Təyyarələrin buz bağlaması və Təyyarələrin buz bağlaması və elektrizasiyasıelektrizasiyası

Mühazirəçi: Mühazirəçi: MMəlikov B.M.əlikov B.M.

MİLLİ AVİASİYA MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASIAKADEMİYASI

Təyyarələrin buz bağlamasıTəyyarələrin buz bağlaması. . Buzbağlamanın intensivliyini Buzbağlamanın intensivliyini

müəyyən edən faktorlar. müəyyən edən faktorlar.

BuzbağlamaBuzbağlama —— uçuş zamanı təyyarənin ayrı-uçuş zamanı təyyarənin ayrı-ayrı hissələrində buz örtüyünün əmələ gəlməsinə ayrı hissələrində buz örtüyünün əmələ gəlməsinə deyilir. Buzbağlama üçün deyilir. Buzbağlama üçün əsas şərtlər əsas şərtlər aşağıdakılardıraşağıdakılardır:: uçuş hündürlüyündə havada uçuş hündürlüyündə havada soyumuş su damcılarının olmasısoyumuş su damcılarının olması;; təyyarə səthində təyyarə səthində mənfi temperaturmənfi temperatur..

BuzbağlamaBuzbağlama +2°С...-50°С+2°С...-50°С temperaturlarında temperaturlarında müşahidə olunur, buzbağlamanın ən böyük ehtimallı müşahidə olunur, buzbağlamanın ən böyük ehtimallı (98%) temperatur amplitudu (98%) temperatur amplitudu 0°С... -20°С0°С... -20°С sahəsində sahəsində müşahidə edilir. müşahidə edilir.

Buzbağlamanın səbəbləriBuzbağlamanın səbəbləri aşağıdakılardır: aşağıdakılardır: bulud, yağıntı, duman şəraitində uçuş zamanı soyumuş su bulud, yağıntı, duman şəraitində uçuş zamanı soyumuş su damcılarının təyyarə səthi ilə toqquşaraq donması. Bu, damcılarının təyyarə səthi ilə toqquşaraq donması. Bu, buzbağlamanın əsas səbəbidirbuzbağlamanın əsas səbəbidir;;su buxarının təyyarənin səthinə sublimasiya etməsi. Bu su buxarının təyyarənin səthinə sublimasiya etməsi. Bu proses aydın səmada soyuq təyyarənin daha isti və rütubətli proses aydın səmada soyuq təyyarənin daha isti və rütubətli havaya düşməsi nəticəsində baş verir. Bu vəziyyət soyuq havaya düşməsi nəticəsində baş verir. Bu vəziyyət soyuq yuxarı atmosfer qatlarından daha isti aşağı atmosfer yuxarı atmosfer qatlarından daha isti aşağı atmosfer qatlarına sürətli enmə zamanı və ya inversiya təbəqəsinə qatlarına sürətli enmə zamanı və ya inversiya təbəqəsinə daxil olduqda baş verir. Aydın şaxtalı havada su buxarının daxil olduqda baş verir. Aydın şaxtalı havada su buxarının təyyarə səthinə sublimasiya etməsi yer səthində də baş verə təyyarə səthinə sublimasiya etməsi yer səthində də baş verə bilər. bilər.

Damcı-mayeli buludlarda buzbağlama ehtimalı daha Damcı-mayeli buludlarda buzbağlama ehtimalı daha böyükdür. Alçaq inversiyaaltı laylı buludlar və laylı-topa böyükdür. Alçaq inversiyaaltı laylı buludlar və laylı-topa buludlar aid edilir. Onlar böyük sululuq ilə fərqlənirlər, belə buludlar aid edilir. Onlar böyük sululuq ilə fərqlənirlər, belə ki, bu buludlardan yağıntı düşmür və ya çox zəif olur. ki, bu buludlardan yağıntı düşmür və ya çox zəif olur.

Qarışıq buludlarda buzbağlama su damcıları və Qarışıq buludlarda buzbağlama su damcıları və kristalların qarşılıqlı əlaqəsindən asılıdır. Buludun su kristalların qarşılıqlı əlaqəsindən asılıdır. Buludun su damcıları çox olan hissəsində buzbağlama ehtimalı artır. damcıları çox olan hissəsində buzbağlama ehtimalı artır. Topa-yağış buludları belə buludlara aid edilir. Laylı-yağış Topa-yağış buludları belə buludlara aid edilir. Laylı-yağış buludlarında buzbağlama sıfır izotermindən yuxarıda uçuş buludlarında buzbağlama sıfır izotermindən yuxarıda uçuş zamanı müşahidə olunur və əsasən 0°C...-10°C temperatur zamanı müşahidə olunur və əsasən 0°C...-10°C temperatur intervalında daha təhlükəlidir. Belə ki, burada buludlar acaq intervalında daha təhlükəlidir. Belə ki, burada buludlar acaq soyumuş su damcılarından ibarət olur. soyumuş su damcılarından ibarət olur.

Daha intensiv buzbağlama laylı-yağış və yüksəklaylı Daha intensiv buzbağlama laylı-yağış və yüksəklaylı buludların altında soyumuş yağış sahəsində (bu,, yer səthində buludların altında soyumuş yağış sahəsində (bu,, yer səthində havanın temperaturu 0°C...-5havanın temperaturu 0°C...-5°C ara°C arasında dəyişdikdə keçid sında dəyişdikdə keçid dövrlər üçün sdövrlər üçün sciyyəvidir) müşahidə olunur. ciyyəvidir) müşahidə olunur. Kristallik buludlarda buzbağlama bir qayda olaraq baş vermir. Kristallik buludlarda buzbağlama bir qayda olaraq baş vermir. Bunlar əsasən yuxarı təbəqə buludlarıdır: lələkli, lələkli-topa, Bunlar əsasən yuxarı təbəqə buludlarıdır: lələkli, lələkli-topa, lələkli-laylı buludlar. lələkli-laylı buludlar.

Buzbağlamanın dərəcəsitəyyarənin buzbağlama Buzbağlamanın dərəcəsitəyyarənin buzbağlama sahəsində olma müddətindən asılıdır. Atmosfer cəbhələrində sahəsində olma müddətindən asılıdır. Atmosfer cəbhələrində cəbhə ilə əlaqəda buludluq və yağıntı böyük sahəni əhatə cəbhə ilə əlaqəda buludluq və yağıntı böyük sahəni əhatə etdiyindən buzbağlama xüsusi təhlükəyə malikdir. etdiyindən buzbağlama xüsusi təhlükəyə malikdir.

Buzbağlamanın intensivliyi – Buzbağlamanın intensivliyi – qanadın ön hissəsində qanadın ön hissəsində vahid zamanda əmələ gələn buzun qalınlığına deyilir. vahid zamanda əmələ gələn buzun qalınlığına deyilir. Intensivliyinə görə buzbağlamaIntensivliyinə görə buzbağlama:: -- zəifzəif- - buludun qalınlaşma sürəti 0,5 mm/dəq-dən buludun qalınlaşma sürəti 0,5 mm/dəq-dən azaz

- - mülayimmülayim-- -«--«- 0,5...10,5...1 mm/dəq mm/dəq;;

- - güclügüclü-- -«--«- 1 mm/dəq-dən1 mm/dəq-dən..

