türk eitim sistemi ve okul yönetimitürk eitim sistemi ve okul yönetimi editör: dr. uÿur akin...

Türk Eğitim Sistemive Okul Yönetimi

Editör: DR. UĞUR AKIN

DR. UĞUR AKINDR. ÇETİN ERDOĞANDR. EBRU OĞUZDR. ERKAN KIRALDR. SAADET KURU ÇETİNDR. MURAT ÖZDEMİRDR. ZEYNEP UĞURLUDR. ZEYNEP UĞURLUDR. GÖKHAN ARASTAMANDR. PELİN TAŞKINDR. FİLİZ AKARDR. AYGÜLEN KAYAHAN KARAKULDR. K. FUNDA NAYİRDR. NİHAN DEMİRKASIMOĞLU

DR. UĞUR AKINDR. ÇETİN ERDOĞANDR. EBRU OĞUZDR. ERKAN KIRALDR. SAADET KURU ÇETİNDR. MURAT ÖZDEMİRDR. ZEYNEP UĞURLUDR. ZEYNEP UĞURLUDR. GÖKHAN ARASTAMANDR. PELİN TAŞKINDR. FİLİZ AKARDR. AYGÜLEN KAYAHAN KARAKULDR. K. FUNDA NAYİRDR. NİHAN DEMİRKASIMOĞLU

2. Baskı

Editör: Yrd. Doç. Dr. Uğur AKIN

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ

ISBN 978-605-318-025-8

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Ocak 2015, Ankara2. Baskı: Ocak 2016, Ankara

Yayın-Proje: Neslihan GürsoyDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Yılmaz Yücel

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık AmbalajSanayi Tic. Ltd. Şti.

Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1İskitler/ANKARA

Tel: 0312-3411020

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Eğitim; toplumlar halinde yaşayan ve yaşayışını, ilişkilerini kurallara bağlayarak düzeni ve gelişmeyi sağlamaya çalışan insanoğlunun bu çabada en çok bel bağladığı unsurların belki de başında gelmektedir. Öyle ki, hem bireyin kişisel olarak tüm yönlerden gelişmesi hem de toplumun bir bütün olarak refaha kavuşması ancak eğitim aracılığıyla olanaklı görülmektedir. Tarihin ilk zamanlarından beri süregelen bir etkinlik olan eğitim, son birkaç yüzyılda daha sistemli hale gelmiş ve günümüzdeki modern biçimine kavuşmuştur. Günümüzde gelişmiş dünya ülkeleri bütçelerinin hatırı sayılır bir kısmını iyi işleyen, etkili birer eğitim sistemi kurmak ve sürdürmek için ayırmaktadır.

Türk eğitim sistemi; yirmi milyona yaklaşan öğrenci, bir milyona yaklaşan öğretmen ve on binlerce eğitim kurumunu içine alan, oldukça büyük çaplı ve bir o kadar da karmaşık bir yapıdır. Bu karmaşık yapı içinde yer alacak öğretmenlerin Türk eğitim sistemini tüm boyutlarıyla anlayabilmeleri ve değerlendirebilmeleri gerekmektedir. Bunun yanında öğretmenler birer yönetici adayıdır ve Türkiye’de, hizmet öncesinde eğitim yöneticiliğine yönelik herhangi bir eğitim süreci bulunmamaktadır. Bu nedenle, öğretmen adaylarının lisans düzeyinde, Türk eğitim sisteminin yönetimi konusunda da belirli bir formasyona sahip olmaları önemlidir.

Bu gerekliliklerden hareketle YÖK, Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi adlı bir dersi eğitim fakültelerinin lisans programlarına eklemiş ve bu derse ilişkin bir çerçeve çizmiştir. Bu kitapta, YÖK’ün bu çerçevesiyle uyumlu biçimde, Türk Eğitim Sisteminin ve bu sistem içinde bir alt sistem olarak yer alan eğitim kurumlarının ve okulların yönetimine ilişkin çok yönlü bilgiler verilmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Kitabın ilk dört bölümünde Türk eğitim sisteminin amaçları, temel ilkeleri, yasal dayanakları ve yapısı ile sistemi yürüten yapı olan Milli Eğitim Bakanlığı ele alınmıştır. İlerleyen üç bölümde yönetim bilimine ve yönetim biliminin okul yönetimine uygulanmasına ilişkin kuramsal bilgi ve tartışmalar ele alınmıştır. İlerleyen beş bölümde okul yönetiminin boyutları olarak düşünülebilecek olan çalışan hizmetleri, öğrenci hizmetleri, eğitim-öğretim hizmetleri, kurumsal işletme hizmetleri ve okul-çevre ilişkisini sağlamaya yönelik hizmetler ele alınmıştır. Son bölümde ise bu kitabı benzerlerinden farklı kılacak biçimde, eğitim örgütlerinin örgütsel iklimini oldukça etkileyeceği düşünülen, çalışma yaşamına ve protokole ilişkin davranış kuralları irdelenmiştir.

