1)Trnh Khc Mnh*

Vi t Nam c ng nh cc n c, Nh t B n v Hn Qu c qua giao l u ch u nh

h ng v n ho Hn c a Trung Qu c v s d ng ch Hn trong m t th i gian nh t

nh. Nh ng v i th i gian, cch c ch Hn Trung Qu c v cc n c ngoi Trung

Qu c d n d n thay i. Do m i n c vay m n ch Hn vo nh ng th i k khc

nhau, theo nh ng ph ng th c khc nhau v theo th i gian khi n cho gi a cc n c

khng hi u c nhau n a.

Vi t Nam, ch Hn c m t t r t s m, c th k t nh ng th k tr c Cng

nguyn. Th i k h c a phong ki n ph ng B c (th k I-X) ch Hn ti p t c

pht tri n. T n m 939 tr v sau, Vi t Nam thot kh i s th ng tr c a phong

ki n Trung Qu c, nh ng ch Hn v n c th nh hnh v kh ng nh v tr quan tr ng

c a mnh trong i s ng chnh tr , v n ho, x h i c a ng i Vi t. Ch Hn tr thnh

m t ph ng ti n quan tr ng nng cao dn tr, thi c , o t o nhn ti v pht tri n

v n ho dn t c Vi t Nam.

T ch Hn ( ), ng i Vi t Nam sng t o ra ch Nm ( ) v ch Nm c

s d ng v pht tri n trong i s ng v n ho c a ng i Vi t Nam. Xt v m t v

tr th, ch Hn c nhi u tri u i phong ki n Vi t Nam coi tr ng, c xem l

v n t chnh th ng c a qu c gia. Cn ch Nm ch y u c pht tri n trong sng

* PGS. TS, Vi n Nghin c u Hn Nm

103

104 34

tc v n h c, tuy nhin c ng c tri u i phong ki n Vi t Nam t ng r t coi tr ng

ch Nm, khuy n khch m i ng i h c ch Nm, vua Quang Trung (1752~1792) t ng

vi t chi u, th cho qu n th n b ng ch Nm, l th i k Ty S n (1788~1802).

1. S hnh thnh ch Nm

Ch Nm Vi t Nam ra i c ngh a h t s c l n lao, nh d u b c pht tri n

c a n n v n ho dn t c Vi t Nam, th c t c ng v kh ng nh vai tr a v

c a ti ng Vi t. Nhi u nh nghin c u i su tm hi u v s ra i c a ch Nm

Vi t Nam v c nhi u ki n khc nhau: ng L D (1885~1957) v Gio s

Nguy n ng Chi (1915~1984) c n c vo S V ng b t u l y ch Hn

d ch ra ti ng ta c a Nguy n V n San (1848~1883) vi t trong

cu n i Nam qu c ng (m t cu n ti u t i n Hn-Vi t, g m 50 m c t )

a ra nh n nh cho r ng ch Nm c t th i S Nhi p (th k th II)1). ng

Nguy n V n T (1889~1947) th d a vo ch B Ci , trong c m t B Ci

i v ng m nhn dn Vi t Nam suy tn vua Phng H ng, cho r ng

ch Nm Vi t Nam c t cu i th k th VIII2). H c gi Tr n V n Gip

(1902~1973) c n c vo ch C trong c m t i C Vi t ( y

l qu c hi u c a Vi t Nam vo th k th IX) cho r ng ch Nm c t th i nh

inh (th k X)3). Tr n Huy B (1901~1987) d a vo hai ch ng H kh c

trn chung Vn B n t chung minh tm c S n c nin

i n m 1076, cho r ng ch Nm c t th i nh L (th k XI)4). Hai nh nghin

c u, l Gio s Nguy n Ti C n v Gio s L V n Qun c n c vo ng m

l ch s ch ng minh ch Nm khng th c t th i S Nhi p5), m xu t hi n sau

1) L D : Ch Nm v i ch Qu c ng . T p ch Nam Phong, t p XXX v Nguy n ng Chi: Vi t

Nam c v n h c s , 1942.

2) Nguy n V n T : Bi ng trong T p ch B.E.F.E.O, t p XXX. 1939.

