TRAFİK GÜVENLİĞİ VE AKILLI ULAŞIM SİSTEMLERİ

Yrd. Doç. Dr. Sercan SERİN

Giriş:

Bilgi teknolojilerinin ulaştırma alanında kullanımıAkıllı Ulaşım Sistemleri (Intelligent TransportationSystems- ITS ) olarak adlandırılmıştır. ITS trafik ve yolgüvenliğinin arttırılması ve muhtemel risklerinazaltılabilmesi için önemli roller oynamaktadır.

Akıllı ulaşım sistemleri; • Ulaşım sistemleri hakkında bilgi paylaşımı,• Organizasyonu, • Analizi,• Bilgilerin toplanması gibi kolaylıkları

sağlayıp, • Ulaştırma sistemlerinin etkinliği, • Ekonomik yapısı, • İşletmesi,• Etkin kullanımı için tüm dünyada çok büyük

önem taşımaktadır.

AKILLI ULAŞIM SİSTEMLERİ:• ITS’nin bugüne kadar olan gelişim sürecinde üç

önemli aşama dikkati çekmektedir.

Birinci dönem 1960-70’li yılları kapsayan dönemde▫ Japonya’da Kartlı Geçiş Kontrol Sistemi ▫ Amerika’da Elektronik Rota Kılavuzlama Sistemi ▫ Almanya’da benzer bir sistem olan ALI’dir

İkinci aşama ise 1980’den 1995 yılına kadar olan dönemi içine almaktadır,

▫ Akıllı Araç-Otoyol Sistemleri (IVHS) projeleri

Günümüzde ise üçüncü aşama yaşanmaktadır.

• Gelinen son aşamada ITS’nin dikkat çeken üç özelliği;

Pratik uygulamalara rastlanması Farklı tür problemlerin çözümü için kullanılması Ulusal ve uluslararası bilgi teknolojisi içerisinde

önemli bir kavram olarak tanınmaya başlanmış olmasıdır.

AKILLI ULAŞIM SİSTEMLERİ:

AKILLI ULAŞIM SİSTEMİNİN BİLEŞENLERİ:

• Trafik Kameraları• Yol Sensörleri• Trafik Yoğunluk Haritası• Değişken Mesaj Sistemleri (DMS)• Elektronik Denetleme Sistemi (EDS)• Mobil Bilgi Sistemi• Trafik Kural İhlali Tespit Sistemi• Online Kavşak Kontrol Sistemi Yazılımları• Kameralı Trafik Analiz Sistemi• Otomatik Yol ve Meteoroloji Gözlem Sensörleri (OYMGS)

Trafik Kameraları:

Kritik noktalara yerleştirilen; sabitve belli dönüş açılarına sahip trafikkameraları ile ana arterlerdekitrafik durumu anlık olarak TrafikKontrol Merkezindenizlenebilmektedir. Elde edilen anlıktrafik durum bilgileri DMP(Değişken Mesaj Panoları), Ulusalve Yerel TV kanalı, radyo kanalı,Mobil Cep Uygulamaları ve Webaracılığı ile sürücü ve yolcularınbilgilendirilmesi sağlanabilmekte,böylece kent içi ana arter yol ağınınen uygun şekilde kullanımısağlanmaktadır .

Yol Sensörleri :

Anlık Trafik Akımı verileri yolağının belirli kesimlerineyerleştirilen özel sensörler ileelde edilmektedir. Elde edilenveriler iki ana işlemde girdiolarak kullanılmaktadır.Birincisi; kavşakları yönetmek,sinyal sürelerini ayarlamak,ikincisi ise şehir genelinde anaarterler ve çevre yollarındakitrafik akım bilgilerini tespit edipmevcut alt yapının daha verimlikullanılmasına yönelikyönlendirmelerde bulunmaktır.

Yol kenarına monte edilen

Asfalt altına monte edilen

Trafik Yoğunluk Haritası:

Trafik Kontrol Merkezleri trafiğianlık olarak trafik kameraları vetrafik akımı hakkında detaylıbilgiler tespit edebilen sensörler ile7 gün 24 saatgözlemleyebilmektedir. Elde edilenbu anlık veriler işlenerek ve farklıverilerle birleştirilerek trafikdurumu bilgisinedönüştürülmektedir. Anlık trafikdurumu hakkında sürücülerinseyahat öncesi ve seyahat sırasındabilgilendirilmesi ile mevcut yolağının daha verimli kullanımıamaçlanmaktadır .

Değişken Mesaj Sistemleri (DMS):

Değişken Mesaj Panoları (DMP)ile sürücüler yolculuk sırasındaanlık trafik durumu hakkındabilgilendirilmektedirler. DMP'lerile sürücülerin trafik kazaları,yoğunluk, hava ve yol durumugibi trafiği etkileyen olaylardanhaberdar edilmesi suretiylealternatif güzergâhlarayönlenebilmesi ve yol ağıkapasitesinin etkin olarakkullanılması sağlanmaktadır.

