis
gamocdilebam gviCvena, rom multirezistentuli tuberkulozis
swrafad Semcireba SesaZlebelia aiv-infeqciis epidemiis drosac.
eqvsi wlis ganmavlobaSi programis ganxorcielebis meSveobiT
multirezistentuli SemTxvevebi 80%-iT, xolo tuberkulozis
SemTxvevebi aSS-Si dabadebulTa Soris 60%-iT Semcirda. kontrolis
RonisZiebebi moicavda saTanado mokle kurss daY mkurnalobaze
uSualo meTvalyureobis Catarebas, rac Tavis mxriv iZleoda
mkurnalobis dasrulebis maRali maCveneblebis miRwevis
SesaZleblobas, aseve infeqciaTa kontrolis intervenciebis
ganxorcielebas adamianTa TavSeyris adgilebSi, rogoricaa
saavadmyofoebi, usaxlkaroTa TavSesafarebi da penitancialuri
sistemis dawesebulebebi, saTanado reJimebis gamoyeneba tuberkulozze
saeWvo SemTxvevebisa da multirezistentuli Stamebis mkurnalobaSi231.
idealuri programa ara mxolod akmayofilebs SemTxvevaTa
gamovlenisa da gankurnebis moTxovnebs, aramed uzrunvelyofs
pacientebs keTilganwyobili garemos SeqmniT, rac maT SesaZleblobas
aZlevs Tavi Rirseulad da dafasebulad igrZnon. es savaraudod
kidev ufro gaaumjobesebs SemTxvevaTa gamovlenisa da gankurnebis
maCveneblebs. ufo metic, idealuri programa saWiroebs mkacr
angariSgebas jandacvis muSakebis mxriv da maT monawileobas
programis srulyofis saqmeSi. aseTi programa yovelTvis axorcielebs
monacemTa zustsa da regularul analizs, rac misi Sesrulebis
obieqturi Sefasebisa da koregirebis SesaZleblobas iZleva. da
bolos optimaluri programa gvaZlevs resursebis efeqturad
gamoyenebis saSualebas, zogavs xarjebs da dokumentalurad
afiqsirebs mas, saTanadod marTvis sakadro da finansur resursebs,
uzrunvelyofs ra amiT programis xangrZlivvadian qmediTobas.
385
73. ra SedarebiTi prioritetebi aqvs
tuberkulozis kontrolis programas da
ra saqmianoba ar unda ganxorcieldes
f.leilmo35 da t.frideni36
tuberkulozis kontrolis prioritetebis gansazRvra efuZneba
programis amocanebs, intervenciebis efeqturobas da arsebul
resursebs. pirveladi prioritetia im pacientebis identificireba,
gankurneba da gankurnebis dokumentalurad dafiqsireba, romlebic
mimarTaven samedicino dawesebulebebs. misaRebi mizania axlad-
gamovlenili nacxiT dadebiTi pacientebis gankurnebis 85%. am
miznis ganxorcielebis Semdeg programas SeuZlia gaafarTovos da
gamoavlinos axali SemTxvevebis meti raodenoba da SemTxvevaTa
gamovlena moaxdinos ufro adreul etapze. es prioritetebi
uSualod orientirebulia transmisiis jaWvis gawyvetasa da
sikvdilianobis Semcirebaze. miznis ganxorcieleba SesaZlebelia
zusti da dauyovnebeli diagnostikis, medikamentebis ufasod
miwodebis, medikamentebis regularulad miRebisa da nacxiT dadebiTi
pulmonaruli tuberkuloziT daavadebuli pacientebis kohortis
mkurnalobis warmatebis sistematuri monitoringis meSveobiT.
amisaTvis programam unda uzrunvelyos:
� tuberkuloziT daavadebuli (yvela formebis, axalic da
ganmeorebiTi mkurnalobaze myofi) pacientebis
ambulatoriuli mkurnalobis organizacia, rac moicavs
instruqciebis SemuSavebas, swavlebas, medikamentebiTa da
samedicino daniSnulebis sagnebiT momaragebas,
registrirebas, naxvelis nacxis gamokvlevas, monitoringsa
35 tuberkulozis kontrolis programis konsultanti. Jeneva, Sveicaria.36 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmuSaki. Msoflio jandacvis
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi.
386
da supervizias. es aseve moicavs uSualo meTvalyureobiT
mkurnalobis decentralizacias jandacvis periferiul
muSakebsa da sazogadoebrivi moxaliseebis donemde;
� diagnostikisaTvis saWiro pirobebi, rogoricaa
laboratoriuli qseli, saxelmZRvanelo instruqciebis
gamocema, swavleba, xarisxis kontroli, monitoringi da
supervizia;
� SemTxvevaTa gamovlena arastacionarul samedicino
dawesebulebebSi, rac moicavs swavlebasa da monitorings,
aseve sazogadeobis informirebas tuberkulozis ufaso
diagnostikisa da mkurnalobis Sesaxeb, gaxangrZlivebuli
xvelebis SemTxvevaSi pacientebis dauyovnebeli diagnostikis
aucileblobis Sesaxeb.
meorad prioritetebs, romelTa ganxorcielebac unda moxdes
mas Semdeg, rac sabazo paketi daiwyebs warmatebiT
funqcionirebas, ganekuTvneba:
� medikamentebis xarisxis kontrolis gaZliereba;
� SemTxvevaTa gamovlenisa da mkurnalobis uzrunvelyofaSi
arasamTavrobo organizaciebisa da kerZo seqtoris CarTva;
� laboratoriuli qselis saqmianobis gafarToeba, kulturisa
da mgrZnobelobis testebis nacionalur laboratoriaSi
Catarebis SesaZleblobebis Seqmna. kulturis testebis
gamoyeneba tuberkulozze saeWvo nacxiT uaryofiTi
pacientebis diagnostikisaTvis;
� diagnostikisa da mkurnalobis instruqciebis SemuSaveba
da ganxorcieleba bavSvTa da eqstrapulmonaruli
tuberkulozis, aiv/SidsTan asocirebuli tuberkulozis,
patimrebis, emigratebisa da sxva gansakuTrebuli
jgufebisaTvis;
� SemTxvevaTa Setyobinebis, medikamentebisadmi rezistentobis,
tuberkulozuri/aiv infeqciis, bavSvebSi tuberkulozuri
meningitis, infeqciis prevalentobis da sikvdilianobis
(Tu sikvdilis SemTxvevaTa registracia warmoebs)
zedamxedveloba;
� operatiuli kvleva aRwerilobiT epidemiologiaze aqcentiT,
diagnozis dagvianebis risk-faqtorebi, mkurnalobis
mitoveba, mkurnalobis warumatebloba da sikvdili.
intervenciebis xarjefeqturobis monitoringi da
387
samedicino daxmarebis racionalizacia (hospitalizacia,
qirurgia, referaluri sistema, specializirebuli daxmareba,
kontrolis sxva RonisZiebebTan integracia zogadi
profilis samedicino daxmarebis farglebSi);
resursebisadmi xelmisawvdomobisa da epidemiologiuri
konteqstidan gamomdinare SesaZlebelia Semdegi RonisZiebebis
ganxorcielebac:
� pacientebTan axlo kontaqtSi myofi pirebisa da maRali
riskis mqone jgufebis ufro farTod mocva gamokvleevbiT
diagnostikisa da prevenciuli mkurnalobis Catarebis mizniT
(magaliTad, mWidrod dasaxlebuli binebis macxovreblebi,
maRali prevalentobis jgufebi, aiv-inficirebuli
pacientebi, individebi, romlebmac ar daasrules
tuberkulozis mkurnaloba);
� tuberkulozis paketis ganvrcoba medikamenetbisadmi
rezistentul SemTxvevebze. es saqmianoba gansakuTrebiT
prioritetulia im regionebSi, sadac maRalia sawyisi
multirezistentuli tuberkulozis maCveneblebi da sadac
maRalia imunodeficitis mqone adamianebis raodenoba, kerZod,
mWidrod dasaxlebul adgilebSi (SidsiT daavadebulTa
palatebi, cixeebi, maRaroebi).
tuberkulozis programis da samedicino momsaxurebis sistemis
personalis da resursebis gamoyeneba dabali efeqturobisa da
sazogadoebisaTvis mcire sargeblobis momtan saqmianobaSi ar
aris daSvebuli.
usargeblo, araadekvaturi da zianis momtani
intervenciebis ramodenime magaliTi
SemTxvevaTa gamovlena
� “aqtiuri” SemTxvevebis gamovlena zogadad mosaxleobis
masiuri miniaturuli radiografiis meSveobiT (ixileT Tavi;
“ra rols asrulebs perioduli masobrivi radiografiuli
kvlevebis meSveobiT SemTxvevaTa gamovlena tuebrkulozis
kontrolSi”).
� skriningis Catareba – tuberkulinis testis, rentgenografiis
an baqteriologiuri analizebiT dabali riskis
388
mosaxleobaSi, rogoricaa studentebi, maswavleblebi, kvebis
sistemis muSakebi da sxva.
� im samsaxurebis aqtiuri xelSewyoba, romlebic
xelmisawvdomi ar aris sazogadoebisaTvis, xelSewyoba
medikamentebis deficitis dros an cudad organizebuli
momsaxurebis SemTxvevaSi.
� specializirebuli mobiluri brigadebis gamoyeneba. maTi
gamoyofa jandacvis organizaciebisa da personalisgan,
romelTac unari Seswevs uzrunvelyon regularuli
mkurnaloba gankurnebamde.
� zogadi profilis samedicino dawesebulebebidan
izolirebuli tuberkulozis diagnostikuri centrebis
Camoyalibeba. tuberkulozze saeWvo simptomebis mqone
pacientebi mimarTaven zogadi profilis samedicino
dawesebulebebs, ise rom arc ician aqvT tuberkulozi Tu
ara.
� diagnostika mxolod klinikuri an mxolod
rentgenologiuri gamokvlevis safuZvelze. dabali
specifikurobis gamo, aseT SemTxvevaSi bevr pacients,
romelsac sinamdvileSi ara aqvs tuberkulozi, an ukve
gankurnebuli dazianebebis mqone adamianebs SesaZloa
Cautardes arasaWiro mkurnaloba, rac Seicavs dazianebis
risksa da resursebis arasaWiro xarjvas.
� nacxebis aReba, rac moiTxovs pacientTa ramodenime vizits
(sami nacxi SeiZleba Seikribos).
� centralizebuli diagnostika an diagnozis dadastureba
specializirebul dawesebulebebSi (magaliTad,
tubdispanserSi). respiratoruli simptomebis mqone pacientebi
pirvelad mimarTaven zogadi profilis samedicino
dawesebulebebs, ambulatoriul ganyofilebebs, pirveladi
jandacvis centrebs da kerZo eqimebs
� kompleqsuri arasaTanado teqnologiebis gamoyeneba.
agaliTad, kontrolis programebSi polimerazis jaWvis
reaqcia.
mkurnaloba
� centralizebuli mkurnaloba mxolod specializirebul
dawesebulebebSi, Tumca tuberkulozTan da klinikur
389
garTulebebTan dakavSirebuli codna Cveulebriv aseTi saxis
dawesebulebebSi ufro srulia da maT aqvT ufro meti
diagnostikuri resursebi. centraluri klinikebi kargaven
maTi pacientebis did nawils imis gamo, rom Cveulebriv
didi manZiliT arian daSorebuli pacientebis saxlebidan,
garda qalaqis tipis dasaxlebebisa, aseTi tipis samedicino
dawesebulebebi gamoyenebuli unda iqnes referaluri
miznebisaTvis, rTuli SemTxvevebis diagnostikisa da
garTulebebis marTvisaTvis pacientebi unda gaigzavnon an
gadayvanil iqnen advilad - misawvdom samedicino
dawesebulebebSi SeZlebisdagvarad swrafad.
� medikamentebiT araregularulad momaragebis gamo pacientebi
iZulebulni arian SeiZinon naklebi raodenobiT
medikamentebi.
� mkurnalobis gaxangrZliveba. Zalian cotaa iseTi pacientebi,
romlebisTvisac sasargebloa xangrZlivi mkurnaloba,
amasTanave ar arsebobs aranairi dasabuTeba. rom yvela
pacients gaugrZeldes mkurnaloba. aseve ar arsebobs
mecnieruli mtkicebuleba imisa, rom magaliTad, meningitis
an tuberkulozis raime formis mkurnalobis gaxangrZliveba
damatebiTi sargeblobis momtania.
� ZviradRirebuli vitaminebis, sakvebis danamatebis,
mineralebis an sxva medikamentebis damateba, Tuki ar arsebobs
raime specifikuri deficiti. pacientis mada umjobesdeba
baqteriuli datvirTvis SemcirebasTan erTad. kveba
mniSvnelovani risk-faqtoria imisa, rom tuberkulozis
infeqcia Camoyalibdes daavadebad, magram mas aranairi
zegavlenis unari ara aqvs gankurnebis procesebze, maSin
rodesac gamoiyeneba mkurnalobis moklevadiani maRal
efeqturi reJimebi, Tumca, sakvebi (pacientisa da ojaxisaTvis)
SeiZleba gaxdes maRalefeqturi motivacia mkurnalobis
reJimis dacvis gaumjobesebisaTvis.
� yovelTviuri monitoringi rentgenografis meSveobiT.
� qirurgiuli niRbebis gamoyeneba dawesebulebis personalis
mier. aseTi niRbebi ar gamodgeba bacilebis SesunTqvis
prevenciisaTvis. es iwvevs personalis gamijvnas
pacientebisgan da uqmnis mcdar Sexedulebas usafrTxoebaze.
390
monitoringi (kvlevis GaTvliT)
� procesis iseTi indikatorebis monitoringi, rogoricaa
mkurnalobaze myofi pacientebis raodenoba drois nebismieri
momentisaTvis. standartuli indikatorebi (diagnostikis
xarisxi, konversiis maCvenebeli, gankurnebis maCvenebeli,
gamovlenili SemTxvevebis saprognozo wliuri raodenobis
maCvenebeli) ar unda iyos gadatvirTuli
naklebadmniSvenlovani informaciiT.
� yovelTviuri didi moculobis angariSebi. Cveulebriv
dauyovnebeli an meyseuli monitoringisaTvis savsebiT
misaRebia kvartaluri angariSebi.
� tuberkulozze Sekrebili monacemTa Serwyma (kvartaluri
angariSgeba) jandacvis sainformacio sistemasTan. meore
mxriv, kvartaluri angariSebi unda gavrceldes
SeZlebisdagvarad farTo auditoriaze jandacvis
sainformacio sistemis an sxva saSualebebis gamoyenebiT
� Warbi resursebis gamoyeneba pilotur proeqtebsa an
operatiul kvlevebSi, rac testirebul intervenciebs
gamousadegarsa da SeuTavsebels xdis qveynis masStabiT
gamoyenebisaTvis.
391
74. ra zegavlenas axdens aiv-infeqcia
tuberkulozis epidemiologiaze
mosaxleobaSi
a.harisi37
aiv-infeqcia amcirebs ujreduli imunitets da warmoadgens Zlier
risk-faqtors tuberkulozis ganviTarebisaTvis232, 233. aiv-infeqciis
tuberkulozis epidemiologiaze zegavlenis xarisxi damokidebulia
imaze, Tu ra Sefardebaa aiv-inficirebul adamianebsa da
tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebul an inficirebis riskis
mqone adamianebs Soris. amJamad aiv-tuberkulozis koinceqciis
mqone adamainebis 70% cxovrobs afrikis subsaharaSi234. aqtiuri
tuberkulozis ganviTarebis wliuri riski koinficirebul
adamianebSi meryeobs 5%-dan 15%-mde da damokidebulia
imunokompromisis232 xarisxze. arsebobs aseve myari mtkicebuleba
imisa, rom aiv-infeqcia xels uwyobs aqtiuri tuberkulozis swrafad
ganviTarebas tuberkulozis mikobaqteriiT inficirebidan mis aqtiur
formebamde. mwvave imunokompromisis mqone pacientebSi, romlebic
hospitalizebulni iqnen Sidsis garTulebebis gamo da kontaqtSi
imyofebodnen tubinfeqciur pacientebTan dainficirebasa da
daavadebis ganviTarebas Soris saSualo dro 12 kviras Seadgenda235.
aiv-is zegavlena
aiv-infeqcia udides zegavlenas axdens tubsituaciaze afrikis
sub-saharis regionSi, Tumca indoeTis zogierT nawilSi miamarsa
da tailandSi am or infeqcias Soris kavSiri sul ufro aSkara
xdeba. qvemoT aRwerilia aiv-infeqciis zegavlenis bevri aspeqti.
37 malaviis tuberkulozis kontrolis erovnuli programis teqnikuri
mrCeveli. Llilongue, malavia.
392
tuberkulozis SemTxvevebis raodenoba
bolo 10-15 wlis ganmavlobaSi tuberkulozis SemTxvevaTa
raodenoba 300-400%-iT gaizarda afrikis im qveynebSi, sadac maRalia
aiv-is prevalentoba236. ZiriTadad es xdeba imis gamo, rom aiv-
infeqcia zrdis daavadebis reaqtivaciis risks. latenturi
tuberkulozis mikobaqteriis mqone adamianebSi SemTxvevaTa
raodenobis zrdasTan erTad aRiniSneboda nacxiT uaryofiTi
pulmonaruli tuberkulozis da eqstrapulmonaruli tuberkulozis
SemTxvevebSi disproporciuli zrda232.
SemTxvevaTa mzardi raodneoba mZime tvirTad awveba tuberkulozis
kontrolis programas, radgan igi moiTxovs met personals, kerZod,
ki tuberkulozis programis oficrebs da laboratoriis personals.
arsebobs mzardi saWiroeba laboratoriuli resursebis, wamlebis,
naxvelis konteinerebis da sakancelario saqonlis. iq, sadac
pacientebi hospitalizebulni arian mkurnalobis sawyisi fazis
Casatareblad, palatebi itvirTeba xalxiT, rac SeuZlebels xdis
saeqTno-samedicino daxmarebis uzrunvelyofasa da aseve zrdis
nozokomialuri infeqciebis risks.
tuberkulozis transmisiis ~cxeli wertilebi~
tuberkulozis gavrcelebis “cxeli wertilebi”, sadac
mdgomareoba SeiZleba ufro gamwvavdes aiv-infeqciiT, SeiZleba
warmoiSvas yvelgan, sadac ki didi raodenobiT adamianebi iyrian
Tavs: magaliTad, cixeebi, ltolvilTa banakebi, maRaroebi,
samedicino dawesebulebebi da skola-internatebi. aseT adgilebSi
tuberkulozis transmisiis Sewyvetis mizniT SeiZleba zogjer
saWiro gaxdes aqtiuri SemTxvevebis gamovlena.
fataluri SemTxvevebis zrda
aiv-pozitiur, tuberkuloziT daavadebul pacientebs Soris
tuberkulozis mkurnalobis periodSi aRiniSneba aiv-infeqciasTan
dakavSirebuli sikvdilianoba. aseT pacientebSi ufro xSiria
gverdiTi reaqciebi tubsawinaaRmdego medikamentebze, kerZod,
TioacetazoniT gamowveuli kanis reaqciebi, rac iwvevs mkurnalobis
Sewyvetas da ganapirobebs sasikvdilo SemTxvevebs. ar aris
393
gasaocari, rom aiv-inficirebul pacientTa Soris tuberkulozis
mkurnalobis periodSi an misi dasrulebis Semdeg, sikvdilianoba
gacilebiT ufro maRali iyos, vidre aiv-negatir pacientebSi237.
afrikis samxreT saharis regionSi aiv-inficirebuli nacxiT
dadebiTi tuberkuloziT daavadebuli pacientebis 30% ganwirulia
sasikvdilod mkurnalobis dawyebidan 12 Tvis ganmavlobaSi, xolo
daaxloebiT 25% daiRupeba mkurnalobis dasrulebis Semdgomi 12
Tvis periodSi232.
sikvdilianobis maRali maCveneblebi aiv-inficirebul, nacxiT
dadebiTi tuberkuloziT daavadebul pacientebSi miuTiTebs, rom
maTi mkurnaloba sicocxlis SenarCunebuli wlebis raodenobis
TvalsazrisiT naklebad xarjTefeqturia, vidre aiv-negatiuri
pacientebis SemTxvevaSi. aiv-infeqciis warmoSobamde nacxiT
uaryofiTi pulmonaruli tuberkulozis mkurnalobas kargi
gamosavali hqonda. mtkicebulebebi, romlebic TandaTan
akumulirdeba afrikis samxreT-saharis regionSi, gviCvenebs, rom
aiv-inficirebuli nacxiT uaryofiTi pulmonaruli tuberkulozis
mqone pacientebSi mkurnalobis gamosavali SeiZleba ufro cudi
iyos, vidre nacxiT dadebiTi pulmonaruli tuberkuloziT
daavadebulebSi238.
tuberkulozis recidivi mkurnalobis dasrulebis Semdeg
recidivebis maCveneblebi (rac niSnavs aqtiuri tuberkulozis
klinikuri suraTis gameorebas, nacxiT dadebiTobis da
tuberkulozis mikobaqteriiT pozitiur kulturebs) ufro maRalia
aiv-inficirebul pacientebSi, mkurnalobis iseTi reJimebis
gamoyeneba, romlebic ar Seicavs rifampicins da mkurnalobis
xSiri Sewyveta medikamentebze reaqciebis gamo, tuberkulozis
recidivebis maRal riskTan asocirdeba232. recidivi moicavs rogorc
WeSmarit recidivis, aseve recidivuli daavadebis Tanmxleb xelaxal
inficirebas. daavadebis reaqtivaciiT gamowveuli recidivisa da
reinfeqcias Soris Sefardeba ucnobia.
medikamentebisadmi rezistentoba
aiv-inficirebul pacientebSi medikamentebisadmi rezistentuli
tuberkulozis epidemiebi aris rogorc ganviTarebul, aseve
394
ganviTarebad qveynebSi. TavisTavad adamianis imunodeficitis virusi
ar iwvevs medikamentebisadmi rezistentul tuberkulozs, magram
igi xels uwyobs inficirebidan daavadebis ganviTarebamde
procesebis progresirebis daCqarebas.
tuberkulozis kontrolis globaluri miznebi
tuberkulozis kontrolis zogadi mizania daavadebiT gamowveuli
avadobis, sikvdilianobisa da daavadebis transmisiis Semcireba.
amJamad am miznis ganxorcielebis saukeTeso gza nacxiT dadebiTi
tuberkulozis SemTxvevebze fokusireba (gamovlenili nacxiT
dadebiTi SemTxvevebis sul mcire 85%-is gankurneba) da infeqciuri
SemTxvevebis 70%-is gamovlenaa. aiv-i arTulebs gankurnebisa da
gamovlenis aRniSnul maCveneblebis miRwevas. aiv-infeqciiT
ganpirobebuli maRali maCveneblebis mimarT praqtikulad
SeuZlebelia nacxiT-pozitiuri tuberkulozis 85%-iani gankurnebis
miRweva. SemTxvevaTa gamovlenis 70%-iani maCveneblebic
ganuxorcielebelia, vinaidan jer ar SeumuSavebiaT iseTi meTodi,
romlis meSveobiTac SesaZlebeli gaxdeba aseTi SemTxvevebis
sarwmuno saerTo raodenobis gansazRvra, gansakuTrebiT ki, aiv-
inefqciis maRali prevalentobis pirobebSi.
