Medycyna Wet. 2010, 66 (9)626

Praca oryginalna Original paper

Tumescencyjne znieczulenie nasikowe (TZN) jestjedn z odmian znieczulenia miejscowego. Polega nawstrzykniciu w znieczulane tkanki duych iloci bar-dzo rozcieczonego rodka miejscowo znieczulajce-go z dodatkiem rodka obkurczajcego naczynia krwio-none i rodka zobojtniajcego. Po zdeponowaniuroztworu znieczulajcego tkanki majce z nim kon-takt przybieraj charakterystyczny pseudoobrzkowywygld (tumescere puchn, obrzka) (3, 5).

TZN zostao wprowadzone do praktyki klinicznejprzez Kleina w 1987 r. Pocztkowo wykorzystywanoje przy liposukcji oraz w innych operacjach z zakresuchirurgii plastycznej (3, 5, 10). Z biegiem czasu za-czto je take stosowa w operacjach przepukliny pa-chwinowej (14), mastektomii (3, 17), biopsji wzawartowniczego (8), leczeniu zmian oparzeniowych (2,5) oraz chirurgii naczyniowej (13) i rekonstrukcyjneju ludzi (4, 15).

Zalety tumescencyjnego znieczulenia nasikowegoto: ograniczenie krwawienia z operowanych tkanek,zjawisko ich rozwarstwienia przez zdeponowany pyn(hydrodissection), dugotrwae znieczulenie miejsco-we oraz niskie koszty i atwo przeprowadzenia (3,5, 14, 15).

Celem bada bya ocena przydatnoci TZN w wy-branych zabiegach chirurgicznych u psw, charakte-ryzujcych si obfitym krwawieniem rdoperacyjnymi du bolesnoci w okresie pooperacyjnym: usuni-ciu listwy mlecznej (hemimastektomia), wyciciu pio-nowej czci zewntrznego kanau suchowego i am-putacji koczyny piersiowej na wysokoci stawu ra-miennego. Przed rozpoczciem bada zaoono, eTZN pozwoli na ograniczenie krwawienia rdopera-cyjnego i bdzie skutecznym uzupenieniem leczeniaprzeciwblowego we wczesnym okresie pooperacyj-nym.

Przydatno tumescencyjnego znieczulenianasikowego w wybranych zabiegach

operacyjnych u pswPIOTR TRBACZ, MAREK GALANTY, PIOTR JURKA*

Zakad Chirurgii i Anestezjologii Maych Zwierzt,*Pracownia Rozrodu Maych Zwierzt Katedry Chorb Maych Zwierzt z Klinik

Wydziau Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159 C, 02-776 Warszawa

Trbacz P., Galanty M., Jurka P.Usefulness of tumescent local anesthesia in selected surgical procedures in dogs

SummaryTumescent local anesthesia (TLA) is a kind of local anesthesia that consists in the application of large

amounts of highly diluted buffered solution of local anesthetic with addition of a vasoconstrictor. Advantagesof this type of anesthesia are a significant reduction in bleeding from the operated tissues and a long-lastinganalgesia during the postoperative period. The aim of this study was to assess the usefulness of TLA in dogs(15 animals: 7 males and 8 females, 6-13 years old; 11-60 kg b.w.) which were subjected to surgical procedurescharacterized by significant intraoperative bleeding and severe painfulness in the postoperative period(hemimastectomy, vertical ear canal ablation, shoulder disarticulation amputation). TLA was performed onanimals that had been subjected to general anesthesia preceded by sterile skin preparation. The injection ofthe tumescent fluid (containing 50 mg of lidocaine, 0,1 mg of adrenaline, 84 mg of sodium bicarbonate andisotonic saline ad 100 ml) was started immediately after the needle insertion and continued while penetratingdeeper tissues. The fluid was injected until a distinct deformation of the injected area appeared. A characteristicaspect of tissues subjected to TLA (gelatinous swelling and local ischemia) was observed while performing theoperation. During the postoperative period all the animals were observed for 12 hours in order to assess theirpain, using the short form of the Glasgow composite pain scale. In cases of 3 dogs the recommended analgesicintervention level was exceeded during the observation. No symptoms of lidocaine overdose appeared in anyof the operated animals. Operative wounds healed by first intention in all the animals. Based on the resultsachieved, it can be concluded that in the case of dogs tumescent local anesthesia facilitates surgical procedurescharacterized by abundant intraoperative bleeding and provides long-lasting postoperative analgesia.

