tümör markerları
DESCRIPTION
Tümör Markerları. Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇ Adıyaman Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu. TÜMÖR BELİRTECİ NEDİR?. … tümörün varlığını ve gelişimini gösteren … tümörün içinde bulunan … tümör tarafından üretilen … vücudun tümöre verdiği yanıt - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
![Page 1: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/1.jpg)
Tümör Markerları
Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇAdıyaman Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
![Page 2: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/2.jpg)
TÜMÖR BELİRTECİ NEDİR?
… tümörün varlığını ve gelişimini gösteren … tümörün içinde bulunan … tümör tarafından üretilen … vücudun tümöre verdiği yanıt … tümörü normal dokudan ayırt edebilecek … kan ve diğer vücut salgılarında ölçümü
yapılabilecek
![Page 3: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/3.jpg)
Tümör Belirteçleri: Tanım:
Tümör belirteci neoplastik doku tarafından selektif olarak üretilen bir biyokimyasal indikatördür
Kana salınmakta ve kan veya diğer vücut sıvılarında tespit edilmektedir
Kullanımı: Bir tümörün varlığını saptamalı Hastalık ilerlemesinin prognostik belirteci Tedaviye yanıtın izlenmesi Kanserin klinik sınıflandırılması
![Page 4: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/4.jpg)
TÜMÖR BELİRTEÇLERİNİN KLİNİK KULLANIMI
İdeal bir tümör belirteci belirlenen kanser türü için özgül, asemptomatik tümörlerin erken tanısı ve taraması için yeterince duyarlı olmalıdır!.
Tümör belirteçleri daha sık tedavi sonrası prognozun ve izlenecek tedavi seçeneklerinin belirlenmesinde kullanılır
Belli popülasyonda kanser sıklığı yüksek ise tarama amaçlı kullanılmaktadır
Çin ve Alaska’da AFP kullanılarak hepatoselüler karsinom taraması
PSA, prostat Ca’nın erken tanısı
![Page 5: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/5.jpg)
Kanserin sınıflandırılmasında belirtecin serum miktarı önemlidir Serum düzeyi vücuttaki kanserli hücre sayısını yansıtmaktadır
(tümör yükü) Tanı anındaki belirteç düzeyi hem hastalığın ilerlemesinde, hem
de hasta sağ kalımında prognoz göstergesi olarak kullanılmaktadır
Cerrahi tedaviden sonra belirteç düzeyleri azalmalıdır, azalma hızı belirteçlerin yarı ömrüne bağlıdır
Belirteç düzeyindeki azalma tedavinin başarı derecesini veya hastalığın yayılımını yansıtır
Kanser rekürrenslerinin saptanması, erken tedavi gerekirse tedavide değişiklik yapılmasına olanak sağlar
![Page 6: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/6.jpg)
Tümör Belirteçleri: Tümör Belirteçlerinin Tipleri
Hücre yüzeyi antijenleri Sitoplazmik proteinler Enzimler Hormon
İdeal Tümör Belirteci:- Spesifik Sensitif Ölçüm metodu ucuz ve kolay olmalı
![Page 7: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/7.jpg)
SINIFLAMA
Enzim ve izoenzimler Hormonlar Onkofetal antijenler Karbohidrat antijenleri Proteinler Reseptörler Onkogen ürünleri Genetik değişiklikler
![Page 8: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/8.jpg)
Tümör Antijenlerin doğası: Onkofetal antijenler
Alfa Feto Protein CEA Pankreatik Onkofoetal Antijen
Proteinler Casein –Breast karsinoma Ferritin- Lösemi
Enzimler Kreatin kinaz – Prostat tümörü Alkalin Fosfataz – Akciğer tümörü Asit Fosfataz – Prostat tümörü
![Page 9: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/9.jpg)
4. Reseptörler Östrojen, Progesteron, Androjen
5. Poliaminler Spermin, Spermidin, Putridin – lösemi,
lenfoma, kolorektal Ca
