tuyen tap truyen ngan ho dzenh

TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 1

MUÅC LUÅC

NGÛÚÂI ANH XÊËU SÖË ................................................................................................................. 2

LOÂNG MEÅ .................................................................................................................................... 7

NGÛÚÂI CHÕ DÊU TÖI............................................................................................................... 14

CHÕ YÏN.................................................................................................................................... 20

CON NGÛÅA TRÙÆNG CUÃA BA TÖI ........................................................................................... 28

NGAÂY GÙÅP GÚÄ .......................................................................................................................... 34

ANH ÀOÃ PHUÅ............................................................................................................................ 41

TRONG BOÁNG RÛÂNG............................................................................................................... 48

CHUÁ NHÒ................................................................................................................................... 55

HAI ANH EM............................................................................................................................. 63

THÙÇNG CHAÁU ÀÑCH TÖN....................................................................................................... 70

NGAÂY LÏN ÀÛÚÂNG ................................................................................................................. 78

SAÁNG TRÙNG SUÖNG............................................................................................................. 85

EM DÒN...................................................................................................................................... 93


NGÛÚÂI ANH XÊËU SÖË

Trong ba anh em chuáng töi, meå töi thûúng anh hai töi nhêët. Meå töi thûúng anh vò anh khöí, vò anh, vêîn theo lúâi meå töi, àaä tûâng biïët qua trong thuúã àêìu xanh nhûäng ngaây àaâo cuã chuöëi, nêëu chaáo caám ùn trûâ cúm.

Nhûng loâng ngûúâi meå caâng nghiïng xuöëng àûáa con thûá bao nhiïu thò laåi caâng xa àûáa con caã bêëy nhiïu. Meå töi vñ chuáng töi nhû cêy mña coá ba àöët àïìu nhau, sinh caách nhau àuáng baãy tuöíi, ba àöët maâ möåt àaä bõ sêu, coân hai àöët kia thò "chûa biïët".

Coá lêìn, töi hoãi meå töi:

- Taåi sao anh caã con laåi laâ àöët mña cuöëi bõ sêu àuåc haã meå? Sao anh hai laåi àûúåc laâ àöët giûäa?

Meå töi gùæt:

- Röìi maây liïåu, khöng laåi sêu nöët, con aå.

Maâ kïí ra anh hai töi cuäng xûáng àaáng laâ àöët mña giûäa thêåt. Anh coá veã dõu daâng vaâ phong nhaä. Miïång anh cûúâi rêët xinh, laâm nuáng hai àöìng tiïìn úã maá. Anh hai töi ñt noái, maâ àaä noái thò hïët sûác chùæc chùæn. Meå töi yïu anh vaâ gûãi gùæm vaâo anh nhûäng ngaây giaâ sùæp ruång. Anh töi chaãi toác lêåt ra hai phña gaáy, laâm nöíi roä lïn caái àûúâng ngöi thùèng tùæp. Bùæt chûúác anh, töi nhêët àõnh nuöi toác àïí chaãi cho àeåp, nhûng möîi lêìn thêëy haâng thúå huái rong ài qua, meå töi hay nhòn àêìu töi maâ baão:

- Beá àõnh buái toác hay sao maâ chûa thiïën búát noá ài?

Nhòn caái tùng àú taân nhêîn caây tûâng maãng toác êu yïëm cuãa töi lïn, töi huâng höí baão ngûúâi thúå:

- Sao anh khöng cùæt meå noá caái àêìu töi ài luön thïí?

- Baâ daåy thïë. Vaã laåi cùæt ngùæn toác cho maát, cêåu aå.


Töi khöng neán nöíi tiïëng khoác vò bûåc tûác:

- Hu hu... nhûng töi muöën... bûác kia maâ!

Cuöëi nùm êëy, ba anh em chuáng töi àûúåc chuåp aãnh chung vúái nhau àïí gûãi vïì quï nöåi. Bûác aãnh àoá, töi vêîn coân giûä àûúåc, tuy thúâi gian àaä laâm phai nûúác ài. Caách möåt ngaây trûúác höm chuåp aãnh, anh hai töi àaä lo lùæng vïì quêìn aáo. Anh caã töi lúán röìi nïn toã veã laänh àaåm. Töi thò chó suöët ngaây ngùæm anh hai töi.

Röìi saáng höm sau, chûäng chaåc quaá, anh hai töi diïån möåt böå quêìn aáo soåc, maái toác chaãi deåt xuöëng, hai mùæt tûúi cûúâi, tay cêìm möåt chiïëc muâi soa.

Àïën anh caã töi múái thêåt khiïëp! Anh mùåc möåt böå quêìn aáo têy cuãa ba töi sûãa laåi, vai cûá döëc xuöëng, àöi öëng quêìn boá lêëy bùæp chên nhû xaâ caåp. Töi àaä mêët cöng luåc hïët rûúng hoâm, röìi àïí chõu mùåc möåt caái aáo röång tay vaâ caái quêìn ngùæn cúän, vò coá bao giúâ meå töi may cho töi àûúåc möåt böå quêìn aáo naâo vûâa yá àêu. Caái thò röång, caái thò heåp, caái laâm töi àang gêìy hoáa beáo, àang lúán hoáa luân. Nhûng caái naâo cuäng àeåp hïët, vò meå töi baão: aáo taâu mùåc thïë naâo cuäng... chûäng!

Ba chuáng töi ra ngoaâi sên vúái möåt caái ghïë. Anh caã töi ngöìi giûäa, tay cêìm quyïín saách. Anh hai töi àûáng chöëng naånh bïn caånh. Töi nhoã, àûáng voâng tay cho coá veã lïî pheáp, àöi mùæt àúâ nhòn vaâo öëng maáy aãnh. Meå töi ngùæm kyä ba chuáng töi röìi böîng giêån dûä:

- Tröng con mùæt thùçng caã! Cûá long lïn soâng soåc thïë kia, traách naâo!

Töi nghe anh caã töi thúã daâi möåt caái. Töi biïët trong nhaâ sùæp coá chuyïån, nïn àûa mùæt liïëc anh hai töi. Luác ngûúâi thúå aãnh sûãa laåi daáng àiïåu cho chuáng töi, meå töi laåi nhòn anh caã töi, leâ baä trêìu ra ngoaâi miïång, gioång gùæt goãng:

- Ngûúâi thò cûá sûâng sûäng ra êëy!

Anh caã töi vuâng àûáng dêåy, bûúác ra ngoaâi, vêët laåi mêëy tiïëng:

- Àïí cho hai àûáa noá chuåp!

Meå töi noáng tiïët, quùng que cuãi cêìm trong tay theo anh, gùæt êìm nhaâ. Anh hai töi bêëm vaâo àñt töi möåt caái, dêëu hiïåu giûä mònh chuáng töi vêîn baáo cho nhau vaâo giúâ phuát nghiïm troång. Meå töi baão öng thúå aãnh:


- Öng cûá chuåp cho hai chaáu cuäng àûúåc. Thùçng con àêìu cuãa töi chïët röìi!

Do möåt sûå húá hïnh rêët coá yá nghôa cuãa ngûúâi thúå aãnh, têëm hònh àûúåc chuåp ra vúái caái chöî tröëng anh caã töi boã laåi. Àöi mùæt töi, möîi lêìn àùåt lïn bûác aãnh, chúåt thêëy thiïëu möåt caái gò, vaâ àiïìu naây laâm töi böìi höìi, caãm àöång. Töi chaånh loâng, thêëy söë phêån cuãa anh caã töi hêím hiu quaá. Ngaây xûa cuäng nhû ngaây nay, ngûúâi anh àau khöí êëy vêîn bûúác nhûäng bûúác cö quaånh trong cuöåc àúâi, söëng vúái mònh hún laâ söëng vúái ngûúâi xung quanh, noáng naãy vaâ liïìu lônh.

Möåt lêìn àang ngöìi ùn cúm vúái nhau, khöng nhúá töi noái höîn àiïìu gò, anh caã töi neám ngay caái baát vaâo mùåt töi. Cún noáng nöíi lïn, töi quùng traã caái cheán, vaâ cûá thïë, chuáng töi nhaãy vaâo nhau, àêëm nhau, cùæn nhau.

Thûúâng thûúâng, sau nhûäng phuát giêån dûä nhû trïn, töi thêëy lûúng têm bõ giaây voâ, day dûát. Töi dõu ngoåt laâm thên vúái anh caã töi, nhûng chó àûúåc vaâi ngaây, chuáng töi laåi xem nhau nhû thuâ àõch. Coá àiïìu maäi àïën nay töi vêîn lêëy laâm laå, laâ caâng gheát anh bao nhiïu, töi laåi caâng thûúng anh bêëy nhiïu.

Trûúác àêy, anh caã töi coá quen biïët möåt ngûúâi con gaái maâ àöi mùæt, töi coân nhúá, troân nhû àöi mùæt böì cêu. Nhûng tònh yïu vöën laâ thûá hay vúä vò bêët cûá möåt caái chaåm nheå naâo, anh töi àaä thêëy chïët möëi tònh àêìu êm thêìm vaâ vö voång, röìi vïì quï nöåi lêëy möåt ngûúâi vúå maâ töi chùæc rùçng anh khöng yïu lùæm.

Àêy laâ möåt àoaån àúâi bêët thûúâng cuãa anh caã töi úã bïn quï nhaâ do chñnh anh thuêåt laåi:

- ... "Thïë röìi àïën lûúåt anh. Anh bõ troái gö vaâo möåt xêu cuâng vúái nhûäng ngûúâi khaác, chó vò anh laâ ngûúâi laå mùåt laåc vaâo thaânh phöë, àuáng caái höm nöí ra cuöåc caách maång àaánh àöí nhaâ Maän Thanh. Cêy suáng, anh coân nhúá roä, cêy suáng coá caái noâng ngùæn, nhûng anh thêëy noá àen ngoâm vaâ sêu khöng àaáy. Böën ngûúâi bïn anh àaä ngaä guåc xuöëng, vaâ sùæp àïën lûúåt anh..."

Töi súå quaá, nhaãy chöìm lïn, hoãi:

- Thïë ngûúâi ta coá bùæn anh khöng?

Anh hai töi àang nghe chuyïån, vïnh mùåt lïn baão anh caã töi:


- Beá noá hoãi thêåt dúã nhó? Àaä bùæn röìi thò laâm gò coân söëng maâ ngöìi kïí chuyïån nûäa!

Anh caã töi kïí tiïëp:

- ..."Thïë röìi àïën lûúåt anh. Nhûng luác cêy suáng sùæp giú lïn thò cuäng laâ luác cêy suáng... haå xuöëng. Khi êëy laâ vaâo àuáng ban trûa, vò anh nhúá roä laâ trúâi nùæng lùæm. Thò ra höm anh bõ bùæt, öng nöåi chuáng mònh ài vùæng. May öng vïì kõp, höëi haã gom goáp àûúåc möåt moán tiïìn vaâ thuöëc phiïån lïn biïëu quan huyïån. Thïë laâ quan sai lñnh phi ngûåa ra phaáp trûúâng, hö tïn anh laâ Ho Yan lïn, vaâ cûáu thoaát!"

Nghe xong chuyïån, anh hai töi bêëm töi ra chöî vùæng maâ baão:

- Anh caã anh êëy bõ möåt meã mêët vña, nïn tûâ àoá anh mêët vña luön. Cûá buöíi trûa trúã ài laâ anh nhû ngûúâi lêín thêín, vaâ àïm naâo cuäng laãm nhaãm noái mï.

Anh caã töi coá möåt têm traång àuáng nhû vêåy. Chõ dêu töi cûá viïåc yïn lùång nùçm bïn caånh maâ cuäng biïët hïët anh àaä laâm gò, nghô gò hay bêåy baå gò trong ngaây höm êëy.

Möåt lêìn, meå töi mêët nùm chuåc baåc. Àïën àïm, anh caã töi tûå khai ngay ra:

- Coân khoùæng möåt meã nûäa laâ ñt. Ngêìn êëy àaä ùn thua gò!

Àaåi àïí laâ thïë. Ban ngaây, anh töi tñnh toan gò trong buång, thò àïën àïm noái hïët ra ngoaâi miïång. Têm höìn anh nhû cùn lïìu tröëng, gioá thöíi qua khöng vûúáng möåt bûác vaách, thöíi möåt maåch, thöíi vuâ vuâ.

Trûúác àêy mêëy nùm, vaâ àêy cuäng laâ nguyïn do khiïën meå töi gheát anh, möåt chiïìu ài hoåc vïì, töi ngaåc nhiïn thêëy möåt quang caãnh àöí vúä bûâa baäi. Meå töi, bïn caånh laâ ngûúâi àêìy túá trai, àang giêån dûä neám caác àöì vêåt vúá àûúåc vïì phña anh, döìn anh vaâo möåt goác tûúâng. Anh töi khöng kïu, khöng khoác, nhûng neát mùåt xaåm laåi, möåt nöîi hùçn hoåc lêîn àau àúán vúä traân trong cùåp mùæt ngêìu àoã.

Cuöëi cuâng, töi thêëy anh caã töi kïu lïn möåt tiïëng, ngaä xuöëng: möåt doâng maáu chaãy ra trïn vai anh, thêëm vaâo manh aáo raách. Trong caãnh höîn loaån, böîng nhiïn, anh töi vúá àûúåc möåt thanh maác, thûá khñ giúái phoâng keã tröåm höìi ba töi coân söëng, lao vïì phña trûúác mùåt. Muäi maác cùæm phêåp vaâo chiïëc tuã àûáng, vaâ tiïëng meå töi la lïn:

- Noá giïët, noá giïët töi, caác öng, caác baâ úi!


Thûåc ra àoá chó laâ caách chöëng àúä àiïn cuöìng vaâ tuyïåt voång cuãa möåt ngûúâi bõ thûúng, gêìn nhû loaån oác. Sau tiïëng kïu cuãa meå töi, töi noáng mùæt, sùén hoân gaåch vúá àûúåc, neám vïì phña anh...

Tûâ àêëy, meå töi vêîn duâng hai tiïëng "saát nhên" gaán cho anh, möîi lêìn tûác giêån. Loâng meå töi àaä gêìn nhû mêët hïët thiïån caãm àöëi vúái gioåt maáu cuãa mònh, àöët mña sêu àuåc. Coân töi, töi khöng thiïëu tònh thûúng haåi möîi lêìn töi nghô àïën ngûúâi anh àau khöí, nghô àïën caái gò khöng tûúi àeåp àaä laâm hoen öë caã möåt quaäng àúâi cuãa ba chuáng töi.

* * *

Röìi anh Caã töi mêët vaâo möåt nùm luåt löåi, àoái keám. Anh boã nhaâ, ài lïn miïìn ngûúåc, tòm laåi nhûäng ngûúâi baån ngaây xûa, vò anh vûâa àoái cúm trùæng laåi vûâa àoái cúm àen. Nhûng anh àaä chïët úã doåc àûúâng vò kiïåt sûác. Dên àõa phûúng ài qua, laâm phuác vuâi taåm xaác anh úã möåt goác rûâng àêu àoá.

Höm àûúåc tin anh chïët, töi úã xa khöng vïì àûúåc, chó coá chõ dêu töi vaâ àûáa chaáu àêìu loâng thêët thïíu keáo nhau ài tòm xaác anh. Meå töi thò giaâ yïëu, nhùåt nhaånh àûúåc möåt thuáng laá chuöëi khö, dùån chõ töi mang theo.

Töi thûúng anh töi khi anh coân söëng, hún laâ khi àaä chïët. Chïët nhû anh laâ thoaát. Töi thûúng nhûäng gioåt nûúác mùæt meå töi chùæt ra tûâ àaáy loâng àïí khoác lêìn cuöëi cuâng àûáa con daåi döåt. Vaâ töi hay nghô àïën boá laá chuöëi khö cuãa meå, thûá "cêy nhaâ laá vûúân", khöng töën tiïìn mua, maâ chõ dêu töi mang theo àïí goái haâi cöët cuãa chöìng.

1942 Ruát tûâ têåp Höì Dzïënh - Taác phêím choån loåc. Nhaâ xuêët baãn Vùn hoåc, Haâ Nöåi, 1989.


LOÂNG MEÅ

Quï meå töi úã Trung Böå. Nhaâ ngûúâi - töi khöng laâm thú àêu - úã bïn kia möåt doâng söng nhoã, ïm kñn vúái hai búâ lau xanh. Chñnh úã núi naây, luác ngûúâi múái mûúâi lùm tuöíi, thò möåt tònh duyïn àeåp àeä gêy nïn sûå gùåp gúä giûäa hai ngûúâi xa laå. Meå töi thûúâng thuêåt laåi cho töi nghe cuöåc nhên duyïn ngaây trûúác, thuêåt laåi bùçng möåt gioång rêët thúâ ú, hònh nhû cho sûå kïët hön vúái ba töi laâ möåt àiïìu khöng àaáng noái. Töi loåt loâng nùm meå töi àaä ngoát böën mûúi tuöíi, thïë nghôa laâ khi töi biïët toâ moâ hoãi àïën chuyïån têm tònh cuãa ngûúâi, thò ngûúâi àaä giaâ. Cêu hoãi luön luön cuãa töi laâ:

- Haã meå, meå lêëy ba coá xe ö tö ài àûa dêu khöng meå?

Meå töi cûúâi, möåt caái cûúâi chua chaát cûåc àiïím:

- Coá con aå. Meå lêëy ba con coá nhûäng ba mûúi chiïëc ö tö kia!

Tuy nhoã, töi hiïíu ngay àoá laâ möåt lúâi than kñn. Thûåc ra, meå töi lêëy chöìng trong möåt hoaân caãnh tuáng thiïëu hïët sûác. Ba töi höìi êëy coân ngheâo, nhû phêìn nhiïìu nhûäng ngûúâi baån cuâng nûúác múái sang àêy.

Ngaây nhoã, töi yïu meå töi möåt caách bõn rõn. Ngûúâi chiïìu töi, coá leä vò ngûúâi àoaán thêëy úã töi möåt söë phêån thiïëu ïm vui. Töi àoâi gò laâ ngûúâi cho. Töi muöën gò laâ ngûúâi chiïìu yá. Sûå nêng niu êëy roä rïåt àïën nöîi ba töi thûúâng phaãi kïu:

- Cûá chiïìu noá nhû thïë, thò chûa biïët noá hû ngaây naâo.

Cêu noái gheã laånh laâm töi tuãi nhuåc, nhiïìu lêìn oâa lïn khoác. Meå töi súå töi bõ àoân, vêîn giêëu töi ra möåt núi, öm lêëy töi maâ vuöët ve. Cûá thïë, möîi lêìn sûå khùæc khöí cuãa ngûúâi cha laâm töi àau àúán, thò möåt baân tay êu yïëm laåi xoa dõu loâng töi ngay. Têm tònh cuãa treã con rêët àún sú maâ cuäng rêët phûác taåp. Töi laâm nuäng meå töi luön àïí thêëy caái thuá laâm laânh cuãa ngûúâi sau nhûäng cún thõnh nöå. Töi chaåy nhaãy


cuâng nhaâ, la heát cöët àïí moåi ngûúâi biïët töi coá quyïìn la heát, hay muöën laâm gò thò laâm.

Nùm lïn taám, töi cùæp saách vaâo hoåc taåi möåt trûúâng huyïån. Nhaâ trûúâng gêìn ngay chúå. Meå töi, möîi lêìn doån haâng vïì, àïìu dûâng laåi trûúác cöíng trûúâng, àûa baánh cho töi vaâo nhûäng giúâ nghó. Coá möåt lêìn meå töi vö yá goåi to lïn, giûäa khi töi àang ngöìi trong lúáp hoåc.

- Con úi, ra lêëy baánh, mau!

Töi giêåt mònh nhòn ra thò thêëy caái baánh gioâ àùåt trïn tay meå töi, àûa qua haâng raâo. Dûúái nùæng vaâng voåt cuãa buöíi chiïìu heâ, töi nhêån thêëy meå töi vui mûâng möåt caách àaáng thûúng. Möåt tay ngûúâi giûä chiïëc noán, coân tay kia thò run run. Ngûúâi laách mònh, cho khoãi bõ gai úã haâng raâo vûúáng. Quêìn aáo ngûúâi tiïìu tuåy nhuöåm aánh nùæng xïë chiïìu:

- Mau ra lêëy baánh cho meå vïì, con!

Töi àûa mùæt nhòn thêìy giaáo röìi laåi nhòn meå töi. Sau cuâng töi àaánh baåo lïn xin pheáp:

- Thûa thêìy, thêìy cho con ra àïí meå con hoãi.

Thêìy giaáo töi àûúng maãi xem quyïín saách, gùæt:

- Khöng ài àêu caã, ngöìi àêëy!

Noái xong, thêìy bònh tônh lêím nhêím: "c'est parfait! parfait!"

Töi vïì chöî, àûa tay ra hiïåu cho meå töi neám baánh xuöëng àêët, vò töi khöng ra àûúåc. Meå töi khöng hiïíu laåi goåi to thïm. Lêìn naây, thaây giaáo ngoaãnh mùåt lïn, nhòn ra ngoaâi röìi hoãi meå töi:

- Baâ kia muöën gò?

Töi àûáng ngay dêåy thûa:

- Thûa thêìy... meå con...

- Xin cho nghó aâ!

Töi cuöëng lïn, run run àaáp:

- Thûa thêìy, khöng aå, meå con... meå con àûa baánh!

Thêìy giaáo töi buöng daâi möåt tiïëng "öi chao" nhû húi gioá vaâ baão töi:

- Cuát ra ùn ài, röìi vaâo ngay, nghe khöng?


Töi sung sûúáng suyát nhaãy qua cûãa söí. Ra àïën núi, meå töi hoãi:

- Sao lêu thïë?

Töi phuång phõu:

- Meå goåi to laâm thêìy giaáo gùæt. Tûâ raây coá thêëy con ra chúi meå hùéng àûa, coân khöng thò meå àem vïì cêët vaâo ngùn keáo khoáa laåi kyä cho con.

Meå töi móm cûúâi nhòn töi - öi! Caái móm cûúâi cuãa möåt ngûúâi meå! – Ngûúâi dùån mêëy cêu röìi quay ài. Chiïëc baánh höm êëy, töi ùn möåt caách khöng ngon laânh vaâ húi vöåi. Luác töi vûâa neám múá laá xuöëng àêët, thò tiïëng tröëng bùæt àêìu baáo giúâ ra chúi.

- Maây ùn caái gò àêëy? A, thùçng naây xoã, noá ùn mau lùæm anh em aå.

Cêu noái sau cuâng laâm töi vuåt cûúâi, sùåc ra ngoaâi miïëng baánh ngêåm trong miïång.

Thuúã thú êëu cuãa töi phêìn lúán laâ nhûäng ngaây buöìn baä, caái buöìn baä khöng àêu, àïën bêy giúâ coân theo doäi töi maäi. Thónh thoaãng töi múái vui, nhûng caái vui, aác haåi, laåi döìn dêåp nhû giöng töë, boã rúát laåi möåt nöîi tröëng röîng thiïíu naäo trong loâng töi sau khi tan ài. Töi vui àêëy maâ buöìn ngay àêëy. Töi lûu luyïën möåt caái gò xa quaá, hû huyïìn quaá, nhûng khöng phaãi laâ thuá vui tòm kiïëm trong gia àònh hay trong àúâi söëng. Baån beâ töi laåi rêët hiïëm. Vaâi ba gûúng mùåt phaãng phêët lùæng trong quaá khûá thiïëu tûúi vui, vaâi tònh caãm xûa cuä leäo àeäo theo töi trïn àûúâng àúâi. Coá thïë thöi, vaâ thûúâng thûúâng töi chó söëng bùçng möång. Töi khöng bùçng loâng ai caã, hònh nhû töi cuäng khöng bùçng loâng caã töi. Töi phaãi kiïëm cúá luön luön cho loâng mònh thùæc mùæc, trong thûá tin tûúãng quaái gúã laâ moåi ngûúâi khöng ai yïu töi. Àoá thûåc laâ möåt cûåc hònh cho keã naâo, nhû töi, chõu aãnh hûúãng sûå khuãng hoaãng tinh thêìn do chñnh mònh gêy ra, do chñnh mònh ham thñch.

Caách àêy mêëy nùm, coá lêìn töi àaä cheáp àoaån thú cuãa Baudelaire daán úã baân viïët, ngay trûúác mùåt:

Il me semble parfois que mon sang coule aâ flots

Ainsi qu’une fontaine aux rythmiques sanglots,

Je l'entends bien qui coule avec un long murmure,

Mais je me tête en vain pour trouver la blessure.


(Àöi luác hònh nhû maáu xöëi nguöìn

Tûåa nhû loâng nûúác tiïëng vang thûúng.

Ta nghe maáu chaãy sêìu rûúâi rûúåi

Khöën nöîi khöng tòm thêëy vïët thûúng).

Àêåu bùçng tiïíu hoåc xong, töi lïn tónh hoåc. Trûúác khi thi vaâo ban thaânh chung vaâ coân nhûäng ba thaáng nghó heâ thïnh thang trûúác mùåt, töi theo chuáng baån àïën hoåc tû vúái möåt thêìy giaáo tuá taâi. Töi troå úã nhaâ ngûúâi chuá, möîi thaáng chó phaãi àem gaåo úã nhaâ quï ra thay tiïìn. Töi khöng hoãi yá kiïën meå töi, vò töi cho viïåc hoåc luác êëy rêët cêìn. Hoåc àûúåc ba ngaây thò thêìy giaáo töi lïî pheáp nhùæc vúái hoåc troâ bùçng tiïëng Phaáp:

- Töi mong rùçng caác anh traã tiïìn hoåc trong vaâi höm sùæp túái àêy, vaâ töi xin caãm ún trûúác.

Hoåc troâ ai nêëy nhöën nhaáo lïn. Coá vaâi ngûúâi trong boån moác ngay tiïìn tuái mang lïn traã. Caác anh khaác xin khêët àïën mai. Riïng töi, töi buöìn lùæm. Chó maäi àïën luác êëy, töåi nghiïåp, töi múái nhúá àïën meå töi, töi múái nhúá àïën caái vöën liïëng ñt oãi cuãa ngûúâi. Böën àöìng! Tñnh theo giaá tiïìn úã Trung Böå vaâo thúâi bònh laâ hai mûúi quan! Töi laâm möåt caái tñnh nhêím vaâ ruâng mònh biïët rùçng àoá laâ möåt söë tiïìn cùæt cöí. Àiïìu cêìn thiïët laâ töi phaãi mûúån úã àêu lêëy mêëy haâo vïì nhaâ quï trònh baây moåi sûå vúái meå töi. Caái traáp tiïìn cuãa chuá töi àoáng laåi vúái con chaáu rêët chùæc. Hêìu bao cuãa caác baån cuäng khöng thïí múã àûúåc vò möåt cûã àöång nhên tûâ naâo. Töi àaânh xin nghó möåt höm, cuöëc böå vïì nhaâ lêëy tiïìn traã caái "núå hoåc". Thêëy töi vïì bêët thêìn, meå töi ngûâng tay xay luáa, hoãi töi:

- Sao con laåi vïì? Con khöng úã ngoaâi tónh maâ hoåc aâ?

Töi bêåm möi laåi àïí neán tiïëng khoác. Töi khöng àuã can àaãm noái caái söë tiïìn hoåc quaá lúán kia nûäa. Meå töi thò laåi ngúâ rùçng töi bõ hùæt huãi nïn hoãi nûång:

- Hay laâ boån noá laâm gò con?

Töi lùæc àêìu, khoác:

- Thêìy giaáo... thêìy giaáo àoâi tiïìn hoåc!

Meå töi cûúâi àiïìm nhiïn:

- Tûúãng gò chûá àoâi tiïìn hoåc thò àïí meå àûa. Mêëy haâo?


Töi giêåt mònh nhòn meå:

- Haâng àöìng kia!

- ÛÂ thò bao nhiïu?

- Böën àöìng!

Töi thêëy meå töi lùång ngûúâi ài, khöng noái àûúåc nûäa. Nhûng coá leä caãm àöång vò têëm loâng thûúng meå cuãa töi, ngûúâi gûúång gaåo:

- Con cûá lïn nhaâ nùçm nghó, röìi àïí meå àûa cho.

Meå töi noái döëi. Meå töi àuöíi töi lïn nhaâ, àïí meå töi khoác. Luác töi chaåy xuöëng bïëp luåc cúm ùn, thò thêëy àöi mùæt meå töi àoã ngêìu, vaåt aáo ûúát àêîm.

Töi ngaã vaâo loâng ngûúâi, röìi mïëu maáo:

- Con khöng ài hoåc nûäa meå aå.

Meå töi xoa àêìu töi, cûúâi nhû thúã daâi:

- Daåi naâo! Con hoåc àang gioãi thïë kia maâ. Àïí meå àûa tiïìn cho, àûâng súå.

Saáng mai thêëy töi sûãa soaån ra tónh, ngûúâi bùn khoùn:

- Con cûá ra khêët vúái thêìy giaáo vaâi höm nûäa, röìi meå mang tiïìn ra traã sau.

Töi hiïíu ngay laâ meå töi coân phaãi chaåy tiïìn nïn ngoan ngoaän ra hoåc laåi.

Caã lúáp àaä traã tiïìn hïët, trûâ töi. Tuy ngöìi úã cuöëi lúáp aáp lûng vaâo tûúâng, töi vêîn tûúãng nghe sau mònh nhûäng tiïëng cûúâi chïë giïîu. Töi àêm ngûúång, caái ngûúång cuãa möåt ngûúâi hoåc troâ khöng thuöåc baâi, nghïnh ngang àûáng trûúác moåi con mùæt, tay xïëp voâng troân, vï maäi cuác aáo cuãa mònh.

- Thïë naâo...? Thêìy giaáo hoãi töi.

- Thûa thêìy, thêìy cho con khêët àïën hai höm nûäa.

- Nïëu hai höm nûäa chûa coá tiïìn hoåc thò anh nghô sao?

Töi àaáp rêët chùæc chùæn:

- Thûa thêìy coá aå. Thïë naâo cuäng coá. Meå con àaä baão àuáng ngaây kia àûa tiïìn ra.


Töi vûâa hoåc, vûâa súå. Ngaây thaáng chaåy mau thïm. Hai túâ lõch rúi choáng quaá.

Nhûng may, meå töi àaä ra àûáng àúåi töi ngoaâi cûãa nhaâ hoåc, vò núi hoåc chñnh laâ möåt caái nhaâ thêåt. Meå töi cùæp caái thuáng trong àûång mûúâi quan tiïìn. Töi aái ngaåi baão meå:

- Traã tiïìn hoåc bùçng tiïìn, thêìy giaáo khöng nhêån àêu meå aå.

Töi chûa kõp caãn, thò meå töi àaä cùæp thuáng àïën trûúác mùåt thêìy giaáo, vaâ àùåt lïn baân mûúâi quan tiïìn vaâ hai túâ giêëy baåc lêëy úã nuát buöåc ruöåt tûúång ra, laâm töi àoã caã mùåt. Meå töi kïí lïí nhû khi kïí lïí vúái möåt ngûúâi baån thên:

- Chaáu noá baão thêìy khöng tiïu tiïìn keäm nïn ngùn töi khöng cho àem vaâo. Thêìy tñnh, chaáu noá coân nhoã, têm tònh nhû con gaái, hay súå vú súå vêín...

Thêìy giaáo sai ngûúâi cêët tiïìn ài, vaâ chûâng nhû àöång loâng trûúác caãnh ngheâo tuáng cuãa chuáng töi, thêìy cêìm lêëy tay töi, thaânh thûåc:

- Em chõu khoá maâ hoåc ài. Em hoåc khaá àêëy. Thaáng sau thêìy búát tiïìn hoåc cho.

Ra ngoaâi, töi vui veã hoãi meå töi:

- Sao meå coá nhiïìu tiïìn thïë, meå?

Meå töi cûúâi, nûãa buöìn nûãa vui:

- Meå chó coá mûúâi quan thöi. Hai àöìng baåc êëy laâ cuãa thñm con, meå thêëy rúi úã àêìu giûúâng thñm nùçm nïn mûúån taåm!

Töi ruång rúâi caã mònh mêíy. Töi thêëy têët caã caái thaânh phöë quï hûúng cuãa töi quay àaão trûúác mùåt, nhaâ chêët lïn cêy, cêy chêët lïn nhaâ. Töi hoãi meå:

- Sao meå laåi lêëy nhû thïë, thñm êëy noái cho.

Meå töi cûúâi gêìn nhû khoác:

- Ngûúâi ta giaâu, mònh mûúån taåm röìi traã sau cuäng khöng sao. Maâ thñm êëy coá noái thò noái meå, viïåc gò àïën con maâ con khoác.

Vûâa àùåt chên vaâo nhaâ, töi nghe tiïëng thñm töi reáo:

- Töi coá ba àöìng ba, àïí úã àêìu giûúâng, àûáa naâo lêëy mêët hai röìi?


Töi toan cêët tiïëng, thò meå töi vöåi bêëu tay töi, noái kheä:

- Mùåc noá!

Nhûng töi khöng nghe. Töi baão thñm:

- Chaáu lêëy àêëy, thñm aå. Chaáu troát àaánh mêët röìi.

Thñm töi lûúâm töi, nghiïën rùng laåi:

- Chaáu gioãi nhó? Àöì ùn cùæp!

Töi chûa kõp noái thïm àûúåc gò, thò meå töi àaä àûáng lïn:

- Töi mûúån cuãa thñm àêëy, àïí vaâi höm nûäa töi mang ra traã laåi.

Thñm töi bôu möi, thoäng theåo:

- ÛÂ, baâ mûúån thïë thò ai chaã mûúån àûúåc!

Cêu chuyïån trïn àêy theo doäi töi nhû möåt aám aãnh cûåc nhuåc. Möîi lêìn nhúá àïën meå töi, hay xeát mònh phaåm töåi, töi thûúâng àem noá ra àïí tûå hònh phaåt. Nhiïìu nùm àaä rúi theo nhiïìu nùm, vaâ bêy giúâ, trong nhûäng àïm Haâ Nöåi, caái thaânh phöë hoa lïå chó quen tiïu baåc vúái haâo, töi vêîn rúân rúån nghe thêëy êm thanh cuãa mûúâi quan tiïìn kïu lanh laãnh...

10 - 1937 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä, Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.


NGÛÚÂI CHÕ DÊU TÖI

Doâng maáu Trung Hoa thêëm àïìu ba anh em chuáng töi thò khöng coân àûúåc nguyïn chêët nûäa.

Ngûúâi lo àïën caái ngaây laåc giöëng nhêët, coá leä laâ ba töi. Triïët lyá qua laân khoái thuöëc phiïån, cheán nûúác cheâ taâu, ba töi thûúâng baão:

- Thïë naâo möåt trong ba àûáa cuäng phaãi cho vïì quï múái àûúåc!

Cöng viïåc gêy laåi noâi giöëng àûúåc anh töi àaãm nhêån bùçng caách cûúái, sau böën nùm trúâi nghiïn buát, möåt ngûúâi vúå àùåc Taâu. Caái hyã tin êëy bùæn tûâ bïn kia truâng dûúng sang khiïën ba töi vuöët rêu cûúâi khoaái chñ, trong khi meå töi coá veã khöng bùçng loâng. Röìi, mùåc dêìu sûå phaãn àöëi nhoã nhùåt cuãa ngûúâi àaân baâ phûúng Àöng yïëu àuöëi, chõ dêu töi àaä úã dûúái caái noác nhaâ thên mêåt vúái chuáng töi, caái noác nhaâ sau naây tûâng chûáng kiïën nhûäng ngaây buöìn thaãm cuãa àúâi chõ.

Húäi chõ! Nïëu söë phêån àaä bùæt chõ vaâo laâm dêu möåt gia àònh cú khöí, laâm vúå möåt ngûúâi chöìng khöng bùçng ngûúâi, laâm möåt ngûúâi àaân baâ lûu laåc, chõ haäy nhêån úã àêy, trong mêëy doâng chûä naây, möåt lúâi an uãi, àïí may ra loâng àau khöí cuãa chõ àûúåc san seã möåt vaâi phêìn.

* * *

- ÛÂ, röìi tha höì maâ vui. Chöëc nûäa chõ dêu maây sùæp vïì àêëy!