3) Tr n V n Gip: L c kh o v ngu n g c ch Nm. Nghin c u l ch s , s 127, 1969.

4) Tr n Huy B: M t qu chung 700 n m d i y bi n. T p ch T qu c, s 3, 1963.

5) Nguy n Ti C n: C li u ng m l ch s v i v n th i k xu t hi n ch Nm. Ngn ng h c,

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 105

th i ng T ng (kho ng th k VIII-th k X)6). Gio s o Duy Anh (1904~1988)

cho r ng: do yu c u m i c a x h i t sau cu c gi i phng, c bi t d i cc tri u

inh (th k X) v u L (th k XI) th ch Nm xu t hi n7).

2. Qu trnh pht tri n c a ch Nm v cc v n b n chNm H c gi H

B t u t th i nh L (1010~1225), trong cc v n bia hi n cn l u gi c

nh ng ch Nm ghi tn t v tn ng i, nh : v n bia Ph ng Thnh phu nhn L

th m ch (nin i 1174) c cc ch : b n sng ,

c a ng , u nh ; v n bia Chc Thnh Bo n t bi

(nin i 1185~1214) c cc ch : B , ng M c ; v n bia

Bo n thi n t bi k (nin i 1210) c cc ch chi , ng

, ph n . Nh ng ch Nm kh c trn cc v n bia th i L l s n ph m c a giai

o n u trong qu trnh hnh thnh v pht tri n c a ch Nm trong cc v n b n

v lm ti n t o nn v n ha ch Nm Vi t Nam.

Ch Nm ra i, p ng c ph n no nhu c u pht tri n c a n n v n ho

dn t c, giai o n n c i Vi t v ng b c trong k nguyn c l p, t ch v th ng

nh t. Ch Nm ra i, th i nh L, ch n thu n l nh ng ch ghi tn t, tn

ng i xu t hi n trong cc v n bia; nh ng sang th i nh Tr n th ch Nm pht tri n

th nh hnh v b t u dng trong sng tc tr c thu t.

Th i Tr n (1225~1400), theo cc ti li u cng b , Vi t Nam cn l u gi c

m t s v n b n c coi l cc tc ph m vi t b ng ch Nm vo th i k ny. Tr c

h t ph i k n hai tc ph m C tr n l c o ph v c th lm

tuy n thnh o ca c a vua Tr n Nhn Tng (1258~1308),

ng T th nh t c a phi Thi n tng Trc lm Vi t Nam; ti p n l tc ph m Hoa

s 1, 1971 v L V n Qun: Gp ph n tm hi u ngu n g c ch Nm trn c s c li u thanh

i u Hn Vi t. Ngn ng h c, s 4, 1973.

6) Nguy n Ti C n v L V n Qun: ti li u d n.

7) o Duy Anh: Ch Nm ngu n g c c u t o di n bi n, Nxb. KHXH, H. 1975.

106 34

Yn t ph c a L o Ti (1254~1334), o hi u l Huy n Quang, ng

T th ba c a phi Thi n tng Trc lm Vi t Nam; v tc ph m Gio t ph

c a M c nh Chi (th k XIV). B n bi ph ny, hi n cn c ghi chp trong

sch Thi n tng b n h nh (v n b n kh c in th k XVIII).