6. Hücre Markerları T cell marker, B cell marker-lösemi
7. Ektopik Hormonlar HCG, GH, Eritropoetin, Renin, GnRh
Tümör Antijenlerin doğası:
![Page 10: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/10.jpg)
ENZİMLER
Enzimlerin belirteç olarak kullanımı fetal formlarının ekspreyonu veya ektopik üretim şeklindedir
Enzimler sistemik dolaşıma salındığı zaman tümör metastazı olmuştur
Pekçok enzim organa özel olmadığı için enzimlerin spesifik olmayan tümör belirteci olarak kullanımı daha uygundur
![Page 11: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/11.jpg)
PLASENTAL ALKALEN FOSFATAZ(PALP-Regan izoenzimi)
Total serum alkalen fosfatazı karaciğer, kemik, bağırsak ve plesenta kökenli izoenzimlerden oluşur
PALP normal gebelerde özellikle 1. ve 2. trimesterde yükselip, 3. trimesterde pik yapar. Bu dönemde total ALP'ın %40-65'ini oluşturur. Postpartum 1 ay içinde normale gelir
PALP, LDH ile kombine edildiğinde sensitivitesi artar. Örneğin seminomada birlikte kullanıldıklarında evre I'de %50, evre II'de %100 anormal değerler elde edilir
![Page 12: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/12.jpg)
PALP
Seminoma Over tümör Akciğer tümör Trofoblastik tümör GİS tümör Hodgkin Hastalığı Beyin primer germ hücreli tümör
![Page 13: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/13.jpg)
KREATİN KİNAZ(CK) CK, iki alt ünitesi-M(kas) ve B(beyin) olan bir dimerdir
CK-1(BB), CK-2(MB), CK-3(MM) olarak üç izoenzimi bulunur CK-1 beyin, prostat, GİS, akciğer, mesane, plasentada bulunur CK-2 kalp kasında CK-3 iskelet ve kalp kası CK-1 düzeyleri prostat Ca, küçük hücreli akcğerc Ca’da arttığı
gösterilmiştir CK-1; Meme, kolon, over, mide Ca’larda artsa da ileri
araştıralar gerekmektedir
![Page 14: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/14.jpg)
LAKTAT DEHİDROGENAZ (LD)
LD, hücre hasarı sonucunda salınır
Malignensilerde artışı özgül değildir
Solid tümörlerde serum LD düzeyinin tümör kitlesi ile korele olduğu gösterilmiş olup; hastalığın ilerlemesi için prognostik bir belirteç özelliği gösterir
Tedavinin izlenmesindeki rolü kısıtlıdır
![Page 15: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/15.jpg)
LD KC tümör Non-Hodgkin Lenfoma Akut Lösemi Seminoma Nöroblastoma Meme Ca Kolon Ca Mide Ca Akcğer Ca
![Page 16: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/16.jpg)
PROSTATİK ASİT FOSFATAZ (PAP)
Sekratuar epitel hücrelerinin lizozimlerinde bulunur
Prostat bezi (primer), eritrosit, trombosit, lökosit, kemik iliği, kemik, karaciğer, dalak, böbrek, barsakta mevcuttur
PAP’ın klinik kullanımı yerini PSA’ya bırakmıştır
![Page 17: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/17.jpg)
PAP
Osteojenik sarkoma Multipl myeloma Kemik metastaz yapan tümör’ler Benign prostat hipertrofisi (BPH) Osteoporoz Hiperparatiroidzm
![Page 18: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/18.jpg)
NÖRON SPESİFİK ENOLAZ (NSE)
Küçük hücreli akciğer Ca'nın tedavi ve relapsının takibinde kullanılabilir
NSE Nöroendokrin tümörlerde Küçük hücreli akciğer Ca Non-small cell akciğer Ca Melanoma Adacık hücreli karsinoma Hipernefroma
![Page 19: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/19.jpg)
PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN (PSA)
PSA, prostatın alveolar ve duktal epitel hücrelerinden sentezlenen bir serin proteaz olup, şu ana kadar bilinen en iyi tümör markerıdır.
PSA'nın doku spesifitesinin yüksek olmasından dolayı prostat Ca tanı ve takibinde kullanılan en önemli tümör markerıdır.
