toplam faktör verimliliğinin artırılmasına yönelik … · erol taymaz, odtÜ eref saygılı,...

Toplam Faktör Verimliliğinin Artırılmasına

Yönelik Politika Çerçevesinin

Belirlenmesine Destek Projesi

Erol Taymaz, ODTÜ

Şeref Saygılı, TCMB

Aykut LENGER, Ege Üniversitesi

6. Verimlilik Kongresi Sanayi Bakanlığı

7 Aralık 2017

Yürütücü: BM Kalkınma Programı

Finansman: Avrupa Birliği ve Kalkınma Bakanlığı

Yararlanıcı: Kalkınma Bakanlığı

• Türkiye’de Ekonomik Büyümede İstikrarı Sağlamak

• Toplam Faktör Verimliliğinin Ekonomik Büyümeye Olan Katkısını Arttırmak

Projenin Genel Çerçevesi

2

3

Değer Zinciri Yaklaşımı

Katman1

-Nihai ürün üreticisi

- Kapsamlı mülakat

Katman 2

- Birinci katmandaki dört değer zincirinde bulunan firmaların tedarikçileri

Katman 3

- Katman 2’deki firmaların tedarikçileri

- TÜİK veri tabanından rassal seçim

Anket Dönemi: 2016-2017 yılları

Verimliliğin artırılması potansiyeli en yüksek dört sektörün belirlenmesi

• Gıda,

• Tekstil ve Hazır Giyim,

• Elektrikli Ev Aletleri

• Otomotiv

Alan Araştırması: Anket

4

GIDA

• Gıda

• İçecek

• Tütün

TEKSTİL

• Tekstil

• Hazır giyim

• Deri eşya

AĞAÇ

• Ağaç

• Kağıt

• Kayıtlı medya

• Mobilya

KİMYA

•Kömür

•Petrol rafineleri

•Kimyasal maddeler

•İlaç

•Kauçuk ve plastik

MİNERAL/METAL

• Cam

• Seramik

• Çimento

• Ana metal

MAKİNA

•Metal eşya

•Elektronik ürünler

•Elektrikli teçhizat

•Makine-teçhizat

•Ulaşım araçları

1. Genel Bilgiler

Holding, Yurtdışı Bağlantı, Aile Firması, Çalışan Sayısı,…

2. Müşteri İlişkileri

Uzun Vadeli Müşteri, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, Destekler

3. Tedarik Sistemi

UV Tedarikçi, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, , Destekler


5

4. Verimlilik ve Kamu Politikaları

Verimliliği Engelleyen Etmenler, Verimlilik Farkları, Bilgi Kaynakları, Kamu Politikaları,…

5. Organizasyon Yapısı

Organizasyonel Yapı, Yönetim Bilgi Sistemleri, İleri Teknoloji ve Uygulamalar,…

6. Ar&Ge ve Yenilik

Patent Başvurusu, Yenilikler, Yenilik Yapmama Nedenleri,…


6

7

Gözlem Sayıları

Sektörler Katmanlar Toplam

1 2 3

Ağaç --- 11 202 213

Gıda 26 89 250 365

Kimya --- 40 404 444

MakinaEEA 9

109 583 714Otomobil 13

Mineral/Metal --- 17 205 222

Tekstil/Hazır giyim 21 107 817 945

Toplam 69 373 2461 2903

EEA: Elektrikli Ev Aletleri

8

Holdinge bağlı firma oranları (%)

Sektörler Katmanlar

1 2 3

Ağaç 27.3 24.3

Gıda 46.2 23.6 24.0

Kimya 32.5 23.0

MakinaEEA 85.7

29.4 20.8Otomobil 61.5

Mineral/metal 29.4 30.2

Tekstil/hazır giyim 38.1 21.7 27.3

Genel Ortalama 25.5

9

Yurtdışında iştiraki, ortakları, şubesi olan firmaların oranı (%)


1 2 3

Ağaç - 18.2 17.3

Gıda 26.9 21.3 32

Kimya - 22.5 15.6

MakinaEEA 62.5

30.2 16.5Otomobil 69.2

Mineral/metal - 23.5 21.5

Tekstil/hazır giyim 19 21.5 21.4

Genel Ortalama 21

10

Beyaz yakalı çalışan oranı (%)Sektörler Katmanlar

1 2 3

Ağaç - 29.5 20.5

Gıda 31.6 32.3 21.1

Kimya - 22.8 21.1

MakinaEEA 15.6

22.7 19.8

Otomobil 36.2

Mineral/metal - 27.9 19.6

Tekstil/hazır giyim 22.1 24.6 17.4

Genel Ortalama 20

11

Uzun vadeli müşterilerin cirodaki payı (%)