Keywords: dog, lidocaine, tumescent local anesthesia

Medycyna Wet. 2010, 66 (9) 627

Materia i metodyTZN zastosowano u 15 psw (7 samcw i 8 samic), wwie-

ku 6-13 lat i m.c. 11-60 kg. Zwierzta naleay do 8 ras:cane corso 1, dog niemiecki 1, jamnik 1, mieszaniec7, owczarek niemiecki 2, rottweiler 1, sznaucer ol-brzym 1 i wye niemiecki 1.

Psy podzielono na 3 grupy po 5 osobnikw: A hemi-mastektomia, B wycicie pionowej czci zewntrznegokanau suchowego, C amputacja koczyny piersiowej nawysokoci stawu ramiennego. W grupach A i C operacjeprzeprowadzano ze wskaza onkologicznych (nowotworygruczow sutkowych i dalszego odcinka koci promienio-wej), a w grupie B z powodu przewlekego zapalenia ze-wntrznego kanau suchowego. Postpowanie przedopera-cyjne (diagnostyka i przygotowanie do zabiegw) oraz wy-konywanie zabiegw przebiegao w sposb typowy.

Operacje przeprowadzano w znieczuleniu oglnym izo-fluranowym (Aerane, Baxter) z intubacj dotchawicz. Dopremedykacji uywano medetomidyny (Cepetor, Scanvet)0,04 mg/kg m.c. i buprenorfiny (Bunondol, WZF Polfa S.A.)0,03 mg/kg m.c., wstrzykiwanych dominiowo. Do induk-cji znieczulenia oglnego uywano tiopentalu (Thiopental,Sandoz) 10 mg/kg m.c., wstrzykiwanego doylnie wedugefektu dziaania.

TZN przeprowadzano u pacjentw znieczulonych ogl-nie, po przygotowaniu pola operacyjnego. Stosowano roz-twr zaproponowany przez Kleina (3, 10), zawierajcy 50mglidokainy (Lignocainum hydrochloricum 2%, WZF PolfaS.A.), 0,1 mg adrenaliny (Injec. Adrenalini 0,1%, WZF PolfaS.A.), 84 mg dwuwglanu sodu (Natrium bicarbonicum8,4%, Polpharma S.A.) i 0,9% NaCl ad 100 ml (Natriumchloratum 0,9%, Fresenius Kabi). Roztwr znieczulajcyprzygotowywano bezporednio przed uyciem i podgrzewanodo temp. 38C. Wstrzykiwanie pynu rozpoczynano bezpo-rednio po przebiciu skry ig i kontynuowano w trakcieprzechodzenia przez gbiej pooone tkanki.

W grupach A i B do wstrzykiwania roztworu tumescen-cyjnego uywano jednorazowych strzykawek i igie iniek-cyjnych o dugoci 40 mm i 0,8 mm. W grupie C uywanomankietowego aparatu do szybkiego przetaczania pynw(Unifusor 1000 cc, Statcorp), przyrzdu do przetaczania py-nw infuzyjnych (typ IS, Margomed) i igie rdzeniowych o du-goci 75mm i 1,1 mm (Yale Spinal, BD). Pyn podawanoa do wystpienia wyranej deformacji ostrzykiwanej okoli-cy (ryc.1), a nastpnie przekuwano si w inne miejsce.

W grupie A ostrzykiwano tkank podskrn wzdu liniiplanowanych ci. W grupie B dodatkowo ostrzykiwanogbiej pooone tkanki wok pionowej czci zewntrzne-go kanau suchowego. W grupie C pyn znieczulajcywstrzykiwano wzdu linii planowanych ci, w okolic pa-chy i splotu ramiennego oraz dojamy stawu ramiennego. Zabiegirozpoczynano po 20 min. od prze-prowadzenia TZN.

Zwierzta wydawano do domupo 12 godzinach od zakoczeniaoperacji. W tym czasie badano na-tenie odczuwanego przez nie blupooperacyjnego, stosujc uprosz-czon skal odczuwania blu Uni-wersytetu w Glasgow (9). Pierwsze

badanie przeprowadzano po wybudzeniu si zwierzcia zeznieczulenia oglnego, a nastpne co 2 godz. W grupach Ai B przeprowadzano pene badanie, umoliwiajce uzyska-nie max. 24 pkt. (prg blowy 6/24 pkt.), a w grupie C skr-cone (bez badania w ruchu), umoliwiajce uzyskanie max.20 pkt. (prg blowy 5/20 pkt.).

