Tomasz KostkaTomasz Kostka

Rehabilitacja osób starszychRehabilitacja osób starszych

1931 1960 1970 1980 1990 1999 2025 2050

4,8 %5,8 %

8,3 %

10,0 % 10,2 %

12,0 %

17,2 %

21,2%

0

5

10

15

20

25

1931 1960 1970 1980 1990 1999 2025 2050

L A T A

%

Odsetek osób pow yżej 65 roku w Polsce w latach 1931-2050.

15-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 +

22

60

154

333

395 386

446

0

100

200

300

400

500

15-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80 +

GRUPY WIEKU

wskaźnik na 1000 osób w danym wieku

Częstość występowania niepełnosprawności w poszczególnych

grupach wieku na 1000 osób w danym wieku.

20-24 40-44 60-64 70-74

0,46 0,6

1,2

1,86

2,86

3,77

3,1

3,79

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

20-24 40-44 60-64 70-74

Mężczyźni

Kobiety

GRUPY WIEKU

średnia liczba chorób przewlekłych

Choroby przewlekłe w wybranych grupach wieku.

Rehabilitacja to przywracanie maksymalnie możliwego Rehabilitacja to przywracanie maksymalnie możliwego samodzielnego życia w rodzinie i społeczności, samodzielnego życia w rodzinie i społeczności, zdolności do pracy zawodowej, aktywności społecznej i zdolności do pracy zawodowej, aktywności społecznej i twórczej.twórczej.

Rehabilitacja medyczna, ukierunkowana na Rehabilitacja medyczna, ukierunkowana na przywrócenie sprawności chorych, stanowi przywrócenie sprawności chorych, stanowi fundamentalną część szerokiego procesu rehabilitacji. fundamentalną część szerokiego procesu rehabilitacji.

U osób młodych dąży się przeważnie do pełnego U osób młodych dąży się przeważnie do pełnego przywrócenia utraconych w następstwie choroby lub przywrócenia utraconych w następstwie choroby lub wypadku sprawności, umiejętności i statusu wypadku sprawności, umiejętności i statusu społecznego.społecznego.

Ze względu na nieostrą granicę między stanem zdrowia Ze względu na nieostrą granicę między stanem zdrowia a stanem chorobowym u osób starszych prewencja jest a stanem chorobowym u osób starszych prewencja jest w znacznym stopniu zintegrowana z rehabilitacją.w znacznym stopniu zintegrowana z rehabilitacją.

promocja zdrowia promocja zdrowia prewencjaprewencja rehabilitacjrehabilitacjaa

Podmiotem oddziaływania rehabilitacji jest Podmiotem oddziaływania rehabilitacji jest niepełnosprawny człowiek, dlatego też wiele osób niepełnosprawny człowiek, dlatego też wiele osób starszych będzie wymagać rehabilitacji nie tylko z starszych będzie wymagać rehabilitacji nie tylko z powodu choroby, lecz również ze względu na obniżanie powodu choroby, lecz również ze względu na obniżanie się sprawności funkcjonalnej wraz z wiekiemsię sprawności funkcjonalnej wraz z wiekiem..

Poziom wydolności aerobowej w zależności od wiekuBooth FW, J Appl Physiol, 1989: 67, 1299-1300

Siła mięśni prostowników kolana w grupie 220 kobiet w wieku 20-87 lat.Haunter et al., J Gerontol BIOL SCI 1998: 53, B204-B216.

Wiek

Poziom

sprawności

funkcjonalnej

Próg niepełnosprawności

1 2 3

Fig.1. Zmiany poziomu sprawności funkcjonalnej w przebiegu życia osobniczego.

