UCHWAŁA Nr XXXIX/229/2009 RADY MIEJSKIEJ W STĄPORKOWIE

z dnia 23 lipca 2009r.

w sprawie aktualizacji Programu ochrony środowiska i Planu gospodarki odpadami

dla Miasta i Gminy Stąporków

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) w związku z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.) oraz art. 14 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. z 2007r. Nr 39, poz. 251 z późn. zm.) uchwala się, co następuje:

§ 1.1. Uchwala się Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Stąporków, stanowiący za-łącznik nr 1 do niniejszej uchwały.

2. Uchwala się Plan gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Stąporków, stanowiący załącznik nr 2 do niniejszej uchwały.

§ 2. Traci moc uchwała Nr XXXV/153/2005 Rady Miejskiej w Stąporkowie z dnia 30 maja 2005r. w sprawie uchwalenia Programu ochrony środowiska dla miasta i gminy Stąporków, którego integralną częścią jest Plan gospodarki odpadami dla miasta i gminy Stąporków.

§ 3. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Stąporkowa

§ 4. Uchwała podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Województwa Świętokrzyskiego i wchodzi w Ŝycie po upływie 14 dni od daty jej ogłoszenia.

Przewodniczący Rady Miejskiej: S. Pietras

Załączniki do uchwały Nr XXXIX/229/2009 Rady Miejskiej w Stąporkowie z dnia 23 lipca 2009r.

Załącznik Nr 1

Program Ochrony Środowiska dla miasta i gminy Stąporków na lata 2009-2015

Spis treści

1. Wstęp 2. ZałoŜenia wyjściowe Programu

2.1. Cele polityki ekologicznej województwa świętokrzyskiego i powiatu koneckiego 3. Ogólna charakterystyka Miasta i Gminy Stąporków 4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego

4.1. Geologia i rzeźba terenu 4.2. Hydrografia 4.3. Klimat 4.4. Gleby 4.5. Szata roślinna i świat zwierząt

5. Ochrona, wykorzystanie i diagnoza stanu środowiska 5.1. Środowisko przyrodnicze i ochrona przyrody 5.2. Powietrze atmosferyczne

5.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa 5.4. Gospodarka odpadami 5.5. Zasoby surowców mineralnych 5.6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb 5.7. Hałas i wibracje 5.8. Promieniowanie elektromagnetyczne 5.9. Tereny przemysłowe 5.10. PowaŜne awarie przemysłowe 5.11. Edukacja ekologiczna

6. Zarządzanie środowiskiem 7. Priorytety i cele ekologiczne Miasta i Gminy Stąporków 8. Strategia (krótkoterminowych) działań na lata 2009-2011

8.1. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa 8.2. Powietrze atmosferyczne 8.3. Środowisko przyrodnicze 8.4. Zasoby surowców mineralnych 8.5. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego 8.6. PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe 8.7. Edukacja ekologiczna

9. Strategia długoterminowych działań do roku 2015 9.1. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa 9.2. Powietrze atmosferyczne 9.3. Środowisko przyrodnicze 9.4. Zasoby surowców mineralnych 9.5. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego 9.6. PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe 9.7. Edukacja ekologiczna

10. Realizacja Programu 10.1. Szacunkowe koszty realizacji programu

11. Sposoby finansowania realizacji zamierzonych celów 12. WdraŜanie i monitoring „Programu …” 13. Streszczenie w języku niespecjalistycznym 14. Spis literatury i wykorzystanych materiałów

1. Wstęp

W celu realizacji polityki ekologicznej państwa Burmistrz Miasta i Gminy Stąporków zobligowany jest do sporządzania gminnego programu ochrony środowiska (art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska - tekst jednolity z 24 stycznia 2008r. Dz. U. Nr 25, poz. 150) i ich aktualizacji co 4 lata (art. 14 ustawy poś).

Pierwszy „Program ochrony środowiska dla miasta i gminy Stąporków” został opracowany w 2004r w trybie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie środowiska. Program został uchwalo-ny przez Radę Miejską w Stąporkowie dnia 30 maja 2005r. uchwałą nr XXXV/153/2005r. Niniejszy doku-ment jest aktualizacją Programu Ochrony Środowiska z 2004. Program określa: - aktualną sytuację ekologiczną w gminie, - ekologiczne, przestrzenne, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania rozwoju gminy, - priorytetowe działania w podziale na krótkoterminowe (lata 2009-2011) i długoterminowe (do roku

2015), - harmonogram konkretnych zadań w zakresie ograniczenia emisji, ochrony zasobów przyrody, racjo-

nalnego gospodarowania środowiskiem, aktywizacji prośrodowiskowej społeczeństwa i wzrostu świadomości ekologicznej,

- uwarunkowania realizacyjne Programu, jego wdroŜenie i monitoring. Szczególne rozwinięcie Programu stanowi „Plan gospodarki odpadami dla miasta i gminy Stąpor-

ków na lata 2009-2015”. Program opracowany jest z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu gminy i jego kompe-

tencji wynikających z przepisów prawa ochrony środowiska, a więc ograniczonych własnych moŜliwości realizacyjnych i finansowych.

2. ZałoŜenia wyjściowe Programu

Głównym celem Programu jest określenie polityki ekologicznej miasta i gminy Stąporków, realizu-

jąc politykę ekologiczną państwa, rozumianą jako zjednoczenie celów ochrony środowiska z wyzwaniami zrównowaŜonego rozwoju Europy i rozszerzania ogólnoświatowej troski o Ziemię i jej przyszłych miesz-kańców.

NajwaŜniejsze problemy i cele zawierają następujące, dokumenty krajowe: - ustaleniami i rekomendacjami wynikającymi z projektu „Polityki ekologicznej państwa na lata 2007-

2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, - Strategią Rozwoju Kraju 2007-2015, - Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia 2007-2013,

Program uwzględnia równieŜ uwarunkowania wojewódzkie wynikające z: - Strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku, - ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego, - Programu ochrony środowiska dla powiatu koneckiego na lata 2008-2015, - Planu gospodarki odpadami dla powiatu koneckiego na lata 2008-2015, - Programu ochrony środowiska dla województwa świętokrzyskiego na lata 2007-2015, - Planu gospodarki odpadami dla województwa świętokrzyskiego na lata 2007-2011.

Głównym celem polityki ekologicznej państwa, ustanowionym w krajowych dokumentach pro-gramowych jest „zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego społeczeństwa polskiego w XXI w oraz stworzenie podstaw dla opracowania i realizacji strategii zrównowaŜonego rozwoju kraju”.

Zasadą, stanowiącą nadrzędne kryterium rozwiązań strategicznych na wszystkich szczeblach zarzą-dzania powinna być konstytucyjna zasada zrównowaŜonego rozwoju. 2.1. Cele polityki ekologicznej województwa świętokrzyskiego i powiatu koneckiego

Jak wynika z Projektu „Programu ochrony środowiska woj. świętokrzyskiego na lata 2007-2115” oraz „Programu ochrony środowiska dla powiatu koneckiego na lata 2008-2015”, dokumentem nadrzęd-nym wytyczającym cele i kierunki działań w zakresie polityki ekologicznej województwa jest „Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego do 2020 roku”.

Sformułowano następujące wojewódzkie priorytety ekologiczne: Edukacja na rzecz zrównowaŜonego rozwoju - prowadzenie edukacji na rzecz zrównowaŜonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów i uciąŜ-

liwości środowiska jest zadaniem nadrzędnym w polityce ekologicznej województwa. Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi - uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w aglomeracjach ujętych w Krajowym Programie

Oczyszczania Ścieków Komunalnych, - uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w utworzonych na terenie województwa aglomera-

cjach powyŜej 2 000 RLM, - realizacja oczyszczalni ścieków wraz z systemami kanalizacyjnymi w ramach programu osłonowego

zbiorników wodnych w województwie, - budowa, rozbudowa i modernizacja zbiorników retencyjnych ujętych w „Programie małej retencji dla

województwa świętokrzyskiego”, - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie nie jest moŜliwe podłączenie do

zbiorowego systemu odprowadzania ścieków, - uporządkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kana-

lizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających, - odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom suszy i po-

wodzi, - aktywizacja gmin, które nie wykazują zaangaŜowania w rozwiązywanie problemów gospodarki wod-

no-ściekowej na swoim terenie. Ochrona powietrza atmosferycznego - redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw

poprzez modernizację istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń, - zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, szczególnie zwiększenie pozyskiwania ener-

gii z biomasy, - prowadzenie działań energooszczędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez podłączanie

obiektów do scentralizowanych źródeł ciepła, stosowanie energooszczędnych materiałów budowla-nych oraz wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach uŜyteczności publicznej,

- ograniczanie emisji ze środków transportu poprzez modernizację taboru, wykorzystywanie paliwa gazowego w miejsce oleju napędowego i benzyny oraz zwiększanie przepustowości na największych trasach komunikacyjnych,

Gospodarka odpadami - rozwój systemów zorganizowanego zbierania odpadów komunalnych, w tym selektywnej zbiórki, - edukacja ekologiczna mieszkańców, - tworzenie Regionalnych Zakładów Gospodarki odpadami (RZGO), - zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów, - rozbudowa i modernizacja istniejących punktów zbierania odpadów niebezpiecznych (Gminne Punk-

ty Zbierania Odpadów Niebezpiecznych). Ochrona dziedzictwa przyrodniczego (przyroda, lasy, gleby, zasoby surowców mineralnych) - wdroŜenie sieci NATURA 2000 na ternie województwa, - renaturalizacja ekosystemów poprzez opracowywanie i wdraŜanie planów ochrony, - zwiększenie lesistości, - ochrona gleb o najlepszej przydatności rolniczej, - racjonalne korzystanie z surowców mineralnych. Oddziaływanie hałasu - dalszy monitoring klimatu akustycznego województwa Oddziaływanie pól elektromagnetycznych - monitoring pól elektromagnetycznych, - edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagroŜenia emisją pól. PowaŜne awarie - działania zapobiegające powstawaniu powaŜnych awarii w przedsiębiorstwach oraz w trakcie prze-

wozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków powaŜnych awarii.

PowyŜsze priorytety ekologiczne są wyznacznikiem zarówno dla sformułowania strategii ochrony środowiska jak i działań priorytetowych.

3. Ogólna charakterystyka Miasta i Gminy Stąporków

Gmina Stąporków leŜy na obszarze Polski Środkowej, w północno-zachodniej części województwa świętokrzyskiego. Rozciągłość południkowa gminy wynosi 22 km, a równoleŜnikowa 17 km. Dokładne połoŜenie gminy określają współrzędne geograficzne punktów skrajnych: na północ - 51° 14' 52" ϕN południe - 51° 02' 57" ϕN wschód - 20° 42' 18" λE zachód - 20° 27' 36" λE.

Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2002r) opisywany obszar znajduje się w obrębie trzech jednostek (krain) o randze mezoregionów. Północna część gminy leŜy na Garbie Gielniow-skim, natomiast południowa na PłaskowyŜu Suchedniowskim.

Obie jednostki naleŜą do makroregionu WyŜyny Kieleckiej. Niewielki, zachodni fragment gminy (w rejonie Czarnej, Janowa i Koziej Woli) naleŜy juŜ do mezoregionu Wzgórz Opoczyńskich, przynaleŜących do makroregionu WyŜyny Przedborskiej.

Wszystkie z wymienionych jednostek fizycznogeograficznych wchodzą w skład podobszaru - Wy-Ŝyny Małopolskiej oraz obszaru WyŜyn Polskich.

Pod względem geologicznym prezentowany obszar leŜy w południowej części wału środkowopol-skiego, który jest pozytywną strukturą mezozoiczną, w większości pokrytą przez młodsze osady kenozo-iku. Na badanym terenie utwory mezozoiku wydostają się na powierzchnię i tworzą osłonę wokół pale-ozoicznego trzonu Gór Świętokrzyskich.

Cały kompleks skał tej osłony nosi ślady fałdowań oraz ruchów wypiętrzających. Najstarsze osady występujące na badanym obszarze są reprezentowane przez piaskowce, iłowce i mułowce triasu i jury. MiąŜszość utworów polodowcowych jest stosunkowo niewielka, a ponad połowa powierzchni gminy jest całkowicie pozbawiona tych osadów.

NajwyŜsze wzniesienie na badanym obszarze leŜy na terenie sołectwa Hucisko, osiąga wysokość 372 m n.p.m.. Jest to jednocześnie najwyŜej połoŜony punkt całego powiatu koneckiego. NajniŜej są po-łoŜone terasy zalewowe rzek Czarnej i Czystej (na granicy z gminą Końskie) - ich rzędna wynosi 247 m n.p.m..