Po zakoczeniu obserwacji kontynuowano leczenie prze-ciwblowe, podajc doustnie karprofen (Scanodyl, Scanvet)2 mg/kg m.c./12 godz./4 dni. Badania kontrolne przeprowa-dzano po 4 i 12 dniach od zabiegu.

Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej progra-mem StatisticaTM, przy uyciu testu t-Studenta, przy p 0,05.

Wyniki i omwienieBadane zwierzta mieciy si w podobnym prze-

dziale wiekowym (nie stwierdzono statystycznie istot-nych rnic). Pod wzgldem masy ciaa najwyszstwierdzono w grupie C (rednio 48,8 kg), a najniszw grupie A (rednio 23,8 kg). Pomidzy grupami A,B i C, stwierdzono statystycznie istotn rnic przyp < 0,01. Zuycie roztworu tumescencyjnego byo naj-nisze w grupie B (rednio 25 ml), a najwysze w gru-pie C (rednio 944 ml). Midzy tymi grupami stwier-dzono statystycznie istotn rnic przy p < 0,001(tab.1). Zuycie lidokainy byo najnisze w grupie B(rednio 9 mg), a najwysze w grupie C (rednio 472mg). Midzy tymi grupami stwierdzono statystycznieistotn rnic przy p < 0,001. Cakowita objtopodawanego pynu nie przekroczya 20 ml/kg m.c.(10mg lidokainy/kg m.c.) (tab. 1).

W trakcie wykonywania zabiegw obserwowanocharakterystyczny galaretowaty obrzk i anemizacj

Tab. 1. Opis zwierzt uytych do bada, objtoci pynu tumescencyjnego oraz ilociuytej lidokainy (rednia S.D.)

Objanienia: a, b, c statystycznie istotne rnice przy p 0,001-0,01

ypurG)5=n(

keiW)atal(

aaicasaM)gk(

unypogetyuotjbO)lm(ogecjaluzceinz

jetyuolI)gm(yniakodil

)aimotketsam(A 1 8,16,9 1,018,32 a 2,36002 a 6,13001 a

)ogewohcusuanakeicicyw(B 6,36,11 573 8,652 b 59 b

)ynyzcokajcatupma(C 1 0,28,7 5,78,84 b 3,571449 c 6,78274 c

Ryc. 1. Ostrzykiwanie okolicy stawu ramiennego u psa z gru-py C (widoczna deformacja tkanek mikkich wywoana przezwstrzyknity pyn znieczulajcy czerwone strzaki)

Medycyna Wet. 2010, 66 (9)628

tkanek poddanych TZN (ryc. 2). Wystpowao takezjawisko rozprzestrzeniania si roztworu znieczulaj-cego poza obszar, w ktry zosta wstrzyknity (bulkspread).

W grupach A i B obserwowano minimalne krwa-wienie z ran operacyjnych. W grupie C stwierdzanoanemizacj skry i tkanki podskrnej wzdu linii ci-cia operacyjnego, torebki stawowej stawu ramienne-go oraz tkanek w okolicy splotu ramiennego. Wikszekrwawienie wystpowao jedynie przy przecinaniumini otaczajcych staw ramienny.

W okresie pooperacyjnym u 12 spord 15 bada-nych psw (80%) nie obserwowano przekroczeniaprogw blowych. U 3 psw (20%) doszo do prze-kroczenia ustalonych progw blowych: u jednegopsa z grupy B (9/24 pkt. po 6 godz. obserwacji) i udwch osobnikw z grupy C (10/20 pkt. po 4 godz.obserwacji i 11/20 pkt. po 6 godz. obserwacji).

U operowanych zwierzt nie wystpiy objawyprzedawkowania lidokainy. W badaniach kontrolnych,przeprowadzonych po 4 dniach od zabiegu, stwierdzo-no, e rany operacyjne byy suche i bez obrzku.Wszystkie rany operacyjne wygoiy si przez rycho-zrost. Szwy skrne usuwano po 12 dniach od zabiegu.

Wybr techniki przeprowadzenia TZN zaley odobjtoci wstrzykiwanego pynu znieczulajcego. Naj-wygodniejszym, ale i najdroszym rozwizaniemjest uycie pompy perystaltycznej. Pozwala ona naprzetoczenie duych iloci roztworu znieczulajcegozokrelon prdkoci. Przy maych objtociach pynu(< 500 ml), mona uy strzykawki, a przy nieco wik-szych (1-2 litry) prostym i tanim rozwizaniem jestuycie aparatu do szybkiego przetaczania pynw (3).