Strzałki oznaczają wydarzenia (wypadek, choroba) obniżające poziom sprawności funkcjonalnej:

strzałka 1 i 3 – następuje pełna rehabilitacja i „powrót” na krzywą spadku sprawności fizycznej;

strzałka 2 - ma miejsce niecałkowity powrót utraconej sprawności i trwałe obniżenie ( ) przebiegu

krzywej w stosunku do wartości sprzed choroby. Linia przerywana oznacza optymalny przebieg

krzywej (zarówno łagodniejszy spadek jak i brak dodatkowych trwałych załamań) w przypadku

tzw. pomyślnego starzenia się.

Rehabilitacja osób starszych powinna być prowadzona Rehabilitacja osób starszych powinna być prowadzona wielopłaszczyznowo.wielopłaszczyznowo.

Jednocześnie musi bardzo często z konieczności Jednocześnie musi bardzo często z konieczności uwzględniać hierarchię potrzeb pacjentów, uwzględniać hierarchię potrzeb pacjentów, koncentrując się przede wszystkim na rehabilitacji koncentrując się przede wszystkim na rehabilitacji dotyczącej osiowego problemu(ów) zdrowia, np. udaru dotyczącej osiowego problemu(ów) zdrowia, np. udaru mózgu, zawału serca, zapalenia płuc czy złamania mózgu, zawału serca, zapalenia płuc czy złamania szyjki kości udowej.szyjki kości udowej.

Podstawowym celem powinno być podtrzymanie i Podstawowym celem powinno być podtrzymanie i przywrócenie sprawności do wykonywania przywrócenie sprawności do wykonywania podstawowych (ADL) a następnie złożonych (IADL) podstawowych (ADL) a następnie złożonych (IADL) czynności życia codziennego.czynności życia codziennego.

Wielochorobowość, mniejszy potencjał odtwarzania Wielochorobowość, mniejszy potencjał odtwarzania utraconego poziomu sprawności a także bariery utraconego poziomu sprawności a także bariery finansowe i społeczne utrudniają rehabilitację osób finansowe i społeczne utrudniają rehabilitację osób starszych.starszych.

Rehabilitacja może być prowadzona w szpitalu, domu Rehabilitacja może być prowadzona w szpitalu, domu opieki, przychodni lub w domu pacjenta.opieki, przychodni lub w domu pacjenta.

Optymalnie powinna być prowadzona przez Optymalnie powinna być prowadzona przez wieloosobowy zespół (lekarze różnych specjalności, wieloosobowy zespół (lekarze różnych specjalności, fizjoterapeuci, pielęgniarki, pracownik socjalny, fizjoterapeuci, pielęgniarki, pracownik socjalny, psycholog, terapeuta zajęciowy, logopeda) psycholog, terapeuta zajęciowy, logopeda) koordynowany przez specjalistę rehabilitacji lub koordynowany przez specjalistę rehabilitacji lub geriatrę.geriatrę.

Rehabilitacja medyczna wykorzystuje środki Rehabilitacja medyczna wykorzystuje środki terapeutyczne fizjoterapii (kinezyterapię, fizykoterapię terapeutyczne fizjoterapii (kinezyterapię, fizykoterapię i masaż), terapię zajęciową, psychoterapię i i masaż), terapię zajęciową, psychoterapię i poradnictwo psychologiczne oraz zaopatrzenie poradnictwo psychologiczne oraz zaopatrzenie ortopedyczne.ortopedyczne.

Razem z rehabilitacją społeczną i czasami zawodową Razem z rehabilitacją społeczną i czasami zawodową stanowi integralny model postępowania stanowi integralny model postępowania rehabilitacyjnego z pacjentem w podeszłym wieku.rehabilitacyjnego z pacjentem w podeszłym wieku.

Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, jest Kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, jest najważniejszą metodą oddziaływania w rehabilitacji najważniejszą metodą oddziaływania w rehabilitacji osób starszych.osób starszych.

Obejmuje ćwiczenia lecznicze oraz metody Obejmuje ćwiczenia lecznicze oraz metody kinezyterapeutyczne.kinezyterapeutyczne.

Fizykoterapia wykorzystuje bodźce fizyczne w leczeniu Fizykoterapia wykorzystuje bodźce fizyczne w leczeniu i profilaktyce.i profilaktyce.

