ts 1248

TÜRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS 1248Nisan 1989

ICS 91.100.30

1. Baskı

BETON YAPIM, DÖKÜM VE BAKIM KURALLARI-ANORMAL HAVA ŞARTLARINDA

Mixing Placaing and Curing of Concrete abnormal Weather Conditions

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

− Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya

çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

− Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde

görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.

TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

UDK 666.97.03 TÜRK STANDARDLARI TS 1248/Nisan 1989

İÇİNDEKİLER

0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ, UYGULAMA ALANI....................................... 1 0.1 - KONU........................................................................................................................ 1 0.2 - TARİFLER................................................................................................................. 1

0.2.1 - Beton ................................................................................................................................... 1 0.2.2 - Ortalama Sõcaklõk ................................................................................................................ 1 0.2.3 - Anormal hava Şartlarõ .......................................................................................................... 1 0.2.4 - Aşõrõ Soğuk Hava................................................................................................................. 1 0.2.5 - Aşõrõ Sõcak Hava.................................................................................................................. 1 0.2.6 - Beton Karõşõm Elemanlarõ.................................................................................................... 1 0.2.7 - Beton Karõşõm Sõcaklõğõ ....................................................................................................... 1 0.2.8 - Beton Yerleştirme Sõcaklõğõ ................................................................................................. 1 0.2.9 - Kür ....................................................................................................................................... 1 0.2.10 - Kür Maddesi ...................................................................................................................... 1 0.2.11 - Koruma .............................................................................................................................. 2 0.2.12 - Korugan ............................................................................................................................. 2 0.2.13 - Diğer Tarifler ...................................................................................................................... 2

0.3 - KAPSAM ................................................................................................................... 2 0.4 - AMAÇ........................................................................................................................ 2 0.5 - UYGULAMA ALANI ................................................................................................... 2

1 - ANORMAL HAVA ŞARTLARINDA BETON DÖKÜM İŞLERİ İLE İLGİLİ TEDBİRLER VE GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN HUSUSLAR....... 2 2 - SOĞUK HAVALARDA BETON YAPIMI, DÖKÜMÜ VE BAKIMI ......................... 3

2.1 - GENEL KURALLAR .................................................................................................. 3 2.1.1 - Genel ................................................................................................................................... 3 2.1.2 - Sonbaharda İlk Dondan Sonra Betonun Korunmasõ ........................................................... 3 2.1.3 - Soğuk Havalarda Betonun Yerleştirilmesi ........................................................................... 3 2.1.4 - Beton Koruma Süresi .......................................................................................................... 4 2.1.5 - Koruma İşleminin Etkinliği ................................................................................................... 4 2.1.6 - Isõtõlmõş Kapalõ Yerlerde Beton Dökme İşlemi ..................................................................... 4 2.1.7 - Döşeme Betonlarõnõn Çökme Değeri................................................................................... 4 2.1.8 - Beton Yerleştirmede Sõcaklõğõn Önemi ............................................................................... 4 2.1.9 - Kõşõn Beton Dökerken Alõnacak Tedbirler ........................................................................... 5

2.2 - YERLEŞTİRİLEN BETONUN SICAKLIĞI VE KARIŞIM ELEMANLARININ ISITILMASI.......................................................................................................................................... 6

2.2.1 - Genel ................................................................................................................................... 6 2.2.2 - Beton Sõcaklõğõ .................................................................................................................... 6 2.2.3 - Beton Sõcaklõğõnõn Hesapla Bulunmasõ ............................................................................... 6 2.2.4 - Karõşõm Elemanlarõnõn Isõtõlmasõ.......................................................................................... 7

2.3 - BETON DÖKMEDEN ÖNCEKİ HAZIRLIKLAR .......................................................... 7 2.3.1 - Genel ................................................................................................................................... 7 2.3.2 - Hazõrlõklar............................................................................................................................. 8

2.4 - YÜKE VE SOĞUĞA MARUZ KALIP KALMADIĞINA GÖRE BETON İÇİN KORUMA GEREKLERİ...................................................................................................................... 8

2.4.1 - Genel ................................................................................................................................... 8 2.4.2 - Temeller ve Alt Yapõlar ........................................................................................................ 8 2.4.3 - Kütle Betonlarõ ..................................................................................................................... 8 2.4.4 - Hava Şartlarõna Maruz Kalan Diğer Beton Kõsõmlar............................................................ 8

2.5 - KALIP VE DİKMELER SÖKÜLMEDEN ÖNCE TAŞIYICI YAPI ELEMANLARI BETONU İÇİN KORUMA ŞARTLARI................................................................................. 8

2.5.1 - Genel ................................................................................................................................... 8 2.5.2 - Koruma Süresinin Uzatõlmasõ Hali....................................................................................... 9 2.5.3 - Kalõp ve Dikmelerin Sökülebilme Zamanõ............................................................................ 9 2.5.4 - Kalõp Sökme Süresinin Kõsaltõlmasõ .................................................................................. 10

2.6 - MUKAVEMET GELİŞMESİNİN HIZLANDIRILMASI .................................................10 2.6.1 - Genel ................................................................................................................................. 10


2.6.3 - Priz Çabuklaştõrõcõ Diğer Katkõ Maddeleri.......................................................................... 11 2.7 - KORUMA .................................................................................................................11

2.7.1 - Genel ................................................................................................................................. 11 2.7.2 - Isõ Yalõtõmõ ile Koruma ....................................................................................................... 11 2.7.3 - Koruganlar ile Koruma....................................................................................................... 15

2.8 - SICAKLIKLARIN ÖLÇÜLMESİ VE KAYDEDİLMESİ.................................................16 2.9 - BETON KÜRÜ VE METOTLARI...............................................................................16

3 - SICAK HAVALARDA BETONUN YAPIMI DÖKÜMÜ VE BAKIMI ..................... 16 3.1 - GENEL KURALLAR .................................................................................................17 3.2 - BETON YERLEŞTİRME SICAKLIĞI.........................................................................17

3.2.1 - GENEL............................................................................................................................... 17 3.2.2 - Agrega ............................................................................................................................... 17 3.2.3 - Karõşõm Suyu ..................................................................................................................... 17 3.2.4 - Çimento ............................................................................................................................. 17

3.3 - SERTLEŞMEYİ GECİKTİRECEK VE KARIŞIM SUYU İSTEĞİNİ AZALTACAK KATKI MADDELERİ ....................................................................................................................18 3.4 - BETON KARIŞIMININ HAZIRLANMASI VE YERLEŞTİRİLMESİ .............................18

3.4.1 - Genel ................................................................................................................................. 18 3.4.2 - Beton Döküm ve Yerleştirme İşlemi .................................................................................. 18

3.5 - Koruma ve Kür .........................................................................................................18 3.6 - KALIPLAR................................................................................................................19 3.7 - SICAKLIK KAYITLARI ..............................................................................................19


1

BETON YAPIM, DÖKÜM VE BAKIM KURALLARI- ANORMAL HAVA ŞARTLARINDA

0 - KONU, TARİF, KAPSAM, AMAÇ, UYGULAMA ALANI 0.1 - KONU Bu standard, anormal hava şartlarõnda beton yapõm, döküm ve bakõm kurallarõna dairdir. 0.2 - TARİFLER 0.2.1 - Beton Beton, çimento, agrega, su ve gerektiğinde katkõ maddelerinin uygun oranlarda ve homojen olarak karõştõrõlmasõ ile elde edilen, başlangõçta plastik kõvamlõ olup, zamanla çimentonun hidratasyonu sebebiyle katõlaşõp sertleşen bir yapõ malzemesidir. 0.2.2 - Ortalama Sõcaklõk Ortalama sõcaklõk, beton döküm yerinde saat 7.00'de, 10.00'da, 13.00'de, 16.00'da ve 19.00'da ölçülen hava sõcaklõklarõnõn aritmetik ortalamasõdõr. 0.2.3 - Anormal hava Şartlarõ Anormal hava şartlarõ, beton dökümü sõrasõnda, sağanak halinde yağõş, şiddetli rüzgar, aşõrõ soğuk ve don, aşõrõ sõcaklõk yükselmesinin bulunduğu süredeki hava durumudur. 0.2.4 - Aşõrõ Soğuk Hava Aşõrõ soğuk hava, beton dökümü sõrasõnda ortalama sõcaklõğõn ardarda üçgün süre ile + 5°C'õn altõna düştüğü süredeki hava durumudur. NOT - Bundan sonra "aşõrõ soğuk hava" yerine "soğuk hava" deyimi kullanõlmõştõr. 0.2.5 - Aşõrõ Sõcak Hava Aşõrõ sõcak hava, beton dökümü sõrasõnda ortalama sõcaklõğõn ardarda üçgün süre ile + 30°C'õn üstünde bulunduğu süredeki hava durumudur. NOT - Bundan sonra "aşõrõ sõcak hava" yerine "sõcak hava" deyimi kullanõlmõştõr. 0.2.6 - Beton Karõşõm Elemanlarõ Beton karõşõm elemanlarõ, betonu meydana getiren çimento, agrega ve karõşõm suyu ile varsa bu karõşõma giren katkõ maddeleridir. NOT - Bundan sonra "beton karõşõm elemanlarõ" deyimi yerine "karõşõm elemanlarõ" deyimi