Ngoi ra, cc b s l n c a Vi t Nam, nh i Vi t s k ti n bin

(q.5, t.37) v Khm nh Vi t s thng gim c ng m c

(q.7, t.26) u ghi: Ma thu thng 8 n m Nhm Ng nin hi u Thin B o th

4 (1282), c c s u n sng L, vua sai quan Th ng th B Hnh l Nguy n

Thuyn lm bi v n nm xu ng sng, c s u t b i. Vua cho vi c y gi ng

vi c lm c a Hn D ( i nh ng Trung Qu c ) nn ban cho ng

h Hn . Nguy n Thuyn gi i th ph qu c ng , nhi u ng i b t ch c lm. Nay

g i th Qu c m (ch Nm) l Hn lu t b t u t y. Theo ghi chp c a Ng

Th Nh m (1746~1803) trong H i ng ch l c th Ch vi t n c ta (Vi t

Nam) b t u s d ng nhi u qu c ng (ch Nm) t th i Hn Thuyn

. Nguy n Thuyn cn c t p th Phi sa t p , theo Phan Huy

Ch (1782~1840) ghi trong L ch tri u hi n ch ng lo i ch (ph n

V n t ch ch ) th Phi sa t p c nhi u th qu c m. Nh v y,

theo cc t li u l ch s c a Vi t Nam th Nguy n Thuyn l ng i gi i v v n v

th ch Nm, r t ti c cc tc ph m c a ng hi n khng cn. Ngoi ra, c n c vo

ghi chp c a Phan Huy Ch trong L ch tri u hi n ch ng lo i ch

th Chu V n An (?~1370) c Ti u n qu c ng thi t p (

b th t truy n), sau ny cc nh nghin c u cho r ng trong t p th ny c th c th

ch Nm. Theo Khm nh Vi t s thng gim c ng m c

(Chnh bin, q.7, t.44) th Nguy n S C (th k XIV) c ng gi i lm v n th ch

Nm; v c ng theo Khm nh Vi t s thng gim c ng m c

(Chnh bin, q.11, t.3 v t.22) c chp vi c H Qu Ly (cu i th k XIV- u

th k XV) c lm th ch Nm t ng vua Tr n Ngh Tng v d ch thin V d t

trong Kinh Th ra qu c ng (ch Nm) d y cho cc quan gia, nh ng

u th t truy n. Theo Nguy n ng Chi trong Vi t Nam c v n h c s th H Tng

Th c (th k XIV) c so n cu n Ph h c ch nam v Nguy n Phi Khanh

(1355~1428) cng m t s Nho s c lm bi ph Con ng a l , u vi t

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 107

b ng ch Nm, nh ng u th t truy n.

Nhn chung, tc ph m ch Nm th i Tr n truy n l i n nay khng nhi u; nh ng

tc ph m ny tuy thu c th i Tr n, nh ng u do ng i i sau sao chp l i, s a ch a,

lm thay i nguyn tc, nn v n gim nh v n b n ang c t ra cho gi i

nghin c u Hn Nm hm nay. D u sao th, y l nh ng v n b n c gi tr gip

chng ta tm hi u v s pht tri n c a ch Nm ni ring v v n b n ch Nm th i

Tr n ni chung.

Th i L s (th k XV), n n v n ha c a n c i Vi t ph n nh tinh th n c a

m t dn t c c ng th nh, trong xu h ng pht tri n chung c a l ch s , cc tc

ph m vi t b ng ch Nm th i k ny t c nh ng thnh t u nh t nh. Nh ng

tc ph m vi t b ng ch Nm i n hnh c a th i k ny, tr c h t ph i k n Qu c

m thi t p c a Nguy n Tri (1380~1442), v i t p th ch Nm g m

254 bi th , Nguy n Tri c nh gi l m t trong nh ng tc gi lm th ch Nm

hay nh t trong l ch s s d ng ch Nm Vi t Nam; ti p n l H ng c qu c

m thi t p , trong c a L Thnh Tng (1442~1497) c 128 bi

th ch Nm v sau ny ng i ta s u t m cc bi th Nm x ng h a c a cc tc

gi khc trong H i Tao n, v i kho ng 328 bi th Nm. Qu c m thi t p v H ng

c qu c m thi t p c sng tc b ng ch Nm, ghi l i ti ng ni c a dn t c, ni

ln s c s ng mnh li t, m t b c ti n m i c a ngn ng dn t c v kh ng nh vai

tr c a ch Nm trong v n ha Vi t Nam th k XV. Ngoi ra cn c cc tc ph m,

nh Th p gi i c h n qu c ng v n chp trong Thin Nam

d h t p t ng truy n l c a L Thnh Tng, Kim l ng k

v Phan Tr n t ng truy n l c a C n (th k XV), H ng Chu qu c

ng thi t p c a L ng Nh H c (th k XV), r t ti c, nh ng tc

ph m ny h u h t th t truy n.

Tnh hnh v n b n cc tc ph m vi t b ng ch Nm vo th k XV, tuy cn nh ng

v n c n xem xt v v n b n h c, nh ng nh ng v n b n cn l i n hm nay th

hi n s c s ng, c m xc ngn ng dn t c v tinh th n sng t o c a ng i Vi t Nam,

t o nn n n t ng v ng ch c cho s pht tri n c a ch Nm th i k sau.