Sedegebi
aiv-infeqcia daundoblad aaSkaravebs tuberkulozis programis
nebismier sust mxares. gamovlenis dabali maCveneblebi ganapirobebs
aranamkurnalebi pacientebisgan infeqciis swraf gavrcelebas.
gankurnebis dabali maCvenebeli, Tu mas axlavs mkurnalobis
Sewyvetis maRali maCveneblebi, Sedegad iZleva medikamentebisadmi
rezistentuli Stamebis swrafad warmoqmnasa da gavrcelebas.
xolo infeqciaTa araefeqturi kontroli ganapirobebs
tuberkulozis swraf da potenciurad farTo institucionalur
gavrcelebas. tuberkulozis maCveneblebi saerTod gaizrdeba,
imdenad, ramdenadac izrdeba aiv-infeqciis prevalentoba. Tu aiv-
prevalentoba ganviTarebadi qveynis mozrdil mosaxleobaSi
miaRwevs 5%, maSin arsebuli teqnologiebi veRar Seakavebs
SemTxvevaTa zrdas. DOTS-i garkveulwilad axangrZlivebs calkeuli
pacientis sicocxles, xels uSlis medikamentebisadmi rezistentobas
395
da SedarebiT asustebs SemTxvevaTa raodenobis zrdis process.
tuberkulozis SemTxvevebisa da recidivis maCveneblebis zrda
aiv-inficirebul pacientebSi tuberkulozis ganviTaebis maRali
riskis Sedegia e.w. “cxel wertilebSi”. aiv-infeqciis prevalentobam
SeiZleba Sewyvitos intensiuri zrda da Tanabar sworxazovan
ganviTarebaSi gadavides. am SemTxvevaSi savaraudoa, tuberkulozis
SemTxvevaTa notifikaciis mrudis mkveTrad aRmavali mdgomareobidan
sworxazovanSi gadasvla, Tumca ramodenimejer ufro maRali
maCveneblebiT, vidre es iyo aiv-infeqciis warmoSobamde. maRali
aiv-prevalentobis regionebSi tuberkulozis kontroli
mniSvnelovnadaa damokidebulia aiv-infeqciis kontrolze.
396
75. rogor SevuwyoT xeli tuberkulozis
kontrolis samsaxurebs da rogor
SevinarGunoT maTi qmediToba
t.frideni
problemebi da upiratesobebi
tuberkulozis efeqturi kontroli saWiroebs mtkice politikur
nebas da administraciul mzadyofnas rogorc saerTo nacionalur,
aseve adgilobriv doneebze. aqedan gamomdinare, tuberkulozis
kontrolis efeqturma programam stimuli unda misces, Camoayalibos
da SeinarCunos aseTi SemarTeba da mzadyofna – es misi amocanaa.
tuberkuloziT daavadebuli pacientebis udidesi nawili
ekonomkiurad arasaxarbielo mdgomareobaSia da aqedan gamomdinare,
naklebi politikuri gavlenac aqvT. ufro metic, am daavadebas
tuberkuloziT daavadebuli adamianebis sazogadoebisagan
izolaciis tendenciebi axlavs. tuberkuloziT daavadebuli
pacientebi Cveulebriv ar qmnian asociaciebs an mxardaWeris jgufebs
maTi interesebis dacvis, momsaxurebis ufro farTo speqtris an
meti resursebis moTxovnis mizniT da bolos, tuberkulozis
kontroli TavisTavad xangrZlivi brZolaa da moiTxovs sistematur
mxardaWeras.
msoflioSi amJamad tuberkuloziT inficirebuli 2 miliardi
adamiania, maTgan sul mcire 100 milions, savaraudod, cxovrebis
romelime etapze ganuviTardeba tuberkulozis aqtiuri forma.
amgvarad, kidec rom moxerxdes tuberkulozis gavrcelebis sruli
Sewyveta da daavadebis prevenciis mizniT, efeqturi vaqcinis Seqmna
38 tuberkulozis SeCerebis ganyofilebis medmiSaki. jandacvis msoflio
organizaciis regionaluri ofisi, samxreT-aRmosavleT azia. axali
deli, indoeTi.
397
da gamoyeneba arainficirebul pacientebSi, tuberkulozis
kontrolis samsaxurebi uaxloesi 40-50 wlis ganmavlobaSi manc
saWiro iqneba.
amasTan, aiv-epidemiam gansakuTrebiT gazarda tuberkulozis
SemTxvevaTa simZime ZiriTadad SezRuduli resursebis mqone qveyanaSi.
mraval ganviTarebad qveyanaSi mimdinareobs jandacvis seqtoris
reforma, rac axal winaaRmdegobebs uqmnis tuberkulozis kontrolis
programas. miuxedavad imisa, rom jandacvis seqtoris reformas
unari Seswevs gazardos programis efeqturoba da sazogadoebis
monawileoba, praqtikulad igi xSirad gamoixateba mxolod
gadasaxadebSi, momsaxurebis Semcirebasa da daavadeba-specifikuri
kontrolis programebis, magaliTad, tuberkulozis programis
funqciuri SesaZleblobebis SezRudvaSi239.
miuxedavad aseTi seriozuli problemebisa, tuberkulozis
kontrolis programas aqvs ramdenime upiratesoba. pirveli,
tuberkulozi gankurnebadi daavadebaa, xolo brZola tuberkulozis
winaaRmdeg gamarjvebis momtani – gansxvavebiT janmrTelobisa da
socialuri sferos bevri sxva problemebisgan. meore, tuberkulozis
programa kargi angariSgebiT gamoirCeva. tuberkulozis kontrolis
programis SesaZleblobebSi Sedis gamokvleuli, diagnostirebuli,
namkurnalebi da gankurnebuli pacientebis zusti raodenobis
dadgena, aseve, sikvdilis SemTxvevebis prognozuli raodenobis
daangariSeba, romlis Tavidan acilebac SesaZlebeli gaxda
programuli RonisZiebebiT da bolos, mTliani informaciis
miwodeba programis damfinansebeli da mxardaWeri
organizaciebisaTvis. mesame, tuberkulozis programa Zalze
xarjTefqturia (ixileT Tavi: “aris Tu ara eqimis uSualo
meTvalyureobiT mkurnalobis strategia xarj-eefqturi”). meoTxe,
adamianebs, romlebic cxovroben tuberkulozis maRali
prevalentobis regionebSi kargad esmiT, rom tuberkulozi
warmoadgens avadobisa da sikvdilis seriozul mizezs da amitom
sworad aRiqvamen tuberkulozis kontrolis programis efeqtur
saTanado samsaxurebs, rogorc marTvis mniSvnelovan indikators.
mexuTe, DOTS strategiis warmatebiT ganxorcieleba SeiZleba
TiTqmis yvela konteqstSi, radgan igi ZiriTadad efuZneba SedarebiT
martiv intervenciebs da bolos yvelaze mniSvnelvani, DOTS–i
efuZneba sando mecnierul mtkicebulebebs – maT Sorisaa
diagnostikuri strategiebis mxardamWeri monacemebi, rogorc es
398
Sejamebuli saxiT mocemulia wignis nawilSi, romelic eZRvneba
SemTxvevaTa gamovlenis randomizirebul kontrolirebad klinikur
kvlevebs da cxadyofen wignis mkurnalobis nawilSi ganxiluli
mkurnalobis mokle, praqtikuli kursebis efeqturobas. aseve
registrirebisa da angariSgebis sistemas, romelic iZleva problemis
swrafad identificirebis SesaZleblobas individualuri da
agregirebeli SefasebiT (ixileT Tavi: “risTvis aris saWiro
registrirebisa da angariSgebis sistema, da ra sistemaa
rekomendirebuli”).
tuberkulozis kontrolis samsaxurebis xelSewyoba
zogadad, tuberkulozis kontrolis qmediTi samsaxurebis
xelSewyobis saukeTeso saSualebaa tuberkulozis nacionaluri
programebi, romelic saTanadodaa dakompleqtebuli kadrebiT da
Sesabamisi mxardaWeriT sargeblobs. programis saerTo strategia
miznad unda isaxavdes mniSvnelovani teqnikuri politikis
Camoyalibebas, maqsimaluri Zalisxmevis gamoyenebas raTa
gadawyvetilebebis mimRebi pirebi daarwmunon aseTi politikis
ganxorcielebis aucileblobaSi, tuberkulozis efeqturi
kontrolis da xelSewyobis mizniT calkeuli individebis,
jgufebisa da sazogadoebrivi jgufebis mozidvas. programebis
umetes nawils esaWiroeba xelmZRvaneli, romelic daiqiravebs
personals, ganaxorcielebs saqonlisa da aparaturis Sesyidvebs
da gaaformebs kontraqtebs momsaxurebaze. am funqciebis efeqturad
ganxorcieleba mxolod qveyanaSi politikuri nebis arsebobisa da
administraciuli mzadyofnis SemTxvevaSia SesaZlebeli.
tuberkulozis kontrolis samsaxurebis funqcionirebis
SenarGuneba
tuberkulozis kontroli xangrZlivi brZolaa. ramodenime
qveyanaSi tuberkulozis kontrolis Tavdapirvelma warmatebam
ganapiroba SemTxvevaTa zrda da medikamentebisadmi rezistentoba240,241
(termini - “sazrunavis U formis mrudi” gamoiyeneboda iseTi
fenomenis aRsawerad, rogoricaa tuberkulozis kontrolisadmi
interesis, SemarTebisa da mxardaWeris Semcireba, rasac mohyveba
399
daavadebis simZimis zrda, rogorc Sedegi programis arasaTanadod
ganxorcielebisa242.
tuberkulozis kontrolis samsaxurebis SenarCunebis erT-erTi
umniSvnelovanesi strategiaa dokumentebSi momsaxurebis efeqturobis
sistematurad asaxva da am informaciis damfinansebeli
organizaciebisaTvis regularulad miwodebis uzrunvelyofa.
efeqturi ganxorcieleba saWiroebs monacemTa mimdinare analizs
da misi obieqturi Sefasebis gaumjobesebas. qveynis SigniT ZiriTadi
strategiaa momxmarebelTa identificireba da maTi mxardaWeris
SenarCuneba. saxelmwifo seqtoris saqmianoba ufro SezRudvebzea
orientirebuli, vidre Sesasrulebel amocanebze. am zegavlenis
Semcirebis mizniT tuberkulozis kontrolis programam unda
moipovos calkeuli pirebis, dawesebulebebis da arasamTavrobo
organizaciebis mxardaWera. tuberkulozis kontrolis SemTxvevaSi
maT ganekuTvneba is individebi, Tu jgufebi, romlebic
dainteresebulni arian, rom tuberkulozis kontrolis samsaxurebi
kvlavac xelmisawvdomi iyos. aqedan gamomdinare, arasamTavrobo
jgufebs da arasaxelisuflo pirovnebebs SeuZliaT mniSvnelovani
roli Seasrulon tuberkulozis kontrolis efeqturi samsaxurebis
xelSewyobasa da SenarCunebaSi.
da bolos, tuberkulozis kontrolis maRalxarisxovani
samsaxurebis Seqmna243.
1.
400
SemTxvevaTa gamovlena
1 Borgdorff MW, Floyd K, Broekmans JP. Interventions to reduce tuberculosis mortality andtransmission in low- and middle-income countries. Bulletin of the World HealthOrganization, 2002, 80:217–227.
2 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth Report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
3 Shimao T. Tuberculosis case-finding. Geneva, World Health Organization, 1982(document WHO/TB/82.131).
4 Fairly IM, Heap BJ. Pulmonary tuberculosis in Gurkhas in Hong Kong in the period1984–1987 and the role played by routine radiology in case detection. Journal of the ArmyMedical Corps, 1989, 135:31–32.
5 Rouillon A, Perdrizet S, Parrot R. Transmission of tubercle bacilli: the effects ofchemotherapy. Tubercle, 1976, 57:275–299.
6 Revised international definitions in tuberculosis control. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:213–215.
7 Rieder HL. Epidemiologic basis of tuberculosis control. Paris, International UnionAgainst Tuberculosis and Lung Disease, 1999.
8 Tuberculosis en el Peru 1999. [Peru National TB control programme 1999.] Lima,Ministry of Health, 2000.
9 Baily GV et al. Potential yield of pulmonary tuberculosis cases by direct microscopy ofsputum in a district of South India. Bulletin of the World Health Organization, 1967,37:875–892.
10 Banerji D, Anderson S. A sociological study of awareness of symptoms among personswith pulmonary tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1963, 29:665–683.
11 Suarez PG et al. The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensivecontrol efforts in Peru. Journal of Infectious Diseases, 2001, 184:473–478.
12 Larbaoui D et al. The efficiency of methods of diagnosing pulmonary tuberculosis: aninvestigation in a chest clinic in Algiers. Tubercle, 1970, 51:403–411.
13 Grinspun M, Rojas L. Comparison between radiological and bacteriological finding intuberculosis. Revista Medica de Chile, 1973, 101:797–805.
14 An expanded DOTS framework for effective tuberculosis control. Geneva, World HealthOrganization, 2000 (document WHO/CDS/TB/2002.297).
15 de Carvalho E. Was leistet die mikroskopische Untersuchung, das Kulturverfahren undder Tierversuch bei der Ermittlung kleinster Tuberkelbazillenmengen imUntersuchungsmaterial?[How useful are microscopy, culture methods, and animal experiments in determiningthe smallest amounts of tubercle bacilli in samples?] Zeitschrift für Tuberkulose, 1932,
401
63:305–317.
16 Cruikshank DB. Bacteriology. In: Sellors TH, Livingstone JL, eds. Modern practice oftuberculosis. Vol. 1. London, Butterworths, 1952:53–77.
17 Hobby GL et al. Enumeration of tubercle bacilli in sputum of patients with pulmonarytuberculosis. Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 1973, 4:94–104.
18 David HL. Bacteriology of the mycobacterioses. Atlanta, GA, US Department of Health,Education and Welfare, Communicable Disease Center, 1976:147.
19 Smithwick RW. Laboratory manual for acid-fast microscopy. Atlanta, US Department ofHealth, Education and Welfare, Public Health Service, 1976.
20 Technical guide: sputum examination for tuberculosis by direct microscopy in low-income countries, 5th ed. Paris, International Union Against Tuberculosis and LungDisease, 2000.
21 American Thoracic Society, Scientific Assembly on Tuberculosis. Diagnostic standardsand classification of tuberculosis and mycobacterial diseases. New York, AmericanLung Association, 1974.
22 Wolinsky E. Conventional diagnostic methods for tuberculosis. Clinical InfectiousDiseases,1994, 19:396–401.
23 American Thoracic Society and Centers for Disease Control and Prevention. Diagnosticstandards and classification of tuberculosis in adults and children. American Journal ofRespiratory and Critical Care Medicine, 2000, 161:1376–1395.
24 David HL. Bacteriology of the mycobacterioses. Atlanta, GA, United States Departmentof Health, Education and Welfare, Communicable Disease Center, 1976:147.
25 de Carvalho E.Was leistet die mikroskopische Untersuchung, das Kulturverfahren undder Tierversuch bei der Ermittlung kleinster Tuberkelbazillenmengen imUntersuchungsmaterial?[How useful are microscopy, culture methods, and animal experiments in determiningthe smallest amounts of tubercle bacilli in samples?] Zeitschrift für Tuberkulose, 1932,63:305–317.
26 Cruickshank DB. Bacteriology of tuberculosis. In: Sellors TH, Livingston JL, eds. Modernpractice of tuberculosis. Vol 1. London, Butterworths, 1952:53–77.
27 Rao KP et al. Assessment of diagnosis of pulmonary tuberculosis by sputum microscopyin a district tuberculosis programme. Indian Journal of Tuberculosis, 1971, 18:10–21.
28 Nagpaul DR et al. Case-finding by microscopy. Bulletin of the International UnionAgainst Tuberculosis, 1968, 61:148–158.
29 Toman K. Tuberculosis. The training of key-organizers. Bulletin of the InternationalUnion Against Tuberculosis, 1970, 43:165–169.
30 Nagpaul DR. Tuberculosis control teams. Indian Journal of Tuberculosis, 1972, 19:3–11.
402
31 Holst E, Mitchison DA, Radhakrishna S. Examination of smears for tubercle bacilli byfluorescence microscopy. Indian Journal of Medical Research, 1959, 47:495–499.32 Sikand BK, Ranga Rao R. A simple pre-treatment technique for sputum comprising theuse of a combination of pancreatin and cetavlon for the routine cultivation of tuberclebacilli. Indian Journal of Tuberculosis, 1958, 5:76–86.
33 Boulahbal F, Mazouni L, Chaulet P. Prospective study of the organization and supervisionof the bacteriological diagnosis of pulmonary tuberculosis in a case-finding network inAlgeria. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1976, 51:313–321.
34 Kubica GP, Dye WE. Laboratory methods for clinical and public healthmycobacteriology. Atlanta, GA, United States Communicable Disease Center, Public HealthService, 1967 (Public Health Service Publication, No. 1547).
35 Smithwick RW. Laboratory manual for acid-fast microscopy. Atlanta, GA, United StatesDepartment of Health, Education and Welfare, Public Health Service, 1976.
36 David HL. Bacteriology of the mycobacterioses. Atlanta, GA, United States Departmentof Health, Education and Welfare, Public Health Service, 1976.
37 Takahashi S. Handbook of direct smear examination of sputum for tubercle bacillus.Tokyo, South-East Asian Medical Information Centre, 1975.
38 Technical guide: sputum examination for tuberculosis by direct microscopy in low-income countries, 5th ed. Paris, International Union Against Tuberculosis and LungDisease, 2000.
39 Weyer K et al. Laboratory services in tuberculosis control. Part II: microscopy.Geneva,World Health Organization, 1998 (document WHO/TB/98.258).