Meå töi boã raá gaåo vo xong xuöëng miïång chum, nhòn töi vaâ cûúâi möåt veã mai móa. Tûâ höm nhêån àûúåc tin anh töi cûúái vúå, meå töi àêm ra buöìn rûúåi suöët ngaây. Laâ vò meå töi àaä coá àõnh kiïën sùén vïì cuöåc hön nhên cuãa anh töi, vaâ ngûúâi con dêu cuãa meå töi phaãi laâ ngûúâi biïët


göìng gaánh, biïët chõu khoá xay luáa, giaä gaåo, caáng àaáng moåi viïåc trong nhaâ. Töi coân nhúá höm cêìm àïën aãnh anh chõ töi, meå töi thúã daâi:

- Caái ngûä naây röìi laåi chó xoäng xaác ra laâ hïët!

Töi nhoã nïn vêîn dïî tûúãng tûúång. Töi tûúãng tûúång chõ dêu töi laâ möåt thiïëu phuå sang troång, àeåp àeä, boá chên vaâ chuöët bñm bùçng dêìu thúm. Nùm saáu lêìn, cêìm bûác aãnh chuåp tûâ bïn Taâu gûãi sang, töi sung sûúáng vò sùæp àûúåc laâm em möåt ngûúâi Trung Hoa quyá phaái, yïu töi vaâ cho töi nhiïìu tiïìn. Maâ chõ dêu töi àeåp thêåt, noái laâ yïíu àiïåu thò àuáng hún.

Àöi maá höìng luön, vaâ cùåp mùæt ngú ngaác nhû vûâa qua caái thaãm caãnh phên ly, chõ töi nhòn chuáng töi, thùçng lúán dùæt tay thùçng nhoã, ngoá chùm chuá caái con ngûúâi bùæt àêìu àïën laâm thên vúái húi baân ghïë trong nhaâ. Meå töi luác êëy khöng coá úã àêëy. Chó coá mònh ba töi yïëu àuöëi ngöìi trïn sêåp guå móm cûúâi. Töi àaánh baåo xaán laåi gêìn chõ. Chõ vui veã vuöët toác töi, vaâ duái vaâo tay töi hai haâo chó. Töi caâng mïën chõ töi hún lïn, quêën quñt bïn chõ suöët ngaây. Hònh nhû chõ dêu töi söëng giûäa sûå laänh àaåm cuãa moåi ngûúâi, trûâ anh caã töi - chöìng chõ - vaâ töi, nhûäng ngûúâi àem laåi cho chõ möåt phêìn lúán tònh lûu luyïën cuãa gia àònh.

Thêåm chñ àïën anh hai töi cuäng thûúâng baão töi:

- Maây cûá xaán laåi gêìn chõ êëy, meå gheát lùæm àêëy!

Möîi lêìn anh töi mùæng, töi thûúâng àem nhûäng àöìng haâo múái tinh ra khoe:

- Naây, anh xem, chõ êëy töët lùæm kia!

Chõ dêu töi söëng trong sûå búä ngúä coá àïën ngoát hai thaáng. Möåt höm ài hoåc vïì, töi ngaåc nhiïn thêëy chõ àang xay luáa, thúã höín hïín vaâ luön luön àûa khùn mùåt lïn lau traán. Töi chaåy ngay xuöëng nhaâ bïëp, giêån döîi hoãi meå töi:

- Sao meå bùæt chõ caã xay luáa thïë? Chõ caã coá quen laâm nhûäng cöng viïåc êëy àêu!

Meå töi trûâng mùæt:

- Khöng quen thò khöng laâm aâ? Tao mua con dêu vïì coá phaãi àïí maâ thúâ àêu!


Töi ûác quaá, toan caäi, nhûng nghô àïën ngoån roi mêy, laåi thöi. Meå töi, noái àuáng ra, khöng phaãi laâ ngûúâi aác. Sûå cêìn cuâ coá tûâ khi lêëy ba töi, vaâ caái thaânh kiïën xêëu xa vïì meå chöìng, con dêu nuöi ngêëm ngêìm trong nhûäng àêìu oác baão thuã, laâ hai cúá chñnh xui meå töi khinh gheát nhûäng keã khöng quen laâm.

Thöng minh, chõ dêu töi dêìn dêìn laâm àûúåc moåi viïåc. Tûâ chiïëc aáo daâi hoa, àöi giaây nhiïîu, chõ töi àaä nhuän nhùån àöíi sang böå quêìn aáo maâu chaâm thêîm, àöi deáp da trêu maâ chõ töi khöng bao giúâ rúâi ra nûäa. Cûåc khöí nhêët laâ mêëy thaáng àêìu, khi chõ töi chûa noái thaåo tiïëng Viïåt Nam. Nhúá àïën sûå cûåc khöí êëy, coá lêìn chõ töi àaä nhùæc laåi:

- Thaâ cûá cêm ài maâ hún, chuá aå.

Nhaâ töi laâ nhaâ ngheâo, cúm thûúâng ghïë khoai cho àúä gaåo. Trûâ töi laâ àûúåc ùn cúm trùæng. Nêëu niïu cúm ngon laânh maâ töi thûúâng ùn hïët êëy, tai haåi, laåi laâ cöng viïåc cuãa chõ töi, möåt ngûúâi àaân baâ Taâu xûa nay chó quen söëng trong caãnh àaâi caác. Möåt höm ùn quaâ no, töi baão àuâa chõ:

- Chõ ùn höå caã cúm cho em nheá!

Chõ töi ùn thêåt, ùn ngon laânh, nhûng vúái möåt veã súå haäi laâm töi àoaán ra laâ lêu nay chõ thûúâng theâm nhûäng bûäa cúm gaåo trùæng lùæm. Tûâ àêëy, töi thûúâng kñn àaáo daânh laåi trong nöìi möåt hai baát vaâ bao giúâ, bao giúâ, chõ dêu töi cuäng nïí loâng ùn hïët!

Chõ töi hay khoác lùæm, khoác rûng rûác suöët ngaây. Chõ thûúâng baão töi bùçng möåt gioång lú lúá:

- Meå hay mùæng lùæm, em aå!

Töi coân nhoã, khöng biïët can giaán, yïn uãi thïë naâo cho kheáo, ngoaâi caách khoác theo vúái chõ töi. Töi hiïíu biïët ngûúâi àaân baâ êëy lùæm, ngûúâi àaân baâ buöìn khöí saâng tûâng haåt têëm xuöëng nong, trong khi trúâi chiïìu saâng tûâng gioåt hoaâng hön xuöëng toác. Tröng chõ ngöìi têín mêín laâm nhûäng cöng viïåc hùçng ngaây maâ coá leä trûúác kia, chõ khöng bao giúâ ngúâ seä phaãi duáng tay túái, töi thêëy têm höìn xuác àöång, bêng khuêng... Töi nghô àïën caái töí quöëc xa xöi vúái nhûäng manh aáo chaâm giang höì khùæp tûá xûá, caái töí quöëc maâ töi chûa tûâng biïët bao giúâ!

- Töëi röìi em aå, thùæp àeân maâ hoåc ài!


Ö hay! Sao luác viïët mêëy doâng chûä naây, töi coân thêëy nhû möåt niïìm böëi röëi, gioá töëi bêån bõu trong chuâm tre, möåt chêëm lûãa lung lay chêm loe vaâo boáng àïm bêët têån!

Ngûúâi chõ dêu töi... Ngûúâi chõ dêu töi...

Töi laâ ngûúâi biïët caãm sêìu rêët súám, nïn ngûúâi àaân baâ lòa quï hûúng êëy àaä laâ caái àïì cho töi khoác bùçng thú àïí laâm öë hoen caã möåt buöíi bònh minh àaáng leä rêët tûúi àeåp.

Hai nùm sau, chõ dêu töi sinh thùçng chaáu àêìu loâng thò ba töi mêët. Meå töi yïëu, gia àònh sa suát thïm. Chó coân mònh töi laâ àûúåc ài hoåc. Chõ dêu töi phaãi vïì úã nhaâ quï laâm viïåc. Ngaây àûa chên caã nhaâ töi ra ga àïí lòa boã caái tónh thaânh baåc beäo, töi suåt suâi baão chõ dêu töi:

- Chõ vïì chõu khoá hêìu meå nheá. Àïën Tïët em vïì, em mua nhiïìu baánh cho chaáu.

Chõ töi gêåt, ûáa nûúác mùæt.

Tûâ àêëy cûá tuêìn tuêìn, töi gûãi vïì möåt bûác thû, phêìn nhiïìu laâ thû khuyïn meå töi ùn úã röång lûúång vúái moåi ngûúâi trong nhaâ. Laâm nhû thïë, töi mong moãi seä vúåi àûúåc úã loâng ngûúâi chõ dêu àau khöí cuãa töi nhûäng nöîi buöìn rêìu khi xa àêët nûúác...

Möîi möåt dõp àûúåc nghó vïì nhaâ, vúái töi höìi êëy, laâ sûå giaãi thoaát caái nguåc tuâ thaânh phöë, núi töi chó mú maâng thêëy hònh boáng möåt ngûúâi àaân baâ lûu laåc. Töåi nghiïåp, nhûäng luác tröng thêëy mùåt töi, chõ dêu töi cûá àûáng ngêy ngûúâi ra, vò caãm àöång. Töi giêëu meå töi nhûäng thûác quaâ biïëu chõ, coá luác laâ chai dêìu thúm, coá khi laâ vaâi thûúác luåa. Chõ töi thûúâng phaân naân:

- Chuá tûã tïë vúái chõ quaá. Chõ chaã biïët biïëu chuá gò àûúåc bêy giúâ.

Coá, chõ aå, chõ àaä biïëu em möåt thûá quaâ quyá nhêët, möåt têëm loâng thûúng ngûúâi, möåt chên tònh xûáng àaáng. Vaâ bêy giúâ, trong caát buåi cuöåc àúâi, têm höìn em vêîn coân saáng maäi nhûäng caãm tònh chên thêåt buöíi àêìu.

Thûúâng thûúâng, chõ kïí chuyïån cho töi nghe:

- Chuá aå, ngaây xûa chõ sung sûúáng lùæm kia. Chõ laâ con möåt trong gia àònh quyá phaái, cuäng àûúåc nuöng chiïìu nhû chuá bêy giúâ, coá phêìn hún thïë nûäa.


Noái xong, chõ töi laåi khoác. Chõ töi chó biïët khoác. Nhûäng bûäa cúm khoai, nhûäng ngaây lam luä àaä laâm chõ chaånh nhúá àïën caãnh sum hoåp nùm naâo.

Thúâi haån nghó cuãa nhaâ trûúâng rêët ngùæn, nïn thûúâng thûúâng töi chó úã nhaâ àûúåc ba höm laâ cuâng. Möîi lêìn lïn tónh, chõ töi hay cho töi tiïìn, hoùåc boã giêëu vaâo tuái aáo, hoùåc nheát dûúái àaáy va ly vaâ dùån quen miïång:

- Chuá chùm maâ hoåc, röìi vïì daåy chaáu.

Anh caã töi vò cöng viïåc laâm ùn úã tónh, chó coá thïí vïì quï thùm nhaâ möîi nùm vaâo dõp Tïët. Vùæng hai ngûúâi thên aái nhêët, chõ töi trúã laåi söëng buöìn baä nhû ngaây múái vïì nhaâ chöìng. Tiïëng xay luáa öì öì nhiïìu luác àïën têån hai giúâ saáng, nhû nhûäng nhõp àúâi thûúng nhúá êm voång trong thúâi khùæc vaâ loâng ngûúâi.

Hai nùm sau, chõ dêu töi hoaân toaân thaânh möåt ngûúâi àaân baâ quï Viïåt Nam àùåc. Trïn caánh àöìng röång raäi cuãa laâng Àöng Bñch, ngûúâi ta thûúâng thêëy möåt daãi aáo chaâm in bêåt trïn nïìn trúâi möîi saáng, chùm chó vaâ lùång leä nhû dêëu hiïåu möåt cuöåc söëng vêng lúâi, ngu muöåi.

Chõ dêu töi àaä khaác vúái ngaây trûúác lùæm röìi. Ba nùm àöi, mêëy àûáa chaáu töi thi nhau ra àúâi, thi nhau söëng möåt caách cú cûåc vaâ thi nhau kïët thïm möåt ñt dêy liïn laåc troái buöåc chùåt cheä ngûúâi meå chuáng noá vúái caái àêët nûúác naây.

Ngûúâi àaân baâ êëy àaä thöi khöng bao giúâ coân daám hy voång trúã vïì quï hûúng nûäa.

* * *

Töi bûúác ra àúâi, xïëp saách vúã laåi, mang vaâo trong buåi bùåm caái hònh boáng möåt ngûúâi chõ dêu lam luä, ngheâo heân, chuát chên tònh nhêån àûúåc khi traái tim chûa biïët àêåp möåt tiïëng giaã döëi naâo.

Saáu nùm röìi, töi khöng sao quïn àûúåc dô vaäng vaâ nhûäng kyã niïåm buöíi àêìu. Vaâi ba laá thû moãng maãnh thónh thoaãng rúi vaâo trong caái teã laånh cuãa àúâi töi, àem laåi nöîi nhúá nhung coân vêën vûúng úã


goác trúâi cuä. Meå töi bêy giúâ àaä giaâ, ngoát baãy mûúi tuöíi. Chõ töi thïm àûúåc mêëy chaáu, àöi mùæt lêu ngaây töi chûa gùåp, chùæc àaä múâ dêìn dêìn.

Töi ài con àûúâng töi, àem chêu baáu cuãa loâng neám hïët vaâo nhûäng cuöåc tònh duyïn vö voång. Töi hao phñ thanh xuên ài àïí choáng thêëy caái ngaây giaâ sùæp túái, àïí tûå phuå laâ mònh biïët söëng àuáng theo linh höìn.

Trïn nïìn nùm thaáng cuä, hònh aãnh chõ dêu töi vêîn àûáng, buöìn baä vúái manh aáo maâu chaâm cuä, mùæt nhòn tûâ quaäng trúâi xa vïì, boáng hoaâng hön mú höì öm truâm lïn sûå vêåt.

Chó coá töi laâ söëng ñch kyã, coân ngûúâi meå giaâ, ngûúâi chõ dêu àau khöí, mêëy àûáa chaáu raách rûúái, vêîn söëng theo khuön pheáp, lùång leä vaâ cêìn cuâ.

Saáu nùm! Töi xa quï hûúng saáu nùm röìi maâ khöng möåt lêìn naâo nghô àïën chuyïån trúã laåi. Caái sûác khoãe yïëu úát cuãa meå töi coân àûáng àûúåc hay khöng, töi khöng biïët, vaâ ngûúâi chõ dêu lûu laåc cuãa töi, coá noái döëi mêëy ài nûäa, chùæc cuäng àaä quaá chiïìu, xïë boáng röìi...

4-1938 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä. Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.


CHÕ YÏN

Chñnh tïn chõ laâ An. Meå töi goåi traánh ra laâ Yïn. Yïn laâ con nuöi meå töi, nuöi àïí thay cho ngûúâi nhaâ, àïí coá ai hoãi thò baão: noá laâ con nuöi töi. Meå töi thûúâng kïí laåi rùçng mua chõ ta vúái caái giaá hai quan tiïìn vaâo möåt nùm luåt löåi, àoái keám. Yïn nhû biïët phêån mònh laâ con nuöi, nïn khöng bao giúâ lïn mùåt vúái töi hïët. Ngaây töi coân nhoã, Yïn tröng nom töi. Àoá laâ ngûúâi baån gaái ngaây xûa, àïí sau naây thaânh möåt ngûúâi chõ rêët töët. Kïí ra, àöëi vúái Yïn, töi chõu löîi nhiïìu lùæm. Loâng tûã tïë, trung thaânh cuãa Yïn, möîi lêìn nhùæc àïën, töi khöng khoãi ngêåm nguâi. Ngaây nay, tuy Yïn khöng coân söëng chung vúái töi trïn quaã àêët naây nûäa, nhûng hònh aãnh Yïn vêîn theo töi bïn nhûäng hònh aãnh thên mïën khaác.

Chõ Yïn coá möåt thên hònh gêìy nhùéng, traái hùèn laåi vúái caái sûác dai dùèng cuãa chõ. Caái nghïå thuêåt àöåc nhêët, caái nghïå thuêåt àaåt àûúåc àïën àöå töëi cao cuãa Yïn, laâ böí hïët nùm taå cuãi trong möåt ngaây liïìn. Meå töi àaãm àang laâ thïë maâ vêîn phaãi lùæc àêìu, möîi lêìn thuêåt laåi caái kyâ cöng êëy.

Möåt höm, chõ Yïn cêìm dao rûåa böí cuãi, vö yá àïí lûúäi dao phêåp vaâo àêìu ngoán chên caái bùæn ra caách àêëy vaâi thûúác. Khöng möåt tiïëng kïu, chõ lêëy vaåt aáo bõt ngay chöî maáu chaãy, lï dêìn nhùåt àêìu ngoán chên lòa ra kia, chùæp laåi. Tuy bõ thûúng, chõ vêîn böí cuãi, vúái möåt veã àiïìm tônh khöng hai.

Khöng phaãi chõ Yïn bõ meå töi baåc àaäi, nhûng vò tñnh chõ thñch laâm, nïn Yïn tûå muöën àêìy àoåa mònh luön. Ngûúâi con gaái êëy, suöët trong mûúâi mêëy nùm trúâi, àaä chûáng kiïën caãnh lïn xuöëng cuãa gia àònh töi, àaä chia chung niïìm vui veã, nöîi ngheâo khöí vúái moåi ngûúâi trong nhaâ. Ngaây hai lûúåt, chõ gaánh haâng cho meå töi ài, vïì chúå, tiïëng keäo keåt cuãa chiïëc àoân tre trïn vai, bònh yïn nhõp vúái thaáng


ngaây êm u, vùæng moåi xa hoa cuãa möåt ngûúâi àaân baâ Viïåt Nam chên chñnh.

Chõ Yïn cuãa töi khöng àeåp, nhûng coá duyïn. Chõ ùn trêìu cùæn chó vaâ vaá vai möåt caách taâi tònh. Àöi khi coá ai giïîu cúåt chõ, chõ chó yïn lùång. Töi khöng hiïíu coá phaãi vò chõu thûúng chõu khoá nhû vêåy maâ àúâi Yïn chó laâ möåt chuöîi ngaây àau khöí, noá thu ngùæn cuöåc söëng cuãa Yïn laåi khöng?

Trûúác sau, dûúái sûå phaán xeát nghiïm nhùåt cuãa kyã niïåm, àöëi vúái chõ Yïn, töi vêîn laâ ngûúâi böåi baåc. Chûä böåi baåc, töi cho coân laâ nheå, töi toan mûúån hai tiïëng "daä man". Töi khöng thïí naâo quïn àûúåc, möåt höm, ài hoåc vïì, luåc nöìi khöng thêëy caá thu, thûá caá töi ûa nhêët, vò chõ àaä àïí cho meâo tha mêët röìi, töi noáng mùæt, sùén àöi giaây àang ài, nhùçm xûúng öëng chên chõ maâ choåt möåt caái thêåt maånh. Yïn nhùæm mùæt laåi, nghiïën rùng chõu àûång sûå taân aác cuãa töi. Chúåt nghe tiïëng guöëc cuãa meå töi xuöëng nhaâ, Yïn vöåi àûáng lïn, xuyát xoa:

- Khiïëp! Caái bêåc cûãa cao quaá, vêëp phaãi luön!

Meå töi lûúâm chõ maâ mùæng:

- Roä muâ! Ngûúâi ta ài thò chùèng viïåc gò. Chó àûúåc caái bõ thõt!

Töi khöng coân biïët noái thïë naâo caã, nïn yïn lùång. Àúåi meå töi ài khoãi, töi thaáo àöi giaây têy ra, troái caã hai chiïëc laâm möåt, àõnh vêët xuöëng ao. Chõ Yïn thêëy thïë, vöåi can töi:

- Àûâng em! Vêët giaây ài lúä meå hoãi khöng thêëy, meå àaánh chïët!

Töi phuång phõu traã lúâi:

- Noá àaá chõ, thò em vêët quaách noá ài.

Àöi giaây êëy, töi àem neám noá vaâo möåt xoá, noái thaác vúái meå töi laâ àau chên phaãi ài guöëc. Töi vêët noá ài, nhûng thónh thoaãng Yïn laåi mang noá ra lau chuâi, laâm töi phaát gùæt:

- Chõ coân tiïëc noá laâm gò nûäa. Àïí em chùåt noá ra.

Töi chùåt noá ra thêåt. Tûâ àêëy, khöng bao giúâ töi coân duâng thûá giaây têy moäm nhaái vaâ coá öëng nhû thïë nûäa. Thêåm chñ töi gheát lêy caã nhûäng ngûúâi mang noá. Töi thûúng Yïn ngaây möåt thïm, búãi chöî töi àaá Yïn àaä loeát thaânh möåt muån sêu quaãng, röìi biïën thaânh möåt vïët seåo thêm àen. Loâng töi àöi phen thùæt laåi, ruâng rúån nghô àïën caái cûã


chó hung haän cuãa mònh. Coân Yïn, Yïn khöng nghô gò hïët. Möîi lêìn töi nhùæc laåi chuyïån xûa, Yïn chó cûúâi maâ gaåt ài:

- Troâ con nñt, nhùæc laåi laâm gò!

Loâng Yïn chó biïët coá trung thaânh vaâ têån tuåy. Yïn khöng thïí naâo nhû töi, möåt ngûúâi tûå taåo ra àau khöí àïí söëng, àïí sung sûúáng vò thêëy mònh àau khöí hún ngûúâi. Têm höìn mú ûúác kñn àaáo cuãa ngûúâi con gaái êëy chó heá múã àïí rung àöång vò möåt trong söë nhûäng ngûúâi thñch Yïn.

Töi biïët chuyïån, trïu Yïn, vaâ Yïn chó àoã mùåt. Yïn khöng biïët chûä nïn vêîn nhúâ töi àoåc caác truyïån Phaåm Cöng Cuác Hoa cho nghe. Yïn thuöåc loâng tûâng àoaån vaâ àöi khi ngêm lïn. Dûúái aánh saáng cuãa ngoån àeân dêìu con, nhiïìu töëi, Yïn chùm chuá nghe töi àoåc, vaâ àöi luác àoåc theo.

Cuöëi nùm êëy, ngûúâi yïu Yïn àïën hoãi Yïn. Meå töi bùçng loâng gaã, nhûng baão àúåi àïën hïët tang ba töi. Non ba nùm àöëi vúái ngûúâi con gaái êëy coá laâ bao, àoá chó laâ möåt sûå àúåi chúâ nhoã nhùåt, bïn caånh nhûäng cöng viïåc liïn miïn. Hún nûäa, chõ Yïn laåi khöng biïët thïë naâo laâ phaãn böåi, thò möëi tònh chõ thêìm nuöi trong loâng hùèn phaãi laâ àeåp àeä, thuãy chung.

Trong gia àònh töi, sau ngaây ba töi mêët, xaãy ra nhiïìu chuyïån bêët bònh giûäa meå töi vaâ dò gheã töi, chuyïån bêët bònh keáo theo noá caã möåt caãnh chia reä vônh viïîn. Höm caäi coå àêìu tiïn, hai ngûúâi xung àöåt nhau. Chõ Yïn giuáp meå töi möåt caách àùæc lûåc. Chõ lùn vaâo gúä toác cho meå töi, chõ taát, chõ xeá nhûäng ngûúâi vïì phaái khaác, trong khi töi vûâa khoác vûâa chaåy loanh quanh. Ruát cuöåc, chõ Yïn àûúåc àöi mùæt sûng tñm, mêët möåt maãng da àêìu. Chõ baão:

- Giaá chuáng noá coân àaánh meå nûäa, thò chõ cho nhûâ àoân.

Tröng chõ Yïn luác êëy àïën gan daå. Ai daám baão àoá laâ möåt ngûúâi con gaái nhaâ quï, möåt ngûúâi con gaái gêìy nhùéng, yïëu úát? Yïn trung thaânh trïn hïët nhûäng ngûúâi trung thaânh. Tuy ngheâo nhûng chõ Yïn khöng bao giúâ lêëy cùæp, mùåc duâ nhiïìu luác meå töi giao chòa khoáa cho chõ giûä.

Vöën liïëng cuãa Yïn laâ vaâi haâo chó giùæt trong thùæt lûng àïí ùn trêìu dêìn. Chõ Yïn coá caã chiïëc gûúng nhoã hònh bêìu duåc, caã chiïëc lûúåc àöìi möìi, vaâ bùçng nhûäng thûác naây, Yïn giûä gòn nhan sùæc àïí àúåi möåt ngaây àeåp àeä àïën trong àúâi Yïn. Ngûúâi thiïëu nûä Viïåt Nam gûúng


mêîu êëy coân möåt caách trang sûác khaác laâ soi dung nhan mònh trïn laân nûúác giïëng lùång leä, röìi lêëy tay tûâ tûâ reä ra bïn tai maái toác àen lanh laánh.

Baánh quaâ nhêån àûúåc sau möîi buöíi meå töi ài chúå vïì, töi àïìu àem chia cho Yïn. Nhûng Yïn àïí daânh, traã laåi cho töi. Töi hoãi chõ:

- Sao baánh ngon thïë maâ chõ khöng ùn?

Yïn àaáp, àöi mùæt buöìn buöìn:

- Chõ lúán röìi, chõ khöng thñch ùn nûäa.

- Chõ lúán röìi, chõ ài lêëy chöìng phaãi khöng?

Yïn húi àoã mùåt, àaáp:

- Khöng, chõ khöng lêëy chöìng, chõ úã vúái meå vaâ em.

Yïn hay ru töi nguã. Tiïëng haát cuãa Yïn rêët buöìn, buöìn vò loâng Yïn sùén buöìn, hay vò tûå ngaân xûa tiïëng haát ru em vêîn buöìn nhû thïë? Cêu Yïn thûúâng haát laâ:

Caát bay vaâng laåi ra vaâng

Nhûäng ngûúâi quên tûã daå caâng àinh ninh

Nïëu vùn maâ bêy giúâ töi tin laâ ngûúâi, thò tiïëng haát xûa kia, biïët àêu, laåi khöng laâ têm höìn Yïn möåt ñt?

Nguã trong tònh thûúng cuãa meå, trong tònh thûúng cuãa Yïn, töi say sûa troån mûúâi mêëy nùm trúâi àùçng àùéng, vaâ chó tónh dêåy, caách àêy khöng bao lêu, àïí tin rùçng nûúác Viïåt Nam, quï hûúng thûá hai cuãa töi, coân àeåp lùæm, ngûúâi nûúác töi vêîn rêët àöîi hiïìn laânh!

Àaä bao nhiïu lêìn, caánh mêy xuên ngûâng trïn quaäng àöìng àêìy hûáa heån, trïn doâng nûúác söng trong, àaä bao nhiïu lêìn, nhûäng ngûúâi àaân baâ nhaâ quï àau khöí, chua xoát, nhûng vêîn bõ söëng quïn laäng trong luäy tre xanh!

Húäi nûúác Viïåt Nam! Töi nghiïng loâng xuöëng Ngûúâi, trïn nhûäng luöëng caây maâ hûúng thúm coân phaãng phêët, vò töi àaä tûâng uöëng nûúác vaâ noái tiïëng noái cuãa Ngûúâi, vò töi àaä thïì yïu Ngûúâi trïn bêåc tuyïåt vúâi cuãa tön giaáo. Trïn daãi àêët suác tñch nhûäng tinh hoa cuãa vùn chûúng, nhûäng cöng traång cuãa lõch sûã, töi coân ghi caã nhûäng boáng daáng ngûúâi xûa töi thûúng yïu, vaâ trong söë nhûäng ngûúâi naây, chõ Yïn töi laâ möåt.


Töi kïí nöët chuyïån chõ Yïn.

Hònh nhû bao giúâ chõ Yïn cuäng àûáng trûúác mùåt töi vúái nhûäng neát nhùn nhoá, vúái caái thên hònh gêìy oùåt vò sûác gieo nùång cuãa àau thûúng. Chõ Yïn chïët röìi, nhûng chïët nhû chõ Yïn laâ thoaát. Töi söëng khöng hún möåt chiïëc laá laåc, möåt caánh mêy vûúng. Töi lúán röìi, töi àaä hiïíu thïë naâo laâ böín phêån möåt ngûúâi söëng. Töi àaä biïët thïë naâo laâ tha thûá, mùåc dêìu möîi khi nhòn laåi thúâi xûa, töi vêîn cùm gheát hònh aãnh con ngûúâi àaáng nguyïìn ruãa maâ àaä coá lêìn töi tûâ chöëi khöng nhêån trong söí hoå nhaâ töi.

Coân hún hai thaáng nûäa àïën ngaây cûúái chõ Yïn thò nhaâ töi nhêån chûáa thïm möåt ngûúâi khaách: cêåu hoå töi. Àoá laâ möåt caái boáng thên thñch laåc ài àêu lêu ngaây, röìi möåt höm, khöng hiïíu vò tuáng tiïìn hay buöìn sao àoá, saâ xuöëng caái maái nhaâ quen biïët möåt caách vö lyá vaâ hïët sûác vö duyïn. Töi khöng ûa àûúåc nhûäng haång ngûúâi nhû thïë, nhûäng ngûúâi söëng khöng ra söëng, giùçng cûúáp tay trïn haånh phuác khöng thuöåc vïì mònh.

Töi hoãi meå töi:

- Caái ngûúâi naâo àêëy meå? Con tröng gheát lùæm!

Meå töi trúån mùæt lïn:

- Höîn naâo! Cêåu maây àêëy! Möåt gioåt maáu àaâo coân hún ao nûúác laä!

Cêåu thò cêåu, töi nhêët àõnh khöng ûa. Tònh caãm cuãa töi trao cho ai, töi muöën noá thùèng möåt maåch. Bùæt noá queåo laåi hay xiïn ài, töi rêët hêåm hûåc. Àïën möîi bûäa cúm, töi so cho ngûúâi êëy möåt àöi àuäa xêëu nhêët, nhûng chõ Yïn laåi àöíi ngay cho àöi àuäa àeåp, Yïn laâm nhû thïë chó laâ do loâng tûã tïë, nhûng coá ai hiïíu loâng tûã tïë cho Yïn? Yïn àaä bõ hiïíu lêìm möåt caách tai haåi.

Cêåu töi tröng ngûúâi xêëu thïë naâo êëy, ùn thò ùn nhiïìu, nguã laåi nguã mï mïåt àïën taám chñn giúâ. Tûâ ngaây coá mùåt võ khaách êëy, töi mêët vui. Chõ Yïn chùæc cuäng khöng vui gò, nhûng tñnh tònh kñn àaáo. Yïn khöng àïí löå veã bêët maän nhû töi. Coá caái boáng gò hùæt lïn ngaây söëng vui tûúi cuãa töi, laâm töi khoá chõu.

Chõ Yïn hay dêåy súám àun nûúác pha traâ. Biïët lïå êëy, cêåu töi cuäng loâ moâ dêåy súám, vaâo bïëp, ngöìi ngay caånh Yïn. Möîi lêìn xuöëng


bïëp, töi laåi löån tiïët lïn vò caái daáng àiïåu àaáng gheát cuãa cêåu. Töi baão chõ Yïn:

- Sao chõ khöng chûâa caái mùåt êëy ra?

- Chûâa mùåt laâm sao àûúåc, vò cêåu êëy laâ ngûúâi nhaâ kia maâ!

Töi biïët chõ Yïn àau khöí lùæm. Chõ bõ vûúáng, bõ ngaáng, àuã tònh àuã töåi. Möåt höm khöng neán àûúåc giêån nûäa, töi baão meå töi:

- Meå aå, meå àuöíi quaách caái cêåu gò ài!

Meå töi ngûâng tay khêu, lûúâm töi:

- Lêìn naây laâ lêìn thûá mêëy röìi haã?

Töi ngêåp ngûâng:

- Cêåu êëy... cêåu êëy...

Nhûng töi im bùåt, chaåy vöåi ra ngoaâi sên. Töi biïët laâ nïëu noái roä sûå thûåc ra, trong nhaâ töi seä coá sûå xö xaát, vaâ chõ Yïn seä khöng coân àûúåc "caát bay vaâng laåi ra vaâng" nûäa. Cún tûác giêån, hùçn hoåc, töi truát caã vaâo bûác thû gûãi ra Haâ Nöåi cho anh töi:

"Anh úi, nhaâ ta coá caái ngûúâi cêåu gò êëy. Tröng cêåu êëy em chó muöën àaánh chïët ài thöi. Cêåu ta cûá saán laåi gêìn chõ Yïn röìi cûúâi thïë naâo êëy. Em nghô giaá anh coá úã nhaâ thò mêëy maâ chuáng mònh chaã laâm nïn chuyïån. Khöng tin anh cûá vïì nhaâ maâ xem, em khöng noái döëi àêu. Chuác anh bònh yïn. Em tûác lùæm anh aå."

"Taái buát: Anh coá vïì thò mua baánh vïì nheá. Anh mua caã khùn chñt àêìu cuãa chõ Yïn nûäa. Vïì maâ xem, mau lïn anh!"

Viïët xong thû, töi haã lùæm, nhuã thêìm:

- Röìi phen naây biïët tay nhau!

Meå töi vêîn khöng hay biïët gò hïët, vêîn lùång leä ngaây hai buöíi ài vïì chúå, àïìu àïìu mua cho cêåu töi nhûäng thûác nhùæm rûúåu. Töi ngûáa mùæt lùæm, nhûng khöng biïët laâm sao àûúåc. Yïn cuäng dêìn dêìn lêy caái buöìn cuãa töi. Yïn hay ngöìi möåt mònh, thónh thoaãng laåi thúã daâi. Möåt saáng, töi thûác dêåy súám, thò àaä nghe tiïëng cêåu töi noái trong bïëp:

- Tröng Yïn ngöìi bïn lûãa hay lùæm!

Khöng coá tiïëng traã lúâi, röìi tiïëng tiïëp theo:

- Ngûúâi ta khen coân laâm böå!


Töi vöåi goåi to lïn:

- Chõ Yïn ra àêy, chõ Yïn!

Yïn vúá àûúåc dõp töët, chaåy ra vúái töi, neát mùåt húát haãi, xanh ngùæt. Töi cêìm tay chõ maâ töåi nghiïåp höå. Yïn nhòn töi, löå veã caãm ún, röìi lêëy daãi yïëm lau nûúác mùæt. Tûâ àêëy, töi khöng goåi caái ngûúâi kia laâ cêåu nûäa, töi goåi laâ "êëy" hay "naây", möîi khi bùæt buöåc phaãi noái chuyïån vúái.

Röìi àïën möåt saáng kia - àöåc aác thay laâ caái saáng höm êëy - töi àang nguã thò chúåt möåt baân tay àaánh thûác töi dêåy. Töi höët hoaãng nhêån ra laâ Yïn, Yïn àang khoác. Luác êëy trúâi saáng chûa roä mùåt ngûúâi. Ngoån àeân canh tröåm vêîn leo leát chaáy, uã döåt. Töi ngöìi dêåy, hoãi chõ:

- Sao chõ khoác?

Yïn lùæc àêìu, khöng àaáp, maäi sau múái nûác núã:

- Em úã laåi, chõ ài àêy.

Töi ruång rúâi:

- Chõ Yïn ài àêu? Ai àaánh chõ Yïn?

Yïn nhû chúåt biïët cêu noái cuãa mònh laâ húá, nïn vöåi chûäa laåi:

- Khöng ai àaánh chõ hïët! Chõ ài röìi chõ laåi vïì!

Thêëy töi giûä riïët lêëy vaåt aáo, maâ bïn ngoaâi thò àaä coá tiïëng gaâ gaáy baáo trùng haå tuêìn lïn, Yïn noáng ruöåt:

- Chõ ra tónh mua haâng cho meå. Em coá tiïìn cho chõ vay mêëy haâo.

Töi luåc rûúng àûa cho Yïn möåt àöìng baåc, tiïìn meå töi cho àïí mua saách. Chõ Yïn coân nùæm tay töi mêëy lûúåt nûäa röìi múái bûúác ra ài.

Bïn ngoaâi, tiïëng möåt con choá suãa boáng trùng laånh. Töi bùæt àêìu trúã laåi giûúâng nguã, thò chúåt nghô àïën möåt sûå. Têm linh vö cuâng saáng suöët cuãa tuöíi treã àaä cho pheáp töi phaác veä möåt chuyïån ghï ngûúâi. Töi nhaãy xuöëng àêët, goåi:

- Cêåu! Cêåu àêu röìi!