W badaniach wasnych uycie strzykawki lub apa-ratu do szybkiego przetaczania pynw byo podykto-wane niewielkimi objtociami stosowanego pynuznieczulajcego.

Wszystkie zabiegi rozpoczynano po 20 min. od prze-prowadzenia TZN. To opnienie miao na celu do-prowadzenie do rozprzestrzenienia si roztworu znie-czulajcego poza obszar, w ktry zosta wstrzyknity(rozszerzenie zakresu znieczulenia) oraz osigniciemaksymalnej anemizacji operowanych tkanek.

U zwierzt z grupy A obecno pynu w tkancepodskrnej uatwiaa usuwanie zmienionych gruczo-w sutkowych i zachowanie odpowiedniego margi-nesu zdrowych tkanek wok preparatu operacyjnego.W grupie B, dziki zjawisku rozwarstwienia tkanek,atwiejsze byo wypreparowanie pionowej czci ze-wntrznego kanau suchowego i odnalezienie liniankiprzyusznej. W grupie C TZN uatwiao identyfikacji zaopatrzenie struktur naczyniowo-nerwowych w oko-licy splotu ramiennego oraz usunicie wza chonne-go pachowego.

Narita i wsp. (14), stosujc TZN w okolicy podbrzu-sza i pachwiny u 66 osb z przepuklin pachwinow,stwierdzili, e odsonicie piercienia pachwinowegowewntrznego oraz oddzielenie powrzka nasienne-go od ciany worka przepuklinowego byo znacznieatwiejsze i bezpieczniejsze w porwnaniu z ope-racjami bez TZN. Do podobnych wnioskw doszliShoher i wsp. (17), stosujc TZN u 53 kobiet podda-wanych mastektomii. Dziki dobrej hemostazie w poluoperacyjnym i rozwarstwieniu operowanych tkanek,cakowite usunicie zmienionej tkanki gruczoowejbyo prostsze i szybsze ni przy wykorzystaniu noaelektrycznego.

W badaniach wasnych ilo uytego pynu tume-scencyjnego bya uzaleniona od rodzaju wykonywa-nego zabiegu, std bya najwysza w grupie C. Ilouytej lidokainy bya cile skorelowana z objtociuytego pynu tumescencyjnego.

Lidokaina jest zwizkiem amidowym o umiarkowa-nym czasie dziaania (60-120 min.) i niskiej toksycz-noci (6, 7, 11, 12, 18). Okres dziaania lidokainymona wyduy poprzez dodanie rodka obkurczaj-cego naczynia krwionone (adrenalina, noradrenalina)lub czc j z takimi lekami, jak opioidy i -2 agoni-ci. Innym sposobem przeduenia dziaania lidokainyjest zastosowanie specjalnych technik jej podawania,np. cigego wlewu kroplowego do przestrzeni zew-ntrzoponowej, jamy ciaa lub rany operacyjnej (1, 7,18, 19). Tumescencyjne znieczulenie nasikowe rw-nie pozwala na wyduenie czasu dziaania lidokainy.Uludzi analgezja po TZN utrzymywaa si do 18 go-dzin (3, 14). Dugi okres znieczulenia zwizany jestz bardzo powolnym wchanianiem si rodka miejs-cowo znieczulajcego na skutek obkurczenia naczykrwiononych przez adrenalin oraz uciskiem tkanekprzez zdeponowany pyn. Popraw penetracji tkanko-wej lidokainy zapewnia zobojtnienie roztworu znie-czulajcego dwuwglanem sodu, zwikszajc ilo jejniezdysocjowanych czsteczek (3, 5, 14).