Buzbağlamanın intensivliyinə aşağıdakı faktorlar təsir edirBuzbağlamanın intensivliyinə aşağıdakı faktorlar təsir edir ::Havanın temperaturuHavanın temperaturu. . Ən güclü buzbağlama Ən güclü buzbağlama 0000CC…..-10…..-1000CC temperatur intervalında baş verir. temperatur intervalında baş verir. ..

Buludların sululuğuBuludların sululuğu. . Buludların sululuğu dedikdə, 1 Buludların sululuğu dedikdə, 1 m³ buludda olan suyun qramlarla miqdarı başa düşülür. m³ buludda olan suyun qramlarla miqdarı başa düşülür. Buludun sulkuluğu çox olduqca buzbağlamanın intensivliyi Buludun sulkuluğu çox olduqca buzbağlamanın intensivliyi artır. Ən güclü buzbağlama topa-yağış və laylı-yağış artır. Ən güclü buzbağlama topa-yağış və laylı-yağış buludlarında 1q/m³-dən artıq sululuqda müşahidə olunur. buludlarında 1q/m³-dən artıq sululuqda müşahidə olunur. Yağıntının olması və onun növüYağıntının olması və onun növü. . Yağıntı düşən buludlarda Yağıntı düşən buludlarda sululuq azaldığına görə buzbağlamanın intensivliyi azalırsululuq azaldığına görə buzbağlamanın intensivliyi azalır . . Ən Ən güclü buzbağlama donmuş yağışda müşahidə olunur. Sulu güclü buzbağlama donmuş yağışda müşahidə olunur. Sulu qarda zəif və mülayim buzbağlama müşahidə olunur, quru qarda zəif və mülayim buzbağlama müşahidə olunur, quru qarda isə buzbağlama olmur. qarda isə buzbağlama olmur.

Soyumuş damcıların ölçüsüSoyumuş damcıların ölçüsü. . Damcıların ölçüsü artdıqca Damcıların ölçüsü artdıqca buzbağlamanın intensivliyi artır. Damcılar böyük olduqca onların buzbağlamanın intensivliyi artır. Damcılar böyük olduqca onların hərəkət trayektoriyası düzxətli olur, belə ki, onlar böyük inersiyaya hərəkət trayektoriyası düzxətli olur, belə ki, onlar böyük inersiyaya malik olduqlarına görə dha çox su damcısı təyyarənin səthinə çökəcək malik olduqlarına görə dha çox su damcısı təyyarənin səthinə çökəcək və donacaq. Kütləsi az olan kiçik damcılar hava axını ilə birgə qanadın və donacaq. Kütləsi az olan kiçik damcılar hava axını ilə birgə qanadın profilini ötüb keçirlər. profilini ötüb keçirlər.

Təyyarənin qanadının profiliTəyyarənin qanadının profili. . Qanadın profili nazik olduqca Qanadın profili nazik olduqca buzbağlamanın intensivliyi artır. Bu onunla izah olunur ki, qalın buzbağlamanın intensivliyi artır. Bu onunla izah olunur ki, qalın profilə nisbətən nazik profil qarşı gələn hava axınının qısa məsafədə profilə nisbətən nazik profil qarşı gələn hava axınının qısa məsafədə bölünməsinə səbəb olur. Axının belə bölünməsi qanadı axıb keçən bölünməsinə səbəb olur. Axının belə bölünməsi qanadı axıb keçən cərəyan xəttini yaradır və damcıların ətalət qüvvəsini böyük edir, cərəyan xəttini yaradır və damcıların ətalət qüvvəsini böyük edir, nəticədə bütün damcılar - həm böyük, həm də kiçik damcılar nazik nəticədə bütün damcılar - həm böyük, həm də kiçik damcılar nazik qanadda çökürlər. Buzun dayaq, sürət qəbuledicisi, antenna və s. kimi qanadda çökürlər. Buzun dayaq, sürət qəbuledicisi, antenna və s. kimi detallarda buzun daha tez əmələ gəlməsi məhz bununla izah olunur. detallarda buzun daha tez əmələ gəlməsi məhz bununla izah olunur.

Təyyarənin sürətiTəyyarənin sürəti. . 300 km/saat sürətə qədər uçuşlarda uçuş 300 km/saat sürətə qədər uçuşlarda uçuş sürəti böyük olduqca buzbağlamanın intensivliyi artır, belə ki, təyyarə sürəti böyük olduqca buzbağlamanın intensivliyi artır, belə ki, təyyarə vahid zamanda böyük məsafə qət edir və nəticədə böyük miqdarda vahid zamanda böyük məsafə qət edir və nəticədə böyük miqdarda soyumuş damcılarla toqquşur. Bundan əlavə, uçuş sürəti artdıqca soyumuş damcılarla toqquşur. Bundan əlavə, uçuş sürəti artdıqca damcıların ətalət qüvvəsi artır və təkcə böyük damcılar deyil kiçik damcıların ətalət qüvvəsi artır və təkcə böyük damcılar deyil kiçik damcılar da təyyarənin səthində dönur və bununla da buzbağlamanın damcılar da təyyarənin səthində dönur və bununla da buzbağlamanın intensivliyin artmış olur. 300 km/saatdan böyük sürətlə üçüş zamanı intensivliyin artmış olur. 300 km/saatdan böyük sürətlə üçüş zamanı hissəciklərin təyyarənin səthinə sürtünməsi və qarşı gələn axının hissəciklərin təyyarənin səthinə sürtünməsi və qarşı gələn axının adiabatik sıxılması nəticəsində təyyarənin səthində kinetik qızma baş adiabatik sıxılması nəticəsində təyyarənin səthində kinetik qızma baş verir ki, bu da buzbağlamanı təyyarənin daha mənfi tempeatura malik verir ki, bu da buzbağlamanı təyyarənin daha mənfi tempeatura malik səthində başlamasına səbəb olur. Buna görə də buzbağlamanın ehtimalı səthində başlamasına səbəb olur. Buna görə də buzbağlamanın ehtimalı və intensivliyi azalmış olur. Buludlarda kinetik qızma aydın səmada və intensivliyi azalmış olur. Buludlarda kinetik qızma aydın səmada kinetik qızmanın 50...60%-ni təşkil edir. Bu, buludlarda istiliyin kinetik qızmanın 50...60%-ni təşkil edir. Bu, buludlarda istiliyin müəyyən hissəsinin təyyarənin səthinə çökən su damcılarının müəyyən hissəsinin təyyarənin səthinə çökən su damcılarının buxarlanmasına sərf olunması ilə izah olunur.buxarlanmasına sərf olunması ilə izah olunur.