T th k XVI n u th k XX, tr i qua cc tri u i phong ki n: M c

(1527~1533, cc n m sau b coi l ngu tri u v n 1677 th m t h n) -L Trung

108 34

h ng (1533~1788)-Ty S n (1788~1802) v Nguy n (1802~1945), tnh hnh chnh tr ,

v n ho, x h i c nhi u bi n i l n lao. Cc tri u i nh n c phong ki n Vi t

Nam pht tri n lc th nh, lc suy; nh ng v n ha Vi t Nam ni chung v v n ha

vi t b ng ch Nm ni ring, l i c s pht tri n m nh m . Cc v n b n vi t b ng

ch Nm pht tri n ton di n v ch t l ng n i dung v s l ng tc ph m. Nhi u

tc ph m Nm c t t ng ti n b , th hi n nh n th c v quan i m ngoi khun

kh o l chnh th ng c a nh n c phong ki n; v v th nh n c phong ki n

ban hnh nh ng ch tr ng c m on hay hu ho i cc v n b n vi t b ng ch Nm8),

y c ng l m t trong nh ng nguyn nhn d n n nhi u tc ph m ch Nm giai o n

ny khng tn tc gi (khuy t danh). Nh ng vi c sng tc ch Nm l khuynh

h ng t t y u c a pht tri n l ch s , nh m p ng nhu c u v n ho c a cng chng.

V cc tc ph m v n xui ch Nm, ti p n i thnh t u t th i Tr n, v n xui Nm

giai o n ny pht tri n ngy cng nhi u v s l ng, nh Ph ng thnh xun s c ph

c a Nguy n Gi n Thanh (1482~?), Cung trung b o hu n

c a Bi V nh (1508~1545), T ch c ninh th ph v i ng

phong c nh ph c a Nguy n Hng (th k XVI), Huy n Quang cho

vang m t cung n c a Nguy n Th Nghi (th k XVI), Ph m

Li i ch i Ng H c a V Duy on (1621~1688), Ng ba H c

ph v Giai c nh h ng tnh c a Nguy n B Ln

(1701~1785), T ng Ty H c a Nguy n Huy L ng (?~1808), Chi n t ng

Ty H c a Ph m Thi (1777~1813), Th o t c v n i qu c m lu n

(khuy t danh), v.v.. Nhi u v n b n tu ng vi t b ng ch Nm

(c xen ch Hn) ra i trong giai o n ny, nh S n H u (khuy t danh),

Tam n v ng (khuy t danh), Si Vi c a Nguy n C Trinh

(1716~1763).

V cc tc ph m th ch Nm, giai o n ny c B ch Vn Am qu c ng thi

g m 178 bi c a Nguy n B nh Khim (1491~1585), Ng Thin

ho doanh bch v nh kho ng h n 100 bi c a Tr nh C n

8) Cc cha Tr nh, nh Tr nh T c, Tr nh C ng v Tr nh Doanh; ban hnh nh ng l vo cc

n m 1663, 1718 v 1760; thu h i, tiu hu sch ch Nm in v khng chi in sch ch

Nm m i.

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 109

(1633~1709), Cn nguyn ng ch thi t p c 231 bi th c a Tr nh

Doanh (?~1767). Ngoi ra ph i k n nhi u tc gi khc c sng tc th Nm, nh

Nguy n C Trinh (1716~1763), M c Thin Tch (1706~1780), Nguy n Tng Khu

(1693~1767), Hong S Kh i (th k XVI), H Xun H ng (th k XVIII), B Huy n

Thanh Quan (th k XIX). Sau ny xu t hi n nhi u nh th sng tc th Nm v th

Nm theo th ca tr, nh : nguy n Cng Tr (1778~1858), Cao B Qut (?~1854),

Nguy n Hm Ninh (1808~1867), Nguy n Khuy n (1835~1909), D ng Khu

(1839~1902), D ng Lm (1851~1920), T n Nguy n Kh c Hi u (1888~1939),

Tr n Tu n Kh i (1895~1983) v.v..

