türkiye komünist gençler birli i’nden...

kebikeç / 33 • 2012

323

Eski Sol Üzerine Yeni Notlar...

Türkiye Komünist Gençler Birliği’nden

Simalar*

Aytül TAMER**

Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı’nın (TÜSTAV) arşivlerinde “TKGB

üyeleri için soru kâğıdı” olarak belirtilen -üyelik başvuru formu niteliğinde- mevcut beş belgenin transkripsiyonu ve söz konusu isimler hakkında ulaşılan bilgiler Türkiye sol tarihine küçük bir not düşme amacı ile Kebikeç sayfalarına taşınmıştır. Komünist Gençlik Enternasyonali İcra Heyeti’ne (Moskova) yönelik olarak hazırlanan rapora göre TKGB “16 Mart’ta İstanbul’un işgalinden sonra Parti faaliyetine son verilmesi üzerine 1920’de illegal olarak oluşmuş olan İstanbul Komünist Grubu, gençler arasında da çalışmayı yararlı ve gerekli görerek, Merkez Büro üyelerinden birini bu faaliyet için seçti ve kısa süre sonra, bir gençlik grubu kurmayı başardı”. Bir diğer deyişle daha sonraları Aydınlık çevresi olarak anılacak Dr. Şefik Hüsnü önderliğindeki İstanbul Komünist Grubu’nun yönlendirmesiyle Haziran 1921’de faaliyete geçtiği belirtilen TKGB, “üye sayısının azlığına rağmen” gençler arasında, broşür, gazete ve kitap dağıtarak, yeni üyeler kazanmak için aktif bir propaganda yürütmüştür.1 Hem incelenen belgelerde Bakü merkezli TKGB olması, hem de söz konusu raporda İstanbul ve Balkan gençlik örgütlenmesinin merkezinin Viyana olması bize

* Arşivlerinden yararlanmama izin verdikleri için TÜSTAV yöneticilerine, elindeki bilgi ve belgeleri paylaşma konusunda her zaman cömert davranan Erden Akbulut ile transkripsiyonda yardımını esirgemeyen Çiğdem Önal Emiroğlu’na çok teşekkür ederim. ** Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü 1 TÜSTAV Arşivi-CD 36/Klasör No: 1-2; Belge 236-243: “Türkiye Komünist Gençlik Hareketi Tarihçesi”, (Fransızcadan Çeviren: Erden Akbulut).

kebikeç / 33 • 2011

324

1920-1921 yıllarında farklı bölgelerde, birbiriyle doğrudan bağlantılı olmayan değişik gençlik örgütlenmelerinin olduğunu göstermektedir.

Bakü’deki TKP’nin kuruluş kongresinin 10-17 Eylül 1920 olduğu dikkate alındığında, incelenen belgelerdeki tarihlerin 3 Kasım 1920 olduğunu da göz önünde bulundurarak TKGB’nin ilk üyeleri arasında da sayılabileceğini düşün-düğümüz bu kişiler: Hamdi Berber oğlu Mahmud (Trabzon), Kadı Osman Efendizade Mehmed Salih (Trabzon), Münire Hikmet/Hikmet kızı Münire, Hilmi Mehmed Rüşdizade/Mehmed Rüşdi oğlu Hilmi (İstanbul), Mehmed Adil oğlu Yusuf Kemal. “Tahkikat Varaka”larına göre Türkiye’nin farklı illerinden gelen bu beş üye Bakü’de TKGB Teşkilatı Bürosu’nda maaşlı olarak çalışmaktadırlar.2 Belgelerdeki tarihten yola çıkarak, bahsi geçen isimlerin TKGB’nin kuruluşu ve ilk faaliyetlerinde etkin isimler olmaları muhtemeldir.