kullanõlmõştõr. 0.2.7 - Beton Karõşõm Sõcaklõğõ Beton karõşõm sõcaklõğõ, karõşõm elemanlarõ bir araya getirilerek karõştõrma işlemi tamamlandõğõ andaki beton sõcaklõğõdõr. 0.2.8 - Beton Yerleştirme Sõcaklõğõ Beton yerleştirme sõcaklõğõ, karõştõrõlmõş betonun yapõda yer alacağõ kõsma yerleştirildiği andaki beton sõcaklõğõdõr. 0.2.9 - Kür Kür, buhar veya sudan yararlanõlarak, sõcaklõk ve nemi yüksek bir ortamõn sağlanmasõyla betona erken mukavemet kazandõrõlmasõdõr. 0.2.10 - Kür Maddesi Kür maddesi, betonun karõşõm suyunun buharlaşarak kaybolmasõnõ önlemek üzere, betonun yüzüne sürülerek veya püskürtülerek ince bir tabaka halinde uygulanan; betona kür temin eden kimyevi


2

maddedir. 0.2.11 - Koruma Koruma, hazõrlanan ve yerine yerleştirilen betonun anormal hava şartlarõndan zarar görmesini önlemek üzere alõnan her türlü tedbirlerdir. 0.2.12 - Korugan Korugan, beton yapõlarda korumanõn sağlanmasõ için gerekli işlemleri kolaylaştõrmak maksadõ ile yapõyõ içine alacak şekilde tahta, kontrplak, yelken bezi, keçe, lifli levhalar, plastik levhalar vb. malzemeden yapõlmõş olan geçici donatõmlardõr. 0.2.13 - Diğer Tarifler Diğer terimlerin tarifleri TS 48341)'de verilmiştir. 0.3 - KAPSAM Bu standard, istenen kõvam ve işlenebilme özeliğinde yeterli mukavemet ve dayanõklõlõkta beton yapabilmek için anormal hava şartlarõnda uyulmasõ gereken yapõm döküm ve bakõm kurallarõnõ kapsar. Normal hava şartlarõnda yapõlan betonlarõ kapsamaz. 0.4 - AMAÇ Bu standardõn amacõ, ilgili standardõna uygun olarak hesaplanmõş ve uygun malzemesi sağlanmõş olan betonun, aranan nitelikte yapõlõp yerine yerleştirilebilmesi, beklenen mukavemet ve dayanõklõlõğõ kazanabilmesi için uyulmasõ gerekli kurallarõ belirlemektir. 0.5 - UYGULAMA ALANI Bu standardõn ilgili kõsõmlarõ, kütle betonlarõ, kanal kaplama betonlarõ, bimsbeton (TS 3234), ağõr beton, ön gerilmeli beton (TS 3233), su altõnda beton ve benzeri işlerde de uygulanabilir. Ancak bu tip özel betonlarda bu standardda belirtilenlere ek kurallara da uyulmasõ gerekir. 1 - ANORMAL HAVA ŞARTLARINDA BETON DÖKÜM İŞLERİ İLE İLGİLİ TEDBİRLER VE GÖZÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN HUSUSLAR 1.1 - Yapõm yerinde beton ve betonarme işleri için TS 1247'de belirtilen kurallar uygulanmalõdõr. Bu standardõn konusu olan özel şartlarda ise ileride belirtildiği gibi ayrõca: − Hava sõcaklõk şartlarõna bağlõ olarak karõşõm ve yerleştirme sõcaklõklarõnõn belirtildiği şekilde

uygulanmasõ, − Çizelgelerde belirtilen koruma sürelerinin aynen uygulanmasõ, − Taze betonun güvenlikle yalõtõlmasõnõn denetimi ve çevre sõcaklõk şartlarõna uygun yalõtõm

malzemesinin seçimi sağlanmalõdõr. 1.2 - Yapõm yerinde beton işlemlerinin denetimi TS 1247'de belirtilen kurallara göre yapõlmalõdõr. 1.3 - Yapõm yerinde anormal şartlarda beton dökme işlemi ile ilgili olarak tutulacak kayõtlar, TS 1247'de öngörülen kayõtlara ek olarak anormal hava şartlarõnda: − Beton yerleştirme işlemi sõrasõndaki hava sõcaklõğõ, − Beton karõşõm ve yerleştirme sõcaklõklarõ, − Beton yerleştirme ve koruma süresince ortalama sõcaklõklar ile bu süredeki en düşük ve en yüksek

günlük hava sõcaklõklarõ, − Beton koruma süresince beton sõcaklõkõğõ ve varsa korugan içindeki sõcaklõk, için kayõtlar tutulmalõ

ve bu kayõtlar en az 5 sene saklanmalõdõr. 1) Bu standard metninde atõf yapõlan Türk Standardlarõnõn numaralarõ metnin sonunda verilmiştir.


3

NOT - Başarõyla sonuçlanacak bir beton döküm işleminin, ancak denetim organõnõn yukarõda ve TS 1247'de belirtilen hususlarõ bütün olarak yerine getirdiği zaman gerçekleşeceği unutulmamalõdõr.

2 - SOĞUK HAVALARDA BETON YAPIMI, DÖKÜMÜ VE BAKIMI 2.1 - GENEL KURALLAR 2.1.1 - Genel Soğuk havada beton dökme çalõşmalarõnõn amacõ, don olayõna rağmen yeterli mukavemet ve dayanõklõlõkta beton elde etmektir. Mukavemetin gelişmesi için gereken beton koruma süreleri, bu sürenin sonunda mukavemetin artmasõna elverişlilik bakõmõndan meydana gelebilecek hava şartlarõ ile yapõnõn güvenliği için gerekli mukavemet değerleri gözönüne alõnarak tespit edilmelidir. Bu konuda mukavemet açõsõndan gerekli koruma tedbirleri hava şartlarõna dayanõklõlõk bakõmõndan alõnacak tedbirlerden önce gözönünde bulundurulmalõdõr. Taze betonu yerleştirdikten sonra olabilecek donlardan koruma ve bu süre içinde gerekli en az sõcaklõğõn sağlanmasõyla ilgili tedbirler önceden planlanmalõdõr. Sonbaharda, don olaylarõ başlamadan önce, bu tedbirlerle ilgili malzeme ve donatõm hazõr olmalõdõr. 2.1.2 - Sonbaharda İlk Dondan Sonra Betonun Korunmasõ Sonbaharda en düşük günlük sõcaklõğõn 0°C'õn altõna indiği ilk don gününden sonra ortalama sõcaklõğõn ardarda bir günden fazla süre ile +5°C'õn altõna düşmesi halinde beton yerleştirildikten sonra en az 24 saat dona karşõ korunmalõdõr. Ortalama sõcaklõk peşpeşe üç gün süre ile +5°C'õn üstüne çõkõncaya kadar betona aynõ koruma ilk baharda da uygulanõr. Betonun genç yaşta dondan göreceği hasara karşõ güven altõna alõnabilmesi için uygun bir kür uygulanmalõdõr. Yukarda belirtilen 24 saatlik koruma süresi betonun gerekli mukavemetine erişmesine yeterli değildir. Bu sebeple +5°C'õn altõndaki ortalama sõcaklõklarda betonun kürü ve dona karşõ koruma süresi özelikle daha soğuk hava şartlarõnõn beklendiği hallerde uzatõlmalõdõr. 2.1.3 - Soğuk Havalarda Betonun Yerleştirilmesi Ortalama sõcaklõğõn + 5°C'dan az olduğu zamanlarda betonun yerleştirme sõcaklõğõ Çizelge-1, Satõr-1'de belirtilen değerlerden az olmamalõ ve betonun bu sõcaklõklarda çimento cins ve miktarlarõna bağlõ olarak Çizelge-2'de gösterilen sürece korunmasõ sağlanmalõdõr. NOT - Çizelge-1 normal beton için tatbik edilir. Hafif beton normal betona göre sõcaklõk düşmesine

karşõ daha dirençli olduğu için bu sõcaklõklar daha da düşebilir.