Głównym ciekiem obszaru jest rzeka Czarna Konecka, prawostronny dopływ Pilicy. Przez północną oraz wschodnią część gminy przebiega dział wodny II-rzędu, który rozdziela dorzecza Pilicy, Kamiennej i Radomki.

Według podziału Polski na dzielnice klimatyczne R. Gumińskiego opisywana gmina znajduje się w łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Gmina Stąporków została utworzona w wyniku podziału administracyjne-go Polski w czerwcu 1975 roku, jej powierzchnia liczy 231,41 km2.

Graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: - od wschodu z gminą BliŜyn (powiat skarŜyski), - od zachodu z gminami Końskie i Smyków (powiat konecki), - od południa z gminami Zagnańsk i Mniów (powiat kielecki), - od północy z gminami Przysucha (powiat przysuski) i Chlewiska (powiat szydłowiecki).

Dwie ostatnie jednostki gminne naleŜą juŜ do województwa mazowieckiego. Przez Stąporków przebiega droga krajowa oznaczona symbolem 74, jest to główna oś komunika-

cyjna całej gminy. Trasa ta biegnie na osi wschód - zachód, przez Starachowice, SkarŜysko, Stąporków, Końskie, Przedbórz i Radomsko. Stąporków posiada równieŜ kilka lokalnych połączeń z najbliŜszymi mia-stami i miejscowościami regionu.

Większą rolę odgrywają drogi do Kielc (przez Mniów), do Szydłowca (przez Niekłań) oraz do Przy-suchy (przez Niekłań, Boków).

W roku 1885 na terenie gminy została uruchomiona linia kolejowa relacji Koluszki - Tomaszów Ma-zowiecki - SkarŜysko Kamienna. Trasa ta funkcjonuje do dziś, ale jej znaczenie w ostatnich latach wyraź-nie zmalało.

Określając połoŜenie badanego terenu nie moŜna pominąć jeszcze jednej, bardzo charakterystycz-nej cechy. Gmina Stąporków leŜy na obszarze uprzemysłowionej strefy określanej mianem Staropolskie-go Okręgu Przemysłowego. Tradycje górnictwa, hutnictwa oraz metalurgii Ŝelaza sięgają w regionie świętokrzyskim czasów staroŜytnych. Od średniowiecza aŜ po schyłek XIX wieku Staropolskie Zagłębie było jednym z największych okręgów przemysłowych na naszych ziemiach, specjalizowało się w hutnic-twie Ŝelaza i metalurgii Ŝelaza.

Obecnie dominującą rolę w tym okręgu pełni przemysł metalowy. W gminie Stąporków pracuje kilka zakładów przemysłowych podtrzymujących tradycje Staropolskiego Okręgu.

W wyniku przemian ustrojowych i towarzyszących im przekształceń własnościowych na początku lat 90-tych ubiegłego wieku, nastąpił wyraźny regres przemysłu metalowego i maszynowego na tym terenie. Dawne zakłady przemysłowe funkcjonujące od kilkudziesięciu lat (Odlewnia śeliwa Stąporków, Fabryka Armatury i Urządzeń Komunalnych w Stąporkowie, Zakład Płytek i Wyrobów Kamionkowych w Stąporkowie) - uległy likwidacji, na ich miejscu powstały nowe firmy.

Tabela 1 Największe zakłady przemysłowe gminy Stąporków.

L.p. Nazwa zakładu Lokalizacja

zakładu Rodzaj działalności

1 „HENKEL” Polska S.A. Zakład Produkcyjny Stąporków - Stara Góra

Stąporków Produkcja materiałów chemii budowlanej (materiały do układa-nia i spoinowania płytek, do uszczelniania i ochrony budowli, do tynkowania, malowania, do zapraw).

2 ZUK „STĄPORKÓW” S.A. Zakłady Urządzeń Kotłowych

Stąporków Produkcja i instalacja palenisk mechanicznych do kotłów cie-płowniczych, przenośników, podajników węgla, napędów do rusztów oraz konstrukcji metalowych

3 „TECHMŁOT” S.A. Zakład w Krasnej

Krasna Produkcja narzędzi ogrodniczych, rolniczych i innych wyrobów metalowych.

4 „TERMOTECH” Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo WdroŜeń Techniki Kotłowej

Stąporków Produkcja kotłów centralnego ogrzewania

5 GASPOL S.A. Warszawa - Region Południe Rozlewnia w Stąporkowie

Stąporków Dystrybucja gazu płynnego propan-butan

6 „PROGRESS” Sp. J. Wytwórnia Sit - J. Sawicz, J., Krzysztoszek

Furmanów Produkcja sit technicznych i filtrów ze stali i drutów stalowych

Tabela 2 Powierzchnia i ludność gminy Stąporków stan na koniec 2003r. i 2007r.

Liczba ludności

L.p. Nazwa miejscowości (sołectwa) Powierzchnia ogólna

w [ha] Stan na koniec 2003r. Stan na koniec 2007r. 1. Adamek 180 217 213 2. Bień 129 61 47 3. Błaszków 351 397 376 4 Błotnica 680 222 210 5 Boków 460 137 125 6 Czarna 311 344 316 7 Czarniecka Góra 560 514 497 8 Duraczów 713 199 187 9 Furmanów 339 248 238 10 Gosań 721 602 585 11 Grzybów 107 328 317 12 Gustawów 396 435 421 13 Hucisko 585 720 702

14 Janów 806 114 108 15 Kamienna Wola 564 210 194 16 Komorów 1094 610 548 17 Kozia Wola 1227 656 640 18 Krasna 374 200 211 19 Lelitków 564 164 151 20 Luta 529 359 316 21 Modrzewina 324 58 55 22 Mokra 449 492 464 23 Nadziejów 592 345 349 24 Niekłań Mały 780 812 789 25 Niekłań Wielki 2160 897 834 26 OdrowąŜ 1132 516 486 27 Pardołów 512 322 303 28 Piasek 329 88 80 29 Smarków 933 362 340 30 Świerczów 550 485 450 31 Wąglów 151 188 192 32 Wielka Wieś 1197 587 569 33 Włochów 434 243 216 34 Wólka Plebańska 417 443 440 35 Wólka Zychowa 1384 410 373

Razem sołectwa 22034 12 995 12 342 36 Miasto Stąporków 1107 6 434 6 229

Razem miasto i gmina 23141 19 419 18 571

Powierzchnia miasta i gminy Stąporków wynosi 23 141 ha, zaś miasto ma 1 107 ha. Na koniec

2007r. teren miasta i gminy zamieszkiwało 18 571 osób, z tego w mieście Stąporków 6 229 osób. W stosunku do 2003r. ubyło 848 osób. UŜytki rolne w gminie stanowią 6432,9029 ha, zaś lasy 12 472,3275 ha, z tego lasy państwowe

9228,6919 ha, lasy prywatne 3243,6356 ha. Gospodarka rolna nie rozwija się na tym obszarze zbyt dobrze, a to za sprawą gleb o niskiej przy-

datności rolniczej. W gminie funkcjonuje aktualnie 2509 gospodarstw rolnych, w większości są to gospo-darstwa 2-3 ha. W strukturze upraw dominują: Ŝyto i ziemniaki, oraz owies. W produkcji zwierzęcej prze-waŜa hodowla bydła (głównie mlecznego).

Infrastruktura techniczna gminy jest średnio rozwinięta. Długość sieci wodociągowej rozdzielczej wynosi obecnie 157,5 km. Jest to przyrost o 54,5 km. Liczba przyłączy wodociągowych prowadzących do budynków mieszkalnych wynosi 3526. Główne ujęcie wód podziemnych dla gminy zlokalizowane jest na terenie sołectwa Czarniecka Góra, mniejsze komunalne ujęcia wód znajdują się ponadto w Gosaniu, Od-rowąŜu, Smarkowie i Pardołowie. Znacznie słabiej rozwinięta jest kanalizacja gminy, ale czynione są sta-rania nad jej rozbudową. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 11,7 km. Na terenie gminy do końca 2005r. funkcjonowało składowisko odpadów komunalnych. Obecnie jest ono rekultywowane.

W gminie jest kilka szkół podstawowych, 2 gimnazja, zespół szkół ponadgimnazjalnych, jedno przedszkole, działa sieć sklepów z róŜnych branŜ, 3 oddziały banku oraz wiele specjalistycznych punktów usługowych.

Istnieją dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej i rowerowej. Coraz popularniejszą formą na tym terenie staje się takŜe agroturystyka. Są tutaj znakowane szlaki turystyczne, które nadają się zarówno do uprawiania turystyki pieszej, jak i rowerowej. W Stąporkowie i okolicach istnieje teŜ baza noclegowa i rekreacyjna, a ostatnio wybudowana została kryta pływalnia przy Świętokrzyskim Centrum Rehabilitacji w Czarnieckiej Górze.

4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego 4.1. Geologia i rzeźba terenu

Teren gminy Stąporków leŜy w północno-zachodniej części permo-mezozoicznej osłony Gór Świę-tokrzyskich. W rejonie Stąporkowa kompleks skał budujących ową osłonę reprezentują utwory górnego triasu oraz dolnej jury. Skały te noszą liczne ślady fałdowań oraz ruchów wypiętrzających. Bezpośrednio na osadach mezozoiku spoczywają utwory czwartorzędowe (głównie piaski oraz Ŝwiry). MiąŜszość czwar-torzędu jest bardzo zmienna w obrębie dolin przekracza 50 m, a na wzniesieniach mezozoicznych wystę-puje tylko w formie szczątkowej lub nie występuje wcale.

Głównym elementem budowy tektonicznej terenu gminy jest wielka niecka (depresja) Opoczna, zwana równieŜ w tej części niecką Końskich. Na północ od niej rozciąga się megaantyklina gielniowska, zaś na południe megaantyklina radoszycko-sulejowska. Zarówno synklina Końskich jak i obie wymienio-ne antykliny są to formy stosunkowo płaskie.

Skomplikowana budowa geologiczna wiąŜe się z ruchami starokimeryjskimi i laramijskimi. Faza starokimeryjska zaznacza się słabymi ruchami fałdowymi oraz ruchami pionowymi bloków wynurzają-cych i obniŜających. Podczas orogenezy laramijskiej powstają liczne dyslokacje na osi NW-SE, jak rów-nieŜ pęknięcia poprzeczne zbliŜone do kierunku WE. Liczne uskoki rozdzielają wychodnie triasu i jury (lia-su) na szereg bloków poprzesuwanych względem siebie, zarówno w pionie jak i w poziomie. Są to za-zwyczaj uskoki zrzutowo-przesuwcze, które dodatkowo komplikują budowę geologiczną. Upady warstw są na ogół niewielkie, najczęściej wahają się w granicach 3-5°.

Spotyka się równieŜ mniej znaczące uskoki, mające charakter lokalny. Niektóre z nich mają kierunki zbliŜone do W-E, inne mają amplitudę zrzutu tak małą (kilka metrów), Ŝe ich przebieg jest praktycznie niemoŜliwy do prześledzenia.

Na obszarze północnego obrzeŜenia Gór Świętokrzyskich osady dolnojurajskie osiągają przy peł-nym wykształceniu do 1000 m miąŜszości. Na całym profilu są to osady piaskowcowo-mułowcowo-ilaste. Odsłonięcia w liasie są jednak rzadkie i obejmują tylko niewielkie odcinki profilu. Znajomość skał opiera się zatem głównie na materiale uzyskanym z otworów wiertniczych oraz na podstawie licznych robót górniczych. Lias wykształcony jest w postaci piaskowców, mułowców i iłowców, miejscami występują ławice zlepieńców, a niekiedy płaskury syderytów, konkrecje Ŝelaziste oraz ochry.

Objawy mineralizacji związkami Ŝelaza pojawiają się w całym profilu jury, ale tylko seria zarzecka (o przeciętnej miąŜszości 70 m), posiada duŜą koncentrację rudy. W obrębie tej serii zostały wydzielone trzy pokłady rudne, które są pooddzielane od siebie warstwą piaskowców o miąŜszości 20-35 m. KaŜdy po-kład składa się z kilku lub kilkunastu warstewek rudnych - tzw. płaskurów (ich grubość wynosi najczęściej kilka centymetrów). O ile poziom rudny stanowi jednostkę bardzo stałą, dającą się prześledzić na duŜym odcinku, to poszczególne płaskury są poszarpane, rozmyte i nieciągłe. Dolnojurajskie rudy Ŝelaza są wy-kształcone w postaci syderytów, znacznie rzadziej sferosyderytów. Zawierają średnio 27-32 % czystego metalu, bardzo często w charakterze domieszki towarzyszy im krzemionka. Opisywane złoŜa syderytów powstały w środowisku płytkowodnym, w wyniku sedymentacji chemicznej i diagenezy. Źródłem Ŝelaza dla rud były prawdopodobnie nadbrzeŜne jurajskie bagna.