40 American Thoracic Society and Centers for Disease Control and Prevention. Diagnosticstandards and classification of tuberculosis in adults and children. American Journal ofRespiratory and Critical Care Medicine, 2000, 161:1376–1395.
41 Van Deun A et al. Reproducibility of sputum smear examination for acid-fast bacilli.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:823–829.
42 RNTCP: module for laboratory technicians. New Delhi, Ministry of Health and FamilyWelfare, Central Tuberculosis Division, 1997.
43 Technical guide: sputum examination for tuberculosis by direct microscopy in low-income countries, 5th ed. Paris, International Union Against Tuberculosis and LungDisease, 2000.
44 Weyer K et al. Laboratory services in tuberculosis control. Part II: microscopy.Geneva,World Health Organization, 1998 (document WHO/TB/98.258).
45 Nguyen TN et al. The importance of quality control of sputum smear microscopy: theeffect of reading errors on treatment decisions and outcomes. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:483–487.
46 Bennedsen J, Larsen SO. Examination for tubercle bacilli by fluorescence microscopy.Scandinavian Journal of Respiratory Diseases, 1966, 47:114–120.
403
47 Smithwick RW. Laboratory manual for acid-fast microscopy, 2nd ed. Atlanta, GA, UnitedStates Department of Health, Education and Welfare, 1976.
48 Holst E, Mitchison DA, Radhakrishna S. Examination of smears for tubercle bacilli byfluorescence microscopy. Indian Journal of Medical Research, 1959, 47:495–499.
49 Ritterhoff RJ, Bowman MG. Demonstration of tubercle bacilli by fluorescencemicroscopy. American Journal of Clinical Pathology (Technical Section), 1945, 9:39–41.
50 Mitchison DA. Proceedings of the 6th International Congress of Tropical Medicine andMalaria, Lisbon, 5–13 September 1958. Vol 4. Porto, Imprensa Portuguesa, 1959.
51 Mitchison DA. Examination of sputum by smears and culture in case finding. Bulletin ofthe International Union Against Tuberculosis, 1968, 41:139–147.
52 Mitchison DA. Bacteriological aspects of mycobacterial infections. British MedicalJournal, 1972, 1:424–425.
53 Frieden TR et al. The molecular epidemiology of tuberculosis in New York City: theimportance of nosocomial transmission and laboratory error. Tubercle and Lung Disease,1996, 77:407–413.
54 Aber VR et al. Quality control in tuberculosis bacteriology. 1. Laboratory studies onisolated positive cultures and the efficiency of direct smear examination. Tubercle, 1980,61:123–133.
55 Burman WJ et al. The incidence of false-positive cultures for Mycobacteriumtuberculosis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 1997,155:321–326.
56 Frieden TR et al. The molecular epidemiology of tuberculosis in New York City: theimportance of nosocomial transmission and laboratory error. Tubercle and Lung Disease,1996, 77:407–413.
57 Levy H et al. A re-evaluation of sputum microscopy and culture in the diagnosis ofpulmonary tuberculosis. Chest, 1989, 95:1193–1197.
58 Githui W et al. Cohort study of HIV-positive and HIV-negative tuberculosis, Nairobi,Kenya: comparison of bacteriological results. Tubercle and Lung Disease, 1992, 73:203–209.
59 Canetti G. The tubercle bacillus in the pulmonary lesion; histobacteriology and itsbearing on the therapy of pulmonary tuberculosis. New York, Springer, 1955.
60 Kim TC et al. Acid-fast bacilli in sputum smears of patients with pulmonary tuberculosis.Prevalence and significance of negative smears pre-treatment and positive smearsposttreatment. American Review of Respiratory Disease, 1984, 129:264–268.
61 Rao KP et al. Some operational factors influencing the utility of culture examination in thediagnosis of pulmonary tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1966,34:589–604.
404
62 Smith RL et al. Factors affecting the yield of acid-fast sputum smears in patients withHIV and tuberculosis. Chest, 1994, 106:684–686.
63 Karstaedt AS et al. The bacteriology of pulmonary tuberculosis in a population with highhuman immunodeficiency virus seroprevalence. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:312–316.
64 Urbanczik R. Present position of microscopy and of culture in diagnosticmycobacteriology. Zentralblatt fur Bakteriologie Mikrobiologie und Hygiene. Series A,1985, 260:81–87.
65 Mitchison DA. Organisation of laboratory services for tuberculosis in developingcountries. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1982, 57:142–149.
66 Narain R et al. Problems in defining a “case” of pulmonary tuberculosis in prevalencesurveys. Bulletin of the World Health Organization, 1968, 39:701–729.
67 National Tuberculosis Institute, Bangalore. Tuberculosis in a rural population of SouthIndia: a five-year epidemiological study. Bulletin of the World Health Organization, 1974,51:473–488.
68 Styblo K et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Report for the first 4 years of the study (1961–64). Bulletin of the WorldHealth Organization, 1967, 37:819–874.
69 Loudon RG, Spohn SK. Cough frequency and infectivity in patients with pulmonarytuberculosis.American Review of Respiratory Disease, 1969, 99:109–111.
70 Shaw JB, Wynn-Williams N. Infectivity of pulmonary tuberculosis in relation to sputumstatus. American Review of Respiratory Disease, 1969, 54:724–732.
71 Grzybowski S, Allen EA. The challenge of tuberculosis in decline. American Review ofRespiratory Disease, 1964, 90:707–720.
72 Behr MA et al. Transmission of Mycobacterium tuberculosis from patients smear-negative for acid-fast bacilli. Lancet, 1999, 353:444–449.
73 Chan W et al. Bacteriological measures for the detection of cases of pulmonarytuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1971, 45:551–558.
74 Al-Moamary MS et al. The significance of the persistent presence of acid-fast bacilli insputum smears in pulmonary tuberculosis. Chest, 1999, 116:726–731.
75 Rieder HL. Sputum smears conversion during directly observed treatment fortuberculosis. Tubercle and Lung Disease, 1996, 77:124–129.
76 Chan W et al. Bacteriological measures for the detection of cases of pulmonarytuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1971, 45:551–558.
77 Nagpaul DR, Naganathan N, Prakash M. Diagnostic photofluorography and sputum
405
microscopy in tuberculosis case-findings. Proceedings of the 9th Eastern RegionTuberculosisConference and 29th National Conference on Tuberculosis and Chest Diseases, Delhi,November 1974. Delhi, Tuberculosis Association of India, 1975.
78 Nair SA et al. Precision of estimates of prevalence of bacteriologically confirmedpulmonary tuberculosis in general population. Indian Journal of Tuberculosis, 1976,23:152–159.
79 Andrews RH, Radakrishna S. A comparison of two methods of sputum collection in thediagnosis of pulmonary tuberculosis. Tubercle, 1959, 40:155–162.
80 Chan W et al. Bacteriological measures for the detection of cases of pulmonarytuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1971, 45:551–558.
81 Mitchison DA. Examination of sputum by smears and culture in case finding. Bulletin ofthe International Union Against Tuberculosis, 1969, 41:139–147.
82 Nagpaul DR, Vishwanath MK, Dwarakanath G. A socio-epidemiological study ofoutpatients attending a city tuberculosis clinic in India to judge the place of specializedcentres in a tuberculosis control programme. Bulletin of the World Health Organization,1970, 43:17–34.
83 Ipuge YA, Rieder HL, Enarson DA. The yield of acid-fast bacilli from serial smears inroutine microscopy laboratories in rural Tanzania. Transactions of the Royal Society ofTropical Medicine and Hygiene, 1996, 90:258–261.
84 Harries AD et al. Sputum smears for diagnosis of smear-positive pulmonary tuberculosis.Lancet, 1996, 347:834–835.
85 Harries AD et al. Screening tuberculosis suspects using two sputum smears.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:36–40.
86 Crampin AC et al. Comparison of two versus three smears in identifying culture-positivetuberculosis patients in a rural African setting with high HIV prevalence. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001; 5:994–999.
87 Frieden TR et al. The molecular epidemiology of tuberculosis in New York City: theimportance of nosocomial transmission and laboratory error. Tubercle and Lung Disease,1996, 77:407–413.
88 Gascoyne-Binzi DM et al. Rapid identification of laboratory contamination withMycobacterium tuberculosis using variable number tandem repeat analysis. Journal ofClinical Microbiology, 2001, 39:69–74.
89 American Thoracic Society.Diagnostic standards and classification of tuberculosis inadults and children. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2000,161:1376–1395.
90 Birkelo CC, Chamberlain WE, Phelps PS. Tuberculosis case finding: a companion of theeffectiveness of various roentgenographic and photofluorographic methods. Journal ofthe American Medical Association, 1947, 133:359–366.
406
91 Garland LH. On the reliability of roentgen survey procedures. American Journal ofRoentegenology and Radium Therapeutic Nuclear Medicine, 1950, 64:32–41.92 Garland LH. Conditions to be differentiated in the roentgen diagnosis of pulmonarytuberculosis. Annals of Internal Medicine, 1948, 29:878–888.
93 Newell RR, Chamberlain WE, Rigler L. Descriptive classification of pulmonary shadows:a revelation of unreliability in the roentenographic diagnosis of tuberculosis. AmericanReview of Tuberculosis, 1954, 69:566–584.
94 Groth-Petersen E, Løvgreen A, Thillemann J. On the reliability of the reading ofphotofluorograms and the value of dual reading. Acta Tuberculosis Scandinavica, 1952,26:13–37.
95 Groth-Petersen A, Møller V. Observer error in the interpretation of photofluorograms andthe value of dual reading in the Danish mass campaign. Acta Tuberculosis Scandinavica,1955, 30:209–230.
96 Cochrane AL, Garland LH. Observer error in the interpretation of chest films: aninternational investigation. Lancet, 1952, 2:505–509.
97 Yerushalmy J et al. The role of dual reading in mass radiography. American Review ofTuberculosis, 1950, 61:443–464.
98 Garland LH. Studies on the accuracy of diagnostic procedures. American Journal ofRoentegenology and Radium Therapeutic Nuclear Medicine, 1959, 82:25–38.
99 Nakamura K et al. Studies on the diagnostic value of 70mm radiophotograms by mirrorcamera and the reading ability of physicians. Kekkaku, 1970, 45:121–128.
100 Springett VH. Results of the study on x-ray readings of the Ad Hoc Committee for thestudy of classification and terminology in tuberculosis. Bulletin of the International UnionAgainst Tuberculosis and Lung Disease, 1968, 41:107–109.
101 Springett VH. Results of the international study on x-ray classification. Conclusions.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1968, 41:125–129.
102 Waaler HT. Descriptions of the study material and organization of the study. Bulletin ofthe International Union Against Tuberculosis, 1968, 41:110–114.
103 Nyboe J. Results of the international study on x-ray classification. Bulletin of theInternational Union Against Tuberculosis, 1968, 41:115–124.
104 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
105 Pitchenik AE, Rubinson HA. The radiographic appearance of tuberculosis in patientswith the acquired immune deficiency syndrome (AIDS) and pre-AIDS. American Review ofRespiratory Disease, 1985, 131:393–396.
106 Greenberg SD et al. Active pulmonary tuberculosis in patients with AIDS: spectrum ofradiographic findings (including a normal appearance). Radiology, 1994, 193:115–119.
107 Harries AD et al. Screening pulmonary tuberculosis suspects in Malawi: testing different
407
strategies. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine Hygiene, 1997,91:416–419.108 Enarson DA et al.Management of tuberculosis: a guide for low-income countries, 5thed. Paris, International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
109 Nagpaul DR,Vishwanath MK, Dwarakanath G. A socio-epidemiological study ofoutpatients attending a city tuberculosis clinic in India to judge the place of specializedcentres in a tuberculosis control programme. Bulletin of the World Health Organization,1970, 43:17–34.
110 Nagpaul DR, Naganathan N, Prakash M. Diagnostic photofluorography and sputummicroscopy in tuberculosis case-findings. Proceedings of the 9th Eastern RegionTuberculosis Conference and 29th National Conference on Tuberculosis and ChestDiseases, Delhi, November 1974. Delhi, The Tuberculosis Association of India/International Union Against Tuberculosis, 1975.
111 Nagpaul DR et al. Case-finding by microscopy. Bulletin of the International UnionAgainst Tuberculosis, 1968, 41:148–158.
112 Horwitz O, Wilbek E, Erickson PA. Epidemiological basis of tuberculosis eradication. 10.Longitudinal studies on the risk of tuberculosis in the general population of alowprevalence area. Bulletin of the World Health Organization, 1969, 41:95–113.
113 Steinbruck P et al. The risk of tuberculosis in patients with fibrous lesions radiologicallydiagnosed. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1972, 47:144–171.
114 Gothi GD, Chakraborty AK, Banerjee GC. Interpretation of photofluorograms of activepulmonary tuberculosis patients found in epidemiological survey and their five-year fate.Indian Journal of Tuberculosis, 1974, 21:90–97.
115 Harries AD et al. Screening pulmonary tuberculosis suspects in Malawi: testing differentstrategies. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 1997,91:416–419.
116 Styblo K et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Report for the first 4 years of the study (1961–64). Bulletin of the WorldHealth Organization, 1967, 37:819–874.
117 Krivinka R et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Second report (1965–1972). Bulletin of the World Health Organization,1974, 51:59–69.
118 Iwasaki T. The tuberculosis situation at the beginning of this century. Bulletin of theInternational Union Against Tuberculosis, 1974, 49:30–51.
119 Shimao T et al. A study on the mode of detection of newly registered pulmonarytuberculosis patients with special reference to their symptoms. Reports on MedicalResearch Problems of the Japan Anti-Tuberculosis Association, 1974, 21:17.
120 Pinner M, ed. Pulmonary tuberculosis in the adult. Its fundamental aspects. Springfield,IL, Thomas, 1945.
121 Douglas BH, Nalbant JP, Pinner M. Acute sub-apical versus insidious apical tuberculosis.
408
American Review of Tuberculosis and Pulmonary Disease, 1935, 31:162–173.
122 Douglas BH, Pinner M. Acute sub-apical versus insidious apical tuberculosis;pathogenesis and clinical significance. American Review of Tuberculosis and PulmonaryDisease, 1930, 21:305–326.
123 Alexander CA. Collective participation in the tuberculosis control program. Bulletin of theInternational Union Against Tuberculosis, 1972, 47:107–121.
124 Nagpaul DR, Vishwanath MK, Dwarakanath G. A socio-epidemiological study ofoutpatients attending a city tuberculosis clinic in India to judge the place of specializedcentres in a tuberculosis control programme. Bulletin of the World Health Organization,1970, 43:17–34.
125 Baily GV et al. Potential yield of pulmonary tuberculosis cases by direct microscopy ofsputum in a district of South India. Bulletin of the World Health Organization, 1967,37:875–892.
126 Meijer J et al. Identification of sources of infection. Bulletin of the International UnionAgainst Tuberculosis, 1971, 45:5–54.
127 Alexander CA. Collective participation in the tuberculosis control program. Bulletin of theInternational Union Against Tuberculosis, 1972, 47:107–121.
128 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
129 Toman K. Identification of the sources of tuberculosis infection in countries with a lowincidence of tuberculosis. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1974,49:208–221.
130 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Eighth report. Geneva, World HealthOrganization, 1964 (WHO Technical Report Series, No. 290).
131 Riley RL, O’Grady F. Airborne infection: transmission and control. New York, Macmillan,1961.
132 Canetti G. The John Burns Amberson lecture. Present aspects of bacterial resistance intuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1965, 92:687–703.
133 Riley RL et al. Infectiousness of air from a tuberculosis ward. Ultraviolet irradiation ofinfected air: comparative infectiousness of different patients. American Review ofRespiratory Disease, 1962, 85:511–525.
134 Shaw JB, Wynn-Williams N. Infectivity of pulmonary tuberculosis in relation to sputumstatus. American Review of Respiratory Disease, 1954, 69:724–732.
135 van Geuns HA,Meijer J, Styblo K. Results of contact examination in Rotterdam, 1967–1969. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1975, 50:107–121.
136 Grzybowski S, Barnett GD, Styblo K. Contacts of cases of active pulmonarytuberculosis. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1975, 50:90–106.
409
137 Behr MA et al. Transmission of Mycobacterium tuberculosis from patients smear-negative138 Meijer J et al. Identification of sources of infection. Bulletin of the International UnionAgainst Tuberculosis, 1971, 45:5–54.
139 Krivinka R et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Second report (1965–1972). Bulletin of the World Health Organization,1974, 51:59–69.
140 Styblo K et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Report for the first 4 years of the study (1961–64). Bulletin of the WorldHealth Organization, 1967, 37:819–874.
141 Shimao T et al. A study on the mode of detection of newly registered pulmonarytuberculosis patients with special reference to their symptoms. Reports on MedicalResearch Problems of the Japan Anti-Tuberculosis Association, 1974, 22:17–41.
142 Berg G. The prognosis of open pulmonary tuberculosis. A clinical–statistical analysis.In: Lund, Sweden, Håkan Ohlson, 1939:1–207.
143 Toman K. Mass radiography in tuberculosis control. WHO Chronicle, 1976, 30:51–57.
144 Banerji D, Andersen S. A sociological study of awareness of symptoms among personswith pulmonary tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1963, 29:665–683.
145 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
146 Raviglione MC et al. Tuberculosis and HIV: current status in Africa. AIDS, 1997,11:S115–S123.
147 Elliott AM et al. Impact of HIV on tuberculosis in Zambia: a cross-sectional study. BritishMedical Journal, 1990, 301:412–415.
148 Mukadi Y et al. Spectrum of immunodeficiency in HIV-1 infected patients with pulmonarytuberculosis in Zaire. Lancet, 1993, 342:143–146.
149 Harries AD. Tuberculosis in Africa: clinical presentation and management.Pharmacology and Therapeutics, 1997, 73:1–50.
150 Greenberg SD et al. Active pulmonary tuberculosis in patients with AIDS: spectrum ofradiographic findings (including a normal appearance). Radiology, 1994, 193:115–119.
151 Richter C et al. Extrapulmonary tuberculosis – a simple diagnosis? TropicalGeographical Medicine, 1991, 43:375–378.
152 Lucas SB et al. Contribution of tuberculosis to slim disease in Africa. British MedicalJournal, 1994, 308:1531–1533.
153 Shafer RW et al. Frequency of Mycobacterium tuberculosis bacteraemia in patientswith tuberculosis in an area endemic for AIDS. American Review of Respiratory Disease,1989, 140:1611–1613.
410
154 Archibald LK et al. Fatal Mycobacterium tuberculosis bloodstream infections in febrilehospitalizedadults in Dar es Salaam, Tanzania. Clinical Infectious Diseases, 1998, 26:290–296.
155 McDonald LC et al. Unrecognized Mycobacterium tuberculosis bacteraemia amonghospital inpatients in less developed countries. Lancet, 1999, 354:1159–1163.
156 Al Zahrani K, Al Jahdali H, Menzies D. Does size matter? Utility of size of tuberculinreactions for the diagnosis of mycobacterial disease. American Journal of Respiratoryand Critical Care Medicine, 2000, 162:1419–1422.
157 Rooney JJ et al. Further observations on tuberculin reactions in active tuberculosis.American Journal of Medicine, 1976, 60:517–521.
158 Holden M, Dubin MR, Diamond PH. Frequency of negative intermediate-strengthtuberculin sensitivity in patients with active tuberculosis.New England Journal ofMedicine,1971, 285:1506–1509.
159 Harrison BDW, Tugwell P, Fawcett IW. Tuberculin reaction in adult Nigerians withsputumpositive pulmonary tuberculosis. Lancet, 1975, 1:421–424.
160 Graham NM et al. Prevalence of tuberculin positivity and skin test anergy in HIV-1-seropositive and -seronegative intravenous drug users. Journal of the American MedicalAssociation, 1992, 267:369–373.
161 Markowitz N et al. Tuberculin and anergy testing in HIV-seropositive andHIVseronegative persons. Annals of Internal Medicine, 1993, 119:185–193.
162 Menzies R,Vissandjee B. Effect of bacille Calmette–Guérin vaccination on tuberculinreactivity. American Review of Respiratory Disease, 1992, 145:621–625.
163 Comstock GW, Edwards LB, Nabangxang H. Tuberculin sensitivity eight to fifteen yearsafter BCG vaccination. American Review of Respiratory Disease, 1971, 103:572–575.
164 Horwitz O, Bunch-Christensen K. Correlation between tuberculin sensitivity after 2months and 5 years among BCG vaccinated subjects. Bulletin of the World HealthOrganization, 1972, 47:49–58.