4

ÇİZELGE - 1 Beton Karõşõm ve Yerleştirme Sõcaklõklarõ

2.1.4 - Beton Koruma Süresi Çizelge-2'de betonlarõn iyi bir dayanõklõlõk sağlayabilmeleri için gerekli en az koruma süreleri gösterilmiş olup, bu kõsa süreler yalnõz; − Mukavemetin hesapta öngörülen seviyede gelişmesine yeterli kürün varlõğõ, − Öngörülen hesap mukavemetinin elde edilmesinden önce betonun, suya doymuş durumda iken

donmaya maruz kalmamõş olmasõ halinde geçerlidir. 2.1.5 - Koruma İşleminin Etkinliği Koruma işleminin etkinliği, betonun gerçek sõcaklõğõ devamlõ ölçülerek kontrol edilmelidir. Betonun köşe ve kenarlarõ donmaya karşõ duyarlõ ve istenen sõcaklõkta tutulmalarõ zor olduğundan, bu noktalardaki sõcaklõğõn ölçülmesi yolu ile, yapõlan korumanõn etkinliği değerlendirilmelidir. 2.1.6 - Isõtõlmõş Kapalõ Yerlerde Beton Dökme İşlemi Isõtõlmõş kapalõ yerlerde beton dökmede bu gibi yerlerin dayanõklõ, rüzgar ve hava geçirimsiz olmalarõ gerekir. Özelikle kenar, köşe ve ince kesitlerin betonlanmasõnda bu hususa dikkat edilmeli ve geçirimlilik sebebiyle çok yakõt tüketiminin önüne geçilmelidir. Isõtma işlemi sõrasõnda yerel sõcaklõk yükselmelerinden kesinlikle kaçõnõlmalõdõr. Sõcaklõğõn bir yere yoğunlaşmasõ veya betonun yer yer kurumasõ önlenmelidir. Bunun yanõnda yangõndan koruma tedbirlerine özel bir önem verilmelidir. Beton her yaşta ateşten korunmalõdõr. Üç günden genç yaştaki betonda ilave olarak dondan koruma tedbirleri de ayrõ olarak alõnmalõdõr. 2.1.7 - Döşeme Betonlarõnõn Çökme Değeri Soğuk havalarda dökülen döşeme betonlarõnõn düşük çökme değerlerinde olmalarõ uygundur. Çökme değeri su kusmasõ en az olacak ve yüzeyde su toplanmasõ imkanõ kalmayacak şekilde seçilmelidir. 2.1.8 - Beton Yerleştirmede Sõcaklõğõn Önemi Beton yerleştirme sõcaklõğõ Çizelge-1'de verilen en düşük sõcaklõklara olabildiği kadar yakõn bulunmalõdõr. Fark 5°C'õ aşmamalõdõr. Daha yüksek sõcaklõklarda betonu yerleştirmekten kaçõnõlmalõdõr. Aksi takdirde beton özelikleri bozulur ve termal çatlamalara maruz kalõr.


5

2.1.9 - Kõşõn Beton Dökerken Alõnacak Tedbirler 2.1.9.1 - Betonun genç yaşta donma ve çözülmesi önlenmelidir. Yeni dökülen betonda, çimento hidratasyonu olayõnda su kullanõldõğõndan, priz ve sertleşme ilerledikçe hidrat suyu olarak bağlanmamõş serbest su muhtevasõ azalõr. Bu sebeple betonun yaklaşõk olarak 40 kgf/cm2 lik bir basõnç mukavemetine erişmesi halinde, su muhtevasõ da don sebebi ile bir zarar meydana getirebilecek seviyenin altõna inmiş bulunur. İyi hazõrlanmõş bir beton + 10°C sõcaklõkta, bu mukavemet değerine 3 günde erişir. 2.1.9.2 - Çizelge-2'de belirtilen koruma sürelerine uyulmalõdõr ve inşaat esnasõnda ve sonrasõnda yapõnõn yük emniyetini temin etmek üzere beton gereken mukavemeti kazanmalõdõr. ÇİZELGE - 2 Soğukta Yerleştirilen Betonlar İçin Gerekli Koruma Süreleri

2.1.9.3 - Betonun normal mukavemet artõşõna olumlu etki edecek kür şartlarõ, aşõrõ sõcaklõk yükselmeleri önlenerek ve betonun kür için ihtiyaç duyduğu nem temin edilerek yerine getirilmelidir. 2.1.9.4 - Beton mukavemeti, sõcaklõk gerilmelerine dayanacak hale gelmeden önce oluşacak, ani sõcaklõk değişiklikleri çeşitli metotlarla sõnõrlandõrõlmalõdõr. Beton yüzeyinin veya iç yapõ ile ilgili dõş uzuvlarõn ani soğumasõ, dayanõklõlõk ve mukavemete zararõ olacak şekilde çatlamayõ ilerletir. Koruma tedbirleri, koruma süresi sonunda 24 saatlik sürede sõcaklõk düşüşleri Çizelge-1 satõr-3'deki değerleri aşmayacak şekilde ve tedrici olarak kaldõrõlmalõdõr. Bu işlem çevre sõcaklõğõ ile beton sõcaklõğõ dengeye ulaşõncaya kadar yalõtõmõn kalmasõnõ sağlamalõ veya õsõ kaynağõnõ yavaşça azaltmak suretiyle yapõlmalõdõr.


6

2.1.9.5 - Soğuk havada beton dökme metotlarõnõ seçerken beton yapõlar, laboratuvar deney süreleri ve inşaat yapõm işlemini kapsayan bir kaç hafta veya aya kõyasla çok uzun süre yararlanmak üzere tasarlandõklarõ dikkate alõnmalõdõr. Eğer beton yapõda yer yer don yeniği köşeler susuz kalmõş alanlar, fazla õsõnma sonucu oluşan çatlaklar ve benzeri yetersiz koruma ve kür ile itinasõz bakõm sonucu meydana gelen hasarlar görülüyorsa, sadece deney numunesinin 28 günlük basõnç mukavemetinin istenilen değere ulaşmõş olmasõ yeterli değildir. Aynõ şekilde eğer ilerdeki yõllarda önemli çatlak ve kõrõklar, çoğalan agrega reaktivitesi sonucu oluşan yõkõcõ iç genleşmeler veya donatõda korozyon meydana getirecekse; çok fazla kalsiyum klorür kullanõlmõş bir beton yapõ, iyi görünüşlü ve erken mukavemet sağlamõş olsa bile kabul edilmemelidir. Soğuk havalarda koruma ve kür metotlarõnõ seçerken korunma ve kürün maliyeti, seçilen metotla sağlanabilecek beton kalitesi ve yapõ emniyetine oranla ikinci planda düşünülmelidir. 2.2 - YERLEŞTİRİLEN BETONUN SICAKLIĞI VE KARIŞIM ELEMANLARININ ISITILMASI 2.2.1 - Genel Koruma işlemi başlayõncaya kadar donmayõ önlemek için yerleştirilen betonun sõcaklõğõ Çizelge-1 satõr-2'deki değerlerin altõnda olmamalõdõr. Betonun dökülmesini müteakip hemen Madde 2.7'de anlatõlan koruma tedbirleri alõnmalõdõr. Çok yüksek beton sõcaklõklarõndan kaçõnõlmalõ; sõcaklõğõn yüksek olmasõ betonun donmaya karşõ orantõlõ olarak daha fazla korunmuş olacağõ anlamõna gelmez. Çünkü büyük sõcaklõk farkõndan dolayõ õsõ kaybõ daha hõzlõ olur. Ayrõca yüksek sõcaklõk daha fazla karõşõm suyu ister. Çökme kaybõ artar, bazen çabuk sertleşmeye sebep olur ve termal büzülme artar. Sõcak beton yüzeyindeki hõzlõ nem kaybõ çatlaklar oluşturur. Bu sebeple taze betonun sõcaklõğõ öngörülen en küçük sõcaklõğa mümkün olduğu kadar yakõn olmalõdõr. 2.2.2 - Beton Sõcaklõğõ Beton sõcaklõğõ Çizelge-1'de gösterilen değerler ile bu değerlerin 5°C üstündeki sõnõrlar içinde olmalõdõr. Beton sõcaklõğõ nadir hallerde gösterilen değerlerden en çok 10°C üstünde olabilir. Beton sõcaklõğõnõ öngörülen değerlere eriştirebilmek için karõşõmda mümkün olduğu kadar sadece karõşõm suyunun õsõtõlmasõ yönüne gidilmesi ve bu sõcaklõk karõşõm suyuna sõcak (veya soğuk) su katmak suretiyle öngörülen 5°C'lõk sõnõrlar içinde tutulmalõdõr. 2.2.3 - Beton Sõcaklõğõnõn Hesapla Bulunmasõ Hava sõcaklõğõnõn düşüklüğü daha fazla karõşõm elemanõnõn õsõtõlmasõnõ gerektiriyorsa o zaman karõşõma giren elemanlarõn tek tek sõcaklõklarõ tespit edilir. Bunlar aşağõdaki formülde yerine konur ve bu şekilde taze beton hesap sõcaklõğõ bulunur. Sç + OASA + 5OSSS Beton Sõcaklõğõ = 1 + OA + 5OS Sç : Çimento sõcaklõğõ (°C) SA : Agrega sõcaklõğõ (°C) Ss : Karõşõm suyu sõcaklõğõ (°C) OA : Agrega/çimento oranõ (kütlece) Os : Su/çimento oranõ (kütlece)