TÜSTAV tarafından yayımlanan, 1920-1921 tarihleri arasında TKP’nin Merkez Komitesi toplantı tutanakları, yazışma ve raporlarını içeren Dönüş Belgeleri 1-2 başlıklı çalışmalarda da başta Yusuf Kemal olmak üzere diğer isimlere de rastlanılması, söz konusu TKGB üyelerinin TKP içinde faaliyet gösterdiğinin bir kanıtıdır. TKP üyelerinden Abdülkadir Yunus, 1 Teşrinievvel 1921 tarihli raporunda özellikle Trabzon bölgesindeki komünist faaliyetler hakkında bilgi verirken, TKGB üyelerinden Mahmud Hamdi (Hamdi Berberoğlu) ve Mehmed Salih’in çalışmalarına değinir. Şark Şurası Gençler Birliği kararı üzerine 29 Aralık 1920’de Trabzon’a giden Abdülkadir Yunus’un amacı Mehmed Salih ve Mahmud Hamdi ile görüşerek talimatları iletmek ve faaliyetleri hakkında bilgi almaktır. Söz konusu tarihte, TKGB belgesinde “askerlikle alakam yoktur” yazmakla birlikte, Mehmed Salih’in askerlik yaptığını ve Mahmud Hamdi’nin de İkbal gazetesinde mürettiplik yaptığını dile getirir. Mehmed Salih ve Mahmud Hamdi, komünistlik hakkında bilgi vermek amacıyla toplantı düzenlediklerini ve Trabzon’da gençler arasında komünizme ilgi olduğunu vurgulayarak bir kulüp ya da birlik kurulabileceğini belirtirler. Abdülkadir Yunus Trabzon’da iken düzenlenen üçüncü toplantıya, ikisi Almanya’da eğitim gören ve diğerleri Trabzon ahalisinden olan on üç genç katılır. Toplantı sonucunda Şark Gençleri Şurası’ndan para alınarak birliğin kurulmasını ve propaganda faaliyetlerini kendilerinin deruhte ederek memuren Trabzon’daki komünist gençlerin uzaktan teftiş edilmesi kararları alınır.3 İncelenen TKGB üyeleri içinde “en kıdemli” görünen fakat üyelik

formundan, hakkında pek fazla bilgi edinemediğimiz bir diğer isim TKGB kâti-bi olan Mehmed Adil oğlu Yusuf Kemal’dir. Tahkikat Varakası’nda -muhteme-

2 Ayrıca TKGB’nin örgüt yapısının “çekirdek” sistemine dayalı olmasından yola çıkarak bu beş ismin bir çekirdek grup olduğunu da iddia etmek mümkündür. “Beş üyeli çekirdeklere mensup yoldaşlar, birbirlerini tanır, ancak diğer çekirdeklerin üyelerini tanımaz. Bu çekirdeklerin faaliyeti, Merkez Komitesi tarafından atanmış bir yoldaş tarafından yönetilir ve her çekirdek, yine bu yoldaş aracılığıyla bölge rehberleri ile bağlantıya geçer.” Bkz. TÜSTAV Arşivi-CD 36/Klasör No: 1-2; Belge 236-243: “Türkiye Komünist Gençlik Hareketi Tarihçesi”. 3 Dönüş Belgeleri -2; TKP MK 1920-1921, (İstanbul: TÜSTAV, 2004), s. 157-169.

TAMER Gençler Birliği’nden Simalar

325

len Birinci Dünya Savaşı’nda- asker olduğunu ve Rusya’ya esir düştüğünü söyleyen Yusuf Kemal’in asıl mesleği öğretmenliktir. 1921 tarihli olduğunu düşündüğümüz bir belgede Trabzon komünist hücresinden olduğu4 belirtilen Yusuf Kemal’in, başka bir belgede memleketinin Ankara olduğu5 yazılmıştır. TKP’nin önemli üyelerinden6 biri olduğunu söylemek hatalı bir çıkarım olamayacaktır kanısındayız. Yusuf Kemal’in adına daha sonra Komintern’in Ankara’daki temsilcisi, “sendika hareketleri uzmanı” Alman “Prof. Golman”ın7, Komintern Yakındoğu (KEYK) Doğu Altbölümü Sekreteri ve Türkiye Bölümü başı Brike-Bestujev’e8 gönderdiği 7 Eylül 1922 tarihli bir raporunda rastlıyoruz. Buna göre, TKP’nin yerel örgütlerinin yok edilmesinin emredildiği dönemde Mustafa Suphi grubundan olduğu belirtilen “idam mahkû-mu Yusuf Kemal” Ankara’ya getirilir. Golman’ın raporundan Sovyet elçiliği ile temas kuran Yusuf Kemal’in iktidarın kendisinden “kamuoyu önünde komünist düşüncelerinden caydığını söylemesini” istediklerini, ancak bunu yapmayacağını “buradan kaçamazsam, beni assınlar” dediğini öğreniriz. THİF ileri gelenle-rinden Affan Hikmet ve Ahmet Cevat’ın müdahalesinin ters sonuç vermesi üzerine -Anka-ra’daki güç odaklarından umut kesilerek- davası yeniden ele alınacak Yusuf Kemal’in kurtarılması için Sovyet Dışişleri Bakanlığı ve Komintern’in harekete geçmesi Golman tarafından talep edilir.9