Büyük oranda prostat bezi tarafından salgılanır. Hormonal düzenlemesi olan dokulardan da az miktarda
salgılanır. Ör. Meme dokusu
![Page 20: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/20.jpg)
PSA
Prostat Ca Benign prostat hiperplazisi Prostatit Prostat infarktüsü Prostat biyopsisi Mesane kateterizasyonu
Yaşa özel eşik değer
40-49 yaş 2.5 ng/mL 50-59 yaş 3.5 ng/mL 60-69 yaş 4.5 ng/mL 70-79 yaş 6.5 ng/mL
![Page 21: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/21.jpg)
KALSİTONİN
Tiroid medüller Ca Meme Ca Akciğer Ca GİS tümör Karsinoid tümör Gastrinoma Gebelik Hiperparatirodizm Pernisyöz anemi
Peptit yapıdadır
Tiroid C hücreleri tarafından salınır
Serum kalsiyum düzey artışına yanıt olarak salınır
![Page 22: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/22.jpg)
HCG: - Sinsityotrofoblastlardan sentez edilir Alfa ve beta olmak üzere iki fraksiyon: Alfa fraksiyonu biyolojik ve
immünolojik olarak hipofiz gonadotropinlere benzemekte Bu nedenle HCG’nin beta fraksiyonu RIA ve enzim immünoassay
ile ölçülmekte Gebelikte imlantasyondan bir gün sonra, ovulasyondan 8 gün
sonra tespit edilir Konsantrasyonu 9-10. haftalara kadar 1,3-2/gün katı artmakta HCG doğumdan sonra 21-24 günde normal değeri olan <5
mU/mL olmakta Ektopik gebelik ile intrauterin gebelik arasında HCG düzeyi farklılık
göstermek Ayrıca bazı ovaryan epitel tümörlerinde de üretilmektedir
![Page 23: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/23.jpg)
TOTAL HCG
Akciğer Ca Trofoblastik tümörler Over ve testis germ hücreli tümör Siroz Peptik ülser İnflamatuar bağırsak hastalıkları
![Page 24: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/24.jpg)
ß-HCG α-HCG
Testis tümörleri Mol Hidatiform Koryokarsinoma Marijuana içilmesi Primer testis yetmezliği Hamilelik
Hipofiz hormonlarının komponenti (okült neoplazmaların araştırılmasında)
Pankreatik endokrin tümörlerde
![Page 25: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/25.jpg)
Alfa Feto Protein (AFP) Albümine benzeyen majör fötal serum proteinidir AFP birkaç izoformu vardır Fizyolojik olarak AFP;
Fetüsün yolk kesesinden 4 haftalıktan sonra üretilir Sonra KC ve GI sistemden
Gebeliğin 34 haftasında 4 mg/ml değeri ile pik yapmakta
Maternal serum ve amniyotik sıvı da ölçümü Fetal nöral tüp defektleri Kromozomal anormalileri taramalarında önemli bir
rolü bulunmakta
![Page 26: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/26.jpg)
Alfa Feto Protein: Genellikle gebeliğin 16 haftasından sonra ölçüm yapılmakta Maternal yüksek AFP düzeyi nöral tüp defektleri için spesifik
değildir USG, amniyotik sıvı AFP ve asetilkolin esteraz gibi parametreler ile
değerlendirilmelidir Birkaç fetal durumda anormal maternal serum AFP düzeyi tespit
edilmiştir Yüksek:
GI obstrüksiyon, KC nekrozis, abdominal duvar defektleri, renal anormalliği, multiple gebelik, gibi
Düşük: Trizomiler, gestasyonel trofoblastik hastalıklar, plasental
defektler, fetal distress, hidrops fetalis gibi
![Page 27: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/27.jpg)
Alfa Feto Protein:- Doğumdan sonra genellikle 8-12 ayda 10 μg/ml ye
düşmekte ve yaşam boyunca düşük konstrasyonda bulunmakta
Gebe olmayanlarda AFP’nin yüksekliği Hepatosellüler Ca, germ hücre tümörleri, AFP’nin
kalıtsal devamlılığı, viral hepatit ve siroz düşündürebilir
Prenatal tanıdaki rolüne ek olarak, germ hücre tümörlü hastaların tedavisinin izlenmesinde de kullanılmakta
![Page 28: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/28.jpg)
CEA: Glikoprotein yapısında
MA 200kDa. GI kanserleri için bir
belirteçtir, Ayrıca pneumonia,
hipotiroidizm ve pankreatik tümörlerde de sentez edilir