7

Bu şekilde Çizelge-1'de gösterilen değerlerin bulunmamasõ halinde karõşõm elemanlarõnõn sõcaklõklarõ yeniden ayarlanmalõdõr. Daha soğuk havalarda, beton sõcaklõğõ karõştõrma ve yerleştirme işlemleri arasõndaki sõcaklõk kaybõnõ karşõlayacak şekilde yükseltilmelidir. 2.2.4 - Karõşõm Elemanlarõnõn Isõtõlmasõ 2.2.4.1 - Genel (-1°C) üstündeki hava sõcaklõklarõnda agreganõn buz ve donmuş topaklardan temizlenmiş olmasõ halinde Çizelge-1'de öngörülen beton sõcaklõğõ yalnõz karõşõm suyunu õsõtmakla elde edilir. Donmuş kõsõmlarõn varlõğõ halinde karõşõmõn bunlardan temizlenmesi gerekir (-1°C) altõndaki hava sõcaklõklarõnda ise Çizelge-1'de öngörülen değerler, karõşõma giren elemanlarõn miktarlarõna bağlõ olarak bunlarõ ayrõ ayrõ õsõtmak ve sõcaklõk formülünde yerine koymak suretiyle bulunur. Agreganõn kuru ve buz veya donmuş topaklardan temizlenmiş olmasõ halinde gerekli beton sõcaklõğõ karõşõm suyuna ilaveten sadece kumun õsõtõlmasõ ile elde edilebilir. 2.2.4.2 - Karõşõm suyunun õsõtõlmasõ halinde, karõşõm sõcaklõğõnõn her karõşõmda değişmesini önleyecek tedbirler alõnmalõdõr. Çimentonun çok sõcak su ile temasõnõn çok hõzlõ priz almaya sebep olduğu gözönüne alõnarak 40°C'õn üstündeki karõşõm suyu veya agrega sõcaklõklarõnda, önce agrega ile su karõştõrõlmalõ, sonra çimento katõlmalõdõr. Hava sürükleyici katkõ maddelerinin etkenliğinde sõcak su ile temastan dolayõ kayõplar olacağõ kanõsõna varõldõğõnda suyun sõcaklõğõ daha soğuk katõ maddelerle temas ederek düşürüldükten sonra katkõ maddeleri karõşõma girmelidir. 2.2.4.3 - Agrega aşõrõ derecede õsõtõlmamalõdõr. Agrega sõcaklõğõ hiç bir yerinde + 100°'õn üstüne çõkmamalõ ve bir karõşõm için ortalama değer + 65°C'õ aşmamalõdõr. Malzemeler üniform bir şekilde õsõtõlmalõ ve õsõtmada çökme değerlerini (kõvamõnõ) ve su ihtiyacõnõ büyük ölçüde etkileyecek metotlardan kaçõnõlmalõdõr. Agreganõn õsõtõlmasõ küçük işlerde mangallar veya elektrikli örtüler aracõlõğõ ile, orta ve büyük işlerde ise buhar borularõ ile olabilir. Isõtma buhar borular ile yapõldõğõnda, agregada yer yer değişen su miktarlarõnõn meydana getireceği zorluklar önlenmiş olur. Eğer õsõtma buhar jetleri ile yapõlõrsa, agregada istenmeyen ölçüde büyük su miktarõ farklõlõklarõ meydana gelebileceği unutulmamalõdõr. Agregalarõn buhar borularõ ile õsõtõlmasõnda yõğõn yüzeyi branda bezi ile örtülmelidir. Ani soğuma sonucunda agrega yüzeyinde buzdan bir kabuk oluşumu bu suretle önlenmelidir. 2.2.4.4 - Acele durumlarda çok miktarda ve çok düşük sõcaklõktaki agreganõn õsõtõlmasõ problemi buhar jetleri ile çözümlenebilir. Bu gibi hallerde õsõtma işlemi, beton karõşõm işlemlerinden yeteri kadar önce yapõlarak agregada sõcaklõk ve su miktarõ bakõmõndan denge (uniformluk) sağlanmalõdõr. Sonra, buhar miktarõ, fazla buzlanmayõ önleyecek ve agregada çok değişik su miktarlarõna sebep olmayacak en az miktara kadar azaltõlõr. Bu metodun uygulanmasõnda, karõşõm suyu miktarõ her bir karõşõm için ayrõ olarak ve agregadaki su miktarõ gözönünde tutularak tespit edilmelidir. 2.3 - BETON DÖKMEDEN ÖNCEKİ HAZIRLIKLAR 2.3.1 - Genel Beton dökmeden önceki hazõrlõklar, Madde 2.1.1'de ve TS 1247'de belirtilenden başka, yeni dökülecek betona değecek bütün yüzeylerin sõcaklõğõnõn betonun erken donmasõna veya sertleşmesinin uzamasõna sebep olmayacak bir değerde olmasõnõ önceden sağlamaktõr.