2 3

Ağaç 61.4 67.1

Gıda 65.3 57.2

Kimya 78.7 64.4

MakinaEEA

72.7 65.9Otomobil

Mineral/metal 68.9 71

Tekstil/hazır giyim 67.8 64.9

Genel Ortalama 65.5

12

Uzun vadeli müşterilerin değişim oranı


2 3

Ağaç -0.1 0.08

Gıda 0.11 0.15

Kimya 0.17 0.16

MakinaEEA

0.11 0.17Otomobil

Mineral/metal 0.41 0.28

Tekstil/hazır giyim -0.08 -0.04

Genel Ortalama 0.1Not: -1: Azalışı, 0: Değişim olmadığını 1: Artışı göstermektedir. Tablodaki rakamlar firmalardan alınan yanıtların

ortalama değerleridir.

13

Müşteri devir oranı (%)


2 3

Ağaç 24.8 43.2

Gıda 27 44.2

Kimya 17.5 43.7

MakinaEEA

36.3 38.9Otomobil

Mineral/metal 60 45


Genel Ortalama 44

14

Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)


2 3

Ağaç 10 16.3

Gıda 12.2 24

Kimya 11.4 22.8

MakinaEEA

20 20.2Otomobil



Genel Ortalama 19.6

15

Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%)


2 3

Ağaç 10 16.3

Gıda 12.2 24

Kimya 11.4 22.8

MakinaEEA

20 20.2Otomobil



Genel Ortalama 19.6

16

Tedarikçi Devir Oranı (%)

Sektörler Katman

1 2

Ağaç - 24

Gıda 29.1 42.2

Kimya - 22.4

MakinaEEA 25.8

37.1Otomobil 18.5

Mineral/metal - 40.5

Tekstil/hazır giyim 25 19

Genel Ortalama 28.8

Verimlilik Artışını Engelleyen Etmenler

17

Makine Teçhizatın Niteliği 31.9 Kamunun kurumsal/idari yapısındaki sorunlar 20.7

Yönetim/Organizasyon SorunlarıTeknoloji altyapısı (Test Merkezleri,

Akreditasyon, Standardizasyon vb.) yetersizliği

22.7 15.2

İşgücünün niteliği Üniversite-sanayi işbirliğinde sorunlar44.2 11.6

Tedarikçilerin yetersizliğiBölgesel koşullar (güvenlik, iş yapma kültürü,

pazar yapısı, vb.)27.7 27

Finansman sorunlarıDış piyasalarda olağandışı

daralmalar/dalgalanmalar45.8 45.8

İşgücü Devir Hızı (%)

18

Beyaz Yaka Mavi Yaka


1 2 3 1 2 3

Ağaç - 18.5 29.6 - 37.4 39

Gıda 27.9 20.1 42.5 31.8 25.7 30.4

Kimya - 18.5 22.8 - 23 36

MakinaEEA 21.6

20.2 28

31

24.8 31.5Otomobil 19.4 8.6

Mineral/metal - 20.9 30.9 - 22.1 34.7

Tekstil/hazır giyim 21.4 22.7 37.5 27.9 25.3 40.6

Genel Ortalama 30.6 34.6

Teknolojik Bilgi Kaynakları, (%)

19

Nitelikli üst düzey yönetici/teknik personel transferi

24.8Ana firma

19.3

Kurum içi Ar-Ge faaliyetleri 28.1Başka bir tasarım ve Ar-ge firması

8.5

Kurumlararası ortak Ar-Ge faaliyetleri (üniversite, kamu)

10.2

Patent ve lisans yoluyla teknoloji transferi

11.5

Makine-teçhizat, ara malı üreticileri (tedarikçiler)

18.8

Fuar, yurtdışı geziler

34.1

Tersine mühendislik (reverse engineering) 15.5

Açık bilgi kaynakları (Konferanslar, bilimsel yayınlar, kataloglar, dernek/meslek örgütü toplantıları vb.)