Współczesny obraz rzeźby na terenie gminy Stąporków powstał w wyniku długotrwałego rozwoju morfogenetycznego. Elementy ukształtowane w róŜnych okresach i w toku odmiennych procesów tworzą obecnie jedną całość. Dominującym składnikiem rzeźby na badanym obszarze są wzniesienia mezozoicz-ne. Większość z nich jest zbudowana z utworów jury dolnej (liasu), a jedynie w południowo-wschodniej części badanego terenu z utworów kajpru. Granica rozdzielająca wymienione utwory biegnie wzdłuŜ linii: OdrowąŜ - Gosań - Chyby, na osi NE - SW. Łagodne liasowe wierzchowiny wznoszą się do wysokości 100 m ponad dna sąsiadujących z nimi dolin rzecznych. NajwyŜszą wysokość bezwzględną (372 m n.p.m.), osiąga wzniesienie koło Huciska. Wszystkie wzgórza mezozoiczne mają kształt lekko wydłuŜony, a ich osie są równoległe do otaczających dolin. Stoki poszczególnych wzniesień są nachylone w granicach 1°-12°, a najczęściej 3-6°. Wzniesienia zbudowane z utworów kajpru (na południu gminy Stąporków) two-rzą formy znacznie mniejsze i niŜsze, ich wysokości względne dochodzą maksymalnie do 30 m.

W okresie plejstocenu obszar gminy został kilkakrotnie objęty zlodowaceniami skandynawskimi (lądolód Nidy, Sanu I, Sanu II oraz Odry - zachodni fragment gminy).

Pierwszym zlodowaceniem jakie objęło region świętokrzyski był lądolód starszej części zlodowace-nia krakowskiego (Nidy). Obecnie jedynym śladem tego glacjału jest zalegająca najgłębiej warstwa glin z domieszką materiałów skandynawskich. Kolejne narastanie lądolodu (w młodszej części zlodowacenia krakowskiego) jest określane jako zlodowacenie Sanu I oraz Sanu II. Na omawianym obszarze miąŜszość tych osadów cechuje bardzo duŜa zmienność, co wynika z duŜej intensywności procesów erozyjno-denudacyjnych w późniejszych okresach.

Ostatnie zlodowacenie, które objęło teren gminy Stąporków jest określane jako glacjał Odry (star-sze ze zlodowaceń środkowopolskich). Lindner wyróŜnił trzy etapy transgresji tego lądolodu w północno-zachodniej części regionu świętokrzyskiego: faza przedmaksymalna Końskich, maksymalna Gowarczowa i pomaksymalna Wieniawy. Po ustąpieniu zlodowaceń środkowopolskich (w czasie ocieplenia eemskie-go) zaznaczyła się silna działalność erozyjna wód płynących. Rzeki nacięły podłoŜe na głębokość 10-30 m, wypełnienie tych nacięć odbyło się podczas zlodowacenia Wisły.

Osady polodowcowe są na obszarze gminy Stąporków reprezentowane są przez piaski, Ŝwiry, gli-ny, mułki.. Na przełomie plejstocenu i holocenu powstały deluwialne gliny i piaski z rumoszem skalnym oraz piaski eoliczne. Osady holoceńskie wykształcone jako piaski, piaski ze Ŝwirem, mady, namuły oraz torfy, wypełniają doliny rzeczne i zagłębienia bezodpływowe. 4.2. Hydrografia

Woda jest najbardziej rozpowszechnionym związkiem chemicznym w przyrodzie i głównym skład-nikiem wszystkich Ŝywych organizmów. Nieustanne przemieszczanie się wody między poszczególnymi komponentami środowiska jest określane jako proces obiegu wody w przyrodzie. Na przebieg tego zja-

wiska wpływa wiele czynników, za podstawowe naleŜy uznać: klimat, rzeźbę terenu, litologię utworów powierzchniowych oraz szatę roślinną.

Wody powierzchniowe Gmina Stąporków leŜy w północnej części WyŜyny Kieleckiej, z trzech stron (od północy, wschodu i

zachodu) otaczają ją tereny znacznie niŜsze. Takie połoŜenie daje wyraz w charakterze sieci hydrograficz-nej. Tereny te są obszarem źródliskowym dla następujących rzek: Czarnej Koneckiej z Krasną, Kamiennej z Kuźniczką, Młynkowskiej z Czystą oraz Jabłonnicy. Przez północny i wschodni fragment badanego tere-nu biegnie dział wodny II rzędu. Linia działu rozdziela dorzecza lewostronnych dopływów Wisły: Pilicy od Kamiennej oraz Pilicy od Radomki. Do dorzecza Pilicy naleŜy 90,7 % powierzchni gminy, natomiast do dorzecza Kamiennej i Radomki odpowiednio 8,1 % oraz 1,2 %.

Głównym ciekiem obszaru jest Czarna Konecka, najdłuŜszy dopływ Pilicy. Całkowita długość tej rzeki wynosi 85,0 km, natomiast na omawianym terenie ma długość 21,2 km. Czarna (zwana równieŜ Czarną Maleniecką) odwadnia środkową część gminy, jej obszar źródłowy znajduje się na północ od Le-litkowa. W górnym odcinku rzeka płynie na południe, natomiast od Wąglowa zmienia bieg na zachodni.

Największym dopływem Czarnej jest Krasna, która odwadnia południową część gminy. Rzeka ta bierze początek na Wzgórzach Kołomańskich i prowadzi wody z południowego wschodu na północny zachód. Uchodzi do Czarnej poniŜej Wąsosza (tuŜ za granicą opisywanej gminy). Północny kraniec gminy Stąporków jest odwadniany przez Jabłonnicę (dopływ Szabasówki), jej obszar źródłowy leŜy w rejonie Bokowa. W północno-zachodniej części badanego obszaru wypływają dwa cieki, - Młynkowska oraz Czy-sta. Obie rzeki prowadzą swe wody na zachód, - do Drzewiczki. Górny odcinek rzeki Kamiennej stanowi naturalną granicę gminy na odcinku blisko 6 km. Sieć rzeczną uzupełniają ponadto niewielkie bezimienne strumienie o długościach w granicach 2-4 km. Cechą charakterystyczną wszystkich wymienionych rzek jest ich wyŜynny charakter, który przejawia się w duŜych spadkach podłuŜnych koryta. Średni spadek Czarnej wynosi 3 ‰, natomiast Czystej i Młynkowskiej aŜ 10 ‰.

Stany wód największej rzeki - Czarnej Koneckiej rejestruje tylko jeden hydrologiczny posterunek wodowskazowy zlokalizowany w Dąbrowie nad Czarną (woj. Łódzkie, pow. piotrkowski, gm. Aleksan-drów). Ekstremalne średnie stany wód notowane w latach 1951-1972 wynosiły w półroczu zimowym: WWW - 460 cm, NWW - 217 cm, natomiast w półroczu letnim: WWW - 440 cm, NWW - 207 cm.

Wszystkie rzeki gminy płyną w korytach naturalnych, nie są skanalizowane, ani opasane wałami (łącznie z Czarną na terenie miasta Stąporkowa).

Podobnie jak w całej Polsce środkowej, na omawianych ciekach są notowane dwa wysokie stany wód w ciągu roku. Pierwszy jest związany z wiosennymi roztopami i występuje na początku marca, rza-dziej w lutym lub z początkiem kwietnia. Kolejny raz wysokie stany pojawiają się podczas obfitych opa-dów letnich, w czerwcu i lipcu - Z. Maksymiuk.

W skład wód powierzchniowych wchodzą takŜe zbiorniki wodne. Na obszarze gminy jedynymi zbiornikami naturalnymi są niewielkie starorzecza, które występują na terasach zalewowych Czarnej i Krasnej. W dolinach rzek znajdują się natomiast jeziora zaporowe. Według M. Korwina duŜe zbiorniki wodne (o pojemności 1 mln. m3) istniały na rzece Czarnej juŜ w średniowieczu. Obecnie na terenie gminy jest 9 sztucznych zalewów o łącznej powierzchni 29,2 ha. Zagospodarowane są zbiorniki w Niekłaniu Ma-łym, Wąglowie, Stąporkowie, Czarnej i Janowie, pozostałe stanowią wodne nieuŜytki.

Mokradła i rozlewiska zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię na badanym terenie. Okresowe podmokłości pojawiają się podczas roztopów i po intensywnych opadach deszczu; towarzyszą terasom zalewowym, martwym dolinom i zagłębieniom na działach wodnych. Na obszarze gminy Stąporków występuje kilkadziesiąt niewielkich źródeł, większość z nich charakteryzuje się zmienną wydajnością w ciągu roku i znacznym zamuleniem. Wszystkie wypływy wód podziemnych, które dają początek ciekom znajdują się na stokach wzgórz mezozoicznych. Źródła przykorytowe o niewielkiej wydajności biją w Nie-kłaniu Małym nad Czarną.

Wody podziemne RóŜnorodność budowy geologicznej i litologii na badanym terenie wywiera decydujący wpływ na

charakter wód podziemnych. Na większości obszaru pierwszy poziom wód podziemnych znajduje się na głębokości 2-5 m pod powierzchnią terenu. Na terasach zalewowych oraz na równinach torfowych hory-zont wodonośny jest bardzo płytko, do 2 m. W szczytowych partiach wierzchowin mezozoicznych wody występują najgłębiej, często 10-15 m p.p.t., a nawet głębiej. Wody zawieszone w strefie aeracji (popular-nie zwane wierzchówkami) są dość powszechne na całym obszarze, pojawiają się na głębokości 1-3 m.

Przestrzenne rozmieszczenie wód wierzchówkowych wykazuje duŜą korelację z występowaniem glin po-lodowcowych. Wszystkie wierzchówki cechują się częstymi wahaniami zwierciadła oraz okresowymi zmianami temperatury. Ze względu na krótką drogę filtracji posiadają znaczne zanieczyszczenie bakterio-logiczne, z tego powodu nie powinny być uŜywane do bezpośredniej konsumpcji. Na obszarze gminy Stąporków moŜna wyróŜnić następujące piętra wodonośne: triasowe, jurajskie oraz czwartorzędowe, miejscami występują połączone piętra triasowo-czwartorzędowe i jurajsko-czwartorzędowe.

Kolektorem poziomu triasowego są piaskowce, mułowce, a miejscami margle i wapienie. Wody triasowe są ujmowane przez kilkanaście studni wierconych (zlokalizowanych w południowej i południo-wo-wschodniej części gminy). Wydajność tych ujęć waha się w granicach 1,26 m3/h - 52,9 m3/h. Bardziej wydajne są studnie czerpiące z kolektora wapienno-marglowego. Woda z poziomu triasowego posiada bardzo dobrą jakość, nadaje się do spoŜycia bez uzdatniania.

Jurajski poziom wodonośny jest związany z piaskowcami i mułowcami liasu przewarstwionymi iłami oraz iłołupkami, zwierciadło ma głównie charakter naporowy. W studniach wierconych jurajski ho-ryzont wodonośny występuje na głębokości: 13-48 m. Bardzo zmienna jest równieŜ wydajność w po-szczególnych ujęciach osiągając od 3,14 m3/h do 200 m3/h. Pod względem składu chemicznego wody jurajskie nie nadają się do bezpośredniego spoŜycia, są bardzo miękkie i zawierają ponadnormatywne ilości siarkowodoru oraz związków Ŝelaza. Znacznie lepsza jakościowo jest woda z tych ujęć, gdzie osady jurajskie są przykryte kilkumetrową warstwą czwartorzędu. Liasowy horyzont wód podziemnych zasila sieć wodociągów miejskich w Stąporkowie. Woda dla miasta jest czerpana z szybu nieczynnej kopalni rud Ŝelaza „Edward” w Błotnicy, konieczne są jednak zabiegi uzdatniające.