8

Bu temas yüzeylerinin sõcaklõğõ betonun sõcaklõğõna mümkün olduğu kadar yaklaştõrõlmalõdõr. 2.3.2 - Hazõrlõklar Beton yerleştirilmeden önce kalõplarõn dökülecek betona değecek bütün yüzeyleri kar, buz ve donmuş kõsõmlardan temizlenmelidir. Bunun için sõcak hava jetleri kullanõlabilir. Donmuş olan veya içinde donmuş maddeler bulunan bir alt tabaka üzerine hiç bir şekilde beton yerleştirilmemelidir. Donuk durumdaki zemin üzerine beton dökülmesi gereken hallerde, donuk zemin yeterli derinliği kadar2) õsõtõlarak çözülmeli veya donuk zemin yeterli bir derinliğe kadar yerinden çõkartõlarak, evvela kuru ve daneli bir malzeme ile doldurulduktan sonra bunun üzerine yerleştirilmesine başlanõlmalõdõr. 2.4 - YÜKE VE SOĞUĞA MARUZ KALIP KALMADIĞINA GÖRE BETON İÇİN KORUMA GEREKLERİ 2.4.1 - Genel Yüke ve soğuğa maruz kalõp kalmadõklarõna göre beton yapõ elemanlarõ genel olarak üç grupta toplanõr. Her biri için farklõ koruma gerekleri vardõr. 2.4.2 - Temeller ve Alt Yapõlar Erken yükleme altõnda kalmayacak bu gibi yapõ kõsõmlarõ, konumlarõ sebebi ile don şartlarõyla hiç karşõlaşmaz veya çok küçük ölçülerde karşõlaşõr. Bu durumda tabii kür altõndadõrlar. Bu gibi betonlar Çizelge-2'deki 1'inci hali oluşturur. 2.4.3 - Kütle Betonlarõ Bu gruba baraj, rõhtõm, köprü ayağõ gibi yapõlarõn betonlar dahildir. Bunlarõn yüzeyleri donmaya ve hava şartlarõna maruz kalõrlar, fakat erken mukavemet kazanmazlar. İç kõsõmlarõn kürü kendi kendine olur, dõş kõsõmlarõn kürü hava şartlarõna göre devam eder. Betonda başlangõç kürünü temin etmek ve kenar ile yüzeylerin dayanõklõlõğõnõ sağlamak için Çizelge-2'deki 2'inci halde belirtilen koruma süresi tatbik edilmelidir. 2.4.4 - Hava Şartlarõna Maruz Kalan Diğer Beton Kõsõmlar Donma şartlarõna maruz kalan ve tabii kür ile mukavemetlerinin tam olarak gelişmesini sağlamadan önce bir kõsõm yüklemeler karşõsõnda kalacak beton yapõ kõsõmlarõ Çizelge-2'de 2'inci hali tüm yüklere maruz kalacak olanlar ise 3'üncü hali oluşturur. Dolayõsõyla buradaki koruma süreleri dikkate alõnmalõdõr. 2.5 - KALIP VE DİKMELER SÖKÜLMEDEN ÖNCE TAŞIYICI YAPI ELEMANLARI BETONU İÇİN KORUMA ŞARTLARI 2.5.1 - Genel Çizelge-1 ve Çizelge-2'de öngörülen şartlar mutlaka sağlanmalõ ve bu şartlarõ temin etmek, rüzgardan, õsõ kaybõndan korumak için gerekli korugan, bütün dökülen beton kõsõmlarõnõ istenen sõcaklõkta tutabilecek yeterli bir õsõtma vb. donatõm, beton dökümüne başlamadan önce hazõrlanmõş bulunmalõdõr. Mukavemet artmasõ konusunda yer üstü yapõlardaki taşõyõcõ plaklar, kirişler ve döşemelere özel dikkat gösterilmelidir. Özellikle õsõtõlmõş yerlerde dökülen betonun ani kurumasõ uygun bir kür ile önlenmelidir. 2) Yeterli derinlik, zeminin dökülecek betona kadar ve koruma süresinde tekrar donamayacağõ

derinliktir.


9

2.5.2 - Koruma Süresinin Uzatõlmasõ Hali Koruma süresinin sonunda hesap mukavemetlerinin büyük bir yüzdesine erişmeleri gereken önemli taşõyõcõ yapõ kõsõmlarõnda, Çizelge-2'de verilen en az koruma süreleri yeteri kadar uzatõlmalõdõr. Bu gibi hallerde Çizelge-2'de verilen süreler sadece dayanõklõlõk sağlanmasõ açõsõndan geçerlidir. Mukavemet açõsõndan gerekli koruma süresi Çizelge-3'de gösterilmiştir. ÇİZELGE - 3 Kalõp ve Dikmelerin Emniyetle Sökülebilmesi İçin Gerekli Koruma Süreleri ve

Mukavemet Yüzdeleri

2.5.3 - Kalõp ve Dikmelerin Sökülebilme Zamanõ Bu konuda mukavemet artõş hõzõ ve miktarõna etki eden; − Betonu yerleştirme sõrasõndaki başlangõç sõcaklõğõ, − Yerleştirmeden sonra betonun koruma sõcaklõğõ, − Yerleştirmeden sonra betonun elverişli sõcaklõkta tutulduğu süre, − Çimentonun tipi ve dozajõ, − Priz çabuklaştõrõcõ veya diğer katkõ maddelerinin tür ve miktarlarõ, − Yapõ kõsõmlarõnõn boyutlarõ, − Kür metotlarõ ve bunlarõn etkenliği, koruma sõrasõndaki kürü izleyen sürede tabii kür imkanlarõnõn

tamamõ, gibi faktörler göz önüne alõnmalõdõr. 5°C veya daha yüksek ortalama sõcaklõklarda, yukarõdaki faktörler göz önünde tutularak tespit edilecek bir koruma süresinden sonra kalõp ve desteklerin sökülmesine başlanabilir. 5°'C�õn altõndaki ortalama sõcaklõklarda ise koruma şartlarõnda kür edilmiş deney numunelerinin mukavemet sonuçlarõna göre, bunlarõn sökülmesine veya kalmasõna karar verilmelidir.


10

2.5.4 - Kalõp Sökme Süresinin Kõsaltõlmasõ Koruma süreleri ve bununla ilgili olarak kalõp sökme süreleri; - Koruma süresince, sõcaklõğõ yüksek tutarak, - Yüksek çimento dozajõ seçerek, - Erken mukavemet kazanan çimento kullanarak (TS 3646), - Prizi çabuklaştõrõcõ veya karõşõm suyunu azaltõcõ katkõ maddeleri (TS 3452),, kullanõlarak azaltõlabilir. 2.6 - MUKAVEMET GELİŞMESİNİN HIZLANDIRILMASI 2.6.1 - Genel Uygun tedbirler alõndõğõ takdirde priz çabuklaştõrõcõ katkõ maddeleri ile erken dayanõmõ yüksek çimento veya katkõlõ çimento gerekli mukavemet seviyesine daha kõsa sürede ulaşõr. Bu maddeler daha yüksek erken mukavemet elde etmek maksadõyla kullanõldõğõ zaman, bazan hidratasyon õsõsõnõn artmasõ neticesini verir. Çimento prizini çabuklaştõrõcõ katkõ maddelerinin kullanõlmasõ halinde, − Priz olayõ betoniyerdeki karõşmayõ izleyen bir saatlik bir süreden evvel ve her halde betonun

yerleştirilmesinin tamamlanmasõndan önce başlamamalõdõr. − Betonun mukavemetini azaltõcõ tesirler olmamalõdõr. − Donatõda ve beton içinde bulunacak diğer metallerde korozyon ve oksidasyon meydana

gelmemelidir. 2.6.2 - Priz Çabuklaştõrõcõ Katkõ Maddesi Olarak Kalsiyum Klorür Kullanõlmasõ Birçok hallerde soğuk havada beton dökme işlemi sõrasõnda kalsiyum klorür priz çabuklaştõrõcõ katkõ maddesi olarak güvenle kullanõlabilirse de aşağõda belirtilen hallerde, kullanõlmasõndan kesinlikle kaçõnõlmalõdõr. NOT - Normal olarak betonarmede müsaade edilen miktardan fazla kullanõlmadõğõ takdirde kalsiyum

klorür yüzünden korozyon nadir olursa da her klorür kullanõlõşõnda bir "korozyon potansiyeli" yükselmesi söz konusudur. Bu husus kullanõlmadan önce dikkatle incelenmelidir.

2.6.2.1 - Kalsiyum Klorür Kullanõlmamasõ Durumunda Korozyonu arttõrmasõ söz konusu olduğu için ön gerilmeli betonlarda kullanõlmamalõdõr. Galvanizli çeliğin beton ile devamlõ ve sürekli olarak temas halinde kalacağõ, kalõcõ kalõplar vb. yapõlarda yine korozyona yol açacağõ için kalsiyum klorür kullanõlmamalõdõr. Beton içine gömülmüş özel itina isteyen metal kõsõmlarõn varlõğõ halinde korozyonu çabuklaştõrmasõ sebebiyle ve sülfatlara dayanõklõ beton istenen hallerde yine kalsiyum klorür kullanõlmamalõdõr. Kalsiyum klorür, çimentoda alkali-agrega reaksiyonunun kontrol edilemeyeceği hallerde genleşme yapar. Bu sebeple, çimentonun düşük alkalili olmasõ veya puzolan kullanõlmasõ lazõmdõr. Kalsiyum klorür ve diğer tuzlarla, kimyasal katkõ maddeleri, donma noktasõnõ önemli şekilde düşürmedikleri için güven sağlamak amacõyla betonun donmasõnõ önleyici ek tedbir olarak düşünülmemelidir. 2.6.2.2 - Kalsiyum Klorür kullanõlmasõ Durumunda Su/çimento oranõ 0,6 olarak sõnõrlandõrõlmalõdõr. Hava sürükleyici (TS 3456) ve karõşõm suyunu azaltõcõ katkõ maddeleri ile birlikte kullanõlacak ise, kalsiyum klorür ayrõ bir çözelti halinde bulundurulmalõ ve betona diğer katkõ maddelerinden ayrõ katõlmalõdõr. Kalsiyum klorür kullanõlmasõnda teçhizatõn paslanma tehlikesi olmayan hallerde en etkili miktarlar şu şekilde tespit edilmelidir. 5°C ile 21°C arasõ imalat ve kür sõcaklõklarõnda çimento ağõrlõğõna oranla % 2,