165 WHO Tuberculosis Research Office. Further studies of geographic variation in naturallyacquired tuberculin sensitivity. Bulletin of the World Health Organization, 1955, 22:63–83.
166 Edwards LB et al. An atlas of sensitivity to tuberculin, PPD-B, and histoplasmin in theUnited States. American Review of Respiratory Disease, 1969, 99:1–132.
167 Paul RC et al. Multiple skin testing of Kenyan schoolchildren with a series of newtuberculins. The Journal of ygiene (London), 1975, 75:303–313.
168 Hawken MP et al. Under-diagnosis of smear-positive pulmonary tuberculosis in Nairobi,Kenya. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:360–363.
169 Daniel TM, Debanne SM. The serodiagnosis of tuberculosis and other mycobacterialdiseases by enzyme-linked immunosorbent assay. American Review of RespiratoryDisease, 1987, 135:1137–1151.
411
170 Verbon A et al. Evaluation of different tests for the serodiagnosis of tuberculosis andthe use of likelihood ratios in serology. American Review of Respiratory Disease, 1993,148: 378–384.
171 Lyashchenko K et al. Heterogeneous antibody responses in tuberculosis. Infection andImmunity, 1998, 66:3936–3940.
172 Pottumarthy S,Wells VC, Morris AJ. A comparison of seven tests for serologicaldiagnosis of tuberculosis. Journal of Clinical Microbiology, 2000, 38:2227–2231.
173 Somi GR et al. Evaluation of the MycoDot test in patients with suspected tuberculosis ina field setting in Tanzania. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999,3:231–238.
174 Amicosante M et al. Sensitivity and specificity of a multi-antigen ELISA test for theserological diagnosis of tuberculosis. International Journal of Tuberculosis and LungDisease, 1999, 3:736–740.
175 Zhou AT et al. Detection of pulmonary and extrapulmonary tuberculosis patients withthe 38-kilodalton antigen from Mycobacterium tuberculosis in a rapid membrane-basedassay. Clinical and Diagnostic Laboratory Immunology, 1996, 3:337–341.
176 Swaminathan S et al. Serodiagnosis of tuberculosis in children using two ELISA kits.Indian Journal of Pediatrics, 1999, 66:837–842.
177 Al Zahrani K et al. Accuracy and utility of commercially available amplification andserologic tests for the diagnosis of minimal pulmonary tuberculosis. American Journal ofRespiratory and Critical Care Medicine, 2000, 162:1323–1329.
178 Daniel TM et al. Reduced sensitivity of tuberculosis serodiagnosis in patients with AIDSin Uganda. Tubercle and Lung Disease, 1994, 75:33–37.
179 Mazurek GH et al. Comparison of whole blood interferon gamma assay with tuberculintesting for detecting Mycobacterium tuberculosis infection. Journal of the AmericanMedical Association, 2001, 286:1740–1747.
180 Holden M, Dubin MR, Diamond PH. Frequency of negative intermediate-strengthtuberculin sensitivity in patients with active tuberculosis.New England Journal ofMedicine,1971, 285:1506–1509.
181 Al Zahrani K, Al Jahdali H, Menzies D. Does size matter? Utility of size of tuberculinreactions for the diagnosis of mycobacterial disease. American Journal of Respiratoryand Critical Care Medicine, 2000, 162:1419–1422.
182 Harrison BDW, Tugwell P, Fawcett IW. Tuberculin reaction in adult Nigerians withsputumpositive pulmonary tuberculosis. Lancet, 1975:421–424.
183 Rooney JJ et al. Further observations on tuberculin reactions in active tuberculosis.American Journal of Medicine, 1976, 60:517–521.
184 WHO Tuberculosis Research Office. Further studies of geographic variation in naturallyacquired tuberculin sensitivity. Bulletin of the World Health Organization, 1955, 22:63–83.
412
185 Eisenach KD et al. Detection of Mycobacterium tuberculosis in sputum samples using apolymerasechain reaction. American Review of Respiratory Disease, 1991, 144:1160–1163.
186 Kambashi B et al. Utility of nucleic acid amplification techniques for the diagnosis ofpulmonarytuberculosis in sub-Saharan Africa. International Journal of Tuberculosis and LungDisease, 2000, 5:364–369.
187 Catanzaro A et al. The role of clinical suspicion in evaluating a new diagnostic test foractivetuberculosis. Results of a multicenter prospective trial. Journal of the American MedicalAssociation, 2000, 283:639–645.
188 Clarridge JE et al. Large-scale use of polymerase chain reaction for detection ofMycobacterium tuberculosis in a routine mycobacteriology laboratory. Journal of ClinicalMicrobiology, 1993, 31:2049–2056.
189 Abe C et al. Detection of Mycobacterium tuberculosis in clinical specimens bypolymerasechain reaction and the gen-probe amplified Mycobacterium tuberculosis direct test.Journalof Clinical Microbiology, 1993, 31:3270–3274.
190 Wobester WR et al. Evaluation of Roche Amplicor PCR Assay for Mycobacteriumtuberculosis.Journal of Clinical Microbiology, 1996, 34:134–139.
191 Bradley SP, Reed SL, Catanzaro A. Clinical efficacy of the amplified Mycobacteriumtuberculosisdirect test for the diagnosis of pulmonary tuberculosis. American Journal ofRespiratory and Critical Care Medicine, 1996, 153:1606–1610.
192 Burkardt HJ. Standardization and quality control of PCR analyses. Clinical ChemistryandLaboratory Medicine, 2000, 38:87–91.
193 Doucet-Populaire F et al. A blind study of the polymerase chain reaction for thedetectionof Mycobacterium tuberculosis DNA. Azay Mycobacteria Study Group. Tubercle andLungDisease, 1996, 77:358–362.
194 Health systems: improving performance. The World Health Report 2000.Geneva,WorldHealthOrganization, 2000.
195 Involving private practitioners in tuberculosis control: issues, interventions, andemerging policyframework. Geneva, World Health Organization, 2001 (document WHO/CDS/TB/2001.285).
413
196 Styblo K. Epidemiology of tuberculosis. Vol. 24. The Hague, Royal NetherlandsTuberculosis Association, 1984.
197 Frieden TR, Lerner BH, Rutherford BR. Lessons from the 1800s: tuberculosis control inthe new millennium. Lancet, 2000, 355:1088–1092.
198 Results of directly observed short-course chemotherapy in 112,842 Chinese patientswith smear-positive tuberculosis. China Tuberculosis Control Collaboration. Lancet, 1996,347:358–362.
199 Khatri GR, Frieden TR. The status and prospects of tuberculosis control in India.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:193–200.
200 Marrero A et al. Towards elimination of tuberculosis in a low-income country: theexperience of Cuba, 1962–97. Thorax, 2000, 55:39–45.
201 Suarez P et al. The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensivecontrol effort in Peru. Journal of Infectious Diseases, 2001, 184:473–478.
202 Tanzania Tuberculin Survey Collaboration. Tuberculosis control in the era of the HIVepidemic: risk of tuberculosis infection in Tanzania, 1983–98. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:103–112.
mkurnaloba
1 Barry VC. Development of the chemotherapeutic agent for tuberculosis. In: Barry VC, ed.Chemotherapy of tuberculosis. London, Butterworths, 1964.
2 WHO Expert Committee on Leprosy. Fifth report. Geneva,World Health Organization,1977 (WHO Technical Report Series, No. 607).
3 Schatz A, Bugie E, Waksman SA. Streptomycin, a substance exhibiting antibiotic activityagainst Gram-positive and Gram-negative bacteria. Proceedings of the Society ofExperimental and Biological Medicine, 1944, 55:66–69.
4 Hinshaw HC, Feldman WH. Streptomycin in the treatment of clinical tuberculosis; apreliminary report. Proceedings of the Staff Meeting of Mayo Clinic, 1945, 20:313–318.
5 Fox W. The problem of self-administration of drugs with particular reference topulmonary tuberculosis. Tubercle, 1958, 39:269–274.
6 Fox W. Self-administration of medicaments. A review of published work and a study ofthe problems. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1961, 31:307–331.
7 Sbarbaro JA. The patient-physician relationship: compliance revisited. Annals of Allergy,1990, 64:326–332.
8 Iseman MD, Cohn DL, Sbarbaro JA. Directly observed treatment of tuberculosis – wecan’t afford not to try it. New England Journal of Medicine, 1993, 338:576–578.
9 Centers for Disease Control and Prevention. Initial therapy for tuberculosis in the era ofmultidrug resistance. Recommendations of the Advisory Council for the Elimination of
414
Tuberculosis. Morbidity and Mortality Weekly Report, 1993, 42:1–8.
10 Sense P. History of the development of rifampicin. Respiratory and Infectious Disease,1983, 5:402–406.
11 East African/British Medical Research Council. Controlled clinical treatment ofshortcourse (6 months) regime of chemotherapy for treatment of pulmonary tuberculosis.Third report. Lancet, 1974, 2:237–248.
12 Fox W, Ellard GA, Mitchison DA. Studies on the treatment of tuberculosis undertaken bythe British Medical Research Council tuberculosis units, 1946–1986, with relevantsubsequent publications. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999,3:S231–S279.
13 Hong Kong Chest Service/British Medical Research Council. Controlled trial of 2, 4, and 6months of pyrazinamide in 6-month, three-times-weekly regimens for smear-positivepulmonary tuberculosis, including an assessment of a combined preparation of isoniazid,rifampin, and pyrazinamide: results at 30 months. American Review of RespiratoryDisease, 1991, 143:700–706.
14 East African and British Medical Research Councils. Controlled trials of 5 short-course(4- month) chemotherapy regimens in pulmonary tuberculosis. First report of 4th study.Lancet, 1978, 2:334–338.
15 China Tuberculosis Control Collaboration. Results of directly observed short-coursechemotherapy in 112 842 Chinese patients with smear-positive tuberculosis. Lancet,1996, 347:358–362.
16 China Tuberculosis Control Collaboration. Results of directly observed short-coursechemotherapy in 112 842 Chinese patients with smear-positive tuberculosis. Lancet,1996, 347:358–362.
17 Canetti G. The tubercle bacillus in pulmonary lesion of man; histobacteriology and itsbearingon the therapy of pulmonary tuberculosis. New York, Springer, 1955.
18 Furesz S et al. Rifampicin: a new rifamycin. 3. Absorption, distribution, and elimination inman. Arzneimittelforschung, 1967, 17:534–537.
19 Mitchison DA. Bacteriological mechanisms in recent controlled chemotherapy studies.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1970, 43:322–331.
20 Tuberculosis Chemotherapy Centre,Madras. A concurrent comparison of isoniazid plusPAS with three regimens of isoniazid alone in the domiciliary treatment of pulmonarytuberculosis in South India. Bulletin of the World Health Organization, 1960, 23:535–585.
21 Fox W. The John Barnwell Lecture. Changing concepts in the chemotherapy ofpulmonary tuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1968, 97:767–790.
22 Tyrrell WF. Bed rest in the treatment of pulmonary tuberculosis. Lancet, 1956, 1:821–823.
23 Holmes CB, Hausler H, Nunn P. A review of sex differences in the epidemiology oftuberculosis.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:96–104.
415
24 Cegielski JP, Kohlmeier L, Cornoni-Huntley J. Malnutrition and tuberculosis in a nationallyrepresentative cohort of adults in the United States, 1971–1987. American Journal ofTropical Medicine and Hygiene, 1995, 53:152–157.
25 Scrimshaw NS, Taylor CE, Gordon J. Interactions of nutrition and infection.Geneva,World Health Organization, 1968:60–144 (WHO Monograph Series, no. 57).
26 Hussain R et al. Selective increases in antibody isotypes and immunoglobulin G subclassresponses to secreted antigens in tuberculosis patients and healthy household contactsof the patients. Clinical and Diagnostic Laboratory Immunology, 1995, 2:726–732.
27 Ellner JJ. Review: the immune response in human tuberculosis – implications fortuberculosis control. Journal of Infectious Disease, 1997, 176:1351–1359.
28 Orme IM. Induction of nonspecific acquired resistance and delayed-typehypersensitivity, but not specific acquired resistance in mice inoculated with killedmycobacterial vaccines. Infection and Immunity, 1988, 56:3310–3312.
29 Centers for Disease Control and Prevention. Nosocomial transmission ofmultidrugresistant tuberculosis among HIV-infected persons – Florida and New York,1988–1991. Morbidity and Mortality Weekly Report, 1991, 40:585–591.
30 Comstock GW. Tuberculosis in twins: a re-analysis of the Prophit survey. AmericanReview of Respiratory Disease, 1978, 117:621–624.
31 Bellamy R et al. Variations in the NRAMP1 gene and susceptibility to tuberculosis inWest Africans. New England Journal of Medicine, 1998, 338:640–644.
32 Bellamy R et al. Tuberculosis and chronic hepatitis B virus infection in Africans andvariation in the vitamin D receptor gene. Journal of Infectious Diseases, 1999, 179:721–724.
33 Brahmajothi V et al.Association of pulmonary tuberculosis and HLA in South India.Tubercle, 1991, 72:123–132
34 Tuberculosis Chemotherapy Centre, Madras. A concurrent comparison of isoniazidplus PAS with three regimens of isoniazid alone in the domiciliary treatment of pulmonarytuberculosis in South India. Bulletin of the World Health Organization, 1960,23:535–585.
35 McCune R, Deuschle K, McDermott W. The delayed appearance of isoniazid antagonismby pyridoxine in vivo. American Review of Tuberculosis and Pulmonary Disease, 1957,76:1100–1105.
36 Black M. Isoniazid and the liver. American Review of Respiratory Disease, 1974, 110:1–3.
37 Girling DJ. The hepatic toxicity of antituberculosis regimens containing isoniazid,rifampicin and pyrazinamide. Tubercle, 1978, 59:13–32.
38 Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. Controlled trial ofintermittent regimens of rifampin plus isoniazid for pulmonary tuberculosis in Singapore.The results up to 30 months. American Review of Respiratory Disease, 1977, 116:807–820.
416
39 Dutt AK, Moers D, Stead WW. Short-course chemotherapy for tuberculosis with mainlytwice-weekly isoniazid and rifampin. Community physicians’ seven-year experience withmainly outpatients. American Journal of Medicine, 1984, 77:233–242.
40 Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. Clinical trial of three6-month regimens of chemotherapy given intermittently in the continuation phase in thetreatment of pulmonary tuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1985,132:374–378.
41 Fox W, Mitchison DA. Short-course chemotherapy for pulmonary tuberculosis. AmericanReview of Respiratory Disease, 1975, 111:325–353.
42 Aquinas M et al. Adverse reactions to daily and intermittent rifampicin regimens forpulmonary tuberculosis in Hong Kong. British Medical Journal, 1972, 1:765–771.
43 Girling DJ. Adverse reactions to rifampicin in antituberculosis regimens. Journal ofAntimicrobiology and Chemotherapy, 1977, 3:115–132.
44 Girling DJ, Hitze KL. Adverse effects of rifampicin. Bulletin of the World HealthOrganization, 1979, 57:207–212.
45 Centers for Disease Control and Prevention. Updated guidelines for the use of rifabutinor rifampin for the treatment and prevention of tuberculosis in HIV-infected persons takingprotease inhibitors or non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors.Morbidity andMortality Weekly Report, 2000, 49:185–189.
46 Skolnick JL et al. Rifampin, oral contraceptives, and pregnancy. Journal of the AmericanMedical Association, 1976, 236:1382.
47 Blaschke T, Skinner M. The clinical pharmacokinetics of rifabutin. Clinical InfectiousDiseases, 1996, S15–S21.
48 Dickinson JM, Mitchison DA. In vitro properties of rifapentene (MDL473) relevant to itsuse in intermittent chemotherapy of tuberculosis. Tubercle, 1987, 68:113–118.
49 Update: Fatal and severe liver injuries associated with rifampin and pyrazinamide forlatent tuberculosis infection, and revisions in American Thoracic Society/CDCrecommendations. United States, 2001. MMWR Morbidity and Mortality Weekly Report,2001; 50:733–735.
50 Carr RE, Henkind P. Ocular manifestations of ethambutol toxicity. Archives ofOphthalmology, 1962, 67:566–571.
51 Fledelius HC et al. Ocular ethambutol toxicity. A case report with electrophysiologicalconsiderations and a review of Danish cases 1972–81. Acta Ophthalmology(Copenhagen), 1987, 65:251–255.
52 Nunn P et al. Cutaneous hypersensitivity reactions due to thioacetazone in HIV-1seropositive patients treated for tuberculosis. Lancet, 1991, 337:627–630.
53 Guidelines for the management of drug-resistant tuberculosis. Geneva, World HealthOrganization, 1997 (documents, WHO/TB/96.210, 1997).
417
54 Grosset J. XVII Congrés National de la Tuberculose et des Maladies Respiratoires,Clermont-Ferrand. Paris, Masson, 1974.
55 Truffot-Pernot C, Ji B, Grosset J. Activities of pefloxacin and ofloxacin againstmycobacteria: in vitro and mouse experiments. Tubercle, 1991, 72:57–64.
56 Gillespie SH, Kennedy N. Fluoroquinolones: a new treatment for tuberculosis?International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:265–271.
57 Yew WW et al. Outcomes of patients with multidrug-resistant pulmonary tuberculosistreated with ofloxacin/levofloxacin-containing regimens. Chest, 2000, 117:744–751.
58 Lehmann J. Para-aminosalicylic acid in the treatment of tuberculosis. Lancet, 1946,1:15–16.
59 Mitchison DA. Chemotherapy of tuberculosis: a bacteriologist’s viewpoint. BritishMedical Journal, 1965, 1:1331–1338.
60 Canetti G. Host factors and chemotherapy of tuberculosis. In: Barry VC, ed.Chemotherapy of tuberculosis. London, Butterworths, 1964:20–38.
61 Mitchison DA. Mechanisms of the action of drugs in short-course chemotherapy.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 1985, 60:30–40.
62 Crofton J, Douglas E. Respiratory diseases, 2nd ed. Oxford, Blackwell Scientific, 1975.
63 Mitchison DA. Bacteriological mechanisms in recent controlled chemotherapy studies.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1970, 43:322–331.
64 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2003.313).
65 Enarson DA et al.Management of tuberculosis: a guide for low income countries, 5thed. Paris, International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
66 Canetti G, Grumbach F, Grosset J. Long-term, two-stage chemotherapy of advancedexperimental murine tuberculosis with intermittent regimes during the second stage.Tubercle, 1963, 44:236–240.
67 Dickinson JM, Mitchison DA. In vitro studies on the choice of drugs for intermittentchemotherapy of tuberculosis. Tubercle, 1966, 47: 370–380.
68 Grumbach F et al. Late results of long-term intermittent chemotherapy of advanced,murine tuberculosis: limits of the murine model. Tubercle, 1967, 48:11–26.
69 Mitchison DA. Basic mechanisms of chemotherapy. Chest, 1976, 6:771–781.
70 A concurrent comparison of intermittent (twice-weekly) isoniazid plus streptomycin anddaily isoniazid plus PAS in the domiciliary treatment of pulmonary tuberculosis. Bulletinof the World Health Organization, 1964, 31:247–271.71 A controlled comparison of a twice-weekly and three once-weekly regimens in the initialtreatment of pulmonary tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1970,
418
43:143–206.
72 Santha T et al. Treatment of pulmonary tuberculosis with short-course chemotherapy inSouth India – 5-year follow up. Tubercle, 1989, 70:229–234.
73 Controlled trial of 6-month and 8-month regimens in the treatment of pulmonarytuberculosis: the results up to 24 months. Tubercle, 1979, 60:201–210.
74 A controlled clinical trial of 3- and 5-month regimens in the treatment of sputumpositivepulmonary tuberculosis in South India. Tuberculosis Research Centre,Madras, andNational Tuberculosis Institute, Bangalore. American Review of Respiratory Disease,1986, 134:27–33.
75 Five-year follow-up of a clinical trial of three 6-month regimens of chemotherapy givenintermittently in the continuation phase in the treatment of pulmonary tuberculosis.Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. American Review ofRespiratory Disease, 1988, 137:1339–1342.
76 Snider DE et al. Successful intermittent treatment of smear-positive pulmonarytuberculosis in six months. A comparison study in Poland. American Review of RespiratoryDisease, 1982, 125:265–267.
77 Assessment of a daily combined preparation of isoniazid, rifampicin, and pyrazinamide ina controlled trial of three 6-month regimens for smear-positive pulmonary tuberculosis.Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. American Review ofRespiratory Disease, 1991, 143:707–712.
78 Snider DE et al. Supervised six-month treatment of newly diagnosed pulmonarytuberculosis using HRZ with or without streptomycin. American Review of RespiratoryDisease, 1984, 130:1091–1094.