Kitap, lisans düzeyinde belirtilen derste kaynak olarak değerlendirilebileceği gibi, Türk eğitim sistemi ile ilgili lisans ve lisansüstü düzeyindeki dersler ve yürütülen çalışmalar için de bir başvuru kaynağı olarak değerlendirilebilecektir.

Kitabın yazımında çok değerli katkılarını esirgemeyen akademisyenlere ve kitabın yayına hazırlanmasını, okuyucuya ulaşmasını sağlayan Pegem Akademi ekibine sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

Tokat, Ocak 2016

Yrd. Doç. Dr. Uğur Akın

BÖLÜMLER VE YAZARLAR

1. BÖLÜM: Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri

Yrd. Doç. Dr. Uğur AKIN

2. BÖLÜM: Türk Eğitim Sistemi İle İlgili Yasal Düzenlemeler

Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN

3. BÖLÜM: Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı

Doç. Dr. Ebru OĞUZ

4. BÖLÜM: Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenmesi

Yrd. Doç. Dr. Erkan KIRAL

5. BÖLÜM: Yönetim ve Yönetim Kuramları

Yrd. Doç. Dr. Saadet KURU ÇETİN

6. BÖLÜM: Yönetim Süreçleri

Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR

7. BÖLÜM: Okul Örgütü ve Yönetimi

Öğr. Gör. Dr. Zeynep UĞURLU

8. BÖLÜM: Okulda İnsan Kaynakları Yönetimi

Yrd. Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN

9. BÖLÜM: Okul Yönetiminde Öğrenci İşleri

Arş. Gör. Dr. Pelin TAŞKIN

10. BÖLÜM: Okulda Eğitim - Öğretim Hizmetlerinin Yönetimi

Yrd. Doç. Dr. Filiz AKAR

11. BÖLÜM: Okulda Kurumsal İşletme Yönetimi Yrd. Doç. Dr. Aygülen Kayahan Karakul

12. BÖLÜM: Okul - Aile - Çevre İlişkileri

Yrd. Doç. Dr. K. Funda NAYİR

13. BÖLÜM: Çalışma Yaşamında Davranış Kuralları: Protokol ve Görgü Kuralları

Yrd. Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU

vi Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ................................................................................................................................. iiiBölümler ve Yazarlar ..............................................................................................................v

1. BÖLÜM

Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri


Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin Amaçları ........................................................................2Eğitimin Amaçlarının Felsefi Temelleri ........................................................................2Tarihsel Süreçte Eğitimin Amaçları ...............................................................................3Gelişmiş Ülkelerde Eğitimin Amaçları..........................................................................4Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ..................................................................................4

Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin İlkeleri ............................................................................9Türk Eğitim Sisteminin Temel İlkeleri ........................................................................10

Değerlendirme Soruları .......................................................................................................23Kaynaklar ...............................................................................................................................26Özgeçmiş ...............................................................................................................................27

2. BÖLÜM

Türk Eğitim Sistemi İle İlgili Yasal Düzenlemeler

Yrd. Doç. Dr. Çetin ERDOĞAN

Eğitim - Hukuk İlişkisi.........................................................................................................30Anayasa ............................................................................................................................31Uluslararası Antlaşmalar ...............................................................................................31Yasa (Kanun) ...................................................................................................................32Kanun Hükmünde Kararname (KHK) .......................................................................32Tüzük ...............................................................................................................................32Yönetmelik ......................................................................................................................33

Ulusal Düzeyde Eğitim Hukuku .........................................................................................33Anayasa’da Eğitimle İlgili Düzenlemeler .....................................................................33Eğitimle İlgili Önemli Kanun ve Yönetmelikler .........................................................37

Uluslararası Düzeyde Eğitim Hukuku ...............................................................................42Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi................................................42Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ..................................................................43Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi ...........................................................44

Değerlendirme Soruları .......................................................................................................47Kaynaklar ...............................................................................................................................49Özgeçmiş ...............................................................................................................................52

3. BÖLÜM

Türk Eğitim SistemininGenel Yapısı

Doç. Dr. Ebru OĞUZ

Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı .................................................................................54Örgün Eğitim ..................................................................................................................54