11

21°C ile 32°C arasõ imalat ve kür sõcaklõklarõnda çimento ağõrlõğõna oranla % 1,5, Yüksek fõrõn curuf çimentosuyla birlikte kullanõlmasõ halinde çimento ağõrlõğõna oranla % 1, Kalsiyum klorür karõşõm suyuna beton harmanõndan önce katõlmalõ ve tamamõnõn çözülmesi sağlanmalõdõr. 2.6.3 - Priz Çabuklaştõrõcõ Diğer Katkõ Maddeleri Mukavemet gelişmesini hõzlandõrmak için priz çabuklaştõrõcõ başka katkõ maddeleri de bulunmaktadõr. Bunlarda az miktarda kalsiyum klorür ihtiva ederler. Korozyon potansiyelini şiddetlendirmesi sebebi ile ön gerilmeli betonarme betonlarõnda klorürler kullanõlmamalõdõr. Karõşõm suyunu azaltõcõ katkõ maddeleri kullanõlarak yapõlan betonlarda karõşõm en az + 10°C'da yapõlmõş ve beton en az bu sõcaklõkta korunmuş olmalõdõr. En uygun katkõ maddeleri yüzdesi iş şartlarõna, beklenen hava sõcaklõğõna, imalat metoduna, öngörülen karõşõm esaslarõna göre önceden deneyler yapmak suretiyle tesbit edilmelidir. 2.7 - KORUMA 2.7.1 - Genel Soğuk havalarda dökülen betonlar; İnşa edilen yapõnõn etrafõnda meydana getirilecek bir korugan içine alõnmasõ ve bu korugan içinde uygun sõcaklõk ve nisbi rutubet şartlarõnõn sağlanmasõ veya dökülen beton yüzeylerinde õsõ yalõtõmõ yapõlmasõ yolu ile ve beton yeterli mukavemet ve dayanõklõlõğõ elde edene kadar korunmalõdõr. Bu gibi koruma tedbirleri beton dökümüne başlamadan önce hazõrlanmõş bulunmalõdõr. 2.7.2 - Isõ Yalõtõmõ ile Koruma Beton yüzeylerinde yeterli etkinlikte õsõ yalõtõmõ yapõlmõş olursa, çimentonun sertleşmesi sõrasõnda açõğa çõkan hidratasyon õsõsõndan yararlanõlarak gerekli koruma şartlarõ sağlanabilir. Bu gibi hallerde, dökümü izleyen ilk 3 gün içinde, başka bir kaynaktan õsõ temini gerekmez. Bu õsõ, doğrudan doğruya beton yüzeyinde yalõtkan bir örtü kullanmak suretiyle ve tekrar kullanõlacak şekilde yalõtõlmõş kalõplar vasõtasõyla tutulabilir. Yapõ elemanlarõnõn kalõnlõklarõna ve beklenen hava sõcaklõklarõna göre gerekli yalõtõm malzemesi kalõnlõklarõ Çizelge-4, Çizelge-5 ve Çizelge-6'da belirtilmiştir. Ancak uygun ve başarõlõ sonuçlar elde edilebilmesi için yalõtõm malzemesi beton veya kalõp yüzeylerine değecek şekilde yerleştirilmiş olmalõ ve su geçirmez bir malzeme ile kaplanarak yalõtõm malzemesinin rutubetlenmesi önlenmelidir.


12

ÇİZELGE - 4 Üst Yapõda, Beton Duvar, Kiriş, Kolon ve Döşeme Plaklarõ İçin Birim Yalõtma Malzemesi Kalõnlõklarõna Göre Karşõlanabilecek En Düşük Hava Sõcaklõklarõ (1)


13

ÇİZELGE 5 - Zemine Yerleştirilen Betonlar İçin Birim Yalõtma Malzemesi Kalõnlõklarõna Göre Karşõlanabilecek En Düşük Hava Sõcaklõklarõ (1)


14

ÇİZELGE 6 - Zemine Yerleştirilen Betonlar İçin Birim Yalõtma Malzemesi Kalõnlõklarõna Göre Karşõlanabilecek En Düşük Hava Sõcaklõklarõ (1)


15

ÇİZELGELER ile İlgili Notlar 1) Çizelgedeki değerler durgun (hareketsiz) hava şartlarõna göre düzenlenmiş olup rüzgar sebebi ile

oluşacak fazla hareketli hava şartlarõ için geçerli değildir. 2) Alt tabakanõn (zeminin) soğuk olmasõ sebebi ile sadece yalõtma yapõlmasõ yolu ile, bu gibi ince

plaklardaki beton sõcaklõğõnõn istenilen + 13°C'de tutulmasõ sağlanamaz. Bu gibi hallerde daha yüksek yerleştirme sõcaklõklarõ uygulanmasõ veya beton yerleştirilmeden önce zeminin õsõtõlmasõ gibi tedbirler alõnarak ilave õsõ kaynaklarõ sağlanmalõdõr.

3) Birim yalõtma malzemesi olarak õsõ iletim katsayõsõ g = 0,030 Kcal/m.h.°C olan yalõtma malzemesi

kabul edilmiştir. Isõ iletim katsayõsõ başka olan bir yalõtma malzemesi kullanõlmak istendiğinde gerekli yalõtma kalõnlõğõ Çizelgedeki kalõnlõklarla orantõ kurularak bulunabilir.

Mesela, õsõ iletim katsayõsõ g1 olan bir yalõtõm malzemesi kullanõldõğõnda, bu yalõtõm malzemesinin

Çizelgede verilen d0 kalõnlõktaki birim yalõtma malzemesi kadar yalõtma sağlayabilecek d1 kalõnlõğõ λ1.d0

d1 = 0,030 olarak hesaplanõr. 2.7.3 - Koruganlar ile Koruma Koruganlar daha pahalõ olmakla birlikte en etkili korumayõ sağlarlar. Koruganlar rüzgarõn ve soğuk havanõn girmesine mani olur ve õsõyõ muhafaza eder. 2.7.3.1 - Koruganlar tahta, yelken bezi, keçe lifli levhalar, kontrplak, su geçirmez kağõtlar, plastik levhalar gibi sağlam malzemeler ile yapõlõr. Esnek malzemeden yapõlan koruganlarõ kurmak ve sökmek kolaydõr. Koruganlar rüzgar ve kar yüklerine dayanõklõ ve su geçirmez hale getirilmelidir. Bu gibi koruyucular, yangõna karşõ dikkatle korunmalõdõr. Bu sebeple yangõn tehlikesinin çok olduğu hallerde koruganlarõn dõşõna yerleştirilip sõcak havayõ içeri ileten õsõtõcõlar veya buhar ile õsõtma metodu kullanõlmalõdõr. Açõk ateşler ve sobalar buhar õsõtõcõlarõndan elde edilen dolaşõmõ sağlayamadõklarõ için tek başõna kullanõlmamalõdõr. Maltõz ve mangal gibi açõk ateşler ayrõca ilk 24 saat içinde yüksek karbon dioksit oranlarõ ile beton yüzeyinde önemli karbonatlaşma hasarlarõ da meydana getirirler. Bu tür õsõtõcõlar kullanõldõğõnda üzerleri kapatõlarak ve dõşardan hava delikleri açõlarak üstünde bulunduklarõ döşemeye zarar vermeleri önlenmelidir. 2.7.3.2 - Kalõpsõz beton dökümü sõrasõnda, hareketli çerçeveler üstüne tutturulmuş örtüler veya tentelerle, yerleştirilen betonun üzeri hemen kapatõlmalõ ve betonun çok küçük bir kõsmõndan fazla yerlerinin havaya maruz kalmasõ önlenmelidir. Bu tente ve örtüler, yerleştirildikleri yapõ kõsõmlarõnõn üst ve altõnda õsõtõlmõş hava serbestçe dolaşabilecek şekilde düzenlenmelidir. Beton üzerine doğrudan doğruya yerleştirilen yalõtõm malzemesi tabakalarõ, bu halde de donmayõ önlemekte etkili olarak kullanõlabilir.