Elektronik Denetleme Sistemi (EDS):

Elektronik Denetleme Sistemininamacı kural ihlali yapan araçlarıntespitini sağlamaktır. Buna bağlıolarak; Kırmızı Işık İhlal TespitSistemi, Emniyet Şeridi İhlalTespit Sistemleri geliştirilmiştir.

Mobil Bilgi Sistemi:

Belediye birimlerinin projeleri içinihtiyaç duyduğu çeşitli kentbilgilerinin GIS (GeographicalInformation System) ortamındayerinden, tek adımda ve kontrollüolarak toplanması ve mevcutbilgilerde güncelleme yapılmasınısağlar. Belediye ekipleri vemüteahhitlerin kent içinde yaptığıçalışmaların arazide kontrol vetakip edilebilmesi için de kullanılır.İnternet üzerinden gerekli bilgilerinmerkeze online olarak iletilmesinisağlayan mobil GIS sistemidir.

Trafik Kural İhlali Tespit Sistemi :

Trafik Kural ihlal Tespit Sistemleri, tüm dünyada kullanılan hali ileKırmızı Işık İhlal Sistemi, Emniyet Şeridi ihlal Sistemi ve TrafikKuralları İhlal Sistemleri olarak üç ana kategoridedeğerlendirilmektedir.

Online Kavşak Kontrol Sistemi Yazılımları :

Online Sinyalize Kavşak Kontrol Sistemi (JM), Trafik KontrolMerkezi’nden sinyal programı gözlemleyebilmekte, böylece optimumkavşak süreleri hesaplanarak, sürekli ve dinamik olarak kontroledilebilmektedir. Sinyal süreleri değiştirilebilmekte, arızalar tespitedilmekte, afet halinde, sinyalize kavşaklara müdahaleedilebilmektedir.

Kameralı Trafik Analiz Sistemi :

Kavşaklardaki trafik bilgilerinintoplanması, analiz edilmesi veverilere göre sinyalizasyonsüresinin ayarlaması amacıylageliştirilmiş bir sistemdir.

Kameralı Trafik Analiz Sistemi;kuyruk uzunluğunun aşılması vezamanın belirlenmesi, alanboşluğunun tespiti, duran araçalarm bilgisi, seyahat süresi, duruşsürelerinin ortalama zamanı, takipmesafesi ve kuyruk uzunluğu,kavşak merkezi ve çıkışınınmeşguliyet ölçüm ve analizleriniyapılabilmektedir .

Otomatik Yol ve Meteoroloji Gözlem Sensörleri (OYMGS) :

Otomatik Yol ve MeteorolojiGözlem Sensörleri (OYMGS)tıkanıklık ve gecikmeleri, kazalarıazaltmak ve yol güvenliğiartırmak, zararlı gazlarınsalınımını azaltmak, Doğruoranlarda ve zamanlarda tuzlamave kimyasal madde dökmeişlemleri yapmak, bakım-kontrolmaliyetlerini azaltmak içinkullanılır.

AKILLI ULAŞIM SİSTEMLERİNİN KULLANIM ALANLARI

Başlangıçta ITS, otoyollardaki işletim problemlerini çözmeye ve hizmetkalitesini yükseltmeye yönelik olarak tasarlanmıştır. Ancak zaman içindefarklı ulaştırma türlerini içine alan çalışmalarla zengin bir uygulamaalanı oluşmuştur.

•Otoyol yönetim sistemleri•Olay yönetimi sistemleri•Arter Yönetim Sistemleri•Elektronik Ödeme Sistemleri•Toplu taşıma yönetimi sistemleri•Karayolu-demiryolu kavşağı yönetimi•Acil durum yönetimi sistemleri•Bilgi -Danışma Yönetimi

Yolcu BilgilendirmeYolcu Danışma

•Kaza Önleme ve Güvenlik Sistemleri•Yol İşlemleri ve Bakım•Yol-Hava Yönetimi

Otoyol yönetim sistemleri

Bir otoyol sistemi üzerindekitrafik şartlarını izlemek vetrafik akımının maruz kaldığıtekrarlı/tekrarsız engelleribelirlemek için, en uygunyönetim stratejileri ve bilgiyayma yöntemlerininkullanılmasıyla seyahatedenlere gerçek zamanlı yolbilgilerinin temini otoyolyönetimi ile sağlanır.

Olay yönetimi sistemleri

Olay yönetimi, olayı algılama,yardım araçlarının varışınınayarlanması, trafik kazalarını,hasarlı araçları, enkazları,otoyol ve belli başlıanayollardaki diğertekrarlanmayan akışengellerini hızlı bir şekildebelirleyip, kaldırmak içinorganizasyon ve faaliyetleryapar ve trafiğin normaledönmesi süresini ayarlayarakolayın trafiğe etkisini azaltır.