Obejmuje światłolecznictwo, elektroterapię, Obejmuje światłolecznictwo, elektroterapię, laseroterapię, termoterapię, balneoterapię, leczenie laseroterapię, termoterapię, balneoterapię, leczenie polem magnetycznym i ultradźwiękami.polem magnetycznym i ultradźwiękami.

Duże znaczenie ma masaż leczniczy, który wraz z Duże znaczenie ma masaż leczniczy, który wraz z ćwiczeniami biernymi jest z jednej strony dobrze ćwiczeniami biernymi jest z jednej strony dobrze tolerowany z drugiej zaś jest niejednokrotnie z tolerowany z drugiej zaś jest niejednokrotnie z konieczności jedną z nielicznych metod możliwych do konieczności jedną z nielicznych metod możliwych do zastosowania u zniedołężniałych pacjentów.zastosowania u zniedołężniałych pacjentów.

W rehabilitacji osób starszych często stosowane jest W rehabilitacji osób starszych często stosowane jest zaopatrzenie ortopedyczne: protezy, ortezy i sprzęt zaopatrzenie ortopedyczne: protezy, ortezy i sprzęt pomocniczy (kule, laski, podpórki, wózki, specjalne pomocniczy (kule, laski, podpórki, wózki, specjalne obuwie).obuwie).

Często potrzebne są także urządzenia ułatwiające Często potrzebne są także urządzenia ułatwiające samoobsługę i zapewniające bezpieczeństwo (np. samoobsługę i zapewniające bezpieczeństwo (np. odpowiednie wyposażenie kuchni i łazienki, sprzęt odpowiednie wyposażenie kuchni i łazienki, sprzęt ułatwiający mycie i ubieranie się).ułatwiający mycie i ubieranie się).

Rehabilitacja w wybranych schorzeniachRehabilitacja w wybranych schorzeniach

Choroby sercowo-naczynioweChoroby sercowo-naczyniowe

Rehabilitacja kardiologiczna znajduje coraz większe Rehabilitacja kardiologiczna znajduje coraz większe zastosowanie u osób w starszym wieku. Dotyczy to w zastosowanie u osób w starszym wieku. Dotyczy to w szczególności pacjentów z chorobą niedokrwienną szczególności pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, po zawale mięśnia sercowego i z niewydolnością serca, po zawale mięśnia sercowego i z niewydolnością krążenia.krążenia.

Regularny trening fizyczny powoduje szereg zmian Regularny trening fizyczny powoduje szereg zmian łagodzących wpływ wieku na układ sercowo-łagodzących wpływ wieku na układ sercowo-naczyniowy: zwiększa podatność komór i rolę wczesnej naczyniowy: zwiększa podatność komór i rolę wczesnej fazy napełniania komór, poprawia inotropizm i fazy napełniania komór, poprawia inotropizm i zwiększa objętość wyrzutową serca, zmniejsza zwiększa objętość wyrzutową serca, zmniejsza sztywność tętnic i obciążenie następcze i wreszcie sztywność tętnic i obciążenie następcze i wreszcie poprawia ukrwienie i podwyższa próg niedokrwienia poprawia ukrwienie i podwyższa próg niedokrwienia mięśnia sercowego. Trening fizyczny zwiększa mięśnia sercowego. Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia spadek maksymalnego wydolność fizyczną i opóźnia spadek maksymalnego pochłaniania tlenu (VOpochłaniania tlenu (VO

2max2max) o około 10 do 20 lat u ) o około 10 do 20 lat u

aktywnych fizycznie w porównaniu do prowadzących aktywnych fizycznie w porównaniu do prowadzących siedzący tryb życia osób. siedzący tryb życia osób.