ТРД və ТВД olan təyyarələrlə marşrut üzrə uçuş 6...12 km ТРД və ТВД olan təyyarələrlə marşrut üzrə uçuş 6...12 km hündürlüklərdə həyata keçirilir. Bu hündürlüklərdə təyyarələr əsasən hündürlüklərdə həyata keçirilir. Bu hündürlüklərdə təyyarələr əsasən buzbağlama ehtimalı az olan kristallik struktura malik buludlarla buzbağlama ehtimalı az olan kristallik struktura malik buludlarla qarşılaşılaşırlar. ТРД və ТВД olan təyyarələrdə buzbağlama əsasən qarşılaşılaşırlar. ТРД və ТВД olan təyyarələrdə buzbağlama əsasən hündürlüyün yığılması zamanlı və 5000 m-dən aşağı hündürlüyü itirən hündürlüyün yığılması zamanlı və 5000 m-dən aşağı hündürlüyü itirən zaman müşahidə olunur. zaman müşahidə olunur.

Qazturbinli mühərriyə malik təyyarələrin buzbağlama Qazturbinli mühərriyə malik təyyarələrin buzbağlama xüsusiyyəti +5°C-yə qədər temperaturda hava divarlarında xüsusiyyəti +5°C-yə qədər temperaturda hava divarlarında buzbağlamanın mümkün olmasıdır. Burada havanın genişlənməsi baş buzbağlamanın mümkün olmasıdır. Burada havanın genişlənməsi baş verir və onun temperaturu adiabatik olaraq 0°C-dən aşağı düşür. verir və onun temperaturu adiabatik olaraq 0°C-dən aşağı düşür. Mühərriyin buzbağlaması zamanı buzun yaranması giriş kanalının Mühərriyin buzbağlaması zamanı buzun yaranması giriş kanalının səthində baş verir. Bunun nəticəsində kanalın giriş kəsiyinin və səthində baş verir. Bunun nəticəsində kanalın giriş kəsiyinin və mühərriyin dartısının azalması baş verir. Yaranmış buz qoparaq mühərriyin dartısının azalması baş verir. Yaranmış buz qoparaq kompressora düşə və orada mexaniki zədələr yarada bilir. kompressora düşə və orada mexaniki zədələr yarada bilir.

Uçuş zamanı müşahidə olunan buz Uçuş zamanı müşahidə olunan buz çöküntülərinin təsnifatıçöküntülərinin təsnifatı

Uçuş zamanı buz örtüyünün yaranması buludların Uçuş zamanı buz örtüyünün yaranması buludların mikrostrukturundan, uçuş eşelonunda havanın mikrostrukturundan, uçuş eşelonunda havanın temperaturundan və uçuş rejimindən asılıdır. Yaranma temperaturundan və uçuş rejimindən asılıdır. Yaranma xarakterindən asılı olaraq buz örtüyü buz, sırsıra və ya qırov xarakterindən asılı olaraq buz örtüyü buz, sırsıra və ya qırov şəklində ola bilir. şəklində ola bilir.

Buz şəffaf, tutqun (yarımşəffaf, qarışıq) və ağ Buz şəffaf, tutqun (yarımşəffaf, qarışıq) və ağ (dənəvər) ola bilir. (dənəvər) ola bilir.

Şəffaf buzŞəffaf buz bir qayda olaraq yalnız soyumuş su bir qayda olaraq yalnız soyumuş su damcılarından ibarət buludlarda və ya 0-10°C temperatura damcılarından ibarət buludlarda və ya 0-10°C temperatura malik soyumuş yağış sahəsində uçuş zamanı yaranır. malik soyumuş yağış sahəsində uçuş zamanı yaranır. Qanadların kənarlarında və stabilizatorlarda, əsasən də Qanadların kənarlarında və stabilizatorlarda, əsasən də təyyarənin kok və hava divarlarında buzun yaranması kifayət təyyarənin kok və hava divarlarında buzun yaranması kifayət qədər intensiv olurqədər intensiv olur..

Tutqun (yarımşəffaf, qarışıq) buzTutqun (yarımşəffaf, qarışıq) buz ввböyük miqdarda böyük miqdarda soyumuş damcılardan həmçinin, buz kristalalrı və qar soyumuş damcılardan həmçinin, buz kristalalrı və qar dənəciklərindən ibarət olan qarışıq buludlarda uçuş zamanı dənəciklərindən ibarət olan qarışıq buludlarda uçuş zamanı yaranır. İri damcılar təyyarə səthinə çökərək donurlar, kiçik yaranır. İri damcılar təyyarə səthinə çökərək donurlar, kiçik damcılar isə təyyarə ilə toqquşduqda çökmədən donur. Qar damcılar isə təyyarə ilə toqquşduqda çökmədən donur. Qar dənəcikləri və kristallar donan su damcılarına yapışaraq dənəcikləri və kristallar donan su damcılarına yapışaraq donurlar və təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətlərini donurlar və təyyarənin aerodinamik xüsusiyyətlərini pisləşdirən tutqun kələkötür səth əmələ gətirirlər.pisləşdirən tutqun kələkötür səth əmələ gətirirlər. Bu cür buz Bu cür buz qatının əmələ gəlməsi əsasən -6°C-dən -10°C-yə qədər qatının əmələ gəlməsi əsasən -6°C-dən -10°C-yə qədər temperaturda baş verir və təhlükəli buzbağlama növü hesab temperaturda baş verir və təhlükəli buzbağlama növü hesab edilir. edilir.

Ağ (dənəvər) buzAğ (dənəvər) buz - -10°C-dən aşağı temperaturda kiçik 10°C-dən aşağı temperaturda kiçik damcıların donması nəticəsində yaranır. Bu cür buzbağlama damcıların donması nəticəsində yaranır. Bu cür buzbağlama adətən nisbətən bircins kiçik damcılardan ibarət buludlarda adətən nisbətən bircins kiçik damcılardan ibarət buludlarda müşahidə olunur. Yaranan məsaməli buz təyyarə səthinə bərk müşahidə olunur. Yaranan məsaməli buz təyyarə səthinə bərk yapışmadığında uzunmüddətli uçuş zamanı və buz örtüyünün yapışmadığında uzunmüddətli uçuş zamanı və buz örtüyünün qalınlaşması böyük təhlükəyə malik olur. qalınlaşması böyük təhlükəyə malik olur.

SırsıraSırsıra.. Sırsıra ağ iridənəvər kristallik çöküntü olub -Sırsıra ağ iridənəvər kristallik çöküntü olub -10 °C-dən aşağı temperaturlarda uçuş zamanı əmələ gəlir. 10 °C-dən aşağı temperaturlarda uçuş zamanı əmələ gəlir. Sırsıra su damcılarının buz kristalları ilə birgə dönması Sırsıra su damcılarının buz kristalları ilə birgə dönması nəticəsində əmələ gəlir. O, kələkötür görünüşə malik olub, nəticəsində əmələ gəlir. O, kələkötür görünüşə malik olub, təyyarə səthinə bərk yağışmır və .hava axını tərəfindən təyyarə səthinə bərk yağışmır və .hava axını tərəfindən qoparılır. qoparılır.