Arter Yönetim Sistemleri

Kent içi ulaşım ağının özelliklede ana yolların, trafik sinyalzamanlarının düzenlenmesi,koordine edilmesi ve kontrolüamacıyla kurulan sistemlerdir.Gerçek zamanlı sinyalizasyonkontrolü, toplu taşıma ve acildurum araçlarına duyarlısinyal zamanlarınındüzenlenmesi de arteryönetimi ile yapılmaktadır.

Elektronik Ödeme Sistemleri

Bu sistem, ücret toplamanoktalarındaki gecikmeleriazaltmak için elektronikfinansman işlemlerini uygulamak,yolcular ve kamu kurumlarınınnakit para ihtiyacını azaltmak,kuruluşlar arasında ortak birödeme ortamı kurmak vekurumsal maliyetleri düşürmekveya seyahat ile ilgili yol ve parkücretlerini toplamak içinelektronik haberleşme, veri işlemeve veri saklama imkânlarınınkullanıldığı sistemlerdir.

Toplu taşıma yönetimi sistemleri

Bir toplu taşıma işletmesine aittaşıt filosunun yönetiminigerçek zamanlı olarak, araçkonumlarını izlemek suretiyledestekleyen sistemlerdir. Araç-içi sensörler kullanmaksuretiyle taşıt performansparametreleri, yağ/yakıtseviyeleri, lastik basıncı verutin bakım durumu daelektronik olarak busistemlerle izlenebilir

Karayolu-demiryolu kavşağı yönetimi

Karayolu sürücülerini geçiş tehlikeleri konusundayeterince uyarabilmek amacıyla güvenliksistemlerinin kullanılmasına imkân tanıyanotomatik sistemlerdir.

Acil durum yönetimi sistemleri

Acil durum yönetimsistemlerinin amacı, acildurum ekiplerinin müdahalesürelerini iyileştirerek, hayatkurtarmak ve maddi zararlarıazaltmaktır. Acil durumyönetiminin üç ana bileşeni,acil durum aracı, filo yönetimive güzergah kılavuzlukhizmetidir

Yolcu Bilgilendirme

Yolcu bilgilendirmeleri internet web siteleri, anında mesajlar,cep telefonları, uydu radyosu, yerel radyo ve televizyonlararacılığı ile tarifler, rotalar, yol durumu bilgilendirilmesi gibiyolculuk şeklinin belirlenmesi ve yurt çapında alarmsistemlerini de içerebilir.

Yolcu Danışma

Yolcu Danışma sistemleriyolculuk öncesi danışma (websitesi, radyo programı, TV),seyir halinde danışma (araç içisistemler, navigasyon cihazları,telefon), turizm veetkinliklerde seyahat servisleri,gelişmiş park etme (yönrehberliği ve dinamik mesajişaretleri), elektronik ödemeişlemleri gibi yaraları vardır

Kaza Önleme ve Güvenlik Sistemleri

Kazaların önlemesi ve bunlarakarşı güvenlik oluşturmasıamacı ile yol geometrisi uyarısistemi, viraj hız uyarısı, yokuşaşağı hız uyarısı, rampa uyarıaşırı yükseklik-aşırı genişlikuyarısı, karayolu-demiryolukesişme sistemleri ve yayagüvenliği gibi tedbirleri içinealır.

Yol İşlemleri ve Bakım

Yol İşlemleri ve Bakım çalışmalarında bilgi yayılımı, çalışmabölgesi yönetimi, geçici trafik yönetimi, geçici kaza yönetimi,şerit yönetimi, değişken hız limiti, hız uygulaması gibifaaliyetleri kapsar

Yol-Hava Yönetimi

Yol-Hava Yönetimi sistemleri havave yol takibi, görüntüleme vetahmin, yol yüzeyi ve atmosferşartları, bilgi yayılımı, trafikkontrolü, değişken hız limitleri,sinyaller, şerit kullanımı, yanıt vedüzeltme, sabit ve mobil kış bakımıgibi çalışmaları kapsar.

Değerlendirme

ITS gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeler için zorunlu halegelmektedir. Ülkemizdeki trafik kazaları ve sıkışıklıklar yüzündenmeydana gelen maddi ve manevi kayıplar dikkate alınacak olursa,ITS’ye belki de en çok ve acil ihtiyaç duyulan bir ülkedeyaşamaktayız.

Önceliğin yolcu ve trafik güvenliği olduğu unutulmamalı ve bunagöre politikalar belirlenmelidir. Elde edilen veriler ışığındadeğişken şartlara göre dinamik çözümler geliştirilmeli vekurumlar arası işbirliği oluşturulmalıdır.

ITS’nin kullanılacağı alanlar için fayda/maliyet analizleriyapılarak da uzun vadede büyük getiriler sağlayacağıkuşkusuzdur.