Golman’ın 25 Eylül 1922 tarihli raporunda, Yusuf Kemal’in Bakü’de Sovyet iktidarı kurulurken iki Türk subayını kurşuna dizdirmekle suçlanarak on yıla mahkûm edildiğini bildirir.10 Buna karşılık Golman’ın KEYK’e Yusuf Kemal’i kurtarmak için Moskova’da üç-beş Türk’ün hapsedilerek, takas teklif edilmesini önermesi önemlidir.11 Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (THİF) Genel Sekreteri Salih Hacıoğlu da Dahiliye Vekili Ata Bey’e 17 Eylül ve 11 Ekim 1922 tarihlerinde “komünist olmaktan başka kabahati olmayan” Yusuf Kemal’in serbest bırakılması için dilekçe verir.12 Söz konusu durumun “İnkılâpçı Türkiye

4 A.g.e., s. 189. 5 Dönüş Belgeleri -1; TKP MK 1920-1921, (İstanbul: TÜSTAV, 2004), s. 306. 6 A.g.e., s. 303. 7 1922 yılının başında Ankara Sovyet elçiliğine atanan Golman’ın Türkiye’ye karşı resmi unvanı elçiliğin ekonomi komisyonu sekreteri olarak tanımlanmıştı. E. Akbulut, M. Tunçay, Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923), (İstanbul: TÜSTAV, 2007), s. 173, 180, 182. 8 Akbulut-Tunçay, s. 182, 185. 9 A.g.e., s. 291. 10 Yusuf Kemal, savaş yıllarında Çarlık Rusya’sına esir düşen, savaş bitince de Sibirya’daki esir kampından kaçarak Bakü’ye gelen Binbaşı Ziya Bey ve Albay Nuri Bey ile Türkiye’ye dönmek üzere iken tanışır. “25 yaşlarında, yakışıklı, uygun görünüşlü” olarak betimlenen Yusuf Kemal’in, Nuri Bey’i “Bolşevik düşmanı” diye ihbar etmesi üzerine dönüş kafilesinden çıkartılan Nuri Bey ve arkadaşının yanında kalan Ziya Bey tekrar tutuklanarak sınırdan Bakü’ye geri gönderilir. On sekiz gün hapiste kalan subaylar, sonunda Mustafa Suphi’nin onayıyla serbest bırakılınca Batum üzerinden Trabzon’a gelirler. Bkz. Sami Önal (Haz.), Tuğgeneral Ziya Yerkök’ün Anıları, (Remzi Kitabevi, 2005)’dan aktaran Akbulut-Tunçay, s. 346. 11 Akbulut-Tunçay, s. 346. 12 A.g.e., s. 346—347.