V i s ng gp c a ch Nm xu t hi n nh ng tc ph m v n h c m i, nh :

th ca tr, truy n th l c bt, di n ca, song th t l c bt v truy n th lu t ng,

y l nh ng tc ph m s d ng thnh cng ch Nm vo sng tc v n h c.

V th ca tr vi t b ng ch Nm c tc ph m Ngh h tm gip gi i th ng ht

o c a L c Mao (1462~1529), tc ph m g m 128 cu

th , chia lm nhi u o n; m i o n th ng b t u 2 cu b y ch -song th t (ho c

2 cu n m ch -song ng ), o n gi a l cu su ch v cu tm ch -l c bt (th nh

tho ng c xen hai cu 7 ch -song th t), o n k t l 4 cu v i 2 cu 7 ch -song th t

v 2 cu su ch tm ch -l c bt.

V truy n th ch Nm l c bt (cu su ch v cu tm ch ) ph i k n cc tc

ph m: Lm tuy n vn c a Phng Kh c Khoan (1528~1613) g m kho ng 200

cu, Ng a Long c ng vn g m 136 cu v T Dung vn g m

332 cu u c a o Duy T (1572~1634), Hon t nh chu dn t

c a inh Nho Hon (1671~?), L kh vn t ng truy n c a nhm

Chiu Anh Cc, Nh c X ng phn knh c a Nguy n Th Nghi (th k

XVI), Song tinh b t d g m 2000 cu c a Nguy n H u Ho (?~1713),

S trnh tn truy n g m 600 cu c a Nguy n Tng Khu (1693~1767).

Sau ny c nh ng tc ph m truy n th Nm l c bt c l u hnh su r ng trong

nhn dn v c nhi u ng i h c thu c lng, nh : o n tr ng tn thanh

c a Nguy n Du (1765~1820), Truy n Hoa tin c a Nguy n Huy T

(1743~1790), S knh tn trang c a Ph m Thi (1777~1813), L c Vn

Tin c a Nguy n nh Chi u (1822~1888). Ngoi ra cn hng lo t cc tc

110 34

ph m truy n th Nm l c bt khuy t danh, nh : Nh mai , Ph m T i Ng c

Hoa , T ng Trn Cc Hoa , Ph ng Hoa , L Cng

Hong Tr u , Phan Tr n truy n , L c sc tranh cng truy n

, Hoa i u tranh n ng , Trinh th truy n , v.v..

c bi t, giai o n ny xu t hi n nhi u cc tc ph m ch Nm th l c bt di n

ca l ch s Vi t Nam, i n hnh l Thin Nam ng l c (khuy t danh),

y l tc ph m vi t b ng ch Nm di nh t v i h n 8000 cu th ch Nm; Truy n

Song tinh (khuy t danh), Thin Nam qu c ng l c k

(khuy t danh), sau ny c i Nam Qu c s di n ca c a L Ng

Ct (1827~1875). Ti p n l cc tc ph m ch Nm di n ca truy n c tch, nh :

Lan phu nhn c a Tr ng Ng c Trong (th k XVIII), L tri u tam

Hong Thi h u c l c th n tch qu c ng di n ca

, Cha Thao c truy n , ng Ninh c truy n

, Th ch Sanh , Tr ng Chi , v.v.. R i lo i k s vi t theo th th l c

bt c ng ra i, nh : Mai nh m ng k c a Nguy n Huy H

(1783~1841), B t phong l u truy n c a L V n Ph c (1875~1849), v.v.

Tc ph m th ch Nm vi t theo l i song th t l c bt (2 cu 7 ch -song th t v

2 cu su ch tm ch -l c bt) giai o n ny xu t hi n theo th ngm khc ,

nh cc tc ph m: T th i khc c a Hong S Kh i (th k XVI), Thin

Nam minh gim (khuy t danh), Chinh ph ngm b n d ch c a

on Th i m (1705~1748) v c a Phan Huy ch (1750~1822) , Cung on ngm

khc c a Nguy n Gia Thi u (1741~1798), Ai t vn c a L

Ng c Hn (th k XVIII), Ch c c m h i v n c a Hong Quang (?~1801),

Tri u linh v n c a Ph m Thi (1777~1813), Chiu h n v n c a

Nguy n Du (1765~1820), T tnh khc c a Cao B Nh (th k XIX), T

b hnh c a Phan Huy Th c (1778~1844), B n n thn (khuy t danh)

v.v..