Okul Öncesi Eğitim .................................................................................................56İlköğretim .................................................................................................................58Ortaöğretim ..............................................................................................................60Özel Eğitim ...............................................................................................................62Yükseköğretim ..........................................................................................................63

Yaygın Eğitim ..................................................................................................................66Türk Eğitim Sistemine İlişkin Genel Bir Değerlendirme ................................................67Değerlendirme Soruları .......................................................................................................69Kaynaklar ...............................................................................................................................71Özgeçmiş ...............................................................................................................................73

viii Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

4. BÖLÜM

Milli Eğitim BakanlığıÖrgütlenmesi

Yrd. Doç. Dr. Erkan KIRAL

Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığının Örgütlenmesi ........................................................76Örgütleme Kavramı .......................................................................................................76Örgütleme Süreci............................................................................................................79

Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenmesi .................................................................................80Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütlenmesi ............................................................82

Milli Eğitim Bakanı ve Bakan Yardımcısı .............................................................82Müsteşar ve Müsteşar Yardımcıları ........................................................................85

Bakanlık Hizmet Birimleri ............................................................................................85Özel Kalem Müdürlüğü ...........................................................................................86Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı .......................................................................86Bakanlık Müşavirliği ................................................................................................87Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği ......................................................................88Rehberlik ve Denetim Başkanlığı...........................................................................88İç Denetim Birimi Başkanlığı .................................................................................89İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü ......................................................................90Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ..............................................................90Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü ........................................................91Yükseköğretim ve Yurt Dışı Eğitim Genel Müdürlüğü .......................................92Temel Eğitim Genel Müdürlüğü ............................................................................93Ortaöğretim Genel Müdürlüğü ..............................................................................94Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ............................................................................95Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü ....................................95Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü .......................................................96Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü.......................................96Strateji Geliştirme Başkanlığı .................................................................................97Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü ....................................................................98Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ...............................................98Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü ........................99Hukuk Müşavirliği ................................................................................................ 100Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı .............................................................................. 100İnşaat ve Emlak Dairesi Başkanlığı ..................................................................... 101

İçindekiler ix

Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgütlenmesi ................................................................... 102Milli Eğitim Bakanlığı Yurtdışı Örgütlenmesi ............................................................... 106Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 110Kaynaklar ............................................................................................................................ 114Özgeçmiş ............................................................................................................................ 117

5. BÖLÜM

Yönetim ve Yönetim KuramlarıYrd. Doç. Dr. Saadet KURU ÇETİN

Yönetim ve Yönetim Kuramları ....................................................................................... 120Klasik (Geleneksel) Yönetim Yaklaşımları ..................................................................... 121

Frederic W. Taylor - Bilimsel Yönetim ..................................................................... 122Henry Fayol’un Yönetim Süreçleri (Kuram veya İlkeleri) ...................................... 124Max Weber - Bürokrasi Kuramı ................................................................................ 125Luther Gulick ve L. Urwick’in Yönetim Yaklaşımı.................................................. 126Klasik Yönetim Yaklaşımının Eğitim Örgütlerine Uygulanması .......................... 127

Neo-klasik Yönetim Yaklaşımları .................................................................................... 127Neo-klasik Yaklaşımların Dayandığı Bazı Araştırmalar ........................................ 128Yönetimde Neo-klasik Yönetim Yaklaşımlarının Temel Kuramsal Görüşleri ..... 130Neo-Klasik Yönetim Yaklaşımının Eğitim Örgütlerine Uygulanması ................. 133

Yeni Yönetim Yaklaşımları ............................................................................................... 134Sistem Yaklaşımı .......................................................................................................... 135Durumsallık Yaklaşımı ............................................................................................... 139Toplam Kalite Yönetimi .............................................................................................. 140Öğrenen Örgütler ........................................................................................................ 141Stratejik Yönetim ......................................................................................................... 142

Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 144Kaynaklar ............................................................................................................................ 148Özgeçmiş ............................................................................................................................ 152

x Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

6. BÖLÜM

Yönetim SüreçleriDoç. Dr. Murat ÖZDEMİR

Yönetim Süreçleri Düşüncesinin Gelişimi ..................................................................... 154Karar Verme ....................................................................................................................... 156

Karar Kademeleri ........................................................................................................ 157Karar Türleri ................................................................................................................ 158Karar Verme Modelleri ............................................................................................... 158Bireysel ve Grupla Karar Verme ................................................................................ 159

Planlama ............................................................................................................................. 160Planlama İlkeleri.......................................................................................................... 160Planlama Süreci ........................................................................................................... 160Plan Türleri .................................................................................................................. 162