kebikeç / 33 • 2011

326

için hoş görülemeyeceği”ni vurgulayan ve TBMM tarafından af çıkarılmasını isteyen Salih Hacıoğlu’nun taleplerinin reddedildiği, Yusuf Kemal’in 12 Ocak ve 18 Ocak 1923 tarihli mektuplarından anlaşılmaktadır. Hapishanede rahat-sızlanan Yusuf Kemal, Cebeci Hastanesine kaldırılınca ilk olarak TKP (THİF) merkezine maddi sıkıntılarını dile getiren bir mektup yazarak para gönder-melerini rica eder. İkinci mektubu Sovyet Sefiri Aralov’a yazan Yusuf Kemal, kendisini tanıtarak “mağdur bir yoldaş” sıfatıyla kendilerine müracaat ettiğini belirterek maddi yardım talebinde bulunur. Hastaneden 20 Ocak 1923’te THİF’li arkadaşlarına gönderdiği mektuptan, Ankara’ya gelecek olan ailesi için ev arayışı içinde olan Yusuf Kemal’in maddi yardım bulduğu anlaşılmaktadır.13 Keza THİF’lilerin 18-19 Ocak 1923 tarihli toplantı tutanaklarında Yusuf Kemal’e 250 lira verildiği belirtilmektedir.14 Yusuf Kemal’in tekrar hapsedilip edilmediği konusunda bir bilgiye ulaşamamakla birlikte, 25 Ocak’ta sivil mahkemede yargılanması amacıyla askeri mahkeme tarafından bir mazbata hazırlandığını biliyoruz. Bunun üzerine Yusuf Kemal’in 27 Ocak’ta yine Komintern’e ve Aralov’a mektup yazarak “sonuncu defa olarak arzıhal ve arz-ı ihtiyaç” ettiğini belirterek yirmi dört ay Türkiye’de hapis yatması sebebiyle “aile ocağını söndürdüğünü” dile getirir. Yusuf Kemal ailesini sefaletten kurtarmak amacıyla kendisine “bir amelenin bir senede kazanabileceği” miktarda maddi yardım yapılmasını talep eder. Bu talebine ne karşılık verildiği bilinmemektedir. Ne var ki, THİF tarafından Yusuf Kemal’in ailesinden Münire Hanım’a elli liralık yardım yapıldığı anlaşılmaktadır.15 Sonuçta, THİF’den sanıkların yargılan-dığı 5 Mayıs 1923 tarihli duruşmasında sorgusu yapılan Yusuf Kemal, 9 Ağustos 1923 tarihli kararda “Ziya ve Nuri Beyleri tevkif ettirdiği hakkında temin-i kanata kâfi delail tahassül edemediğinden ve hudud-u mili haricinde vakt-i esarette Bakü’de Üçüncü Enternasyonal’e intisap eylemek dahi müstelzim-i mücazat bir cürüm teşkil etmeyeceğinden” beraat ettirilmiştir.16

TKGB üyesi olarak adı geçen tek kadın Münire Hikmet imzalı “Tahkikat Varakası” temel bilgilerin hiçbirini içermemektedir. TKP iç yazışmalarında bahsi geçen “Münire”’nin TKGB üyesi Münire Hikmet olduğunu düşünmek yanlış olmayacaktır; keza tarihler de kronolojik olarak örtüşmektedir. 17 Haziran 1920 tarihli “Hanımlar Bürosu Teşkilatı Müdiresi Hilmi kızı Naciye17” imzası ile Maarif Medeniyet Şubesi Müdüriyeti’ne gönderilen yazıda “Münire Yoldaş”ın Hanımlar Bürosu Teşkilâtı’nda çalıştığını öğreniriz.18 18 Ekim 1921 tarihli TKFTB (Türkiye Komünist Fırkası Teşkilât Bürosu) Batum Heyeti’ne yazılmış bir başka belgede Münire Hikmet’in, TKP kâtibi “Yusuf Kemal Yoldaş’ın

13 A.g.e., s. 347-348. 14 A.g.e., s. 413. 15 A.g.e., s. 415. 16 A.g.e., s. 349-350. 17 Hilmi kızı Naciye de öğretmendir. 1 Eylül 1920’de Bakû’de toplanan Doğu Halkları Kurultayı’nda konuşma yapmıştır. Mustafa Suphi ile birlikte dönerken öldürülen Hilmi oğlu Arap İsmail Hakkı’nın kız kardeşidir. 1921’de Türkiye’ye dönmüştür. 18 TÜSTAV Arşivi Fon 650 - 40 CD-05-07-36/Sayfa: 592-719.