Zwierciadło wód czwartorzędowych jest związane z piaskami fluwioglacjalnymi i fluwialnymi o róŜnej granulacji. Wody tego poziomu znajdują się na głębokości 2-5 m, wydajność poszczególnych ujęć wykazuje duŜą zmienność. Większość studni czerpiących wody czwartorzędowe jest zlokalizowana w dolinach rzek. Analiza składu chemicznego wykazała ponadnormatywne zanieczyszczenia we wszystkich zbadanych ujęciach czwartorzędowych. W nadmiernych ilościach występują: związki Ŝelaza, związki manganu oraz siarkowodór, konieczne jest uzdatnianie wody do celów konsumpcyjnych.

Zasoby wód podziemnych na obszarze gminy naleŜą do średnich w skali kraju. Zadowalająca jest wydajność z większości ujęć, natomiast znacznie gorzej przedstawia się jakość wody. Jedynie w połu-dniowo-wschodniej i wschodniej części gminy (w rejonie Gosania, Lutej, Włochowa, Świerczowa, Pardo-łowa oraz OdrowąŜa) występują bardzo czyste chemicznie horyzonty wodonośne. Na badanym obszarze pojawia się okresowy deficyt wody, dotyczy to szczególnie miejscowości, które leŜą w najwyŜszych par-tiach wierzchowin mezozoicznych (np. Modrzewina, Adamek, Boków, Kamienna Wola, Komorów). Na terenie gminy dość dobrze rozwinięta jest sieć wodociągowa, natomiast niekorzystnie przedstawia się stan sieci kanalizacyjnej. Władze gminy planują w najbliŜszych latach rozbudowę tej sieci. 4.3. Klimat

Na kształtowanie się klimatu okolic Stąporkowa decydujący wpływ wywiera połoŜenie w umiarko-wanych szerokościach geograficznych Europy. Takie usytuowanie określa najwyŜsze połoŜenie słońca, długość dnia i nocy, a w rezultacie bilans promieniowania słonecznego. Cyrkulacja powietrza atmosfe-rycznego w tej strefie jest uzaleŜniona w znacznej mierze od występowania ośrodków barycznych: - stałego wyŜu azorskiego, - stałego niŜu islandzkiego, - zimowego wyŜu wschodnioazjatyckiego, - letniego niŜu południowoazjatyckiego.

Dla regionu Europy Środkowej charakterystyczna jest równoleŜnikowa cyrkulacja mas powietrza. Dominuje napływ powietrza polarno-morskiego z zachodu, a w mniejszym stopniu powietrza polarno-kontynentalnego ze wschodu.

Według podziału klimatycznego Polski D. Martyn i W. Okołowicza obszar gminy Stąporków naleŜy do Małopolskiego regionu klimatycznego. W innej klasyfikacji, dokonanej przez R. Gumińskiego, badany teren znajduje się w łódzkiej dzielnicy klimatycznej, ale kilka kilometrów od południowych granic gminy zaczyna się juŜ dzielnica klimatyczna częstochowsko-kielecka.

Charakterystyka klimatyczna badanego obszaru została dokonana na podstawie danych meteoro-logicznych z nie istniejącej juŜ stacji w Czarnieckiej Górze (połoŜonej na wysokości 256 m n.p.m.).

WaŜny wpływ na warunki termiczne kaŜdego obszaru wywiera usłonecznienie, czyli ilość godzin ze słońcem w ciągu dnia. Pod tym względem dla okolic Stąporkowa najbardziej uprzywilejowany jest okres od maja do września. Roczne maksimum przypada na czerwiec i lipiec, osiągając 7,2 godziny ze słońcem na dzień. Średnia wartość tego wskaźnika dla okresu rocznego wynosi 4,3 godziny.

Tabela 3 Średnie dzienne usłonecznienie (w godzinach) dla stacji Czarniecka Góra

Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok

Usłonecznienie 1,2 2,2 4,1 5,0 6,5 7,2 7,2 6,9 5,5 3,8 1,5 1,0 4,3

Czas trwania usłonecznienia jest bezpośrednio związany z zachmurzeniem. Od tego elementu zale-

Ŝy dopływ energii słonecznej w ciągu dnia oraz odpływ tej energii (wypromieniowanie) w nocy. Charak-terystykę zachmurzenia podajemy przez określenie stopnia pokrycia nieba chmurami, w skali 11-stopniowej (od 0 do 10). Najbardziej pochmurne niebo jest znamienne dla miesięcy zimowych, natomiast najmniejsze pokrycie chmurami występuje na przełomie lata i jesieni.

Temperatura powietrza naleŜy do bardzo wyraźnie odczuwalnych elementów klimatu. Roczny roz-kład temperatur dla Czarnieckiej Góry przedstawia tabela nr 4. Porównując dane z innych stacji meteoro-logicznych trzeba stwierdzić, Ŝe obszar gminy Stąporków naleŜy do stosunkowo chłodnych w skali kraju. Średnia temperatura stycznia w badanym okresie wynosi - 4,0°C, i jest zbliŜona do temperatury powie-trza w Suwałkach - 4,1°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, ze średnią temperaturą 17,6°C, natomiast najchłodniejszym luty, z temperaturą - 4,5°C.

Średnia roczna temperatura powietrza wynosząca 6,9°C, naleŜy do stosunkowo niskich. Podobne wartości średnich rocznych temperatur powietrza notują stacje połoŜone w północno-wschodniej oraz wschodniej części naszego kraju (np. Olsztyn 6,9°C, Biała Podlaska 7,4°C). Dość chłodny klimat jak na Polskę Środkową moŜna tłumaczyć (w pewnym stopniu) specyfiką połoŜenia stacji w Czarnieckiej Górze, która leŜy w dolinie Czarnej Koneckiej otoczonej wzniesieniami mezozoicznymi. Na omawianej stacji ist-nieją bardzo sprzyjające warunki do tworzenia się inwersji termicznej, co potwierdzają częste przymrozki. W okresie rocznym rejestruje się ponad 200 dni z temperaturą ujemną.

Wszystkie dni, w których zanotowano temperaturę wyŜszą lub równą 25°C, są określane w mete-orologii jako gorące. W skali roku ich liczba waha się w granicach 30-40.

Tabela 4 Rozkład średnich miesięcznych temperatur powietrza (w °°°°C) dla stacji Czarniecka Góra

Miesiąc I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Usłonecznienie - 4,0 - 4,5 0,1 6,9 12,3 16,1 17,6 16,8 12,3 7,9 2,9 - 1,0 6,9

Ta część roku w której moŜe się rozwijać roślinność ze względu na dostateczną ilość ciepła nazy-

wamy okresem wegetacyjnym. Przyjęło się uwaŜać, Ŝe procesy Ŝyciowe roślin mogą zachodzić przy średnich dobowych temperaturach wyŜszych od 5°C. Dla badanego obszaru wegetacja roślin rozpoczyna się średnio 1 kwietnia, a kończy około 30 października. Przeciętny czas trwania tego okresu wynosi zatem 207 dni na rok. Jest to szczególnie waŜny wskaźnik dla gospodarki rolnej, poniewaŜ określa terminy pod-stawowych prac polowych.

Kolejnym, bardzo istotnym elementem klimatu jest wiatr, czyli poziomy ruch mas powietrza po-między dwoma róŜnymi ośrodkami barycznymi. Wiatr opisują dwie wielkości - kierunek oraz zwrot.

Częstotliwość występowania poszczególnych kierunków wiatru zmienia się bardzo niewiele w okresie rocznym na badanym terenie W ciągu całego roku zdecydowanie dominują wiatry z sektorów zachodnich. W półroczu chłodnym wiatry wieją najczęściej z sektora zachodniego i południowo-zachodniego, a w półroczu ciepłym z sektora północno-zachodniego i zachodniego. Jest to typowe zjawi-sko dla całej Polski Środkowej. Charakterystyczne są ruchy mas powietrza o niewielkiej prędkości, czyli do 5 m/s. Wiatry o duŜych prędkościach występują średnio przez 17 dni na rok i są znamienne dla okresu zimy oraz wiosny.

Stopień nasycenia powietrza parą wodną określa wilgotność względna, wyraŜona w procentach. Na badanym obszarze wartość tego wskaźnika wykazuje niewielką zmienność w skali roku. NajwyŜsza wilgotność, osiągająca 91 % występuje w grudniu, natomiast najniŜsza 73 % w maju. Średnia roczna wilgotność powietrza wynosi 82 % i jest to stosunkowo wysoka wartość w porównaniu z obszarami są-siednimi.

Jednym z elementów klimatu, który ma znaczny udział w kształtowaniu biosfery są opady atmosfe-ryczne. Na ich wielkość wyraźnie wpływa wysokość bezwzględna terenu oraz ekspozycja w stosunku do deszczonośnych wiatrów zachodnich i północno-zachodnich Średnia roczna suma opadów za okres 1958-1963 wyniosła 652,1 mm. NajwyŜsze opady występują w lecie, najniŜsze na wiosnę i jesień. W ciągu roku liczba dni z opadem oscyluje w granicach 120-160.

Trwała pokrywa śnieŜna zaczyna się tworzyć na badanym obszarze około 16 grudnia, a zanika oko-ło 26 marca.

Na terenie gminy Stąporków występują lokalne róŜnice klimatyczne, które są spowodowane zróŜ-nicowaniem morfologicznym, ekspozycją danej powierzchni oraz wysokością bezwzględną. Najbardziej korzystne warunki klimatyczne dla człowieka i całej biosfery występują na wyŜszych terasach nadzale-wowych i łagodnych stokach o ekspozycji południowej.

4.4. Gleby Gleba stanowi waŜny element środowiska przyrodniczego, poniewaŜ decyduje o istnieniu Ŝycia or-

ganicznego. „Gleby są integralnym składnikiem wszystkich ekosystemów lądowych oraz niektórych eko-systemów wodnych, utworzonym z przypowierzchniowych warstw litosfery...” - Z. Prusinkiewicz (1990).

Proces tworzenia się substancji glebowej dokonuje się w określonych warunkach geomorfologicz-nych, litologicznych, wodnych, klimatycznych oraz biologicznych; mogą zatem powstawać róŜne typy genetyczne, rodzaje i odmiany gleb, o zróŜnicowanych właściwościach.

Do najwaŜniejszych funkcji pedosfery naleŜy jej uczestnictwo w produkcji i rozkładzie biomasy, akumulacja próchnicy, magazynowanie oraz obieg pierwiastków biogennych i wody.

Na terenie całej gminy przewaŜają gleby niskich klas bonitacyjnych. Brak jest zupełnie klas I i II, a klasa III liczy tylko 2 ha na całym przedmiotowym terenie. Gleby zaliczone do IV klasy zajmują 1076 ha (co stanowi 5 % pow. uŜytków rolnych), V klasy - 3574 (15 %), a VI klasy - 2134 (10 %).

Na obszarze gminy Stąporków gleby zostały wykształcone na podłoŜu zwięzłych skał mezozoicz-nych oraz luźnych skał czwartorzędowych. Na terenie gminy Stąporków moŜna wyróŜnić kilka typów genetycznych gleb, ich krotką charakterystykę zamieszczono poniŜej. - gleby brunatne

Reprezentują je dwa podtypy - wyługowane oraz kwaśne. Razem zajmują największą powierzchnię w gminie, występują powszechnie we wszystkich 35 sołectwach. Wytworzone są z glin, piasków glinia-stych, piasków i gleb wietrzeniowych. Powstały w środowisku lasów liściastych i mieszanych klimatu umiarkowanego. Cechą charakterystyczną tych gleb jest występowanie poniŜej poziomu próchnicznego horyzontu wzbogaconego w minerały ilaste oraz równomiernie rozłoŜone związki Ŝelaziste i organiczne. - gleby bielicowe

Właściwe bielice występują tylko w kompleksach leśnych, na uŜytkach rolnych są pseudobielice. Największe zwarte płaty tych gleb znajdują się w okolicach Włochowa, Huciska, Świerczowa i Kamiennej Woli. Skałą macierzystą dla pseudobielic są piaski gliniaste, rzadziej piaski, mułki lub iły zastoiskowe. W wyniku wymycia części związków Ŝelaza profil glebowy nabiera barwy jasnej, o róŜnych odcieniach sza-rości. - mady

Na obszarze gminy występują mady lekkie, reprezentowane przez dwa podtypy: brunatny oraz właściwy. Największe płaty tych gleb są w dolinie Czarnej Koneckiej na wysokości Niekłania Małego, Błaszkowa i Janowa. W pobliŜu koryta rzecznego znajdują się młode mady właściwe, które podlegają zalewom; wyŜsze połoŜenie w obrębie doliny zajmują mady brunatne, nie ulegające podtapianiu. Skałą macierzystą tych gleb są piaski, piaski gliniaste, mułki oraz Ŝwiry. - czarne ziemie

Na obszarze gminy Stąporków znajdują się tylko czarne ziemie w odmianie zdegradowanej. Naj-częściej zajmują tereny równin poziomów erozyjno-akumulacyjnych w pobliŜu: Świerczowa, Lelitkowa, Komorowa i Adamka. Czarne ziemie powstały na piaskach i piaskach gliniastych, przy współudziale grą-du właściwego i roślinności łąkowej. W całym profilu odczyn tych gleb jest lekko kwaśny, a zawartość próchnicy dochodzi do 2,5 %. Na badanym terenie czarne ziemie znajdują się pod uŜytkami zielonymi słabymi i średnimi. Ich własności moŜna dość łatwo poprawić przez zastosowanie melioracji odwadnia-jącej - T. Witek. - gleby glejowe

Zostały wykształcone z piasków gliniastych i piasków na glinie. Największe, zwarte płaty tych gleb znajdują się w południowej części gminy, w okolicach: Krasnej, Lutej, Gustawowa, Bienia oraz Mokrej. Gleby glejowe są bardzo charakterystyczne dla obszarów stale lub okresowo wilgotnych. Zasadniczą cechą profilu glebowego jest oglejenie i wytrącenie związków Ŝelazistych. Poziom próchniczny składa się najczęściej ze słabo zhumifikowanej substancji organicznej. - gleby torfowo-mułowe.

