türkçenin sesleri ve özellikleri
TRANSCRIPT
![Page 1: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/1.jpg)
Türkçenin Sesleri ve Özellikleri
![Page 2: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/2.jpg)
Ses nedir?Ses nedir? Ciğerlerden gelen havanın ses
yolunun herhangi bir noktasında boğumlanmasıyla meydana gelen ve kulakla algılanabilen titreşimlere ses adı verilir.
![Page 3: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/3.jpg)
Ünlüler (Vokaller)Ünlüler (Vokaller) Akciğerlerden gelen havanın ses
yoluyla herhangi bir engelle karşılaşmadan dil ve dudakların oluşturduğu sese ünlü denir.
Ünlüler çıkışlarında hiçbir engelle karşılaşmayan seslerdir.
![Page 4: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/4.jpg)
Ünsüzler (Konsonant)Ünsüzler (Konsonant) Ses yolunun bir noktada
kapanması veya daralması yahut diğer ses organlarından bir engelleme sonucunda çıkarılan seslere ünsüz denir.
Ünsüzler çıkışlarında engellerle karşılaşırlar.
![Page 5: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/5.jpg)
Dildeki seslerin özelliklerini Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin sağladığı faydaları bilmenin sağladığı faydaları
söyleyinizsöyleyiniz
• Dildeki seslerin özelliklerini bilmek iletişimde anlamayı, anlatmayı kolaylaştırdığı gibi konuşmada da doğru ve güzel telaffuz sağlar.
![Page 6: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/6.jpg)
Türkçede Ünlüler ve Türkçede Ünlüler ve Ünsüzler Ünsüzler
Türkçede 29 ses vardır. Bu seslerin 21
tanesi ünsüz, 8 tanesi de ünlüdür.
![Page 7: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/7.jpg)
Türkçedeki ünlü sesler Türkçedeki ünlü sesler nelerdir?nelerdir?
Ünlü sesler; a, e, ı, i, u, ü, o, ö
![Page 8: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/8.jpg)
ÜnlülerÜnlüler
ü ö i e İnce(Dil ileride)
u o ı a
Kalın(Dil geride)
Dar(Ağız az açık)
Geniş (Ağız çok açık)
Dar (Ağız az açık)
Geniş(Ağız çok açık)
Yuvarlak(Dudaklar yuvarlak durumda)
Düz (Dudaklar düz durumda)
Ünlüler
![Page 9: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/9.jpg)
ÜnsüzlerÜnsüzler
b c d g p ç t kSüreksiz Ünsüzler
ğ j l m n r v y z
f h s şSürekli ünsüzler
Yumuşak Ünsüzler
Sert ÜnsüzlerÜnsüzler
![Page 10: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/10.jpg)
BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) UYUMU UYUMU
Türkçe kelimeler kendine özgü bazı özellikler gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabancı kelimelerden ayırt edilir. İşte bu özelliklerden biri, büyük ünlü uyumudur. Buna “ kalınlık – incelik” uyumu da denir.
![Page 11: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/11.jpg)
İki Kuralı Vardır: İki Kuralı Vardır: 1). Türkçe bir kelimenin ilk
hecesindeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de ince olmalıdır.
Örnek; öğütlerimiz / öğretmenim
![Page 12: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/12.jpg)
2). İlk hecedeki sesli kalın ise diğerleri de kalın olmalıdır.
Örnek; koyunlar / konuşmacı
![Page 13: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/13.jpg)
Soru: Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük ünlü uyumu yoktur?
a) Mahallede b) Gezerken
c) Arkadaşlarımı d) Görmüşler
![Page 14: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/14.jpg)
Büyük ünlü Uyumu Büyük ünlü Uyumu Özellikleri;Özellikleri;
1) Türkçe oldukları hâlde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymazlar.
ör: Aslı Değişmiş Hali Alma Elma Ana Anne Kangı Hangi
![Page 15: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/15.jpg)
2) Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir.