327

ailesi” olduğu bilgisini ediniyoruz. Bu bilgiyi, ayrıca yukarıda da belirtildiği gibi Yusuf Kemal’in ailesi Münire Hanım’a THİF tarafından elli lira yardımda bulunulduğu biçiminde, partiye ait belgeler arasında da görüyoruz. TKFTB Kâtibi imzalı bu belgeye göre Ahıska’da bulunan Münire Hikmet, TKP’nin yürüttüğü Türkiye’deki kadın hareketleri hakkında “Kadınların Beyne’l-halk Kitâbeti”ni bilgilendirme görevi verileceği için Bakü’ye çağrılmaktadır.19

TKGB Tahkikat Varakası’ndan en detaylı bilgi edinebildiğimiz üye Hilmi Mehmed Rüşdizade’dir. Üniversite mezunu olan Hilmi Mehmed Rüşdizade Gençler Birliği’nde çevirmenlik yapmaktadır. Ne var ki, diğer üyeler göre Hilmi Mehmed Rüşdizade’nin ismi dönemin diğer yazışma ve/veya faaliyet rapor-larında pek yer almamaktadır. Yalnızca Mehmed oğlu Hilmi’nin 25 Aralık 1920’de “Yaçeyka kitabet muavinliğinde” görevlendirildiği, sonrasında ise 27 Ocak 191’de “Yaçeyka personel defterini ziya’ından dolayı ihraç edildiği” bilgisine ulaşılmıştır.20 Tahkikat Varakası’nda Hilmi Mehmed Rüşdizade’nin “Hastalığınız var mı?” sorusuna verdiği “Elhamdülillah” cevabı, “genç bir komünist”in zihniyetini görmek açısından ilgi çekicidir.

Belgelerin transkripsiyonu yapılırken ne yazık ki okunamayan özel isimler (?) işareti konularak aktarılmıştır. Belgelerdeki tüm kısaltmalar ve noktalamalar aynen aktarılmıştır. Transkripsiyonda bazı özel isimlere açıklık getirmek ama-cıyla dipnotlar çevirmen tarafından verilmiştir. Bu yazının hem TÜSTAV arşivlerinin zenginliğini, hem de TKGB’nin araştırılması gerekli ve sol tarihi açısından önemli bir konu olduğunu hatırlatmak noktasında zihin açıcı küçük bir not olduğunu belirtiriz.

19 TÜSTAV Arşivi Fon 304 cd16-21-36. 20 Dönüş Belgeleri -2; TKP MK 1920-1921, s. 112.

kebikeç / 33 • 2011

328

Türkiye Komünist Gençler Birliği21

Bakü Teşkilatı

Trabzon Vilayeti şehri/kazasında İmaret22 mahalle/nahiye veya kariyesine Hamdi oğlu Mahmud

Tahkikat Varakası

1. İsmi ve Şöhreti: Hamdi Berber oğlu Mahmud Milliyeti: Türk

2. Yaşı: 20 Erkek veya Kız: Erkek

3. İşçi, Rençber, Talebe: İşçi İdare-i Maişeti: Fakir

4. Tahsil Derecesi: Orta Umumi yahud Siyasi: Umumi

5. Hangi iş ile meşgulsünüz? Türkiye Komünist Gençler Birliği Teşkilatı Bürosundayım

6. Vazifeniz? Teşkilat Komisyon Azası Maaşınızın Mikdarı: 8,000

7. Çalıştığınız yerin adresi: Kamenistaya23 Caddesi’nde 188 Numeroda

8. Sanatınız: Mürettib Şehadetnameniz var mı, nereden aldınız ve numerosunu yazınız: Yoktur

9. Hangi birliğe dahilsiniz? Türkiye Komünist Gençler Birliği’ne

10. Birlikte çalışıyor musunuz? Evet çalışıyorum

11. Fabrika, imalathane veya komitelerde aza mısınız? Ne vazife görüyorsunuz?

12. Ne vakitten beri ve hangi siyasi mesleği takip ediyorsunuz? 1919 Mayıs’dan itibaren komünizmi takip ediyorum.

13. Malul musunuz? Hayır Dahili bir hastalığınız var mı? Hayır yoktur.

14. Askerlikle alakanız var mıdır? Yoktur

15. Ne vakit Amele Birliğine dahil oldunuz? 1919 Mayıs’da Batum’da Amele Birliği’ne dahil oldum.

16. Amele birliklerinde, ne işle mükellef idiniz ve ne vakitten beri? Aza

17. Amele birliklerinin gizli teşkilatlarında bulundunuz mu, ne vazife gördünüz? 1920’de Batum’da (1) Mayıs Amele Numayişine iştirak ettim