Powstają pod wpływem procesów torfotwórczych i aluwialnych. Występują zawsze na obszarze o bardzo płytkim horyzoncie wód gruntowych, okresowo mogą być zalewane przez wody płynące. Profil glebowy jest zbudowany z naprzemianległych warstw torfu i namułów. NaleŜą do gleb stosunkowo Ŝy-znych i zasobnych w składniki pokarmowe. Na terenie gminy znajduje się tylko jeden płat gleb torfowo-mułowych, leŜy w pobliŜu Wólki Plebańskiej, są to uŜytki zielone słabe (3z). - gleby murszowo-mineralne.

Ze wszystkich typów gleb hydrogenicznych zajmują zdecydowanie największy areał na badanym obszarze. Występują głównie na terasach Czarnej Koneckiej, najwięcej jest ich w pobliŜu: Furmanowa, Nadziejowa, Stąporkowa, Czarnej, OdrowąŜa i Gosania. Powstają na miejscu płytkich torfowisk, podście-lonych warstwą mineralną. Ich geneza jest związana z procesem murszenia torfu, w wyniku obniŜenia poziomu wód gruntowych. Murszenie odbywa się bardzo szybko i obejmuje całą warstwę organiczną, aŜ do mineralnego podłoŜa. Dość często opisywane gleby znajdują w sąsiedztwie obszarów zmeliorowa-nych. Są to gleby dość Ŝyzne (dają szczególnie dobre plony warzyw), w większości znajdują się pod łą-kami i pastwiskami. Stanowią uŜytki zielone średnie lub słabe - Aneks do mapy glebowo-rolniczej. - gleby murszowo-torfowe

Powstają w analogiczny sposób, jak opisane powyŜej gleby murszowo mineralne, ale tworzą się zawsze na miejscu torfowisk niskich, bezpośrednio poddanych odwodnieniu (zazwyczaj za sprawą melio-racji). Proces murszenia zachodzi tylko w górnej części warstwy, która jest pozbawiona wody. Pod wpły-wem osuszenia, torf traci pierwotną strukturę włóknisto-gąbczastą i tworzy drobne agregaty. Gleby mur-szowo-torfowe są zaliczane do urodzajnych, ale wymagają stałej dbałości o stosunki wodne i powietrzne. Zbyt głębokie odwodnienie profilu prowadzi do szybkiej degradacji. Na terenie gminy gleby te są pod uŜytkami zielonymi o kompleksach przydatności rolniczej 2z i 3z. Występują w pobliŜu Stąporkowa, Błaszkowa, Lutej i Wólki Zychowej.

Z powodu braku gleb dobrych wykorzystuje się w gminie średnie i słabe, przy odpowiednim po-ziomie nawoŜenia i agrotechniki zapewniają one miejscowej ludności płody rolne w ilościach dostatecz-nych. 4.5. Szata roślinna i świat zwierząt - Zbiorowiska roślinne

Autorami podziału geobotanicznego kraju są: W. Szafer i B. Pawłowski (1959). Zgodnie z tą klasyfi-kacją badany teren leŜy w Pasie WyŜyn Środkowopolskich, w Krainie Świętokrzyskiej i w Okręgu Konec-kim. Zbiorowiska leśne jakie zachowały się do dziś na terenie gminy odgrywają dominującą rolę w krajo-brazie. Tereny leśne zajmują 62,3 % powierzchni gminy. Do najwaŜniejszych gatunków lasotwórczych naleŜy sosna, która jako gatunek panujący występuje na ponad 80 % powierzchni leśnej, w pozostałych drzewostanach występuje jako gatunek domieszkowy. Pozostałe gatunki to: dąb, brzoza, modrzew, grab, olsza. W podszyciu występuje: leszczyna, trzmielina, kruszyna, jarzębina, głóg, dereń. Z omawianego obszaru znane są lasy: typu grądu oraz bory mieszane i bory świeŜe sosnowe. Zbiorowiska borowe to młode (do 60 lat) monokultury sosnowe, mniej interesujące pod względem florystycznym. DuŜa część obszarów leśnych naleŜy do lasów ochronnych (glebochronnych, wodochronnych, lasów strefy zieleni wysokiej). - Fauna

Omawiany obszar cechuje bogactwo fauny wynikające z róŜnorodnych warunków siedliskowych. Z owadów bogata jest grupa motyli z prawnie chronionym paziem królowej, a takŜe modraszki, kraśniki, bielinek rukiewnik i in. Ryby nie znajdują tu wielu dogodnych siedlisk, stąd teŜ stwierdzono ich jedynie ok. 20 gatunków. Spośród bardziej znanych wymienić tu moŜna takich przedstawicieli ichtiofauny jak: karp, brzana, szczupak, leszcz, kleń, ukleja. Występuje tu po kilka gatunków płazów i gadów są to: traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, ropucha paskówka, rzekotka, kumak nizinny, grzebiuszka, jaszczurka zwinka, jaszczurka Ŝyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec, Ŝmija zygzakowata, gniewosz plamisty. Awifaunę reprezentuje przeszło 70 gatunków ptaków, wśród których występują tak rzadkie jak: bocian czarny, jastrząb, myszołów zwyczajny, kobuz, dudek, dzięcioł duŜy, krogulec, pustułka, kruk, lelek. Bioto-py leśne zamieszkują m.in.: rudzik, świstunka leśna, pierwiosnek, świergotek drzewny, sikora bogatka, szpak, drozd śpiewak, grubodziób. W ekosystemach pól uprawnych, ugorów i łąk gnieŜdŜą się m.in.: skowronek, potrzeszcz, trznadel, kuropatwa, pliszka Ŝółta, świergotek polny i łąkowy. Z fauny ssaków spotkać moŜna ok. 30 gatunków, w tym wiele chronionych, jak np. kret, ryjówka aksamitna, ryjówka ma-lutka, rzęsorek rzeczek, mroczek późny, borowiec wielki, nocek duŜy, gacek wielkouch, gacek szary, gro-nostaj, borsuk. Do gatunków bardziej pospolitych na tym terenie naleŜą: nornica ruda, zając, dzik, lis, sarna. - Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt

Walory przyrodnicze omawianego obszaru podkreślają liczne gatunki roślin i zwierząt prawnie chronionych całkowicie lub częściowo, a takŜe rzadkich i zagroŜonych. Spośród roślin są to m.in.: lilia złotogłów, storczyki, widłak goździsty, zawilec wielkokwiatowy, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kruszyna pospolita, czosnek węŜowy, len włochaty, rezeda mała, sesleria błotna, wisienka stepowa. Spo-śród zwierząt są to m.in.: bocian czarny, błotniak łąkowy, jastrząb, pustułka, gronostaj, nocek duŜy, gacek

wielkouch, gacek szary, borsuk, traszka zwyczajna, ropucha paskówka, chrząszcz Pogonus persicus, paź królowej.

5. Ochrona, wykorzystanie i diagnoza stanu środowiska 5.1. Środowisko przyrodnicze i ochrona przyrody

Obszar gminy naleŜy do bardzo atrakcyjnych pod względem przyrodniczo-krajobrazowym. Ponad 62 % powierzchni gminy Stąporków pokrywają zwarte kompleksy leśne, które stanowią fragment dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Występujące tam zbiorowiska roślinne są stosunkowo bogate gatunkowo i mają charakter zbliŜony do naturalnych. Lasy są ostoją licznej fauny (rzadkich gatunków ptactwa i owadów). Na opisywanym obszarze najcenniejsze pod względem przyrodniczym obiekty i obszary objęto ochroną w formie: - rezerwatów przyrody, - parku krajobrazowego (wraz z otuliną), - obszaru chronionego krajobrazu, - pomników przyrody.

Rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmie-nionym ekosystemy, określone gatunki roślin, grzybów i zwierząt, elementy przyrody nieoŜywionej ma-jące istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych. Na terenie gminy Stąporków istnieją trzy częściowe rezerwaty przyrody.

Rezerwat częściowy „Skałki Piekło pod Niekłaniem” utworzono (na mocy Zarządzenia nr 103 Mini-stra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 1 kwietnia 1959 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody) w roku 1959 z inicjatywy inŜ. Teodora Zielińskiego. Rezerwat połoŜony jest w północnym paśmie Gór Świę-tokrzyskich na Garbie Gielniowskim. Ochroną objęto osobliwe formy skalne powstałe w wyniku erozji eolicznej oraz rosnącą w szczelinach skalnych paproć zanokcicę północną (Asplenium septentrionale).

Skalne ostańce zostały uformowane w piaskowcach liasowych serii ostrowieckiej pod wpływem procesów korazyjno-deflacyjnych - L. Lindner. DuŜa selektywność modelowania skał była podyktowana wyraźnymi róŜnicami w ich twardości, a tym samym i odporności na niszczenie (piaskowce, które uległy sylifikacji w okresie trzeciorzędu zyskały lepszą zwięzłość i wyŜszy stopień twardości).

Skałki zostały ukształtowane w trzech zasadniczych cyklach rzeźbotwórczych. Najstarszy z tych epi-zodów przypada na okres akumulacji lessów starszych. Drugi etap formowania odbył się w okresie ste-powo-tundrowym poprzedzającym zlodowacenie Wisły, a ostatni odbył się w schyłkowej fazie tegoŜ zlo-dowacenia.

Rezerwat obejmuje fragment grzbietu wzniesienia Piekło, zbudowanego z piaskowcowo-ilastych osadów dolnej jury. Na terenie rezerwatu występuje kilkadziesiąt róŜnych form skalnych w postaci urwisk, skałek, grup skałek, o róŜnorodnych bardzo oryginalnych kształtach kazalnic, okapów i grzybów. Skałki rezerwatu tworzą dwa oddzielone od siebie siodlastym zagłębieniem, skupiska: wschodnie i za-chodnie. Jedne z pierwszych opracowań na temat tych skałek pochodzą z trzeciej dekady naszego stule-cia. Pisali o nich C. Kuźniar w 1923 roku oraz w 1928 roku - E. Massalski i K. Kaznowski. Na temat zanok-cicy północnej E. Massalski i K. Kaznowski w swej pracy napisali, Ŝe „bujnie wzrasta”. Dziś nie znaleziono juŜ egzemplarzy tej rzadkiej rośliny.

Rezerwat częściowy „Gagaty Sołtysowskie”, utworzony został na mocy Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 25 lipca 1997 roku. PołoŜony jest w tym sa-mym, co pierwszy rezerwat, paśmie Gór Świętokrzyskich czyli na Garbie Gielniowskim. Obejmuje on nieczynną od 1977 roku kopalnię odkrywkową glin ceramicznych. Jest to wyrobisko wgłębne o długości 400 m i szerokości 150-200 m, które zajmuje południową część rezerwatu. Dno wyrobiska jest lekko po-chylone ku północy, co powoduje, Ŝe ściany północna i zachodnia mają od 8 do 10 m wysokości, nato-miast skarpa południowa od 2 do 4 m. W wyrobisku występują dolnojurajskie iły i mułki z wkładkami piaskowców. O wartości naukowej i krajoznawczej rezerwatu decyduje równieŜ fakt, Ŝe w gliniance wy-stępuje specyficzna i rzadko spotykana odmiana węgla o silnym połysku i nieuporządkowanej teksturze, czyli gagat. Jest to kamień ozdobny, stosowany dość powszechnie w jubilerstwie. Ciekawostką paleonto-logiczną stało się natomiast odkrycie w opisywanym wyrobisku odcisku łapy dinozaura.