40.9

Stratejik ortaklık 14.6

Kullanıcılar/Müşterilerden gelen geri bildirimler 56.1

Bağımlı Değişken: Verimlilik (%)

20

Verimlilik Düzeyi Değer Zinciri İçerisindeki Konum

Katman 1 Katman 2 Katman 3

1: Küresel ve yerel daha yüksek 21.7 17.8 10.4

2: Yerel daha yüksek, küresel aynı 2.2 4.6 7.1

3: Küresel daha yüksek, yerel aynı 21.7 7.7 2.2

4: Yerel daha yüksek, küresel daha düşük 0.0 0.9 3.9

5: Küresel ve yerel aynı 50.0 50.5 44.6

6: Küresel daha düşük, yerel aynı 4.3 18.5 31.7

Toplam yüzde 100 100 100

Toplam firma sayısı 46 325 2198

Teknolojik Yenilik

Teknolojik yenilikte uzun dönem toplam faktör verimliliğinin bir belirleyicisi

olduğundan işgücü verimliliğine benzer biçimde incelenmiştir.

Teknolojik yeniliğe ilişkin üç grup soru sorulmuştur:

2013 – 2015 yıllarını kapsayan 3 yıllık dönemde firmanın bir ürün yeniliği

gerçekleştirip/gerçekleştirmediği ile ilgili sorular

Süreç yeniliklerine ilişkin olarak, firmanın 2013- 2015 yıllarında listede belirtilen

yeniliklerden hangilerini gerçekleştirdiği ile ilgili sorular

Firmanın fikri mülkiyet haklarına (FMH) ilişkin faaliyetleriyle ilgili sorular

Faktör analizi yapılarak bütün değişkenlerin bir tek değişkenle açıklanacağı

YENİLİK örtük faktörü oluşturulmuştur.

Verimlilik ve Teknolojik Yenilikler

21

Teknolojik Yenilikler

23

Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler

24

Ekonometrik Analiz

Yöntem: Verimlilik bağımlı değişkeni için sıralı logit modeli

Yenilik bağımlı değişkeni için EKK modeli

Açıklayıcı Değişkenler:

Ankette firmanın bütün ekonomik, kurumsal ve değer zinciri

içindeki konumunu belirlemek amacıyla çok sayıda soruya

yer verilmiştir.

Değişken sayılarını azaltmak ve açıklayıcı değişkenler

arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla faktör analizi

kullanılmış ve çok sayıdaki değişkenin daha az sayıdaki

değişkenle açıklanabileceği örtük faktör değişkenleri

oluşturulmuştur.

Verimliliği ve yenilik faaliyetlerini etkileyen modeller tahmin edilirken,

açıklayıcı değişkenler altı gruba ayrılmıştır.

Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler

25

Temel Model Değişkenleri

• Çalışan sayısı

• Beyaz yakalı çalışan oranı

• Holding değişkeni

• Yurt dışı bağlantı

• Ar-Ge faaliyetleri

Müşteri İle İlişkiler

• UVM ciro payı

• Müşterilerle ortak Ar-GE

• Müşteri Destek (FD)

Bilgi Kaynakları

• Bilgi Ar-Ge (FD)

• Bilgi tersine mühendislik (FD)

• Bilgi açık kaynak (FD)

• Bilgi transfer (FD)

Lokasyon

• Kukla değişkenler

Makine-Teçhizat ve Teknoloji Kullanımı

• Makine teçhizat (FD)

• Teknoloji bilişim (FD)

• Teknoloji web (FD)

• Teknoloji e-ticaret (FD)

• Teknoloji malzeme (FD)

Personel Yönetimi ve Orgnizasyon

Yapısı• Personel esneklik (FD)

• Personel takım çalışması (FD)

• Personel ödül sistemi (FD)

• Kalite kontrol (FD)

• Kilit performans göstergeleri (FD)

• Performans sistemi (FD)

• Yeni organizasyon (FD)

• Sıralı Logit Modeli

log(σ𝑖<𝑘 𝑝𝑖

σ𝑗≥𝑘 𝑝𝑖)=αk + X β+ϵ

• EKK

y =α+ X β+ϵ

Kukla Değişkenler: Katmanlar, Sektörler

Ekonometrik Model

26

27

Verimlilik Yenilik

Model 1 Model 2 Model 1 Model 2

Çalışan sayısı (log) 0.161*** 0.163*** 0.031* 0.029*

Beyaz yaka oranı 0.005* 0.006** -0.001 -0.001Holding 0.098 0.08 0.034 0.032Yurtdışı bağlantı 0.188* 0.16 0.047 0.056Ar-Ge 1 0.204** 0.187* 0.129*** 0.133***Ar-Ge 2 0.242 0.214 0.433*** 0.426***UVM ciro payı 0.002* 0.002 0.0001 0.0001