Örgütleme ........................................................................................................................... 163Biçimsel ve Doğal Örgütler ........................................................................................ 163Örgütsel Yapı ................................................................................................................ 164

İletişim ................................................................................................................................ 165İletişimin İşlevleri........................................................................................................ 166İletişimin Öğeleri ........................................................................................................ 166İletişim Türleri ............................................................................................................. 166Örgütlerde Dikey, Yatay ve Çapraz İletişim ............................................................. 167

Etkileme .............................................................................................................................. 167Etkileme Araçları......................................................................................................... 168

Eşgüdümleme .................................................................................................................... 170Eşgüdümleme Türleri ................................................................................................. 171

Değerlendirme ................................................................................................................... 171Değerlendirmenin Amaçları ...................................................................................... 171Değerlendirme Türleri ................................................................................................ 172Değerlendirme Süreci ................................................................................................. 173


İçindekiler xi

7. BÖLÜM

Okul Örgütü ve YönetimiÖğr. Gör. Dr. Zeynep UĞURLU

Örgüt ................................................................................................................................... 181Örgüt Türleri ...................................................................................................................... 182Örgütün Boyutları ............................................................................................................. 186Örgütün Amaçları ............................................................................................................. 187

Eğitimin Amaçları ....................................................................................................... 189Okulun Amaçları, Görevleri ve İşlevleri .................................................................. 193

Okul Örgütlerinin Yapısı .................................................................................................. 194Okul Örgütünün Özellikleri ...................................................................................... 194Örgütlerin Yapısı ile İlgili Temel Kavramlar ............................................................ 196Örgütün Yapısının Oluşturulması ............................................................................. 198Örgütlerinin Yapısına İlişkin Modeller .................................................................... 200

Okul Örgütünün Havası: Örgüt Kültürü ve İklimi ....................................................... 208Örgüt Kültürünün Öğeleri ......................................................................................... 209Okul Kültürü ve İklimi ............................................................................................... 211

Eğitim Örgütlerinin Yönetimi ......................................................................................... 212Eğitim Yönetimi ve Özellikleri......................................................................................... 212Eğitim ve Okul Yönetimini Etkileyen Değişmeler ........................................................ 214

Kamu Yönetimi Anlayışındaki Değişmeler ............................................................. 214Eğitim Yönetimi ve Okul Liderliği Bağlamındaki Değişmeler .............................. 217

Okul Yönetimi ve Okul Yönetişimi ................................................................................. 218Eğitim ve Okul Yöneticilerinin Yeni Rol ve Görevleri .................................................. 222Eğitim ve Okul Yöneticisinin Yeterlikleri ....................................................................... 228

Teknik Beceriler........................................................................................................... 228İnsani (Sosyal) Beceriler ............................................................................................. 229Kavramsal Beceriler .................................................................................................... 229


xii Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

8. BÖLÜM

Okulda İnsan Kaynakları YönetimiYrd. Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN

İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Önemi ......................................................... 240İnsan Kaynakları Yönetiminin Tarihsel Gelişimi .......................................................... 241

Personel Yönetimi Devri ............................................................................................ 243İnsan Kaynakları Yönetiminin Doğuşu .................................................................... 243

Personel Yönetimi ile İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki Farklar ....................... 243Eğitim Örgütleri ve İnsan Kaynakları Yönetimi ............................................................ 244Türk Eğitim Sistemi’nde İnsan Kaynakları Yönetimi .................................................... 246Eğitim Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetiminin İşlevleri ..................................... 247İnsan Kaynağının Planlanması ........................................................................................ 248İş Analizi ve İş Tasarımı .................................................................................................... 249

İş Analizi ....................................................................................................................... 249İş Tanımı (Görev Tanımı) .......................................................................................... 250İş Gerekleri ................................................................................................................... 250İş Tasarımı (İş Dizaynı) .............................................................................................. 250

İnsan Kaynağını Bulma ve Seçme ................................................................................... 252Milli Eğitim Bakanlığında İnsan Kaynağı Seçme ve Atama Süreci ............................ 253İnsan Kaynağının Yetiştirilmesi ve Geliştirilmesi ......................................................... 254Eğitim Yöntemleri ............................................................................................................. 255

İş Başında Eğitim ......................................................................................................... 255İş Dışında Eğitim ......................................................................................................... 255Teknoloji Destekli Eğitim ........................................................................................... 257