Północną część rezerwatu zajmują hałdy, zwałowiska oraz pozbawione gleby obszary o sztucznej, przekształconej podczas eksploatacji, morfologii terenu. Ciekawy fragment tej części rezerwatu stanowi północna-wschodnia hałda pokryta licznymi, duŜymi blokami piaskowca. Na powierzchniach niektórych bloków widoczne są interesujące odciski roślin kopalnych. Rezerwat połoŜony jest wśród lasów i równieŜ jego obszar - mimo silnych antropogenicznych zmian stopniowo zarasta sosną, brzozą i osiką.

Liczne w rezerwacie są oczka wodne i bagienka, na których spotkać moŜna chronione i rzadkie ga-tunki roślin jak: rosiczka okrągłolistna, storczyki, często wełnianki i miejscami pałkę wodną. Ponadto na

obrzeŜach rezerwatu, przy granicy z lasem oraz na jego porośniętej drzewami części licznie występuje widłak goździsty i gruszyczki.

Najnowszy rezerwat przyrody - „Górna Krasna” utworzony został w dniu 08.01.2004r. (na podsta-wie Rozporządzenia Wojewody Świętokrzyskiego nr 1/2004 LeŜy na pograniczu gmin: Stąporków, Mniów i Zagnańsk. Ochroną objęto tam fragment doliny rzeki Krasnej o powierzchni 413,02 ha. Występujące w rezerwacie zbiorowiska roślinne (a w szczególności olsy, łegi i torfowiska) naleŜą do wyjątkowo bogatych i dobrze zachowanych. Występuje tam wiele gatunków roślin chronionych (storczyk szerokolistny, mie-czyk dachówkowaty, kruszczyk błotny, pełnik europejski, goryczka wąskolistna, czy teŜ owadoŜerna ro-siczka okrągłolistna). Na podmokłych łąkach mają swoje miejsca lęgowe rzadkie ptaki wodne i błotne jak: błotniak stawowy, błotniak łąkowy, bąk, bocian czarny, trzmielojad, bekas kszyk, wodnik, derkacz, perkoz, cyranka, kokoszka, dzięcioł średni oraz wiele innych. W rejonie Lutej zbudowano drewnianą wieŜę ob-serwacyjną na mokradłach, która umoŜliwia fotografowanie i „podglądanie” rzadkich ptaków w ich natu-ralnym środowisku.

Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy został utworzony na mocy Uchwały Nr XXVIII/279/88 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z 10 czerwca 1988 roku w sprawie ustanowienia Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich. Przedmiotem ochrony są unikatowe zasoby przy-rodnicze regionu świętokrzyskiego oraz liczne pozostałości Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Obszar parku stanowi takŜe waŜny, regionalny węzeł hydrograficzny oraz teren źródliskowy dla rzek m.in. Krasnej, Bobrzy i Kamionki. Park połoŜony jest w północnej części województwa świętokrzyskiego. W jego skład (wraz z otulinami wchodzą fragmenty 8 gmin: BliŜyn, Łączna, Miedziana Góra, Mniów, Stąpor-ków, Strawczyn, Zagnańsk i Suchedniów. Powierzchnia parku wynosi 21407 ha, obszar jego otuliny jest większy i wynosi 25681 ha. W granicach parku i jego otuliny znajduje się obszar gminy Stąporków. Lasy, pozostałość Puszczy Świętokrzyskiej, stanowią 80,8 % powierzchni parku i stanowią jego największą war-tość przyrodniczą. PrzewaŜają siedliska Ŝyznych borów mieszanych, lasów mieszanych wyŜynnych, wil-gotnych i świeŜych. Runo leśne charakteryzuje się niezwykłym bogactwem i róŜnorodnością - na terenie parku występuje 346 gatunków roślin naczyniowych, z czego 15 gatunków objętych ochroną całkowitą i 7 objętych ochroną częściową.

Lasy parku stanowią ostoję dla zwierzyny. Spotkać tu moŜna łosie i jelenie. Występuje tu borsuk i piŜmak, ponownie pojawia się bóbr. Świat ptaków reprezentowany jest przez rzadko występujące gatun-ki: bociana czarnego, brodźca samotnego, cietrzewia i jarząbka. Na terenie parku występują najokazalsze krajowe chrząszcze tj. jelonek rogacz, kozioróg dębosz, rohatyniec nosoroŜec oraz tęczniki. Nadzór nad parkiem sprawuje Zarząd Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych z siedzibą w Kiel-cach, na czele stoi Dyrektor. Organem społeczno doradczym przy Dyrektorze Zarządu jest Rada społecz-no-naukowa.

Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody dla parku krajobrazowego naleŜy sporządzić plan ochrony, którego głównym celem jest sprecyzowanie zasad i działań zmierzających do: - utrzymania procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, - zachowania róŜnorodności gatunkowej, - zachowania dziedzictwa geologicznego, - zapewnienia ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, - kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody, - przywracania do stanu właściwego składników i zasobów przyrody.

Plan ochrony obejmuje równieŜ walory dziedzictwa kulturowego oraz walory krajobrazowe. Przed-stawia się w nim teŜ przyrodnicze i krajobrazowe uwarunkowania zagospodarowania terenu oraz formu-łuje ogólne zasady rozwoju funkcji gospodarczych.

Rozwijający się przemysł i postępująca urbanizacja powodują stałą, postępującą dewastację śro-dowiska przyrodniczego. Powoduje to konieczność zabezpieczenia odpowiednio duŜych, atrakcyjnych i zróŜnicowanych obszarów o mało zniekształconym środowisku w celu utworzenia systemu, który by łą-czył funkcjonowanie tych obszarów poddanych róŜnym reŜimom ochronnym oraz w celu stworzenia społeczeństwu warunków do regeneracji sił i róŜnych form wypoczynku.

Warunki te spełniać mają Obszary Chronionego Krajobrazu na terenie poszczególnych woje-wództw, które łącząc się z Obszarami Chronionego Krajobrazu województw sąsiednich tworzą Wielko-przestrzenny System Obszarów Chronionych (WSOCh) oddziaływujący w sposób znaczący na zdrowie człowieka, a takŜe na gospodarkę narodową oraz kulturę i naukę.

WSOCh obejmuje przede wszystkim tereny o najwyŜszych walorach przyrodniczych i zachowanej zdolności do utrzymania względnej równowagi ekologicznej. Ponadto w skład systemu wchodzą obszary o niŜszych walorach, warunkując jednak utrzymanie równowagi na obszarach najcenniejszych.

Na obszarze województwa kieleckiego, w oparciu o Rozporządzenie Nr 12 Wojewody kieleckiego z 25 września 1995 roku wyznaczono granice i ustanowiono 8 Obszarów Chronionego Krajobrazu, a wśród nich Konecko-Łopuszniański OChK.

Konecko-Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu, o powierzchni 101 041 ha obejmuje swym zasięgiem północno-zachodni fragment województwa świętokrzyskiego. Od północy graniczy z Przysusko-Szydłowieckim OChK, połoŜonym na terenie województwa mazowieckiego (dawniej radom-skiego), a od zachodu bezpośrednio przylega do otuliny Przedborskiego Parku Krajobrazowego i graniczy z Pilczańsko-Radomszczańskim OChK połoŜonym w województwie łódzkim (wcześniej piotrkowskim).

Obszary te stanowią waŜny wododziałowy węzeł hydrograficzny. Początek biorą tu miedzy innymi prawobrzeŜne dopływy Pilicy: Czarna Konecka, Czarna Włoszczowska, Czarna Taraska, Nowa Czarna i Drzewiczka. Wypływają stąd takŜe Radomka, Kamienna i Łośna - lewobrzeŜny dopływ Białej Nidy. Prawie połowę powierzchni zajmują duŜe kompleksy leśne o charakterze naturalnym (Lasy Koneckie i Radoszyc-kie) oraz mozaikowe krajobrazy leśno-łąkowe. W północnej i północno-wschodniej części Obszaru prze-waŜają kwaśne siedliska borowe porośnięte przez bory mieszane z jodłą, świeŜe i wilgotne bory sosno-we, zbiorowiska mszystego boru jodłowego i boru bagiennego rozwijające się na terenach płaskich i w zagłębieniach. W wyŜszych połoŜeniach, w okolicach Stąporkowa, na Ŝyznych glebach brunatnych poja-wiają się mieszane lasy liściaste typu grądu z udziałem jodły. Na szczytach wydm i na wschodnich zbo-czach pagórków, na luźnych piaskach wykształcają się najsuchsze postacie borów chrobotkowych. W dolinach rzek i strumieni rosną lasy łęgowe, jesionowo-olszowe. W południowej części Obszaru kom-pleksy leśne, o podobnym składzie fitocenotycznym są znacznie bardziej rozczłonkowane i tworzą mozai-kę ze zbiorowiskami nieleśnymi: łąkami, torfowiskami wysokimi i wrzosowiskami. NajwaŜniejszą funkcją tego OChK jest ochrona wód podziemnych i powierzchniowych, a takŜe jego rola klimatotwórcza i aero-sanitarna, szczególnie dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego.

Na terenie miasta i gminy Stąporków znajdują się dwa pomniki przyrody Ŝywej. Są to w obu przy-padkach pojedyncze drzewa. Pomnikowy okaz dębu szypułkowego rośnie w Furmanowie w sąsiedztwie zabudowań leśniczówki „Bieliny”.

Wiekowy modrzew europejski znajduje się w duŜy kompleksie leśnym koło Niekłania Wielkiego. Drzewo moŜemy podziwiać wędrując niebieskim szlakiem turystycznym z Niekłania do SkarŜyska. Infor-macje o pomnikach przyrody zestawiono w tabeli 5

Tabela 5 Pomniki przyrody na obszarze gminy Stąporków

Opis pomnika L.p.

Rodzaj pomnika

Miejscowość i nr działki wg

ewidencji gruntów Szczegółowa lokalizacja

Data utworzenia wys.

[m] średn. [cm]

obwód [cm]

wiek w latach

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 modrzew europejski

Niekłań Wielki działka - 44/2448

leś. Mościska, oddz. 44c: (przy niebieskim szlaku turystycznym)

17.09.1999r. 34 115 361 140

2 dąb

szypułkowy Furmanów działka - 96/1

leś. Bieliny oddz. 96m: (przy drodze asfaltowej Stąporków - Niekłań)

17.09.1999r. 25 129 407 150

Lasy Powierzchnia lasów państwowych na terenie gminy wynosi 9 228,6919 ha, zaś prywatnych

3243,6356 ha. Gmina Stąporków charakteryzuje się wysokim stopniem lesistości w woj. świętokrzyskim. W przypadku obszarów leśnych daje się zaobserwować, iŜ większość kompleksów leśnych straciła

swój naturalny charakter na rzecz szybciej rosnących monokultur sosnowych. MoŜe skutkować to obni-Ŝeniem odporności drzewostanów oraz zwiększeniem ich podatności na czynniki chorobotwórcze.

W lasach prywatnych zagroŜeniem jest rozdrobnienie kompleksów i brak planowego gospodaro-wania. Powoduje to przerwanie ciągłości naturalnych ekosystemów i ograniczenie liczby nisz ekologicz-nych, stanowiących ostoje dla zwierząt.

Zagadnienia związane z gospodarką leśną są nie do przecenienia, zwiększanie powierzchni leśnej prowadzi do: - poprawy bilansu wodnego kaŜdego obszaru, - przeciwdziałania erozji wodnej i wietrznej gleby, - zwiększania bioróŜnorodności terenów rolnych, - tworzenia korytarzy ekologicznych, - podnoszenia efektywności krajobrazu, - poprawa turystycznej atrakcyjności obszarów rolnych, - zwiększenia produkcji surowca drzewnego i innych odnawialnych surowców leśnych, - zmniejszania efektu cieplarnianego.