Tumescencyjne znieczulenie nasikowe zapewniodugotrwa, uzupeniajc analgezj pooperacyjnu12 zwierzt. W trakcie prowadzonych obserwacjitylko jeden pies z grupy B i dwa osobniki z grupy Cwymagay podania leku przeciwblowego dziaajce-go orodkowo. U psa z grupy B zbyt krtki okres dzia-ania znieczulenia miejscowego by zwizany z nie-wystarczajcym ostrzykaniem tkanek otaczajcych pio-

Ryc. 2. Charakterystyczny wygld tkanek poddanych TZNupsa z grupy A (pseudoobrzk i anemizacja)

Medycyna Wet. 2010, 66 (9) 629

now cz zewntrznego kanau suchowego. Nato-miast u 2 osobnikw z grupy C uyta objto pynuznieczulajcego okazaa si zbyt maa (pomimo poda-nia pynu w iloci 20 ml/kg m.c.). Okolica stawu ra-miennego psa ma skomplikowan budow anatomicz-n, zwizan z obecnoci licznych przedziaw po-wiziowych, dlatego wstrzyknita objto pynu znie-czulajcego moga nie dotrze do wszystkich opero-wanych tkanek. Narita i wsp. (14) dokonali podobnychobserwacji, operujc przepukliny pachwinowe u lu-dzi. W celu uniknicia niepenego znieczulenia ope-rowanych tkanek badacze ci etapowo deponowali pynznieczulajcy, odsaniajc kolejne warstwy rany ope-racyjnej.

U ludzi i psw maksymalna dawka lidokainy z do-datkiem adrenaliny (lidokaina 0,5-2% + adrenalina1 : 200 000) wstrzyknitej w obficie unaczynione tkan-ki wynosi 7 mg/kg m.c. (3, 18). Klein (10), prowadzcbadania u ludzi, stwierdzi, e w przypadku TZN nis-kie stenie lidokainy w roztworach tumescencyjnychi jej powolne uwalnianie si ze znieczulonych tkanekpozwala na bezpieczne zastosowanie tego leku w daw-kach dochodzcych do 35 mg/kg m.c. Podobne stano-wisko prezentuj Bieniek i wsp. (3), ktrzy stosowalidawki lidokainy sigajce 40 mg/kg m.c. Uycie wy-szych dawek lidokainy umoliwia wstrzyknicie wik-szej objtoci roztworu tumescencyjnego i znieczule-nie wikszego obszaru ciaa pacjenta. Stosowaniewysokich dawek lidokainy wymaga jednak cigegomonitorowania jej stenia w surowicy krwi pacjenta(3, 10).

U operowanych zwierzt nie prowadzono monito-ringu stenia lidokainy w surowicy krwi, dlatego jejmaksymalna dawka nie przekraczaa 10 mg/kg m.c.i bya nisza od toksycznej doylnej dawki lidokainyu psw, wynoszcej 11 mg/kg m.c. (18). Pomimo uy-cia stosunkowo wysokich dawek lidokainy, u adnegoosobnika nie wystpiy objawy zatrucia.

Obiektywna ocena natenia blu pooperacyjnegoodczuwanego przez zwierzta stanowi powany pro-blem kliniczny. Wynika to z braku moliwoci poro-zumienia si z pacjentem (9, 16, 19). Do praktyki le-karsko-weterynaryjnej wprowadzono wiele systemwoceny zachowania zwierzt, majcych poprawi tsytuacj (9). Najczciej wykorzystywane s skalepunktowe, w ktrych ocenia si: stan oglny, zacho-wanie w ruchu i w spoczynku, zainteresowanie okoli-c rany operacyjnej oraz reakcj na jej omacywanie.

W badaniach wasnych wykorzystano uproszczonskal odczuwania blu Uniwersytetu w Glasgow (9).Obejmuje ona 30 parametrw zachowania si zwie-rzcia, ktre s punktowane. Wynik badania w posta-ci sumy zebranych punktw umoliwia ocen nate-nia odczuwanego blu u wszystkich pacjentw (takeu tych z chorobami ortopedycznymi, u ktrych bada-nie w ruchu byoby trudne do przeprowadzenia). Tauniwersalno skali Uniwersytetu w Glasgow miaaszczeglne znaczenie dla zwierzt z grupy C, u kt-

rych wynik badania w ruchu rzutowaby na ocen ichrzeczywistego stanu.

Reasumujc, TZN uatwia przeprowadzanie zabie-gw i zmniejsza rdoperacyjn utrat krwi u psw.Jest ono atwe do wykonania, dobrze tolerowane przezzwierzta i zapewnia dugotrwa analgezj poopera-cyjn.

Pimiennictwo1.Abelson A. L., McCobb E. C., Shaw S., Armitage-Chan E., Wetmore L. A.,

Karas A. Z., Blaze C.: Use of wound soaker cathethers for the administrationof local anesthetic for post-operative analgesia: 56 cases. Vet. Anaest. Analg.2009, 36, 597-602.