QırovQırov.. Su buxarının sublimasiyası nəticəsində yaranan Su buxarının sublimasiyası nəticəsində yaranan ağ rəngli çöküntüdür. Təyyarənin vibrasiyası zamanı o, ağ rəngli çöküntüdür. Təyyarənin vibrasiyası zamanı o, asanlıqla təyyarənin səthindən ayrıla bilirvə uçuşa təhlükə asanlıqla təyyarənin səthindən ayrıla bilirvə uçuşa təhlükə yaratmır. Qırov yalnız kabinin şüşəsində yarandıqda vizual yaratmır. Qırov yalnız kabinin şüşəsində yarandıqda vizual müşahidəni və nəticədə təyyarənin idarə olunmasını müşahidəni və nəticədə təyyarənin idarə olunmasını çətinləşdirir. çətinləşdirir.

Uçuş zamanı yaranan buz çöküntülərini həmçinin Uçuş zamanı yaranan buz çöküntülərini həmçinin formalarına görə təsnifatlaşdırmaq olar. Bu cəhətdən buz formalarına görə təsnifatlaşdırmaq olar. Bu cəhətdən buz çöküntülərini təsnif edərkənaşağıdakı buzbağlama növlərini çöküntülərini təsnif edərkənaşağıdakı buzbağlama növlərini fərqləndirmək olar:fərqləndirmək olar:

-- profil üzrə buz bağlamaprofil üzrə buz bağlama. Buzbağlamanın bu növü -. Buzbağlamanın bu növü -20°C-də aşağı temperaturlu az sululuğa malik buludlarda 20°C-də aşağı temperaturlu az sululuğa malik buludlarda müşahidə olunur. Yaranan buz təyyarənin profilini müşahidə olunur. Yaranan buz təyyarənin profilini təkrarlayır. Bu buz təyyarənin səthinə möhkəm yapışır və təkrarlayır. Bu buz təyyarənin səthinə möhkəm yapışır və təhlükəli deyildir. Belə ki, yalnız təyyarənin çəkisini artırır və təhlükəli deyildir. Belə ki, yalnız təyyarənin çəkisini artırır və onun aerodinamik xüsusiyyətlırini pislədirmir. onun aerodinamik xüsusiyyətlırini pislədirmir.

-- novşəkilli buz bağlamanovşəkilli buz bağlama.. Qanadların ön kənarlarında Qanadların ön kənarlarında havanın temperatru 0°-dən yuxarı qanadın qalan hissələrində havanın temperatru 0°-dən yuxarı qanadın qalan hissələrində isə 0°-dən aşağı olduqda bu növ buzbağlama müşahidə isə 0°-dən aşağı olduqda bu növ buzbağlama müşahidə olunur.olunur. Bəzən bu növ buzbağlama iri damcılı buludlarda uçuş Bəzən bu növ buzbağlama iri damcılı buludlarda uçuş zamanı da müşahidə olunur. Buzbağlamanın bu növü kifayət zamanı da müşahidə olunur. Buzbağlamanın bu növü kifayət dəqər təhlükəlidir, belə ki, bi tərəfdən o təyyarənin səthinə dəqər təhlükəlidir, belə ki, bi tərəfdən o təyyarənin səthinə çox möhkəm yapışır, digər tərəfdən formasını dəyişə bilir və çox möhkəm yapışır, digər tərəfdən formasını dəyişə bilir və təyyarənin aerodinamikasını pisləşdirir. təyyarənin aerodinamikasını pisləşdirir.

- - xaotik buz bağlama növü.xaotik buz bağlama növü. Bu növ Bu növ buzbağlama qarışıq buludlarda və yağıntılarda uçuş buzbağlama qarışıq buludlarda və yağıntılarda uçuş zamanı müşahidə olunur.zamanı müşahidə olunur. Bu zaman buzun inkişafı Bu zaman buzun inkişafı müxtəlif istiqamətli çıxıntılar yaradır. Bu növ müxtəlif istiqamətli çıxıntılar yaradır. Bu növ buzbağlama kifayət qədər təhlükəlidir və öncəki buzbağlama kifayət qədər təhlükəlidir və öncəki növdən daha təhlükəli ola bilərdi, lakin, təyyarənin növdən daha təhlükəli ola bilərdi, lakin, təyyarənin səthinə bərk yağışmır və hava axını tərəfindən asand səthinə bərk yağışmır və hava axını tərəfindən asand qoparılır. qoparılır.

Buzbağlamanın intensivliyiBuzbağlamanın intensivliyi

Buzbağlamanın uçuşa təsirini qiymətləndirmək Buzbağlamanın uçuşa təsirini qiymətləndirmək məqsədilə buzbağlamanın intensivliyi anlayışından istifadə məqsədilə buzbağlamanın intensivliyi anlayışından istifadə olunur. Buzbağlamanın intensivliyi vahid zamanda vahid səth olunur. Buzbağlamanın intensivliyi vahid zamanda vahid səth üzərində yaranan buzun miqdarına deyilir. Lakin, aydın üzərində yaranan buzun miqdarına deyilir. Lakin, aydın məsələdir ki uçuş zamanı buzbağlamanın intensivliyini bu məsələdir ki uçuş zamanı buzbağlamanın intensivliyini bu yolla təyin etmək olmaz. Buna görə də, aviasiyada yolla təyin etmək olmaz. Buna görə də, aviasiyada buzbağlamanın intensivliyi dedikdə vahid zamanda təyyarənin buzbağlamanın intensivliyi dedikdə vahid zamanda təyyarənin səthində yaranan buz qatının qalınlığı başa düşülür. səthində yaranan buz qatının qalınlığı başa düşülür. Buzbağlamanın intensivliyi dəqiqədə millimetrlə ölçülür Buzbağlamanın intensivliyi dəqiqədə millimetrlə ölçülür (mm/dəq).(mm/dəq).

Buzbağlamanın intensivliyi əhəmiyyətli dərəcədə Buzbağlamanın intensivliyi əhəmiyyətli dərəcədə təyyarənin tipindən asılı olur. Uçuş zamanı təyyarə səthində təyyarənin tipindən asılı olur. Uçuş zamanı təyyarə səthində 10 sm-ə qədər buzun yaranması halları müşahidə edilmişdir. 10 sm-ə qədər buzun yaranması halları müşahidə edilmişdir. Aydın məsələdir ki, bu miqdarda buz təyyarənin tavanını, Aydın məsələdir ki, bu miqdarda buz təyyarənin tavanını, uçuşun uzunluğunu, manevretmə qabiliyyətinivə mühərriyin uçuşun uzunluğunu, manevretmə qabiliyyətinivə mühərriyin gücünü azaldır. gücünü azaldır.

Damcıların təyyarənin səthində çökməsi mexanizmini Damcıların təyyarənin səthində çökməsi mexanizmini nəzərdən keçirək. Hesab edək ki, təyyarənin səthi mənfi nəzərdən keçirək. Hesab edək ki, təyyarənin səthi mənfi temperatura malikdir, təyyarənin səthinə yoxunan bütün temperatura malikdir, təyyarənin səthinə yoxunan bütün damcılar isə donaraq səthə yapışacaq. Buzbağlamanın damcılar isə donaraq səthə yapışacaq. Buzbağlamanın intensivliyinin hansı səbəblərdən asılı olduğunu müəyyən intensivliyinin hansı səbəblərdən asılı olduğunu müəyyən edək. Ənənəvi olaraq hava axını götürək və fərz edək ki edək. Ənənəvi olaraq hava axını götürək və fərz edək ki təyyaərnin qanadı yerində qalır, təyyarənin uçuş sürətinə təyyaərnin qanadı yerində qalır, təyyarənin uçuş sürətinə malik hava axını isə qanada hücum edir (şəkil 1). malik hava axını isə qanada hücum edir (şəkil 1).