Khöng coá tiïëng thûa. Töi vùån to ngoån àeân lïn, chaåy laåi lay tay cêåu. Sûå thöng minh riïng laâm töi ngúâ rùçng caách nguã cuãa cêåu töi laâ giaã vúâ. Àúåi töi lay àïën lêìn thûá nùm - ngûúâi lúán ai laåi nguã mï thïë nhó - cêåu töi múái choaâng tónh dêåy, laâm ra veã ngú ngaác nhòn töi.


Trûúác cùåp mùæt múã ra khöng vûúáng möåt boáng mïåt naâo cuãa giêëc nguã, töi tûác àiïn lïn:

- AÂ, ra cêåu gúám thêåt! Cêåu töìi thêåt!

Cêåu töi toã veã kinh ngaåc, hoãi töi:

- Sao chaáu laåi baão cêåu töìi?

Töi caâng tûác thïm:

- Coân khöng töìi! Àûúåc, àïí töi maách vúái meå töi cho maâ xem!

Saáng höm sau, võ quyá khaách êëy vöåi vaâng tûâ giaä nhaâ töi, noái döëi laâ àaä tòm àûúåc viïåc laâm.

Cêu chuyïån trïn kia, töi khöng daám noái cho ai biïët. Töi chó hiïíu noá bùçng khiïëu thöng minh cuãa treã nhoã, maâ khöng bùæt àûúåc tang chûáng. Roâng raä trong hai nùm trúâi tòm kiïëm, meå töi tòm thêëy chõ Yïn úã laâng Nhöìi gêìn thõ xaä Thanh Hoáa, an phêån bïn möåt ngûúâi chöìng ngaây ngaây xe àaá vïì taåc nhûäng hònh tûúång xinh xinh...

Töi söëng bïn nuái Nhöìi, bïn chõ töi, trong hún möåt nùm trúâi nûäa, hûúãng laåi, luác cuöåc àúâi bùæt àêìu chúám buöìn, nhûäng yá võ àêåm àaâ cuãa möåt möëi tònh cao quyá.

* * *

ÚÃ Haâ Nöåi, nhiïìu luác töi baåc beäo quïn mêët ngûúâi chõ nuöi cuãa töi ài, vò phêën son vaâ phuâ hoa àaä quyïën töi ài xa ngaây trûúác quaá. Trong möåt bûác thû gûãi ra Haâ Nöåi thùm töi, meå töi baáo tin chõ Yïn àaä chïët, möåt thaáng sau chöìng vaâ hai thaáng trûúác àûáa con trai. Meå töi thïm: "AÂ, ra nhaâ noá bõ truâng laâm àêëy con aå".

Thïë laâ hïët, möåt trong nhûäng têën kõch buöìn baä nhêët cuãa gia àònh töi. Trïn àónh nuái Nhöìi ngaây nay vêîn coân nhö lïn möåt mö àaá, tûúång hònh ngûúâi meå dùæt con, àúåi chöìng trong quaäng bao la vö haån. Vaâ ngaây nay, möîi lêìn vïì Thanh Hoáa, ngöìi trong taâu, àûa mùæt nhòn mö àaá cuä, töi ngúâ àoá laâ hònh daáng ngûúâi chõ dùæt em...

2-1939 Ruát tûâ Chên trúâi cuä, Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu, Haâ Nöåi, 1946.


CON NGÛÅA TRÙÆNG CUÃA BA TÖI

Ba töi luác múái àùåt chên lïn àêët nûúác naây thò vöën liïëng khöng ngoaâi mêëy àöìng baåc. Cuäng àûúåc àuác theo khuön khöí kiïn nhêîn vaâ cêìn kiïåm nhû bao nhiïu baån àöìng hûúng khaác, ba töi hún hoå úã chöî súám biïët tòm hoåc chûä Phaáp.

Töi biïët khöng àûúåc tûúâng têån lùæm vïì sûác hoåc cuãa ba töi, búãi töi sinh ra quaá chêåm vaâ khi caái tuöíi lïn mûúâi bùæt àêìu múã hai con mùæt ngúâ nghïåch cuãa töi ra xung quanh, thò ba töi mêët. Ba töi bõ bïånh àau xûúng trong möåt khu rûâng úã Thanh Hoáa, sau nhiïìu nùm trúâi lùn löån gian nan, vaâ mêët ài vaâo möåt buöíi saáng, luác töi coân bêån gúä nöët möåt àoaån dêy thaã diïìu. Töi nhêån caái hung tin êëy vúái möåt têëm loâng bònh tônh vö haån, vò töi chûa tûâng àûúåc chûáng kiïën möåt cuöåc ly taán naâo xaãy ra trong gia àònh töi, tûâ ngaây töi cêët tiïëng khoác chaâo àúâi.

Höm êëy, ngûúâi vuá giaâ baão töi:

- Öng "giaâ" röìi cêåu aå.

Töi khöng hiïíu nïn àaáp trún tru:

- Khöng giaâ maâ laåi coá rêu!

- Khöng, giaâ laâ mêët, laâ chïët kia.

Töi vêîn nhòn vuá, bònh thaãn:

- Thïë mêët thò phaãi laâm thïë naâo u?

- Cêåu phaãi chñt khùn trùæng, phaãi chöëng gêåy, phaãi khoác nûäa.

Töi khöng hiïíu laâm sao laåi coá thïí khoác àûúåc. Khoác àûúåc vúái töi, chó coá khi naâo bõ àaánh. Töi lo lùæng tòm caách àïí khoác, khoác cho nhiïìu nhû meå töi trong nhûäng ngaây giöî chùèng haån. Töi àem duyïn cúá nöîi lo lùæng noái vúái möåt ngûúâi baån nhoã, thò hùæn baão rùçng thïë naâo töi cuäng khoác àûúåc, vò "ngaây xûa" hùæn cuäng àaä khoác àûúåc möåt lêìn


nhû thïë röìi. Chuáng töi àem chuyïån àaám ma ra baân vúái nhau, cuöëi cuâng, caã hai àïìu thêëy coá nhûäng yá nghô vui vui. Noá nghô àïën khi àûúåc mùåc aáo múái, chñt khùn múái, coân töi nghô àïën nhûäng bûäa cöî baây ra àïí múâi moåc xoám giïìng.

Höìi êëy, chuáng töi chûa "vùn minh" nhû bêy giúâ, àïí coá àûúåc möåt têëm loâng taám chñn tuöíi àaä biïët suy nghô hay thao thûác. Chuáng töi söëng bònh yïn vúái caãnh àúâi thay àöíi, chûa tûâng àïí yá àïën nhûäng caãm xuác bêng khuêng gúåi lïn búãi möåt maãnh ao hay möåt têëm laá. Caái vui cuãa chuáng töi laâ caái vui cuãa con diïìu no gioá vaâ caái nhúá viïín vöng chó coá thïí húi laâm buöìn àûúåc nhûäng luác vùæng nhaâ.

Vêåy, töi àaä àúåi ngaây rûúác linh cûäu ba töi vïì - ba töi mêët úã trong nhaâ thûúng -vúái nhûäng yá nghô hoaân toaân ngêy daåi nhû trïn.

Töi chó nhúá roä möåt buöíi saáng nùm êëy, nhûng khöng biïët vïì muâa naâo, múái saáng tinh sûúng, töi àaä bõ àêåp dêåy búãi nhûäng tiïëng kïu hoaãng höët cuãa ngûúâi vuá giaâ:

- Cêåu! Cêåu dêåy mau! Vïì àïën núi röìi!

Àoaån vuá coäng töi möåt maåch chaåy ra cöíng laâng. Khi chuáng töi àïën núi thò àaä thêëy hiïån ra möåt àaám ngûúâi trùæng löì löå. aãnh ba töi àûúåc phuã luåa àiïìu, àûúåc böën ngûúâi khiïng lïn nhû kiïåu, vaâ theo sau caái baâi võ sún àoã, meå töi vaâ anh töi ài àïëm tûâng bûúác. Tiïëng khoác maâ töi lo lùæng tûâ mêëy ngaây nay laâm sao cho coá, thò luác naây tûå nhiïn bêåt ra, khi töi thêëy caái gò khöng coân nûäa trong caái gò àang coân trûúác mùæt töi.

Àoá laâ nhûäng tiïëng khoác lêìn àêìu tiïn töi biïët, tiïëng khoác sau naây khi tùæt ài, coân vùèng laåi möåt àiïåu thúã daâi chua xoát trïn ngaây thaáng bú vú cuãa töi. Meå töi thêëy töi thò buâ lu, buâ loa lïn, bïë xöëc lêëy töi, vaâ àöi luác àûáng laåi àïí xõt muäi hay lau nûúác mùæt.

Töi nhêån thêëy mêëy cêy cöåt nhaâ àûáng bú vú hún trûúác, boáng töëi mau chiïëm lêëy sên vaâ loâng töi hay nhúá thûúng, ngao ngaán.

Trong húi laånh leäo böëc lïn trûúác luác gaâ võt nhaãy chuöìng, böën ngoån nïën cuâng nhaáy mùæt trïn chiïëc baân thúâ múái dûång, thay chöî cho núi kï baân àeân thuöëc phiïån ngaây xûa. Töi bùæt àêìu súå boáng töëi, ruâng mònh tûúãng rùçng úã àêu àêy, vêîn coân reâ reâ nhûäng tiïëng doåc têíu keáo ngaây xûa.


Möåt tònh thûúng mêët ài, vûâa khúi luäng xuöëng thaáng ngaây töi söëng.

* * *

Nhû trïn kia töi àaä noái, töi biïët ba töi quaá chêåm. Baãy nùm möåt, ba anh em chuáng töi thi nhau ra àúâi, taâi trñ vaâ tñnh tònh khaác nhau xa quaá. Khi töi bêåp beå biïët noái thò anh caã töi àaä trûúãng thaânh, vaâ anh hai töi cuäng bùæt àêìu giêåt súåi dêy diïìu xuöëng cuâng vúái caái tuöíi bay lûúån cuãa anh àïí vaâo trûúâng. Töi lúán lïn giûäa sûå chiïìu chuöång nûng niu cuãa möåt gia àònh coá thïí kïí vaâo bêåc khaá.

Thoaåt àêìu ba töi laâm thöng ngön cho möåt viïn chûác nhaâ àoan, röìi sau xoay ra lêåp möåt ty muöëi. Dêìn dêìn, vò cöng viïåc phaát àaåt, ba töi goáp phêìn cöí àöng buön göî. Nhûäng cuöåc kinh doanh höìi êëy, toáe ra tiïìn, naãy ra baåc, nhúâ úã caái thúâi maâ moåi ngûúâi chûa bõ ngaåt húi vò sinh kïë nhû bêy giúâ.

Töi khöng hiïíu rùçng ba töi àaä hoåc chûä Phaáp vúái ai, bùçng caách naâo, vò möåt ngûúâi chûa noái soäi tiïëng Viïåt Nam àaä "thaåo" caái tiïëng ngoaåi quöëc êëy, kïí cuäng kyâ!

Àoá laâ möåt sûå hên haånh lúán lao cho nhaâ töi. Cöng nghiïåp cuãa ba töi xûa, thûúâng àûúåc meå töi kñnh cêín thuêåt laåi, coá khi àang thuêåt, ngûúâi àûa mùæt nhòn lïn baân thúâ ba töi... Ngaây nhoã, möîi lêìn chaåy chúi àêu vïì töi thûúâng moâ lïn gaác, nùçm yïn lùång bïn caånh khay àeân, muäi hñt tûâng húi daâi laân khoái xanh thúm phûng phûác, nhû khi chaåy ra àûúâng caái àoán lêëy caái muâi "eát xùng" dïî chõu toãa laåi sau chiïëc ö tö. Töi toâ moâ àûa mùæt ngùæm mêëy quyïín saách chûä Phaáp àùåt caånh àêëy, maâ ba töi ñt khi rúâi ra.

Ngoaâi caái sung sûúáng, haänh diïån coá möåt ngûúâi cha khaác thûúâng, thónh thoaãng möåt vaâi caái xe ngûåa àöî laåi ngoaâi cöíng, àem àïën nhaâ töi nhûäng ngûúâi ngoaåi quöëc, laåi laâm töi nghô ngúåi vïì caái gia thïë hùèn khöng phaãi laâ têìm thûúâng cuãa chuáng töi. Töi thêëy ba töi noái chuyïån vúái hoå möåt caách dïî daäi quaá. Ngûúâi luön luön gêåt àêìu, móm cûúâi, khiïën töi nghô àïën sûå döìi daâo chûä nghôa úã bïn trong khöëi oác hùèn phaãi röång mïnh mang! Thûúâng thûúâng, nhûäng buöíi àaâm luêån


rêët thên mêåt kia àïìu àûúåc kïët thuác búãi möåt bûäa tiïåc coá baánh bñch quy vaâ rûúåu sêm banh.

Töi thûúâng hoãi anh töi:

- Ba hoåc úã àêu maâ gioãi thïë anh?

Anh töi vïnh mùåt lïn:

- Maây tûúãng ba vûâa chùæc? Ba gioãi gêëp trùm tao kia!

Chùæc chùæn laâ ba töi phaãi gioãi, khöng coân ngúâ gò nûäa. Ba töi àaä coá thïí vaâo laâng Têy àûúåc röìi. Nhûng töi coân muöën biïët thïm nûäa, töi muöën biïët vïì mêëy quyïín saách àeåp àeä maâ ba töi hay àùåt lïn ngûåc, khi mùæt ngûúâi lim dim, möi ngûúâi mêëp maáy!

Nghe töi hoãi thïm, anh töi gùæt vúái möåt veã tûå phuå:

- "Lùngga fùngxe, àñchxonne", hoãi maäi!

Nhûng nhûäng àiïìu dêîn giaãi êëy khöng gaåch àûúåc vaâo oác töi möåt neát saáng gò caã. Töi àaânh phuåc ba töi vêåy. Caái con ngûúâi kyâ laå êëy laâ caã möåt sûå khoá hiïíu vúái töi, khoá hiïíu nhû caái ngön ngûä xa laå kia khöng biïët nhúâ úã möåt pheáp bñ truyïìn gò, laåi coá thïí kïët àûúåc yá nghô trïn àöi möi chó quen mêëp maáy thûá tiïëng phûúng Àöng.

Sau naây, àem chuyïån ba töi ra khoe vúái caác baån cuâng lúáp, töi bõ hoå chïë giïîu:

- Ba maây coá noái tiïëng Têy... giaã cêìy!

Mùåc dêìu, töi vêîn tin úã taâi trñ cuãa ba töi, vò haâng ngaây nhûäng baån ngoaåi quöëc vêîn àïën, vêîn vui veã noái chuyïån vaâ vêîn vui veã ra vïì.

Hai nùm sau àêëy, möåt chuyïån phi thûúâng vuåt xaãy ra trong gia àònh töi: anh hai töi àêåu bùçng Cú thuãy Phaáp - Viïåt. Àêåu àûúåc caái bùçng Cú thuãy, vaâo höìi êëy, ngûúâi ta coá thïí àûúåc böí duång ngay röìi. Anh töi vïì nhaâ, tay xun xoe àöët möåt baánh phaáo teáp, àaá vaâo àñt töi möåt caái, röìi chaåy toåt lïn gaác baáo tin mûâng cho ba töi. Thûåc laâ long troång! Mêëy ngûúâi ngoaåi quöëc ngöìi caånh àêëy röëi rñt xoa àêìu anh, xò xöì noái nhûäng gò laâm anh àoã mùåt. Tûå nhiïn töi caãm thêëy höí theån, ghen tyå khi töi thêëy anh sung sûúáng chaåy nhaãy khùæp nhaâ.

Töi baão anh töi:

- Anh cuäng khöng gioãi bùçng ba àêu. Ba sùæp mua cho em caái xe àaåp ba baánh kia!


Anh töi quay laåi:

- ÛÂ thò maây coá xe àaåp ba baánh. Tao coá tiïìn àêy naây.

Àoaån anh dùçn lïn nïìn gaåch cho töi nghe tiïëng kïu coong coong cuãa àöìng baåc múái long lanh. Tûác quaá, töi chaåy laåi bïn ba töi, khoác têëm tûác:

- Bùæt àïìn ba àêëy. Ba khöng cho con tiïìn, ba cho anh hai.

Ba töi bïë töi vaâo loâng, röìi moác tuái cho mêëy àöìng haâo con múái tinh.

Thuúã nhoã, töi chó àûúåc söëng mêëy nùm sung sûúáng. Caái cú nghiïåp cuãa ba töi, nhûäng ngûúâi nöëi tiïëp laâ meå töi vaâ dò gheã töi khöng giûä vûäng nöíi. Chuáng töi súám bõ àuöíi ra khoãi cuöåc àúâi sung tuác.

Trong têët caã nhûäng kyã niïåm ba töi àïí laåi, caái laâm töi nhúá nhêët vaâ töi khöng hiïíu taåi sao laåi nhúá àïën thïë, laâ con ngûåa kim hoa trùæng cuãa ba töi.

Nhûäng buöíi trûa heâ oi aã, mïåt nhoåc mang ba töi tûâ nhûäng caánh rûâng xa vïì, noá vui mûâng hñ lïn khi nhêån thêëy caái maái nhaâ thên thiïët trïn àêëy àêåu mêëy con chim böì cêu. Chên noá àêåp lïn nhûäng löëi ài quen biïët, möìm noá ngoaåm nhûäng cêy coã ngon laânh. Töi chaåy ra àoán ba töi vaâ thûúâng thûúâng ngûúâi giao cûúng cho töi cöåt noá laåi. Dûúái caánh nhûäng con muöîi bay vo ve, nùæng hoa xön xao, da noá àöång àêåy, múä mûúåt trong möåt veã àeåp àeä, oai nghiïm riïng. Röìi nhûäng buöíi trûa khöng coân coá trong àúâi töi nûäa, töi theo ngûúâi nhaâ dùæt noá ài tùæm, àaánh noá búi qua söng. Töi sung sûúáng cûúâi vang trïn mùåt nûúác loâa nùæng, cûúäi trïn mònh con ngûåa kim hoa maâ tiïëng hñ quen quen, töi chùæc àaä lêu ngaây röìi, khöng coân rïìn qua caánh àöìng ngêåp coã nûäa.

Bêy giúâ àúâi töi chó coân laåi nhûäng trúâi quaånh vùæng, nhûäng buöíi trûa àöåt nhiïn voång möåt tiïëng gaâ gaáy laå luâng. Töi thoaáng thêëy boáng ngûúâi cûúäi ngûåa vïì sau haâng raâo, ài ngûúåc laåi thúâi gian, run run nhû chó àúåi möåt húi gioá mú höì laâ biïën mêët.

Meå töi baán dêìn dêìn nhaâ cûãa, ruöång vûúân àïí traã núå, vaâ caã con ngûåa trùæng cuäng bõ àöíi lêëy taám mûúi àöìng. Höm meå töi àõnh baán noá ài, töi thêëy loâng buöìn vö haån. Töi khöng mêëy luác rúâi caái buöìng nhöët


noá ra nûäa, lûu luyïën nhû àûáa treã con bõ àuöíi khoãi cùn nhaâ cuä, coân tiïëc reã nhûäng chöën ùn nùçm, àöì àaåc quen thên. Töi cêìm möåt nùæm coã àuát vaâo möìm con ngûåa trùæng, vöî vaâo múá löng búâm trùæng toaát cuãa noá. Tûâ ngaây ba töi mêët ài, noá gêìy goâ thiïíu naäo, mùæt noá ûúát vaâ coá gheân, thónh thoaãng cêët tiïëng hñ khöng nhêët àõnh, maâ tiïëng hñ múái buöìn thaãm laâm sao!

Höm ngûúâi àïën mua dêîn noá ài, töi khoác baão meå töi:

- Meå àûâng baán noá cho ngûúâi ta. Meå àïí cho con.

Meå töi thúã daâi:

- Nhaâ coân chaã tiïëc nûäa laâ ngûåa. Khöng baán ài thò xeá xaác ra maâ traã núå aâ?

Con ngûåa êëy ngaây nay àaä chïët. Cuäng nhû ba töi àïí laåi caái danh voång taân cuãa nhûäng ngaây rûåc rúä, noá cuäng àaä tûâng nöíi tiïëng möåt thúâi vïì nûúác kiïåu hay.

Anh hai töi thûúâng trïu töi:

- Àöì ngûúâi khöng nhúá ngûúâi, laåi nhúá ngûåa. Roä dúã húi!

Maâ töi dúã húi thêåt. Trïn àûúâng àúâi, töi àaä nhiïìu lêìn dúã húi nhû thïë, vaâ chùæc seä phaãi dúã húi suöët àúâi...

Ngaây nay, möîi lêìn ài qua caánh àöìng ngêåp coã, töi vêîn coân phaãng phêët ngûãi thêëy muâi ngûåa, nghe thêëy tiïëng ngûåa, vaâ hònh dung möåt böå yïn cûúng vùæng chuã, ngú ngaác àêu àêy...

2 - 1940 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu. Haâ Nöåi - 1946


NGAÂY GÙÅP GÚÄ

Ngaây nhoã, möîi lêìn chaán chuáng baån, töi vêîn hay laåi bïn meå töi cêìu khêín ngûúâi kïí laåi sûå cûúái xin giûäa ngûúâi vaâ ba töi, röìi àïí töi àem thuêåt laåi vúái haâng xoám. Töi coân nhúá núi meå töi ngöìi kïí chuyïån laâ möåt caái heâ bùçng àêët nïån trûúác nhaâ. Tûâ àoá, töi vûâa nghe chuyïån, vûâa nhòn aánh nùæng chiïìu nghiïng xïë, vaâ nhûäng boáng laá lung linh. Coá khi àûúng giûäa cêu chuyïån, töi veáo maá meå töi maâ hoãi:

- Àöë meå biïët bao giúâ àïën Tïët? Àöë meå biïët con àûúåc bao nhiïu tiïìn phong bao?

Meå töi kheä gúä tay töi ra, lùång leä noái tiïëp vaâ lùång leä ru töi nguã mêët luác naâo! Tuy nhiïn, trong giêëc mú kyâ dõ, töi vêîn hònh dung àûúåc caã àaám cûúái, chuá rïí laâ laâ ba töi, cö dêu laâ meå töi vaâ,... töi laâ ngûúâi dûå lïî! Dêìn dêìn töi lúán lïn. Qua mêíu àúâi sum hoåp cuãa hai ngûúâi sinh ra töi, töi nhêån thêëy möåt àõnh mïånh khe khùæt, möåt duyïn phêån tùm töëi vaâ buöìn rêìu. Vò thïë, töi àûúåc biïët rùçng phêìn nhiïìu, hay têët caã cuäng àûúåc, nhûäng baâ meå Viïåt Nam àïìu phaãi àau khöí ngay tûâ luác loåt loâng. Moåi sûå do "Trúâi" àõnh, caác têm höìn àoá chó biïët vêng theo möåt caách nhêîn nhuåc, möåt caách lùång leä, möåt caách chua xoát vö cuâng! Bao nhiïu thïë kyã röìi, nhûäng tiïëng thúã daâi mêët tùm trong àïm töëi, nhûäng maái àêìu buâ röëi nghiïng xuöëng böín phêån haâng ngaây, têìm thûúâng vaâ nhoã moån. Cuöåc hön nhên cuãa meå töi, àïën nay, töi múái thêëm thña àûúåc hïët caái àún giaãn, caái nghi lïî cuãa noá.

Vaâ àïën ngaây nay, töi múái hiïíu meå töi hún luác naâo hïët, ngûúâi con gaái laái àoâ trïn söng Gheáp ngaây xûa, ngûúâi meå Viïåt Nam möåt caách dõu daâng vaâ cao quyá.

* * *


Caách àêy hún nùm mûúi nùm

Möåt buöíi chiïìu muâa heâ vaâng rûåc.

Trïn búâ söng Gheáp lùång leä cuãa tónh Thanh Hoáa, dên laâng Ngoåc Giaáp böîng thêëy boáng möåt ngûúâi ngoaåi quöëc, tay xaách möåt goái vaãi xanh vaâ àêìu chuåp chiïëc muä rúm àaä vaâng oãng.

Ngûúâi khaách laå coá chiïëc traán rêët laå: noá nhoã nhûng nhö ra möåt caách bûúáng bónh. Nhêët laâ àöi mùæt, sùæc nhû dao, beán nhû nûúác, nhòn vêåt gò thò nhû huát lêëy vêåt êëy. Hai àùåc àiïím àoá nhêët àõnh khöng àûúåc taåo bùçng thuãy thöí Viïåt Nam, maâ laâ bùçng tinh hoa cuãa möåt dên töåc khaác. Möåt veã gò xûúng xûúng, rùæn rùæn àöån khùæp mònh ngûúâi khaách, biïën caái thên thïí thoaåt tröng thò gêìy kia ra sûå chõu àûång khoá nhoåc, úã àêëy, möåt nghõ lûåc bïìn vûäng tiïìm taâng.

Khaách mùåc möåt böå quêìn aáo bùçng lônh Quaãng Àöng, nguyïn mêìu àen, nhûng sau khi traãi nhiïìu phong trêìn, àaä àöíi sang mêìu xaám kïåch. Y phuåc êëy gúåi àûúåc trong loâng ngûúâi gùåp, bao nhiïu laâ caãm giaác thanh thuá, hûúng võ xa xöi. Tûâ àùçng xa, nhûäng gúån luåa phú phêët nhû nhûäng gúån gioá truâng dûúng, vaâ khi laåi gêìn thò gioá truâng dûúng laåi chó toaân xöng lïn möåt muâi caá mùån!

Linh höìn Trung Quöëc phaát löå ra trong tûâng bûúác ài, àiïåu àûáng, trong sûå trêìm mùåc, tröng tòm, trong caã caách àûa nùm àêìu ngoán tay coá moáng daâi vêín gheát lïn gaäi söìn söåt chiïëc àêìu gêìn nhû huái troåc tïëch.

Àïm vïì trong nhûäng bûúác nheå, hùæt hiu böëc húi lïn mùåt söng. Nùæng tùæt dêìn dêìn chó coân aánh vaâng pha sùæc tñm. Hoaâng hön úã àêy khöng nhû hoaâng hön cuãa Giang Têy, Höì Bùæc, hoaâng hön úã àêy ûu hoaâi nhû möåt chinh phuå nhúá chöìng.

Vaâ nhû möåt gaä giang höì chaånh loâng khoác nûúác.

Tuy nhiïn, àöi mùæt trong vaâ saáng kia khöng hïì vêín búãi mêìu sùæc thï lûúng, vêîn quùæc lïn nhòn nhûäng àúåt soáng nhuyïîn nhaâng boâ quanh mêëy con thuyïìn ngaái nguã. Cûã chó laånh leäo àoá thêåt laâ traái hùèn vúái caãnh söng nûúác buöìn rêìu, caái caãnh têìm thûúâng nhûng àaä laâm chuyïín dúâi bao nhiïu cuöåc àúâi ngang doåc.

Khaách ngöìi xuöëng vïå coã, khöng àïí ngùæm caãnh chiïìu, maâ àïí thaáo caái goái vaãi tûâ bao lêu vêîn àeo úã tay, lêëy ra möåt goái cúm nùæm. Röìi khöng dao, khöng àuäa, khaách beã ngoùæt nûãa nùæm cúm, àûa lïn


miïång, trong khi mêëy ngoán tay lêìn gúä tûâng miïëng caá khö. Àöi luác khaách ngûâng nhai, cheáp miïång cho thêëm xuöëng àaáy loâng caái hûúng võ àêåm àaâ cuãa bûäa cúm lûu laåc.

Chó sau mûúi phuát, khöng coân möåt miïëng cúm, möåt khuác caá naâo soát laåi trïn maãnh laá chuöëi heáo. Têët caã lûúng thûåc ngoåt ngaâo tröi qua cöí hoång, àaão löån trong caái daå daây vö bïånh, àïí biïën thaânh nhûäng doâng maáu huâng cûúâng luên lûu nuöi maåch söëng, vaâ nuöi lúán maäi caái chñ nguyïån giang höì.

Ùn xong, khaách xoa tay àûáng dêåy, bûúác xuöëng bïën söng rûãa mùåt vaâ vöëc nûúác uöëng, röìi laåi trúã lïn nùçm, àêìu göëi trïn boåc haânh lyá. Têët caã nhûäng cöng viïåc êëy nhû àaä àûúåc êën àõnh theo möåt phûúng phaáp, nïn coá maåch laåc vaâ quy cuã hùèn hoi. Khaách nùçm rêët bònh tônh, tay chên duöîi thùèng, mùåt hûúáng lïn khöng gian, têm thêìn nhêåp àõnh. Nhûng nïëu àïí yá, ta seä thêëy loaáng trïn buång khaách möåt lûúäi dao nhoån nhû laá buâa höå mïånh àùåt úã àêëy tûâ bao giúâ.

Trúâi quang lêëp laánh sao, hûáa möåt àïm phùèng lùång. Gioá söng lïn àêìy. Laâng maåc, xa xa, chòm múâ trong boáng töëi, àöi luác àïí loåt ra vaâi tiïëng choá suãa ma. Mêëy àiïím àeân haåt àêåu run trïn söng nhû nhûäng con mùæt buöìn tûâ kiïëp trûúác. Böîng, giûäa khoaãng triïìn miïn röång raäi, ngên àûa möåt àiïåu haát lú lûãng bay trïn doâng nûúác, möåt àiïåu haát àoâ àûa, trêìm trêìm, lùång leä:

Muöën sang nhûng ngaåi vùæng thuyïìn,

Muöën vïì bïn êëy nhûng duyïn lúä röìi!

Nhõp haát gêìn laåi vaâ xa ài theo chiïëc thuyïìn nhoã, cö àöåc, aão naäo, trong sûå toã baây kñn àaáo cuãa möåt têëm loâng thûúng nhúá mïnh möng.

ÚÃ trïn búâ söng bïn naây, ngûúâi khaách àaä àûáng dêåy, tay nùæm chuöi dao, mùæt nhòn caái vïåt lûãa cuãa chiïëc thuyïìn àùåt múâ trïn mùåt nûúác.

Thuyïìn hònh nhû laåi gêìn, vò soáng vöî vaâo maån àoâ möîi luác möåt maånh. Vaâ sau khi nhêån àuáng laâ möåt chiïëc àoâ chúã khaách, ngûúâi lûä haânh cuãa àêët nûúác Trung Quöëc hoâ lïn:

- Töì ui! (Àoâ úi!)

Soáng nûúác traã lúâi laåi caái gioång kïu quaái gúã bùçng möåt boáng vang laånh leäo. Tiïëp àïën tiïëng tûâ dûúái söng voång lïn, caái tiïëng nhoã nheå cuãa ngûúâi con gaái xûá Trung Böå:


- Ai goåi àoâ?

Möåt phuát yïn lùång. Ngûúâi khaách laå khoá nhoåc lùæm múái kiïëm àûúåc cêu traã lúâi:

- Ng... öå... öå! aâ"tui têy" (aâ töi àêy!)

Noái xong khaách xùm xùm bûúác xuöëng àoâ, trûúác veã ngaåc nhiïn vö cuâng cuãa thiïëu nûä.

Àoâ quay muäi, thiïëu nûä yïn lùång cheâo. Tiïëng soáng khua, laâm röån vaâo loâng naâng möåt nöîi lo súå kñn àaáo. Vûâa cheâo, naâng vûâa liïëc nhòn ngûúâi khaách laå maâ thoaåt tröng, naâng coá caái caãm tûúãng haäi huâng nhû gùåp möåt tïn giùåc cûúáp taâu ö ghï gúám.

Àoâ àaä ra giûäa söng. Möåt laân gioá thöíi maånh. Ngûúâi khaách laå luác naây àaä nhû rúâi boã nhûäng tû tûúãng riïng, bùæt àêìu ngoaãnh lïn nhòn thiïëu nûä. Àoá laâ möåt caái nhòn rêët leå, nhûng rêët chùæc, caái nhòn veä roä ra möåt sûå quyïët àõnh, khiïën thiïëu nûä bêåm möi laåi, vaâ tuy trong bong boáng sao múâ múâ, e theån nhòn laãng ra ngoaâi xa... Möåt thoaáng cûúâi chaåy qua möi khaách, laâm dõu hùèn veã hung túån vûâa röìi khiïën thiïëu nûä súå haäi.

Laâ vò lêìn àêìu tiïn trong àúâi, naâng chõu caái nhòn sùæc mùæt àoá. Noá khöng tòm úã ngûúâi naâng nhûäng àiïím àeåp àeä, maâ chó cöët khaám phaá nhûäng àiïìu kiïån cêìn thiïët cho sûå gêy dûång haånh phuác gia àònh, sûå vûäng bïìn cuãa noâi giöëng. Vaâ biïët àêu, trong khi nghô àïën nhûäng gûúng cêìn mêîn àaä tûâng lêëp laánh phaãn chiïëu caái àeåp huyïìn bñ, thêìn thaánh cuãa goác trúâi phûúng Àöng, ngûúâi lûä haânh kia àaä khöng quan niïåm ngûúâi àaân baâ Viïåt Nam nhû àaä quan niïåm ngûúâi àaân baâ Trung Quöëc?

Cho nïn, dûúái boáng sao àïm êëy, trïn doâng söng khuya, ngûúâi con gaái Viïåt Nam àaä che àöi maá ûãng höìng trûúác möåt ngûúâi khaách laå vaâ cuâng luác khöng hiïíu sao, naâng thêëy ngêåm nguâi chua xoát...

- Nhaâ "nõ" úã àêu?

Ngûúâi con gaái ngú ngaác möåt luác lêu, röìi múái hoãi:

- Nõ? Nõ laâ gò? Töi khöng hiïíu.

Khaách cuäng ngêín ngûúâi trong vaâi phuát múái tòm àûúåc caách cùæt nghôa:

- Nõ laâ... nõ! Laâ...


Möåt ngoán tay theo cêu noái boã dúã, chó thùèng vaâo thiïëu nûä khiïën naâng khöng nhõn àûúåc cûúâi:

- A! Nõ laâ cö?

Khaách löå veã sung sûúáng àöåt ngöåt nhû ngûúâi hoåc troâ khöng thuöåc baâi vûâa àûúåc baån nhùæc:

- Cö úã àêu?

Thiïëu nûä móm cûúâi, àûa tay chó möåt caái xoám nhoã gêìn àêëy, núi hùæt hiu saáng vaâi chêëm àeân dêìu laåc loaáng thoaáng qua haâng raâo tre thûa moãng. Trong àïm, vùèng àûa tiïëng chêìy giaä gaåo, àïìu àïìu rúi vaâo giûäa caãnh tônh mõch, nhû keáo giaän thúâi khùæc buöìn baä khöng bao giúâ taân.

Àoâ gheá bïën.

Ngûúâi khaách toan àûa àöìng xu cêìm sùén trong tay cho thiïëu nûä, böîng laåi ngêìn ngaåi:

- Cho "tui" nguã möåt àïm úã nhaâ cö nheá?

Thiïëu nûä àùåt con saâo lïn thaânh àoâ, êëp uáng:

- Öng hoãi meå töi êëy. Töi khöng biïët!

Noái àoaån naâng bûúác vöåi ài trûúác, nhûng àöi luác chêåm chên laåi, vò biïët ngûúâi khaách àûúng raão bûúác theo.

Àïën möåt caái ngoä tre, thiïëu nûä cêët tiïëng goåi:

- Meå naây, coá öng khaách "Taâu" xin nguã troå.

Möåt baâ cuå traåc nùm mûúi tuöíi, tay cêìm chiïëc àeân con, tûâ trong nhaâ ài ra:

- Ai? Ai maâ troå vúái nguã?

Ngûúâi khaách laå cuái àêìu chaâo baâ cuå möåt caách kñnh cêín. Baâ cuå àaáp lïî xong, quay laåi baão ngûúâi con gaái:

- Con xem doån nhaâ trïn, röìi nhûúâng caái giûúâng cho öng êëy nùçm.

Baâ cuå noái vûâa dûát, cö gaái àaä vuâng chaåy vaâo boáng töëi, àem theo caái mùåt chùæc laâ phaãi àoã hún ban naäy nhiïìu.

Trong khi ngöìi tiïëp chuyïån khaách, baâ cuå thaânh thûåc hoãi:

- "Chuá" àaä xúi cúm chûa, àïí töi baão chaáu noá nêëu?


"Chuá" Khaách cuäng thaânh thûåc traã lúâi:

- "Tui" ùn cúm röìi. Tui ùn úã ngoaâi búâ söng!

Cêu traã lúâi tûå nhiïn vaâ ngúâ nghïåch àoá khiïën baâ cuå móm cûúâi vaâ khiïën cö gaái àûúng ngöìi àun nûúác gêìn àêëy, cuäng sùåc cûúâi theo.