79 Perriëns J et al. Pulmonary tuberculosis in HIV-infected patients in Zaire. A controlled trialof treatment for either 6 or 12 months. New England Journal of Medicine, 1995, 332:779–784.
80 el-Sadr WM et al. Evaluation of an intensive intermittent-induction regimen and durationof short-course treatment for human immunodeficiency virus-related pulmonarytuberculosis. Terry Beirn Community Programs for Clinical Research on AIDS (CPCRA) andthe AIDS Clinical Trials Group (ACTG). Clinical Infectious Diseases, 1998, 26:1148–1158.
81 Chaisson RE et al. Six-month supervised intermittent tuberculosis therapy in Haitianpatients with and without HIV infection. American Journal of Respiratory and CriticalCare Medicine, 1996, 154:1034–1038.
82 Cohn DL et al. A 62-dose, 6-month therapy for pulmonary and extrapulmonarytuberculosis. A thrice-weekly, directly observed, and cost-effective regimen. Annals ofInternal Medicine, 1990, 112:407–415.
83 Bechan S et al. Directly observed therapy for tuberculosis given twice weekly in theworkplace in urban South Africa. Transactions of the Royal Society of Tropical MedicineandHygiene, 1997, 91:704–707.
419
84 Controlled trial of 4 three-times weekly regimens and a daily regimen all given for 6months for pulmonary tuberculosis. Second report: the results up to 24 months. HongKong Chest Service/British Medical Research Council. Tubercle, 1982, 63:89–98.
85 Controlled trial of 2, 4, and 6 months of pyrazinamide in 6-month, three-times-weeklyregimens for smear-positive pulmonary tuberculosis, including an assessment of acombined preparation of isoniazid, rifampin, and pyrazinamide. Results at 30 months. HongKong Chest Service/British Medical Research Council. American Review of RespiratoryDisease, 1991, 143:700–706.
86 Balasubramanian R. Fully intermittent six month regimens for pulmonary tuberculosis inSouth India. Indian Journal of Tuberculosis, 1991, 38:51–53.
87 Caminero JA et al. Evaluation of a directly observed six-month fully intermittent treatmentregimen for tuberculosis in patients suspected of poor compliance. Thorax, 1996,51:1130–1133.
88 Low rate of emergence of drug resistance in sputum positive patients treated with shortcourse chemotherapy. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001,5:40–45.
89 Cao JP et al. Two-year follow-up of directly-observed intermittent regimens forsmearpositive pulmonary tuberculosis in China. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:360–364.
90 A comparative study of daily and twice-weekly continuation regimens of tuberculosischemotherapy, including a comparison of two durations of sanatorium treatment. 1. Firstreport: the results at 12 months. Bulletin of the World Health Organization, 1971,45:573–593.
91 Polansky F, Vodrazkova A, Viznerova A. International cooperative tuberculosischemotherapy studies in Czechoslovakia. Bulletin of the International Union AgainstTuberculosis, 1974, 49:403–408.
92 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 2nd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 1997 (document WHO/TB/97.220).
93 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2003.313).
94 Enarson DA et al. Management of tuberculosis: a guide for low-income countries. Paris,International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
95 India 1997. Revised National Tuberculosis Control Programme. Technical Guidelinesfor Tuberculosis Control. New Delhi, Central TB Division, Directorate General of HealthServices.
96 Isoniazid with thiacetazone (thioacetazone) in the treatment of pulmonary tuberculosis inEast Africa. Fourth investigation: the effect of increasing the dosage of isoniazid.Tubercle, 1966, 47:315–339.
97 Johnston RN et al. Prolonged streptomycin and isoniazid for pulmonary tuberculosis.British Medical Journal, 1964, 1:1679–1683.
420
98 Peloquin CA et al. Pharmacokinetics of isoniazid under fasting conditions, with food,and with antacids. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:703–710.
99 Acocella G. Clinical pharmacokinetics of rifampicin. Clinical Pharmacokinetics, 1978,3:108–127.
100 Pähkla R et al. Comparative bioavailability of three different preparations of rifampicin.Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics, 1999, 24:219–225.
101 Davidson PT, Hanh LQ. Antituberculosis drugs. Clinics in Chest Medicine, 1986, 7:425–438.
102 Grosset J, Benhassine M. La thiacétazone (TB1): données expérimentales et cliniquesrécentes. [Thiacetazone (Tb-1): recent experimental and clinical data.] Advances inTuberculosis and Respiratory Diseases, 1970, 17:107–153.
103 Zierski M. Pharmacology, toxicology and clinical use of pyrazinamide. Praxis und Klinikder Pneumologie, 1981, 35:1075–1105.
104 Controlled clinical trial of four short-course (6-month) regimens of chemotherapy fortreatment of pulmonary tuberculosis. Third report. East African–British Medical ResearchCouncils. Lancet, 1974, 2:237–240.
105 Controlled clinical trial of four 6-month regimens of chemotherapy for pulmonarytuberculosis. Second report. Second East African/British Medical Research Council Study.American Review of Respiratory Disease, 1976, 114:471–475.
106 Controlled clinical trial of 4 short-course regimens of chemotherapy (three 6-month andone 8-month) for pulmonary tuberculosis. Tubercle, 1983, 64:153–166.
107 Controlled clinical trial of 4 short-course regimens of chemotherapy (three 6-month andone 8-month) for pulmonary tuberculosis. Tubercle, 1983, 64:153–166.
108 Controlled trial of 6-month and 8-month regimens in the treatment of pulmonarytuberculosis. First report. American Review of Respiratory Disease, 1978, 118:219–228.
109 Controlled trial of 6-month and 8-month regimens in the treatment of pulmonarytuberculosis: the results up to 24 months. Tubercle, 1979, 60:201–210.
110 Clinical trial of six-month and four-month regimens of chemotherapy in the treatment ofpulmonary tuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1979, 119:579–585.
111 Long-term follow-up of a clinical trial of six-month and four-month regimens ofchemotherapy in the treatment of pulmonary tuberculosis. Singapore TuberculosisService/British Medical Research Council. American Review of Respiratory Disease,1986, 133:779–783.
112 Clinical trial of six-month and four-month regimens of chemotherapy in the treatment ofpulmonary tuberculosis: the results up to 30 months. Tubercle, 1981, 62:95–102.
113 Five-year follow-up of a clinical trial of three 6-month regimens of chemotherapy givenintermittently in the continuation phase in the treatment of pulmonary tuberculosis.
421
Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. American Review ofRespiratory Disease, 1988, 137:1147–1150.
114 Clinical trial of three 6-month regimens of chemotherapy given intermittently in thecontinuation phase in the treatment of pulmonary tuberculosis. Singapore TuberculosisService/British Medical Research Council. American Review of Respiratory Disease,1985, 132:374–378.
115 Controlled clinical trial of four short-course regimens of chemotherapy for twodurations in the treatment of pulmonary tuberculosis: first report. Third East African/BritishMedical Research Councils study. American Review of Respiratory Disease, 1978,118:39–48.
116 Controlled clinical trial of four short-course regimens of chemotherapy for twodurations in the treatment of pulmonary tuberculosis. Second report. Third East African/British Medical Research Council Study. Tubercle, 1980, 61:59–69.
117 A controlled clinical trial of oral short-course regimens in the treatment of sputumpositivepulmonary tuberculosis. Tuberculosis Research Centre. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:509–517.
118 Balasubramanian R. Fully intermittent 6 months regimen for pulmonary tuberculosis inSouth India. Indian Journal of Tuberculosis, 1991, 38:51–53.
119 Tuberculosis Research Centre. Low rate of emergence of drug resistance in sputumpositive patients treated with short course chemotherapy. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:40–45.
120 Sputum-smear-negative pulmonary tuberculosis: controlled trial of 3-month and 2-monthregimens of chemotherapy. Lancet, 1979, 1:1361–1364.
121 A controlled trial of a 2-month, 3-month, and 12-month regimens of chemotherapy forsputum smear-negative pulmonary tuberculosis: the results at 30 months. Hong KongChest Service/Tuberculosis Research Centre, Madras/British Medical Research Council.American Review of Respiratory Disease, 1981, 124:138–142.
122 A controlled trial of 2-month, 3-month, and 12-month regimens of chemotherapy forsputum-smear-negative pulmonary tuberculosis. Results at 60 months. American Reviewof Respiratory Disease, 1984, 130:23–28.
123 A controlled trial of 3-month, 4-month, and 6-month regimens of chemotherapy forsputum-smear-negative pulmonary tuberculosis. Results at 5 years. Hong Kong ChestService/Tuberculosis Research Centre,Madras/British Medical Research Council.American Review of Respiratory Disease, 1989, 139:871–876.
124 Controlled clinical trial of five short-course (4-month) chemotherapy regimens inpulmonary tuberculosis. First report of 4th study. East African and British MedicalResearch Councils. Lancet, 1978, 2:334–338.
125 Controlled clinical trial of five short-course (4-month) chemotherapy regimens inpulmonary tuberculosis. Second report of the 4th study. East African/British MedicalResearch Councils Study. American Review of Respiratory Disease, 1981, 123:165–170.
422
126 A controlled clinical trial of 3- and 5-month regimens in the treatment of sputumpositivepulmonary tuberculosis in South India. Tuberculosis Research Centre,Madras, andNational Tuberculosis Institute, Bangalore. American Review of Respiratory Disease,1986, 134:27–33.
127 Balasubramanian R et al. Five year results of a 3-month and two 5-month regimens forthe treatment of sputum-positive pulmonary tuberculosis in South India. Tubercle, 1990,71:253–258.
128 Study of chemotherapy regimens of 5 and 7 months’ duration and the role ofcorticosteroids in the treatment of sputum-positive patients with pulmonary tuberculosis inSouth India. Tubercle, 1983, 64:73–91.
129 Santha T et al. Treatment of pulmonary tuberculosis with short course chemotherapy inSouth India – 5-year follow up. Tubercle, 1989, 70:229–234.
130 Controlled clinical trial of four short-course (6-month) regimens of chemotherapy fortreatment of pulmonary tuberculosis. Third report. East African-British Medical ResearchCouncils. Lancet, 1974, 2:237–240.
131 Results at 5 years of a controlled comparison of a 6-month and a standard 18-monthregimen of chemotherapy for pulmonary tuberculosis. American Review of RespiratoryDisease, 1977, 116:3–8.
132 Tripathy SP. Relapse in tuberculosis. Indian Journal of Tuberculosis, 1981, 28:45–57.
133 Tripathy SP. Relapse in tuberculosis. Indian Journal of Tuberculosis, 1981, 28:45–57.
134 Isoniazid with thiacetazone (thioacetazone) in the treatment of pulmonary tuberculosisin East Africa–fifth investigation. A co-operative study in East African hospitals, clinics andlaboratories with the collaboration of the East African and British Medical ResearchCouncils. Tubercle, 1970, 51:123–151.
135 Controlled comparison of oral twice-weekly and oral daily isoniazid plus PAS in newlydiagnosed pulmonary tuberculosis. British Medical Journal, 1973, 2:7–11.
136 Lee SK. A Singapore study of intermittent regimens plus isoniazid for pulmonarytuberculosis. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1976, 51:109–113.
137 Polansky F, Vodrazkova A, Viznerova A. International cooperative tuberculosischemotherapy studies in Czechoslovakia. Bulletin of the International Union AgainstTuberculosis, 1974, 49:403–408.
138 Girling DJ. Adverse effects of tuberculosis drugs. Drugs, 1982, 23:56–74.
139 Harries AD,Maher D. TB/HIV: a clinical manual. Geneva,World Health Organization,1996 (document WHO/TB/96.200).
140 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2002.313).
423
141 Kent PW et al. The therapy of pulmonary tuberculosis in Kenya: a comparison of theresults achieved in controlled clinical trials with those achieved by the routine treatmentservices. Tubercle, 1970, 51:24–38.
142 Controlled clinical trial of four short-course regimens of chemotherapy for twodurations in the treatment of pulmonary tuberculosis. Second report. Third East African/British Medical Research Council Study. Tubercle, 1980, 61:59–69.
143 Nunn P et al. Cutaneous hypersensitivity reactions due to thioacetazone in HIV-1seropositive patients treated for tuberculosis. Lancet, 1991, 337:627–630.
144 A controlled clinical trial of oral short-course regimens in the treatment of sputum-positive pulmonary tuberculosis. Tuberculosis Research Centre. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:509–517.
145 Vernon A et al. Acquired rifamycin monoresistance in patients with HIV-relatedtuberculosis treated with once-weekly rifapentine and isoniazid. Lancet, 1999, 353:1843–1847.
146 Ramanathan M et al. Abdominal tuberculosis: a presumptive diagnosis. SingaporeMedical Journal, 1997, 38:364–368.
147 Ormerod LP. The management of extra-pulmonary tuberculosis. In: Gangadharam PRJ,ed. Mycobacteria. New York, Chapman & Hall, 1997:236–278.
148 Dutt AK, Moers D, Stead WW. Short-course chemotherapy for extra-pulmonarytuberculosis. Nine years’ experience. Annals of Internal Medicine, 1986, 104:7–12.
149 Short course chemotherapy for tuberculosis of lymph nodes: a controlled trial. BritishThoracic Society Research Committee. British Medical Journal (Clinical Research),1985, 290:1106–1108.
150 Balasubramanian R, Ramachandran R. Management of non-pulmonary forms oftuberculosis: review of TRC studies over two decades. Indian Journal of Pediatrics,2000, 67: S34–S40.
151 Short course chemotherapy for tuberculosis of the spine. A comparison betweenambulant treatment and radical surgery – 10-year report. Journal of Bone and JointSurgery. British Volume, 1999, 81:464–471.
152 Rajeswari R et al. Short-course chemotherapy in the treatment of Pott’s paraplegia:report on five-year follow-up. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1997, 1:152–158.
153 Jawahar MS et al. Short course chemotherapy for tuberculous lymphadenitis inchildren. British Medical Journal, 1990, 301:359–362.
154 Balasubramanian R et al. Randomised controlled clinical trial of short coursechemotherapy in abdominal tuberculosis: a five-year report. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:44–51.
155 Rajeswari R et al. A controlled clinical trial of short-course chemotherapy fortuberculoma of the brain. Tubercle and Lung Disease, 1995, 76:111–117.
424
156 Alvarez S,McCabe WR. Extrapulmonary TB revisited: a review of experience at Bostoncity and other hospitals. Medicine, 1984, 63:25–55.
157 Thirteenth report of MRC working party on TB of spine. Journal of Bone and JointSurgery. British Volume, 1998, 80:456.
158 Parthasarathy R et al. Short course chemotherapy for tuberculosis of spine. Acomparison between ambulant and radical surgery. Journal of Bone and Joint Surgery.British Volume, 1998, 81:464.
159 Upadhyay SS et al. Longitudinal changes in spinal deformity after anterior spinalsurgery for tuberculosis of the spine in adults. A comparative analysis between radicaland debridement surgery. Spine, 1994, 19:542–549.
160 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva, WorldHealth Organization, 2003. (WHO/CDS/TB/2003.313).
161 Chan SL,Yew WW. Chemotherapy. In: Davies PDO, ed. Clinical tuberculosis, 2nd ed.London, Chapman & Hall, 1998:243–264.
162 Thompson NP et al. Anti-tuberculous medication and the liver: dangers andrecommendations in management. European Respiratory Journal, 1995, 8:1384–1388.
163 A controlled clinical trial of 3- and 5-month regimens in the treatment of sputum-positivepulmonary tuberculosis in South India. Tuberculosis Research Centre,Madras, andNational Tuberculosis Institute, Bangalore. American Review of Respiratory Disease,1986, 134:27–33.
164 Mitchell I et al. Anti-tuberculous therapy and acute liver failure. Lancet, 1995, 345:555–556.
165 Nunn P et al. Cutaneous hypersensitivity reactions due to thiacetazone in HIV-1seropositive patients treated for tuberculosis. Lancet, 1991, 337:627–630.
166 Raviglione MC et al. Tuberculosis and HIV: current status in Africa. AIDS, 1997,11:S115–S123.
167 Harries AD. Tuberculosis in Africa: clinical presentation and management.Pharmacology and Therapeutics, 1997, 73:1–50.
168 Okwera A et al. Randomised trial of thiacetazone and rifampicin-containing regimens forpulmonary tuberculosis in HIV-infected Ugandans. Lancet, 1994, 344:1323–1328.
169 Elliott AM et al. The impact of human immunodeficiency virus on mortality of patientstreated for tuberculosis in a cohort study in Zambia. Transactions of the Royal Society ofTropical Medicine and Hygiene, 1995, 89:78–82.
170 Alpert PL et al. A prospective study of tuberculosis and human immunodeficiency virusinfection: clinical manifestations and factors associated with survival. Clinical InfectiousDiseases, 1997, 24:661–668.
171 Alwood K et al. Effectiveness of supervised, intermittent therapy for tuberculosis inHIVinfected
425
172 Perriëns JH et al. Pulmonary tuberculosis in HIV-infected patients in Zaire. A controlledtrial of treatment for either 6 or 12 months. New England Journal of Medicine, 1995,332:779–784.
173 Perriëns JH et al. Increased mortality and tuberculosis treatment failure rate amonghuman immunodeficiency virus (HIV) seropositive compared with HIV seronegativepatients with pulmonary tuberculosis treated with “standard” chemotherapy in Kinshasa,Zaire. American Review of Respiratory Disease, 1991, 144:750–755.
174 Hawken M et al. Increased recurrence of tuberculosis in HIV-1-infected patients inKenya. Lancet, 1993, 342:332–337.
175 Elliott AM et al. The impact of human immunodeficiency virus on response to treatmentand recurrence rate in patients treated for tuberculosis: two-year follow-up of a cohort inLusaka, Zambia. Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 1995, 98:9–21.
176 Burman WJ, Gallicano K, Peloquin C. Therapeutic implications of drug interactions in thetreatment of human immunodeficiency virus-related tuberculosis. Clin Infect Dis 1999,28:419–430.
177 US Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control andPrevention. Prevention and treatment of tuberculosis among patients infected with humanimmunodeficiency virus: principles of therapy and revised recommendations.
178 Morbid Mortal Wkly Rep 1998, 47(RR-20):1–58.
179 Burman WJ, Jones BE. Treatment of HIV-related tuberculosis in the era of effectiveantiretroviral therapy. Am J Respir Crit Care Med 2001, 164:7–12.
180 Narita M,Ashkin D,Hollender ES, Pitchenik AE. Paradoxical worsening of tuberculosisfollowing antiretroviral therapy in patients with AIDS. Am J Resp Crit Care Med 1998,158:157–161.
181 Navas E,Martin-Davila P,Moreno L, Pintado V, Casado JL, Fortun J, et al. Paradoxicalreactions of tuberculosis in patients with the acquired immunodeficiency syndrome whoare treated with highly active antiretroviral therapy. Arch Intern Med 2002, 162:97–99.
182 Ramakrishnan CV et al. The role of diet in the treatment of pulmonary tuberculosis. Anevaluation in a controlled chemotherapy study in home and sanatorium patients in SouthIndia. Bulletin of the World Health Organization, 1961, 25:339–359.
183 A concurrent comparison of home and sanatorium treatment of pulmonary tuberculosisin South India. Bulletin of the World Health Organization, 1959, 21:51–145.
184 Dawson JJY et al. A 5-year study of patients with pulmonary tuberculosis in aconcurrent comparison of home and sanatorium treatment for one year with isoniazid plusPAS. Bulletin of the World Health Organization, 1966, 34:533–551.
185 Andrews RH et al. Prevalence of tuberculosis among close family contacts oftuberculosis patients in South India, and influence of segregation of the patient on theearly attack rate. Bulletin of the World Health Organization, 1960, 23:463–510.
186 Kamat SR et al. A controlled study of the influence of segregation of tuberculouspatients for one year on the attack rate of tuberculosis in a 5-year period in close family
426
contacts in South India. Bulletin of the World Health Organization, 1966, 34:517–532.
187 Fox W. Self-administration of medicaments. A review of published work and a study ofthe problems. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1961, 32:307–331.
188 Davis MS. Variations in patients’ compliance with doctors’ orders: analysis ofcongruence between survey responses and results of empirical investigations. Journal ofMedical Education, 1966, 41:1037–1048.
189 Sbarbaro JA. The patient–physician relationship: compliance revisited. Annals ofAllergy, 1990, 64:325–332.
190 Chaulk CP, Kazandjian VA. Directly observed therapy for treatment completion ofpulmonary tuberculosis: Consensus Statement of the Public Health TuberculosisGuidelines Panel. Journal of the American Medical Association, 1998, 279:943–948.