Cc tc ph m truy n th vi t b ng ch Nm theo th ng lu t (Trung Qu c),

nh : V ng T ng , T cng ph ng s , Lm tuy n k ng

, Tam qu c thi , v.v.., u l nh ng truy n khuy t danh c ng l n l t

xu t hi n.

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 111

Ngoi ra, cn ph i k n vi c d ch sch v di n ca cc sch kinh truy n sang ch

Nm, nh Tn bin Truy n k m n l c t ng b gi i m t p ch

c a Nguy n Th Nghi, Ch nam ng c m gi i ngh a

, Ph t thuy t i bo ph m u n trong kinh ;

r i Thi n s H ng H i d ch v ch gi i kinh ph t ra Qu c m, ng Thi Ph ng

(1678~?) di n ca Kinh d ch , Nguy n B Ln (1701~1785) di n ca Kinh thi

, v.v., ph bi n b ng ch Nm.

3. C u t o ch Nm

Ch Nm Vi t Nam ra i c ng c nh ng nt t ng ng nh s ra i ch

Kana c a Nh t B n v ch Hang l c a Hn Qu c. Ch c i u ng i Vi t Nam hm

nay khng s d ng h th ng ch vung truy n th ng l ch Hn v ch Nm n a,

m s d ng h ch Latinh. Trong khi ng i Nh t B n c n b n v n d a vo ch

Hn v i m t t l l n cc ch vung, hay ng i Hn Qu c d a trn m t ph n ch

Hn r i thot d n ra v xy d ng h th ng ch vung m i theo nguyn tc bi u

m.

V c u t o ch Nm, cc nh nghin c u Vi t Nam t ng i th ng nh t v i nhau

a ra cc d ng c u t o ch Nm, xin nu m t s v d :

a. Ch Nm vay mn vn t Hn

+/ M n v n t c m v ngh a:

- Ghi m Hn Vi t: ti (m Hn Vi t) = ti (m Nm), m nh (m Hn Vit)

= m nh (m Nm), c (m Hn Vi t) = c (m Nm).

~ Ghi m c (Hn Vi t~Vi t ha): ph (m Hn Vi t) = ba (m Nm), v (m

Hn Vi t) = ma (m Nm), can (m Hn Vi t) = gan (m Nm).

+/ Ch m n v n t :

- M n ngh a: tr o (m Hn Vi t) = vu t (m Nm), d ch (m Hn Vi t) =

nch (m Nm).

112 34

- M n m chnh xc: m t (m Hn Vi t) = m t (m Nm),

- M n m nh ng c ch ch: bi t (m Hn Vi t) = bi t (m Nm).

b. Ch Nm do ngi Vit Nam sng to

+/ Ghp hai thnh t c a v n t Hn:

- Ghp m + m: ba (m Hn Vi t) + l i (m Hn Vi t) = tri (m Nm),

ba (m Hn Vi t) + l ng (m Hn Vi t) = tr ng (m Nm).

- Ghp ngh a + ngh a: thin (m Hn Vi t) + th ng (m Hn Vi t) = tr i

(m Nm), nhn (m Hn Vi t) + th ng (m Hn Vi t) = trm (m Nm).

- Ghp b + ch : nh c (Hn Vi t) + tinh (Hn Vi t) = tanh (Nm), th

(Hn Vi t) + qua (Hn Vi t) = qu (Nm), kh u (Hn Vi t) + an (Hn

Vit) = n (Nm).

- Ghp ch + ch : th o (m Hn Vi t) + c (m Hn Vi t) = c (m Nm),

nam (m Hn Vi t) + ng (m Hn Vi t) = n m (m Nm), bao (m Hn

Vi t) + nh p (m Hn Vi t) = vo (m Nm).

+/ Thm k hi u ph ho c vi t t t:

- Thm k hi u ph : mi (m Hn Vi t) + < k hi u ph = < m i (m Nm).

- Vi t t t: vi (m Hn Vit) = lm (m Nm).