Trening w rehabilitacji kardiologicznej może odbywać Trening w rehabilitacji kardiologicznej może odbywać się po wnikliwej kwalifikacji lekarskiej, w tym po się po wnikliwej kwalifikacji lekarskiej, w tym po wykonaniu kardiologicznej próby wysiłkowej. wykonaniu kardiologicznej próby wysiłkowej. Intensywność ćwiczeń nie powinna przekraczać 60-Intensywność ćwiczeń nie powinna przekraczać 60-80% rezerwy częstości skurczów serca (tętno 80% rezerwy częstości skurczów serca (tętno spoczynkowe + 60-80% różnicy maksymalnego tętna spoczynkowe + 60-80% różnicy maksymalnego tętna osiągniętego w czasie submaksymalnej próby osiągniętego w czasie submaksymalnej próby wysiłkowej i tętna spoczynkowego). W czasie ćwiczeń wysiłkowej i tętna spoczynkowego). W czasie ćwiczeń należy oceniać tolerancję wysiłku pacjenta i regularnie należy oceniać tolerancję wysiłku pacjenta i regularnie kontrolować tętno.kontrolować tętno.

Tradycyjnie, w rehabilitacji kardiologicznej i Tradycyjnie, w rehabilitacji kardiologicznej i pulmonologicznej dominującą rolę pełnią wysiłki o pulmonologicznej dominującą rolę pełnią wysiłki o charakterze wytrzymałościowym. Ostatnie lata charakterze wytrzymałościowym. Ostatnie lata przyniosły jednak wzrost zainteresowania wysiłkiem przyniosły jednak wzrost zainteresowania wysiłkiem siłowym u pacjentów z chorobami serca i płuc, również siłowym u pacjentów z chorobami serca i płuc, również u osób w zaawansowanym wieku. Wynika to m.in. z u osób w zaawansowanym wieku. Wynika to m.in. z obserwacji, że do wykonywania ćwiczeń fizycznych u obserwacji, że do wykonywania ćwiczeń fizycznych u tych pacjentów wymagany jest pewien minimalny próg tych pacjentów wymagany jest pewien minimalny próg siły mięśniowej. Wykazano również możliwość siły mięśniowej. Wykazano również możliwość poprawy wydolności układu sercowo-naczyniowego poprawy wydolności układu sercowo-naczyniowego (VO(VO

2max2max) w wyniku treningu siłowego u osób z niską ) w wyniku treningu siłowego u osób z niską

sprawnością układu ruchu, oraz potwierdzono inne sprawnością układu ruchu, oraz potwierdzono inne korzyści i bezpieczeństwo stosowania treningu siłowego korzyści i bezpieczeństwo stosowania treningu siłowego u pacjentów z chorobą wieńcową, niewydolnością u pacjentów z chorobą wieńcową, niewydolnością krążenia oraz przewlekłymi chorobami płuc.krążenia oraz przewlekłymi chorobami płuc.

Układ ruchuUkład ruchu

Proces starzenia się związany jest z szeregiem zmian Proces starzenia się związany jest z szeregiem zmian strukturalnych i czynnościowych: zmniejszaniem się strukturalnych i czynnościowych: zmniejszaniem się beztłuszczowej masy ciała (lean body mass – LBM), beztłuszczowej masy ciała (lean body mass – LBM), wzrostem procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, wzrostem procentowej zawartości tkanki tłuszczowej, zmniejszaniem się masy (sarkopenia) i siły mięśni zmniejszaniem się masy (sarkopenia) i siły mięśni szkieletowych, spadkiem elastyczności mięśni, ścięgien i szkieletowych, spadkiem elastyczności mięśni, ścięgien i więzadeł. Spadek masy, siły i mocy mięśni więzadeł. Spadek masy, siły i mocy mięśni szkieletowych jest częstą przyczyną niepełnosprawności szkieletowych jest częstą przyczyną niepełnosprawności i braku stabilności posturalnej.i braku stabilności posturalnej.