191 Davidson BL. A controlled comparison of directly observed therapy vs self-administeredtherapy for active tuberculosis in the urban United States. Chest, 1998, 114:1239–1243.
192 Broekmans JF. Control strategies and programme management. In: Porter JDH, McAdamKPWJ, eds. Tuberculosis: back to the future. Chichester,Wiley, 1994:171–188.
193 Weis SE et al. The effect of directly observed therapy on the rates of drug resistanceand relapse in tuberculosis. New England Journal of Medicine, 1994, 330:1179–1184.
194 Frieden TR et al. Tuberculosis in New York City – turning the tide. New England Journalof Medicine, 1995, 333:229–233.
195 Moore RD et al. Cost-effectiveness of directly observed versus self-administeredtherapy for tuberculosis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine,1996, 154: 1013–1019.
196 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
197 Upplekar M, Pathania V, Raviglione M. Private practitioners and public health: weak linksin tuberculosis control. Lancet, 2001, 358:912–916.
198 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2003.313).
199 Primary multidrug-resistant tuberculosis – Ivanovo Oblast, Russia, 1999. Morbidity andMortality Weekly Report, 1999, 48:661–664.
200Harries AD,Maher D. TB/HIV: a clinical manual. Geneva,World Health Organization,1996 (document WHO/TB/96.200).
201 Fox W. General considerations on the choice and control of chemotherapy in pulmonarytuberculosis. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1972, 47:51–71.
202 Norval P et al. Estimate of the global market for rifampicin-containing fixed-dosecombination tablets. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999,3: S292–S300.
427
203 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2002.313).
204 Fixed-dose combination tablets for the treatment of tuberculosis: report of an informalmeeting held in Geneva, Tuesday 27 April 1999. Geneva, World Health Organization, 1999(document WHO/CDC/CPC/TB/99.267).
205 Blomberg B et al. The rationale for recommending fixed-dose combination tablets fortreatment of tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 2001, 79:61–68.
206 Mitchison DA. How drug resistance emerges as a result of poor compliance duringshortcourse chemotherapy for tuberculosis. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:10–15.
207 Moulding T, Putt A, Reichman L. Fixed-dose combinations of tuberculosis medications toprevent drug resistance. Annals of Internal Medicine, 1995, 122:951–954.
208 The promise and reality of fixed-dose combinations with rifampicin. A joint statement ofthe International Union Against Tuberculosis and Lung Disease and the TuberculosisProgramme of the World Health Organization. Tubercle and Lung Disease, 1994, 75:180–181.
209 Acceptability, compliance, and adverse reactions when isoniazid, rifampin, andpyrazinamide are given as a combined formulation or separately during three-times-weekly antituberculosis chemotherapy. Hong Kong Chest Service/British MedicalResearch Council. American Review of Respiratory Disease, 1989, 140:1618–1622.
210 Wolde K et al. Fixed dose combination short course chemotherapy in the treatment ofpulmonary tuberculosis. Ethiopian Medical Journal, 1992, 30:63–68.
211 Acocella G. Human bioavailability studies. Bulletin of the International Union AgainstTuberculosis and Lung Disease, 1989, 64:38–40.
212 Acocella G. Studies of bioavailability in man. Bulletin of the International Union AgainstTuberculosis and Lung Disease, 1989, 64:40–42.
213 Fox W. Drug combinations and the bioavailability of rifampicin. Tubercle, 1990, 71:241–245.
214 Pillai G et al. Recent bioequivalence studies on fixed-dose combination anti-tuberculosisdrug formulations available on the global market. International Journal of Tuberculosisand Lung Disease, 1999, 3:S309–S316.
215 Long MW, Snider DE, Farer LS. US Public Health Service cooperative trial of threerifampicin–isoniazid regimens in treatment of pulmonary tuberculosis. American Reviewof Respiratory Disease, 1979, 119:879–894.
216 Acocella G et al. Comparative bioavailability of isoniazid, rifampin, and pyrazinamideadministered in free combination and in a fixed triple formulation designed for daily usein tuberculosis chemotherapy. I. Single-dose study. American Review of RespiratoryDisease, 1988, 138:882–885.
217 Acocella G et al. Comparative bioavailability of isoniazid, rifampin, and pyrazinamide
428
administered in free combination and in a fixed triple formulation designed for daily usein antituberculosis chemotherapy. II. Two-month, daily administration study. AmericanReview of Respiratory Disease, 1988, 138:886–890.
218 Panchagnula R et al. Evaluation of rifampicin bioequivalence in fixed-dose combinationsusing the WHO/IUATLD recommended protocol. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 2000, 4:1169–1172.
219 Assuring bioavailability of fixed-dose combinations of anti-tuberculosis medications. Ajoint statement of the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease and theWorld Health Organization. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1999, 3:S282–S283.
220 Fourie PB. Proposed minimum registration requirements for fixed-dose combinationanti-tuberculosis drugs. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999,3:S362–S367.
221 Trébucq A, Caudron JM, Pinel J. Requirements for anti-tuberculosis drug tenderrequests. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:S358–S361.
222 Ellard GA. The evaluation of rifampicin bioavailabilities of fixed-dose combinations ofanti-tuberculosis drugs: procedures for ensuring laboratory proficiency. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:S322–S324.
223 Assessment of a daily combined preparation of isoniazid, rifampicin and pyrazinamide ina controlled trial of three 6-month regimens for smear-positive pulmonary tuberculosis.Singapore Tuberculosis Service/British Medical Research Council. American Review ofRespiratory Disease, 1991, 143:707–712.
224 Pyle MM. Relative numbers of resistant tubercle bacilli in sputa of patients before andduring treatment with streptomycin. Proceedings of the Staff Meetings of the Mayo Clinic,1947, 22:465–473.
225 Mitchison DA. Basic concepts in the chemotherapy of tuberculosis. In: GangadharamPRJ, Jenkins PA, eds.Mycobacteria.Vol. 2, Chemotherapy.New York,Chapman & Hall,1998:15–50.
226 Espinal MA et al. Standard short-course chemotherapy for drug-resistant tuberculosis:treatment outcomes in 6 countries. Journal of the American Medical Association, 2000,283: 2537–2545.
227 Mitchison DA, Nunn AJ. Influence of initial drug resistance on the response to short-course chemotherapy of pulmonary tuberculosis. American Review of RespiratoryDisease, 1986, 133:423–430.
228 Mahmoudi A, Iseman MD. Pitfalls in the care of patients with tuberculosis: commonerrors and their association with acquisition of drug resistance. Journal of the AmericanMedical Association, 1993, 270:65–68.
229 Miller LP, Crawford JT, Shinnick TM. The rpoB gene of Mycobacterium tuberculosis.Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 1994, 38:805–811.
230 Bishai WR et al. Rifampin-resistant tuberculosis in a patient receivingrifabutinprophylaxis.New England Journal of Medicine, 1996, 334:1573–1576.
429
231 Blomberg B et al. The rationale for recommending fixed-dose combination tablets fortreatment of tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 2001, 79:61–68.
232 Frieden TR et al. The emergence of drug-resistant tuberculosis in New York City. NewEngland Journal of Medicine, 1993, 328:521–526.
233 Thomas KL et al. Identification of tubercle bacilli from Indian patients with pulmonarytuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1961, 25:747–758.
234 Zhang Y et al. Role of acid pH and deficient efflux of pyrazionic acid in uniquesusceptibility of Mycobacterium tuberculosis to pyrazinamide. Journal of Bacteriology,1999, 181: 2044–2049.
235 Crofton J,Mitchison DA. Streptomycin resistance in pulmonary tuberculosis. BritishMedical Journal, 1948, 2:1009–1015.
236 Mitchison DA. Sensitivity testing. In: Heaf F, Rusby NL, eds. Recent advances intuberculosis. London, Churchill, 1968.
237 Iseman MD. Treatment and implications of multidrug-resistant tuberculosis for the 21stcentury. Chemotherapy, 1999, 45:34–40.
238 Mitchison DA. How drug resistance emerges as a result of poor compliance duringshort course chemotherapy for tuberculosis. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:10–15.
239 Crofton J,Mitchison DA. Streptomycin resistance in pulmonary tuberculosis. BritishMedical Journal, 1948, 4:1009–1015.
240 Canetti G, Saenz A. Sur l’apparition tardive de variantes bacillaires résistantes au coursdu titrage de la streptomycino-sensibilité du bacilli tuberculeux. [Late finding of resistantbacilli during testing of tubercle bacilli sensitivity to streptomycin.] Annales de l’InstitutPasteur, 1949, 77:611–619.
241 Cohn ML,Middlebrook G, Russell WF Jr. Combined drug treatment of tuberculosis. I.Prevention of emergence of mutant populations of tubercle bacilli resistant to bothstreptomycin and isoniazid in vitro. Journal of Clinical Investigation, 1959, 38:1349–1355.
242 Canetti G, Grosset J. Teneur des souches sauvages de Mycobacterium tuberculosisen variants résistants a l’isoniazide et en variants résistants a la streptomycine sur milieude Loewenstein-Jensen. [Percentage of isoniazid-resistant and streptomycin-resistantvariants in wild strains of Mycobacterium tuberculosis on Loewenstein-Jensen medium].Annales de l’Institut Pasteur, 1961, 101:28–46.
243 Canetti G, Le Lirzin M. Some comparative aspects of rifampicin and isoniazid. Tubercle,1968, 49:367–376.
244 Rist N. La resistance de bacilli tuberculeux à la rifampicine. [Resistance of tuberclebacilli to rifampicin.] Revue de Tuberculose et Pneumologie (Symposium Rifadine), 1969,33bis:33–38.
245 Le Lirzin M, Djurovic V. Étude sur milieu de Loewenstein-Jensen de la composition dessouches sauvages de Mycobacterium tuberculosis en variants résistants a la rifampicineet en variants résistants al l’éthambutol. [A study of the composition of rifampicin- and
430
ethambutol-resistant variants of wild strains of Mycobacterium tuberculosis, cultivatedon Loewenstein–Jensen medium]. Annales de l’Institut Pasteur, 1971, 120:531–548.
246 Crofton J. Possible causes of the failure of the treatment of pulmonary tuberculosis;how to avoid them. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1980, 55:93–101.
247 Mahmoudi A, Iseman MD. Pitfalls in the care of patients with tuberculosis. Commonerrors and their association with the acquisition of drug resistance. Journal of theAmerican Medical Association, 1993, 270:65–68.
248 Cohn ML,Middlebrook G, Russell WF Jr. Combined drug treatment of tuberculosis. I.Prevention of emergence of mutant populations of tubercle bacilli resistant to bothstreptomycin and isoniazid in vitro. Journal of Clinical Investigation, 1959, 38:1349–1355.
249 Barnes PF. The influence of epidemiologic factors on drug resistance rates intuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1987, 136:325–328.
250 Crofton J et al. Guidelines for the management of drug-resistant tuberculosis.Geneva,World Health Organization, 1997 (document WHO/TB/96.210).
251 Sumartojo E. When tuberculosis treatment fails. A social behavioral account of patientadherence. American Review of Respiratory Disease, 1993, 147:1311–1320.
252 Pablos-Mendez A et al. Nonadherence in tuberculosis treatment: predictors andconsequences in New York City. American Journal of Medicine, 1997, 102:164–170.
253 Uplekar M, Pathania V, Raviglione M. Private practitioners and public health: weak linksin tuberculosis control. Lancet, 2001; 358:912–916.
254 Uplekar M, Pathania V, Raviglione M. Involving private practitioners in tuberculosiscontrol: issues, interventions and emerging policy framework. Geneva, World HealthOrganization, 2001 (document WHO/CDS/TB/2001.285).
255 Mitchison DA. Basic mechanisms of chemotherapy. Chest, 1979, 76:S771–S781.
256 Tuberculosis Research Centre, Indian Council of Medical Research. Low rate ofemergence of drug resistance in sputum positive patients treated with short-coursechemotherapy. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:40–45.
257 Tuberculosis Chemotherapy Centre,Madras. A concurrent comparison of isoniazid plusPAS with three regimens of isoniazid alone in the domiciliary treatment of pulmonarytuberculosis in South India. Bulletin of the World Health Organization, 1960, 23:535–585.
258 Zhang LX et al. Trend of initial drug resistance of tubercle bacilli isolated from newpatients with pulmonary tuberculosis and its correlation with the tuberculosis programmein Beijing. Tubercle and Lung Disease, 1995, 76:100–103.
259 Kenyon TA et al. Low levels of drug resistance amidst rapidly increasing tuberculosisand human immunodeficiency virus co-epidemics in Botswana. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:4–11.
431
260 Churchyard GJ et al. Drug-resistant tuberculosis in South African gold miners: incidenceand associated factors. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000,4: 433–440.
261 Laszlo A et al. Quality assurance programme for drug susceptibility testing ofMycobacterium tuberculosis in the WHO/IUATLD Supranational Laboratory Network: firstround of profi- ciency testing. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1997, 1:231–238.
262 Pablos-Mendez A et al. Global surveillance for antituberculosis-drug resistance, 1994–1997. New England Journal of Medicine, 1998, 338:1641–1649.
263 Anti-tuberculosis drug resistance in the world. The WHO/IUATLD global project onanti-tuberculosis drug resistance surveillance. Report No. 2: prevalence and trends.Geneva,World Health Organization, 2000 (document WHO/CDS/TB/2000.278).
264 Fox W. General considerations on the choice and control of chemotherapy in pulmonarytuberculosis. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1972, 47:51–71.
265 Burman WJ, Reves RR. Review of false-positive cultures for Mycobacteriumtuberculosis and recommendations for avoiding unnecessary treatment. ClinicalInfectious Diseases, 2000, 31:1390–1395.
266 Frieden TR et al. The emergence of drug resistant tuberculosis in New York City. NewEngland Journal of Medicine, 1993, 328:521–526.
267 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization,1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
268 Mahmoudi A, Iseman MD. Pitfalls in the care of patients with tuberculosis. JournalAmerican Medical Association, 1993, 270:65–68.
269 Tuberculosis en el Perú – Informe [Tuberculosis in Perú – Report]. Lima,Ministerio deSalud, Programa Nacional de Control de la Tuberculosis, 1999.
270 Guidelines for establishing DOTS-PLUS pilot projects for the management ofmultidrugresistant tuberculosis (MDR-TB). Geneva, World Health Organization, 2000(document WHO/CDS/TB/2000.279).
271 Crofton J et al. Guidelines for the management of drug-resistant tuberculosis. Geneva,World Health Organization, 1997 (document WHO/TB/96.210).
272 Frieden TR et al. A multi-institutional outbreak of highly drug-resistant tuberculosis:epidemiology and clinical outcomes. Journal of the American Medical Association, 1996,276:1223–1228.
273 Iseman MD et al. Surgical intervention in the treatment of pulmonary disease caused byMycobacterium tuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1990, 141:623–625.
274 Telzak EE et al. Multidrug-resistant tuberculosis in patients without HIV infection. NewEngland Journal of Medicine, 1995, 333:907–911.
432
275 Park SK, Kin LT, Song SD. Outcome of chemotherapy in 107 patients with pulmonary TBresistant to isoniazid and rifampicin. International Journal of Tuberculosis and LungDisease, 1998, 2:877–884.
276 Geerligs WA et al. Multidrug-resistant tuberculosis: long-term treatment outcome in theNetherlands. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:758–764.
277 Espinal MA et al. Rational “DOTS Plus” for the control of MDR-TB. International Journalof Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:561–563.
278 Harries AD et al. TB/HIV: a clinical manual. Geneva, World Health Organization, 1996(document WHO/TB/96.220).
279 Preventive therapy against tuberculosis in people living with HIV. Policystatement.Weekly Epidemiological Record, 1999, 74:385–400.
280 Starke JR, Jacobs RF, Jereb JA. Resurgence of tuberculosis in children. Journal ofPediatrics, 1992, 120:839–855.
281 Shafer RW et al. Predictors of survival in HIV-infected tuberculosis patients. AIDS,1996, 10:269–272.
282 Targeted tuberculin testing and treatment of latent tuberculosis infection. Morbidity andMortality Weekly Report, 2000, 49:1–51.
283 Comstock GW. How much isoniazid is needed for prevention of tuberculosis amongimmunocompetent adults? International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999,3:847–850.
284 Gordin F et al. Rifampin and pyrazinamide vs isoniazid for prevention of tuberculosis inHIV-infected persons. An international randomized trial. Journal of the American MedicalAssociation, 2000, 283:1445–1450.
285 Update: fatal and severe liver injuries associated with rifampin and pyrazinamide forlatent tuberculosis infection, and revisions in American Thoracic Society/CDCrecommendations. United States, 2001. Morbidity and Mortality Weekly Report, 2001;50:733–735.
286 Updated guidelines for the use of rifabutin or rifampin for the treatment and preventionof tuberculosis in HIV-infected persons taking protease inhibitors or non-nucleosidereverse transcriptase inhibitors. Centers for Disease Control and Prevention.Morbidity andMortality Weekly Report, 2000, 49:185–189.
287 A double-blind placebo controlled trial of three antituberculosis chemoprophylaxisregimens in patients with silicosis in Hong Kong. Hong Kong Chest Service/TuberculosisResearch Center,Madras/British Medical Research Council. American Review ofRespiratory Disease, 1992, 145:36–41.
288 Villarino ME et al. Rifampin preventive therapy for tuberculosis infection: experiencewith 157 adolescents. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine,1997, 155: 1735–1738.
289 Managing tuberculosis at district level: administering treatment.Geneva,World HealthOrganization, 1994 (WHO/TB/96.211:AT3119).
433
290 Treatment of tuberculosis and tuberculosis infection in adults and children. AmericanThoracic Society. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 1994,149: 1359–1374.
291 Ferebee SH. Controlled chemoprophylaxis trials in tuberculosis. A general review.Advances in Tuberculosis Research, 1970, 17:28–106.
292 Efficacy of various durations of isoniazid preventive therapy for tuberculosis: fiveyears of follow-up in the IUAT trial. International Union Against Tuberculosis Committee onProphylaxis. Bulletin of the World Health Organization, 1982, 60:555–564.
293 Targeted tuberculin testing and treatment of latent tuberculosis infection. AmericanThoracic Society and Centers for Disease Control and Prevention. American Journal ofRespiratory and Critical Care Medicine, 2000, 161:S221–S247.
294 Whalen CC et al. A trial of three regimens to prevent tuberculosis in Ugandan adultsinfected with the human immunodeficiency virus. New England Journal of Medicine, 1997,337:801–808.
295 Gordin F et al. Rifampin and pyrazinamide vs isoniazid for prevention of tuberculosis inHIV-infected persons. An international randomized trial. Journal of the American MedicalAssociation, 2000, 283:1445–1450.
296 Horwitz O, Payne PG,Wilbek E. Epidemiological basis of tuberculosis eradication. 4. Theisoniazid trial in Greenland. Bulletin of the World Health Organization, 1966, 35:509–526.
297 Comstock GW, Ferebee SH, Hammes LM. A controlled trial of community-wide isoniazidprophylaxis in Alaska. American Review of Respiratory Disease, 1967, 95:935–943.
298 Comstock GW,Woolpert SF. Preventive treatment of untreated, nonactive tuberculosis inan Eskimo population. Archives of Environmental Health, 1972, 25:333–337.
299 Barnes PF et al. Transmission of tuberculosis among the urban homeless. Journal of theAmerican Medical Association, 1996, 275:305–307.
300 Kimerling ME et al. Restriction fragment length polymorphism screening ofMycobacterium tuberculosis isolates: a population surveillance for targeting diseasetransmission in a community. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1998, 2:655–662.
301 Nazar-Stewart V, Nolan CM. Results of a directly observed intermittent isoniazidpreventive therapy program in a shelter for homeless men. American Review ofRespiratory Disease, 1992, 146:57–60.
302 Marks SM et al. Outcomes of contact investigations of infectious tuberculosis patients.American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 2000, 162:2033–2038.
monitoringi
1 Dye C et al. Global burden of tuberculosis: estimated incidence, prevalence, and mortalityby country. Journal of the American Medical Association, 1999, 282:677–686.
2 World Health Report 2000. Health systems: improving performance. Geneva, WorldHealth Organization, 2000.
434
3 Murray CJL, Lopez AD, eds. The global burden of disease: a comprehensiveassessment of mortality and disability from diseases, injuries and risk factors in 1990and projected to 2020. Cambridge, MA, Harvard School of Public Health on behalf of theWorld Health Organization and the World Bank, 1996 (Global Burden of Disease and InjurySeries, Vol. I).