Ör: İnsan Gazete Dünya Otomobil Kitap Televizyon
![Page 16: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/16.jpg)
3) Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Ör: Birleşik Tek heceliler Kadıköy Türk Gecekondu Dört Hanımeli Film Okuyabilirim İlk
![Page 17: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/17.jpg)
Soru:Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde
büyük sesli uyumu aranır?
a) Kütüphane b) Söz
c) Televizyon d) Öğrenci
![Page 18: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/18.jpg)
4) Dilimizdeki ekler, eklendiği kelimelerin son hecesindeki ünlü harfe uygunluk gösterir.
Ör: Gemi_ ci Çiçek_ ler
Halı_ cı Baş_ lık
Süt_ çü Sev_ gi
![Page 19: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/19.jpg)
Soru:Soru: “ Çocuk” kelimesine aşağıdaki
eklerden hangisini getirirsek büyük sesli uyumuna uymaz ?
a)- ler b) –miş
c) – ken d) - di
![Page 20: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/20.jpg)
KKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU• Türkçe kelimelerde aranması gereken diğer
bir ünlü uyumu da küçük ünlü uyumudur.• Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve
küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler küçük ünlü uyumuna da uymazlar.
• Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.
![Page 21: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/21.jpg)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
• Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde de düz ünlü bulunur.
Örnek: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek, saygı, sevgi, çocuk, oyun, sömürge…
![Page 22: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/22.jpg)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
• Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur.
Örnek: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, özlemek, güreşmek, sürmek.
![Page 23: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/23.jpg)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
• Bu tür kelimelere geniş düz (a,e) ünlü taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki hecelerin ünlüleri geniş düz (a,e) olabildiği gibi düz dar (ı,i) da olabilir. Sebebi, kendisinden önce gelen düz ünlüye uyum sağlamasıdır.
Örnek: boylarını, uygunlaşır, günleri, öndeyiz, yoldayız.
![Page 24: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/24.jpg)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARIKURALLARI
• Türkçe’de “o, ö” ünlüleri yalnızca ilk hecede bulunurlar. İlk hecenin dışında “o, ö” ünlüleri bulunan sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz. Bunlar Türkçe değildirler.
Örnek: horoz, şoför, doktor
![Page 25: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/25.jpg)
AYKIRI SÖZCÜKLERAYKIRI SÖZCÜKLERKüçük ünlü uyumuna aykırı birtakım Türkçe sözcükler de vardır.
Örnek: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.
![Page 26: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/26.jpg)
AYKIRI EKLERAYKIRI EKLER-ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek: bugünkü, dünkü, öbürkü.
• -yor eki küçük ünlü uyumuna uymaz. Örnek: atıyorlar, koşuyor...
![Page 27: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/27.jpg)
HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ UYUMU ARANMAZ?UYUMU ARANMAZ?
• Tek heceli kelimelerde ve birleşik kelimelerde, ünlü uyumları aranmaz.
Örnek: çok, bir, delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan...
• Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz. Örnek: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor,
horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur
![Page 28: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/28.jpg)
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUKÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU ARANIRKEN ARANIRKEN
• Bir sözcükte küçük ünlü uyumu aranırken, her hece kendisinden sonra gelen heceye göre değerlendirilir.
ü › ü, e (ütü, ürkek)i › i, e (ilik, ince)
u › u, a (uzun, uzak)ı › ı, a (kılıç, kısa)
ö › ü, e (ölçü, ördek)e › e, i (geçer, gelir)
o › u, a (omuz, oya)a › a, ı (bakar, alır)
![Page 29: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/29.jpg)
Örnekler;Örnekler;Koşarken yuvarlak ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelebilirYatıyor düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmezKolayca yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilirGörüyor dar-yuvarlak ünlüden sonra geniş-yuvarlak ünlü gelmezUçurtma yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilirBegonya Türkçe kelimelerde o,ö ünlüleri sadece ilk hecede
bulunurYağmur düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez
üöieince
uoıakalın
dargenişdargeniş
yuvarlak düzsesli harfler
![Page 30: Türkçenin sesleri ve özellikleri](https://reader035.vdocuments.net/reader035/viewer/2022081720/559a60071a28abd71d8b4770/html5/thumbnails/30.jpg)
Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır.
Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.