Układ ruchuUkład ruchu

Badania z ostatnich lat wykazują, że możliwy jest Badania z ostatnich lat wykazują, że możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o wzrost masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o charakterze siłowym (oporowym) u osób starszych, charakterze siłowym (oporowym) u osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Osoby starsze nawet w bardzo zaawansowanym wieku. Osoby starsze poddane treningowi siłowemu mają procentowy poddane treningowi siłowemu mają procentowy przyrost masy i siły mięśniowej podobny do osób przyrost masy i siły mięśniowej podobny do osób młodych. Poprawie ulega również gibkość, równowaga młodych. Poprawie ulega również gibkość, równowaga i koordynacja ruchów.i koordynacja ruchów.

Układ ruchuUkład ruchu

W rehabilitacji układu ruchu u osób starszych W rehabilitacji układu ruchu u osób starszych szczególnymi problemami są złamania, zwłaszcza szczególnymi problemami są złamania, zwłaszcza szyjkowo-krętarzowe kości udowej oraz rehabilitacja szyjkowo-krętarzowe kości udowej oraz rehabilitacja po amputacji kończyny dolnej. W rehabilitacji po po amputacji kończyny dolnej. W rehabilitacji po leczeniu operacyjnym złamań należy dążyć do jak leczeniu operacyjnym złamań należy dążyć do jak najszybszej mobilizacji pacjenta. W leczeniu najszybszej mobilizacji pacjenta. W leczeniu zachowawczym główny nacisk należy położyć na zachowawczym główny nacisk należy położyć na zapobieganie zanikom mięśni, przykurczom i zapobieganie zanikom mięśni, przykurczom i odleżynom.odleżynom.

Udar mózguUdar mózgu

Rehabilitacja po udarze mózgu jest u osób starszych Rehabilitacja po udarze mózgu jest u osób starszych szczególnie trudna, ze względu na niewielki potencjał szczególnie trudna, ze względu na niewielki potencjał rehabilitacyjny i mniejszą poprawę stanu rehabilitacyjny i mniejszą poprawę stanu neurologicznego i funkcjonalnego w porównaniu z neurologicznego i funkcjonalnego w porównaniu z pacjentami w młodszym wieku. W postępowaniu pacjentami w młodszym wieku. W postępowaniu rehabilitacyjnym należy wyznaczać realistyczne cele i rehabilitacyjnym należy wyznaczać realistyczne cele i terminy ich osiągnięcia. W pierwszym okresie terminy ich osiągnięcia. W pierwszym okresie usprawniania podstawową rolę odgrywa prawidłowa usprawniania podstawową rolę odgrywa prawidłowa pielęgnacja (ułożenie zapobiegające wadliwemu pielęgnacja (ułożenie zapobiegające wadliwemu ustawieniu kończyn, profilaktyka odleżyn, ustawieniu kończyn, profilaktyka odleżyn, zapobieganie powikłaniom płucnym, zakrzepicy zapobieganie powikłaniom płucnym, zakrzepicy żylnej), a także kinezyterapia.żylnej), a także kinezyterapia.

Udar mózguUdar mózgu

Kinezyterapia ma na celu przeciwdziałanie Kinezyterapia ma na celu przeciwdziałanie następstwom unieruchomienia, m.in. zapobieganie następstwom unieruchomienia, m.in. zapobieganie przykurczom, a także przeciwdziałanie rozwojowi przykurczom, a także przeciwdziałanie rozwojowi nadmiernej spastyczności i pobudzenie mechanizmów nadmiernej spastyczności i pobudzenie mechanizmów plastyczności ośrodkowego układu nerwowego. Duże plastyczności ośrodkowego układu nerwowego. Duże znaczenie ma wczesna pionizacja (nawet 1-2 doba po znaczenie ma wczesna pionizacja (nawet 1-2 doba po udarze niedokrwiennym) i szybkie uruchamianie udarze niedokrwiennym) i szybkie uruchamianie chorego.chorego.