Nhòn caã hai miïång cûúâi cuâng möåt luác, ngûúâi khaách ngú ngaác àûa mùæt liïëc hai baâ con chuã nhaâ:

- Cûúâi? Cûúâi "tui"?

Baâ cuå àúä lúâi:

- AÂ, chaáu noá thêëy öng laå.

Àïm êëy laâ àïm àêìu tiïn trong cuöåc àúâi giang höì, ngûúâi lûä khaách àùåt lûng trïn chiïëc giûúâng tre eäo úåt, giûäa nhûäng tiïëng vaâ hònh aãnh khaác hùèn vúái nhûäng caái quen biïët úã quï hûúng.

Maái nhaâ tranh lúåp sú saâi, àïí chaãy xuöëng mùåt khaách möåt doâng aánh trùng haå tuêìn, vaâ ngûâng laåi úã àêëy thaânh nhûäng àöìng haâo múái long lanh.

Gioá thöíi trong vûúân cau, xaâo xaåc.

Tõch mõch dïî laâm àuöëi loâng ngûúâi. Lûä khaách luác naây, àaä thêëy chïët chñ phiïu lûu, bön têíu, àïí caãm khaái trong niïìm thûúng nhúá, trong giêy phuát chaånh loâng tûúãng àïën möåt maãnh àêët xa xöi.

Lûä khaách ngaåc nhiïn gheá tai vaâo coäi yïn lùång, caái yïn lùång mïnh möng vaâ u uêët, khöng bõ phaá búãi möåt tiïëng suáng bùæn cûúáp naâo nhû úã quï hûúng.

Mêëy tiïëng tuâ vaâ khuya ruác lïn, bay vaâo gian nhaâ vùæng. Lùæng biïët moåi ngûúâi àaä nguã yïn caã, võ thêìn tûã cuãa giang sún Trung Quöëc vùæt chên chûä nguä, khe kheä ngêm möåt baâi thú cöí, qua nöîi xuác àöång àöåt nhiïn tuå laåi trong ngûúâi:

Uyåt looåc, vuá thaây sûúáng muãn thñn,

Cooáng phöëng, dò phöí, tui saâu mòn,

Cuá chêëu seâng ngöìi Höìn Saán sò.

Dïì pun, chöëng seáng têu haác sòn.

(Nguyïåt laåc, ö àïì, sûúng maän thiïn

Giang phong, ngû hoãa, àöëi sêìu miïn,


Cö Tö thaânh ngoaåi Haân San tûå,

Daå baán, chung thanh àaáo khaách thuyïìn...)

Ngay luác êëy, tûâ gian buöìng bïn nöíi lïn mêëy tiïëng gò nhû chuöåt ruác. Lûä khaách, thêëy àûát maåch caãm hûáng, caâu nhaâu trong boáng töëi:

- ÊËy daâ! Cêím töë xó a! (Chaâ! Lùæm chuöåt thïë!)

Nhûng àoá khöng phaãi laâ tiïëng chuöåt ruác. Àoá laâ tiïëng ngûúâi con gaái chúã àoâ ban töëi cûúâi qua hai laân möi kñn àaáo kheáp laåi.

1 - 1940 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu. Haâ nöåi, 1946.


ANH ÀOÃ PHUÅ

Àaä lêu, lêu lùæm röìi, ngûúâi dên xaä Hoâa Trûúâng khöng ai coân nghe noái àïën tùm húi anh àoã Phuå úã àêu nûäa. Nhiïìu ngûúâi àöìn rùçng anh àaä chïët bïn Tên thïë giúái. Riïng töi, töi khöng sao quïn àûúåc anh, maâ khöng quïn àûúåc anh, coá nghôa laâ anh vêîn söëng, ñt nhêët laâ trong kyá ûác töi.

Maäi àïën nùm hún ba mûúi tuöíi, anh àoã Phuå múái àïën laâm rïí meå töi àïí chúâ ngaây cûúái chõ Yïn vïì laâm vúå. Àoá laâ möåt anh chaâng ruåt reâ, nhuát nhaát, àöëi vúái nhaâ vúå rêët nïí súå, nhûng laåi toã ra hïët sûác thaáo vaát trong moåi cöng viïåc. Lui túái nhaâ töi trong hún hai nùm, anh giûä gòn tûâng cûã chó, lúâi noái, ngay caã viïåc giaáp mùåt chõ Yïn, anh cuäng cöë traánh àïí khoãi mang tiïëng laâ suöìng saä. Meå töi thûúng anh vò anh nïët na, cêìn cuâ, giao cho viïåc gò cuäng laâm àïën núi, àïën chöën. Meå töi thûúâng noái:

- Thùçng Phuå noá ngheâo nhûng laâ caái ngheâo thanh baåch. Öng Biïëm laåi laâ öng àöì nho hay chûä nhêët xaä.

Öng Biïëm laâ böë anh àoã Phuå. Vaác lïìu choäng ài thi hoãng tuá taâi, thêët thïë, öng quay vïì laâng múã lúáp daåy hoåc. Caái thuúã "chi, höì, giaã, daä" nhanh choáng qua ài, hoåc troâ öng Biïëm súám àöíi ngoån buát löng sang ngoâi buát sùæt. Trong àaám mön sinh thûa vùæng dêìn, chó coân möåt ngûúâi theo hoåc, ngoan ngoaän nùçm raåp trïn chiïëc chiïëu, maâi mûåc, cheáp baâi. Ngûúâi àoá laâ anh àoã Phuå, vûâa laâ con, vûâa laâ mön àïå cuãa thêìy.

Röìi anh Phuå cuäng thöi hoåc nöët. Vöën liïëng chûä nghôa böë ban cho, anh Phuå chó coân giûä laåi àûúåc mûúi trang luêån ngûä vaâ anh chuyïín sang àoåc chûä Nöm, dûåa vaâo cuöën Kim Vên Kiïìu truyïån khùæc göî, in chên phûúng trïn nïìn giêëy baãn:

Trùm nùm trong coäi ngûúâi ta,

Chûä taâi, chûä mïånh kheáo laâ gheát nhau.


Tiïëng anh àoã Phuå ngêm Kiïìu nghe buöìn nhû tiïëng xeã göî vaâo nhûäng chiïìu nùæng taâ hiu hùæt. Vaâ caái ngheâo, caái àoái cuäng len loãi vaâo ba gian nhaâ laá thûâa tûå, laâm höëc haác thïm neát mùåt ngûúâi böë vaâ laâm raån dêìn hai böå quêìn aáo may bùçng vaãi truác bêu, lêu ngaây súåi àaä búã, cuãa hai böë con öng Biïëm.

Höìi gia àònh töi múái àïën "nguå cû" úã xaä Hoâa Trûúâng naây, ba töi tòm túái kïët thên vúái öng Biïëm. Öng laâ ngûúâi àûúåc xoám laâng võ nïí, hoå bïn ngoaåi öng laåi truâng vúái hoå chuáng töi. Theo möåt têåp tuåc àaä coá tûâ nhiïìu àúâi, ba töi, möîi khi àïën nguå cû úã àêu, thûúâng vêîn tòm nhûäng ngûúâi "àöìng tñnh", hoùåc "àöìng tuïë", "àöìng hûúng" àïí kïët nghôa. Hún nûäa, öng Biïëm laåi am hiïíu Haán hoåc, nïn qua nhûäng cêu chuyïån trao àöíi, öng trúã thaânh ngûúâi baån têm àùæc vúái ba töi. Möîi lêìn sang nhaâ öng chúi, ba töi àïìu dùæt töi ài theo. Àoá cuäng chñnh laâ àêìu möëi thên quen àûa àêíy anh àoã Phuå trúã thaânh ngûúâi con rïí trong gia àònh chuáng töi.

Coân chõ Yïn, chõ gaái nuöi, thò meå töi àùåt àêu chõ ngöìi àoá, tuöíi chõ cuäng xêëp xó tuöíi anh Phuå, vaâ cuäng ûúác mong kñn àaáo möåt têëm chöìng chên chó nhû anh.

Thêëy anh àoã Phuå lêìn naâo àïën vúái chuáng töi cuäng chó vúái caái aáo caánh nêu, chiïëc quêìn nêu, töi hiïíu ngay rùçng anh chó coá àöåc möåt böå nhû thïë maâ khi vïì nhaâ anh cúãi ngay ra, àïí mùåc vaâo chiïëc quêìn vaá, hoùåc àoáng möåt caái khöë nêu. úã quï töi ngaây xûa, àaân öng ngheâo àoáng khöë ra àûúâng laâ chuyïån thûúâng thêëy. Möåt lêìn, töi baão nhoã anh Phuå:

- Anh em coân mêëy böå quêìn aáo àêëy. Hay laâ em lêëy àûa anh mùåc taåm nheá?

Tûác thò anh Phuå röëi rñt xua tay, mùåt ûãng àoã:

- Chïët! Ai laåi laâm thïë. Meå biïët, meå cûúâi cho!

YÁ anh Phuå muöën noái:

- ... Chõ Yïn biïët, chõ Yïn cûúâi cho.

Nhûng anh khöng daám nhùæc àïën hai tiïëng "chõ Yïn".

Àaä laâ ngûúâi thên cuãa anh Phuå, töi hay sang nhaâ anh chúi. Nhaâ anh ngùn nùæp nhûng coá veã tröëng traãi, maái laá, vaách àêët, sên bùçng àêët nïån, nûãa saâo vûúân tröìng mêëy haâng cêy cam, cêy bûúãi, vaâi thên cau. Tûâ ngoä chaåy vaâo laâ hai haâng raâo rêm buåt cùæt tóa goån gaâng. Nhûäng


ngaây heâ oi aã, sang nhaâ anh chúi, töi coá caái caãm giaác nhû àûúåc hûúãng nhûäng laân gioá maát rúåi, laân gioá thûúâng ngaây vêîn lay àöång nheå nhaâng chiïëc quêìn vaãi truác bêu phúi trïn dêy thûâng, caái quêìn àöåc nhêët öng Biïëm àúåi khö àïí nûúng nheå mùåc vaâo, möîi khi coá viïåc ra àûúâng hay ài ùn cöî. Öng Biïëm söëng bùçng nghïì viïët cêu àöëi vaâ tñnh höå ngaây giúâ hung caát cho nhûäng àöi lûáa thaânh thên.

Vöën liïëng haâng nùm cuãa gia àònh öng laâ hai muâa trêíy quaã vûúân àem ra chúå baán, chùæt chiu àïí daânh trong caái traáp göî sún àen. Tûâ ngaây àûúåc nhêån laâm thöng gia vúái nhaâ töi, öng Biïëm möîi nùm ba böën lêìn biïån möåt moán lïî sang sïu tïët, coá khi laâ mêm xöi, con gaâ, coá khi laâ mêëy goái cheâ hûúng, khay nguä quaã. Töi coân nhoã, nhûng cuäng hiïíu ra rùçng, àïí sùæm àûúåc möåt moán lïî cho ra lïî nhû thïë, öng Biïëm vaâ anh Phuå àaä phaãi boáp buång, búát ùn trong nhiïìu ngaây.

Hún hai nùm qua ài. Sùæp àïën ngaây maän tang ba töi. Sùæp àïën ngaây anh Phuå boã miïëng trêìu ùn hoãi, vaâ thïë laâ niïìm mong ûúác bao lêu nay cuãa öng Biïëm àaä coá cú thaânh sûå thêåt. Lêëy anh àoã Phuå, chõ Yïn khöng phaãi söëng xa nhaâ, chõ coá nhiïìu dõp taåt vïì thùm chuáng töi, cuäng nhû töi, bêët cûá luác naâo, cuäng coá thïí dïî daâng àïën vúái chõ. Caái haånh phuác nhoã beá cuãa loâng töi sao maâ naáo nûác, thiïët tha vaâ gêìn guäi àïën thïë!

Chõ Yïn! Nïëu àúâi chõ àûâng gùåp möåt tai hoåa eáo le, nïëu chõ cûá laâ chõ Yïn ûúác mong thêìm kñn möåt ngûúâi chöìng hiïìn laânh nhû anh Phuå, thò àêu àïën nöîi chõ phaãi xa lòa töi, lêín traánh moåi ngûúâi, vaâ töi àêu coá phaãi viïët ra cêu chuyïån tònh àau xoát höm nay!

Caã anh Phuå nûäa, sao caái boáng daáng hiïìn laânh cuãa anh luác naây khöng coân thêëp thoaáng hiïån ra qua haâng raâo cêy ruöëi nûäa, caái boáng daáng cöë laâm ra thaãn nhiïn, nhûng kyâ thûåc laâ böëi röëi, xao xuyïën, möîi lêìn anh àïën nhaâ töi?

Chó coân möåt thaáng nûäa, ba mûúi ngaây nûäa, möåt tuêìn trùng nûäa, laâ anh àoã Phuå seä àem lïî sang nhaâ töi xin cûúái chõ Yïn! Àöåt nhiïn, nhû möåt cún gioá àöåc, ngûúâi cêåu hoå töi, khöng roä tûâ àêu, saâ xuöëng maái nhaâ chuáng töi, úã lyâ laâm möåt võ khaách baáo haåi. Nhûäng caái gò xêëu xa, bó öíi xaãy àïën vúái ngûúâi con gaái àang khêëp khúãi tin vui, ngûúâi con gaái àau khöí, töi àaä coá dõp viïët hïët ra trong truyïån "Chõ Yïn".

Anh Phuå khöng biïët gò hïët.


Moåi ngûúâi trong nhaâ töi khöng ai biïët gò hïët.

Chó coá hai ngûúâi biïët: cêåu töi - tïn töåi phaåm - vaâ töi. Nhûng cêåu töi àaä boã nhaâ töi, tröën biïåt. Töi úã laåi, nhûng töi laåi phaãi ngêåm miïång, giêëu têån àaáy loâng möåt sûå thêåt taân nhêîn maâ nïëu húã ra, töi chùæc seä laâm cho àúâi anh àoã Phuå tan naát. Thaâ cûá àïí anh êëy khöng biïët gò caã, cûá àïí anh ngúâ vûåc, phoãng àoaán, kñn àaáo doâ hoãi xung quanh. Röìi khöng dùçn loâng àûúåc maäi, möåt höm anh keáo töi laåi saát gêìn, hoãi rêët nhoã:

- Noái thêåt cho anh biïët ài em. Taåi sao chõ Yïn laåi boã nhaâ ra ài? Ai àaánh chõ hay àuöíi chõ?

Töi traã lúâi maâ àöi mùæt cay seâ, noáng boãng:

- Em khöng biïët. Em khöng biïët thêåt maâ. Chùæc laâ... chùæc laâ chõ êëy bõ meå mòn döî ài khöng chûâng.

Giaá nhû moåi lêìn, nghe töi noái nhû thïë, anh Phuå àaä cûúâi. Nhûng lêìn naây anh khöng coân coá thïí cûúâi àûúåc nûäa. Mùåt anh àanh laåi. Tiïëng anh noái, töi nghe thïìu thaâo, khöng thêåt, tiïëng noái nhû rúi vaâo möåt khoaãng tröëng röîng mú höì:

- Laå thêåt em nhó? Sao chõ Yïn laåi boã nhaâ ra ài?

Röìi anh nùçm vêåt xuöëng giûúâng, möåt tay vùæt lïn traán, thúã daâi. Àoá laâ möåt daáng nùçm chaán chûúâng, tuyïåt voång. Taåi sao töi khöng noái thùèng cho anh biïët rùçng chõ Yïn cuãa töi, ngûúâi vúå sùæp cûúái cuãa anh, àaä bõ möåt tïn khöën naån laâm nhuåc? Taåi sao? Töi chó coân biïët traã lúâi cho chñnh töi nghe maâ thöi.

Tûâ höm chõ Yïn boã nhaâ ra ài, viïåc laâm àêìu tiïn cuãa meå töi laâ sang xin löîi öng Biïëm vaâ xin traã cuãa laåi cho öng. Meå töi tñnh nhêím laåi nhûäng moán lïî öng mang sang biïëu nhaâ töi, hïët bao nhiïu, àïí meå töi àaáp laåi bùçng söë tiïìn röång raäi gêëp böåi.

Nhûng öng Biïëm möåt mûåc tûâ chöëi. Àöi mùæt öng vöën àaä buöìn, luác naây caâng buöìn hún. Öng vêîn mùåc böå quêìn aáo vaãi truác bêu àaä súân àïí tiïëp chuyïån meå töi, böå caánh ngaây naâo öng mùåc vaâo nhûäng lêìn sang sïu tïët. Töi nhêån thêëy öng giaâ ài nhiïìu, àöi goâ maá nhö lïn vaâ nûúác da khö heáo. Gioång öng run run, chêåm raäi:

- Baâ cuäng nhû töi, coá ai muöën chuyïån xaãy ra nhû thïë naây àêu. Chó thûúng thùçng Phuå nhaâ töi, hún ba chuåc tuöíi àêìu röìi maâ vêîn coân chõu caãnh hêím hiu. Chöî ài laåi thên tònh tûâ ngaây coân öng cuå, xin baâ chûúác cho moán tiïìn traã cuãa.


Noái xong, öng lim dim mùæt nhòn ra ngoaâi vûúân àêìy nùæng gioá. Vêîn laâ thûá gioá hiïìn hoâa, nheå nhaâng phe phêíy ngoån cau, giêåu hoa rêm buåt, thûá gioá àaä àoán töi ngaây naâo töi sang chúi vúái anh àoã Phuå.

Khöng traã àûúåc cuãa cho öng Biïëm, meå töi tñnh sang möåt chuyïån khaác, hy voång coá thïí laâm nguöi ngoai àûúåc nöîi loâng anh Phuå. Daåo àoá, meå töi quen biïët möåt nhaâ thuyïìn chuyïn àïën khùæp neão bïën chúå, buön baán, àöíi chaác caác mùåt haâng. Chuã thuyïìn laâ möåt baâ trûúác àêy úã thõ xaä, coá möåt cö gaái lúán chûa chöìng. Hoå cêìn möåt tay cheâo laái. Dõp may hiïëm coá, meå töi giúái thiïåu anh àoã Phuå. Thoaåt àêìu, anh khöng bùçng loâng. Meå töi cöë noái vaâo àïí anh xiïu loâng dêìn:

- Anh chõu khoá xuöëng thuyïìn vúái hoå. Hoå laâ nhûäng ngûúâi laâm ùn thêåt thaâ, may ra anh cuäng coá phêån nhúâ. Con Yïn noá khöng lêëy àûúåc anh laâ möåt thiïåt thoâi cho noá lùæm. Anh phaãi thûúng lêëy öng cuå, thûúng lêëy anh.

Meå töi àaä tñnh toaán vaâ xïëp àùåt rêët kheáo. Anh àoã Phuå àïën söëng trong khoang thuyïìn chêåt heåp, laâm sao khoãi coá nhûäng "ra àuång vaâo chaåm" vúái cö gaái con baâ chuã? Trûúác laå, sau quen, huöëng höì anh Phuå laåi laâ ngûúâi cêìn cuâ, chõu thûúng, chõu khoá, thò súám hay muöån, lûãa gêìn rúm lêu ngaây cuäng beán.

Cuöåc àúâi söng nûúác cuãa ngûúâi con trai xaä Hoâa Trûúâng bùæt àêìu tûâ àoá. Àaä nhiïìu canh gaâ laå eo oác trïn nhûäng bïën söng xa. Àaä nhiïìu lêìn sao höm, sao mai thay nhau hiïån ra röìi lõm tùæt. Nhûng hònh boáng anh àoã Phuå vêîn coân nguyïn veån trong kyá ûác töi, thêëp thoaáng bïn kia haâng raâo cêy ruöëi, möîi lêìn anh àïën nhaâ töi. Cuäng nhû coân nguyïn veån caái veã húát haãi cuãa chõ Yïn, khi chõ nùæm chùåt caánh tay töi lêìn choát, röìi vöåi vaä boã ra ài vaâo möåt buöíi saáng coân chûa roä mùåt ngûúâi.

Chõ Yïn! Chõ ài àêu àêëy? Taåi sao töi khöng àuã can àaãm noái thêåt têët caã cho anh àoã Phuå biïët? Töi khöng daám noái ra vò àoá laâ sûå thêåt! "Coá nhûäng sûå thêåt khöng nïn noái ra", ai àaä viïët nïn cêu chên lyá àoá?

Töi mong cho con thuyïìn àûa anh Phuå trïn caác triïìn söng àûúåc thuêån buöìm, xuöi gioá, cuöåc àúâi anh àûúåc bònh an gheá laåi möåt búâ bïën yïu thûúng. Meå töi coá lêìn vui veã noái vúái chuáng töi:

- Thùçng cha àoã Phuå tûúãng khöng gùåp may, thïë maâ laåi hoáa ra töët söë. Thöi thò cuäng mûâng cho noá.


Nhûng meå töi mûâng húi vöåi, vò möåt höm, bêët ngúâ, anh àoã Phuå àaä trúã laåi. Anh khöng coân laâ anh àoã Phuå ngaây naâo nûäa. Nûúác da anh àaä saåm nùæng gioá. Anh gêìy ài tröng thêëy, àöi mùæt àùm chiïu moãi mïåt. Chó khaác trûúác àêy laâ anh àaä coá thïm böå quêìn aáo bùçng vaãi thö nhuöåm mêìu chaâm xanh lú nhû mêìu söng nûúác.

Anh trúã vïì, nhûng khöng coân gheá laåi nhaâ chuáng töi nhû bao nhiïu lêìn trûúác nûäa. Trong ba gian nhaâ laá thûâa tûå, bïn caånh ngûúâi böë giaâ, anh söëng luâi luäi nhû möåt chiïëc boáng cö àún. Àaä tùæt hùèn caái gioång kïí chuyïån Kiïìu keáo daâi vaâ buöìn man maác. Ngay caã töi laâ ngûúâi anh vêîn tûâng toã ra tròu mïën, anh cuäng tòm caách laánh mùåt, höm töi àïën gùåp anh, trûúác khi lïn àûúâng ra thõ xaä hoåc tiïëp. Tuy anh khöng heá möi noái vò sao anh boã meå con baâ chuã thuyïìn àïí trúã vïì vúái caái xaä Hoâa Trûúâng heo huát naây, nhûng chuáng töi àïìu biïët rùçng, möåt lêìn nûäa, àúâi anh laåi "àûát gaánh". Con thuyïìn buön gheá laåi ùn haâng trïn caác bïën söng, àaä thay chuã, vaâ ngûúâi chuã thuï mûúán anh cuäng àaä thay loâng. Khöng coân chuyïån "lûãa gêìn rúm" nhû höm naâo meå töi tûâng mong ûúác cho anh àoã Phuå, cho chuá rïí húâ.

* * *

Töi ra tónh vûâa hoåc, vûâa laâm "gia sû" cho möåt nhaâ haâng cúm saát ngay ga xe lûãa thõ xaä. Taåi àêy, coá nhiïìu toaán ngûúâi thay nhau àïën ùn cúm vaâ nguã troå. Hêìu nhû ngaây naâo cuäng diïîn ra nhûäng quang caãnh laå luâng: nhûäng àúåt möå phu ài àêët àoã cao su vaâ sang Tên thïë giúái. Nhûäng tïn cai möå phu lyâ lúåm, mùåt cùæt khöng ra möåt gioåt maáu, múã tuái baåc traã tiïìn mua ngûúâi theo möåt giaá êën àõnh, sau khi àaä cêìm tûâng ngoán tay bùæt lùn vaâ àiïím chó lïn túâ giêëy cam àoan àoáng sùén con dêëu nhaâ thêìu: mûúâi àöìng möåt àêìu phu sang Tên thïë giúái vaâ nùm àöìng àïën àêët àoã Nam Kyâ. Chó sau möåt cûã chó khö, goån laâ nhêån söë tiïìn àõnh maång, con ngûúâi chúåt thêëy hoang mang, nghe nhû coá nhaát dao naâo cùæt àûát lòa mònh khoãi cuöåc àúâi quen thuöåc, khoãi thên thñch, quï hûúng.

Möåt höm, àang àûáng chûáng kiïën caãnh àau loâng kia, töi böîng giêåt mònh nghe coá tiïëng ai goåi:

- Cêåu! Cêåu uát!


Töi àûa mùæt tòm: anh àoã Phuå! Bïn caånh anh laâ ngûúâi chõ gaái nghe tin em ài phu, nïn vöåi ra thõ xaä tiïîn chên. Töi chaåy laåi vúái anh. Anh vêîn mùåc böå quêìn aáo xanh lú maâu söng nûúác, chó khaác laâ phña trïn ngûåc, vûâa àñnh thïm möåt maãnh vaãi trùæng mang haâng chûä söë phu phen! Töi ngheån ngaâo hoãi anh:

- Anh ài àêu àêëy anh Phuå? Sao anh laåi úã àêy?

Anh àûa öëng tay aáo lïn gaåt nûúác mùæt, traã lúâi töi:

- Töi ài phu Tên Thïë Giúái cêåu aå. Ra àêy tòm maäi khöng àûúåc viïåc laâm. Thöi thò cuäng liïìu möåt chuyïën, coá ngûúâi, coá ta, lo gò!

Tûâ phuát gùåp laåi nhau, anh àoã Phuå vaâ töi khöng luác naâo coân muöën rúâi nhau ra nûäa. Caã hai chuáng töi cuâng nùçm chúâ taâu ngoaâi sên ga, suöët möåt àïm daâi. Chuáng töi yïn lùång nhiïìu hún laâ noái chuyïån, nhûäng cêu chuyïån ngaây xûa vö cuâng, vö têån, nhûng laåi àûát àoaån, rúâi raåc, vò têm traång chuáng töi àang úã vaâo möåt cûåc àöå hoang mang. Cuäng nhû töi, anh Phuå traánh khöng nhùæc àïën tïn chõ Yïn, tuy anh coá hoãi thùm meå töi.

Àïm àoá, töi mong cho con taâu àûâng àïën, mong anh Phuå àöíi yá, trúã vïì. Nhûng têët caã chó laâ ûúác mú húâ haäo. Anh àoã Phuå àaä lùn tay, àaä àiïím chó röìi. Anh àaä duái vaâo baân tay ngûúâi chõ gaái túâ giêëy baåc con cöng nùm àöìng, nûãa söë tiïìn baán àúâi mònh àïí gûãi vïì phuång dûúäng böë.

Vaâ con taâu àang luâ luâ tiïën àïën, sau möåt höìi coâi theát lïn, xeá ruöåt. Anh àoã Phuå àûáng bêåt dêy. Töi öm ghò lêëy anh, khoác nûác núã. Möåt baân tay chùæc nõch keáo töi ra, êën anh Phuå vaâ toaán phu vaâo trong caái toa sùæt àen ngoâm, caái toa thûúâng ngaây vêîn duâng chúã suác vêåt, khoáa laåi.

Khi àoaân taâu lûâ lûâ chuyïín baánh, tûâ giûäa àaám ngûúâi coân hoang mang, ngú ngaác, chõ gaái anh àoã Phuå vuåt lao ra, àêm böí chaåy theo taâu, chaåy theo em, chaåy thêåt nhanh, gaâo khoác, vêîy goåi, nhû muöën giùçng laåi khöëi theáp, cho àïën khi àûát húi, chõ nùçm ngaä vêåt xuöëng bïn àûúâng.

Con taâu múã hïët töëc lûåc, phun khoái mõt muâ.

Tûâ phuát àoá, khöng bao giúâ töi coân gùåp laåi anh àoã Phuå nûäa.

10 - 1941 Höì Dzïënh - Taác phêím choån loåc. Nhaâ xuêët baãn Vùn hoåc Haâ Nöåi, 1989.


TRONG BOÁNG RÛÂNG

Noái àïën rûâng, töi quïn sao àûúåc lúáp nhaâ laá àeåp àeä cuãa ba töi dûång trïn möåt caánh àöìng lúán, lúáp nhaâ àöí xuöëng sên möåt àûúâng boáng daâi àêåm, möîi lêìn mùåt trúâi nghiïng xuöëng daäy àöìi cong. Chñnh úã núi àoá, töi lúán lïn, giûäa nhûäng cuöåc kinh doanh coân bïì böån cuãa ba töi. Chñnh úã núi àoá, trïn àöi mùæt trong vaâ saáng cuãa töi, lêìn àêìu tiïn boáng rûâng nuái chaåy qua, aánh saáng chiïìu phaãn laåi vaâ hai thûá naây cuâng nhõp nhaâng trong töi nhûäng caãm tûúãng vïì thïë sûå buöìn rêìu vaâ caãnh àúâi huâng traáng. Töi thúã caái hûúng rûâng moåi rúå, yïu say mï muâa sim vûâa chñn àïën, vaâ tûå mï hoùåc mònh bùçng caách mï tñn nhûäng buâa pheáp cuãa dên Mûúâng, Maán xung quanh.

Trûúác nhaâ töi, thûúâng thûúâng ài vïì nhûäng ngûúâi mùåc aáo chaâm ngùæn cúän, tay cêìm lùm lùm dao quai. Trong àaám ngûúâi àoá, lêín vaâo nhûäng khuön mùåt muâa xuên àùåc biïåt saáng lïn búãi nhûäng cùåp mùæt to vaâ trong suöët. Boáng hoå bònh yïn tröån vaâo boáng rûâng thùèm vaâ möîi bûúác chên gieo xuöëng àêët, laâm söëng laåi nhûäng nöîi u kñn cuãa ngaây xûa...

Töi coá tröng theo toaán ngûúâi xa laå êëy thò bêët quaá cuäng chó àïí buöìn vú vêín trûúác nhûäng súåi khoái lam chêìm chêåm tóa khoãi mêëy noác nhaâ chú vú trïn lûng chûâng nuái.

Nhaâ töi úã quay mùåt ra hûúáng Bùæc, gioá tiïån löëi vaâo, àem theo vïì loâng töi nöîi hoang mang cuãa böën chên mêy vùæng ngùæt.

Ba töi thûúâng ngöìi ngoá ra khoaãng cao röång, lêu haâng giúâ khöng noái vaâ thónh thoaãng gúåi vïì cho töi, bùçng nhûäng cêu chuyïån kñn àaáo hún tiïëng thúã daâi cuãa ngûúâi, caã möåt xûá Trung Hoa bñ mêåt, caái tònh yïu tiïìm taâng trong töi, êm thêìm nhû möåt niïìm àau xoát.

Töi ngú ngaác theo tûâng chiïìu mùæt, doâ tûâng súåi toác bay lïn cuãa ngûúâi, vaâ sau khi khöng biïët àûúåc thïm àiïìu gò, töi cêët tiïëng hoãi:


- Ba tòm gò àêëy, ba?

Ba töi khöng àaáp, àûa mùæt nhòn xuöëng ngoån àeân dêìu laåc. Nhûäng cûã chó êëy, thoaåt àêìu coân laâm töi khoá chõu, sau töi quen dêìn ài, vaâ thêìm nhuã nhû thïë naây:

- Ba mònh giaâ röìi. Chó biïët huát thuöëc phiïån. Thöi kïå!

Töi nghô thïë, röìi boã ba töi, chaåy ài tòm caác treã nhoã thên mêåt àïën nöîi bêy giúâ töi àêm ngúâ caã nhûäng sûå thên mêåt nhêët maâ loaâi ngûúâi ban cho töi, vò cúá laâ khöng coân tònh gò trïn thïë gian, dûúái mùæt töi, àeåp hún thûá tònh töi àaä àïí tröi mêët.

Möîi lêìn nghe anh töi hoåc vïì sûå haåi cuãa thuöëc phiïån, töi söët sùæng chaåy lïn gaác, laåi bïn baân àeân cuãa ba töi, maâ khuyïn ngûúâi:

- Naây ba aå, thuöëc phiïån töëi chi laâ haåi àêëy. Noá laâm cho ngûúâi ta xêëu ài vaâ töìi lùæm. Ba boã thuöëc phiïån ài, ba aå, khöng nhúä nguy mêët.

Möåt nuå cûúâi hiïëm hoi núã trïn àöi möi cuãa ba töi. Ngûúâi thuãng thùèng:

- Ai baão con laâ thuöëc phiïån laâm cho ngûúâi ta xêëu ài?

- Anh Hai hoåc thïë!

Ba töi àaáp laånh nhaåt:

- Khöng coá thuöëc phiïån thò ba àaä chïët tûâ lêu röìi. Khöng coá thuöëc phiïån cuäng khöng coá con ngaây nay.

Töi ngaåc nhiïn, truåt àöi guöëc, treâo lïn giûúâng röìi hoãi gùång:

- Thïë thuöëc phiïån noá... àeã àûúåc ra ngûúâi ta, aâ ba?

- Àeã thò khöng àeã àûúåc, nhûng noá giaãi àûúåc thuãy thöí bêët phuåc.

- Giaãi àûúåc thuãy thöí bêët phuåc laâ gò, haã ba?

- Laâ nhû coá sún lam chûúáng khñ thò thuöëc phiïån àaánh cho tan ra.

- Thïë sún lam chûúáng khñ laâ gò, ba?

- Laâ húi nuái, khñ àêët khöng húåp vúái ngûúâi ta.

- ÚÂ... úâ... Thïë sún lam chûúáng khñ noá coá biïët àaánh ba khöng maâ ba àaánh noá?


- Noá quêëy ba nhû quêëy moåi ngûúâi. Ba huát thuöëc phiïån cho tiïu noá ài.

Ba töi vöën haâ tiïån lúâi noái. Ngûúâi khoá khùn vaâ nghiïm. Töi coân nhúá roä caái söëng muäi doåc dûâa trïn möåt khuön mùåt xûúng gêìy. Meå töi baão ba töi giaâu vò coá hai caái tai nhoån. Töi, töi tin rùçng ba töi giaâu vò ba töi laâ ngûúâi Trung Hoa. yánghô êëy àem töi àïën möåt cuöåc phoãng vêën ngêy thú naây:

- Ba haã, taåi laâm sao ngûúâi Taâu khöng úã bïn Taâu laåi cûá sang bïn nûúác Nam?

- Taåi vò ngûúâi Taâu thñch ài ra ngoaâi. Taåi vò ngûúâi Taâu ngheâo, dên nhiïìu, gaåo ñt. Taåi vò úã bïn Taâu lùæm cûúáp. Cûúáp noá úã rûâng, cûúáp úã àêu cuäng coá ùn, vò noá ùn cûúáp.

ÚÃ vuâng àêy, ba töi chiïëm möåt àõa võ khaã quan. Khöng phaãi ngûúâi coá quyïìn tûúác gò, nhûng vò ngûúâi buön baán phaát àaåt nïn àûúåc nhûäng caái àêìu to, mùåt lúán nïí. Thïm nûäa, ba töi coá taâi ngoaåi giao, coá caái oai thêìm cuãa nhûäng ngûúâi Trung Hoa khiïën keã bïn caånh phaãi súå vò, nhûäng keã gian phi xa laánh. Ba töi thûúâng baão trong àúâi möåt ngûúâi àaân öng, khöng nïn súå gò hïët, cûá thùèng maâ tiïën, ngang nhiïn maâ laâm. Nhûng ba töi laâm töi nghi hoùåc cêu noái cûáng àoá, nïn töi hoãi:

- Thïë ba khöng súå dò Hai laâ gò?

- AÂ chuyïån, ngûúâi ta laâ àaân baâ, nïí ngûúâi ta möåt chuát cuäng chùèng sao.

Núi ba töi ài laåi thên mêåt nhêët laâ gia àònh öng Chêu Khêm. Öng Chêu Khêm söëng yïn lùång úã trïn möåt chiïëc nhaâ saân vúái ngûúâi vúå, cö con gaái - cö Fin - vaâ con choá mûåc. Caã ba thûá àöång vêåt sau naây àïìu hoåc àûúåc tñnh chuã, nghôa laâ rêët ñt noái, ñt cùæn, mú maâng. Cö Fin thò ngaây ngaây vêîn quay tú, àïí tiïu bònh thaãn thúâi giúâ bùçng caách ruát hïët guöìng súåi naây àïën guöìng súåi khaác. Àúâi naâng nhû möåt doâng suöëi tuâ haäm, trïn daãi nûúác chïët chó húi lúâ múâ gúån boáng mêy, noá laâ nhûäng vêín söëng buöìn baä, khöng àuã sûác hun êëm àöång maåch cú chûâng àaä chïët laånh trong ngûúâi naâng. Fin coá àöi mùæt rêët àeåp, vò chuáng rêët to vaâ saáng, nhûng khöng phaãi laâ gûúng thöng minh maâ laâ biïíu chûáng cuãa möåt têëm loâng ngêy daåi. Àöi mùæt êëy, ngaây nay vêîn coân múã trong trñ töi, nhû möåt aãnh hònh khoá mêët.