18. Gençler Birliği’nde ne iş görebilirsiniz? “Teşkilat, tebligat, medeni, maarif, iktisadi, hukuki ve saire”24

Tarih: 3 Teşrin-i Sani 1920 İmza: Mahmud

Mülahazat

21 TÜSTAV Arşivi Komintern Belgeleri-Fon./CD 36, Sıra No: 1-2 Belge: 149. 22 Günümüzde Gülbahar Hatun Mahallesi adı kullanılıyor. 23 1991 yılında adı Başir Safaroğlu Caddesi oluyor: www.window2baku.com/eng/9Streets.htm 24 Ayrıca yazmak yerine, belge üzerinde belirtilen görevlerin altı çizilmiştir.


329

kebikeç / 33 • 2011

330


Bakü Teşkilatı

Trabzon Vilayeti Şehri/Kazasında (?) Kapı Mahalle/Nahiye veya Kariyesi Tevfik oğlu Mehmed Salih

Tahkikat Varakası

1. İsmi ve Şöhreti: Kadı Osman Efendizade Mehmed Salih

Milliyeti: Türk


3. İşçi, Rençber, Talebe: İşçi İdare-i Maişeti: Vasat

4. Tahsil Derecesi: Askeri İdadisinden Mezun Umumi yahud Siyasi: Umumi

5. Hangi iş ile meşgulsünüz? Türkiye Komünist Gençler Birliği Teşkilatı Bürosu’ndayım

6. Vazifeniz? Teşkilat Komisyon Azasındanım Maaşınızın Mikdarı: 8,000 Ruble

7. Çalıştığınız yerin adresi: Kamenistaya 188 Numeroda

8. Sanatınız: Makasdar ve Elektrik Şehadetnameniz var mı, nereden aldınız ve numerosunu yazınız: Rüşdi İdadisi’nden ve Berlin (Rudolf Mavbru?) Akademi-si’nden ve Birinci Kolordu Mel-busat İmalathanesi’nden diplo-mam vardır.

9. Hangi birliğe dahilsiniz? Türkiye Komünist Gençler Birliği’ne

10. Birlikte çalışıyor musunuz? Evet çalışıyorum


12. Ne vakitten beri ve hangi siyasi mesleği takip ediyorsunuz? 1918’den itibaren komünizmi takip ediyorum.

13. Malul musunuz? Hayır Dahili bir hastalığınız var mı? Hayır yoktur.

14. Askerlikle alakanız var mıdır? Yoktur

15. Ne vakit Amele Birliğine dahil oldunuz? 1916’da Nerlin’de Amele Birliği’ne dahil oldum.

16. Amele birliklerinde, ne işle mükellef idiniz ve ne vakitten beri? Hiçbir iş görmüyordum.

17. Amele birliklerinin gizli teşkilatlarında bulundunuz mu, ne vazife gördünüz? Berlin’de Almanya ?im?larına? iştirak ettim