Okullarda İnsan Kaynağını Yetiştirme ve Geliştirme Faaliyetleri ............................... 257Eğitim Örgütlerinde Performans Değerlendirme ve Performans Yönetimi .............. 258Değerlendirme soruları .................................................................................................... 260Kaynaklar ............................................................................................................................ 263Özgeçmiş ............................................................................................................................ 265

İçindekiler xiii

9. BÖLÜM

Okul YönetimindeÖğrenci İşleri

Arş. Gör. Dr. Pelin TAŞKIN

Giriş ..................................................................................................................................... 268Öğrenci Kaydının Yapılması ............................................................................................ 269Nakil ................................................................................................................................... 270Öğrencileri Sınıfl ara Yerleştirme ..................................................................................... 271Devam Takip İşleri ............................................................................................................ 272Öğrenci Başarısının Değerlendirilmesi .......................................................................... 274Öğrenci Davranışlarının Değerlendirilmesi .................................................................. 277

Ödül .............................................................................................................................. 280Disiplin ......................................................................................................................... 281Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri .......................................................... 290

Sağlık Hizmetleri ............................................................................................................... 292Okul Güvenliği................................................................................................................... 294Öğrencilerin Okula Ulaşım İşleri .................................................................................... 294Öğrencilerin Beslenmesi .................................................................................................. 295Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 296Kaynaklar ............................................................................................................................ 298Özgeçmiş ............................................................................................................................ 299

10. BÖLÜM

Okulda Eğitim - ÖğretimHizmetlerinin Yönetimi

Yrd. Doç. Dr. Filiz AKAR

Giriş ..................................................................................................................................... 302Okulda Eğitim Hizmetleri ................................................................................................ 303Rehberlik Hizmetleri......................................................................................................... 304

Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevleri ............................................................. 305Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi ................................................................... 307Okulda Rehberlik Hizmetleri ile İlgili Görevler ..................................................... 308Okulda Rehberlik Hizmetlerinin İşleyişi ................................................................. 309

xiv Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

Eğitici Çalışmalar .............................................................................................................. 311Sosyal Etkinlik Çalışmaları ........................................................................................ 312Toplum Hizmeti Çalışmaları ..................................................................................... 313Tören-Kutlama ve Anma Etkinlikleri ....................................................................... 314Beden Eğitimi ve Spor Çalışmaları ........................................................................... 314Diğer Sosyal Etkinlikler .............................................................................................. 315

Nöbet İşleri ......................................................................................................................... 317Veli Toplantıları ................................................................................................................. 318Okul Aile Birliği ................................................................................................................. 319Okul Gelişim Yönetim Ekibi ............................................................................................ 320Demokrasi Eğitimi ve Öğrenci Meclisleri ...................................................................... 321Okulda Öğretim Hizmetleri ............................................................................................. 322

Yıllık Öğretimin Planlanması .................................................................................... 323Ünitelendirilmiş Yıllık Planının Yapılması .............................................................. 324Ders Planının Yapılması ............................................................................................. 325Sınıf - Şube, Öğretim Yükü ve Öğretmenlerin Belirlenmesi ................................. 325

Öğretmenler Kurulu Toplantıları .................................................................................... 326Genel Öğretmenler Kurulu ........................................................................................ 327Zümre Öğretmenler Kurulu ...................................................................................... 329Sınıf ve Şube Öğretmenler Kurulu ............................................................................ 331

Ders Araç Gereçlerinin Sağlanması ................................................................................ 331Kütüphane ile İlgili İşlerinin Yapılması .......................................................................... 333Yetiştirici - Tamamlayıcı Kurslar ..................................................................................... 335Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi .................................................................................. 336Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 337Kaynaklar ............................................................................................................................ 340Özgeçmiş ............................................................................................................................ 343

11. BÖLÜM

Okulda Kurumsal İşletme YönetimiYrd. Doç. Dr. Aygülen Kayahan Karakul

Yaşayan Bir Mekân Olarak Okul ..................................................................................... 346Okul Binası ve Eklentilerinin Bakım ve Onarım İşleri ................................................. 347

Bina ve Eklentilerin Sahip Olması Gereken Özellikler .......................................... 348Okulda Güvenlik ve Sivil Savunma İşleri ....................................................................... 351

İçindekiler xv

Okulda İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili İşlemler ....................................................... 352Okulda Yazışma ve Dosyalama İşleri .............................................................................. 353Okulda Bütçe ve Mali Kaynak Yönetimi ........................................................................ 354