Şəkil 1. təyyarənin buzbağlamasının intensivliyini müəyyən etmək üçün

Fərziyyəmizə uyğun olaraq, təyyarənin səthinə toxunan Fərziyyəmizə uyğun olaraq, təyyarənin səthinə toxunan bütün sü damcıları donacağına görə, vahid zamanda bütün sü damcıları donacağına görə, vahid zamanda təyyarənin səthinə toxunacaq suyun miqdarını təyin edək təyyarənin səthinə toxunacaq suyun miqdarını təyin edək (şəkil 1). Bu su kütləsi (şəkil 1). Bu su kütləsi ((ммss) ) aşağıdakına bərabər olacaqdır: aşağıdakına bərabər olacaqdır:

ммss==ΔΔу1у1Vw1,Vw1, (1)(1)

burada, burada, ΔΔу1 – у1 – axınınen kəsiyinin sahəsiaxınınen kəsiyinin sahəsi;;ΔΔуу11V-V- vahid zamanda təyyarənin səthinə toxunan hava vahid zamanda təyyarənin səthinə toxunan hava axınının həcmiaxınının həcmi; ; ww-- buludun sululuğu buludun sululuğu; ; 1 1 (ikinci(ikinci) – ) – suyun sıxlığı.suyun sıxlığı.“Artıq vahidləri” almış olarıq:“Artıq vahidləri” almış olarıq: ммss==ΔΔyVwyVw.. (2)(2)

Bu “sudan” təyyarənin səthində yaranmış buzun kütləsi Bu “sudan” təyyarənin səthində yaranmış buzun kütləsi ((TTbb)) aşağıdakı düsturla təyin oluna bilər: aşağıdakı düsturla təyin oluna bilər:

ттbb = = ΔΔ LL11IIррbb,, (3) (3)

burada; burada; ΔΔLL1 – 1 – qanadın su dunan səthinin sahəsiqanadın su dunan səthinin sahəsi; ; ΔΔLL11II – – yaranmış buzun həcmi (yaranmış buz qatının qalınlığı yaranmış buzun həcmi (yaranmış buz qatının qalınlığı buzbağlamanın intensivliyi olduğuna görə onu səthin sahəsinə vursaq buzbağlamanın intensivliyi olduğuna görə onu səthin sahəsinə vursaq həcmi almış olarıq)həcmi almış olarıq); ; ррbb—— buzun sıxlığı buzun sıxlığı..

Düsturdan “artıq vahidi” silsək və su və buzun həcmini bərabərləşdirsək Düsturdan “artıq vahidi” silsək və su və buzun həcmini bərabərləşdirsək aşağıdakı bərabərliyi almış olarıq:aşağıdakı bərabərliyi almış olarıq: ΔΔyVwyVw = = ΔΔlIрlIрлл (4)(4)

Göründüyü kimibuzbağlamanın intensivliyi təyyarənin tipindən Göründüyü kimibuzbağlamanın intensivliyi təyyarənin tipindən vəonun uçuş sürətindən, buludun sululuğuvə yaranan buzun sıxlığından vəonun uçuş sürətindən, buludun sululuğuvə yaranan buzun sıxlığından asılıdır.asılıdır. Uçuş sürəti artdıqca buzbağlamanın intensivliyi artır. Bu, yalnız Uçuş sürəti artdıqca buzbağlamanın intensivliyi artır. Bu, yalnız təyyarənin səthində kinetik qızma baş verənə qədər keçərlidir. təyyarənin səthində kinetik qızma baş verənə qədər keçərlidir. Təyyarənin səthinin kinetik qızması hava molekullarının təyyarənin səthi Təyyarənin səthinin kinetik qızması hava molekullarının təyyarənin səthi ilə toqquşması nəticəsində yaranır və böyük qitmətlərə malik ola bilir. ilə toqquşması nəticəsində yaranır və böyük qitmətlərə malik ola bilir.

Buzbağlama ilə mübarizə üsulları

Uçuş zamanı hava gəmisinin buzbalaması böyük təhlükə Uçuş zamanı hava gəmisinin buzbalaması böyük təhlükə yaratdığına görə praktiki olaraqhhər bir təyyarə və vertolyot tipində yaratdığına görə praktiki olaraqhhər bir təyyarə və vertolyot tipində buzbağlama əleyhinə sistemi (BƏS) nəzərə alınmışdır və istifadə olunur. buzbağlama əleyhinə sistemi (BƏS) nəzərə alınmışdır və istifadə olunur. Buzbağlama ilə mübarizə üsulları bir neçə qrupa bölmək olar. Onlardan Buzbağlama ilə mübarizə üsulları bir neçə qrupa bölmək olar. Onlardan əsas olanları aşağıdakılardır:əsas olanları aşağıdakılardır:

Mexaniki üsul.Mexaniki üsul. Bu üsul təyyarənin istənilən hissəsində yaranmış Bu üsul təyyarənin istənilən hissəsində yaranmış buzun mexaniki yolla təmizlənməsindən ibarətdir. Bu üsul çoxdan adi buzun mexaniki yolla təmizlənməsindən ibarətdir. Bu üsul çoxdan adi təyyarələrdə istifadə olunurdu. Üsulun mahiyyəti aşağıdakından təyyarələrdə istifadə olunurdu. Üsulun mahiyyəti aşağıdakından ibarətdir. Qanadların, quyruq dayağının kənarlarında və s. Rezin ibarətdir. Qanadların, quyruq dayağının kənarlarında və s. Rezin qoruyucular bərkidilir, bu qoruyucular periodik olaraq sıxılmış havanı qoruyucular bərkidilir, bu qoruyucular periodik olaraq sıxılmış havanı keçirirlər. Qoruyucular pulsasiya edərək buzu qırırlar, ardınca isə hava keçirirlər. Qoruyucular pulsasiya edərək buzu qırırlar, ardınca isə hava axını qırılmış buzları qoparıb aparır. Bu üsulun çatışmazlığı qanadın axını qırılmış buzları qoparıb aparır. Bu üsulun çatışmazlığı qanadın aerodinamik xüsusiyyətlərinin pozulması və ufurulən zaman aerodinamik xüsusiyyətlərinin pozulması və ufurulən zaman qoruyucuların dayaqlanması və üsulun az effektivliyə malik olmasıdır. qoruyucuların dayaqlanması və üsulun az effektivliyə malik olmasıdır.

Fiziki-kimyəvi üsulFiziki-kimyəvi üsul. . Buzbağlama ilə mübarizənin fiziki-Buzbağlama ilə mübarizənin fiziki-kimyəvi üsulu buzun təyyarənin səthinə yapışmasının və ya kimyəvi üsulu buzun təyyarənin səthinə yapışmasının və ya suyun donma temperaturunun azaldılmasına əsaslanır. suyun donma temperaturunun azaldılmasına əsaslanır.