Depresja staje się jednym z najważniejszych Depresja staje się jednym z najważniejszych problemów geriatrycznych XXI wieku. Od dawna problemów geriatrycznych XXI wieku. Od dawna sugerowano, że systematyczny wysiłek fizyczny sugerowano, że systematyczny wysiłek fizyczny odgrywa znaczącą rolę w lepszym subiektywnym odgrywa znaczącą rolę w lepszym subiektywnym postrzeganiu jakości życia. Ostatnie lata przyniosły postrzeganiu jakości życia. Ostatnie lata przyniosły szereg danych potwierdzających korzystny wpływ szereg danych potwierdzających korzystny wpływ rehabilitacji na różne aspekty jakości życia i mniejsze rehabilitacji na różne aspekty jakości życia i mniejsze prawdopodobieństwem wystąpienia depresji u osób prawdopodobieństwem wystąpienia depresji u osób starszych wykonujących systematyczny wysiłek starszych wykonujących systematyczny wysiłek fizyczny w porównaniu z mniej aktywnymi seniorami.fizyczny w porównaniu z mniej aktywnymi seniorami.

Niedożywienie białkowo-energetyczne.Niedożywienie białkowo-energetyczne.

Aktywność ruchowa odgrywa istotną rolę w Aktywność ruchowa odgrywa istotną rolę w zapewnieniu prawidłowego stanu odżywienia u osób zapewnieniu prawidłowego stanu odżywienia u osób starszych. Wraz z wiekiem stopniowo ulega obniżaniu starszych. Wraz z wiekiem stopniowo ulega obniżaniu się LBM (spadek o 15% między 3 i 8 dekadą życia) i się LBM (spadek o 15% między 3 i 8 dekadą życia) i podstawowa przemiana materii (basal metabolic rate - podstawowa przemiana materii (basal metabolic rate - BMR).BMR).

Niedożywienie białkowo-energetyczne.Niedożywienie białkowo-energetyczne.

Zahamowanie związanego z wiekiem spadku BMR i Zahamowanie związanego z wiekiem spadku BMR i ochrona LBM powinno opierać się na zwiększeniu ochrona LBM powinno opierać się na zwiększeniu "przepływu energii" (energy flux) u osób starszych. "przepływu energii" (energy flux) u osób starszych. Można to osiągnąć poprzez jednoczesne zwiększenie Można to osiągnąć poprzez jednoczesne zwiększenie wydatku energetycznego i ilości energii uzyskiwanej wydatku energetycznego i ilości energii uzyskiwanej przez organizm w pożywieniu. Aktywność ruchowa przez organizm w pożywieniu. Aktywność ruchowa poprzez zwiększenie wydatku energetycznego i poprzez zwiększenie wydatku energetycznego i pośrednio, przez wzrost ilości energii uzyskiwanej pośrednio, przez wzrost ilości energii uzyskiwanej przez organizm w pożywieniu, przyczynia się do przez organizm w pożywieniu, przyczynia się do utrzymania prawidłowej równowagi metabolicznej i utrzymania prawidłowej równowagi metabolicznej i umożliwia rehabilitację w wielu stanach chorobowych.umożliwia rehabilitację w wielu stanach chorobowych.

Rehabilitacja niewidomych obejmuje naukę chodzenia, Rehabilitacja niewidomych obejmuje naukę chodzenia, korzystania ze środków komunikacji, posługiwania się korzystania ze środków komunikacji, posługiwania się sprzętem pomocniczym, poznawania nowych metod sprzętem pomocniczym, poznawania nowych metod orientacji w przestrzeni, porozumiewania się z orientacji w przestrzeni, porozumiewania się z otoczeniem.otoczeniem.

Terapia zaburzeń mowy (afazji, apraksji, dyzartrii, Terapia zaburzeń mowy (afazji, apraksji, dyzartrii, stanach po wycięciu krtani) ma na celu nauczenie stanach po wycięciu krtani) ma na celu nauczenie pacjenta jak najsprawniejszego komunikowania się z pacjenta jak najsprawniejszego komunikowania się z otoczeniem.otoczeniem.