Chuáng töi thûúâng sang chúi nhaâ Fin bùçng xe ngûåa. Khöng biïët töi coá nïn goåi àoá laâ chiïëc xe ngûåa khöng, vò àoá thûåc laâ mêëy maãnh göî chùæp laåi thaânh hònh mui thuyïìn, vaâ àuáng laâ coá hoå gêìn vúái chiïëc xe boâ keáo.

Tuy nhiïn, giûäa caánh àöìng luáa non thò con gaái, chiïëc xe êëy cuäng àaä àem laåi cho töi nhûäng giúâ phuát khoaái traá, khi töi thêëy giaân giuåa ra hai bïn mònh maâu coã xanh thùæm, àêåm àaâ thïm võ hûúng sùæc thanh bònh cuãa thön quï. Möîi lêìn chiïëc roi ngûåa haå xuöëng, möîi lêìn chiïëc xe chaåy mau thïm, töi ruâng mònh baão ba töi:

- Ba nhó, nhûäng con rùæn con nhaái chùæc chaã daám lïn cùæn con àêu.

Töi coân nhúá con àûúâng traãi thûá àaá rùm tûâ ngoaâi ngoä chaåy vuát vaâo nhaâ Fin, nïn möîi lêìn xe ngûåa cuãa chuáng töi àïën, Fin àïìu dûâng tay viïåc nhòn lïn vò nghe tiïëng baánh sùæt lùn trïn àaá.

Ba töi àïí töi ngöìi caånh meå Fin vaâ Fin, röìi lïn gaác huát thuöëc phiïån vúái öng Chêu. Töi ngöìi chùm chuá ngùæm Fin àùæm chòm trong cöng viïåc, trong loâng treã nhoã thöët nöíi dêåy möåt thûá rung àöång thêìm kñn, caái caãm giaác àeåp àeä maâ töi khöng tòm thêëy àûúåc nûäa trïn àûúâng àúâi. Traái hùèn vúái baãn tñnh cuãa nhûäng ngûúâi Kinh treã tuöíi, Fin rêët ñt noái. Naâng höìn hêåu vaâ nghiïm nghõ, tûúi tùæn nhûng mú maâng. Nhiïìu luác Fin nghiïng àêìu, lùæng tai vaâo khöng khñ, tûåa höì nhû nghe ngoáng möåt tiïëng gò huyïìn bñ, trong caái daáng àiïåu lú àaäng rêët àaáng yïu.

Nùm êëy, töi lïn mûúâi vaâ Fin lïn taám.

Bêìu trúâi saáng vaâ röång, luön luön thêëy nhûäng buöíi hiïìn hoâa, cêy xanh gioá maát nhõp nhaâng vúái nhau nhû trong möåt baâi thú cöí. Tuêìn lïî möåt lêìn, ba töi àaánh xe ngûåa sang nhaâ Fin, vaâ cûá thïë, yïn yïn, lùång lùång, trong töi àaä naãy núã tûå bao giúâ möëi thiïån caãm sêu xa àöëi vúái ngûúâi em gaái Kinh lai Maán.

Möåt lêìn töi àöåt ngöåt hoãi Fin:

- Fin naây, Fin coá muöën lêëy chöìng khöng? Fin lêëy töi nheá?

Fin nhòn vaâo mùæt töi höìi lêu röìi cûúâi:

- Lêëy nhau laâ caái gò?

- Laâ ùn cúm vúái nhau, nhû ba vaâ meå töi êëy.


Khöng hiïíu sao, Fin vuåt cûúâi lïn möåt caách vö cuâng laånh leäo:

- AÂ! Lêëy thïë thò khöng lêëy.

Àûúng vui, böîng nhû bõ ai àaánh, töi sa sêìm ngay neát mùåt xuöëng.

- Thïë laâ... Fin khöng thñch töi röìi nheá. Àïí töi baão ba töi khöng àaánh xe sang àêy nûäa cho maâ xem.

Töi rúm rúám nûúác mùæt, chaåy maách ba töi thûåc.

- Ba naây, Fin noá gheát con, noá khöng chúi vúái con, vïì ài, ba aå.

Öng Chêu ngöìi dêåy, nhaåi caái miïång mïëu cuãa töi, röìi cûúâi:

- Khöng, Fin noá thñch con àêëy, noá khöng gheát con àêu. Ra ngoaâi chúi röìi chöëc nûäa öng àaánh noá cho.

Töi thui thuãi laåi ngöìi caånh Fin, àûa mùæt buöìn nhòn caãnh rûâng nuái trûúác mùåt, têm höìn lêìn àêìu raåo rûåc trong nhûäng caãm giaác chaán naãn mïnh möng. Luác êëy, töi mang maáng nhêån thêëy rùçng Fin laâ ngûúâi con gaái kyâ laå, khöng bao giúâ coá thïí trúã nïn baån töi. Vaâ sau naây, möîi lêìn nhúá àïën Fin, töi vêîn ruâng mònh trûúác veã laånh leäo êëy.

Möåt höm, töi vaâ Fin vaâo caánh rûâng nhoã gêìn àêëy haái sim. Chuáng töi ài giûäa hûúng muâa thu múái chúám, thanh sùæc kyâ laå cuãa coã hoa khöng quen tïn. Loâng töi röån lïn möåt niïìm say sûa, coân loâng Fin thò vêîn laånh leäo. Khi àïën möåt göëc cêy gêìn àêëy, töi chó tay baão Fin:

- Fin naây, öíi chñn quaá, töi haái cho Fin ùn nheá.

Fin vêîn ài, traã lúâi buöng thoäng:

- Töi khöng ùn, anh muöën ùn thò lêëy.

Töi tûác giêån nhòn Fin bûúác ài, hùçn hoåc, nhuã thêìm:

- Àaä laâm böå thïë, ta cho biïët tay.

Röìi töi goåi Fin:

- Fin aå, con ong noá àöët töi.

Fin höët hoaãng chaåy laåi, hoãi töi:

- Ong àöët àêu, anh coá àau khöng?

Töi cêìm lêëy baân tay Fin húâ hûäng àûa ra, vaâ sau cêu noái:

- Noá àöët thïë naây naây.


Töi cùæn maånh vaâo tay Fin vúái têët caã sûác àiïn röì cuãa möåt têëm loâng thú treã. Töi chó buöng Fin ra cho naâng giaäy giuåa trïn mùåt àêët, khi nhûäng tiïëng kïu bêët thêìn cuãa Fin laâm töi chúåt tónh. Tiïëng kïu êëy laâm giêåt mònh öng baâ Chêu, ba töi, vaâ têët caã, ngûúâi cêìm suáng, ngûúâi cêìm dao chaåy laåi cûáu, vò àïìu ngúä laâ chuáng töi bõ naån. Töi quïn laâm sao àûúåc àöi mùæt húân oaán cuãa baâ Chêu, àöi mùæt dûä döåi cuãa Fin nhòn töi, sûå yïn lùång àêìy miïåt thõ, laänh leäo nhû nûúác àaá cuãa con ngûúâi sinh ra töi. Töi xêëu höí, ài laåi phña sau, àûa tay aáo ra gaåt nûúác mùæt...

Cuöëi nùm êëy, ba töi mêët, vïët xe ngûåa hùçn trïn daãi àûúâng àûa àïën nhaâ Fin àaä moân dêìn ài, vaâ chêån lïn àoá nhûäng bûúác chên yïëu úát cuãa chuáng töi, nhûäng ngûúâi àöi luác sang nhaâ Fin àïí laâm söëng laåi chuát ñt sûå thên thiïët raâng buöåc hai gia àònh. Öng Chêu boã tiïìn ra mua con ngûåa trùæng cuãa ba töi vaâ giûä höå ñt haâng cho khoãi bõ tõch kyá. Thúâi gian ïm àïìm tröi qua, töi vaâ Fin àaä lúán. Xung quanh ngûúâi con gaái mûúâi saáu tuöíi êëy, muâa xuên bùæt àêìu raåo rûåc, ngaây thaáng bùæt àêìu thïu hoa. Fin àeåp möåt caách moåi rúå trong boáng rûâng àaä thêëy naâng loåt loâng meå röìi seä ài lêëy chöìng.

Röìi töi lïn hai mûúi, Fin mûúâi taám tuöíi.

Caách àêy hai nùm, nhên dõp nghó heâ, töi vïì chúi nhaâ öng Chêu. Öng Chêu giaâ röìi, sinh lûåc taân nhû aánh àeân dêìu laåc. Meå Fin vaâ con choá mûåc àaä chïët. Riïng Fin vêîn àeåp. Naâng vêîn ngöìi quay chó, àaåp guöìng, mùæt vêîn nhòn nhûäng àûúâng trùæng cuãa lúáp chó chaåy ài, quïn rùçng thúâi gian bïn naâng àaä thay àöíi têët caã.

Töi ngöìi caånh Fin, höm àoá laâ möåt buöíi chiïìu, möåt buöíi chiïìu sûúng àuåc lúâ múâ rêy trïn daãi nuái àùçng xa. Töi nhùæc laåi cuöåc chúi búâi ngaây nhoã vaâ hoãi Fin:

- Fin coân nhúá ngaây naâo töi cùæn tay Fin khöng?

Nhûng Fin traã lúâi húâi húåt:

- Lêu quaá röìi, ai maâ coân nhúá àûúåc!

Noái xong, Fin khöng toã veã gò buöìn baä caã. Fin àiïìm nhiïn möåt caách laånh leäo, caã àïën khi nghe töi hoãi naâng cêu thûá hai:

- Cö Fin sùæp lêëy chöìng chûa?

Fin àaáp möåt gioång lú lúá:


- Töi sùæp lêëy, anh naâ. Töi lêëy möåt ngûúâi con trai laâng tûã tïë lùæm.

Khöng dûng, loâng töi nhoái lïn, nhû bõ ai chñch. Röìi töi chúåt hiïíu. Töi hiïíu rùçng, trong loâng ngûúâi con gaái cuãa xûá rûâng nuái naây, êín möåt caãm tònh khaác, noá chó àùåc biïåt raâng buöåc vúái nhûäng caái gò thuöåc vïì quï hûúng, maâ khöng coá sûác maånh naâo, quyïìn pheáp naâo, dêîu nhiïåm maâu, cao caã úã trïn thïë gian naây mua àûúåc.

Nhiïìu lêìn, úã xa, nhúá àïën ngûúâi con gaái vö tònh ài qua ngaây thaáng cuãa töi, töi mang maáng nghe toãa tûâ quaäng mïnh möng möåt tiïëng goåi gò buöìn baä, möåt tiïëng goåi khöng hiïíu chñnh cuãa loâng töi hay cuãa khu rûâng linh thiïng nghòn àúâi lùång leä:

- Em Fin! Em Fin!

Töi coân yïu Fin àûúåc àïën ngaây nay, àoá chó vò töi úã xa Fin, vaâ khöng bao giúâ töi gùåp Fin nûäa. Muön truâng súã dô raåo rûåc àûúåc loâng ngûúâi, vò muön truâng laâ nöîi thûúng nhúá mïnh möng cuãa nhûäng têëm loâng rêët baån.

2-1942 Höì Dzïënh - Taác phêím choån loåc, Nhaâ xuêët baãn Vùn hoåc - Haâ Nöåi, 1989


CHUÁ NHÒ

Ba töi coá têët caã ba ngûúâi em, tïn nghe rêët àún giaãn: chuá Nhò, chuá Ba, chuá Tû. Ngûúâi úã xa chuáng töi nhêët laâ chuá Nhò. Chuá úã têån möåt laâng khuêët neão bïn Taâu. Muöën àïën àêëy, ngûúâi ta phaãi duâng caáng, len loãi qua nhûäng khu rûâng rêåm cuãa tónh Quaãng Àöng mïnh möng.

Tûâ ngaây nhoã àïën bêy giúâ, töi thêëy chuá Nhò töi trûúác sau hai bêån. Lêìn àêìu trúã sang Taâu, chuá töi mang theo vaâi trùm, söë tiïìn tiïîn haânh cuãa ba töi tùång. Con ngûúâi bñ mêåt êëy giùæt vaâo bao da thùæt lûng caáu gheát söë tiïìn kïí trïn möåt caách bñ mêåt khöng keám. Ba töi àöëi vúái chuá coá veã thên thiïån. Meå töi thò chiïìu chuá cho coá lïå, cho ra veã ta laâ chõ dêu. Anh töi vaâ töi cuäng khöng thñch chuá lùæm. Höm chuá trúã laåi quï, sau khi thùm chuáng töi lêìn thûá nhêët, àûa chên chuá ra ga, töi hoãi chuá:

- Chuá cho chuáng chaáu tiïìn ài, chuá!

Chuá töi cau maây, im lùång. Cuöëi cuâng, muöën àúä ngûúång, chuá töi veán aáo, moác trong vñ da ra möåt haâo chó àûa cho töi:

- Àêy cho hai àûáa, àïí ài xe vïì.

Töi thoaáng thêëy anh Hai töi bôu möi möåt caách roä rïåt. Nghe anh, töi ngûâng ngay cuöåc tiïîn chên luác êëy, vaâ khöng noái, khöng rùçng, chuáng töi lêín ra ngoaâi ga, vïì thùèng, àïí mùåc chuá vúái caái soåt quêìn aáo to tûúáng. Anh Hai töi vûâa ài vûâa laâu nhaâu:

- Thïë maâ mònh cûá tûúãng búã, ñt nhêët möîi àûáa cuäng àûúåc dùm àöìng! Nïëu biïët cung bûåc naây thò theâm vaâo maâ ài àûa, thïm töën cöng.

Töi vúá lêëy dõp, hoãi luön anh:

- Coân àöìng haâo àêy, anh cho em nheá?

Anh töi sûåc nhúá ra, baão töi:


- Àïí mua chuöëi tiïu, ùn chung.

- Ú, sao anh baão anh khöng theâm?

Tûâ àêëy, chuáng töi coá nhûäng yá nghô khöng töët vïì möåt phêìn caái àaåi gia àònh mêët tùm trïn daãi àêët Trung Quöëc. Chuáng töi yïn trñ rùçng chuá hay baác, cêåu hay múå, têët caã cuäng chó laâ nhûäng ngûúâi keo kiïët nhû nhau, nhû chuá Nhò cuãa töi, khöng hún, khöng keám. Duy coá anh caã töi laâ phuåc chuá lùæm. Chuá töi, dûúái mùæt anh, laâ möåt thi sô, möåt vùn nhên. Chuá thuöåc loâng tûá thû, nguä kinh, vaâ àiïìu naây múái thêåt laå, nhûng àuáng, laâ chuá laåi thöng thaåo àuã caác mön voä nûäa. Chuá coá thïí, vêîn lúâi anh caã töi, nhaãy vuát qua möåt caái noác nhaâ choát voát, vúái möåt caái gêåy tre, vúái hai caái vöî vaâo àöi möng thûåc maånh. Ngûúâi chuá quyá hoáa cuãa töi àaä tûâng chöëng choåi vúái möåt toaán cûúáp saáu ngûúâi. Chuá thùæng trêån nhûng bõ teåt möåt bïn muäi.

Chuá Nhò khöng coá taâi laâm giaâu nhû ba töi, khöng "thaåo" tiïëng Phaáp nhû ba töi, nhûng vïì caái lûúång huát thuöëc phiïån, chûa chùæc chuá àaä thua. Chuá huát möîi ngaây hai ngao thuöëc phiïån. Chêët nhûåa àen êm yã trong ngûúâi chuá, laâm saåm thïm nhûäng mûu mö caâng ngaây caâng sêu sùæc. Töi khöng tin, mêëy cuäng khöng tin, rùçng con ngûúâi hoác hiïím nhû thïë laåi coá thïí laâ möåt thi sô àûúåc. Thi sô, töi àoaán nhûäng ngûúâi êëy phaãi hiïìn laânh, ngêy ngö vaâ liïìu lônh. Àùçng naây, chuá töi nghô rêët chñn, laâm rêët leå, giêëu tiïìn vaâo hêìu bao àïën khöng möåt ai liïëc thêëy àûúåc.

Nùm ba mûúi tuöíi, chuá töi hoãng tuá taâi tam trûúâng. Chuá bûåc doåc vïì nùçm thúã daâi giûäa böën bûác tûúâng xêy bùçng thûá àaá taãng, bùæt con chaáu cung àöën thuöëc phiïån, àïí nghô thú. Thú àêy khöng phaãi thú cuãa Lyá Baåch, nhûng laâ thûá thú aáp duång theo thïí cên àöëi, aáp duång trong nhûäng cöng viïåc àònh àaám, vui mûâng hay ma chay. Vaâ chuá töi, chung quy, chó laâ möåt ngûúâi viïët mûúán.

Gia àònh töi, trûâ ba töi vaâ caã anh töi laâ nhûäng ngûúâi àaä úã lêu nùm bïn Taâu, khöng möåt ai biïët tûúâng têån vïì nhûäng ngûúâi thên thñch xa xöi hïët. Hoå nhû lòa hùèn chuáng töi, búãi hoå caách xa chuáng töi quaá. Àöi luác, caái gia àònh úã bïn kia truâng dûúng laåi gûãi sang, àïí àaánh thûác tònh thên aái cuãa chuáng töi dêåy, möåt vaâi ngûúâi, möåt vaâi "chuá Nhò". Nhûng khöën nöîi, nhûäng ngûúâi naây laåi bñ mêåt, deâ dùåt quaá. Thaânh ra töi söëng àïí chó nhêån biïët coá ba, meå töi, anh Hai töi, vaâ quaá ra vaâi ngûúâi gêìn nhêët. Töi chûa tûâng chiïm bao thêëy khuön mùåt naâo, ngoaâi nhûäng khuön mùåt kïí trïn.


Töi thûúâng àûúåc nghe ba töi thuêåt laåi caái võ trñ huâng duäng cuãa gia àònh töi úã bïn Taâu: möåt cùn nhaâ röång lúán, vúái möåt khu vûúân mïnh möng, bao vêy chung quanh laâ möåt thaânh tûúâng chùæc chùæn daây gêìn nûãa thûúác. Thïm nûäa, trong nhaâ töi laåi coá hai khêíu suáng. Ba töi kïí thïm rùçng nhaâ töi khöng bao giúâ bõ cûúáp, vò linh höìn cuå töi - chïët röìi maâ vêîn coân höëng haách! - thûúâng baáo möång vïì cho con chaáu vaâ hûáa giûä gòn cuãa caãi trong hoå! Nhûng dêîu coá lúâi noái àaáng tin àûúåc cuãa ba töi, vaâi nùm sau, chuáng töi vêîn àûúåc tin quên Caách mïånh àïën chiïëm àoáng cùn nhaâ êëy nhû thûúâng! Hai khêíu suáng treo bïn caånh baân thúâ cuå töi, höm êëy, tai aác, laåi khöng nöí àûúåc möåt phaát naâo. Chuáng noá cêm, vò biïët caái thúâi kyâ laâm quan cuãa cuå töi àaä hoaân toaân bõ traã laåi cho àêët nûúác Trung Hoa! Cùn nhaâ êëy, maäi sau chuá Nhò töi múái tu sûãa noá laåi àïí laâm chöën nûúng thên. Sûãa nhaâ xong, chuá töi nghô àïën caách sang Viïåt Nam thu tiïìn cuãa ba töi vïì, nhû töi vûâa thuêåt trïn kia.

Hoåa hoùçn, chuá múái viïët thû sang thùm ba töi, bûác thû coá phong bò gaåch àoã, trïn êëy thaáu möåt haâng chûä nhû röìng bay. Àoá laâ möåt chuát loâng gûãi vaâo trong khöng gian, röìi mùåc cho gioá cuöën, sau ba thaáng, hay böën thaáng cuäng khöng chûâng, laåc loäng àïën tay chuáng töi, raách, nhêìu, thaãm àaåm. Töi thêëy ba töi aái ngaåi àoåc nhûäng doâng chûä àoá, àoåc xong àuát thû dûúái khay àeân, röìi khöng noái cho ai biïët hïët.

Anh töi baão töi:

- Anh biïët chuá Nhò chaã hoãi thùm ai àêu, chuá êëy chó tiïìn!

Caái con ngûúâi êëy chó tiïìn thêåt! Röìi töi àoaán chaã choáng thò chêìy, chuá töi seä laåi sang àêy, laåi vïì, röìi laåi sang nûäa. Coá àiïìu töi chùæc chùæn nhêët laâ khöng bao giúâ chuáng töi àûa chên chuá ra ga nûäa. Töi têm niïåm, cêìu khêín cho chuá àûâng sang, vò thêëy chuá sang, chaã sao, töi cuäng húi... gheát chuá.

Caách àêëy möåt nùm, ba töi mêët. Hai caái dêy theáp àaánh vïì quï baáo tin buöìn àïìu bõ quay trúã laåi. Anh caã töi viïët tiïëp theo hai caái thû nûäa, nhûng vêîn khöng thêëy traã lúâi. Möåt nùm röìi hai nùm, röìi àïën ngaây töi hoåc lïn lúáp nhò. Meå töi àöì rùçng nhaâ chuáng töi úã núi xa kia khöng coân ai nûäa, maâ coá coân thò chùæc cuäng lang baåt xa xöi. Sûå ly têån, maäi àïën thúâi kyâ êëy, múái khiïën loâng töi buöìn baä. Töi gúåi lïn caái boáng ngûúâi gêìy yïëu nùm xûa, vaâ tònh thûúng mú höì ài qua


khöng gian, àaánh thûác loâng nhúá mong cuãa töi lêìn àêìu tiïn vaâ cuäng laâ lêìn sau hïët.

Töi buöìn rêìu baão anh hai töi:

- Chuá Nhò hònh nhû chïët röìi, anh aå.

Anh töi laånh luâng:

- Chuá êëy coân söëng nheá? Söëng àïí röìi mang tiïìn vïì Taâu, röìi cho möåt haâo chó?

Loâng töi nghe vang möåt thûá gioá êm u cuãa miïìn sa maåc Möng Cöí, tröi qua Thiïím Têy, Cam Tuác, luöìn vaâo nhûäng khu rûâng khöng tïn cuãa hai tónh Lûúäng Quaãng, vûúåt truâng dûúng sang töi, nhû tiïëng thúã daâi naäo nuâng cuãa nhûäng linh höìn phiïu baåt. Khöng hiïíu sao, loâng töi rûng rûng... Töi khöng yïu chuá töi thêåt, nhûng coá caái gò, caái gò xao xuyïën, huyïìn aão, àaä khiïën töi bêng khuêng, vaâ töi nhêån ngay trong àoá tònh yïu giöëng noâi, gia àònh, hoâa lêîn vúái tònh yïu àêët nûúác.

Trong khi töi buöìn rêët haäo húâ, anh töi vêîn nhêët quyïët:

- Àêëy röìi xem, chêåm lùæm laâ vaâi thaáng nûäa, chuá êëy laåi khöng loâ moâ sang hay sao.

Vaâi thaáng sau, chuá töi sang thêåt, lêìn naây, vúái thïm möåt chiïëc va li, thïm möåt vaâi neát sung sûúáng trïn mùåt. Töi àang ngöìi xïëp baâi tam cuác chúi, thêëy chuá liïìn reo lïn:

- Chuá Nhò àaä sang àêëy, meå aå.

Meå töi tûâ trong bïëp chaåy ra, khi thêëy chuá, thò mïëu maáo:

- Anh mêët röìi, chuá aå.

Töi chúåt thêëy nhû möåt taâ thuêåt, aánh saáng sung sûúáng trïn mùåt chuá töi sêìm laåi. Trùm phêìn trùm àoá laâ sûå thêët voång, maâ khöng phaãi loâng thûúng trùæng trún. Chuá töi yïn lùång ngöìi trïn ghïë, yïn lùång tñnh toaán. Maäi sau chúåt nhúá ra laâ chûa àïën thùæp hûúng úã baân thúâ ba töi, chuá töi noái àïí àúä ngûúång:

- Àêu, baân thúâ anh àêu, chõ?

Sau khi nghiïng mònh ba caái trûúác linh võ cuãa ba töi, con ngûúâi êëy bùæt àêìu àûa mùæt nhòn ra xung quanh... Anh Hai töi, tûâ luác naâo, khöng thêëy beán maãng gêìn àêëy. Meå töi ngöìi tiïëp chuyïån chuá, kïí lïí caãnh nhaâ sa suát trong ñt lêu nay. Töi thêëy àöi phen chuá töi cau


mùåt laåi ngêîm nghô. Chuá khöng hoãi thùm chuáng töi, khöng hoãi thùm ai hïët.

Maäi àïën trûa, luác meå töi ài àêu vùæng, chuá yïn lùång laåi bïn töi, hoãi bùçng möåt thûá gioång hïët sûác deâ dùåt cuãa ngûúâi súå löå chuyïån bñ mêåt:

- Chaáu naây, caái êëy àêu röìi?

Vûâa noái, chuá töi ra hiïåu bùçng caách nùæm tay àïí trûúác miïång. Töi ngú ngaác khöng hiïíu. Chuá phaãi hoãi roä:

- Caái doåc têíu cuãa ba chaáu ngaây xûa êëy maâ!

Töi lùæc àêìu:

- Chaáu khöng biïët. Hònh nhû meå chaáu baán ài röìi hay sao êëy!

Chuá töi thúã daâi möåt caách naäo nuöåt:

- Hoaâi cuãa! Caái doåc têíu hún ba mûúi nùm!

Noái àoaån chuá töi thêîn thúâ laåi luåc àöëng haânh lyá - möåt caái chùn böng, vaâi böå quêìn aáo àûång trong caái soåt mêy vaâ chiïëc va li - lêëy ra caái höåp sùæt têy àûång nhûäng viïn gò con con. Chuá töi sai töi roát möåt taách nûúác traâ, ngêåm thuöëc trong miïång, röìi nuöët ài.

Töi ngêy thú hoãi chuá:

- Chuá àau buång aâ? Meå chaáu coá thuöëc àêëy, àïí chaáu lêëy cho nheá?

Chuá töi lùæc àêìu, röìi laåi nùçm úã giûúâng, mú möång. Töi biïët khöng hoãi chuá thïm àûúåc àiïìu gò nûäa, nïn chaåy ra tòm anh töi maâ baão:

- Anh aå, chuá Nhò àau buång àêëy.

Anh töi ngaåc nhiïn:

- Thêåt laâ?

- Em thêëy chuá tiïu mêëy viïn thuöëc gò àen àen vúái nûúác.

Anh töi vui cûúâi:

- Maây döët lùæm! Chuá êëy nuöët saái thuöëc phiïån àêëy. Nhaâ ta laâm gò coân giaâu nhû ngaây xûa àïí luác naâo cuäng coá baân àeân trong nhaâ.

Chuá töi söëng nhû ma xoá. Chuá lùång lúâ ài hïët vaâo buöìng laåi ra vûúân, mùæt nhû tòm möåt thûá gò, oác nhû suy möåt àiïìu gò. Quang caãnh


nhaâ töi àaä buöìn, boáng con ngûúâi bñ mêåt êëy hùæt lïn caái vaáng taân laåi caâng laâm hùçn roä nöîi yïëm thïë vêy boåc chuáng töi. Meå töi biïët yá chuá, nïn ài mûúån möåt caái baân àeân vïì. Quaã nhiïn, chuá töi húi vui thêåt. Àöi mùæt thêm vaâ sêu cuãa chuá long lanh lïn khi thêëy chaáy ngoån lûãa con thên yïu, khi thêëy beán muâi nhûåa dïî chõu. Nhaâ töi, tûâ àêëy, àúä àûúåc ñt phêìn tõch mõch, tuy chõu thiïëu thöën thïm ra, vò möîi ngaây meå töi phaãi chaåy vaâi haâo chó thuöëc phiïån cung chuá.

Möåt höm, tûå nhiïn töi thêëy mêët chuá Nhò. Töi chaåy ra vûúân röìi laåi lïn nhaâ, töi laåi ra vûúân. Sau hïët, gheá mùæt nhòn vaâo chuöìng tiïu, töi vêîn khöng thêëy con ngûúâi kyâ dõ êëy.

Töi röëi rñt baão meå töi:

- Chuá Nhò khöng biïët ài àêu röìi, meå aå. Hay laâ chuá êëy boã vïì Taâu?

Meå töi laånh luâng:

- Dïî maâ vïì àûúåc! Ai cung cêëp thuöëc phiïån cho!

Khi töi chaåy ra àûúâng, thò gùåp chuá àûúng ài lêín luát úã möåt phöë huyïån vùæng, möìm nhai nhöìm nhoaâm, vaâ tay cêìm möåt quaã chuöëi boác dúã. Töi àûáng laåi, lùæc àêìu nghô thêìm:

- Cûá thïë naây röìi coân khaá chaán!

Chuá töi ùn xong chuöëi, giúã àïën goái keåo laåc lêëy úã hêìu bao ra. Töi ài rònh theo sau, nhûng vò vö yá bûúác maånh quaá, laâm chuá quay laåi. Töi hoãi chuá trûúác:

- Chuá ài àêu àêëy chuá? Sao chuá khöng ruã chaáu ài cho vui?

Chuá töi ngêåm ngay miïëng keåo laåi, noái rêët mau vò súå noá rúi:

- Ài chúi!

Töi khöng coá yá nghô xin keåo cuãa chuá, vò töi biïët coá xin, chuá töi khöng cho laâ thûúâng. Ai cêëm àûúåc ngûúâi nghiïån tham ùn, cuäng nhû ai núä traách ngûúâi nghiïån lûúâi tùæm. Anh Hai töi gheát chuá töi laâ coá lyá lùæm. Caái lyá êëy, maäi àïën bêy giúâ, töi múái tòm ra.

Chuá töi coân söëng vúái chuáng töi ngoát möåt thaáng nûäa. Vaâ sau khi nhêån biïët laâ vöën liïëng nhaâ töi khöng coân gò, chuá múái ngoã yá trúã vïì. Meå töi höët hoaãng giûä laåi:

- ÊËy chïët! Chuá úã chúi vúái caác chaáu ñt lêu nûäa àaä.


Gioång múâi cuãa meå töi rêët thaânh thûåc. Laâ vò ngûúâi chùæc rùçng chuá töi thïë naâo cuäng hoãi möåt moán vaäng phñ lúán. Chuá töi baão:

- Chõ coá àõnh cho thùçng uát vïì vúái töi khöng?

Meå töi lùæc àêìu:

- Chuá tñnh vïì laâm gò cho thïm töën keám. Àïí sau naây lúán lïn noá seä tòm caách vïì thùm nhaâ cuäng àûúåc.

Chuá töi àûúåc dõp tiïëp theo khön kheáo:

- Cuäng chaã töën mêëy. Tûâ àêy ài Haãi Phoâng mêët àöå 14 àöìng, kïí caã tiïìn ùn uöëng. Tûâ Haãi Phoâng ài Moáng Caái röìi àaáp thuyïìn buöìm vïì têët caã àöå 50 àöìng.

Töi thêëy meå töi coá veã lo lùæng:

- Nhûäng nùm mûúi àöìng kia aâ chuá?

- Thïë laâ haâ tiïån, hoang ra, vaâi trùm!

Tûâ àêëy, chuá töi vûâa nùçm huát thuöëc phiïån, vûâa àúåi moán tiïìn vaäng phñ lúán kia àïí vïì Taâu. Meå töi thò chaåy ngûúåc, chaåy xuöi, hïët mùæng àêìy túá, laåi àïën gùæt vúái chuáng töi. Àöi luác, chuá töi, àúä ngang doåc têíu, mùæt lim dim, tai hûúáng caã xuöëng dûúái nhaâ, hoãi töi:

- Meå chaáu laâm gò maâ gùæt dûä thïë?

Töi àaáp:

- Meå chaáu mêëy höm nay hònh nhû buöìn rêìu nïn gùæt luön.

Töi thêëy chuá àùåt doåc têíu laåi chöî cuä, cheáp miïång:

- Viïåc gò maâ phaãi buöìn! Cûá àûa ra laâ hïët chûá gò!

Töi biïët chuá noáng ruöåt lùæm, maâ meå töi thò cûá duâng dùçng. Nûãa thaáng sau, söë tiïìn vaäng phñ múái döìn àuã. Chuá töi tiïëp lêëy tiïìn, kheä thúã daâi:

- Coân anh thò laâm gò àïën nöîi chêåt vêåt nhû thïë naây!

Meå töi chïm vaâo:

- Phaãi, coân anh thò àaä chùèng phaãi chaåy choåt thïë!

Tûâ höm àûúåc tiïìn cho àïën höm ra vïì, chuá töi khöng cêìn noái chuyïån vúái töi nûäa. Möîi luác töi coá mon men laåi vúái chuá, thò chuá baão nheå:

- Ài ra ngoaâi chúi, khöng noáng chïët!


Höm ra ài, chuá töi xeát laåi haânh lyá vaâ caác vêåt duång rêët cêín thêån. Àïën khi thêëy rùçng moåi thûác vêîn y nguyïn, chuá töi chaâo meå töi vaâ chuáng töi:

- Chõ úã laåi nheá. Caác chaáu nûäa, choáng ngoan, röìi bao giúâ chuá sang, chuá mua baánh cho.

Meå töi bêån khöng ra ga àûúåc, nïn sai anh Hai töi vaâ töi ài tiïîn.

Hai chiïëc xe göî lùn baánh trïn con àûúâng caái quan, qua caánh àöìng, röìi àïën ga. Chuáng töi chia nhau ngöìi laâm hai toaán: chuá töi vúái caái soåt vaâ chiïëc va li, anh töi vúái töi. Töi lùæng tai nghe tûâng tiïëng baánh göî, long lúã vaâ rúâi raåc, nhû caái thanh thïë àaä àïën luác taân cuãa nhaâ töi. Thónh thoaãng, möåt cún gioá thöíi taåt qua caánh àöìng, cuâng luác àem theo lïn möåt nöîi gò nhû xa xöi, baát ngaát...

Chuá töi, luác êëy, àaä keáo suåp chiïëc muä daå taâng xuöëng àïí che aánh nùæng chiïìu vaâng voåt vaâ hònh nhû khe kheä thúã daâi...

Töi hoãi anh töi, àïí chïë búát sûå im lùång nùång nhoåc giûäa ba ngûúâi:

- Sao anh baão anh khöng theâm ài tiïîn chuá Nhò nûäa kia maâ?

Anh töi noái rêët ú húâ, nhûng rêët yá võ:

- Trûúác khaác, bêy giúâ khaác. Bêy giúâ ba chuáng mònh àaä mêët röìi!

Bêy giúâ ba chuáng töi àaä mêët röìi. Caái ngûúâi chuá kia, dêîu keo kiïåt, dêîu hoác hiïím, nhûng laâ caái boáng taân coân soát laåi úã möåt chi hoå gêìn nhêët, vaâ cuäng bùæt àêìu xa nhêët cuãa chuáng töi, nhû boáng chiïìu dêìn tan trïn caánh àöìng röång raäi...

Lêìn àêìu tiïn, khoái taâu hoãa che lêëp boáng chuá Nhò, ngûâng laåi trong mùæt töi, lêu lùæm.

1-1942 Chên trúâi cuä, Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu, Haâ Nöåi 1946.


HAI ANH EM

Nïëu cûá bònh tônh vêët hïët nhûäng thaânh kiïën trong oác ài, nïëu xoáa boã nhûäng sûå bêët bònh nhoã nhùåt ài, caái ngûúâi töi thûúng nhêët khöng ai ngoaâi anh Caã töi.

Chuáng töi xung khùæc nhau nhû chûa tûâng hai anh em naâo xung khùæc àïën thïë. Tuy nhoã, nhûng bao giúâ töi cuäng giûä phêìn thùæng, khöng phaãi vò töi aát àûúåc anh töi, maâ vò quanh töi vö söë laâ ngûúâi bïnh vûåc. Vûäng vaâng trong sûå che chúã cuãa meå vaâ caác anh chõ, töi bôu möi nhòn caái nùæm àêëm hùçn hoåc cuãa anh àûa lùm lùm ra trûúác mùåt töi, nùæm àêëm maâ anh thûúâng haâ húi cho noáng höi höíi lïn àïí doåa.

Àoá laâ chuyïån ngaây nhoã. Töi khöng muöën nhúá laåi nhûäng caái gò vùåt vaänh nûäa. Töi chó viïët ra àêy vò sao trûúác kia giûäa hai anh em töi vêîn ngêëm ngêìm möåt sûå hùçn hoåc.