Buzun təyyarəvə ya vertolyotun səthinə yapışma Buzun təyyarəvə ya vertolyotun səthinə yapışma qüvvəsini azaltmaq üçün lak, yaxma, pasta kimi müxtəlif qüvvəsini azaltmaq üçün lak, yaxma, pasta kimi müxtəlif qoruyucu vasitələrdən, həmçinin su ilə islanan vasitələrdən də qoruyucu vasitələrdən, həmçinin su ilə islanan vasitələrdən də (mum, vazelin, yağlar və s.) istifadə olunmuşdur ki, bu (mum, vazelin, yağlar və s.) istifadə olunmuşdur ki, bu vasitələr istənilən effekti verməmişlər.vasitələr istənilən effekti verməmişlər.Suyun donma temperaturunu azaldan qoruyucu mayelər geniş Suyun donma temperaturunu azaldan qoruyucu mayelər geniş tətbiqini tapmışdır.bu mayelər əhəmiyyətli dərəcədə aşağı tətbiqini tapmışdır.bu mayelər əhəmiyyətli dərəcədə aşağı donma temperaturuna malik olmalı, səthi yaxşı islatmalı, donma temperaturuna malik olmalı, səthi yaxşı islatmalı, zəhərli olmamalı, korroziyaya səbəb olmamalı və təyyarənin zəhərli olmamalı, korroziyaya səbəb olmamalı və təyyarənin lak örtüyünü zədələməməlidirlər. lak örtüyünü zədələməməlidirlər.

Kombinə edilmiş üsul.Kombinə edilmiş üsul. Bu üsul yuxarıda adları qeyd Bu üsul yuxarıda adları qeyd olunmuş bütün üsulların birgə istifadəsinə əsaslanır. Lakin, olunmuş bütün üsulların birgə istifadəsinə əsaslanır. Lakin, adətən belə edilmir. Eyni tipli hava gəmilərində buzbağlama adətən belə edilmir. Eyni tipli hava gəmilərində buzbağlama ilə mübarizə üsullarından yalnız biri istifadə olunur. ilə mübarizə üsullarından yalnız biri istifadə olunur.

Buzbağlama ilə mübarizədə dolayı üsullarBuzbağlama ilə mübarizədə dolayı üsullar .. Buzbağlama ilə mübarizədə dolayı üsullar buzbağlamaya Buzbağlama ilə mübarizədə dolayı üsullar buzbağlamaya səbəb ola biləcək meteoroloji şəraitin və uçuş marşrutu və səbəb ola biləcək meteoroloji şəraitin və uçuş marşrutu və profilinin dəyişməsi, həmçinin təyyarənin sürətinin artırılması profilinin dəyişməsi, həmçinin təyyarənin sürətinin artırılması imkanlarının kompleks təhlilindən ibarətdir. imkanlarının kompleks təhlilindən ibarətdir.

Sırsıra və onun aviasiya üçün Sırsıra və onun aviasiya üçün təhlükəsi təhlükəsi

SırsıraSırsıra – – müəyyən hava şəraitində aerodrom obyektləri müəyyən hava şəraitində aerodrom obyektləri üzərində uçuş-enmə zolağında, anqardan kənarda dayanmış üzərində uçuş-enmə zolağında, anqardan kənarda dayanmış təyyarələrin , həmçinin əlaqə naqillərinin üzərində yaranan təyyarələrin , həmçinin əlaqə naqillərinin üzərində yaranan tutqun və ya şəffaf buz təbəqəsinə deyilir. Buz təbəqəsinin tutqun və ya şəffaf buz təbəqəsinə deyilir. Buz təbəqəsinin qalınlığı adətən 1-3 mm, bəzən isə 8-10 mm olur.qalınlığı adətən 1-3 mm, bəzən isə 8-10 mm olur. Buz Buz təbəqəsi bütün obyektlərin külək vuran tərəfində müşahidə təbəqəsi bütün obyektlərin külək vuran tərəfində müşahidə olunur. Sırsıra adətən 0°C və -6°C temperatur intervalında , olunur. Sırsıra adətən 0°C və -6°C temperatur intervalında , nisbi rütubətlik 95-100% və küləyin sürəti 5-7 m/s olduqda nisbi rütubətlik 95-100% və küləyin sürəti 5-7 m/s olduqda müşahidə olunur. Sırsıra üçün tipik hallarmüşahidə olunur. Sırsıra üçün tipik hallar: : qəfil soyuma və ya qəfil soyuma və ya istiləşmə və atmosfer rütubətinin aerodrom obyektlərində və istiləşmə və atmosfer rütubətinin aerodrom obyektlərində və hava gəmilərinin üzərində donması.hava gəmilərinin üzərində donması.

Sırsıra uçuş üçün təhlükəli meteoroloji hadisə olub Sırsıra uçuş üçün təhlükəli meteoroloji hadisə olub aviasiyanın işinə əhəmiyyətli təsirə malik ola bilir. Sırsıra aviasiyanın işinə əhəmiyyətli təsirə malik ola bilir. Sırsıra zamanı təyyarələrin uçuşa hazırlanmasında, aerodromlarda zamanı təyyarələrin uçuşa hazırlanmasında, aerodromlarda isə təyyarə və vertolyotların qəbul edilməsi və ya uçuşların isə təyyarə və vertolyotların qəbul edilməsi və ya uçuşların həyata keçirilməsində problemlər yaranır. Yer səthində həyata keçirilməsində problemlər yaranır. Yer səthində təyyarə üzərində sırsıra əmələ gəlmiş olarsa bu təyyarənin təyyarə üzərində sırsıra əmələ gəlmiş olarsa bu təyyarənin uçuşa buraxılması qadağandır. UEZ və ya hərəkət yolu uçuşa buraxılması qadağandır. UEZ və ya hərəkət yolu sırsıra bağlamış olarsa şassi təkərlərinin betona sürtünməsi sırsıra bağlamış olarsa şassi təkərlərinin betona sürtünməsi əhəmiyyətli dərəcədə azalır və nəticədə təyyarənin qaçışı əhəmiyyətli dərəcədə azalır və nəticədə təyyarənin qaçışı çətinləşir. Yan külək zamanı donmuş zolağa enərkən çətinləşir. Yan külək zamanı donmuş zolağa enərkən təyyarənin düzgün hərəkət istiqamətindən çıxması və UEZ-təyyarənin düzgün hərəkət istiqamətindən çıxması və UEZ-dən kənara yuvarlanması baş verə bilər. dən kənara yuvarlanması baş verə bilər.

Buz baBuz bağğlamalama-- atmosfer hadisəsi (yağıntı deyil) olub, atmosfer hadisəsi (yağıntı deyil) olub, UEZ-də, hərəkət yollarında təyyarə dayanacaqlarında qarın UEZ-də, hərəkət yollarında təyyarə dayanacaqlarında qarın əvvəlcə günəş istisi tərəfindən əriyib sonra isə soyuma əvvəlcə günəş istisi tərəfindən əriyib sonra isə soyuma nəticəsində səth üzərində buz bağlamasına deyilir. nəticəsində səth üzərində buz bağlamasına deyilir.