4 Raviglione MC et al. Tuberculosis and HIV: current status in Africa. AIDS, 1997,11:S115–S123.
5 Global tuberculosis control. WHO Report 2000. Geneva, World Health Organization,2000 (document WHO/CDS/TB/2000.275).
6 Anti-tuberculosis drug resistance in the world. Geneva, World Health Organization, 1997(document WHO/TB/97.229 WHO).
7 Pablos-Mendez A et al. Global surveillance for antituberculosis drug resistance, 1994–1997. New England Journal of Medicine, 1998, 338:1641–1649.
8 Anti-tuberculosis drug resistance in the world. The WHO/IUATLD global project onantituberculosis drug resistance surveillance. Report No.2: prevalence and trends.Geneva,World Health Organization, 2000 (document WHO/CDS/TB/2000.278).
9 Anti-tuberculosis drug resistance in the world. The WHO/IUATLD global project onantituberculosis drug resistance surveillance. Report No.2: prevalence and trends.Geneva,World Health Organization, 2000 (document WHO/CDS/TB/2000.278).
10 Knight L. Tuberculosis and sustainable development. Geneva, World HealthOrganization, 2000 (document WHO/CDS/STB/2000.4; Stop TB Initiative series).
11 Croft RA,Croft RP. Expenditure and loss of income incurred by tuberculosis patientsbefore reaching effective treatment in Bangladesh. International Journal of Tuberculosisand Lung Disease, 1998, 2:252–254.
12 Rajeswari R et al. Socio-economic impact of tuberculosis on patients and family in India.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:869–877.
13 Floyd K,Wilkinson D, Gilks C. Comparison of cost effectiveness of directly observedtreatment (DOT) and conventionally delivered treatment for tuberculosis: experience fromrural South Africa. British Medical Journal, 1997, 315:1407–1411.
14 Saunderson PR. An economic evaluation of alternative programme designs fortuberculosis control in rural Uganda. Social Science and Medicine, 1995, 40:1203–1212.
15 Ahlburg D. The economic impacts of tuberculosis. Geneva,World Health Organization,2000(document WHO/CDS/STB/2000.5; Stop TB Initiative series).16 Marrero A et al. Towards elimination of tuberculosis in a low-income country: theexperience of Cuba, 1962–97. Thorax, 2000, 55:39–45.
17 Revised international definitions in tuberculosis control. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:213–215.
18 Global tuberculosis control. WHO Report 2001. Geneva, World Health Organization,2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
435
19 Styblo K, Bumgarner R. Tuberculosis can be controlled with existing technologies:evidence. Tuberculosis Surveillance Research Unit Progress Report, 1991, 2:60–72.
20 Dye C et al. Prospects for worldwide tuberculosis control under the WHO DOTSstrategy. Lancet, 1998, 352:1886–1891.
21 Styblo K. Selected papers. Vol. 24, Epidemiology of tuberculosis. The Hague, RoyalNetherlands Tuberculosis Association, 1991.
22 Global DOTS expansion plan: progress in TB control in high-burden countries, 2001.Geneva, World Health Organization, 2001 (documentWHO/CDS/STB/2001.11).
23 Banerji D, Andersen S. A sociological study of awareness of symptoms among personswith pulmonary tuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1963, 29:665–683.
24 Broekmans JF. Control strategies and programme management. In: Porter JDH, McAdamKPWJ, eds. Tuberculosis: back to the future. Chichester,Wiley, 1994.
25 What is DOTS? A guide to understanding the WHO-recommended TB control strategyknown as DOTS. Geneva, World Health Organization, 1999 (document WHO/CDS/CPC/TB/99.270).
26 Crofton J. The contribution of treatment to the prevention of tuberculosis. Bulletin of theInternational Union Against Tuberculosis, 1962, 32:643–653.
27 The prevention of streptomycin resistance by combined chemotherapy. MedicalResearch Council. British Medical Journal, 1952:1157–1162.
28 Kochi A. The global tuberculosis situation and the new control strategy of the WorldHealth Organization. Tubercle, 1991, 72:1–6.
29 Framework for effective tuberculosis control. Geneva, World Health Organization, 1994(document WHO/TB/94.179).
30 An expanded DOTS Framework for Effective Tuberculosis Control. Geneva, WorldHealth Organization, 2002 (document WHO/CDS/TB/2002.297).
31 Global tuberculosis programme. Stop TB at the source: 1995 annual report on thetuberculosis epidemic. Geneva,World Health Organization, 1995.
32 Managing tuberculosis at the district level: a training course. Geneva,World HealthOrganization, 1994 (document WHO/TB/96.211).
33 Chowdhury AMR et al. Control of tuberculosis by community health workers inBangladesh. Lancet, 1997, 350:169–172.
34 Wilkinson D, Davies GR, Connolly C. Directly observed therapy for tuberculosis in ruralSouth Africa 1991 through 1994. American Journal of Public Health, 1996, 86:1094–1097.
436
35 Walley JD et al. Effectiveness of the direct observation component of DOTS fortuberculosis: a randomised controlled trial in Pakistan. Lancet, 2001, 357:664–669.
36 Becx-Bleumink M et al.High cure rates in smear-positive tuberculosis patients usingambulatory treatment with once-weekly supervision during the intensive phase inSulawesi, Republic of Indonesia. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1999, 3:1066–1072.
37 Farmer P, Kim JY. Community based approaches to the control of multidrug-resistanttuberculosis: introducing “DOTS-plus”. British Medical Journal, 1998, 317:671–674.
38 Global tuberculosis control. WHO Report 2003. Geneva, World Health Organization,2003 (document WHO/CDS/TB/2003.316).
39 Global tuberculosis programme. Report of the ad hoc committee on the tuberculosisepidemic. Geneva,World Health Organization, 1998 (document WHO/TB/98.245).
40 Global DOTS expansion plan: progress in TB control in high-burden countries.Geneva,World Health Organization, 2001 (document WHO/CDS/STB/2001.11).
41 World Bank. Investing in Health: 1993 World Development Report. Oxford,OxfordUniversity Press, 1993.
42 Stop Tuberculosis Initiative. Report by the Director-General. Geneva,World HealthOrganization, 1999 (document EB105/13, available at http://www.who.int/gb/EB_WHA/PDF/EB105/ee13.pdf).
43 Jamison D. Disease control priorities in developing countries: an overview. In: Jamison Det al. Disease control priorities in developing countries. New York, Oxford UniversityPress, 1993.
44 Barnum HN. Cost savings from alternative treatments for tuberculosis. Social Scienceand Medicine, 1986, 23:847–850.
45 Murray CJL et al. Cost effectiveness of chemotherapy for pulmonary tuberculosis inthree sub-Saharan African countries. Lancet, 1991, 338:1305–1308.
46 Fryatt RJ. Review of published cost effectiveness studies on tuberculosis treatmentprogrammes. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:101–109.
47 Dholakia R, Almeida J. The potential economic benefits of the DOTS strategy against TBin India. Geneva,World Health Organization, 1997 (document WHO/TB/96.218).
48 Saunderson PR. An economic evaluation of alternative programme designs fortuberculosis control in rural Uganda. Social Science and Medicine, 1995, 40:1203–1212.
49 Ahlburg D. The economic impacts of tuberculosis. Geneva,World Health Organization,2000 (document WHO/CDS/STB/2000.5; Stop TB Initiative series).
50 Sawert H et al. Costs and benefits of improving tuberculosis control: the case ofThailand. Social Science and Medicine, 1997, 44:1805–1816.
51 Joint tuberculosis programme review: India, February 2000. New Delhi, World Health
437
Organization Regional Office for South-East Asia, 2000 (document SEA-TB-224).
52 Devadatta S et al. Comparative value of sputum smear examination and cultureexamination in assessing the progress of tuberculosis patients receiving chemotherapy.Bulletin of the World Health Organization, 1966, 34:573–587.
53 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (document WHO/CDS/TB/2002.313).
54 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (document WHO/CDS/TB/2002.313).
55 Enarson D et al. Management of tuberculosis: a guide for low income countries, 5th ed.Paris, International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
56 Fox W. The chemotherapy of tuberculosis in developing countries. In: Heaf F, RugbsyNL, eds. Recent advances in respiratory tuberculosis. London, Churchill, 1968:127–159.
57 Cao JP et al. Two-year follow-up of directly-observed intermittent regimens forsmearpositive pulmonary tuberculosis in China. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:360–364.
58 Datta M et al. Critical assessment of smear-positive pulmonary tuberculosis patientsafter chemotherapy under the district tuberculosis programme. Tubercle and LungDisease, 1993, 74:180–186.
59 Global tuberculosis control. WHO Report 2001. Geneva, World Health Organization,2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
60 Anti-tuberculosis drug resistance in the world. The WHO/IUATLD Global Project onAnti- Tuberculosis Drug Resistance Surveillance. Report 2, Prevalence and trends.Geneva, World Health Organization, 2000 (document WHO/CDS/TB/2000.278).
61 Rabarijaona L et al. Replacement of streptomycin by ethambutol in the intensive phase oftuberculosis treatment: no effect on compliance. International Journal of Tuberculosisand Lung Disease, 1999, 3:42–46.
62 Dye C, Espinal MA. Will tuberculosis become resistant to all antibiotics? Proceedings ofthe Royal Society of London. Series B. Biological Sciences, 2001, 268:45–52.
63 Frieden TR et al. A multi-institutional outbreak of highly drug-resistant tuberculosis:epidemiology and clinical outcomes. Journal of the American Medical Association, 1996,276:1229–1235.
64 Kimerling ME et al. Inadequacy of the current WHO re-treatment regimen in a centralSiberian prison: treatment failure and MDR-TB. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1999, 3:451–453.
65 Espinal MA et al. Standard short-course chemotherapy for drug-resistant tuberculosis:treatment outcomes in 6 countries. Journal of the American Medical Association, 2000,283: 2537–2545.
66 Fox W. General considerations on the choice and control of chemotherapy in pulmonary
438
tuberculosis. Bulletin of the International Journal of Tuberculosis and Lung Disease,1972, 47:51–71.
67 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Eighth report. Geneva,World HealthOrganization, 1964 (WHO Technical Report Series, No. 290).
68 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
69 Styblo K. How should a tuberculosis control program be evaluated? [Unpublished talk atthe World Congress on Tuberculosis, Bethesda, MD, 17 November 1992, cited by HadlerJL. Control of tuberculosis. In: Friedman LN, ed. Tuberculosis: current concepts andtreatment, 2nd ed. Boca Raton, CRC Press, 2001.]
70 Frimodt-Møller J, Acharyalu GS, Pillai KK. A controlled trial of the effect of domiciliarytuberculosis chemotherapy programme in a rural community in South India. IndianJournal of Medical Research, 1981, 73:S1–S80.
71 Kent PW et al. The therapy of pulmonary tuberculosis in Kenya: a comparison of resultsachieved in controlled clinical trials with those achieved in routine services. Tubercle,1970, 51:24–38.
72 Kent PW et al. The therapy of pulmonary tuberculosis in Kenya: a comparison of resultsachieved in controlled clinical trials with those achieved in routine services. Tubercle,1970, 51:24–38.
73 Frieden TR et al. Tuberculosis in New York City – turning the tide. New England Journalof Medicine, 1995, 333:229–233.
74 Meeting the challenge of multidrug-resistant tuberculosis: summary of a conference.Morbidity and Mortality Weekly Report, 1992, 41:51–57.
75 Barnhoorn F, Adriaanse H. In search of factors responsible for noncompliance amongtuberculosis patients in Wardha District, India. Social Science and Medicine, 1992, 34:291–306.
76 Liefooghe R et al. Perception and social consequences of tuberculosis: a focus groupstudy of tuberculosis patients in Sialkot, Pakistan. Social Science and Medicine, 1995, 41:1685–1692.
77 Sumartojo E. When tuberculosis treatment fails. A social behavioral account of patientadherence. American Review of Respiratory Disease, 1993, 147:1311–1320.
78 Rouillon A. Problems raised by the organization of an efficient ambulatory treatment fortuberculosis patients. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1972, 47:68–93.79 Global tuberculosis control. WHO Report 2000. Geneva, World Health Organization,2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
80 Revised international definitions in tuberculosis control. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 5:213–215.
81 Chan-Yeung M et al. Reactivation of inactive tuberculosis in Northern Canada. American
439
Review of Respiratory Disease, 1971, 104:861–865.
82 Steinbruck P et al. The risk of tuberculosis in patients with fibrous lesions radiologicallydiagnosed. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis, 1972, 47:144–171.
83 Nakielna EM, Cragg R, Grzybowski S. Lifelong follow-up of inactive tuberculosis: itsvalue and limitations. American Review of Respiratory Disease, 1975, 112:765–772.
84 Controlled clinical trial of four 6-month regimens of chemotherapy for pulmonarytuberculosis. Second report. Second East African/British Medical Research Council Study.American Review of Respiratory Disease, 1976, 114:471–475.
85 Low rate of emergence of drug resistance in sputum positive patients treated with shortcourse chemotherapy. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001,5:40–45.
86 Grzybowski S et al. Reactivations in inactive pulmonary tuberculosis. American Reviewof Respiratory Disease, 1966, 93:352–361.
87 Stead WW, Jurgens GH. Productivity of prolonged follow-up after chemotherapy fortuberculosis. American Review of Respiratory Disease, 1973, 108:314–320.
88 Krivinka R et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Second report (1965–1972). Bulletin of the World Health Organization,1974, 51:59–69.
89 WHO Expert Committee on Tuberculosis. Ninth report. Geneva,World HealthOrganization, 1974 (WHO Technical Report Series, No. 552).
90 Recommendations for health department supervision of tuberculosis patients. Morbidityand Mortality Weekly Report, 1974, 23:75–76.
91 Pearce SJ, Horne NW. Follow-up of patients with pulmonary tuberculosis adequatelytreated by chemotherapy: is this really necessary? Lancet, 1974, 2:641–643.
92 Cao JP et al. Two-year follow-up of directly-observed intermittent regimens forsmearpositive pulmonary tuberculosis in China. International Journal of Tuberculosis andLung Disease, 1998, 2:360–364.
93 Treatment of tuberculosis: guidelines for national programmes, 3rd ed. Geneva,WorldHealth Organization, 2003 (WHO/CDS/TB/2003.313).
94 What is DOTS? A guide to understanding the WHO-recommended TB control strategyknown as DOTS. Geneva, World Health Organization, 1999 (document WHO/CDS/CPC/TB/99.270).
95 Brudney K, Dobkin J. Resurgent tuberculosis in New York City. Human immunodeficiencyvirus, homelessness, and the decline of tuberculosis control programs. American Reviewof Respiratory Disease, 1991, 144:745–749.
96 Enarson D et al. Management of tuberculosis: a guide for low income countries, 5th ed.Paris, International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
440
97 Raviglione MC et al. Assessment of worldwide tuberculosis control. Lancet, 1997, 350:624–629.
98 Global tuberculosis control. WHO Report 2001. Geneva, World Health Organization,2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
99 Concurrent comparison of home and sanatorium treatment of pulmonary tuberculosis inSouth India. Bulletin of the World Health Organization, 1959, 21:51–58.
100 Tyrrell WF. Bed rest in the treatment of pulmonary tuberculosis. Lancet, 1956, 1:821–823.
101 Bell JW. The initiation of chemotherapy in pulmonary tuberculosis in West Africans:hospital and ambulant treatment compared using streptomycyclidine–isonicotinic acidhydrazide. British Journal of Diseases of the Chest, 1960, 54:247–254.
102 Isoniazid with thiacetazone (thioacetazone) in the treatment of pulmonary tuberculosis– fourth investigation: the effect of increasing the dose of isoniazid. Tubercle, 1966, 47:315–339.
103 Global tuberculosis control. WHO Report 2000. Geneva, World Health Organization,(document WHO/CDS/TB/2000.275).
104 Nutini S et al. Hospital admission policy for tuberculosis in pulmonary centres in Italy:a national survey. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:985–991.
105 Taylor A et al. Causes and cost of hospitalization of tuberculosis patients in the UnitedStates. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:931–939.
106 Leff DR, Leff AR. Tuberculosis control policies in major metropolitan health departmentsin the United States. IV: Standards of practice in 1988. American Review of RespiratoryDisease, 1989, 139:1350–1355.
107 Leff DR, Leff AR. Tuberculosis control policies in major metropolitan health departmentsin the United States. VI: Standards of practice in 1996. American Journal of Respiratoryand Critical Care Medicine, 1997, 156:1487–1494.
108 American Thoracic Society. Control of tuberculosis in the United States. AmericanReview of Respiratory Disease, 1992, 146:1623–1633.
109 Kamat SR et al. A controlled study of the influence of segregation of tuberculouspatients for one year on the attack rate of tuberculosis in a 5-year period in close familycontacts in South India. Bulletin of the World Health Organization, 1966, 34:517–532.
110 Gunnels JJ, Bates JH, Swindoll H. Infectivity of sputum-positive tuberculous patients inchemotherapy. American Review of Respiratory Disease, 1974, 109:323–330.
111 Brooks SM, Lassiter NL, Young EC. A pilot study concerning the infection risk of sputumpositive tuberculosis patients on chemotherapy. American Review of Respiratory Disease,1973, 108:799–804.
441
112 Joint Tuberculosis Committee of the British Thoracic Society. Chemotherapy andmanagement of tuberculosis in the United Kingdom: recommendations 1998. Thorax, 1998,53:536–548.
113 Gruppo di Studio AIPO Tuberculosi. Gestione di diagnosi, terapia e follow up dei casi.[Management of case diagnosis, treatment and follow-up.] Rass Pat App Resp Suppl,Pacini Editore, 1994:50–52.
114 American Thoracic Society. Non-drug issues related to the treatment of tuberculosis:hospitalization of patients with tuberculosis. Chest, 1985, 87:S125–S127.
115 Noble RC. Infectiousness of pulmonary tuberculosis after starting chemotherapy:review of the available data on an unresolved question. American Journal of InfectionControl, 1981, 9:6–10.
116 Bureau of Tuberculosis Control. Clinical policies and protocols, 2nd ed. New York,Department of Health, 1997:82.
117 Goble M et al. Treatment of 171 patients with pulmonary tuberculosis resistant toisoniazid and rifampin. New England Journal of Medicine, 1993, 328:527–532.
118 Iseman MD. Drug therapy: treatment of multidrug-resistant tuberculosis. New EnglandJournal of Medicine, 1993, 329:784–791.
119 Espinal MA et al. Standard short-course chemotherapy for drug-resistant tuberculosis:treatment outcomes in 6 countries. Journal of the American Medical Association, 2000,283:2537–2545.
120 Iseman MD, Cohn DL, Sbarbaro JA. Directly observed treatment of tuberculosis – wecan’t afford not to try. New England Journal of Medicine, 1993, 328:576–578.
121 Frieden TR et al. A multi-institutional outbreak of highly drug-resistant tuberculosis:epidemiology and clinical outcomes. Journal of the American Medical Association, 1996,276:1229–1235.
122 Wilkinson D et al. Nosocomial transmission of tuberculosis in Africa documented byrestriction fragment length polymorphism. Transactions of the Royal Society of TropicalMedicine and Hygiene, 1997, 91:318.
123 Wilkinson D et al. Nosocomial transmission of tuberculosis in Africa documented byrestriction fragment length polymorphism. Transactions of the Royal Society of TropicalMedicine and Hygiene, 1997, 91:318.
124 American Thoracic Society. Guidelines for long-term institutional care of tuberculosispatients. American Review of Respiratory Disease, 1976, 113:253.
125 Pearson ML et al. Nosocomial transmission of multidrug-resistant tuberculosis: a risk topatients and health care workers. Annals of Internal Medicine, 1992, 117:191–196.
126 Nosocomial transmission of multidrug-resistant tuberculosis among HIV-infectedpersons – Florida and New York, 1988–1991. Morbidity and Mortality Weekly Report,1991, 40: 585–591.
442
127 Coronado VG et al. Transmission of multidrug-resistant Mycobacterium tuberculosisamong persons with human immunodeficiency virus infection in an urban hospital:epidemiologic and restriction fragment length polymorphism analysis. Journal of InfectiousDiseases, 1993, 168:1052–1055.
128 Small PM et al. Exogenous reinfection with multidrug-resistant Mycobacteriumtuberculosis in patients with advanced HIV infection. New England Journal of Medicine,1993, 328: 1137–1144.
129 Frieden TR et al. A multi-institutional outbreak of highly drug-resistant tuberculosis:epidemiology and clinical outcomes. Journal of the American Medical Association, 1996,276:1229–1235.