4. S l ng cc v n b n ch Nm hi n cn Vi t Nam

Kho tng th t ch v ch Nm v n n v n h c ch Nm, hi n c l u gi t ng

i y nh t v phong ph nh t Vi n Nghin c u Hn Nm thu c Vi n Khoa

h c x h i Vi t Nam, v i s l ng tc ph m kho ng 1600 tn sch. Trong sch

vi t ton ch Nm kho ng 600 tc ph m, sch ch Hn di n Nm kho ng 200 tc

ph m, sch ch Hn l n Nm kho ng 800 tc ph m. Ngoi ra cn hng v n thc b n

v n bia c ch Nm (trong v n bia ton kh c ch Nm h n 100 n v ). G n

y Vi n Nghin c u Hn Nm s u t m c hng ngn cu n sch ch Nm c a

cc dn t c khc, nh ch Nm Ty, ch Nm Nng, ch Nm Dao, ch Nm Ng n,

v.v..

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 113

5. Vi c nghin c u v gi i thi u cc v n b n Nm Vi t Nam

T u th k XX, ng i Vi t Nam chuy n sang s d ng ch ci La tinh, nay

th ng g i l ch Qu c ng . M t v n c t ra l, ng i Vi t Nam th k XX

v hm nay c s cch bi t v v n t v i ng cha mnh cc th k tr c, i a

s ng i dn Vi t Nam ngy nay khng c c ch Nm, khng hi u c di s n

v n ho thnh v n tr c y c a ng cha l i nh ng g. gp ph n gi i quy t

v n quan tr ng ny, ngnh Hn Nm h c Vi t Nam ra i, nh m s u t m,

b o qu n v phin d ch nghin c u cc v n b n ch Nm v o t o i ng cn

b nghin c u ch Nm.

gi i thi u v i th h ng i Vi t Nam hm nay v vai tr c a ch Nm trong

ngn ng dn t c v cc tc ph m vi t b ng ch Nm, nhi u th h nghin c u Hn

Nm Vi t Nam, t nh ng n m u c a th k XX ti n hnh nghin c u ch Nm

v gim nh, phin d ch, cng b nhi u t li u ch Nm c gi tr ra ti ng Vi t hi n

nay. C th nu ra nh sau:

V nghin c u ch Nm c: Ch Nm v i ch Qu c ng (L D ), Ch Nm ngu n

g c c u t o di n bi n ( o Duy Anh), L c kh o v ngu n g c ch Nm (Tr n V n

Gip), M t s v n v ch Nm (Nguy n Ti C n), Nghin c u v ch Nm (L V n

Qun), Nghin c u ch Nm Ty-Nung (Hong Tri u n v Cung V n L c), Cc

ph ng th c bi u m trong c u trc ch Nm Vi t (Nguy n T Nh), Cc Ph ng th c

bi u trong c u trc ch Nm Vi t (L Minh H ng), M i t ng quan gi a m Hn Vi t

v m Nm trong cch c ch Nm (Tr ng c Qu ), Ch Nm v ti ng Vi t qua

b n gi i m Ph t thuy t i bo ph m u n tr ng kinh (Hong Th Ng ), Ch Nm v

ti ng Vi t qua v n b n Thin Nam ng l c (Nguy n Th Lm), Truy n k m n

l c~Nghin c u v n b n v v n d ch Nm (Hong H ng C m), v.v..; v nhi u bi vi t

nghin c u v ch Nm ng trn cc t p ch khoa h c chuyn ngnh.

V vi c phin m cc v n b n ch Nm, c: Qu c m thi t p , H ng

c qu c m thi t p , B ch Vn Am qu c ng thi

, Ch nam ng c m , Ph t thuy t i bo ph m u n tr ng kinh

, o n tr ng tn thanh (Truy n Ki u

114 34

), Hoa Tin truy n , Phan Tr n truy n , Chinh ph ngm

, Cung on ngm khc , L c sc tranh cng , Ph m Cng

Cc Hoa , Ph m T i Ng c Hoa , Lm tuy n k ng

, Tn bin Truy n k m n l c t ng b gi i m t p ch

, Ng c ki u l , Thin Nam minh gim , Thin

Nam ng l c , i Nam quc s di n ca , L c Vn

Tin , S trnh tn truy n , S knh tn trang , Nh

mai , Ph ng Hoa , L Cng Hong Tr u , Hoa i u

tranh n ng , Trinh th truy n , Truy n Song tinh ,

Lan phu nhn , L tri u tam Hong Thi h u c l c th n tch qu c

ng di n ca , Cha Thao c truy n

, ng Ninh c truy n , Th ch Sanh , Tr ng Chi

, Mai nh m ng k , B t phong l u truy n , v.v...