UEZ-də buz “ləkələrinin”, qulu qar və su yığınının UEZ-də buz “ləkələrinin”, qulu qar və su yığınının olması təyyarələrin uçuş və enməsində xüsusi təhlükə yaradır. olması təyyarələrin uçuş və enməsində xüsusi təhlükə yaradır. Bu halda su və qar işləyən mühərrikə sovrularaq onun sıradan Bu halda su və qar işləyən mühərrikə sovrularaq onun sıradan çıxmasına səbəb ola bilər, zolaqda buz, qar və hətta su isə çıxmasına səbəb ola bilər, zolaqda buz, qar və hətta su isə tormozlama prosesində idarəolunmanı pisləşdirir. tormozlama prosesində idarəolunmanı pisləşdirir.

Təyyarələrin elektrikləşməsiTəyyarələrin elektrikləşməsi

Müasir sürət təyyarələri laylı buludlarda və yağıntı (xüsusə qar) Müasir sürət təyyarələri laylı buludlarda və yağıntı (xüsusə qar) sahələrində uçuş zamanı elektrik boşalmalarının təsirinə məruz qalırlar, sahələrində uçuş zamanı elektrik boşalmalarının təsirinə məruz qalırlar, belə ki, təsir rayonunda bu halda konvektiv buludluq müşahid olunmur. belə ki, təsir rayonunda bu halda konvektiv buludluq müşahid olunmur. Məlumdur ki atmosfer elektrik xüsusiyyətlərə malikdir. Belə ki, Məlumdur ki atmosfer elektrik xüsusiyyətlərə malikdir. Belə ki, atmosferdə olan toz hissəcikləri, kondensasiyaya məruz qalmış su atmosferdə olan toz hissəcikləri, kondensasiyaya məruz qalmış su buxarı, yağıntı hissəcikləri buz kristalları və s. Elektrik yükünə malik buxarı, yağıntı hissəcikləri buz kristalları və s. Elektrik yükünə malik olduqlarına görə təyyarələr uçuş zamanı elektrikləşirlər. Buludların, olduqlarına görə təyyarələr uçuş zamanı elektrikləşirlər. Buludların, yağıntıların elektrik xüsusiyyətləri təyyarənin xarakteristikası və uçuş yağıntıların elektrik xüsusiyyətləri təyyarənin xarakteristikası və uçuş rejimi təyyarənin elektrikləşməsinə səbəb olur. rejimi təyyarənin elektrikləşməsinə səbəb olur.

Bulud və yağıntıların elektrik xüsusiyyəti onların faza vəziyyəti Bulud və yağıntıların elektrik xüsusiyyəti onların faza vəziyyəti (damcı, kristal), forması, ölçüləri, vahid həcmdə konsentrasiyası, (damcı, kristal), forması, ölçüləri, vahid həcmdə konsentrasiyası, hissəciklərin elektrik yükü və bulud ətrafı elektrik sahəsinin hissəciklərin elektrik yükü və bulud ətrafı elektrik sahəsinin gərginliyindən asılıdır. gərginliyindən asılıdır.

Təyyarənin elektrikləşməsi onun konstruksiyasının Təyyarənin elektrikləşməsi onun konstruksiyasının xüsusiyyətləri, örtüyün materialı, mühərrikin tipindən asılıdr. Təyyarənin xüsusiyyətləri, örtüyün materialı, mühərrikin tipindən asılıdr. Təyyarənin uçuş rejimi uçuş hündürlüyü və sürəti, mühərrikin iş rejimi və istifadə uçuş rejimi uçuş hündürlüyü və sürəti, mühərrikin iş rejimi və istifadə olunan yanacaqla təyin olunur. olunan yanacaqla təyin olunur.

Təyyarənin elektrikləşməsi mürəkkəb və quri-bircins prosesdir. Təyyarənin elektrikləşməsi mürəkkəb və quri-bircins prosesdir. Uçuş zamanı təyyarə elektriklə yuklənə və eyni zamanda onu itirə bilir. Uçuş zamanı təyyarə elektriklə yuklənə və eyni zamanda onu itirə bilir. Təyyarədə elektrik yükünün qiyməti təyyarənin yüklənməsinə və Təyyarədə elektrik yükünün qiyməti təyyarənin yüklənməsinə və boşalmasına səbəb olan ərəyandan asılıdır. Təyyarənin elektriklə boşalmasına səbəb olan ərəyandan asılıdır. Təyyarənin elektriklə yüklənməsi əsas etibarilə bulud və yağıntı hissəciklərinin təyyarənin yüklənməsi əsas etibarilə bulud və yağıntı hissəciklərinin təyyarənin səthilə qarşılıqlı əlaqəsi və yanmamış yanacaq hissəciklərinin təyyarənin səthilə qarşılıqlı əlaqəsi və yanmamış yanacaq hissəciklərinin təyyarənin egzoz sistemi ilə qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində baş verir. Lakin sonuncu egzoz sistemi ilə qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində baş verir. Lakin sonuncu səbəb çox halda nəzərə alınmır, belə ki, mühərrikin normal işi zamanı səbəb çox halda nəzərə alınmır, belə ki, mühərrikin normal işi zamanı (yanacaq tam yandıqda) çox qısa cərəyanlar yaranır. (yanacaq tam yandıqda) çox qısa cərəyanlar yaranır.

Buludların mikrostrukturu təyyarələrin elektrikləşməsinə Buludların mikrostrukturu təyyarələrin elektrikləşməsinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Məsələn, buludda sululuq, su damcılarının əhəmiyyətli təsir göstərir. Məsələn, buludda sululuq, su damcılarının deyil kristalların sayı artdıqca təyyarəni elektrik yükü ilə yükləyən deyil kristalların sayı artdıqca təyyarəni elektrik yükü ilə yükləyən cərəyanların sayı artır. Buna görə də, güclü-tropa, topa-yağış və sıx layı-cərəyanların sayı artır. Buna görə də, güclü-tropa, topa-yağış və sıx layı-yağış buludları xüsusi təhlükəlidirlər. Yüksək-laylı və lələkli-laylı yağış buludları xüsusi təhlükəlidirlər. Yüksək-laylı və lələkli-laylı buludlarda uzunmüddətli uçuş zamanı da təyyarə güclü elektriklənə buludlarda uzunmüddətli uçuş zamanı da təyyarə güclü elektriklənə bilər. Təyyarələrin güclü elektrikləşməsi əsasən böyük şaquli gərginliyə bilər. Təyyarələrin güclü elektrikləşməsi əsasən böyük şaquli gərginliyə malik buludlarda baş verir. malik buludlarda baş verir.

Elektrik yükünün boşalması (elektrik yükünün təyyarə Elektrik yükünün boşalması (elektrik yükünün təyyarə səthindən axıb keçməsi)səthindən axıb keçməsi) bulud və ya yağıntı hissəçiklərinin təyyarənin bulud və ya yağıntı hissəçiklərinin təyyarənin səthindən ayrılması nəticəsində baş verir. Elektrik yükü ilə yüklənmə və səthindən ayrılması nəticəsində baş verir. Elektrik yükü ilə yüklənmə və böşalma arasında fərq təyyarə endikdənonda qalan elektrik yükünün böşalma arasında fərq təyyarə endikdənonda qalan elektrik yükünün miqdarı ilə ifadə olunur.miqdarı ilə ifadə olunur.