Kolorektal Ca Meme Ca Akciğer Ca Mide Ca Pankreas Ca Tiroid Ca Over Ca Uterus Ca Siroz
![Page 29: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/29.jpg)
CA 15-3 Memenin, kolon, KC, over,
pankreasın adenokarsinomasının çeşitli türlerinde bulunur
Meme kanserinde hastaların klinik olarak takibi için spesifik ve sensitif bir belirteçtir
CA15-3 düzeyinde artış:- kronik hepatitler, KC
sirozu
Meme Ca Akciğer Ca Karaciğer Ca Over Ca Kronik hepatit Siroz Sarkoidoz Tüberküloz SLE
![Page 30: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/30.jpg)
CA-125 (Overyan Ca) Ovaryan tümörler ve endometriosis için kullanışlı bir
markerdir
Over kanserli hastaların takibinde önemlidir Ayrıca pozitif olabilir
Gebeliğin 1.trimesterinde bayanların %16 BRCA ve GI kanserinde gibi nonjinekolojik durumların %25 Normal sağlıklı bayanlarda %1 Endometriosis gibi begign jinekolojik bozuklukların
%5’inde Adenokarsinoma vakalarında, endometrium ve fallopi
tübül Ca larda yüksek düzeyde de saptanabilir
![Page 31: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/31.jpg)
CA 125
Over Ca Meme Ca Akciğer ve karaciğer Ca Pankreas ve uterus Ca Siroz Pankreatit İnflamatuar barsak hastalıkları Gebelik, endometriozis ve PID
![Page 32: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/32.jpg)
CA-19-9: -
Karbohidrat yapısındadır Temel olarak kolonik Ca dan ekspresse olmakta Ayrıca birçok mucinous ovarian tümörlerinden de
ekspresse olmakta Klinik izleme için CA125 kombinasyonunda
kullanılır
![Page 33: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/33.jpg)
CA 19-9; CA 50 ve CA 19-5
CA 19-9 glikoprotein yapısında bir markerdır
CA 19-9, Lewis kan grubu antijenleriyle ilişkilidir
CA 50 ve CA 19-50, CA 19-9‘a yapısal benzerlik gösterir
Hepatoma Kolon Ca Pankreas Ca Biliyer sistem
kanserleri Benign karaciğer
hastalıklarında Pankreatit
![Page 34: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/34.jpg)
Östrojen ve Progesteron Reseptörleri
Meme Ca değerlendirilmesinde hormonal tedavi belirteci olarak kullanılır
Reseptör pozitif olan hastalara hormonal tedavi verilir
Bu hastalarda sağ kalım negatif olanlara göre daha uzundur
![Page 35: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/35.jpg)
GENETİK BELİRTEÇLER Kanser, hücrelerin kalıtılabilir bir özelliğidir Genetik değişiklikler sonucu oluşur Bir hücre önce kanseröz duruma,daha sonra
metastatik yayılım yapacak şekilde transformasyon geçirdiğinde;
Çoklu genetik değişikliklerin incelenmesi, kanser riskinin değerlendirilmesi, taramada geleneksel biyokimyasal belirteçlerin boşluğunu doldurabilir
Kanser gelişiminde iki sınıf gen etkindir Onkogenler (hücre aktivasyon genleri) Tümör supressör genler (baskılayıcı)
![Page 36: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/36.jpg)
Onkogenler (hücre aktivasyon genleri)
Ras genleri: Ras mutasyonlarının prognoz belirlemede pratik
uygulamaları azdır
Aktive olmuş ras, kendi gen ürünü olan p21’in kanser dokularında ekspresyonu ile saptanır
Mutasyona uğramış ras genleri; nöroblastoma, AML, pankreatik tümör,kolon, akciğer, meme Ca’da mevcuttur
![Page 37: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/37.jpg)
Baskılayıcı Genler Retinoblastoma (RB) Geni
İlk bulunan tmr baskılayıcı gen
RB geninin protein ürününün inakvasyonu DNA sentezinin regülasyonunu bozar ve hücre çoğalmasını arttırır
RB mutasyonlarının belirlenmesi, bireyin ailesel formdaki RB’yi geliştirme yatkınlığını belirlemekte kullanılır
![Page 38: Tümör Markerları](https://reader033.vdocuments.net/reader033/viewer/2022061418/56813da6550346895da76f96/html5/thumbnails/38.jpg)
Tümör Belirteçleri
Spektrofotometrik Nefelometrik Radyoimmünoassay (RIA) Lüminesan immünoassay (LIA) Enzim immünoassay (EIA) yöntemleri