Na terenach uŜytkowanych rolniczo pewne funkcje lasu (gromadzenie wody opadowej, przeciw-działanie erozji wodnej, wpływ na warunki mikroklimatu, rola biocenotyczna) mogą pełnić zadrzewienia i zakrzewienia - o konstrukcji aŜurowej, a takŜe o charakterze skupisk drzew (Chmielewska, 1992; Górny,

1993; Przybyłowski, 1992). Pozytywne aspekty wprowadzenia tego rodzaju fitomelioracji, na tereny rolni-cze moŜna ująć w kilku punktach, tj.: - roli mikroklimatycznej, która przejawia się m.in. w ograniczaniu ucieczki wody z gleby wskutek paro-

wania oraz hamowaniu prędkości wiatru, co prowadzi do zwiększenia wilgotności względnej w war-stwie przygruntowej powietrza; zadrzewienia wpływają takŜe na ograniczenie erozji wodnej;

- roli biocenotycznej, która wynika z wzbogacenia gatunkowego pól, wskutek ułatwionej migracji owa-dów, płazów, ptaków i ssaków;

- roli produkcyjnej (dostarczanie drewna, owoców, ziół, itp.); - roli rekreacyjnej, wynikającej z urozmaicenia krajobrazu rolniczego, przez zbliŜenie go do naturalne-

go. Z drzew wysokich, do tego celu najlepiej nadają się: jesion, klon zwyczajny, jawor, buk, dąb, sosna,

świerk. Z drzew średniej wielkości: brzoza, grab, jarzębina, osika, kasztanowiec, grusza. Do zalecanych niskich drzew i krzewów naleŜą m.in. głóg, leszczyna, morwa biała, kruszyna, tarnina, dzika róŜa, bez czarny, wierzba krzewiasta, kalina. WaŜnym zadaniem jest ochrona parków, skwerów i zieleńców w Stą-porkowie. Pewne obszary i obiekty do objęcia ochroną przedstawiono takŜe w „Studium ...”. Zagadnie-nia wytypowania, czy pominięcia tych obiektów w ochronie przyrody powrócą w nowo tworzonym pla-nie ochrony.

Jednym z charakterystycznych walorów środowiska w gminie Stąporków jest istnienie tu niewiel-kich, ale waŜnych przyrodniczo naturalnych zbiorników retencyjnych (terenów podmokłych, oczek wod-nych, nieuregulowanych odcinków cieków). W niektórych przypadkach konieczna wydaje się renaturyza-cja części ekosystemów (dolin rzecznych, łąk, zbiorowisk zaroślowych).

Sieć NATURA 2000 Ochrona środowiska przyrodniczego jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia ograni-

czała się do ochrony gatunkowej zwierząt i roślin. Dopiero wówczas zdano sobie sprawę, Ŝe ochrona przyrody moŜe być skuteczna tylko wówczas, kiedy ochroną obejmie się całą przestrzeń.

Odnosząc tę koncepcję do dzisiejszych uwarunkowań, moŜna powiedzieć, Ŝe ochrona środowiska musi być elementem ogólnej strategii rozwoju kaŜdego państwa.

Pierwsze koncepcje ochrony wielkopowierzchniowej powstały w latach siedemdziesiątych ubie-głego stulecia. Jednak dopiero ustawa o ochronie przyrody z 1991r. usankcjonowała taką formę ochrony. Wówczas zaczęto uwzględniać ideę ekorozwoju w dokumentach wagi państwowej. Obecnie najbardziej kompleksową i najlepiej legislacyjnie przygotowaną siecią ekologiczną w systemie wieloprzestrzennym, zarówno w skali europejskiej, jak teŜ w Polsce, jest sieć NATURA 2000.

Celem utworzenia sieci są działania na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy. Mię-dzynarodową podstawę prawną ochrony zagroŜonych gatunków i ich siedlisk stanowią przyjęte dyrek-tywy: - 79/409/EWG o ochronie dziko Ŝyjących ptaków, zwana dyrektywą ptasią, uchwalona 2 kwietnia

1979r., - 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko Ŝyjącej fauny i flory, zwana dyrektywą sie-

dliskową, uchwalona 21 maja 1992r.. Te dwa akty stanowią podstawę prawną ochrony europejskiej fauny i flory. Dyrektywa Ptasia jest

aktem prawnym, zgodnie z którym kraje Wspólnoty Europejskiej są zobowiązane podejmować działania prawne, kontrolne i monitoringowe, mające na celu ochronę i zachowanie wszystkich populacji ptaków występujących w stanie dzikim.

Dyrektywa ptasia zobowiązuje do następujących działań: - wdraŜania zgodnych z potrzebami Ŝyciowymi ptaków zasad zrównowaŜonego gospodarowania w

miejscach ich występowania, - naturalizacji bądź dotwarzania przekształconych siedlisk, - kontroli przestrzegania prawa, - ustalania zasad eksploatacji populacji ptaków łownych.

Dyrektywa zabrania: - umyślnego zabijania ptaków naleŜących do gatunków wymienionych w Dyrektywie, - umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich jaj, gniazd, - zbierania jaj tych ptaków, zwłaszcza w okresie lęgowym w naturalnych siedliskach, - umyślnego płoszenia tych ptaków zwłaszcza w okresie lęgowym i wyprowadzania młodych, - przetrzymywania ptaków naleŜących do gatunków, na które polowanie, lub których chwytanie jest

zabronione. Dyrektywa Siedliskowa ma na celu zachowanie szczególnie cennych i zagroŜonych elementów

róŜnorodności biologicznej, tj. siedlisk oraz dzikiej fauny (oprócz ptaków) i flory, na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej.

Dyrektywa zobowiązuje Państwa członkowskie do: - wyznaczenia, zgodnie z przyjętymi kryteriami, obszarów o znaczeniu wspólnotowym i objęcie ich

ochroną, - określenia niezbędnych działań ochronnych, a takŜe opracowanie i przyjęcie planów ochrony, - oceniania skutków oddziaływania wszelkich planów lub przedsięwzięć, które mogą w istotny sposób

zagrozić walorom przyrodniczym elementom sieci NATURA 2000, - odpowiedniego zarządzania siecią obszarów NATURA 2000, - prowadzenia sprawozdawczości.

W skład sieci Natura 2000, na obszarze gminy Stąporków wchodzi „Dolina Krasnej” (PLH 26 0001). Jest to obszar o powierzchni 1732 ha i obejmuje swoim zasięgiem gminy: Stąporków, Mniów, Zagnańsk, Końskie, BliŜyn. Obszar ten został zatwierdzony przez Komisję Europejską jako obszar mający znaczenie dla Wspólnoty decyzją z dnia 13.11.2007r. Potencjalne obszary Sieci Natura 2000, które swoim zasięgiem obejmują równieŜ gminę Stąporków to Uroczysko Piety i Dolina Czarnej (shadow 2008). Lokalizację tych obszarów przedstawiono na mapach w skali 1:50 000 - zał. nr 1, 2 i 3, dołączone na końcu opracowania. Obszar PLH 26 0001 obejmuje naturalną, bagienną dolinę rzeki Krasnej. Teren ten w znacznej części po-kryty jest lasami, wśród których przewaŜają bory sosnowe. Znaczne powierzchnie w dolinie zajmują kompleksy wilgotnych łąk i torfowisk. Jest to w regionie najlepiej zachowana bagienna dolina rzeki. Wy-stępują tu dobrze wykształcone i zachowane olsy oraz inne wilgotne siedliska, zwłaszcza o charakterze bagiennym: łęgi, bory bagienne, torfowiska, turzycowiska i łąki trzęślicowe. Stwierdzono tu występowa-nie 13 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, ok. 120 gatunków ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 11 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Tabela 6. Obszar Natura 2000 „Dolina Krasnej” - występujące siedliska oraz gatunki ptaków i zwierząt

Nazwa Obszaru

SOO

Powierzchnia [ha]

Teren Gminy

Siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej WaŜniejsze gatunki ptaków i zwierząt

z załącznika I Dyrektywy Ptasiej i II Dyrektywy Siedliskowej

1 2 3 4 5

Dolina Krasnej

1 732

Stąporków Mniów Zagnańsk Końskie Blizyn

- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne

- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników

- zalewane muliste brzegi rzek - suche wrzosowiska - górskie i niŜowe murawy bliźniczkowe - zmienno wilgotne łąki uzytkowane eksten-

sywnie - torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą - torfowiska przejściowe i trzęsawiska - obniŜenia dolinkowe i pła mszarne - torfowiska nakredowe - bory i lasy bagienne - lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe

Gatunki z załącznika I dyrektywy ptasiej - bocian czarny - bocian biały - trzmielojad - błotnik stawowy - błotnik zboŜowy - orlik krzykliwy - kropiatka - derkacz - Ŝuraw - lelek - zimorodek - dzięcioł czarny - dzięcioł średni - lerka - pokrzewka - gąsiorek - cietrzew Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej - bóbr europejski - wydra - traszka grzebieniasta - piskorz - głowacz białopłetwy - minóg ukraiński - trzepla zielona - zalotka większa - modraszek telejus - czerwończyk nieparek

5.2. Powietrze atmosferyczne

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami jest obecnie jednym z realizowanych priorytetowych kierunków ochrony środowiska. Dla poprawności wykonania tego zadania konieczne jest prowadzenie monitoringu powietrza. Pozwala to na badania i ocenę stopnia zanieczyszczenia powietrza. Informacje uzyskane w ramach funkcjonowania systemu monitoringu są podstawą do identyfikowania zagroŜeń i podejmowania działań zmniejszających stopień zanieczyszczenia powietrza. Proces rozchodzenia się za-nieczyszczeń w atmosferze uzaleŜniony jest od warunków meteorologicznych, stąd nie zawsze w sposób właściwy moŜna określić strefy skaŜenia.

Na terenie miasta i gminy Stąporków nie znajduje się ani jeden punkt monitoringu powietrza. Naj-bliŜszy taki punkt jest zlokalizowany w Końskich przy ulicy Armii Krajowej. Zakres pomiarów obejmuje dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pył zawieszony, mierzony metodą reflektometryczną.

Zgodnie z nowymi zasadami w celu określenia jakości powietrza atmosferycznego zostały wydzie-lone strefy dla kryteriów ochrony zdrowia ludzi oraz ochrony roślin. Dla powiatu koneckiego jest to strefa oznaczona symbolem 4.26.34.05. Powiat posiada dobry stan jakości powietrza atmosferycznego. Ze względu na kryterium ochrony zdrowia oraz kryterium ochrony roślin został zakwalifikowany do klasy A - gdzie poziom stęŜeń nie przekracza wartości dopuszczalnej. W odniesieniu do stref, które zostały tak ocenione wymaganym działaniem będzie utrzymanie jakości powietrza na tym samym lub lepszym po-ziomie.

Zaliczenie strefy do określonej klasy zaleŜy od stęŜeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąŜe się z określonymi wymaganiami co do działań na rzecz poprawy jakości powietrza (w przypadku, gdy nie są spełnione określone kryteria) lub na rzecz utrzymania tej jakości (jeŜeli spełnia ona przyjęte standardy).

Tabela 7 Wielkość zanieczyszczeń do powietrza na terenie powiatu koneckiego.

Zanieczyszczenie Emisja w 2004r.

[Mg/rok] Emisja w 2005r.

[Mg/rok] 1 2 3

Pył ogółem 156 149 Dwutlenek siarki 259 269 Tlenek azotu 87 88 Tlenek węgla 248 237 Dwutlenek węgla 489 622 50 155 Pozostałe 0 42 Na podstawie danych GUS

Tabela 8. Dopuszczalna emisja pyłów i gazów z zakładów na terenie gminy Stąporków.

Dopuszczalna emisja Nazwa zakładu

SO2 Mg/rok NO2 Mg/rok Pył ogółem Mg/rok „ZUK Stąporków S.A. ul Górnicza - 0,002 0,01600 Zakład Odlewniczy Jan Kowalczyk Hucisko, ul. Kielecka 48

0,0101 0,0192 0,0069

„Termo-Tech” Sp. z o.o. ul. Odlewnicza 1 Stąporków

- 0,08600 0,10700

Na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego w Końskich

Emisja komunikacyjna stwarza zagroŜenie w pobliŜu dróg o duŜym natęŜeniu ruchu kołowego, działając niekorzystnie na uprawy polowe.

DuŜy wpływ na stan czystości powietrza ma takŜe emisja niska, która pochodzi z lokalnych kotłowni oraz palenisk indywidualnych. Piece domowe i lokalne systemy grzewcze praktycznie nie posiadają ja-kichkolwiek urządzeń dla ochrony powietrza. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową związaną z okresem grzewczym - (dane na podstawie ankiet z zakładów pracy).

Dla obszarów połoŜonych poza obrębem miasta brak jest wiarygodnych pomiarów jakości powie-trza.