18. Gençler Birliği’nde ne iş görebilirsiniz? “Teşkilat, tebligat, medeni, maarif, iktisadi, hukuki ve saire”

Tarih: 3 Teşrin-i Sani 1920 İmza: Mehmed Sami

Mülahazat

25 TÜSTAV Arşivi Komintern Belgeleri-Fon./CD 36, Sıra No: 1-2, Belge: 150.


331

kebikeç / 33 • 2011

332

Türkiye Komünist Gençler Birliği 26

Bakü Teşkilatı

Bakü Vilayeti Şehri/Kazasında Mahalle/Nahiye veya Kariyesi Münire Hikmet kızı

Tahkikat Varakası

1. İsmi ve Şöhreti: Münire Hikmet kızı Milliyeti: Türk

2. Yaşı: 21 Erkek veya Kız: Kadın

3. İşçi, Rençber, Talebe: İşçi İdare-i Maişeti: Fakire

4. Tahsil Derecesi: Umumi yahud Siyasi: Umumi

5. Hangi iş ile meşgulsünüz? Gençler Birliği’nde çalışıyorum

6. Vazifeniz? Teşkilat Komisyonu’nda Aza Maaşınızın Mikdarı: 8,000

7. Çalıştığınız yerin adresi: Türkiye Gençler Birliği Kamenistaya Numeroda 188

8. Sanatınız: Şehadetnameniz var mı, nereden aldınız ve numerosunu yazınız:

9. Hangi birliğe dahilsiniz? Türkiye Komünist Gençler B. Teşkilatına

10. Birlikte çalışıyor musunuz? Evet


12. Ne vakitten beri ve hangi siyasi mesleği takip ediyorsunuz? Haziran 1920, komunizm ve bolşevizm

13. Malul musunuz? Dahili bir hastalığınız var mı?

14. Askerlikle alakanız var mıdır?

15. Ne vakit Amele Birliğine dahil oldunuz?

16. Amele birliklerinde, ne işle mükellef idiniz ve ne vakitten beri?

17. Amele birliklerinin gizli teşkilatlarında bulundunuz mu, ne vazife gördünüz?

18. Gençler Birliği’nde ne iş görebilirsiniz? “Teşkilat, tebligat, medeni, maarif, iktisadi, hukuki ve saire” Teşkilat, tebligat işlerini görebilirim.

Tarih: 3 Teşrin-i Sani 1920 İmza: Münire

Mülahazat

26 TÜSTAV Arşivi Komintern Belgeleri-Fon./CD 36, Sıra No: 1-2 Belge: 151.


333

kebikeç / 33 • 2011

334

Türkiye Komünist Gençler Birliği 27

Bakü Teşkilatı

İstanbul Vilayeti Beykoz Şehri/Kazasında Yalıköy Mahalle/Nahiye veya Kariyesi Mehmet Rüşdi oğlu Hilmi

Tahkikat Varakası

1. İsmi ve Şöhreti: Hilmi Mehmed Rüşdizade Milliyeti: Türk


3. İşçi, Rençber, Talebe: İşçi İdare-i Maişeti: Fakir

4. Tahsil Derecesi: Ali Umumi yahud Siyasi: Umumi

5. Hangi iş ile meşgulsünüz? Tercümanlıkla

6. Vazifeniz? Tercüman Maaşınızın Mikdarı: 8,000

7. Çalıştığınız yerin adresi: Türkiye Komünist Gençler Birliği Teşkilat Bürosu

8. Sanatınız: Muallim Şehadetnameniz var mı, nereden aldınız ve numerosunu yazınız: Var, Türkistan’da Taşkent Şehri Maarif Komiserliği’nden

9. Hangi birliğe dahilsiniz? Gençler Birliği

10. Birlikte çalışıyor musunuz? Çalışıyorum

11. Fabrika, imalathane veya komitelerde aza mısınız? Ne vazife görüyorsunuz? Dahil değilim.

12. Ne vakitten beri ve hangi siyasi mesleği takip ediyorsunuz? İki seneden beri

13. Malul musunuz? Değilim Dahili bir hastalığınız var mı? Elhamdülillah yoktur.

14. Askerlikle alakanız var mıdır? Var idi, fakat şimdi yok.

15. Ne vakit Amele Birliğine dahil oldunuz? Dahil değilim.



18. Gençler Birliği’nde ne iş görebilirsiniz? “Teşkilat, tebligat, medeni, maarif, iktisadi, hukuki ve saire” Her bir işi görebilirim.

Tarih: 3 Teşrin-i Sani 1920 İmza: Hilmi

Mülahazat



335

kebikeç / 33 • 2011

336


Bakü Teşkilatı

Bakü Vilayeti Şehri/Kazasında Mahalle/Nahiye veya Kariyesi Mehmed Adil oğlu Yusuf Kemal

Tahkikat Varakası

1. İsmi ve Şöhreti: Yusuf Kemal Milliyeti: Türk


3. İşçi, Rençber, Talebe: İşçi İdare-i Maişeti: Fakir bir halde

4. Tahsil Derecesi: Orta Umumi yahud Siyasi: Umumi

5. Hangi iş ile meşgulsünüz? Gençler Birliği’nde katip

6. Vazifeniz? Vazifem Kitabet Reisi Maaşınızın Mikdarı: Dokuz bin Ruble

7. Çalıştığınız yerin adresi: Kamenistaya Numero 188 Türkiye Gençler Birliği Teşkilatı Bürosu

8. Sanatınız: Muallimlik Şehadetnameniz var mı, nereden aldınız ve numerosunu yazınız: Şehadetnamem üzerimde yoktur. Çünkü esir düştüğüm zaman kaybettim.