Anh töi sûúáng tûâ trong buång sûúáng ra. Ba töi nûng niu anh hún nûng trûáng, ngúä rùçng meå töi chó sinh coá möåt mònh anh laâ hïët. Bêët ngúâ, baãy nùm sau, anh Hai töi ra àúâi. Ba, meå töi thu dêìn caái tònh thûúng ban quaá nhiïìu cho anh àïí bùæt àêìu nghiïng loâng xuöëng ngûúâi con thûá. Sau àêëy ñt lêu, tûå nhiïn laåi coá töi. Àïën töi thò tònh thûúng àaä vúåi. Meå töi thu nhùåt nhûäng caái gò laâ êu yïëm àùæp àiïëm vaâo töi, àùæp àiïëm möåt caách vöåi vaâng nhûng tha thiïët vö cuâng. Àoá laâ thûá tònh thûúng döìn dêåp bêët chêëp caã lúâi khaáng nghõ cuãa trúâi àêët, bêët chêëp caã nhûäng nïët xêëu cuãa thùçng con.

Anh töi thûúâng bõ ngûúâi mùæng, möîi lêìn coá chuyïån keân cûåa vúái töi:

- Maây thò ùn nhû veåm êëy, sung sûúáng bao lêu nay chûa chaán hay sao maâ coân bùæt naåt noá?

Anh Caã töi luâi luäi bûúác laåi sau lûng meå töi, giú nùæm àêëm lïn ngêëm ngêìm baão töi:


- Maây cûá ra àêy vúái öng!

Nhûng coá bao giúâ töi laåi ra daåi nhû thïë. Töi baão meå:

- Meå kòa! Anh Caã anh êëy doåa àaánh con, kia kòa!

Meå töi quay laåi nhòn anh, thò tinh yá, anh àaä xoâe baân tay ra, phuång phõu:

- Noá noái àiïu maâ meå cuäng nghe!

Möîi lêìn ba anh em chuáng töi nguã chung vúái nhau laâ möåt dõp töët cho anh Caã töi baáo thuâ. Anh cêëm töi ngaáy, töi àaåp, maâ hïî ngaáy vaâ àaåp thò "àûâng traách". Töi nùçm úã giûäa hai ngûúâi anh, möåt cêy tre con nùçm úã giûäa hai cêy cöåt. Cêy cöåt thûá nhêët baão cêy cöåt thûá nhò:

- Naây, hai tûúng cho noá mêëy cuá, maây!

- Töåi nghiïåp noá, anh aå. Nhúä noá be lïn thò nguy àêëy!

Töi vin ngay vaâo cêu noái hoâa giaãi cuãa anh töi maâ mïëu maáo:

- Àûúåc, cûá chaåm vaâo em maâ chúi. Em khoác lïn cho maâ xem.

Àïm nùçm, töi khöng daám thúã, khöng daám co vaâ duöîi. Nhûäng àïm nhû thïë, töi thêëy kiïëp söëng laâ khöí súã, anh em laâ nhûäng àöì töìi.

Ngoaâi nhûäng tñnh noáng naãy, baå miïång, anh Caã töi coân àûúåc möåt caái tñnh thûá ba rêët àaáng chuá yá: tñnh mï gaái.

Vùn thú cuãa caác baáo Thûåc Nghiïåp, Nam Phong, Nöng Cöng Thûúng höìi êëy àûúåc anh trên troång cheáp ra vaâ thuöåc loâng nhû chaáo. Anh mï hún àiïëu àöí möåt ngûúâi con gaái bïn caånh nhaâ, vaâ ngûúâi naây cuäng nhû anh, cuäng thñch thú möåt caách nöng nöíi. Khöng möåt bûác thû naâo anh töi khöng àùåt lïn ngay àêìu möåt baâi veâ àïí phaá àïì.

Àaåi khaái àïìu laâ:

"... Àûúâng lïn ga lùæm caát maát chên,

Cö em boáng bêíy laâm chi.

Àïí cho quên tûã súám ài, töëi vïì."

Ngûúâi con gaái cuäng àaáp laåi bùçng möåt àiïåu nhû thïë:

"Bùæc thang lïn haái hoa vaâng.

Vò ai cho thiïëp vúái chaâng quen nhau."

Nùm êëy, anh töi ngoaâi hai mûúi tuöíi, múái bêåp beå biïët viïët vaâ têåp àoåc quöëc ngûä Viïåt Nam. Cuöåc tònh duyïn vuång tröåm kia, chó coá


töi biïët roä hún ai hïët, vò töi àûúåc anh giao cho caái troång traách laâ àûa thû, vúái söë tiïìn thuï ba haâo möåt chuyïën. Cûá mûúâi bûác thû, töi chó giao coá böën, coân bao nhiïu àûa caã cho anh Hai töi àïí àoåc chung vúái nhau cho vui. Vúái caách chuyïìn tay êëy, khöng bao lêu meå töi biïët chuyïån, caã nhaâ ngûúâi con gaái biïët chuyïån. Meå cö ta cong cúán:

- Con töi coá phaãi laá ngoåc caânh vaâng àêu maâ thùçng con baâ cûá nay trïu, mai gheåo. Coá lêëy àûúåc thò cûá hoãi, viïåc gò maâ heån hoâ cho mang tiïëng.

Meå töi phaãi xin löîi maäi múái ïm chuyïån, röìi goåi anh töi vaâo trõ töåi. Khöng bao giúâ töi quïn àûúåc caái thuâng nûúác àùåt trïn àêìu anh töi, maâ cûá möîi gioåt rúi ra ngoaâi laâ möåt roi phïët quùæn àñt. Meå töi bùæt anh laåy, bùæt thïì tûâ nay khöng àûúåc vûúåt lïî nghi nhû thïë nûäa. Anh töi vêng daå luön miïång vaâ sau khi àûúåc meå töi cho pheáp àûáng dêåy ài chúi, anh nùæm ngay quaã àêëm, ài sûúát ngang mùåt töi, hùçm hùçm:

- Hûâ! Maây laâm haåi öng, liïåu!

Töi biïët löîi nïn im lùång. Bùæt àêìu tûâ àêëy, töi traánh anh töi nhû traánh taâ. Giûäa chuáng töi, khöng coá möåt cuöåc höåi kiïën naâo, nïëu khöng coá meå töi dûå thñnh. Nhûäng höm meå töi ài àêu, töi xem yá anh coá veã xun xoe lùæm. Anh liïëc töi, lûúâm töi, vûâa dêån goát giêìy vûâa cûúâi khêíy. Hai thaáng qua, töi chûa bõ anh àaánh lêìn naâo, búãi töi tröën rêët gioãi. Hai thaáng qua vaâ möåt höm, àöåt nhiïn bûúác vaâo buöìng riïng, töi giêåt mònh thêëy anh bûng mùåt khoác. Anh àûa cùåp mùæt àoã ngêìu nhòn töi, nhû ngûúâi nhòn möåt keã thuâ àõch. Töi toan ruá lïn, lui ra, thò anh töi nûác núã:

- Em laâm haåi anh! Em laâm anh chïët mêët! Liïåu höìn maây!

Têm thêìn xuác àöång, töi tiïën laåi gêìn anh, quïn caã sûå àïì phoâng, dõu ngoåt:

- Em troát daåi, anh tha löîi cho nheá. Àïí bùæt àêìu tûâ ngaây mai, em laåi àûa thû cho anh. Anh nñn ài, anh aå.

Anh töi mïëu maáo:

- Àûa caái àêìu maây nûäa. Noá ài... lêëy chöìng mêët röìi!

Töi baâng hoaâng nhû chñnh mònh laâ vai chñnh trong truyïån, chñnh mònh vûâa thêëy vúä caái haånh phuác töët àeåp nhêët àúâi. Bêy giúâ, nhûäng cuöåc chia reä giûäa caác ngûúâi con gaái khaác vaâ töi caâng khiïën töi


nhúá àïën caái àau khöí ngaây naâo cuãa anh töi. Vúái möåt chuát höëi hêån êëy, töi cuäng àaä sùén loâng tha thûá nhûäng haânh vi ngöng daåi cuãa anh töi àöëi vúái töi röìi.

Nhû trïn kia töi àaä noái, chuáng töi xung khùæc nhau nhû chûa tûâng hai anh em naâo xung khùæc àïën thïë. Anh Caã töi chó chúi vúái anh hai töi, vaâ möîi khi phaãi àem töi ài àêu, anh cho laâ möåt sûå bûåc böåi nhêët. Anh thûúâng baão:

- Noá nhaác, noá töìi thïë maâ ba meå cuäng yïu àûúåc.

Ngaây nhoã, anh Caã töi coá tñnh lêëy vùæng mùåt tiïìn, ta goåi nöm laâ ùn cùæp. Möåt lêìn, anh tiïån tay thuã möåt baánh thuöëc laâo boã tuái aáo, ra ngoaâi baán cho caác treã khaác àïí àaánh àaáo. Meå töi biïët chuyïån, troái anh vaâo cêy cöåt, lêëy roi àaánh tuái buåi.

Anh hai töi cuöëng cuöìng lïn, chaåy voâng quanh ngûúâi anh vûâa àúä höå roi, vûâa khoác:

- Laåy meå! Meå àûâng àaánh anh con nûäa. Con biïët chöî anh dêëu thuöëc laâo röìi, àïí con lêëy àûa meå.

Noái xong, anh öm quêìn chaåy ra vûúân lêëy caái tang vêåt dêëu dûúái hai taâu laá chuöëi phuã kñn laåi.

Cêu chuyïån trïn kia laâm töi caãm àöång lùæm. Töi ên hêån maäi sao mònh khöng haâo hiïåp, che chúã cho anh Caã töi nhû thïë. Nhûng tûâ àêëy, anh töi khöng theâm lêëy vùåt vaänh nûäa. Àöi khi, töi àõnh laâm thên vúái anh töi, thò anh trúån mùæt:

- Cuát! Ai chúi vúái maây!

Sau chuyïån thêët tònh töi kïí trïn kia àûúåc vaâi thaáng, anh töi sang Taâu hoåc röìi lêëy vúå. Mêëy höm trûúác ngaây lïn àûúâng, hai anh töi baân vúái nhau nhûäng chuyïån rêët thên mêåt vaâ rêët kñn àaáo. Töi coá toâ moâ gheá laåi nghe thò hoå laåi:

- Kñn nhaá! Chó coá ta biïët vúái nhau thöi nhaá!

Anh Hai töi gêåt guâ cuái àêìu tröng coá daáng thñch lùæm. Töi muöën noái vúái ngûúâi anh sùæp xa töi möåt cêu gò thêåt buöìn baä, nhûng töi khöng thïí noái àûúåc. Àöi mùæt anh luön luön nhòn töi, maâ sûå giêån dûä àïí löå ra hònh nhû baão: "Tao vúái maây khöng anh em gò nûäa àêu, àûâng coá chuyïån!"

ÛÁc quaá, töi chaåy àïën khoác vúái meå töi:


- Meå aå, caác anh êëy khöng chúi vúái con.

- Chuáng noá khöng chúi thò thöi, theâm vaâo! Àaä coá meå!

Töi nuäng nõu:

- Nhûng meå khöng biïët noái chuyïån.

Saáng höm sau, anh Hai töi úã àêu chaåy laåi baão töi:

- Anh Caã bùçng loâng chúi vúái em àêëy.

Sung sûúáng quaá, töi toan chaåy laåi öm lêëy anh, thò ngaåc nhiïn töi thêëy anh nûác núã khoác. Tuy khöng biïíu nöîi buöìn gò àaä laâm anh xuác àöång àïën thïë, töi cuäng caãm thêëy möåt sûå tiïu àiïìu hoang vùæng xêm chiïëm linh höìn. Chuáng töi cuâng quïn hïët thuâ cuä, cuâng ngöìi xuám laåi vúái nhau, vaâ ba têëm loâng cuâng thöng cöng trong möåt sûå buöìn baä tûúng tûå. Chuáng töi noái chuyïån bïn Taâu, nhùæc àïën nhûäng ngûúâi xa laå. Töi hoãi anh:

- Anh coá biïët bao giúâ vïì khöng?

Anh töi ngoaãnh mùåt nhòn lïn trúâi, röìi bêåm miïång laåi, khoá khùn lùæm múái thöët àûúåc ra:

- Haâng nùm êëy!

Truâng dûúng bêåt ra trong oác töi, vúái caãnh dêåm trûúâng xa caách. Töi chúáp mi cho nûúác mùæt mùæt chaãy xuöëng, röìi cêìm lêëy tay anh:

- Bao giúâ úã bïn Taâu vïì, anh cuäng cûá chúi vúái em nheá!

Anh Caã töi gêåt àêìu. Töëi höm êëy, chuáng töi cuâng ùn cúm vaâ ài chúi vúái nhau. Töi höëi hêån lùæm, khi nghô àïën caách àêy mêëy thaáng, töi laâm cho anh töi thêët voång. Töi khöng hiïíu laâm sao chó úã luác sùæp xa caách, loâng ngûúâi múái bêëu vñu lêëy nhau, maâ laåi khöng laâ luác àang sum hoåp? Hay vò ài laâ "hún" chïët möåt ñt, ài laâ "gêìn nhû" khöng trúã vïì?

Töi coân thêëy caã sùæc trúâi höm àûa chên anh töi lïn taâu, möåt sùæc trúâi xanh ngùæt, bao la, àem voång lïn nïìn cao nhûäng tiïëng coâi lanh laãnh. Anh töi mùåc böå quêìn aáo soåc múái, úã tuái bïn traái dùæt möåt chiïëc "muâi xoa". Têët caã ngûúâi nhaâ töi xuám laåi bïn anh, möîi ngûúâi dùån möåt cêu, toã möåt sûå êu yïëm.

Luác taâu chuyïín baánh, töi thêëy loâng thùæt laåi, vaâ mïëu maáo baão meå töi:


- Sao meå khöng giûä anh Caã laåi cho con?

- Meå giûä laâm sao àûúåc. Anh con phaãi vïì ài hoåc chûá!

Tûâ àêëy, ngaây söëng cuãa töi trúã nïn bú vú, trong luác thanh xuên, vúái töi, coân laâ möåt kho taâng vö têån...

* * *

Sau böën nùm trúâi xa caách, anh Caã töi àaä laåi trúã vïì. Nhûng nhûäng sûå vui veã töi hùçng àúåi úã anh, àaä khöng coân nûäa! Anh töi lúán lùæm röìi, gia dô laåi cöìng kïình möåt ngûúâi vúå múái. Kyã niïåm xûa kia, anh töi khöng nhùæc laåi möåt lêìn naâo nûäa. Tònh thên aái xûa cuä dêìn dêìn boã töi ài, nhû boáng mêy möåt buöíi chiïìu lûãng lú keáo sang núi khaác. Anh töi àêm ra cau coá, ghen tõ vúái chuáng töi:

- Caác chuá têy hoåc röìi lo gò maâ chaã kiïëm àûúåc núi no êëm. Coân töi vúái ngoån buát löng, chïët luác naâo khöng biïët.

Cuöåc àúâi sung sûúáng cuãa anh töi àïën àêëy laâ hïët. Vaâ cuäng àïën àêëy laâ hïët möëi tònh thên thiïët trong buöíi ngêy thú giûäa ba chuáng töi. Ngaây xûa khöng bao giúâ vïì, vò húäi öi! ngaây xûa ài laâ mêët. Trong loâng töi, vïët thûúng maâ sûå phaãn böåi cuãa thïë nhên gêy ra tuy lúán, nhûng chûa thêëm thña bùçng vïët thûúng khúi ra vò sûå laänh àaåm cuãa caác ngûúâi nhaâ.

Xa anh, töi bùæt àêìu gêìn laåi chõ dêu töi, möåt linh höìn Trung Hoa lûu laåc. Cuäng vò sûå thên cêån êëy maâ coá cêu chuyïån naây, cêu chuyïån maâ töi nhùæc laåi vúái möåt gioång buöìn baä, nhû ngûúâi nhùæc laåi möåt àoaån àûúâng thiïëu ïm àeåp trong àúâi.

Khi sinh haå thùçng chaáu àêìu loâng, chõ töi phaãi bïånh cùng sûäa. Trong nhaâ khöng coân ai tiïån cho viïåc vùæt cho caái sûäa thûâa kia vaâo cheán bùçng töi. Töi vui veã, vö töåi laâm caái viïåc êëy, vaâ khoe vúái anh hai töi:

- Anh aå, vuá chõ êëy àïën to!

Bêët ngúâ, anh Caã töi ài qua, nhùçm luác töi húá hïnh noái lïn nhû thïë. Anh àûáng laåi, vaâ khöng noái, khöng rùçng, taát töi möåt caái teá


xóu. Cêu chuyïån êëy àïën tai ba töi. Töi àûúåc ngûúâi cho goåi laåi bïn khay tônh àïí daåy nöët caách laâm ngûúâi; ba töi baão:

- Àaåi phaâm laâ em chöìng, thò nhêët thiïët khöng àûúåc vaâo buöìng chõ dêu.

- Ú! Nhûng con vaâo vùæt sûäa kia maâ!

Ba töi vúá lêëy caái doåc têíu, khiïën töi mêët vña, im lùång. Ba töi húáp möåt nguåm nûúác traâ röìi tiïëp:

- Tao cêëm maây khöng àûúåc bûúác chên vaâo buöìng chõ êëy nûäa. Maây khöng biïët chûá luêåt Taâu cêëm ngùåt caã em chöìng khöng àûúåc noái chuyïån vúái chõ dêu. Vûâa röìi, maây laâ möåt thùçng mêët daåy.

Töi xêëu höí quaá, luâi luäi bûúác ra ngoaâi, thïì tûâ nay khöng theâm chúi vúái anh chõ töi nûäa.

Roâng raä trong hai ngaây sau, töi àoaán biïët möåt sûå xung àöåt nhoã nöíi lïn giûäa anh chõ töi, vaâ khi gheá mùæt qua khe cûãa phoâng hoåc nhòn sang bïn caånh, töi thêëy chõ dêu töi àûúng quyâ trûúác mùåt chöìng khoác loác...

* * *

Chõ dêu töi bêy giúâ àaä sinh àûúåc nhiïìu chaáu, vaâ vêîn têån tuåy vúái caãnh dêu con. Khöng möåt vïët nhú naâo, trong mûúâi saáu nùm trúâi, coá thïí laâm múâ àûúåc danh tiïët cuãa ngûúâi àaân baâ lòa quï hûúng kia. Mûúâi saáu nùm qua trong möåt thoaáng gioá. Anh Caã töi àaä giaâ, chõ dêu töi giûäa hai thûá tuöíi. Riïng töi vêîn coân xuên sùæc, loâng vui giûäa caãnh sa maåc cuãa àúâi. Töi vêîn caãm thêëy caái raát, caái noáng, gieo maånh do möåt baân tay xûúng xûúng lïn maá töi, möîi lêìn töi nghiïng xuöëng thöíi búát nhûäng laân buåi vûúng trïn bûác hoåa ngaây xûa. Töi nhúá nhêët caái daáng àiïåu vûâa quyâ vûâa khoác cuãa chõ dêu töi, vaâ töi thêëy buöìn möåt nöîi buöìn thï thiïët quaá.

Nhûng ngaây nay anh Caã töi àaä hiïíu vaâ thûúng töi röìi. Nhû thïë àaä laâ àuã lùæm.

Chên trúâi cuä, NXB Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.


THÙÇNG CHAÁU ÀÑCH TÖN

Chó maäi caách àêy khöng lêu, sau mûúâi nùm tûâ ngaây ba töi mêët ài, töi múái kõp nhêån thêëy loâng thûúng yïu cuãa ngûúâi trao cho thùçng chaáu àñch tön laâ húåp leä. Vaâ, caâng chên nhêån caái giaá trõ cuãa têëm loâng yïu thûúng êëy, töi caâng caãm thêëy mònh laâ nhoã nhen, ñch kyã.

Noá lúán hún töi nùm tuöíi, vaâ möì cöi tûâ ngaây múái biïët ài. Àoá laâ möåt têm höìn rêët laå, töi coá thïí noái laâ laå hún moåi têm höìn töi gùåp tûâ trûúác àïën nay. Àoá laâ möåt àûáa treã sinh ra trong caãnh tuáng thiïëu, gaåo ñt, khoai nhiïìu, àïí röìi lúán lïn dûúái möåt trúâi binh lûãa. Trong cùåp mùæt thêm vaâ sùæc cuãa noá, töi thoaáng thêëy veã cûúng quyïët thêìm kñn cuãa möåt têëm loâng phúi ra trûúác sûå taân aác cuãa söë mïånh, thûã thaách nhûäng nöîi khe khùæt nhêët àúâi.

Möåt ngûúâi khaác vaâo tuöíi thùçng chaáu töi khöng thïí naâo söëng hún nhûäng caãnh gian nan nhû thïë: noá àaä tûâng nhõn àoái roâng raä trong saáu ngaây trúâi àïí traánh loaån, vaâ àaä tûâng thùm viïëng caãnh mêët coân cuãa gia àònh sau bao ngaây giùåc giaä.

Cuöåc Caách mïånh vô àaåi cuãa àêët nûúác Trung Hoa töi tin nhû thïë, nïëu àaä taåo ra nhûäng Tön Dêåt Tiïn, Uöng Tinh Vïå, thò noá cuäng àaä taåo nïn thùçng chaáu töi, möåt têm höìn daån dêìy vaâ àau khöí. Coá khaác laâ nhûäng böå mùåt trïn àûúåc saáng ngúâi qua lõch sûã, coân caái dûúái thò bõ chòm àùæm trong töëi tùm.

Vêåy traãi nhûäng nöîi gian nan quaá lúán lao cho möåt têm höìn coân beá boãng, thùçng chaáu êëy àaä àùåt chên lïn àêët nûúác Viïåt Nam cuãa töi - töi viïët roä: àêët nûúác Viïåt Nam cuãa töi - vúái caái thên hònh thö bó, têm tñnh cuåc cùçn.

Töi thò coân àûúng úã thúâi kyâ yïu nhûäng caái gò maãnh deã, beá nhoã, vaâ nhûäng bûúác chên àêìu tiïn cuãa thùçng chaáu taã trïn döåi xuöëng thïìm gaåch nhaâ töi, àem laåi ngay cho töi sûå khoá chõu cuãa möåt ngûúâi


thöët nhiïn thêëy mònh bõ ngaáng trïn con àûúâng ài. Thuãa êëy, töi söëng gêìn nhû lú àaäng hùèn, nïn töi chûa tûâng àïí yá àïën nhûäng doâng maáu thên thiïët àûúng coân chaãy trïn möåt maãnh àêët khaác àêy. Höìn töi chó àêìy àuã khi naâo noá coá lêîn möåt phêìn lúán linh höìn Viïåt Nam. Töi yïu nhúá nûúác töi thêåt, nhûng tònh yïu êëy, trûúác khi gieo vaâo töi, phaãi àûúåc loåc qua mêìu cêy xanh thùæm vêy kñn lêëy nhûäng laâng maåc thên yïu. Àöi phen loâng töi se laåi, nhûng sûå se loâng vò möåt tònh caãm khaác lêåp tûác àûúåc hoâa vaâo trong êm àiïåu cuãa möåt thûá tiïëng noái êu yïëm, caái tiïëng noái cuãa traái tim töi. Ngaây xûa, cho àïën bêy giúâ nûäa, höìn töi nhiïìu luác boã töi ài, vaâ aáng chûâng khöng tòm thêëy phûúng trúâi nhêët àõnh, laåi trúã vïì vúái töi, àïí laåi rúâi xa töi nhû thïë maäi. Nïëu vaâo nhûäng luác bõ phên chia trong caãm tònh nhû thïë, coá ai hoãi töi yïu nûúác Nam hay nûúác Trung Hoa, thò töi chó coân biïët... khoác! Töi khoá maâ noái ra àêy, caái têm traång phûác taåp cuãa möåt ngûúâi maâ huyïët quaãn chûáa àûång hai thûá tinh hoa, ngoaâi sûå àïí cho loâng mònh rung àöång, rung àöång àïën têån cuâng vò möåt têëm tònh nghòn àúâi khöng coá lúâi phên giaãi.

Töi coân nhúá roä höm àoá, sau buöíi hoåc chiïìu, vïì nhaâ, töi àaä thêëy caái con ngûúâi laâ laå êëy ngöìi xïëp bùçng troân lïn têëm phaãn, gêìn baân thúâ, vêy chung quanh laâ hoå haâng, thên thñch. Khöng hiïíu sao töi nghô ngay àïën möåt troâ laå mùæt, thûá troâ vêîn diïîu úã ngoaâi àûúâng cuãa mêëy ngûúâi Taâu maäi voä. Àöi mùæt thêm cuãa thùçng chaáu xa laå bêåt lïn nhòn töi, khiïën töi luâi laåi. Thêëy daáng àiïåu súå sïåt cuãa töi, anh töi cûúâi:

- Öng chaáu cuãa chuá àêëy! Thùçng Quùæn àêëy maâ!

Thùçng Quùæn! Thùçng Quùæn laâ thùçng naâo?

Töi nhòn anh töi, ngúâ vûåc:

- Anh àûâng noái döëi nûäa, ai àêëy anh?

- Con anh chõ úã bïn Taâu àêëy. Ba yïu noá hún maây kia!.

Biïët khöng ai noái döëi töi nûäa, töi múái tin. Nhûng luác töi tin laâ luác töi gheát. Möåt sûå ghen tuöng nöíi dêåy, xêm chiïëm lêëy töi. Töi vêët saách ra giûúâng, laâu nhaâu:

- Chaáu vúái chaã chaáu!

Chaåy xuöëng bïëp, töi phuång phõu hoãi meå:

- Sao anh Hai laåi baão ba yïu noá haã meå?

Meå töi cûúâi:


- Vò noá laâ chaáu!

- Thïë meå cuäng yïu noá aâ?

Meå töi biïët töi ghen, nïn vûâa dõu gioång, vûâa lêëy tay àaánh vaâo maá töi:

- Con choá con cuãa meå thò ai maâ gheát àûúåc!

Vêîn chûa yïn loâng, töi coân hoãi gùång ngûúâi thïm:

- Meå àûâng yïu noá nheá, meå yïu con kia! Meå thïì ài!

Meå töi vuåt cûúâi, nhûng cuäng chiïìu loâng töi:

- Naâo, thïì naâo. Àûáa naâo maâ yïu noá hún con thò àûáa êëy... khöng ùn cúm nûäa!

Tûâ àêëy, töi gieo caái aác caãm vö lyá xuöëng àêìu thùçng chaáu xa laå. Töi haåch saách noá, keân cûåa noá, nhûng veã mùåt thiïët bò laånh luâng kia vêîn khöng vò thïë maâ thay àöíi. Möîi lêìn töi coá laâm quaá lùæm, thò noá chó:

- Chuá hay gheåo chaáu lùæm!

Àïën thïë maâ vêîn cho laâ gheåo, thò chó coá möåt mònh thùçng chaáu töi múái nghô àûúåc sûå àoá. Àöi khi töi gùæt lïn:

- Cuát, cuát vïì Taâu ài! úã àêy laâm haåi öng!

Nhûng noá vêîn lêìm lò, suöët ngaây. Meå töi baão noá thêm. Ba töi cho laâ noá biïët nghô. Hònh nhû ba töi coá lyá hún. Noá ài thú thêín hïët trong sên laåi ra àûúâng, möìm lêím nhêím àoåc nhûäng gò khöng roä. Töi hoãi maäi noá múái àaáp:

- Chaáu hoåc baâi!

Töi lûúâm lûúâm: - Maây thò coá maâ hoåc ùn!

Töi gùæt, noá im lùång. Vaâ sûå naây caâng laâm töi thïm tûác. Thêåm chñ töi ngúâ noá nõnh ba töi, àïí ngûúâi yïu noá. Nhiïìu lêìn ài hoåc vïì, lïn gaác, töi thêëy noá nùçm soáng xoaâi bïn caånh khay àeân cuãa ba töi, khöng àïí huát maâ àïí troâ chuyïån. Nhûäng luác êëy, noá tûúi cûúâi, vui veã, nhûng hïî thoaáng thêëy töi, laâ im bùåt.

Ba töi thûúâng baão töi:

- Con laâm gò maâ xung khùæc vúái noá thïë. Chuá chaáu khöng biïët thò daåy baão nhau múái phaãi chûá.


Töi vêng daå cho coá chuyïån. Töi khöng daám laâm nuäng ba töi nhiïìu, vò ngûúâi nghiïm, vò ngûúâi ñt noái. Ba töi laâ nûúác Taâu, nûúác Taâu bñ mêåt. Loâng meå töi múái thêåt laâ caái àõa haåt tònh caãm cuãa töi.

Söëng vúái chuáng töi àûúåc möåt nùm, khi àaä noái húi thaåo tiïëng Viïåt Nam, thùçng chaáu töi bùæt àêìu ài hoåc. yá kiïën êëy laâ cuãa ba töi. Ba töi cho rùçng noá thöng minh, coá thïí hoåc chûä Phaáp àûúåc. Hùèn laâ töi khöng thñch coá ngûúâi baån àöìng hoåc vaâ àöìng haânh nhû thïë. Töi baão meå töi:

- Noá thò hoåc gò àûúåc chûä Têy, meå nhó?

Meå töi gêåt àêìu àöìng yá.

Tûâ àêëy ngaây böën lêìn, chuáng töi men theo con àûúâng nhoã heåp àïën nhaâ trûúâng. Töi khöng phaãi cùæp saách nûäa. Töi lêëy sûå ài tay khöng laâ möåt caái thuá cuãa nhûäng ngûúâi trõch thûúång vaâ kiïu cùng. Thùçng chaáu töi khöng bao giúâ biïët theån. Hùæn ûáng àaáp maånh baåo nhûäng cêu hoãi cuãa thêìy giaáo, giûäa bao nhiïu cùåp mùæt nghõch ngúåm múã to ra vò toâ moâ.

Coá noá ài bïn caånh, töi àûúåc caái lúåi laâ thêëy laãng ra xa nhûäng ngûúâi baån trûúác kia laâm töi kinh haäi nhêët.

Töi ngöìi úã lúáp ba vaâ chaáu töi, lúáp beát. Töi hoåc hún noá hai lúáp nïn töi noái tiïëng Phaáp coá cú thaåo hún. Höìi àoá, vò chûúng trònh ban sú hoåc chûa àöíi múái nhû bêy giúâ, nïn möåt ngûúâi hoåc troâ lúáp ba maâ biïët loäm àûúåc meåo luêåt chûä Phaáp laâ thûúâng. Nhûng dêîu "taâi" àïën àêu, töi bùæt buöåc phaãi nhêån rùçng thùçng chaáu töi hoåc têën túái àïën nöîi thêìy giaáo phaãi cêët noá lïn lúáp tû cuâng trong möåt nùm. Vúái möåt khiïëu thöng minh sùæc nhoån, möåt baãn tñnh ham hoåc vaâ ham biïët, noá cú höì coá thïí tiïën saát àïën bûåc hoåc vêën cuãa töi luác naâo khöng biïët.

Töi àêm ra lo vaâ... ghen. Nhûng thùçng chaáu, thùçng chaáu ghï gúám êëy, vêîn tuêìn tûå tiïën, vêîn tuêìn tûå àoåc roä tûâ quyïín saách naây sang quyïín saách khaác. Hùæn hoåc chûä Phaáp theo löëi cöí àiïín Trung Hoa, nghôa laâ dõch bûâa sang bïn caånh nhûäng chûä naâo khoá nhúá. Thñ duå nhû "pú tñt tú" thò noá chua sang chûä Taâu laâ "pöí tñt töë", àïí dïî nhúá. Khöng cêìn töi dêåy, ngûúâi hoåc troâ loâng àêìy hoaâi baäo to lúán êëy vêîn xaáo tröån caã Àöng, Têy dûúái aánh àeân hoa kyâ, àïí nhêîn naåi phaá thuãng bûác maân àen vêy boåc chên trúâi vùn chûúng Phaáp.

Bùæt àêìu tûâ ngaây nghe noá chaâo baån bùçng möåt cêu tiïëng Phaáp rêët oai vïå, töi khöng coân daám khinh nhúân ngûúâi chaáu êëy nûäa. Töi


ûúác àoaán rùçng, chó chêåm lùæm laâ möåt nùm nûäa chuáng töi seä àûúåc cuâng nhau ngöìi möåt lúáp, hoåc chung möåt thêìy, àïí röìi noá laåi boã töi maâ ài xa hún.

Giûäa nùm êëy, ba töi mêët. Trûúác khi tùæt thúã, ngûúâi vêîn nhùæc nhúã àïën àûáa chaáu yïu vaâ ên cêìn dùån meå töi phaãi chùm soác noá tûã tïë. Tuy coá lúâi dùån cuãa ngûúâi àaä khuêët, chaáu töi tûâ àêëy söëng rêët bú vú, coá leä vò noá caãm thêëy chung quanh mònh sûå xa vùæng, tuy luön luön söëng giûäa gia àònh.

Ngûúâi chaáu àau khöí êëy àaä thêëy chïët lêìn thûá hai niïìm thên thiïët nhêët trong àúâi.

Caái chïët cuãa ba töi múã àêìu möåt cuöåc söëng khaác giûäa chuáng töi, cuöåc söëng dêìn dêìn trúã nïn ïm aái vò thiïån caãm, nhûng àuáng hún laâ vò loâng xoát thûúng. Khi töi khöng coân loâng ghen tõ àöëi vúái ngûúâi chaáu êëy nûäa, thò laåi chñnh laâ luác nhûäng sûå uêët ûác nöíi lïn trong loâng noá, sûå uêët ûác maâ khöng möåt lêìn naâo noá theâm thöí löå ra ngoaâi.

Nhû töi àaä coá dõp noái trong baâi Ngûúâi chõ dêu töi, nhaâ töi höìi êëy, cúm toaân ghïë khoai. Riïng phêìn töi àûúåc möåt niïu cúm trùæng vúái àôa caá thu kho; hay gioâ mùån. Nhûäng àôa àöì ùn ngon laânh êëy, meå töi thûúâng coá yá àêíy laåi trûúác mùåt töi, vò ngûúâi chó muöën coá möåt mònh töi ùn thöi. Caái sung sûúáng ñch kyã cuãa töi àûúåc diïîn ra trong hún hai nùm, vaâ coá thïí coân diïîn ra àûúåc maäi, nïëu khöng coá möåt lêìn...

Möåt lêìn, thùçng chaáu töi mua hai xu keåo trûúác bûäa cúm. Noá noái thêìm vúái ngûúâi nhaâ laâ ùn cho chùæc buång, vò ùn cúm khoai maäi àaä chaán ài röìi. Nghe chuyïån, vaâ tûâ àêëy, töi xoáa caái phêìn cúm ñch kyã trïn kia ài, àïí chõu chung sûå khoá nuöët vúái nhûäng ngûúâi chung quanh.

Ngaây thaáng laånh luâng qua...

Nhaâ quï An Nam nhû möåt têëm loâng hiïìn tûâ röång múã, nhaâ quï An Nam niïìm núã, thên thiïët tiïëp àoán chuáng töi, vaâo luác maâ tûúng lai chó laâ sûå muâ mõt, coân dô vaäng thò lûu laåi nhûäng dêëu vïët àau loâng. Chuáng töi söëng nhûäng ngaây taân úã àêëy, nhû nhaâ êín sô vui quïn nhûäng sûå bêët àùæc chñ möåt thúâi. Caái caãm xuác lêìn àêìu nhêån àûúåc úã hoaân caãnh, töi àem hoâa noá vaâo tònh yïu thiïn nhiïn, vaâ töi khùng khñt giûä lêëy tûâng mêíu kyã niïåm cuãa thiïëu thúâi, do àêëy, loâng thûúng sêu xa àêët nûúác Viïåt Nam.


Sau ngaây ba töi mêët ài, caãnh tuáng thiïëu cuãa gia àònh töi laåi caâng roä rïåt. Meå töi lo lùæng trùm nghòn cöng viïåc, àïën quïn caã chùm nom sûå hoåc cuãa chuáng töi.

Khöng ai baão ai, thùçng chaáu kïí trïn vaâ töi cuâng biïët thu ngùæn nhûäng haâng chûä trûúác kia hoang toaâng trïn mùåt giêëy. Chuáng töi bùæt àêìu boã nhûäng caái gaåch úã dûúái möîi baâi hoåc ài àïí àûúåc lúåi thïm möåt haâng chûä. Khöng phaãi vò nhaâ töi ngheâo àïën nöîi khöng mua cho chuáng töi àûúåc möåt thïëp giêëy, nhûng vò chuáng töi thêëy sûå xin tiïìn mua vúã laâ möåt àiïìu khoá khùn.