130 Aita J et al. Hospital transmission of multidrug-resistant Mycobacterium tuberculosis inRosario, Argentina. Medicina, 1996, 56:48–50.
131 Harries AD et al. Delays in diagnosis and treatment of smear-positive tuberculosis andthe incidence of tuberculosis in hospital nurses in Blantyre, Malawi. Transactions of theRoyal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 1997, 91:15–17.
132 Ritacco V et al. Nosocomial spread of human immunodeficiency virus-relatedmultidrugresistant tuberculosis in Buenos Aires. American Journal of Infectious Disease,1997, 176: 637–642.
133 Wilkinson D et al. Nosocomial transmission of tuberculosis in Africa documented byrestriction fragment length polymorphism. Transactions of the Royal Society of TropicalMedicine and Hygiene, 1997, 91:318.
134 Do AN et al. Increased risk of Mycobacterium tuberculosis infection related tooccupational exposures to health care workers in Chiang Rai, Thailand. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:377–381.
135 Muzzy de Souza GR et al. Tuberculin conversion among health care workers in ageneral hospital of Rio de Janeiro, Brazil. Final results. American Journal of Respiratoryand Critical Care Medicine, 1998, 157: (3) Abstract A 705.
136 Sidibe K et al. Tuberculin skin test reactivity among health care workers and level ofexposure to tuberculosis patients in Abidjan, Côte d’Ivoire. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:S103.
137 Granich R et al. Guidelines for the prevention of tuberculosis in health care facilities inresource-limited settings. Geneva, World Health Organization, 1999:1–51 (documentWHO/CDC/TB/99.269).
138 Lutong L, Bei Z. Association of prevalence of tuberculin reactions with closeness ofcontact among household contacts of new smear-positive pulmonary tuberculosispatients. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:275–277.
139 Driver CR et al. Transmission of Mycobacterium tuberculosis associated with airtravel. Journal of the American Medical Association, 1994, 272:1031–1035.
140 Tuberculosis and air travel: guidelines for prevention and control. Geneva, WorldHealth Organization, 1998:1–45 (document WHO/TB/98.256).
443
141 Guidelines for the prevention of tuberculosis in health care facilities in resource-limited settings. Geneva,World Health Organization, 1999:1–51 (document WHO/CDC/TB/99.269).
142 Guidelines for the control of tuberculosis in prisons. Geneva, World HealthOrganization, 1998:1–87 (documentWHO/TB/98.250).
143 Amberson JB et al. A clinical trial of sanocrysin in pulmonary tuberculosis. AmericanReview of Tuberculosis, 1931, 24:401–435.
144 Martini P, Resendahl A. Bilanz der Goldtherapie bei der Lungentuberculose; Sanocrysin.Zeitschrift für Tuberkulose, 1940, 84:330–340.
145 Pinner M, ed. Pulmonary tuberculosis in the adult. Its fundamental aspects. Springfield,IL, Thomas, 1945.
146 Fox W. The scope of the controlled clinical trial, illustrated by studies of pulmonarytuberculosis. Bulletin of the World Health Organization, 1971, 45:559–572.
147 A concurrent comparison of home and sanatorium treatment of pulmonary tuberculosisin South India. Bulletin of the World Health Organization, 1959, 21:51–144.
148 Hill AB. Principles of medical statistics, 8th ed. London, The Lancet Ltd, 1967:12.
149 Thompson RCA, ed. Molecular epidemiology of infectious diseases. New York, OxfordUniversity Press, 2000.
150 Daley CL et al. An outbreak of tuberculosis with accelerated progression amongpersons infected with the human immunodeficiency virus. An analysis using restriction-fragmentlength polymorphisms. New England Journal of Medicine, 1992, 326:231–235.
151 Kline SE, Hedemark LL, Davies SF. Outbreak of tuberculosis among regular patrons of aneighborhood bar. New England Journal of Medicine, 1995, 333:222–227.
152 García-García M et al. The role of core groups in transmitting Mycobacteriumtuberculosis in a high prevalence community in Southern Mexico. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:12–17.
153 Leonhardt KK et al. A cluster of tuberculosis among crack house contacts in San MateoCounty, California. American Journal of Public Health, 1994, 84:1834–1836.
154 March F et al. Predictors of tuberculosis transmission in prisons: an analysis usingconventional and molecular methods. AIDS, 2000, 14:525–535.
155 Chaves F et al. A longitudinal study of transmission of tuberculosis in a large prisonpopulation. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 1997, 155:719–725.156 Ferreira MM et al. Tuberculosis and HIV infection among female inmates in Sao Paulo,Brazil: a prospective cohort study. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndrome andHuman Retrovirology, 1996, 13:177–183.
157 Valway SE et al. Outbreak of multi-drug-resistant tuberculosis in a New York Stateprison, 1991. American Journal of Epidemiology, 1994, 140:113–122.
444
158 Barnes PF et al. Transmission of tuberculosis among the urban homeless. Journal of theAmerican Medical Association, 1996, 275:305–307.
159 Gutierrez MC et al.Molecular fingerprinting of Mycobacterium tuberculosis and riskfactors for tuberculosis transmission in Paris, France, and surrounding area. Journal ofClinical Microbiology, 1998, 36:486–492.
160 Chin DP et al. Spread of Mycobacterium tuberculosis in a community implementingrecommended elements of tuberculosis control. Journal of the American MedicalAssociation, 2000, 283:2968–2974.
161 Frieden TR et al. A multi-institutional outbreak of highly drug-resistant tuberculosis:epidemiology and clinical outcomes. Journal of the American Medical Association, 1996,276:1229–1235.
162 Ikeda RN et al. Nosocomial tuberculosis: an outbreak of a strain resistant to sevendrugs. Infection Control and Hospital Epidemiology, 1995, 16:152–159.
163 Ikeda RN et al. Nosocomial tuberculosis: an outbreak of a strain resistant to sevendrugs. Infection Control and Hospital Epidemiology, 1995, 16:152–159.
164 Agerton T et al. Transmission of a highly drug-resistant strain (strain W1) ofMycobacterium tuberculosis. Community outbreak and nosocomial transmission via acontaminated bronchoscope. Journal of the American Medical Association, 1997,278:1073–1077.
165 Jasmer RM et al. A molecular epidemiologic analysis of tuberculosis trends in SanFrancisco, 1991–1997. Annals of Internal Medicine, 1999, 130:971–978.
166 Chin DP et al. Differences in contributing factors to tuberculosis incidence in U.S.-bornand foreign-born persons. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine,1998, 158:1797–1803.
167 Burman WJ et al. The incidence of false-positive cultures for Mycobacteriumtuberculosis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, 1997,155:321–326.
168 van Rie A et al. Exogenous reinfection as a cause of recurrent tuberculosis aftercurative treatment. New England Journal of Medicine, 1999, 341:1174–1179.
169 Small PM et al. Exogenous reinfection with multidrug-resistant Mycobacteriumtuberculosis in patients with advanced HIV infection. New England Journal of Medicine,1993, 328:1137–1144.
170 Yeh RW,Hopewell PC, Daley CL. Simultaneous infection with two strains ofMycobacterium tuberculosis identified by restriction fragment length polymorphismanalysis. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:537–539.
171 Behr MA et al. Transmission of Mycobacterium tuberculosis from patients smear-negative for acid-fast bacilli. Lancet, 1999, 353:444–449.
172 Valway SE et al. An outbreak involving extensive transmission of a virulent strain of
445
Mycobacterium tuberculosis. New England Journal of Medicine, 1998, 338:633–639.
173 Behr MA, Small PM. Molecular fingerprinting of Mycobacterium tuberculosis: how can ithelp the clinician? Clinical Infectious Diseases, 1997, 25:806–810.
174 McKeown T. The Role of Medicine. Princeton, Princeton University Press, 1979.
175 Frieden TR. Tuberculosis control and social change. American Journal of PublicHealth, 1994, 84:1721–1723.
176 Styblo K, Bumgarner JR. Tuberculosis can be controlled with existing technologies:evidence. In: Progress report 1991. The Hague, Tuberculosis Surveillance ResearchUnit:60–72.
177 Frieden TR et al. Tuberculosis in New York City – turning the tide. New England Journalof Medicine, 1995, 333:229–233.
178 Suarez P et al. The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensivecontrol effort in Peru. Journal of Infectious Diseases, 2001, 184:473–478.
179 Marrero A et al. Towards elimination of tuberculosis in a low-income country: theexperience of Cuba, 1962–97. Thorax, 2000, 55:39–45.
180 Tuberculosis in a rural population in South India: a five-year epidemiological study.Bulletin of the World Health Organization, 1975, 50:90–106.
181 Datta M et al. Critical assessment of smear-positive pulmonary tuberculosis patientsafter chemotherapy under the district tuberculosis programme. Tubercle and LungDisease, 1993, 74:180–186.
182 Global tuberculosis control. WHO Report 2001. Geneva, World Health Organization,2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
183 Dye C et al. Evaluating the impact of tuberculosis control: number of deaths preventedby short-course chemotherapy in China. International Journal of Epidemiology, 2000,29:558–564.
184 Trends in the prevalence and incidence of tuberculosis in South India. InternationalJournal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001, 5:142–157.
185 Styblo K et al. Epidemiological and clinical study of tuberculosis in the district of Kolín,Czechoslovakia. Bulletin of the World Health Organization, 1967, 37:819–874.
186 Frieden TR et al. The emergence of drug resistant tuberculosis in New York City. NewEngland Journal of Medicine, 1993, 328:521–526.
187 Fujiwara PI et al. A continuing survey of drug-resistant tuberculosis, New York City,April 1994. Archives of Internal Medicine, 1997, 157:531–536.
188 Zhang LX, Tu DH, Enarson DA. The impact of directly-observed treatment on theepidemiology of tuberculosis in Beijing. International Journal of Tuberculosis and LungDisease, 2000, 4:904–910.
446
189 Styblo K. Overview and epidemiologic assessment of the current global tuberculosissitu- ation with an emphasis on control in developing countries. Reviews of InfectiousDiseases, 1989, 11:S339–S346.
190 Neuenschwander BE et al. Trends in the prevalence of infection with Mycobacteriumtuberculosis in Korea from 1965 to 1995: an analysis of seven surveys by mixturemodels. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:719–729.
191 Heldal E et al. Pulmonary tuberculosis in Norwegian patients. The role of reactivation,reinfection and primary infection assessed by previous mass screening data andrestriction fragment length polymorphism analysis. International Journal of Tuberculosisand Lung Disease, 2000, 4:300–307.
192 Tuberculosis information summary – 1999. New York, New York City Department ofHealth, 2000.
193 Jasmer RM et al. A molecular epidemiologic analysis of tuberculosis trends in SanFrancisco, 1991–1997. Annals of Internal Medicine, 1999, 130:971–978.
194 Diaz R et al.Molecular epidemiology of tuberculosis in Cuba outside of Havana, July1994 – June 1995: utility of spoligotyping versus IS6110 restriction fragment lengthpolymorphism. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:743–750.
195 Yang ZH et al. DNA fingerprinting and phenotyping of Mycobacterium tuberculosisisolates from human immunodeficiency virus (HIV)-seropositive and HIV-seronegativepatients in Tanzania. Journal of Clinical Microbiology, 1995, 33:1064–1069.
196 García-García M et al. The role of core groups in transmitting Mycobacteriumtuberculosis in a high prevalence community in Southern Mexico. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:12–17.
197 Wilkinson D et al. Molecular epidemiology and transmission dynamics of Mycobacteriumtuberculosis in rural Africa. Tropical Medicine and International Health, 1997, 2:747–753.
198 Cantwell MF, Binkin NJ. Tuberculosis in sub-Saharan Africa: a regional assessment ofthe impact of the human immunodeficiency virus and national tuberculosis control programquality. Tubercle and Lung Disease, 1996, 77:220–226.
199 Tuberculosis control in the era of the HIV epidemic: risk of tuberculosis infection inTanzania, 1983–1998. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2001,5:103–112.
200 Styblo K. Eradication of tuberculosis in developed countries in the HIV era. Bulletin ofthe International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 1989, 64:58–64.
201 Anti-tuberculosis drug resistance in the world: the WHO/IUATLD Global Project onAnti- Tuberculosis Drug Resistance Surveillance, 1994–1997. Geneva,World HealthOrganization, 1997 (document WHO/TB/97.229).
202 Raviglione MC. DOTS and multidrug-resistant tuberculosis. In: Bastian I, Portaels F, eds.Multidrug-resistant tuberculosis. Dordrecht, Netherlands, Kluwer Academic Publishers,2000:115–131.
447
203 Telzak EE et al. Multidrug-resistant tuberculosis in patients without HIV infection. NewEngland Journal of Medicine, 1995, 33:907–911.
204 Coates ARM, Mitchison DA. The role of sensitivity tests in short-course chemotherapy.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 1983,58:110– 114.
205 Mitchison DA,Nunn AJ. Influence of initial drug resistance on the response to short-course chemotherapy of pulmonary tuberculosis. American Review of RespiratoryDisease, 1986, 133:423–430.
206 Espinal MA et al. Standard short-course chemotherapy for drug resistant tuberculosis.Treatment outcomes in 6 countries. Journal of the American Medical Association, 2000,283:2537–2545.
207 Hong YP et al. The seventh nationwide tuberculosis prevalence survey in Korea, 1995.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:27–36.
208 Kim SJ, Bai SH, Hong YP. Drug-resistant tuberculosis in Korea. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1997, 1:302–308.
209 Espinal M et al. Rational “DOTS Plus” for the control of MDR-TB. International Journal ofTuberculosis and Lung Disease, 1999, 3:561–563.
210 Chaulet P. Tuberculose et transition épidémiologique: le cas de l’Algérie. [Tuberculosisand epidemiological transition: the case of Algeria.] Annales de l’Institut Pasteur, 1993,4:181–187.
211 Ledru S et al. Impact of short-course therapy on tuberculosis drug resistance in South-West Burkina Faso. Tubercle and Lung Disease, 1996, 77:429–436.
212 Frieden TR et al. Tuberculosis in New York City – turning the tide. New England Journalof Medicine, 1995, 333:229–233.
213 Rieder HL. Epidemiologic basis of tuberculosis control. Paris, International UnionAgainst Tuberculosis and Lung Disease, 2000.
214 Global tuberculosis control: WHO Report 2000. Geneva, World Health Organization,2000 (document WHO/CDS/TB/2000.275).
215 Global tuberculosis control: WHO Report 2000. Geneva, World Health Organization,2000 (document WHO/CDS/TB/2000.275).
216 Suarez PG et al. The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensivecontrol effort in Peru. Journal of Infectious Diseases, 2001; 184:473–478.217 Rodriguez Cruz R. Tuberculosis control programme. Cuba,World Health Organization,1992 (document WHO/TB/93.172).
218 Cauthen GM, Pio A, ten Dam HG. Annual risk of tuberculosis infection.Geneva,WorldHealth Organization, 1988 (document WHO/TB/88.154).
219 Global tuberculosis control. WHO Report 2003. Geneva,World Health Organization(document WHO/CDS/TB/2003.316).
448
220 Suarez PG et al. The dynamics of tuberculosis in response to 10 years of intensivecontrol effort in Peru. Journal of Infectious Diseases, 2001; 184:473–478.
221 Gninafon M. The antituberculosis programme of Benin. Bulletin of the InternationalUnion Against Tuberculosis and Lung Disease, 1990, 66:57–58.
222 Perez-Stable EJ, Pedraza RO. Tuberculosis in Cuba. American Review of RespiratoryDisease, 1984, 130:520–523.
223 Arguello L. Results of the tuberculosis control programme in Nicaragua in 1984–1989.Bulletin of the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, 1990, 66:51–52.
224 Nyangulu DS, Nkhoma WN, Salaniponi FM. Factors contributing to a successfultuberculosis control programme in Malawi. Bulletin of the International Union AgainstTuberculosis and Lung Disease, 1990, 66:45–46.
225 Chum HJ. The Tanzania National Tuberculosis/Leprosy Programme in the face of HIVinfection. Bulletin of the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease,1990, 66:53–55.
226 Norval PY et al. DOTS in Cambodia. Directly observed treatment with short-coursechemotherapy. International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 1998, 2:44–51.
227 Dye C et al. Evaluating the impact of tuberculosis control: number of deaths preventedby short-course chemotherapy in China. International Journal of Epidemiology, 2000, 29:558–564.
228 Results of directly observed short-course chemotherapy in 112,842 Chinese patientswith smear-positive tuberculosis. Lancet, 1996, 347:358–362.
229 Zhang LX, Tu DH, Enarson DA. The impact of directly-observed treatment on theepidemiology of tuberculosis in Beijing. International Journal of Tuberculosis and LungDisease, 2000, 4:904–910.
230 Tuberculosis morbidity – United States, 1997.Morbidity and Mortality Weekly Report,1998, 47:253–257.
231 Frieden TR et al. Tuberculosis in New York City – turning the tide. New England Journalof Medicine, 1995, 333:229–233.
232 Raviglione MC et al. Tuberculosis and HIV: current status in Africa. AIDS, 1997, 11:S115–S123.
233 De Cock KM et al. Tuberculosis and HIV infection in sub-Saharan Africa. Journal of theAmerican Medical Association, 1992, 268:1581–1587.
234 Dye C et al. Estimated incidence, prevalence, and mortality by country. Journal of theAmerican Medical Association, 1999, 282:677–686.
449
235 Nosocomial transmission of multidrug-resistant tuberculosis among HIV-infectedpersons – Florida and New York, 1988–1991. Morbidity and Mortality Weekly Report,1991, 40: 585–591.
236 Global tuberculosis control. WHO Report 2001. Geneva, World Health Organization,Communicable Diseases, 2001 (document WHO/CDS/TB/2001.287).
237 Nunn P et al. Cutaneous hypersensitivity reactions due to thiacetazone in HIV-1seropositive patients treated for tuberculosis. Lancet, 1991, 337:627–630.
238 Harries AD et al. Treatment outcome of an unselected cohort of tuberculosis patients inrelation to human immunodeficiency virus serostatus in Zomba hospital, Malawi.Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 1998, 92:343–347.
239 Bosman MC. Health sector reform and tuberculosis control: the case of Zambia.International Journal of Tuberculosis and Lung Disease, 2000, 4:606–614.
240 Brudney K, Dobkin J. Resurgent tuberculosis in New York City: humanimmunodeficiency virus, homelessness, and the decline of tuberculosis control programs.American Revew of Respiratory Disease, 1991, 144:745–749.
241 Frieden TR et al. The emergence of drug resistant tuberculosis in New York City. NewEngland Journal of Medicine, 1993, 328:521–526.
242 Reichman LB. The U-shaped curve of concern. American Review of RespiratoryDisease, 1991, 144:741–742.
243 Wilson JQ. Bureaucracy. New York, Basic Books, 1989.1. polimerazuli- jaWvuri reaqcia
2. polimerizaciis- jaWvuri reaqciis
3. rezistentoba- brZolisunarianobis an imunitetis gaZliereva
4. notifikacia- Setyobineba
5. insidentoba- baqteriagamomyofi, infeqciis gamavrcelebeli
6. mkurnalobis dinamika- mkurnaloba
450
7. uunaroba- Sromisunarianobis SezRudva
8. intervalebis dacviT mkurnaloba- intermitiuli mkurnalona
9. nacx-dadebiTi- nacxiT dadebiTi nacx-uaryofiTi- nacxiT uaryofiTi
10. Cakafsulebuli- inkafsulacia
11. reaqtivacia= orTografiuli leqsikoni
12. peroraluri- per oraluri
13. hipersensitivoba- anoreqsia
14. tabletirebuli forma- abebi
15. mikobaqteria tuberkulozi- tuberkulozis mikobaqteria
16. fataluri- letaluri
17. Temi- mosaxleoba- sazogadoeba
18. bacilagamomyofi- infeqciis matarebeli, infeqciis gamavrcelebeli
19. hemaftozi- hemaftoe
20. AFB- mgb21. inokulaciis kabineti- baqterioskopiis kabineti
22. kulturaluri analizi- kulturis analizi
23. zemowilovani- apikaluri
24. pulmonaluri infiltracia- filtvis infiltracia qveda wilebSi
25. tuberkulozis perikarditi
26. baqteriologiuri-baqterioskopiuli
27. nacxiT negatiuri- baqteriagamomyofi
28. nacxiT Sefaseba/ baqterioskopulad gamokvleva
29. relafsi- recidivi
30. reestri- dokumentebis saregistracio Jurnali
31. pulmonaluri tuberkulozi- filtvis tuberkulozi
32. eqstrapulmonaluri tuberkulozi- filtvgareSe tuberkulozi
33. WHO- janmo