V bin so n nh ng b sch cng c , nh m gp ph n t o nn nh ng ph ng ti n

tra c u khi ti p c n v n b n ch Nm, c th k nh : B ng tra ch Nm (Vi n Ngn

ng h c), i t i n ch Nm (V V n Knh), T i n ch Nm Ty (Hong Tri u

n ch bin), T i n ch Nm (Nguy n Quang H ng ch bin), i t i n ch

Nm (Tr ng nh Tn-L Qu Ng u) v.v..

T n m 1994, Vi n Nghin c u Hn Nm tham gia ch ng trnh xy d ng B ng

m ch Nm v a ch Nm vo B ng m chu n qu c t IRG/ISO, hi n nay t ng

s ch Nm c a Vi t Nam a vo kho ch qu c t l 9299 ch , trong s

ch Nm khng trng hnh v i ch c a cc n c trong khu v c s d ng ch vung

(ch t ng hnh) l 4200 ch .

C th ni, t nh ng ch ng c ch ng minh cho s hnh thnh ch Nm t th

k X, ch Nm th nh hnh trong cc v n b n t th k XI n th k XII, ch Nm

pht tri n t th k XIII n th k u th k XX v hnh thnh v n ha ch Nm.

V n ha ch Nm, tr i theo chi u di l ch s Vi t Nam pht tri n ngy cng r ng

ri trong i s ng v n ha x h i Vi t Nam, p ng nhu c u c a nhn dn, nh

d u s pht tri n r c r c a v n ha ch Nm trong l ch s v n ha Vi t Nam.

T u th k XX, vi c nghin c u c u t o ch Nm, gim nh v n b n Nm,

bin so n sch tra c u ch Nm, bin so n th m c Nm, v phin d ch cng b cc

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN ~ 115

tc ph m ch Nm c gi tr c cc nh nghin c u quan tm; b c u thu

c nh ng k t qu , ph n no p ng nhu c u tm hi u ch Nm trong i s ng

v n ho x h i, nh ng vi c lm tr c y ch a c h th ng.

t o i u ki n cho gi i nghin c u Hn Nm v cc ngnh khoa h c khc c

ci nhn t ng th v cc tc ph m vi t b ng ch Nm, gip cho cc th h ng i

Vi t Nam hm nay hi u c gi tr ch th c c a v n ho truy n th ng trong l ch

s v th c hi n vi c x h i ho ngy cng nhi u cc v n b n ch Nm, Vi n Nghin

c u Hn Nm t ch c bin d ch v xu t b n b T ng t p v n h c ch Nm, m t

t p i thnh u tin v v n b n vi t b ng ch Nm Vi t Nam. B T ng t p v n

h c ch Nm g m nhi u ph n, trong m i ph n chia nhi u t p v kho ng h n 30 t p

l n l t s c gi i thi u.

Ti xin chn thnh c m n Gio s Seong~Jong Park H i tr ng H i nghin c u

th t ch c Hn Qu c t o i u ki n ti c tham d H i th o hm nay.

Chc cc Ngi t c nhi u thnh t u trong nghin c u khoa h c.

Chc m i quan h h p tc khoa h c gi a cc nh khoa h c Hn Qu c v Vi t Nam

ngy cng pht tri n.

Xin chn thnh c m n.

CH NM VIT NAM V VIC BO QUN, NGHIN CU CC VN BN CH NM VIT NAM1. S hnh thnh ch Nm2. Qu trnh pht trin ca ch Nm v cc vn bn ch Nm Hc giH3. Cu to ch Nm4. S lng cc vn bn ch Nm hin cn Vit Nam5. Vic nghin cu v gii thiu cc vn bn Nm Vit Nam