Təyyarənin elektrik yükü ilə yüklənməsi ikiqat təhlükə Təyyarənin elektrik yükü ilə yüklənməsi ikiqat təhlükə yaradır. yaradır. опасность. опасность. Bir tərəfdən elektrik yükü havada elektrik Bir tərəfdən elektrik yükü havada elektrik sahəsinin (təyyarə olmadan) gərginliyi böhran qiymətinə sahəsinin (təyyarə olmadan) gərginliyi böhran qiymətinə çatmadığı halda uçuş zamanı elektrik yüklənməsi təyyarəni çatmadığı halda uçuş zamanı elektrik yüklənməsi təyyarəni ildırım vurmasına səbəb olur. Digər tərəfdən təyyarənin ildırım vurmasına səbəb olur. Digər tərəfdən təyyarənin yanacaqla təmin olunması zamanı enmədən sonra doldurucu yanacaqla təmin olunması zamanı enmədən sonra doldurucu pistoletlə yanacaq bakının açıq boğazı arasında qığılcım pistoletlə yanacaq bakının açıq boğazı arasında qığılcım yarana bilər. Buna görə də, bir çox təyyarə tiplərində yarana bilər. Buna görə də, bir çox təyyarə tiplərində füzelyajın avtomatik torpaqlama sistemi nəzərə alınmışdır, füzelyajın avtomatik torpaqlama sistemi nəzərə alınmışdır, təyyarənin texniki təyyarə dayanacaqa girdikdən dərhal sonra təyyarənin texniki təyyarə dayanacaqa girdikdən dərhal sonra təyyarənin torpaqlanmasını həyata keçirməlidir. Hərbi təyyarənin torpaqlanmasını həyata keçirməlidir. Hərbi təyyarələrin havada yanacaqla doldurulması zamanı da bu təyyarələrin havada yanacaqla doldurulması zamanı da bu problemləri müşahidə etmək olur. problemləri müşahidə etmək olur.

Buzbağlama zonasında uçuş və Buzbağlama zonasında uçuş və havada hərəkətin idarə olunmasına havada hərəkətin idarə olunmasına

dair tövsiyyələrdair tövsiyyələr

1. 1. Uçuşdan öncə yerüstü sinoptik barik topoqrafiya Uçuşdan öncə yerüstü sinoptik barik topoqrafiya xəritələrindən, aeroloji diaqramlarda istifadə etməklə meteoşəraiti xəritələrindən, aeroloji diaqramlarda istifadə etməklə meteoşəraiti öyrənmək.öyrənmək.

2. 2. Səthi buz, qar və ya sırsıra ilə örtülmüş təyyarə ilə uçuş Səthi buz, qar və ya sırsıra ilə örtülmüş təyyarə ilə uçuş qadağandır. qadağandır.

3. 3. Buzbağlama şəraitində ekspluatasiyaya icasəsi olmayan Buzbağlama şəraitində ekspluatasiyaya icasəsi olmayan təyyarələrin buzbağlama şəraitində uçuşu qadağandır. təyyarələrin buzbağlama şəraitində uçuşu qadağandır.

4.4. Uçuş zamanı xarici havanın temperaturunu müşahidə etmək və Uçuş zamanı xarici havanın temperaturunu müşahidə etmək və +5ųC və daha az temperatura malik buluda daxil olmazdan əvvəl +5ųC və daha az temperatura malik buluda daxil olmazdan əvvəl buzbağlama əleyhinə sistemi işə salmaq. buzbağlama əleyhinə sistemi işə salmaq.

5. 5. Qışda buzbağlama sahəsindən yuxarı daha mənfi temperaturlu Qışda buzbağlama sahəsindən yuxarı daha mənfi temperaturlu sahəyə qalxmaq, yayda isə daha müsbət temperaturlu sahəyə enmək sahəyə qalxmaq, yayda isə daha müsbət temperaturlu sahəyə enmək lazımdır. lazımdır. 6. 6. Şüşətəmizləyicilərdə buzun əmələ gəlməsi və təmizləyicinin Şüşətəmizləyicilərdə buzun əmələ gəlməsi və təmizləyicinin sürətinin azalması intensiv buzbağlamaya işarə edir.sürətinin azalması intensiv buzbağlamaya işarə edir.

7. 7. Ekipajın buzbağlama ilə mübarizə tədbirləri effektiv Ekipajın buzbağlama ilə mübarizə tədbirləri effektiv olmadıqda və uçuşun təhlükəsizliyi təmin olunmazsa təyyarə komandiri olmadıqda və uçuşun təhlükəsizliyi təmin olunmazsa təyyarə komandiri dispetçerlə razılaşma əsasında uçuşun təhlükəsiz davamı mümkün olan dispetçerlə razılaşma əsasında uçuşun təhlükəsiz davamı mümkün olan hündürlüyə və ya eşelona yerdəyişmə etməlidir və ya ehtiyat aerodroma hündürlüyə və ya eşelona yerdəyişmə etməlidir və ya ehtiyat aerodroma enmə qərarı qəbul olunmalıdır. enmə qərarı qəbul olunmalıdır.

8. 8. buzbağlama şəraitində enməyə başlayan zaman ekipaj buzbağlama şəraitində enməyə başlayan zaman ekipaj qanadlarda və ya dayaqlarda buzun olub olmamasını yoxlamalıdır. Buz qanadlarda və ya dayaqlarda buzun olub olmamasını yoxlamalıdır. Buz örtüyü olmadıqda enmə adi qaydada yerinə yetirilir. Buzbağlama örtüyü olmadıqda enmə adi qaydada yerinə yetirilir. Buzbağlama əleyhinəsistem işləmədikdə və stabilizatorda buz olduğu halda əleyhinəsistem işləmədikdə və stabilizatorda buz olduğu halda buzbağlama sahəsindən çıxmaq mümkün olmadıqda ekipaj üfüqi buzbağlama sahəsindən çıxmaq mümkün olmadıqda ekipaj üfüqi dayaqda axının qırılmasının baş verməsinə hazır olmalıdır. Xəbərdarlıq dayaqda axının qırılmasının baş verməsinə hazır olmalıdır. Xəbərdarlıq tədbirlərindən biri tədbirlərindən biri закрылкзакрылкa sapma bucağının artmasıdır. Kəskin a sapma bucağının artmasıdır. Kəskin idarəetməyə yol vermədən kiçilmiş idarəetməyə yol vermədən kiçilmiş закрылкзакрылкa sapma bucağı ilə enmək. a sapma bucağı ilə enmək.

9.9. Həmişə əsas prinsipə riayət etmək lazımdır: Həmişə əsas prinsipə riayət etmək lazımdır: təyyarənin təyyarənin buzbağlama şərsaitində qalma müddəti minimak olmalıdır. buzbağlama şərsaitində qalma müddəti minimak olmalıdır.