16

2.7.3.3 - Koruganlar belirtilen bütün koruma süresinde yerlerinde bõrakõlmalõdõr. Yalnõz ek kalõplar konmasõ veya beton döküm işlemine devam edilmesi maksadõ ile geçici olarak yer yer sökülebilir. Ancak bu sürede betonun açõk bõrakõlan kõsõmlarõnõn donmamasõ sağlanmalõ ve kalõp yerleştirme veya beton dökümü işlemi biter bitmez, sökülmüş bulunan korugan kõsõmlarõ tekrar kapatõlmalõdõr. Bu gibi hallerde koruganõn açõk bõrakõldõğõ süre için koruma süresine gerekli ilave yapõlmalõdõr. 2.8 - SICAKLIKLARIN ÖLÇÜLMESİ VE KAYDEDİLMESİ Tarih ve gerektiğinde saat da belirtilmek suretiyle dõş hava sõcaklõklarõ ve bunlarõn günlük en yüksek ve en düşük değerleri ile beton yerleştirme sõcaklõklarõ ölçülmeli ve yağmurlu, açõk, bulutlu, rüzgarlõ vb. hava durumlarõ ile beraber kayõtlara işlenmelidir. Bu kayõtlar korugan içindeki çeşitli noktalarõ da kapsamalõ ve beton yüzü ile köşe ve kenarlarõnda yeterli sayõda ölçümleri yapõlarak en düşük ve en yüksek beton sõcaklõklarõ belirtilmelidir. Kayõtlara her yapõ kõsmõ için bütün inşaat süresince devam edilerek, yapõnõn sõcaklõk tarihçesi, tespit edilmelidir. Bu iş için beton içine gömülen termometreler (Şekil-1) en iyi sonuçlarõ verir. Ancak gözlem kolaylõğõ bakõmõndan, yeterli doğruluk sağlayan, beton yüzeyine konulmuş ve iyice yalõtõlmõş termometreler de kullanõlabilir. Değişik hava şartlarõnda yerleştirilen çeşitli tür betonlarda, kullanõlan yalõtõm metodunun verimliliği bu şekilde yapõlan sõcaklõk ölçü ve kayõtlarõ ile tespit edilmelidir. Uygun değiştirmeler ve metot seçmeleri buna dayanak yapõlmalõdõr. 2.9 - BETON KÜRÜ VE METOTLARI 2.9.1 - Betonun fazla kurumasõ önlenerek yeterli ölçüde bir hidratasyon oluşmasõ sağlanmalõdõr. Hava sõcaklõğõnõn + 10°C'õn altõnda bulunduğu sürelerde, hidratasyon için tehlikeli olabilecek bir kuruma genellikle söz konusu değildir. Ancak taze betonde fazlaca su bulunduğundan donmasõ kolaylaşõr. Bundan dolayõ donma şartlarõna maruz kalmadan önce suyun bir miktar azalmasõ sağlanmõş olmalõdõr (Madde 2.1.9.1). 2.9.2 - Soğuk hava şartlarõ altõnda bulunan beton genellikle istenmeyecek ölçüde kurumayacak olmasõna rağmen genede Çizelge-2'de belirtilen şekilde korunan beton su kaybõ açõsõndan kontrol edilmelidir. Soğuk havalarda kalõplar yerlerinde kaldõkça onlara bitişik yüzeyler, kurumadan yeterince korunurlar. Fakat kalõpsõz yüzeyler, bilhassa bitmiş döşemelerin yüzeyleri õsõtõlmõş bir korugan içinde hõzlõ kurumaya meyillidir. Sõcaklõğõ + 15°C'dan daha yüksek olan beton, örneğin + 10°C civarõndaki hava karşõsõnda kalõrsa kurumayõ önleyici kür tedbirleri alõnmalõdõr. Bu tedbirlerin en tercih edileni koruganõn içinde fazla buharlaşmayõ önleyici buhar uygulamasõdõr. Ancak kür bileşenleri uygulanacaksa buhar kullanõmõ devam etmemelidir. Koruganlar içindeki nisbi nem % 40'den az olmamalõdõr. Çok soğuk havalarda bile õsõtõlan hava özellikle nemlendirilecek bu husus sağlanmalõdõr. 2.9.3 - Korumanõn kaldõrõlmasõndan sonra hava sõcaklõğõ + 10°C altõnda kaldõkça fazla buharlaşmayõ önleyecek tedbirlere ihtiyaç yoktur. Ancak çok kurak, mesela nisbi nemin + 10°C sõcaklõkta % 40'dan az, +5°C sõcaklõkta ise % 60'dan az olduğu bölgelerde, beton kür bileşenleri ile veya rutubet geçirmez örtüler altõnda tutularak kür edilmelidir. 3 - SICAK HAVALARDA BETONUN YAPIMI DÖKÜMÜ VE BAKIMI


17

3.1 - GENEL KURALLAR Sõcak havada beton dökümü, gerek betonun hazõrlanmasõ, gerekse yerleştirme ve kürü konularõnda bazõ güçlüklerin yenilmesini gerektirir. 3.1.1 - Hava sõcaklõğõnõn yükselmesi, hidratasyonun fazla hõzlanmasõna, betonun karõşõm suyu ihtiyacõnõn artmasõna, mukavemetin azalmasõna ve buharlaşmanõn artmasõ yolu ile de daha büyük hacim değişikliklerine sebep olduğundan bu olaylar ile bunlarõn çeşitli sakõncalõ sonuçlarõ alõnacak uygun tedbirler ile önlenmelidir. 3.1.2 - Erken priz yapan çimentolarõn kullanõlmasõndan kaçõnõlmalõ ve mümkün olan hallerde düşük hidratasyon õsõlõ çimentolar tercih edilmelidir. Çimento dozajõ mümkün olan en düşük seviyede tutulmalõdõr. 3.1.3 - Beton karõşõm elemanlarõ, karõşõmõn yapõlmasõndan önce soğutulmalõdõr. Ayrõca yerleştirilen beton, çevreden alabileceği õsõ ve karõşõm suyunun buharlaşmasõ en az olacak şekilde korunmuş olmalõdõr. Buharlaşmayõ önlemek üzere kür maddeleri (curing compound) kullanõlabilir. 3.1.4 - Betonun çabuk sertleşmesi ve fazla karõşõm suyuna ihtiyaç göstermesi, sõcaklõğõn azaltõlmasõ yolu ile önlenemiyorsa priz geciktirici ve su ihtiyacõnõ azaltõcõ uygun katkõlar kullanõlmalõdõr. 3.1.5 - Yüksek sõcaklõk sebebi ile oluşan rötre çatlaklarõ son anda alõnacak tedbirlerle önlenemeyeceğinden bu konuda nasõl hareket edileceği önceden planlanmõş olarak ve bu plana uygun hazõrlõklar beton dökümüne başlamadan evvel tamamlanmõş bulunmalõdõr. 3.2 - BETON YERLEŞTİRME SICAKLIĞI 3.2.1 - GENEL Sõcak havalarda özel bir tedbir alõnmaksõzõn hazõrlanacak betonlarõn karõşõm sõcaklõklarõ, bu şartlarda istenecek en uygun karõşõm sõcaklaklarõndan genellikle yüksektir. Bu sebeple beton karõşõmlarõnõn hazõrlanmasõndan önce, karõşõm elemanlarõnõn birkaçõ veya tamamõ soğutulmalõdõr. Bu şartlarda en uygun beton sõcaklõğõ + 15°C ve bu sõcaklõğõn üst sõnõrõ ise + 30°C'dõr. Karõşõm hazõrlanõrken + 15°C sõcaklõk hedef olarak alõnmalõdõr. Bu konuda Madde 2.2.3'de belirtilen sõcaklõk formülünden yararlanarak karõşõm sõcaklõklarõ hesaplanabilir. 3.2.2 - Agrega Agrega sõcaklõğõnõn düşürülmesi konusunda çeşitli yollar uygulanabilir. Mümkün olduğu takdirde agreganõn direkt güneş õşõnlarõndan korunarak, fazla õsõnmasõ önlenmelidir. Karõşõm hazõrlanmasõndan evvel agrega yõğõnlarõnõn õslatõlmasõ yolu ile de bu soğutma sağlanabilir (Özellikle havanõn nisbi neminin düşük olduğu hallerde bu metot daha etkilidir). Islatma sõrasõnda ayrõşmaya sebep olabilecek yüksek basõnçlõ su kullanõlmamalõ ve her küme üniform bir şekilde õslatõlmalõdõr. İri agreganõn õsõyõ fazla tutmamasõ sebebiyle kullanõlmadan hemen önce õstlatõlmasõ yeterlidir. 3.2.3 - Karõşõm Suyu Karõşõm sõcaklõğõ üzerine en fazla etkiyi karõşõm suyu sõcaklõğõ yaptõğõndan yapõm yerinde bu husus özellikle gözönünde bulundurulmalõ ve tedbirler buna göre ayarlanmalõdõr. Şantiyede karõşõm suyunun geçtiği boru şebekesi ile suyun depolandõğõ tanklarõn toprağa gömülmesi, yalõtõlmasõ ve açõkta olanlarõn beyaza boyanmasõ gibi tedbirler ile karõşõm suyunun õsõnmasõ önlenmeli ve serin tutulmalõdõr. Gerekirse parçalanmõş buz katõlmalõdõr. 3.2.4 - Çimento İşletmeden elde edilen çimento genellikle sõcaktõr. Ancak yeterince stokta beklerse ve taşõma esnasõnda çimento bu yüksek sõcaklõktan kurutulur. Bu sebeple çimento sõcaklõğõnõn karõşõm sõcaklõğõ üzerine etkisi az olur. Fakat bir tedbir olarak çimento sõcaklõğõ sõnõrlandõrõlmalõ ve en çok 75°C olmalõdõr.