Nïëu caái gaåch trñ khön thûúâng àûúåc nêíy ra trong nhûäng luác nguy biïën, thò chñnh trong caãnh ngheâo khoá, caác saáng kiïën cuãa ngûúâi ta múái àûúåc dõp àêm chöìi. Thùçng chaáu thên yïu cuãa töi biïët tûå may lêëy quêìn aáo mùåc, bùçng caách phaá böën caái quêìn àuâi möåt luác àïí laâm thaânh möåt caái quêìn daâi. Noá àem nhûäng beå cau, beå dûâa, àoáng thaânh deáp, thaânh nhûäng àöi giêìy Taâu xinh xinh möåt caách bêët ngúâ. Noá trau döìi "nghïå thuêåt", cêìn mêîn vaâ tinh vi àïën nöîi töi tûúãng sau naây ra àúâi, noá seä khöng cêìn mang möåt chuát ún naâo cuãa nhên loaåi.

Duy coá giêëy têy laâ noá khöng chïë ra àûúåc. Möåt höm noá baão töi:

- Chuá coá giêëy trùæng cho chaáu mêëy túâ.

Töi hoãi lêëy giêëy laâm gò, thò noá khöng àaáp. Vaâi ngaây sau, giúã vúã hoåc cuãa chaáu, töi thêëy nhûäng túâ giêëy töi cho àûúåc daán nöëi sau mêëy trang viïët àùåc chûä, caái mûu mö tuyïåt saão laâm daâi haån hïët cuãa nhûäng quyïín vúã úã àaám hoåc troâ ngheâo.

Möåt höm khaác, àûúng buöíi hoåc, töi àûúåc thêìy giaáo bïn lúáp ba cho goåi sang. Thêìy vûâa baão töi, vûâa chó thùçng chaáu àûúng quyâ úã cuöëi lúáp:

- Coá phaãi thùçng naây laâ chaáu anh khöng? Sao anh khöng baão noá mua giêëy àoáng vúã hoåc?

Töi súå quaá, khöng biïët àaáp thïë naâo thò thêìy àaä tiïëp:

- Töi baão noá mua vúã têët caã böën lêìn, maâ vêîn chûa coá. Nïëu chiïìu nay khöng coá nûäa, thò àûâng traách töi aác nheá! Roä àöì Taâu!

Cêu noái sau cuâng vûâa hïët, töi thêëy nöíi dêåy trong loâng nöîi cöng phêîn, caái àau àúán khi coá ngûúâi - dêîu laâ ngûúâi trïn - chaåm àïën quöëc thïí töi. Töi noái:


- Thûa thêìy, saách vúã noá thiïëu, àïí con mua. Nhûng thêìy àûâng mùæng chuáng con nhû thïë thò hún.

Gioång töi noái húi bûúáng laâm thêìy àoã mùåt. Vaâ, tiïëp theo cêu mùæng: "Àuáng laâ àöì... Tö Àõnh!!" möåt túâ giêëy kï khai roä töåi töi gûãi lïn öng àöëc trûúâng. Töi bõ phaåt vïì töåi höîn, bõ quyâ hún hai tiïëng àöìng höì. Lêìn àoá laâ lêìn àêìu trong àúâi hoåc sinh, töi caãm thêëy sûå vui veã trong luác chõu phaåt.

Chiïìu vïì, töi hoãi chaáu:

- Sao chaáu khöng mua vúã, àïí thaây giaáo phaåt cho?

Chaáu töi àaáp, laånh leäo:

- Nhûng chaáu súå xin tiïìn baâ lùæm!

Chó möåt cêu traã lúâi vùæn tùæt êëy thöi, nhûng noá àaä laâm töi caãm àöång bao nhiïu, vò têëm loâng hy sinh vaâ nhêîn naåi cuãa chaáu, nïëu sûå hy sinh vaâ nhêîn naåi úã àúâi naây coá thïí duâng àïí xûáng àaáng chó nhûäng haânh vi cao quyá, cao quyá úã chöî noá rêët àún giaãn, têìm thûúâng.

Caách àêëy möåt nùm, chuáng töi xa nhau, vaâ chaáu töi àaä hoåc àïën lúáp nhò. Töi boã cùn trûúâng nhoã, boã khu laâng thên yïu, ài hoåc xa, àïí trau döìi caái hoåc thûác maâ caâng ngaây töi caâng thêëy thiïëu thöën, ngheâo naân.

Röìi chaáu töi cuäng thöi hoåc nöët. Noá xoay ra ài laâm, söëng caái àúâi cuãa nhûäng ngûúâi Trung Hoa khöng nïì haâ sûå khoá nhoåc, saáng queát heâ, chiïìu lïn cûãa, khöng cêìn biïët àïën söë tiïìn lûúng nhiïìu lùæm laâ ba àöìng, khi múái bûúác chên vaâo hoåc viïåc.

Mêëy nùm sau, chaáu töi àaä têåu àûúåc möåt ngöìi nhaâ nhoã, àaä lêëy vúå, vaâ sinh con. Cuöåc àúâi khe khùæt nhû loâng ngûúâi, thö sú nhû manh aáo vaãi soåc, àaä bõ luâi trûúác sûác kiïn nhêîn, chõu khoá cuãa nhûäng ngûúâi taãn maát úã khùæp mùåt àõa cêìu, úã bêët cûá möåt núi naâo coá khoái.

Töi khöng thïí nhû caác baån àöìng bang, khöng thïí nhû thùçng chaáu thên yïu cuãa töi àûúåc. Töi khöng muöën àïí cho kinh nghiïåm nùæm chùåt tay löi ài trïn àûúâng àúâi. Töi laâ möåt àûáa treã daåi, chaåy theo con àûúâng thïnh thang cuãa loâng súã thñch, ngaä nhiïìu lêìn, röìi laåi gûúång àûáng dêåy, trïn mùåt àêìy nûúác mùæt, trong loâng àêìy àau thûúng. Nhûng töi caãm thêëy thanh thuá vö cuâng, khi caái gai hoa höìng àêm raách da, khi con bûúám thên yïu trïn tay töi tan thaânh phêën, khi töi àûúåc khoác vò nhûäng sûå àiïn daåi, ngang traái cuãa àúâi mònh.


Chaáu töi - luác naây àaä laâ cha cuãa hai àûáa con - thûúâng baão töi:

- Sao chuá khöng chõu gêy dûång cuöåc àúâi, cho baâ vui loâng? Chuá hoåc gioãi, chuá coá thïí ài laâm viïåc nhiïìu tiïìn.

Töi àûa mùæt nhòn hai vúå chöìng àûáa chaáu yïu quyá, cöìng kïình thïm hai àûáa con, röìi traã lúâi, nhûng hònh nhû traã lúâi cho chñnh töi thò àuáng hún:

- Chaáu aå, gêy dûång trong cuöåc àúâi, laâ àiïìu töët; nhûng phaá hoaåi vò vùn chûúng, sûå êëy cuäng khöng keám vinh haånh gò. Caã hai cuâng chûáng rùçng ta àaä söëng.

Chên trúâi cuä, Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.


NGAÂY LÏN ÀÛÚÂNG

Thïë röìi töi nhêët àõnh boã caái tónh nhoã cuãa töi tûâ àêëy.

Töi nhêët àõnh ài lñnh, nhêët àõnh bùæt chûúác nhûäng baån àöìng hoåc cuãa töi. Hoå, möåt phêìn lúán, àaä khoaác lïn mònh böå quêìn aáo mêìu vaâng nhúåt, vûúåt àïën möåt núi caách àêy haâng nghòn dêåm. Tiïëng haát cuãa buöíi tûâ biïåt coân vùng vùèng trong tai töi, thûá tiïëng haát möîi lêìn cêët lïn, ngûúâi nghe coá caái caãm tûúãng àûúåc ngûãi thêëy muâi thuöëc suáng, àûúåc söëng möåt ñt caái khöng khñ úã chiïën trûúâng.

Hoå àaä ài röìi. Chên trúâi bònh yïn kheáp lïn hoå.

Bêy giúâ àïën lûúåt töi.

Roâng raä trong bao nhiïu ngaây trúâi, trong oác töi hùçn möåt caái dêëu hoãi: ài hay úã?

Sau cuâng töi bùçng loâng ài.

Töi têm niïåm, giûä gòn caái yá àõnh êëy cho noá khoãi phai, cho noá khoãi laåt.

Töi khöng daám nhòn meå töi, vò súå nhûäng nïëp nhùn trïn maá ngûúâi.

Töi súå khöng daám chúi vúái ai nûäa.

Töi cêìu cho cuöåc àúâi vêîn cuä nhû cuöåc àúâi, àïí àûâng coá caái gò múái hïët.

Töi seä hùng haái ài nhû caác baån, búãi quanh töi, úã àêy, gioá àaä vaâng lùæm röìi, vaâ muâa thu cuãa cuöåc àúâi àaä laåi.

Têìu chó coân möåt chuyïën nûäa. Söë lñnh keán coá chûâng.

Töi hoãi töi:

- Vïì nûúác ta seä laâm gò? Ta yïëu lùæm!

Röìi töi tûå traã lúâi lêëy:


- Queát chuöìng ngûåa. Lau giêìy cho ba quên. Laâm àûúåc têët, laâm laâ töët röìi.

Töi chûa ài àêu bao giúâ, nïn noái àïën ài àêu, töi vêîn caãm àöång.

Möåt giang höì aám aãnh töi tûâ höìi nhoã, ngaây töi bùæt àêìu cêìm caái thûúác doâ àûúâng trïn têëm baãn àöì nùm chêu. Töi ao ûúác sang Marseille, sang Manille, Hûúng Caãng, sang Laâo, sang Cao Miïn. úã àêëy, töi cuäng tin chùæc rùçng caãnh tûúång àeåp àeä, sung sûúáng hún úã tónh nhaâ.

Töi mú ûúác àûúåc laâm böìi têìu thuãy, àûúåc theo vïì xûá súã cuãa hoå, nhûäng ngûúâi Phaáp giêìu loâng nhên tûâ. Töi biïët caã giaá têìu sang Phaáp, tûâ trïn "pont", àïën haång nhêët, bùçng caách mêìy moâ, thoác maách riïng.

Núi xa, núi xa vúái têët caã nhûäng tuöíi treã nhû töi, núi xa vêîn coá möåt sûác quyïën ruä say àùæm. Töi nhúá maäi caái mêìu trúâi xanh biïëc, sùæc nûúác lam tûúi, chen vaâo giûäa laâ nhûäng caánh buöìm trùæng chêëm lûãng möåt caách nïn thú trong mêëy bûác aãnh bêìy raãi raác úã caác cûãa hiïåu.

Töi phaãi ài. Töi phaãi söëng.

Àúâi töi phaãi khaác thïë naây.

Vaâ cú höåi töët nhêët àaä àïën.

Nhûng töi múái coá mûúâi lùm tuöíi.

Töi bùn khoùn khöng hiïíu vò sao àûúåc ài laâ thuá, töi laåi ngaåi ngêìn giûäa luác nïn ài. Vò meå töi chùng? Vò nûúác Nam yïu quyá chùng? Coá leä. Nhûäng ruöång àêët, àöìi nuái cuãa xûá Trung kyâ bònh yïn nhû thïë naây, ai xa maâ khöng nhúá àûúåc!

Töi thêëy laâ möåt sûác maånh quaá àêìu oác töi, sûå rúâi boã möåt ngûúâi meå hùçng nûång nõu töi, hön hñt töi, hùçng chia buâi, xeã ngoåt vúái töi.

Thïm nûäa, trúâi ban cho caái oác möång, töi àaä troát laâm thú caái tònh sêu röång êëy lïn, vaâ biïën noá thaânh tònh yïu àêët nûúác.

"Meå."

Thûåc khöng coân gò coá nghôa bùçng ngûúâi êëy nûäa. Ngûúâi êëy to quaá, röång quaá, tuy têët caã sûå coá nghôa chó laâ caái thên hònh tiïìu tuåy,


boåc bùçng chiïëc aáo vaá vai. Ngaây mai àaä laâ ngaây lïn àûúâng, maâ höm nay, töi chûa sûãa soaån gò hïët. Töi àúâ àêîn caã ngûúâi. Töi bêng khuêng nhû vûâa àïí mêët ài möåt caái gò thên thiïët lùæm. Vaâ luác töi kheáp mùæt laåi àïí khöng tröng thêëy, khöng tûúãng tûúång gò nûäa, thò höìn töi chúåt nhêån biïët möåt caãnh sùæc lûu luyïën hùçng ngaây: caãnh quï muâa, àöìng aáng.

Ö hay! Nûúác Nam àeåp àïën nhû thïë naây û? Ngaây thûúâng töi coá thêëy nûúác Nam "meå" nhû luác naây àêu!

Möåt Töí quöëc.

Hai Töí quöëc.

Caái trïn laâ cha töi.

Caái dûúái, meå.

Töi nùæm tay laåi, noái nhû ngûúâi quyïët àõnh:

- Ài laâ ài!

Ài laâ ài? Dïî nhû thïë aâ? Khöng, ài laâ... nhúá!

Töi àïí rúi möåt gioåt nûúác mùæt cho baån töi tröng thêëy. Hùæn cûúâi:

- AÂ, thùçng naây noá khoác, anh em aå. Hay nhúá meå thò úã nhaâ!

Töi vöåi gaåt nûúác mùæt, caäi:

- Ú! Ngûúâi ta ngaáp maâ laåi!

Sûå chïë giïîu cuãa baån laâm töi hùng lïn, khöng bõn rõn nûäa. Nhûng khöng bõn rõn nûäa thò töi laåi xêëu höí. Töi nhêån roä rùçng trong àaám ngûúâi quaã quyïët kia, töi laâ ngûúâi thiïëu quaã quyïët nhêët. Töi sùæp àûúåc giang höì rêët phaãi luác, caái giang höì nhiïîm àêìy veã haâo huâng, phoáng thaái. Quï hûúng cuãa töi goåi töi, caái àêët nûúác maâ têët caã moåi têëm loâng töi coân àïìu phaãi thûúng nhúá àïën.

Xûa kia, loâng töi àöi phen naáo nûác, muöën cao lïn, cao lïn theo laá cúâ vui mûâng trûúác gioá, noá laâ caái dêëu hiïåu möåt tònh yïu khaác daâo daåt trong töi.

Xûa kia, töi tûâng mú ûúác möåt cuöåc ài àïën muåc àñch, töët àeåp nhû bêy giúâ.

Ài laâ söëng

Töi cêìn phaãi ài, vaâ àêy röìi, ngaây lïn àûúâng àaä laåi.


* * *

Töi vûâa xïëp valise, vûâa gaåt nûúác mùæt.

Töi laâm caái cöng viïåc ghï gúám êëy vaâo möåt àïm khuya khoùæt, luác caã nhaâ töi nguã röìi, sau khi noái döëi meå töi laâ ra Nam thùm ngûúâi baån. Töi nghô chó coân caách noái döëi êëy laâ tiïån, vò meå töi chùæc cuäng khöng núä giêån töi nûäa, möåt khi töi úã xa.

Meå töi bùçng loâng cho töi ài, nhûng aái ngaåi dùån:

- Con mau maâ vïì nhaâ, àêy meå cho thïm möåt àöìng nûäa maâ tiïu vùåt.

Trûúác sûå tûã tïë trùæng trúån cuãa meå töi, töi suyát oâa lïn khoác, vaâ chûåc nùæm lêëy aáo ngûúâi maâ noái: "Khöng, con noái döëi, con ài lñnh àêëy, meå aå".

Cuäng may luác êëy, meå töi bêån haâng, àïí töi coá àuã thò giúâ trúã vaâo nhaâ, vûâa ài vûâa suâi suåt.

Töi choån nhûäng caái quêìn aáo coân laânh lùån boã vaâo trong valise, vaâ chêët thïm vaâo àêëy ñt cuöën tiïíu thuyïët chûä Phaáp. Töi àau àúán nhû ngûúâi vûâa phaåm löîi nùång, khi töi nghe, tûâ gian phoâng bïn àûa laåi, tiïëng thúã daâi naäo nuöåt trong giêëc nguã cuãa meå töi.

Xïëp haânh lyá xong, töi bñ mêåt trao valise cho thùçng nhoã, dùån noá mang laåi nhaâ baån trûúác vò töi cêìn phaãi ài vúái vaâi caái quêìn aáo cho ngûúâi nhaâ àúä nghi.

Saáng mai...

AÁnh bònh minh chûa bao giúâ nhúåt nhaåt, sêìu muöån àïën thïë. Töi chöëng mùæt thûác, chúâ giúâ têìu, nïn tiïëng gaâ gaáy thûá nhêët voång vaâo loâng töi möåt nöîi buöìn thùm thùèm. Röìi tiïëp àïën raång àöng diïîu caái caãnh huyïìn aão bïn ngoaâi.

Saáng êëy, khöng hiïíu sao meå töi laåi dêåy súám hún moåi ngaây. Tûâ dûúái bïëp, ngûúâi lïå khïå mang lïn möåt thau nûúác noáng, thaã búi úã giûäa chiïëc khùn mùåt böng trùæng tinh. Ngûúâi coân tûå roát nûúác cho töi uöëng nûäa. Luác êëy, àaä saáu giúâ saáng. Chó coân möåt tiïëng àöìng höì nûäa laâ têìu chaåy, laâ töi ài.

- Kòa con khöng ra ga ài thò vûâa?


Töi khöng àaáp, lùèng lùång cùæp goái quêìn aáo ra ài. Meå töi ngúâ laâ töi döîi vò coá ñt tiïìn nïn goåi laåi cho thïm mêëy haâo. Àaä troát bûúác ài, töi khöng thïí naâo quay laåi àûúåc nûäa, nïn chöëi:

- Àaä, con coá àuã röìi aå.

Gioång töi noái run run qua boáng töëi múâ múâ. Meå töi àûáng lùång nhòn töi, nhûng chiïëc xe tay àaä chaåy.

Chuáng töi coá têët caã nùm ngûúâi àöìng loâng ài.

Theo chûúng trònh àaä àõnh, chuáng töi lêëy veá têìu ra Haâ Nöåi, röìi tûâ úã àêëy, lïn thùèng V. N. Chuáng töi seä söëng chïët vúái nhau, chuáng töi seä laâm àuã moåi caách àïí àïën khi vïì, mùåt maây àûúåc vinh dûå.

Àûa chên chuáng töi höm êëy, àöå mûúi ngûúâi, hêìu hïët laâ baån beâ cuâng lúáp, nhûäng têm höìn söi nöíi nhêët, maâ cuäng choáng nguöåi laånh nhêët. Chuáng töi mùåc quêìn aáo vaâng hoåc sinh, maånh daån vaâ cöë lêëy veã tûúi treã.

Coân mûúâi lùm phuát nûäa thò têìu chaåy. Trong chuáng töi, laác àaác coá vaâi ba caái mùåt trúã nïn nùçng nùång, vaâi cùåp mùæt húi chúáp.

- Huyát! Huyát! Sònh... Sònh!

Tiïëng coâi vaâ maáy cuãa têìu chúã than laâm chuáng töi, khöng heån nhau, cuâng giêåt mònh. Lêëy veá xong, töi vûâa xaách valise ra sên ga, thò coá ngûúâi baån baão töi;

- Meå anh kia kòa!

Meå töi thêåt!

Töi vöåi vaâng giêëu chiïëc valise ài, röìi chaåy ra àoán ngûúâi. Töi chùæc meå töi àaä àûúåc maách vïì cuöåc haânh trònh cuãa töi, nïn töi lo lùæm. Nhûng sûå thûåc thò meå töi chûa biïët gò hïët. Töi muöën khoác lïn maâ thuá töåi vúái ngûúâi, vò töi khöng coân möåt phêìn nhoã can àaãm naâo boã ài trûúác nhûäng vïët nhùn chùçng chõt trïn mùåt ngûúâi nûäa.

Meå töi àûa ra möåt caái goái gò to boåc bùçng nhêåt trònh, röìi baão töi:

- Con boã quïn àöi giêìy "sùng àan" naây, nïn meå phaãi chaåy lïn àûa cho con.

Meå töi àaä "chaåy" lïn thûåc, cöë nhiïn laâ chaåy trïn àöi chên gêìy yïëu, vò súå töën tiïìn xe, àûa cho töi àöi giêìy maâ ngûúâi biïët laâ töi thñch ài nhêët. Töi cêìm àöi giêìy maâ ûáa nûúác mùæt.


Töi àaä quyïët àõnh vïì sûå ài cuãa töi röìi. Töi àaä quyïët àõnh bùçng caách... úã laåi!

Khöng möåt lúâi noái, töi àïën giùçng chiïëc valise úã tay baån laåi, vaâ trong khi caác baån nhöën nhaáo ra sên ga, töi cuäng nhöën nhaáo... trúã vïì.

Meå töi ngaåc nhiïn baão töi: - Sao con khöng ài vúái caác anh cho vui?

Töi lùæc àêìu:

- Àïí höm khaác con ài cuäng àûúåc.

* * *

Cêu chuyïån trïn, maäi àïën hai nùm sau, meå töi múái biïët. Meå töi biïët, röìi meå töi cûúâi, röìi meå töi àaánh yïu töi maâ baão:

- Maây chaã vïì maâ laâm quan cho meå nhúâ! Caác baån töi cuäng khöng àaåt àûúåc àïën muåc àñch. Hoå naãn chñ úã

doåc àûúâng. Coá keã xuöëng Nam, coá ngûúâi gan liïìn theo têìu àïën Haâ Nöåi röìi àaáp ö tö trúã vïì.

Gùåp laåi nhau, chuáng töi chó cûúâi, cûúâi vúái nûúác mùæt, vaâ khöng ai baão ai, cuâng lùèng lùång àêíy cêu chuyïån trïn kia vaâo dô vaäng.

* * *

Höm nay, möåt buöíi chiïìu khöng nùæng, khöng mûa, möåt buöíi chiïìu nhaân tônh.

Töi àûáng trïn möåt döëc phöë vùæng, àûa mùæt nhòn toaán ngûúâi tûâ xa laåi vúái mêìu aáo töi thûúâng khoaác ngaây xûa, ngaây maâ töi àaä suyát möåt lêìn vïì nûúác.

Gioá chiïìu lïn laânh laånh. Qua mêìu aáo cuäng baåc, cuäng cuä êëy, caái mêìu aáo xöng lïn muâi AÁ Àöng, tûå nhiïn, töi caãm thêëy ai hoaâi, chua xoát.


Hònh nhû tûâ phûúng xa àûúng tröi vïì loâng töi möåt buöíi chiïìu têån thïë...

Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä. Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi 1942.


SAÁNG TRÙNG SUÖNG

Chõ àoã Àûúng coá möåt cuöåc àúâi khöng àoã chuát naâo. Toác chõ röëi ren nhû têm höìn chõ bêån röån, bêåp buâng vaâ sêìu thaãm nhû aánh àeân dêìu laåc soi khöng àuã saáng möåt goác nhoã trong cùn nhaâ tranh.

Chõ àoã Àûúng laåc chöìng tûâ nùm mûúâi taám tuöíi. Chöìng chõ, möåt buöíi saáng kia, ngûâng lûúäi caây àang thao thao reä nhûäng luöëng cöí àiïín trïn maãnh àêët nghòn àúâi, àïí nghe ngoáng möåt tiïëng goåi tûâ núi naâo vùèng laåi: "Saâ Gooâng! Saâ Gooâng!"

ÊËy thïë laâ ngûúâi dên àinh cuãa xaä Hoâa Trûúâng kia, giûäa luác maáu trai chaåy cuöìng loaån trong ngûúâi, àaä neám caây, boã vúå, vêët baâ con, bûúác lïn taâu sang... sang Tên thïë giúái.

Vaâ chõ àoã Àûúng àoã mùæt àúåi chöìng.

Nhûng anh àoã Àûúng khöng bao giúâ coân trúã laåi. Chõ àoã Àûúng khoác àïën àau mùæt, vaâ ba muâa thu qua, ba muâa thu cuãa möåt têëm loâng nghi ngúâ, thùæc mùæc, ba muâa thu àaä traãi lïn àúâi chõ àoã Àûúng, nhû àaä traãi lïn xaä Hoâa Trûúâng, sûå nguöi quïn, lùång leä.

Chên trúâi xanh.

Mùåt höì lùång.

Ngûúâi thiïëu phuå Viïåt Nam àaä thêëy chïët trong loâng niïìm àúåi chúâ àau xoát, bêy giúâ trúã laåi vúái cuöåc söëng bònh thûúâng, nhoã moån, nöëi saáng theo chiïìu, qua muâa haå sang muâa thu.

Chung quanh chõ àoã Àûúng khöng ai nhùæc àïën anh àoã Àûúng nûäa. Maâ coá nhùæc àïën thò nghôa gò mêëy caái tiïëng khö khan naây:

- AÂ, úã maäi bïn kia Tên... khñ giúái!

Xa. Xa. Vaâ xa. Loâng chõ àoã Àûúng tûúãng tûúång laâm sao ra caái mêìu xanh mïnh möng cuãa biïín caã, àïí vúái qua àoá boáng möåt ngûúâi àaä mang ài nûãa cuöåc àúâi cuãa chõ.


Chõ àoã Àûúng cêìn phaãi lêëy chöìng. Ngûúâi laâng ai cuäng thêëy vêåy. Vaâ chõ àoã Àûúng rêët theån möîi lêìn ngûúâi ta khuyïn chõ bûúác ài bûúác nûäa trong àúâi. Laâ vò chõ àoã Àûúng coân àeåp, coá phêìn àeåp hún trûúác àêy, tuy khöng bao giúâ chõ daám chùæc rùçng mònh àeåp hïët. Àöi luác, chõ àoã Àûúng soi tröåm boáng mònh lïn mùåt giïëng, ngùæm vöåi vaâng, röìi theån thuâng àûa mùæt nhòn xung quanh, nhû súå coá ai vûâa chúåt thêëy.

Muâa xuên nùm àoá...

* * *

Cuöåc àúâi thú êëu cuãa töi àang diïîn ra trong tiïëng chim ca, trïn búâ söng laâng Chung Thûúång giaáp ngay naách laâng chõ àoã Àûúng. Con àûúâng àûa töi àïën nhaâ trûúâng, hún nûäa, laåi chaåy qua trûúác nhaâ chõ, möåt cùn nhaâ nhoã nuáp trong boáng dûâa xanh, khiïën tiïëng noái cuãa chuáng töi thïm thên nhau, cuöåc àúâi chuáng töi thïm gêìn guäi. Àöi mùæt ngûúâi thiïëu phuå êëy àaä nhiïìu lêìn nhòn töi qua haâng raâo, vaâ caái nuå cûúâi chõ tûâng núã trong boáng maát cuãa möåt têëm loâng giaâu thûúng yïu cuäng nhû nhiïìu cûåc nhuåc, khiïën töi sung sûúáng nghô àïën möåt ngaây rêët gêìn àêy, töi seä coá chõ àoã Àûúng trong söë nhûäng ngûúâi thên thñch.

Töi chó biïët rùçng chõ àoã Àûúng àeåp, àeåp kñn àaáo, vaâ töi lûåa ngay àûúåc möåt ngûúâi àïí gaán cho chõ. Ngûúâi àoá laâ anh Hai töi.

Röìi töi mang theo trong loâng tûâ àêëy, trïn daãi àûúâng àaä bònh yïn thu ngùæn cuöåc àúâi hoåc sinh cuãa töi laåi, caã möåt giêëc möång to taát, giêëc möång phaác veä, xêy àùæp haånh phuác khöng cho mònh, maâ laâ cho möåt ngûúâi, cho hai ngûúâi thên thñch.

Töi nhòn nhêån chõ àoã Àûúng bùçng möåt veã niïìm núã riïng, vaâ chõ àoã Àûúng àaäi laåi töi theo haâng thên thñch.

Haâng raâo rêm buåt che khuêët cùn nhaâ chõ àoã Àûúng vêîn muâa muâa núã hoa, ngaây ngaây tûúi thùæm. Bïn kia haâng raâo, qua nhûäng keä laá loaáng thoaáng, vïì nhûäng buöíi saáng muâa àöng, töi vêîn thêëy húi noáng böëc lïn tûâ caái miïång thùæm nûúác trêìu khöng, theo cêu hoãi:

- Em ài hoåc súám thïë? Coá reát lùæm khöng?


- Chaã reát chõ aå. Em coá aáo böng röìi.

Möåt lêìn, mûâng àûúåc tin anh töi sùæp vïì ùn Tïët, töi chaåy àïën baão chõ àoã Àûúng:

- Chõ àoã aå, anh em sùæp vïì Tïët àêëy. Múâi chõ xuöëng nhaâ em maâ xem.

- Thïë aâ?

Töi tiïëp theo, quïn rùçng nhûäng cêu noái tûå nhiïn cuãa mònh àang laâm cho möåt cö gaái quï e theån:

- Thêåt àêëy, ai noái döëi chõ. Anh em úã Haâ Nöåi vïì êëy maâ. Tïët chõ àïën chúi vúái anh em nheá.

Noái xong, töi sung sûúáng cûúâi, trong khi chõ àoã Àûúng àûa tay vin caânh cêy, ngoá xuöëng àêët, ngoán chên caái di ài di laåi hoân àêët trong vûúân...

- Haâ Nöåi chùæc laâ vui lùæm àêëy, em nhó?

Töi àaáp nhû khi àûáng trûúác caác baån cuâng tuöíi:

- Maâ naâo em coá biïët Haâ Nöåi laâ caái... coác gò. Nhûng chùæc laâ vui vò nghe anh em baão thïë.

Khöng àúåi cho töi sùæp noái nûäa, chõ àoã Àûúng bûúác vaâo nhaâ, sau khi baão töi:

- Thöi, em ài hoåc khöng laåi muöån.

Trúâi thön quï xanh ra, cao lïn, soaån sûãa àoán ba ngaây cuãa möåt muâa thaái bònh, thõnh vûúång. Gioá trong ruöång àaä thoaáng lêîn hûúng xuên, vaâ trong khi tùæm biïëc thïm luäy tre mûúân mûúåt nhung, àaä laâm rúám chaãy sûå tûúi thúm trong nhûäng têëm loâng trai treã. Trùm nghòn lêìn doâ hoãi nöîi thanh tõnh cuãa doâng söng, àiïåu hiïìn hoâa cuãa chim gioá, töi caãm nghô àïën nhûäng tiïëng phaáo sùæp sûãa cûúâi vang àïí röìi, bêët thêìn, ngûâng bûúác chên, töi àûa tay viïët lïn khöng gian caái chûä con con, xinh xinh, maâ têm höìn töi àaä nhiïìu lêìn nhùæc àïën: Tïët!

Chó coân ba ngaây nûäa laâ hïët nùm.

Töi mong àúåi kyâ haån vïì cuãa anh töi bùçng caách ngêín ngûúâi àïëm tûâng tiïëng tröëng trïî naãi, nhûäng tiïëng tröëng chêåm chaåp lùæm múái àêåp àûúåc vaâo tai töi, trong khi, tûâ àùçng xa, töi ngaåc nhiïn thêëy ngûúâi khaán giaâ àaä nhêëc hùèn lïn caái duâi göî...


Chõ àoã Àûúng khöng coá veã àúåi Tïët. Chõ khöng biïët tröng chúâ, mong ûúác, thò nghe laâm sao àûúåc sûå vêìn vuå mêìu sùæc cuãa khöng gian, thêëy laâm sao àûúåc nöîi röån raâng cuãa thúâi tiïët. Chõ àoã Àûúng goái baánh, giaä gioâ, vaâ nhúâ nhûäng cöng viïåc naây, chõ biïët rùçng sùæp Tïët.

Höm chaåy möåt maåch tûâ nhaâ lïn baáo vúái chõ tin anh töi vïì, töi vêîn thêëy chõ àoã Àûúng ngöìi yïn lùång nêëu baánh.

- Chõ àoã aå, anh em àaä vïì àêëy. Chõ xuöëng nhaâ em ngay ài!

Noái xong, töi àùåt vaâo baân tay chõ hai chiïëc baánh trûáng gaâ, noái laâ quaâ cuãa... anh töi biïëu chõ. Lêìn àêìu tiïn, töi thêëy ngûúâi thiïëu phuå êëy buöìn baä roä rïåt, lêìn àêìu tiïn àang vui, töi böîng thêëy loâng mònh raåo rûåc, thùæc mùæc vò töi troát lúä lúâi.

Chõ àoã Àûúng khöng noái, khöng nhòn töi, àöi mùæt hûúáng caã vïì phña lûãa chaáy nhû ngûúâi tñnh toaán möåt àiïìu gò. Súå chõ khöng bùçng loâng, töi hoãi gùång:

- Chõ àoã giêån em aâ?

Chõ àoã Àûúng ngoaãnh lïn nhòn töi, móm cûúâi gûúång gaåo:

- Khöng, chõ khöng giêån, nhûng chõ khöng muöën lïn.

- Chõ chï nhaâ em chêåt aâ?

- Khöng phaãi, nhûng chõ khöng muöën lïn.

- Thïë thò em baão anh em... àïën vúái chõ vêåy!

Chõ àoã Àûúng sùåc lïn cûúâi. Tiïëng cûúâi dûä döåi quaá, laånh leäo quaá, vò noá àöåt nhiïn, vò chûa bao giúâ chõ àoã Àûúng cûúâi nhû thïë hïët.

Ra àïën ngoä, töi coân quay vúái laåi:

- Chõ Àûúng àûâng giêån em nheá!

Coá tiïëng àaáp lûãng lú:

- Khöng!

* * *

Töi ngöìi loåt vaâo giûäa àaám àöng ngûúâi nhaâ quêy quêìn trïn chiïëc phaãn ngûåa àùåt hoãa loâ, vò höm àoá laâ saáng muâng möåt Tïët. Anh töi hoãi töi:


- Lêu nay beá hoåc coá khaá khöng?

Töi àaáp:

- Em hoåc cuäng àûúåc anh aå. Nhûng em coá chuyïån naây muöën noái vúái anh...

Meå töi móm cûúâi, noái xen vaâo:

- Noá muöën noái àïën con àoã Àûúng úã laâng bïn àêëy. Con êëy noá àaä coá chöìng röìi, nhûng thùçng va ài Tên... khñ giúái àaä mêëy nùm nay khöng thêëy vïì.

Súå coá sûå deâm pha khöng töët cho ngûúâi töi yïu mïën, töi noái trûúác:

- Chõ êëy töët àaáo àïí. Anh cûá lêëy ài, àïën luác chöìng chõ êëy vïì thò àaä... xong röìi!

Anh Hai töi ngöìi yïn lùång. Maäi sau anh múái chêåm raäi:

- Cûá kïí ra lêëy vúå nhaâ quï cuäng töët. Àúä àûúåc meå. Nheå caã cho mònh.

Ngay chiïìu höm êëy, lêëy chöî tònh quen biïët, töi àïën mûâng tuöíi chõ àoã Àûúng vaâ nhên tiïån àïí anh töi xem mùåt chõ. Thêëy chuáng töi àïën, chõ àoã Àûúng luöëng cuöëng cêìm gêåy ra àaánh choá, röìi quïn caã chaâo hoãi khaách, chõ cûá nùæm lêëy tay töi maâ yïn lùång.

Caãnh nhaâ chõ àoã Àûúng thanh baåch quaá, Tïët àïën caâng laâm thanh baåch thïm. Mêëy que hûúng àen ngêåm nguâi chaáy trïn baân thúâ vùæng veã, vaâi böng hoa giêëy trú treän thoâ ra ngoaâi chiïëc bònh sûá, khöng àuã àiïím saáng sûå u tõch àaä coá tûâ nhiïìu àúâi.

Chõ àoã Àûúng söëng bïn möåt ngûúâi chõ gaái lúä thúâi, taân têåt, thiïëu haånh phuác sum vêìy, nhûng laåi giaâu loâng nhên àûác. Hai têm höìn êëy, möåt àaä bõ sa thaãi khoãi caãnh hoa nùæng cuãa àúâi, vaâ möåt coân mang nùång caái dô vaäng tònh duyïn khöng àeåp, àaä gheá laåi bïn nhau, nhû boáng chiïìu nghiïng xuöëng tuáp lïìu raách, vaâ cuâng caãm hiïíu nhau trong thûá tiïëng noái thêìm kñn cuãa àau thûúng.