Okullara Devlet Tarafından Gönderilen Mali Kaynakların Yönetilmesi ............. 355Okulların Kendilerinin Oluşturduğu Mali Kaynakların Yönetimi ....................... 357Okul Aile Birliği Gelir ve Giderleri ........................................................................... 358Döner Sermaye İşletmesi Gelirleri ve Giderleri ...................................................... 360Okul Kooperatifl eri ve Kooperatif Birlikleri ............................................................ 362

Okulda Taşınır Mallarla İlgili İşlemler ........................................................................... 363Yaşayan Bir Mekân Olan Okulda “Yaşamın” Sürdürülmesi ......................................... 364Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 366Kaynaklar ............................................................................................................................ 369Özgeçmiş ............................................................................................................................ 372

12. BÖLÜM

Okul - Aile - Çevre İlişkileriYrd. Doç. Dr. K. Funda NAYİR

Okul - Aile - Çevre İşbirliğinin Önemi .......................................................................... 374Okul - Aile İşbirliğinde Yasal Dayanaklar ...................................................................... 377Okul - Aile Birlikleri ......................................................................................................... 379

Okul - Aile Birliğinin Görevleri ................................................................................ 380Okul - Aile İş birliğinin Oluşmasının Önündeki Engeller ........................................... 381

Ailesel Faktörler........................................................................................................... 382Çocuktan Kaynaklanan Faktörler ............................................................................. 383Aile - Öğretmen İlişkisinden Kaynaklanan Faktörler ............................................ 383Toplumsal Faktörler .................................................................................................... 384

Okul - Aile İşbirliğinde Beklentiler ................................................................................. 384Okul - Aile İşbirliği Oluşturmada Öneriler ................................................................... 385Sonuç ................................................................................................................................... 386Değerlendirme Soruları .................................................................................................... 387Kaynaklar ............................................................................................................................ 389Özgeçmiş ............................................................................................................................ 391

xvi Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

13. BÖLÜM

Çalışma Yaşamında Davranış Kuralları: Protokol ve Görgü Kuralları

Yrd. Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU

Giriş ..................................................................................................................................... 394Temel Kavramlar ............................................................................................................... 396Protokolde Temel İlkeler .................................................................................................. 397Kamusal ve Sosyal Yaşamda Davranış Kuralları ........................................................... 400

Konuşma ve Hitap ....................................................................................................... 400Tanıtma ve Tanıştırma ................................................................................................ 401Selamlama .................................................................................................................... 402Giyim ............................................................................................................................ 403Davetler ve Ziyafetler .................................................................................................. 406Makamda Davranış Kuralları .................................................................................... 407Hediye Alma ve Verme ............................................................................................... 408Çiçek Alma ve Sunma ................................................................................................. 412Taşıtlarda Oturma Düzeni ......................................................................................... 413Yazışma Kuralları ........................................................................................................ 414Elektronik Yazışma Kuralları ..................................................................................... 416


İçindekiler xvii

Bölüm Özeti

Eğitim sistemleri belirli amaçlara ulaşmak üzere kurulur. Bu amaçların hangi yollarla, hangi araçları kullanarak ve nasıl gerçekleştirileceğini belirlemek üzere ise belirli ilkeler benimsenir. Eğitim sistemlerinin amaçlarının ve temel ilkelerinin belirleyicisi devlettir. Devlet, eğitimin amaçlarını ve ilkelerini belirlerken devletin üzerine kurulu olduğu temel ideolojilere kaynaklık eden felsefelerden, kendi tari-hinden, toplumsal gerçekliklerinden ve benzerlerinden yola çıkar. Türk eğitim sis-teminin genel amaçları ve temel ilkeleri de benzer biçimde belirlenmiş ve 1739 sa-yılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda ifade edilmiştir. Milli eğitimin genel amaçları üç temel başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar; iyi bir yurttaş yetiştirmek, her yönüyle gelişimini tamamlamış bireyler yetiştirmek ve bireyleri kendilerine en uy-gun olabilecek bir meslek sahibi yapmaktır. Böylece toplumsal refah, her yönden kalkınma ve nihayetinde çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşmak amaçlanmakta-dır. Bunun yanında Türk milli eğitiminin 14 temel ilkesi bulunmaktadır. Bunlar; genellik ve eşitlik, ferdin ve toplumun ihtiyaçları, yöneltme, eğitim hakkı, fırsat ve imkân eşitliği, süreklilik, Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve Atatürk milliyetçiliği, demokrasi eğitimi, laiklik, bilimsellik, planlılık, karma eğitim, eğitim kampüsleri ve okul ile ailenin işbirliği ile her yerde eğitim ilkeleridir.

1. BÖLÜMTÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN

AMAÇLARI VE TEMEL İLKELERİ


Bu bölümde Türk Eğitim Sisteminin amaçları ve temel ilkeleri eğitime ilişkin farklı bakış açıları çerçevesinde tartışılmıştır. Bu bölümdeki tartışmalar yürütü-lürken öncelikle hukuksal düzenlemeler çerçevesinde var olan durum ortaya ko-nulmuş, sonrasında uygulamada karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözümüne ilişkin görüşler dile getirilmeye çalışılmıştır.

Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin Amaçları

Eğitimin ne olduğu ve ne amaçla yapıldığına ilişkin görüşler, neredeyse dün-yaya, olaylara ve olgulara ilişkin bakışların çeşitliliği kadar farklılaşmaktadır. Eği-timin ne amaçla ya da neden yapıldığı sorusu temelde felsefenin yanıt aradığı bir sorudur.

Eğitimin Amaçlarının Felsefi Temelleri

Sönmez’e göre (2009), idealizmde eğitimin amacı insanı özgür ve bilinçli bir biçimde Tanrıya ulaştırmaktır. Bireyin davranışlarının akla uygun olması ve mut-lak doğrulara ulaşması hedefl enmektedir. Akıl her davranışın ölçütü konumun-dadır. Realizme göre değerler, doğa yasalarıyla çelişmemelidir. Ahlak açısından iyi olan, insanın yararına olandır. Eğitimin hedefi , kültürel mirası yeni nesillere aktarmak ve insanı toplumsal yaşama hazırlayarak mutlu ve erdemli kılmaktır. Natüralizme göre, doğaya uygun yaşayan ahlaklıdır çünkü değerler doğanın içinde vardır. Bu anlayışa göre eğitim insanın doğal gelişimini kolaylaştırmak

Temel Kazanımlar

Bu bölümü okuduğunuzda;

1. Eğitim sistemlerinde amaç ve ilkelerin nasıl şekillendiğini kavrayacak,

2. Türk eğitim sisteminin genel amaç ve temel ilkelerinin neler olduğunu bilecek,

3. Türk eğitim sisteminin genel amaçlarına analitik olarak bakabilecek,

4. Türk eğitim sisteminin genel amaçlarına ulaşma düzeyini değerlendirebilecek ve

5. Türk eğitim sisteminin temel ilkelerine göre işleyip işlemedi-ğini tartışabileceksiniz.

2 Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

üzere yapılmaktadır. Marksizmde insan doğayı değiştirerek ona egemen olan ve üretimde bulunan bir varlıktır. Eğitim ise insanı tüm yönleriyle değiştiren ve üretimde bulunması için hazırlayan bir araçtır. Bu anlayışta toplum kişiden önce gelmektedir. Pragmatizmde ise ne toplumun ne de kişinin birbirlerine üstünlüğü yoktur. Eğitim kişiyi toplumda yetkin, güçlü ve verimli bir birey haline getirmek üzere yapılmalıdır. Varoluşçulukta geçmiş ve gelecek yoktur, an önemlidir. İnsan anı yaşar, değerlerini kendisi yaratır, kendi yolunu seçer. Bu yaklaşımda insanın toplumun değerlerine uyması zorunluluğu yoktur, özgürlüğe vurgu vardır. İnsan kendini gerçekleştirmeli, eğitim de buna hizmet etmelidir (s. 39-41).

Görüldüğü gibi eğitimin ne amaçla yapılması ve eğitime yön verecek temel dinamiklerin ne olması gerektiğine ilişkin birbirinden oldukça farklılaşan görüşler bulunmaktadır. Bu görüşlerin ortak noktası, insanın varlığının anlamına ve doğru yaşamanın ölçütlerine ilişkin yanıtlar aramış olmalarıdır.

Tarihsel Süreçte Eğitimin Amaçları

Eğitimin amacı tarihsel süreçte toplumdan topluma, bölgeden bölgeye de farklılaşmıştır. Bu farklılaşma genellikle bireyin ve ağırlıkla da toplumun gereksi-nimlerine göre biçimlenmiştir. Karslı’nın (2004) da belirttiği gibi, Antik Yunan’da eğitimin temel amacı asil erkekleri kahramanlık ideali doğrultusunda yetiştir-mekti. Isparta şehir devletlerinde ise amaç bireyleri toplumun hedefl eri doğrul-tusunda iyi birer savaşçı yapmaktı. Roma döneminde eğitime insanı geliştirme süreci olarak bakılmıştır. Aydınlanma dönemi ile birlikte eğitimde akıl ön plana çıkmış, insanın kendi sorumluluklarının bilincinde olarak yeteneklerini özgürce geliştirmesi gerekliliği benimsenmiştir. Endüstrileşme çağı ile eğitimde toplumsal amaçlar bireysel amaçlara göre daha da ağırlık kazanmıştır (s. 1-2).