18

3.3 - SERTLEŞMEYİ GECİKTİRECEK VE KARIŞIM SUYU İSTEĞİNİ AZALTACAK KATKI MADDELERİ Çimento hidratasyonunun hõzõ, sõcaklõğõn yükselişine paralel olarak artar. Bu sebeple betonun karõşõm anõ ile dökümü ve yerleştirilmesi arasõnda yeterli bir zaman aralõğõnõn bõrakõlmasõ gerekir. Bu maksatla çimento hidratasyonunu geciktirici katkõ maddelerinden yararlanõlabilir. Bazõ katkõ maddeleri sõcaklõğõn hõzlandõrõcõ tesirini giderdikleri gibi, betonun karõşõm suyu ihtiyacõnõ da azaltõrlar. Bu gibi katkõlar beton mukavemetinin gelişmesine zararlõ olmadõklarõ takdirde kullanõlabilirler. Mevcut şartlarda yapõlmõş deneylerin olumlu sonuçlarõ olmadan hiç bir katkõ maddesi kullanõlmamalõdõr. Kullanõldõğõ takdirde TS 3452'ye uygun olan katkõ maddeleri seçilmelidir. 3.4 - BETON KARIŞIMININ HAZIRLANMASI VE YERLEŞTİRİLMESİ 3.4.1 - Genel Karõştõrma ve yerleştirme işlemi arasõnda geçen süre olabildiği kadar kõsaltõlmalõdõr. Beton sõcaklõğõnõ kontrol etme işlemi yanõnda sõcak havalarda yerleştirme kolaylõklarõ sağlanmalõ ve sõcaklõğõ düşük tutacak tedbirler alõnmalõdõr. Betoniyerler, oluklar, döküm bantlarõ ve kalõplarõn güneş õşõnlarõ altõnda olmamalarõ sağlanmalõdõr. Bu donanõmlar boyanacaksa beyaz boya ile boyanmalarõ tercih edilmelidir. 3.4.2 - Beton Döküm ve Yerleştirme İşlemi Beton döküm işlemlerinin süratle tamamlanabilmesi için yapõ; beton yerleştirme ve sõkõştõrma işlemlerinin birlikte yapõlõp tamamlanmasõ gereken komşu ünitelerden meydana gelen, mümkün olduğu kadar küçük kõsõmlara bölünmelidir. Beton yerleştirilmeden önce kalõplar, teçhizat alt yapõ ve bunun yanõnda beton dökülen alanõn etrafõ iyice õslatõlmalõ, bu suretle çevre sõcaklõğõnõn düşmesi, nisbi nem miktarõnõn artmasõ sağlanmalõdõr. Yerleştirme işlemi normal hava şartlarõna oranla daha çok sayõda personel tarafõndan yapõlmalõ ve en kõsa zamanda tamamlanmalõdõr. Yüzeyler buharlaşma ile su kaybõna karşõ su geçirmez örtüler ile örtülmelidir. Sõcaklõğõn çok yüksek değerlere çõkmasõ halinde beton döküm işlemi geceleyin veya güneş batma sõralarõnda yapõlmalõdõr. Bu şekilde dökülen beton gece ani sõcaklõk düşmelerine karşõ korunmalõ ve sõcaklõk düşmeleri dökümden önce iyice incelenmelidir. 3.5 - Koruma ve Kür Mümkün olan her yerde devamlõ bir su kürü sağlanmalõ ve bu kürün yerleştirmeden sonraki ilk saatlerde devamlõlõğõnõ sağlayacak tedbirler alõnmalõdõr. 3.5.1 - Kalõplarõn sağladõğõ kür imkanlarõna hiç bir suretle güvenilmemeli ve kalõplar devamlõ olarak rutubetli tutulmalõdõr. Kalõpsõz yüzeyler en az 24 saat nemli tutulmalõ ve su kürüne beton yüzeyi yeterli bir dayanõklõlõğa erişince hemen başlanmalõdõr. Kalõplanmamõş yüzeylerde (mesela yol kaplamalarõnda) sõcak hava ve rüzgar etkisiyle kurumayõ önleyecek tedbirler alõnmalõ ve bu maksatla beton üstüne konulmuş veya dökülmüş koruma malzemesi, gerekiyorsa çeşitli yollarla nemlendirilmelidir. Rüzgar koruyucularõ ve örtüler her türlü yapõyõ rüzgarõn kurutucu etkisinden koruyacak şekilde yerleştirilmeli ve bunlardan, yapõyõ güneşin direkt õşõnlarõndan korumak için de faydalanõlmalõdõr. 3.5.2 - İyi bir beton kürü için yüzey baştan sona kadar ve sürekli olarak nemli tutulmalõ ancak tam kurumuş beton şok tesiri yapacak şekilde akar su ile tekrar õslatõlmamalõdõr. Nemli çuval veya benzeri örtüler serilerek önce nemlendirilmelidir. Su sõcaklõğõnõn betona oranla çok düşük olmasõ gerilmelere


19

sebep olduğundan, sertleşmekte olan beton yüzeyleri üzerine uygulanacak suyun sõcaklõğõ beton sõcaklõğõna olabildiği kadar yakõn olmalõdõr. 3.6 - KALIPLAR Kalõp nitelikleri, sökme süreleri ve kalõpla ilgili diğer hususlar TS 500'e uygun olmalõdõr. 3.7 - SICAKLIK KAYITLARI Tarih ve gerektiğinde saat de belirtilmek suretiyle hava sõcaklõklarõ ile genel hava şartlarõ (sakin, rüzgarlõ, bulutlu, açõk vb.) ve nisbi nem miktarlarõ tesbit edilerek kayõtlara işlenmelidir. Yerleştirme yerine getirilen beton sõcaklõğõ ile betonun kalõplara yerleştirildikten sonraki sõcaklõklarõ da kaydedilmelidir.

ATIF YAPILAN TÜRK STANDARDLARI

TS 500 TS 1247 TS 3233 TS 3234 TS 3456 TS 3646 TS 4834


20

ŞEKİL - 1 Dökülmüş Betonda Isõ Ölçme Şekli


21

ŞEKİL - 2 Çökme Değerlerinin ve Su İsteğinin Sõcaklõk Artmasõyla Değişmesi

ts 1248

Documents