2.Agarwal P.: Safe method for relase of severe post burn neck contractureunder tumescent local anesthesia and ketamine. Ind. J. Plast. Surg. 2004, 37,51-54.

3.Bieniek A., Orzechowska-Juzwenko K., Gowacka K., Hurkacz M., Terpi-skiJ.: Tumescencyjne znieczulenie nasikowe (TZN) i jego praktyczne zna-czenie we wspczesnej chirurgii. Medpharm, Wrocaw 2007.

4.Breuninger H.: Semi-automated, slow subcutanealis infusion anesthesia (SIA)with diluted mixtures of prilocaine and ropivacaine. Eur. J. Plast. Surg. 2004,26, 391-396.

5.Bussolin L., Busoni P., Giorgi L., Crescioli M., Messeri A.: Tumescentlocal anesthesia for the surgical treatment of burns and postburn sequelae inpediatric patients. Anesthesiology 2003, 99, 1371-1375.

6.Dobromylskyj P., Flecknell P. A., Lascelles B. D., Pascoe P. J., Taylor P.,Waterman-Pearson A.: Management of postoperative and other acute pain,[w:] Flecknell P., Waterman-Pearson A. (red.): Pain Management in Animals.Saunders W. B., London 2000, 81-145.

7.Egger C., Love L.: Techniki znieczulenia miejscowego i regionalnego. Cz. I.Przegld piciu prostych metod. Weterynaria po dyplomie 2009, 10, 6-18.

8.Eichhorn K., Renner R., Haustein U. F.: Sentinel node biopsy in melanomaof the trunk and the extremities in tumescent local anesthesia. Dermatol.Surg. 2004, 30, 253-256.

9.Hellyer P. W., Robertson S. A., Fails A. D.: Pain and its management, [w:]Tranquilli W. J., Thurmon J. C., Grimm K. A. (red.): Lumb&Jones VeterinaryAnesthesia and Analgesia. Blackwell Publishing, Ames, 2007, 42-45.

10.Klein J. A.: The tumescent technique for liposuction surgery. Am. J. Cosmet.Surg. 1987, 4, 263-267.

11.Ko J., Weil A., Maxwell L., Kitao T., Haydon T.: Plasma concentrations oflidocaine in dogs following lidocaine path application. J. Am. Anim. Hosp.Assoc. 2007, 43, 280-283.

12.Kryst L., Mayzner-Zawadzka E.: Znieczulenie w praktyce stomatologicznej.PZWL, Warszawa 2001, s. 20.

13.Mizukami T., Hamamoto M.: Tumescent local anesthesia for a revasculariza-tion of a coronary subclavian steal syndrome. Ann. Thorac. Cardiovasc. Surg.2007, 13, 352-354.

14.Narita M., Sakano S., Okamoto S., Uemoto S., Yamamoto M.: Tumescentlocal anesthesia in inguinal herniorrhaphy with a prolene hernia system:original technique and results. Am. J. Surg. 2009, 198, 27-31.

15.Papadopoulos O., Konofaos P., Medvedev V., Chrisostomidis C.: Island ver-tical trapezius myocutaneous flap procedure under the tumescent technique.Europ. Surg. Res. 2007, 39, 118-121.

16.Savvas I., Papazoglou L. G., Kazakos G., Anagnostou T., Tsioli V., Rapto-poulos D.: Incisional block with bupivacaine for analgesia after celiotomy indog. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 2008, 44, 60-66.

17.Shoher A., Hekier R., Lucci Jr. A.: Mastectomy performed with scissorsfollowing tumescent solution injection. J. Surg. Oncol. 2003, 83, 191-193.

18.Skarda R. T., Tranquilli W. J.: Local and regional anesthetic and analgesictechniques: dogs, [w:] Tranquilli W. J., Thurmon J. C., Grimm K. A. (red.):Lumb&Jones Veterinary Anesthesia and Analgesia. Blackwell Publishing,Ames 2007, 561-594.

19.Wolfe T. M., Bateman S. W., Cole L. K., Smeak D. D.: Evaluation of a localanesthetic delivery system for total ear canal ablation a randomized, con-trolled, double-blinded study. Vet. Anaest. Analg. 2006, 33, 328-339.

Adres autora: lek. wet. Piotr Trbacz, ul. Nowoursynowska 159 C, 02-776Warszawa; e-mail: piotr_trebacz@sggw.pl