UVM sayısı değişmedi 0.739*** 0.799*** -0.134*** -0.129***

UVM sayısı arttı 0.995*** 0.960*** 0.159*** 0.167***

Müşterilerle ortak Ar-Ge 0.236** 0.176 0.03 0.059

Müşteri destek 0.072 0.074 -0.029 -0.043**Bilgi Ar-Ge -0.023 -0.052 -0.026 -0.014

Bilgi tersine mühendislik 0.028 0.007 -0.027* -0.025*

Bilgi transfer 0.136*** 0.140*** 0.021 0.035*

Bilgi açık kaynak 0.077* 0.114*** -0.042*** -0.039**

OSB 0.056 0.075 -0.004 -0.018

İhtisas OSB -0.026 -0.032 -0.086 -0.115*

Teknopark -0.108 0.122 0.137 0.11

Kümelenme 0.524*** 0.282*** -0.143*** -0.140***

Makine teçhizat 0.312*** 0.318*** 0.009 0.015

YBS 0.292*** 0.231*** -0.058*** 0.003

Teknoloji bilişim 0.253*** 0.259*** 0.071*** 0.065***

Teknoloji web -0.089* -0.097* -0.075*** -0.055***

Teknoloji e-ticaret 0.017 0.01 0.034* 0.026

Teknoloji malzeme 0.094** 0.105** 0.095*** 0.092***

28

Verimlilik YenilikModel 1 Model 2 Model 1 Model 2

Personel esneklik -0.143*** -0.155*** -0.091*** -0.069***

Personel ödül sistemi -0.127*** -0.160*** -0.028 -0.004

Personel takım çalışması -0.061 -0.065 -0.005 0.004

Kalite kontrol -0.004 0.066 0.115*** 0.099***

Yeni organizasyon 0.094 0.085 0.248*** 0.224***

KPI -0.894*** -0.717*** 0.229*** 0.146***

Performans sistemi 0.069 0.116** 0.062*** 0.038**

Katman 2 -0.306 -0.371 0.088 0.048Katman 3 -0.806** -0.780* 0.097 0.071Gıda -0.122 -0.097 0.124* 0.101Kimya 0.058 0.125 0.104 0.095

EEA 1.331 1.208 0.66 0.47

Makina -0.274 -0.162 0.082 0.064

Mineral/metal -0.03 0.004 -0.046 -0.042

Tekstil -0.081 -0.059 -0.089 -0.125**

İstanbul 0.300** -0.096**

Bursa -0.712*** 0.301***

İzmir -0.18 -0.283***

Gaziantep -0.115 0.150*

Kocaeli -0.934*** -0.324***

Sabit -0.359* -0.229

n 2420 2663

• Ortalama olarak büyük firmalar küçük firmalardan daha verimli ve daha yenilikçidir.

• Firmada çalışan beyaz yakalı personel oranı verimlilik üzerinde pozitif etkiye sahiptir,

fakat Ar-Ge faaliyetleri de kontrol edildiğinde beyaz yakalı personel oranının

teknolojik yeniliklere güçlü bir etkisi yoktur.

• Yurt dışı bağlantısı olan firmaların verimliliği diğer firmalardan daha yüksektir. Yurt

dışı bağlantı teknolojik yenilik eğilimini de olumlu etkilemektedir.

• Ar-Ge faaliyetlerinin verimlilik ve teknolojik yenilik eğilimine çok güçlü bir katkıda

bulunduğu görülmektedir.

• Uzun vadeli müşterilerle ilişkilerin verimlilik ve yenilik üzerinde önemli etkileri

bulunmaktadır.

29

Ekonometrik Tahmin Sonuçları

• UVM ciro payı firmaların verimliliğini artırmaktadır. Bu değişkenin teknolojik yenilik

üzerindeki etkisi ise pozitif değildir.

• Son beş yılda UVM sayısı artan firmalar UVM sayısı değişmeyenlerden, UVM sayısı

değişmeyen firmalar da UVM sayısı azalanlardan daha verimlidir. Bu durum

müşterilerle uzun vadeli ilişkilerin önemi yansıtmaktadır.