Chõ àoã Àûúng coá thêåt àïí loâng rung àöång trong buöíi sú ngöå vúái anh töi hay khöng, töi khöng daám chùæc. Nhûng baão rùçng ngûúâi con gaái êëy àaä àïí thoaáng lêîn yá nghô muöën lêåp möåt gia àònh thûá hai, töi àaä coá möåt nhêån xeát khöng quaá sai lïåch. Àiïìu khiïën chõ àoã Àûúng duâng dùçng trûúác ngûúäng cûãa cuöåc söëng múái, do chñnh laâ caái hònh


boáng chó coân laâ hònh boáng thûúâng run run úã möåt núi maâ chõ mú höì àoaán laâ xa lùæm, coá thïë thöi.

Anh Hai töi thò àaä nïëm muâi ùn chúi úã Haâ Nöåi. Anh àaä biïët qua thïë naâo laâ chaán naãn, caái caãm giaác teã ngùæt, vö võ, rúát laåi sau nhûäng buöíi tiïåc àúâi, sau nhûäng caái xoay lûng hung taân cuãa mêëy ngûúâi con gaái. Röìi giûäa luác loâng anh röån caãm sûå hoang vùæng, u tõch, anh tûå nhiïn nghô àïën gia àònh, cûáu caánh cuãa nhûäng têm höìn bõ ruöìng boã.

Lêìn êëy, anh töi noái trûúác:

- Nùm múái, nhên dõp àûúåc vïì chúi, töi àïën mûâng tuöíi cö.

Chi àoã Àûúng cuái mùåt xuöëng, gioång noái run run:

- Caãm ún anh...

Chõ àoã Àûúng chó noái àûúåc coá thïë, röìi boã töi ài tïm trêìu, pha nûúác. Töi àûáng lêëp loá sau thên cêy cöåt, móm cûúâi vúái anh töi, àöi mùæt nhòn anh doâ hoãi...

Ra vïì, thêëy töi xoùæn xuyát àïën chuyïån cûúái chõ àoã Àûúng, anh töi gùæt nhûng vúái veã hiïìn hêåu:

- Treã con... thò biïët gò!

Caách àêëy ñt lêu, theo lúâi yïu cêìu cuãa anh töi, meå töi sang bïn nhaâ chõ àoã Àûúng daåm ngoä. Lïî ùn hoãi thêåt laâ àún giaãn vúái nhûäng ngûúâi thoaåt sinh ra àaä söëng möåt caách àún giaãn. Chõ àoã Àûúng tröën biïåt vaâo trong buöìng, nghe qua keä vaách, vaâ nhòn tröåm cuäng qua àoá.

Tiïëng ngûúâi anh chõ àoã Àûúng hoãi:

- Bêy giúâ thò cö àõnh thïë naâo? Coá baâ bïn laâng sang boã trêìu àêëy.

Mêëy phuát yïn lùång trong buöìng, röìi coá tiïëng àaáp voång ra, tiïëng àaáp cuãa ngûúâi chõ ruöåt chõ àoã Àûúng:

- Cö êëy... bùçng loâng röìi!

Tiïëng "röìi" bõ ngaåt trong caái baân tay chuåm laåi.

Trïn àûúâng vïì nhaâ, anh töi giú cho xem möåt caái baä trêìu khöng vaâ noái:

- Àûúng noá úã trong buöìng, noá neám ra cho anh.


- Thïë laâ anh chõ xong xuöi vúái nhau röìi àêëy!

Thûåc ra thò cöng viïåc chûa xong xuöi àûúåc. Anh töi phaãi trúã ra Haâ Nöåi laâm, vaâ viïåc cûúái xin phaãi gaác laåi àïën sang nùm.

Höm anh Hai töi lïn tónh, núi seä àaáp taâu ra kinh àö xûá Bùæc, chõ àoã Àûúng cuäng trêíy chúå, sùæm haâng. Cuâng ài möåt àûúâng, trong cuâng möåt ngaây, hai ngûúâi baån êëy àaä trao àöíi rêët nhiïìu têm sûå vúái nhau, giûäa nhûäng böng coã may phên phêët theo möåt chiïìu gioá àòu hiu... Töi dûâng laåi úã àêìu laâng, tröng theo hoå, hai caái boáng maâ töi ûúác ao gêìn nhau maäi, mêët dêìn ài trong lúáp nùæng múâ...

Röìi töi mang theo trong loâng, tûâ àêëy, trïn daãi àûúâng àaä bònh yïn thu ngùæn cuöåc àúâi hoåc sinh cuãa töi laåi, caã möåt giêëc möång to taát, giêëc möång cao quyá, phaác veä, xêy àùæp haånh phuác khöng cho mònh, maâ cho möåt ngûúâi, cho hai ngûúâi yïu dêëu.

Trong caãnh yïn lùång cuãa nhûäng ngaây thön daä, mêët ài àïìu àïìu, khöng tùm khöng tiïëng, àöi luác ngûúâi phu traåm gêìy khöí àïën goä caái gêåy tre trïn cöíng nûáa, trao cho töi nhûäng phong thû tûâ Haâ Nöåi chuyïín vïì. Nhûäng bûác thû êëy, töi àïìu àem àoåc cho chõ àoã Àûúng nghe, vaâ chõ àoã Àûúng àïìu xin töi àem vïì giûä lêëy.

Töi coân nhúá maäi möåt àoaån naây:

Höm anh ra Haâ Nöåi, khöng núä xa Àûúng, vò taâu chaåy röìi, anh coân thêëy Àûúng lau nûúác mùæt. Em nïn vò anh àöëi vúái Àûúng tûã tïë, vò dêìu sao, Àûúng cuäng àaä laâ con meå, laâ chõ em.

Phaãi, chõ àoã Àûúng àaä laâ chõ töi. Vaâ têët caã nhûäng ngûúâi nhû chõ àoã Àûúng àïìu laâ chõ töi hïët.

Cûá gò phaãi chung söëng dûúái möåt maái nhaâ, chia uöëng möåt nguåm nûúác, cuâng ngùæm möåt doâng söng, ngûúâi ta múái yïu àûúåc nhau? Tònh yïu, nïëu thûåc laâ tònh yïu, thò khöng coá quï hûúng, cöë quêån, búãi noá toãa ra tûâ möåt têëm loâng nghïå sô mïnh möng, tûå noá àaä sùén coá sûác hun nêëu, vaâ thêu suöët qua, vaâ bao truâm lêëy têët caã nhûäng gò àaáng àûúåc sûå thúâ kñnh thiïng liïng.

Töi yïu chõ àoã Àûúng cuãa töi vaâ nhiïìu chõ àoã Àûúng khaác, vò töi yïu vö cuâng caái daãi àêët cêìn lao naây, caái daãi àêët thoaát àûúåc ra ngoaâi sûå loåc lûâa, phaãn trùæc, caái daãi àêët chó bõ baåc àaäi maâ khöng baåc àaäi ai bao giúâ.


Anh töi àaä khöng bao giúâ coân trúã laåi laâng Chung Thûúång nûäa. Nhûäng nùm truåy laåc, tuâ töåi àaä laâm caách biïåt con ngûúâi êëy vúái cuöåc tònh duyïn ngaây xûa, vaâ laâm phai dêìn nhûäng lúâi thïì thöët cuä.

Röìi töi cuäng ra Haâ Nöåi àïí chûáng kiïën cuöåc àúâi lïåch laåc, thiïëu tin tûúãng cuãa anh töi. Xa lùæm röìi, luäy tre xanh vêy kñn xaä Hoâa Trûúâng ïm aái, vaâ xa lùæm, hònh boáng ngûúâi thiïëu phuå thuúã trûúác, tay vin caânh gùng, cöë hoãi töi bùçng möåt gioång kñn àaáo:

- Anh em sao lêu vïì thïë nhó?

Caách àêy vaâi nùm, töi àûúåc tin chõ àoã Àûúng àaä lêëy chöìng vaâ àaä coá con ùém. Töi àem chuyïån êëy noái vúái anh Hai töi thò anh cûúâi chua chaát:

- Ngûúâi àõnh nhûng trúâi àùåt, ai biïët àêu!

* * *

Möåt höm, nhên coá viïåc trúã laåi chöën cuä, töi taåt àïën thùm chõ àoã Àûúng. Töi tòm laåi nhaâ chöìng chõ, baây àùåt ra chuyïån mua thoác vaâ hoãi thùm vïì muâa maâng. Töi cöët noái to àïí chõ àoã Àûúng hay rùçng töi àaä vïì. Nhûng àaáp laåi caách ên cêìn kñn àaâo êëy, möåt àiïåu haát ru con tûâ gian buöìng bïn àûa laåi, möåt àiïåu haát naäo ruöåt, àïìu àïìu:

Hêìu húi... Trùm nùm àaânh löîi heån hoâ

Cêy àa bïën cuä, con àoâ khaác àûa...

Töi nhêån ra tiïëng chõ àoã Àûúng. Möåt caãm giaác gò chaán naãn chaåy lûúát qua àêìu oác töi, chaåy khùæp ngûúâi, khiïën töi ruâng mònh khoá chõu.

Tûå nhiïn, töi khöng muöën gùåp chõ àoã Àûúng nûäa, bûúác ra ngoaâi, trong luác boáng àïm hùæt hiu vïì àêìy caã böën phña.

Trúâi saáng trùng suöng.

11-1943 Chên trúâi cuä Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu, 1946.


EM DÒN

Trong söë nhûäng ngûúâi àoåc töi höm nay, ñt nhêët cuäng coá àïën möåt trùm ngûúâi quen em gaái töi. Töi noái möåt trùm, vò muöën àïí cho em töi àúä tuãi, khi mûa xuên lûúát vïì trïn nhûäng maái nhaâ àêìm êëm, vaâ nùæng xuên chúåt bûâng qua keä laá nhû aánh saáng chiïëu laåi tûâ nhûäng têëm loâng cuãa caác thiïëu nûä àûúng tú. Ngoát baãy nùm nay, chuáng töi xa nhau, ai biïët em töi àaä qua bao nhiïu cuöåc thûã thaách, ngûúâi con gaái vöën àaä gêìy yïëu sùén khi coân úã chung vúái chuáng töi? Vaâ caã em nûäa, em anh aå, biïët àêu em seä laåi chùèng àoåc anh, àoåc chñnh em, ngaåc nhiïn thêëy àúâi em giöëng in nhû thiïn truyïån anh viïët, vaâ hïët caã höì nghi khi nhòn àïën caái tïn kyá thên thiïët dûúái naây. Nhûng em seä úã àêu àoåc anh, gêìn anh, xa anh, hay khöng coân gêìn vaâ xa anh nûäa, trïn àúâi naây? Xuên àïën! Mûa bay! Ngûúâi ta baão nhoã anh rùçng trong thaáng giïng töët laânh seä coá nhiïìu àaám cûúái. Anh khöng tin, maâ tin laâm sao, vò qua aánh saáng ngaây xuên, anh vêîn thêëy loâng buöìn vö haån.

* * *

Sau böën nùm ba töi mêët, trûúác hai nùm töi lïn tónh hoåc, em gaái töi, töi nhúá àuáng thïë, vaâo àúâi. Cuöåc àoán rûúác àêìu tiïn úã ngûúäng cûãa àúâi söëng laâ möåt cuöåc hoâ heån giûäa em töi vaâ ngûúâi baån trai cuãa em. Nùm àoá, em töi mûúâi lùm tuöíi. Nhû thïë em töi coân laâ chêåm biïët àúâi nïëu so saánh vúái nhûäng thiïëu nûä bêy giúâ múái mûúâi ba tuöíi àaä toã ra lõch laäm. Nhûäng khaách núå lêu àúâi nhêët cuãa dò gheã töi - em töi vaâ töi laâ àöi con cuâng cha khaác meå - àûúåc em töi luåc ra vaâ ài àoâi hïët. Em töi trang àiïím cêín thêån trûúác khi ài, vaâ ài thêåt lêu. Töi coân nhúá muâi nûúác hoa lêìn àêìu em xõt lïn toác, möåt thûá hûúng võ aão naäo àùåc


biïåt cho muäi töi luác bêëy giúâ. Dò töi nhòn em trang àiïím thò gùæt nhûng khöng phaãi laâ àe neåt, maâ laåi nguå yá khen. Riïng töi, töi nhêån thêëy em töi àaä àöíi khaác. Ngûúâi con gaái hoå Höì àoá coá leä sùæp laâm nïn chuyïån gò phi thûúâng àêy. Thaânh thûã, hïî em töi ài àoâi núå, laâ töi tröën hoåc ài theo. Chuáng töi "àuöíi" nhau qua nhiïìu phöë, cuöëi cuâng, em töi àïën "àoâi núå" möåt ngûúâi con trai nhoã nhùæn, xinh àeåp, àûáng àúåi em úã möåt phöë vùæng veã vuâng ngoaåi ö. Ai àaä tûâng coá möåt ngûúâi em gaái tûå do, têët hiïíu loâng töi luác àoá, möåt nûãa cùm giêån, möåt nûãa e theån, chó súå em biïët àûúåc anh toâ moâ doâ theo. Sûå bùæt àûúåc tang chûáng kia caâng laâm töi phuåc ba töi laâ thöng minh, khi möåt höm, no thuöëc phiïån röìi, ngûúâi nhùæm mùæt laåi, röìi laåi múã mùæt ra, baão vúái töi àûúng loay hoay àõnh ùn cùæp möåt caái baánh ngoåt trïn khay:

- Ba biïët con theâm ùn baánh lùæm, nhûng sao con khöng xin ba? Ba àûúng maãi nghô vïì em Dòn cuãa con. Ba chó súå sau naây noá hû. Tûúáng noá khöng àûúåc töët lùæm. Chó coá anh Hai con laâ tûã tïë thöi.

Töi nuäng nõu baão ba töi:

- Thïë con khöng tûã tïë aâ ba? Luác naâo ba huát thuöëc phiïån chùèng coá con úã ngay bïn laâ gò. Coân anh Hai thò chó biïët chaåy ài chúi.

- Phaãi, con tûã tïë vúái mêëy caái baánh. Nhûng thöi, caác con nhúâ trúâi cuäng khaá caã, caái àûáa hû nhêët ba súå laâ con Dòn.

Vaâ ba töi àaä noái àuáng. Töi cuäng nghô àuáng. Möåt dõp cho töi khoe caái taâi trinh thaám vúái anh töi:

- Àöë anh biïët ài àoâi núå laâ gò?

- Laâ ài bùæt núå, laâ ài thuác núå.

- Laâ...

Töi vñt cöí anh töi xuöëng, noái kheä:

- Laâ ài vúái trai, em Dòn noá ài vúái trai àêëy.

Anh töi coân treã, nïn cuäng hùng haái hoãi töi:

- Thêåt aâ? Beá thêëy con Dòn úã àêu? Hay ai baão? Noái mau lïn, anh söët ruöåt nghe lùæm röìi àêy!

Töi kyä caâng thuêåt laåi chuyïån vaâ cûúâi baão anh töi:

- Anh em mònh àûúåc nhû caái thùçng cu êëy, cuäng thñch àêëy nhó.


Ngaây höm sau, chuáng töi laåi ài rònh, vaâ laåi bùæt gùåp em gaái töi. Nhûng chuáng töi chó tröng nhau maâ khöng ai daám ra àaánh mùæng ngûúâi con trai nhû úã nhaâ àaä àõnh. Maäi àïën sau naây, töi múái kõp nhêån thêëy chuáng töi nhaát gan vaâ vö lyá, nhûng luác tónh ngöå nhû thïë, thò em gaái töi àaä vaâo àúâi!

Gia àònh töi laâ cuöåc phên tranh ngêëm ngêìm vaâ ra mùåt giûäa hai phe. Meå töi vaâ dò gheã töi àaánh nhau luön, nhêët laâ tûâ ngaây ba töi mêët. Dò gheã töi àaä nhanh nheån chiïëm àûúåc hïët cuãa caãi cuãa ba töi, vaâ khön kheáo sang tïn dò ngay tûâ höìi ba töi coân söëng. Meå töi khöng coá caái gò caã, ngoaâi ba thùçng con trai phaãi nuöi, vaâ caái baân thúâ cuãa ba töi phaãi doån sûãa. Meå töi baão dò töi laâ con möåt àûáa haái cuã nêu. Dò töi chöëi phùæt caái göëc tñch êëy ài, vaâ traã laåi cho meå töi hai tiïëng "laái àoâ". Röìi hai ngûúâi àaánh nhau. Anh Caã töi chaåy can hai ngûúâi ra, anh Hai töi àoáng cûãa cho haâng phöë khoãi thêëy, coân em töi vaâ töi thò khoác. Chuáng töi khöng biïët ai phaãi, ai traái, nhûng chuáng töi ngûúâi naâo bïnh meå ngûúâi êëy. Em gaái töi phên bua vúái töi:

- Meå anh töìi quaá, cûá àaánh meå em luön.

- Meå em töìi êëy. Cêåy coá cuãa löång quyïìn.

Giûäa hai chuáng töi coá möåt caái gò ngùn trúã. Chuáng töi tuy cuâng úã chung möåt nhaâ, ùn cuâng mêm, nhûng thûåc ra thò xa caách. Meå töi tòm àuã cú höåi àïí dòm dò töi xuöëng, vaâ cöë nhiïn, nhû bùæt àûúåc möåt thûá khñ giúái àöåc aác vaâ mêìu nhiïåm, ngûúâi vin ngay lêëy cêu chuyïån theo trai cuãa em töi àïí noái boáng gioá. Höm hai ngûúâi caäi nhau, töi àûúåc goåi ra laâm chûáng. Töi thêëy dò töi ngöìi trïn sêåp, trûúác mùåt möåt caái traáp trêìu khöng vúä àöí, nghiïën rùng hoãi töi:

- Coá thûåc chñnh mùæt anh tröng thêëy con töi theo trai khöng?

Töi khöng àaáp vaâ àûa mùæt nhòn em gaái töi àûáng thuát thñt khoác úã xoá nhaâ vò vûâa bõ mêëy caái taát. Tiïëng dò töi vêîn dùçn maånh:

- Anh cûá noái ài àïí töi àaánh tan xaác noá ra, àöì khöng coá ngûúâi daåy!

Meå töi xen vaâo:

- Àûâng coá noã möìm. Baão ai khöng coá ngûúâi daåy? Khöng àûúåc chaåm àïën con töi!

Giûäa luác töi chûa biïët noái laâm sao caã, thò em gaái töi chùæp tay àûa lïn buång, kñn àaáo laåy töi mêëy caái. Loâng thûúng möåt ngûúâi con


gaái yïëu úát laâm töi quïn hùèn sûå hiïìm khñch giûäa ngûúâi trong nhaâ. Töi àaáp rêët goån:

- Khöng, con noái döëi àêëy chûá!

Tûác thò dò töi vïnh mùåt lïn:

- Nghe nûäa ài, nghe caái àöì noái döëi nûäa ài!

Vaâ tûác thò hai caái taát cuãa meå töi chaáy boãng trïn maá töi:

- Ai daåy maây noái àiïu, maây hai lûúäi!

Nhûng töi laåi chó coân coá möåt lûúäi, khi ngöìi ùn cúm vúái meå töi:

- Àuáng laâ con Dòn ài vúái trai, meå aå. Ban naäy noá laåy con àûâng noái.

Meå töi lûúâm töi vaâ im lùång. Möåt chiïìu kia, ài hoåc vïì, töi ngaåc nhiïn thêëy em gaái töi bõ troái chùåt nhû con lúån nùçm ngoaâi sên, nhùn mùåt dûúái nhûäng vuåt roi mêy chêåp ba laåi. Bïn caånh em, nhûäng túâ thû vêët bûâa baäi, caái xanh, caái tñm, caái vaâng, caái laá maå. Dò töi sai anh Hai töi àoåc to lïn tûâng caái möåt. Möîi lêìn möåt bûác thû àoåc dûát, laâ möåt lêìn roi mêy vuåt xuöëng àñt em töi. Töi ngêín ngûúâi nghe caái gioång noái khön kheáo ngoåt ngaâo maâ töi àûúåc biïët lêìn thûá nhêët. Noá loåt tai vaâ maát loâng quaá. Àöi khi ngûúâi con trai goåi em töi laâ "quyá nûúng" vaâ tûå xûng laâ "keã naây". Töi giêëu möåt bûác thû vaâo tuái röìi àem ra hoåc thuöåc loâng. Em töi chùæc khöng muöën nghe lùæm, nïn nhùæm mùæt laåi. Thûåc khöng gò àeåp bùçng yïu nhau, xêëu bùçng yïu nhau!

- Àêëy, em anh, anh xûã lêëy. Bêy giúâ ba noá àaä chïët röìi, tuây anh àõnh liïåu.

Anh Caã töi vöën huâng höí nïn àaáp:

- Goåt gaáy böi vöi, àem tröi söng noá ài!

Em töi nghe hai tiïëng "tröi söng" thò nûác núã khoác. Dò töi noáng mùæt, cuái xuöëng, giêåt tûâng caái aáo cuãa em mùåc ra. Àöåt nhiïn khöng ai baão ai, ba anh em chuáng töi cuâng quay mùåt ài. Riïng töi, töi thêëy nöíi dêåy trong loâng nöîi cöng phêîn àöëi vúái caách giaáo duåc taân nhêîn kia. Vaâ suöët àúâi, töi khöng quïn àûúåc caái thaãm caãnh cuãa möåt ngûúâi con gaái bõ xûã ngûúåc chó vò phaåm möåt töåi rêët thöng thûúâng laâ yïu vò nheå daå. Sûå àoá rêët coá aãnh hûúãng àïën àúâi tònh aái cuãa töi, möåt cuöåc àúâi chó toaân thêëy nhûäng dang dúã vò leä töi khöng biïët giûä trong tay nhûäng haånh phuác mau biïën.


Sau trêån àoân höm êëy, em töi trúã nïn buöìn baä. Cuöëi cuâng, dò töi nhöët em töi vaâo möåt caái buöìng töëi, khoáa kyä, chó cho giao tiïëp vúái bïn ngoaâi qua caái cûãa söí nhoã. Töi linh caãm rùçng, tuy chuáng töi àaä àûúåc yïn loâng vïì caách nhöët em töi nhû thïë, möåt sûå gò nghiïm troång vêîn laãng vaãng quanh nhaâ chuáng töi. Quaã nhiïn, möåt àïm kia thûác dêåy, töi àûáng úã trïn gaác nhòn xuöëng àûúâng phöë, chúåt thêëy möåt boáng ngûúâi àöång àêåy trong boáng cêy. Ngay luác àoá, caánh cûãa dûúái nhaâ kïu lïn, vaâ ngûúâi vuá giaâ tay cêìm möåt túâ giêëy trùæng tiïën laåi phña caái boáng. Töi ngêîm nghô vaâ hiïíu biïët. Saáng mai, töi chaåy xuöëng nhaâ, laåi cùn buöìng nhöët em gaái töi, baão em:

- Sao em daám àûa thû cho vuá giaâ àem cho caái thùçng naâo àêëy?

Em töi àaáp laåi bùçng möåt gioång cûúng quyïët, rùæn roãi, möåt gioång noái laâm töi ruâng mònh, khöng ngúâ coá thïí coá àûúåc úã trïn möi ngûúâi con gaái múái mûúâi lùm tuöíi:

- Taåi vò... em nhúá ngûúâi ta quaá!

- Thïë em khöng súå ngûúâi nhaâ àaánh aâ?

- Trûâ phi anh noái. Nhûng em biïët anh tûã tïë, chùæc chùèng bao giúâ anh muöën em khöí hïët; anh coân nhúá ngaây naâo chuáng ta giûä trêu vaâ ùn öíi vúái nhau khöng?

Töi khöng quïn àûúåc ngaây àoá. Noá laâ caái kyã niïåm àeåp àeä cuãa àúâi töi maâ em töi vûâa nhùæc laåi. Möåt caánh àöìng coã xanh mûúåt nùçm nguã dûúái chên àöìi, múái ba giúâ chiïìu àaä múâ, vò boáng nuái che khuêët mùåt trúâi àöí lïn àoá. Chuáng töi thaã trêu cho tûå do ùn coã, loâng thanh thaãn dûúái möåt bêìu trúâi saáng àeåp. Àöi luác tiïëng saáo cuãa dên Mûúâng tûâ xa vùèng laåi, laâ nhûäng thanh êm àöåc nhêët hiu hùæt trong caái röång raäi, cö quaånh cuãa linh höìn. Chuáng töi àaánh trêu boâ lïn àöìi vaâo luác múâ saáng, vaâ trúã vïì nhaâ khi nùæng vaâng chó coân nûãa àöët ngoán tay trïn àêìu buåi truác.

Àaân vêåt nöëi nhau theo haâng möåt, tûâ trïn àöìi uïí oaãi xuöëng, laâm thaânh möåt caái doâng maâu xaám chaãy chêìm chêåm trong aánh múâ nhaåt cuãa hoaâng hön.

Ngoaâi mêëy ngûúâi con gaái maâ töi mïën rêët nheå nhaâng vaâ rêët kyâ dõ, em töi laâ ngûúâi baån nhoã hiïìn hêåu cuãa töi ngaây êëy. Chuáng töi cuâng àïí loâng ûúác mong nhûäng chuyïån khöng thïí coá, em töi mú àûúåc möåt cùn nhaâ ngoái dûång trïn àöìi, vaâ töi khúâ khaåo hún, giaãn dõ hún,


àûúåc bònh yïn chùn trêu troån kiïëp. Hai töi lêëy hoa sim caâi lïn àêìu, lïn aáo, vaâ cuâng cho rùçng hûúng hoa sim thúm, tuy thûåc ra noá vö cuâng nhaåt nheäo. Chñnh úã caái chöën maâ mêy gioá coân giûä nguyïn maâu dô vaäng àoá, chuáng töi lúán lïn höìn nhiïn giûäa baâi thú tûng bûâng cuãa sûå söëng, höìn nhiïn nhêån biïët caái tang maáu muã lêìn thûá nhêët xaãy ra trong cuöåc àúâi chuáng töi: ba töi mêët. Caái chïët lùång leä cuãa ngûúâi traái hùèn vúái thaáng ngaây söi nöíi ngûúâi söëng, laâm nhiïìu khi töi sinh loâng ngú ngêín trûúác thiïn luêåt khöng thïí cûúäng laåi gieo xuöëng muön loaâi. Àúâi söëng löi cuöën chuáng töi vïì nhûäng hoaân caãnh khaác. Chuáng töi àau àúán thêëy mêy gioá ngaây xûa dêìn dêìn xa vùæng bïn nhûäng giêëc möång chó coân laâ nöîi thûúng tiïëc nûác núã giûäa cuöåc àúâi.

Ngûúâi con gaái ngêy thú, vö töåi laâ em töi ngaây xûa, bêy giúâ àang yïu thùæm thiïët, yïu mï say vaâ àang phaác hoåa trong oác nhûäng bûúác àûúâng liïìu lônh sau naây. Möåt saáng, giêëc mú cuãa töi bõ cùæt àûát vò mêëy tiïëng kïu höët hoaãng cuãa dò gheã töi:

- Trúâi úi, con Dòn noá tröën mêët röìi!

Têët caã moåi ngûúâi cuâng chaåy vöåi laåi bïn dò. Gian buöìng nhöët em töi àaä tûâ bao giúâ bêåt khoáa. Rûúng cuãa em töi bõ nêåy nùæp, bao nhiïu aáo quêìn cuä, múái àïìu mêët hïët. Töi chúåt nhêån thêëy, trûúác quang caãnh àoá, möåt sûå gò hoang vùæng laå luâng, möåt nöîi gò laånh leäo khöng hùèn buöìn rêìu, nhûng kinh ngaåc. Dò töi lùn mònh vêåt vaä khùæp nhaâ. Anh Caã töi suy nghô vïì caách tröën àoá. Anh Hai töi thöng minh hún, chaåy tòm em úã khùæp caác xoá giûúâng giùng àêìy maång nhïån. Töi thò chó biïët yïn lùång. Böîng töi àïí yá àïën àöi mùæt cuãa ba töi trong bûác aãnh àùåt trïn baân thúâ, àöi mùæt nhû quùæc nhòn töi. Neát mùåt ngûúâi buöìn vò saám. Töi ngúâ nhû coá sûå traách cûá huyïìn bñ naâo àoá, sûå traách cûá chñnh àaáng gieo xuöëng töi, vò töi laâ möåt keã phaåm töåi: töi àaä quaá dung thûá sûå thêìm leán cuãa em gaái töi.

Cuöåc tröën ài àûúåc ngoát ba thaáng, thò möåt höm, chuáng töi nghe tin em Dòn bõ ngûúâi con trai tûâ boã. Sûå àoaån tuyïåt àöåt ngöåt àoá rêët phiïìn phûác vaâ khoá hiïíu vúái töi. Nhûng anh Hai töi laåi toã ra rêët tûúâng têån, kinh nghiïåm. Anh giaãng cho töi biïët:

- Àaåi phaâm yïu nhau maâ lêëy nhau laâ hoãng.

- Thïë yïu nhau maâ khöng lêëy nhau laâ khöng hoãng aâ anh?

- Caái àoá coân tuây möîi ngûúâi möåt duyïn söë!


Cêu triïët lyá vu vú cuãa anh töi thïë maâ àuáng. Ngûúâi ta yïu nhau chó àïí yïu nhau. Lêëy nhau tûác laâ tham lam, ñch kyã. Maâ àaä yïu nhau, sao laåi khöng thïí can àaãm xa nhau, khöng thïí cao thûúång chõu dûát caái tònh àau àúán àûúåc? aái tònh, maâ caái tïn thûá hai úã thïë gian naây laâ Àau khöí, khöng bao giúâ cho pheáp ngûúâi ta àûúåc thoãa nguyïån. Chó coá cha meå múái coá quyïìn àõnh àoaåt àûúåc cuöåc àúâi cuãa con, vaâ "Trúâi" muöën thïë, vò caác bêåc àaä phaãi mang nùång àeã àau, ùæt àûúåc àïìn bùçng möåt baâi tñnh àöë chñnh hoå tòm lêëy con söë àaáp! Xa nhau laâ yïu nhau thïm lïn, vò hai traái tim vêîn tûúãng nhau àeåp àeä, nghôa laâ vêîn sung sûúáng àaánh lûâa àûúåc nhau, vêîn mú höì vaâ... tûúãng tûúång! Em gaái töi khöng hiïíu thïë sûå, daám liïìu lônh àem caái tuöíi mûúâi lùm cuãa mònh ra thûã thaách möåt chuyïån vûúåt lïn trñ oác, daåi döåt àem mònh laâm gûúng cho ngûúâi sau, cho töi.

Em töi ài àûúåc ba thaáng thò dò gheã töi cuäng ài theo. Ngûúâi àaân baâ naây àûúâng hoaâng ài ra bùçng löëi cûãa chñnh, àem theo têët caã nhûäng cuãa caãi möì höi, nûúác mùæt cuãa ba töi. Ngûúâi khaách thûúng ba mûúi nùm trúâi lùn löån àïí gêy chuát sûå nghiïåp mong manh, khöng biïët luác naây, úã thïë giúái bïn kia, coá thêëy rùçng, chó nhûäng cuöåc hön nhên chñnh àaáng múái taåo àûúåc nïn nhûäng ngûúâi vúå hiïìn vaâ con chñnh àaáng? Coân nhûäng sûå lêëy nhau vò nhuåc duåc, vò tham voång, chó laâ caách tûå thoãa maän vaâ khöng coá nghôa gò?

Tûâ bao lêu nay, töi vêîn tin rùçng meå töi sung sûúáng. Nhiïåm vuå möåt ngûúâi vúå hiïìn, meå àaãm Viïåt Nam àaä àûúåc laâm troån veån, vaâ danh voång xûáng àaáng êëy àûúåc lêëp laánh úã möåt chöî cao quyá nhêët trong traái tim ngûúâi. Caái phêìn thûúãng àïën vúái ngûúâi tuy quaá chêåm vaâ khoá, nhûng chñnh sûå khoá vaâ chêåm êëy àaä khiïën töi yïu mïën nûúác Nam cuãa töi bùçng möåt têëm loâng troång àaåi, möåt möëi tònh vö song, nhêët laâ quï hûúng thûá hai cuãa töi laåi khöng àûúåc huy hoaâng rûåc rúä!

Möåt nùm tröi qua. Muâa xuên àïën. Chuáng töi àoán Tïët trong nhaâ nhoã, ba anh em cuâng ngöìi quêy quêìn bïn meå, quanh möåt nöìi baánh chûng söi. Gioá bïn ngoaâi reát lùæm, lêåt traái nhûäng têëm laá thêëp thoaáng trong aánh lûãa tûâ bïëp chiïëu ra. Mûa rúi ngoaâi cûãa. Baân thúâ ba töi saáng trûng lïn dûúái möåt haâng nïën àoã nghiïm chónh nhû möåt toaán quên ài chaâo cúâ. Mùæt meå töi long lanh ûúát. Ngûúâi nhòn vaâo bïëp lûãa, àêìu göëi giú cao àïí che lêëp àöi mùæt, chùm chuá giúã cuãi, nhûng thûåc ra laâ àïí che sûå caãm àöång. Giûäa luác àoá, ngûúâi vuá giaâ gheá vaâo tai töi:


- Cêåu ra cho cö Dòn hoãi. Cêåu ra möåt mònh thöi!

Töi ngaåc nhiïn àûáng dêåy, noái thaác vúái meå töi laâ ài tiïíu röìi múã cûãa bïn chaåy ra àûúâng. Töi thêëy em töi àûáng neáp dûúái hiïn möåt nhaâ ngûúâi haâng xoám, reát run cêìm cêåp. Tuy khöng tröng roä mùåt vaâ ngûúâi em, nhûng töi cuäng biïët àûúåc em gêìy vaâ yïëu ài nhiïìu lùæm. Em töi nhòn töi röìi hoãi:

- Anh ra coá ai biïët khöng? Meå em laâm gò àêëy?

Töi giêëu chuyïån dò töi boã nhaâ ài, vaâ àaáp:

- Khöng ai biïët caã, vò anh noái döëi anh ài tiïíu. Caã nhaâ àang nhúá em, sao em khöng vaâo?

- Anh àûâng noái cho ai biïët em vïì nheá! Em van anh àoá. Em xêëu höí lùæm. Em laåi àêy thùm nhaâ vò em nhúá meå, nhúá caác anh.

Töi ngheån ngaâo baão em:

- Thöi em cûá vïì. Meå em nùm nay ùn Tïët úã nhaâ öng ngoaåi. Chaã ai àaánh em nûäa àêu.

Nûúác mùæt em töi traâo ra, em nûác gioång:

- Khöng, em khöng vaâo. Em àïën chuác Tïët anh laâ àuã. Xong, em ài...

Töi höët hoaãng:

- Em ài àêu?

- Em vaâo Saâi Goân. Mûúâi giúâ töëi höm nay coá taâu. Em chó coân úã àêy àûúåc hai giúâ nûäa thöi. Nùm nay anh coá àûúåc nhiïìu tiïìn phong bao khöng? Chùæc baánh chûng úã nhaâ ngon lùæm nhó?

- ÛÂ ngon lùæm, em vaâo maâ ùn!

- Em àaä baão em khöng vaâo maâ laåi! Em laåi àêy cöët àûúåc tröng thêëy anh, vaâ xin anh... mêëy xu mûâng tuöíi goåi laâ nhúá laåi ngaây naâo anh mûâng tuöíi em!

Töi súâ vaâo tuái, moác ra àûúåc nùm àöìng xu, ngêìn ngaåi àûa cho em töi.

- Anh ngheâo lùæm em aå.

Em töi àoán lêëy söë tiïìn, vaâ cûúâi àau àúán:

- Thïë laâ nhiïìu röìi anh aå. Thöi em ài nheá!


Noái dûát, em töi luãi vaâo boáng töëi, trong luác töi chúåt nhúá ra, hoãi vúái:

- Em... em vaâo Saâi Goân vúái ai?

Töi bûúác vaâo nhaâ buöìn baä, sau khi àûa öëng tay aáo lïn quïåt nûúác mùæt, giûäa luác meå töi àaä àûáng dêåy thùæp hûúng trïn baân thúâ ba töi, vò tiïëng phaáo giao thûâa bùæt àêìu nöí. Xuên vïì!

Meå töi yïn lùång khêën khûáa, àoaån quay laåi phña chuáng töi, gioång noái cuãa ngûúâi nhû nhùæc laåi caã möåt dô vaäng thiïëu tûúi àeåp:

- Khöng biïët con Dòn nùm nay bao nhiïu tuöíi nhó?

12 -1943 Chên trúâi cuä, Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu, Haâ Nöåi, 1946.

tuyen tap truyen ngan ho dzenh

Documents