9. Hangi birliğe dahilsiniz? Türkiye Gençler Birliği’ne

10. Birlikte çalışıyor musunuz? Evet


12. Ne vakitten beri ve hangi siyasi mesleği takip ediyorsunuz? 1918 senesinden beri komünizm ve Bolşevizm için çalıştım.

13. Malul musunuz? Dahili bir hastalığınız var mı?

14. Askerlikle alakanız var mıdır? Evet esir olarak Rusya’ya düştüm ve bu suretle alakadarım.

15. Ne vakit Amele Birliğine dahil oldunuz?



18. Gençler Birliği’nde ne iş görebilirsiniz? “Teşkilat, tebligat, medeni, maarif, iktisadi, hukuki ve saire” Tebligat ve teşkilat vesair işleri görebilirim.

Tarih: 3 Teşrin-i Sani 1920 İmza: Yusuf Kemal

Mülahazat



337

kebikeç / 33 • 2011

338

Kaynakça Arşiv belgeleri TÜSTAV Arşivi Fon 304 CD-16-21-36.

TÜSTAV Arşivi Fon 650 - 40 CD-05-07-36.

TÜSTAV Arşivi Komintern Belgeleri-Fon./CD 36, Sıra No: 1-2 Belge: 149.




TÜSTAV Arşivi Komintern Belgeleri-Fon./CD 36, Sıra No: 1-2 Belge: 153. TÜSTAV Arşivi-CD 36/Klasör No: 1-2; Belge 236-243: “Türkiye Komünist Gençlik Hareketi Tarihçesi”, (Fransızcadan Çeviren: Erden Akbulut).

Kaynaklar Akbulut, E. ve M. Tunçay. Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923). İstanbul: TÜSTAV,

2007.

Dönüş Belgeleri-2 / TKP MK 1920-1921. İstanbul: TÜSTAV, 2004.

Önal, Sami (Haz.) Tuğgeneral Ziya Yerkök’ün Anıları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005.

Özet: Bu çalışmada TKP’nin ardından kurulan Türkiye Komünist Gençler Birliği’nin üyelerinden Hamdi Berber oğlu Mahmud, Kadı Osman Efendizade Mehmed Salih, Hikmet kızı Münire, Mehmed Rüşdi oğlu Hilmi, Mehmed Adil oğlu Yusuf Kemal’in “Tahkikat Varaka”larının transkripsiyonu yapılarak, TÜSTAV’ın mevcut belgelerinden yola çıkılarak haklarında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Belgelerdeki tarihten yola çıkarak, bahsi geçen isimlerin TKGB’nin kuruluşu ve ilk faaliyetlerinde etkin isimler olmaları muhtemeldir. Bu çalışmanın temel amacı Bakü merkezli TKGB üyeleri üzerinden gençlik örgütlenmeleri hakkında ulaşılan bilgiler ile Türkiye sol tarihine küçük bir katkı sağlamaktır.

Anahtar sözcükler: Türkiye Komünist Gençler Birliği, TKP, TKGB “Tahkikat Varakası”

Some Members of Communist Youth Union of Turkey

Abstract: This article tries to provide information about the some members of TKGB (Communist Youth Union of Turkey), which was established after the TKP (Communist Party of Turkey), “Hamdi Berber oğlu Mahmud, Kadı Osman Efendizade Mehmed Salih, Hikmet kızı Münire, Mehmed Rüşdi oğlu Hilmi, Mehmed Adil oğlu Yusuf Kemal” on the basis of TUSTAV documents dated 1920. These members were probably among the most influential in the establishment of TKGB and its first activities. This study contributes to the history of Turkish left with such information about communist youth organizations through the documents of TKGB members.

Keywords: Communist Youth Union of Turkey, Communist Party of Turkey, CYUT “inquiry form”

türkiye komünist gençler birli i’nden...

Documents