Birinci ve ikinci dünya savaşları, soğuk savaş dönemi, küreselleşme ve çevre sorunları gibi etkenler ise yirminci ve yirmi birinci yüzyılda eğitimin amacını ve içeriğini etkilemeye devam etmiştir ve etmektedir. Bunun yanında teknolojik gelişmeler ve beraberinde gelen bilgi çağı da eğitimin amaçlarının değişmesinde önemli rol oynamıştır. Bu süreçte hemen tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bilgi toplumu meydana getirme çabasına girişmişler, eğitimin amaçlarını bilgi ve teknoloji ile koşut biçimde şekillendirmişlerdir.

Türk Eği m Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri 3

Gelişmiş Ülkelerde Eğitimin Amaçları

Dünyanın çeşitli ülkelerinde eğitimin amaçları farklı biçimlerde ifadesini bulmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) bireylerin biyolo-jik, psikolojik, sosyal ve duygusal gelişimlerinin sağlanması ve bireylere günlük hayatta karşılaşılabilecek problemlerin çözümüne ilişkin yöntem ve bilgilerin ka-zandırılması amaçları dikkat çekmektedir (Şahin, 2009, s.117). Japonya’da eğitim sisteminin amaçlarının büyük ölçüde ikinci dünya savaşında alınan yenilginin et-kisi ile belirlendiği görülmektedir. Japon eğitim sisteminin amaçlarında daha çok demokrasi, dünya barışı ve refahı, barışsever Japon devleti, çalışkanlık, sorumlu-luk, açık fikirlilik gibi değerlere vurgu yapılmaktadır (Erdoğan, 2003, s. 113-115). Almanya’da ise eğitim sisteminin amaçlarında temel olarak bireylerin ilgi, eğilim ve becerilerini geliştirmesine olanak sağlamak ve kişisel, mesleki ve sosyal yaşam-larını kendi sorumlulukları altında biçimlendirmelerini sağlamak vurgulanmak-tadır (Gülcan, 2010, s. 69-70). Finlandiya’da öğrencilerin kişilik gelişimlerinin sağ-lanması öncelikli amaçtır. Bunun yanında topluma ve doğal çevreye uyum sağlamak üzere beceriler kazandırmak da önemli amaçlar arasındadır (Erginer, 2006, s. 5-7).

Görüldüğü gibi ülkeler kendi toplumsal gerçekliklerinden, tarihsel birikimle-rinden, felsefelerinden yola çıkarak eğitim sistemleri için amaçlar oluşturmuşlar-dır. Örneğin ABD’de günlük hayatta karşılaşılabilecek problemlere vurgu yapılma-sı bu ülkede egemen olarak nitelenebilecek pragmatist (faydacı) bakış açısından ayrı düşünülemez. Ya da Japon eğitiminin amaçlarında barışa yapılan vurgu Japon yakın tarihinden ayrı düşünülemez. Benzer biçimde Türkiye’de de eğitimin amaç-ları ülkenin kendi tarihinden, toplumsal gerçekliğinden ve benimsenen temel fel-sefe ve ideolojilerden yola çıkılarak oluşturulmuştur.

Türk Eğitim Sisteminin Amaçları

Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda ifadesini bulmaktadır. Kanunun ikinci maddesinde genel amaçlar şu biçimde ifade edilmektedir:

Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini,

1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliği-ne bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, in-san haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

4 Türk Eği m Sistemi ve Okul Yöne mi

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mut-luluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.

Aynı kanunun üçüncü maddesinde ise eğitim sisteminin özel amaçlarına vur-gu yapılarak “Türk eğitim ve öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleştirecek şekilde düzenlenir ve çeşitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özel amaçları, genel amaçlara ve aşağıda sıralanan temel ilkelere (bölümün ilerleyen kısımların-da değinilecek) uygun olarak tespit edilir” denilmektedir.

Türk Eğitim Sisteminin yukarıda sıralanan genel amaçlarını daha anlaşılır hale getirmek üzere amaçlar, bu amaçlara ulaşmak için gerekli nitelikler ve ulaşı-lacak sonuçlar Şekil 1’de betimlenmiştir.

Türk Eği m Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri 5

türk eitim sistemi ve okul yönetimitürk eitim sistemi ve okul yönetimi editör: dr. uÿur akin...

Documents