• Müşterilerle ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti gerçekleştiren firmaların verimliliği daha

yüksektir. Bu sonuç, müşterilerle ilişkilerin verimlilik üzerinde olumlu etki sağlayan en

önemli biçiminin, ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti olduğunu göstermektedir.

• Müşterilerin sağladığı destekler verimlilik üzerinde pozitif fakat zayıf bir etkiye

sahiptir.

30


• Firmaların tasarım ve ürün geliştirme dahil yararlandığı teknolojik bilgi kaynaklarına

arasında, teknoloji transferinin (Bilgi transfer değişkeni) verimliliği önemli ölçüde

artırdığı görülmektedir. Bilgi transfer değişkeni teknolojik yenilik üzerinde de pozitif

fakat zayıf bir etkiye sahiptir.

• OSB, ihtisas OSB ve teknoparklarda bulunan firmalar ile diğer firmalar arasında

verimlilik açısından anlamlı bir fark bulunmamakta, “kümelenme (cluster) üyesi”

olmak ise verimliliği arttırmaktadır.

• Teknoloji yenilik açısından bakıldığında ise, teknoparklarda yer alan firmaların daha

fazla yenilikçi, kümelenme üyesi olan firmaların ise daha az yenilikçi olduğu

bulunmuştur.

• Kalite kontrol ve performans sistemleri kuran, son üç yılda organizasyon yapısında

bir değişiklik gerçekleştiren ve KPI uygulayan firmaların teknolojik yenilik eğilimi

daha yüksektir.

31


• Esnek işgücü politikaları, verimlilikte olduğu gibi teknolojik yenilik üzerinde de

olumsuz etkiye sahiptir.

• İstanbul’da bulunan firmalar diğer illerde olan firmalardan daha verimli, Bursa ve

Kocaeli’nde bulunan firmalar da daha az verimlidir. İstanbul, Bursa ve Gaziantep’te

bulunan firmalar daha yenilikçi olurken, İzmir ve Kocaeli’nden firmalar daha az

yenilikçi olma eğilimindedir.

32


• Müşterilerle ilişkiler verimlilik ve teknolojik yenilik acısından önemlidir.

• Nitelikli personel istihdamı ve lisans anlaşması yoluyla veya ana firmadandoğrudan bilgi ve teknoloji transfer eden firmalar daha verimlidir, fakatbu bilgi kaynağı firmaların daha yenilikçi olmasını sağlamamaktadır.

• Kümelenme verimlilik açısından, teknoparklar da firmaların yenilikçiolması acısından önemlidir.

33

Sonuç

• Bilişim, e-ticaret ve malzeme teknolojileri kullanan firmalar dahaverimlidir ve yenilikçidir. Yönetim Bilgi Sistemleri kullanan firmalar dahaverimli fakat daha az yenilikçi olarak bulunmuştur. Web ve sosyal ağlarıkullanan firmaların verimliliği daha az ve teknolojik yenilik eğilimi dahazayıftır.

• İşgucu esnekliğini on plana cıkaran firmalar verimsiz ve daha az yenilikçiolan firmalardır.

• Kalite kontrol, KPI ve performans sistemi uygulayan ve

organizasyon yapılarını dönüştüren firmalar daha yenilikçidir.

34

Sonuç

• Firmalar, verimlilik artışını engelleyen en önemli faktörler olarakfinansman sorunları, dış piyasalarda olağan dışıdaralmalar/dalgalanmalar, işgücünün niteliği gibi dışsal faktörlerigörmekte, makine-teçhizatın niteliği ve tedarikçilerin yetersizliğibunlardan sonra gelmektedir.

• Turkiye’deki firmaların önemli bir kısmının işgücü esnekliği, tedarikçilerinfiyatlarının baskılanması gibi maliyeti düşürücü pasif stratejiler ilerekabet gücü kazanmaya çalıştıkları görülmektedir. Firmaların dahaverimli olanları ise uzun vadeli ilişkileri ortak Ar-Ge ve tasarım veteknolojik yenilik gibi aktif stratejiler izlemektedir. Bu nedenle, Türkiyeimalat sanayiinde verimliliğin artırılabilmesi için firmaları aktif stratejilerbenimsemeye zorlayacak/yönlendirecek düzenleme ve teşvikmekanizmaları oluşturulması, bu stratejilerin benimsenmesi veuygulanmasını ortamın oluşturulması gereklidir.

35

Sonuç

toplam faktör verimliliğinin artırılmasına yönelik … · erol taymaz, odtÜ eref saygılı,...

Documents