Jako niekorzystną cechę gospodarki cieplnej miasta i gminy naleŜy wymienić fakt, iŜ głównym pa-liwem w tym sektorze pozostaje nadal węgiel (miał, koks) o róŜnej jakości i róŜnym stopniu zasiarczenia, spalany w instalacjach pozbawionych najczęściej urządzeń do redukcji zanieczyszczeń. Zbyt niski jest udział innych źródeł energii, choć w ostatnich latach zauwaŜa się wzrost zainteresowania ogrzewaniem gazowym i olejowym. Związane jest to z chęcią obniŜania obciąŜeń finansowych (opłaty ekologiczne) za korzystanie ze środowiska.

Na terenie miasta i gminy nie są wykorzystywane dotychczas alternatywne źródła energii. Pewne zastosowanie moŜe tu znaleźć energia słoneczna.. 5.3. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa

Podstawowym dokumentem prawnym odnoszącym się do zagadnień gospodarki wodnej jest ustawa z dn. 18 lipca 2001 roku (z póź. zmianami) - Prawo wodne. Ustawa ta reguluje gospodarowanie wodą w nawiązaniu do Dyrektywy Wodnej 2000/60/EC. Przepisy te przewidują prowadzenie zintegrowa-nej gospodarki wodnej, realizowanej zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju. Zakładają teŜ kształto-

wanie i ochronę zasobów wodnych na poziomie zlewni. Taki system gospodarowania oznacza całościo-we spojrzenie na tworzenie się zasobów wodnych, moŜliwość ich wykorzystania i wszelkie procesy za-chodzące w obrębie danej zlewni. Sprzyjać temu winna polityka ekologiczna państwa, która będzie ukie-runkowana na przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie między innymi odpowiednich źródeł poboru wody. Zgodnie z ustawą Prawo wodne korzystanie z zasobów wodnych nie moŜe powodować pogorszenia stanu ekologicznego wód i ekosystemów od nich zaleŜnych, a takŜe marnotrawstwa wody, marnotrawstwa energii wody, ani wy-rządzania szkód.

Za priorytetowe moŜna uznać następujące problemy gospodarki wodnej: - ochrona wód przed zanieczyszczeniem, - zapewnienie „zdrowej wody” do picia w naleŜytej ilości, - przywrócenie jakości ekologicznej wodom powierzchniowym, - prowadzenie racjonalnego gospodarowania zasobami wodnymi.

Wody powierzchniowe. Teren gminy Stąporków (jak zaznaczono juŜ wcześniej) leŜy w większości w dorzeczu Pilicy. Tylko niewielkie fragmenty naleŜą do zlewni Kamiennej i Radomki. Cała środkowa i po-łudniowa część jest odwadniana przez Czarną Konecką i jej dopływy. Północno-zachodnia część odwad-niana jest przez Młynkowską z Czystą, które prowadzą wody do Drzewiczki. We wschodniej części gminy znajduje się odcinek źródłowy Kamiennej.

Jakość wód powierzchniowych na obszarze gminy jest dość trudna do ustalenia. Spośród wszyst-kich cieków systematyczne badania jakości wód prowadzone są tylko na Czarnej Koneckiej. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Kielcach bada stan czystości Czarnej Koneckiej w czterech punktach pomiarowo-kontrolnych na obszarze całego województwa świętokrzyskiego: w Niekłaniu Ma-łym (na 75 km biegu rzeki), Czarnej (63,7 km), Sielpi (51,2 km) i Maleńcu (34,1 km). Tylko dwa z tych punktów - w Niekłaniu Małym i Czarnej leŜą na obszarze przedmiotowej gminy.

We wszystkich punktach pomiarowych na Czarnej Malenieckiej w latach 2004 i 2005 wody odpo-wiadały normatywom klasy III. Wskaźnikami decydującymi o zadawalającej jakości wody były: barwa, ChZT-Mn, ChZT-Cr, zasadowość, mangan, Ŝelazo, związki azotu, wskaźniki saprobowości i mikrobiolo-giczne.

Czynnikiem pozytywnym jest fakt, Ŝe w stosunku do lat poprzednich jakość wody z Czarnej Male-nieckiej nie pogorszyła się.

Uzupełnieniem systemu rzecznego są zbiorniki wodne. Obecnie istnieje 9 spiętrzeń na terenie mia-sta i gminy. Mają one głównie charakter zbiorników retencyjnych, ale niektóre wykorzystywane są do celów rekreacyjnych lub hodowli ryb.

Typowym zbiornikiem o charakterze rekreacyjnym jest Zalew „Miła” w Stąporkowie. Stan jakości wód w tym akwenie bada kilka razy do roku stacja Sanepidu z Końskich. Jest to wymóg formalny ze względu na funkcjonowanie sezonowego kąpieliska. Wody wykazują rokroczne II lub III klasę czystości (głownie ze względów bakteriologicznych). Wyraźnie zauwaŜalna jest teŜ sezonowa zmienność jakości wody.

DuŜym zagroŜeniem dla wód tego zbiornika jest brak odpowiednich urządzeń wodnych zabezpie-czających go przed zamulaniem i nadmiernym rozwojem glonów.

Tabela 9 Sztuczne zbiorniki wodne na terenie gminy Stąporków.

L.p. Rzeka Miejscowość Pow. zbiornika

w ha Pojem. zbiornika

w tys. m3 Główna funkcja

zbiornika Właściciel zbiornika

1 2 3 4 5 6 7 1 Czarna Niekłań 4,60 80 rekreacyjna Skarb Państwa 2 Czarna Wąglów 0,9 brak danych hodowla ryb Właściciel prywatny

3 Czarna Stąporków (ul. Miła)

2,5 60 rekreacyjna Skarb Państwa

4 Czarna Stąporków (ul. Górnicza)

3,0 brak danych niezagospodarowany Gmina

5 Czarna Czarna 4,27 140 rekreacyjna Skarb Państwa 6 Czarna Janów 3,0 110 rekreacyjna Gmina 7 Krasna Krasna 8,9 brak danych hodowla ryb Skarb Państwa 8 ciek od Huciska Hucisko-Mostki 1,15 brak danych niezagospodarowany Właściciel prywatny 9 Młynkowska Piasek 0,5 brak danych niezagospodarowany Właściciel prywatny

Wody podziemne. Obszar miasta i gminy Stąporków z uwagi na zróŜnicowanie budowy geologicznej, ma równieŜ

zróŜnicowane zasoby wód podziemnych.

Obok obszarów zasobnych w wodę pitną występują tereny bez uŜytkowego piętra wodonośnego (zła jakość wód, ponadnormatywna zawartość zanieczyszczeń, bardzo niskie parametry hydrauliczne osadów).

Na obszarze gminy występują trzy piętra wodonośne: triasowe, jurajskie i czwartorzędowe. Ich rozprzestrzenienie jest ściśle uzaleŜnione są od budowy geologicznej i tektoniki podłoŜa.

Zasilanie zbiorników odbywa się bezpośrednio na wychodniach warstw wodonośnych lub pośred-nio poprzez nadkład utworów leŜących powyŜej.

Głównym horyzontem wodonośnym na terenie gminy jest horyzont jurajski. Warstwami wodono-śnymi są liasowe piaskowce przewarstwione iłowcami oraz miejscami Ŝwiry i zlepieńce przewarstwione niewodonośnymi iłami, iłowcami i mułowcami. Stanowią one najczęściej wielowarstwowy zbiornik szczelinowo-porowy.

Występujące w nim wody z reguły nie budzą zastrzeŜeń pod względem bakteriologicznym, często są jednak zanieczyszczone związkami Ŝelaza i manganu.

Do spoŜycia przez ludzi mogą być uŜywane bezpośrednio lub wymagają tylko prostego uzdatnia-nia.

Część jurajskiego piętra wodonośnego w granicach gminy naleŜy do głównych zbiorników (GZWP) wymagających szczególnej ochrony (wg Kleczkowskiego, 1990). Jest to zbiornik GZWP 411 Końskie, któ-ry obejmuje obszary gmin: Stąporków, Końskie i Gowarczów. Zbiornik ten posiada wyznaczone obszary najwyŜszej (ONO) i wysokiej (OWO) ochrony dla wód podziemnych.

Gospodarka wodna Dla potrzeb wodociągów komunalnych na terenie miasta i gminy Stąporków eksploatowanych jest

5 ujęć wód podziemnych. Dane na ich temat zestawiono poniŜej.

Tabela 10 Komunalne ujęcia wód podziemnych na obszarze gminy Stąporków

L.p. Nazwa ujęcia

Zasięg wodociągu (sołectwa)

Pozwolenie wodnoprawne na pobór wody

[m3/h]

Strefy ochronne ujęcia

1 2 3 4 5

1 Czarniecka Góra

Stąporków, Czarniecka Góra, Czarna, Kozia Wola, Grzybów, Błotnica, Duraczów, Mokra, Hucisko

131,0 bezpośrednia i pośrednia

2 Gosań Gosań, Włochów, Gustawów, Luta, Krasna, Komorów, Adamek, Ka-mienna Wola, Modrzewina

51,0 bezpośrednia i pośrednia

3 Smarków Smarków 16,0 bezpośrednia i pośrednia

4 OdrowąŜ OdrowąŜ, Błaszków, Wólka Plebańska 48,0 bezpośrednia i pośrednia

5 Pardołów Pardołów, Świerczów 14,0 bezpośrednia Razem: 260,0

W ramach sieci monitoringu regionalnego na terenie gminy w 2005r. obserwowane były dwie

studnie głębinowe ujmujące dolnojurajski poziom wodonośny w miejscowości: Smarków, Czarniecka Góra. W roku 2005 woda ze studni w Smarkowie była dobrej jakości - II, nie było przekroczeń Ŝadnych wskaźników dla wody przeznaczonej do spoŜycia przez ludzi. Woda w studni w Czarnieckiej Górze była zadawalającej jakości - III i wykazywała przekroczenia Mn, pH oraz twardości ogólnej.

Dane na temat monitoringu wód podziemnych pochodzą z „Raportu o środowiska w wojewódz-twie świętokrzyskim w 2005r.” WIOŚ.

Potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych są takŜe zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych, punkty dystrybucji paliw płynnych, zakłady przemysłowe, „dzi-kie” i zorganizowane lecz niedostatecznie zabezpieczone składowiska odpadów komunalnych oraz skła-dowiska odpadów przemysłowych. Znaczne zagroŜenie dla jakości wód podziemnych stanowi brak kana-lizacji przy jednoczesnym zaopatrzeniu uŜytkowników w wodę z wodociągu.

Planowana jest budowa kanalizacji sanitarnej na terenie miasta i gminy Stąporków. Są to załoŜenia długoplanowe do roku 2020.

Doraźnie pewnym panaceum na te zagroŜenia mogą być kontrole UMiG ukierunkowane na spraw-dzanie posiadania szamb oraz umów na wywóz nieczystości.

Ze względu na nieopłacalność realizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych na obszarach posia-dających rozproszoną zabudowę oraz niekorzystną konfigurację, niektóre tereny gminy winny być prefe-rowane do budowy przydomowych oczyszczalni ścieków, lub budowy szczelnych szamb regularnie opróŜnianych.

ZagroŜenie (w tej chwili mniejsze od przedstawionego powyŜej) stanowi równieŜ brak uporządko-wanej gospodarki wodami opadowymi spływającymi z utwardzonych powierzchni dróg, składów, itp. (odprowadzanie, podczyszczanie).

Wymogiem najbliŜszych lat (okres przejściowy w UE do 2015r.)stanie się takŜe wprowadzenie wy-sokosprawnego oczyszczania ścieków komunalnych. Będzie to tzw. III stopień oczyszczania (po stopniu mechanicznym i biologicznym) polegający na usuwaniu zawiesin, biogenów - związków azotu (Nog < 15 mg/l) i fosforu (Pog < 2 mg/l), specyficznej barwy oraz na zmniejszaniu BZT5, ChZT i utlenialności.

Jako obiekty uciąŜliwe stanowiące lub mogące stanowić potencjalne zagroŜenie dla wód podziem-nych i powierzchniowych to tereny zakładów przemysłowych, składy, magazyny i zbiorniki paliw płyn-nych oraz stacje paliw.

Ochronie szczególnej m.in. w sposobie zagospodarowania terenów i korzystania z zasobów śro-dowiska powinny podlegać: obszary o wysokiej i średniej wodonośności, strefy ochrony pośredniej ujęć wód podziemnych, obszar GZWP - 411 Końskie oraz obszary źródliskowe rzeki i mniejszych cieków. 5.4. Gospodarka odpadami

Analiza stanu gospodarki odpadami na terenie miasta i gminy Stąporków została przedstawiona w „Planie gospodarki odpadami …”, który stanowi część II niniejszego opracowania. 5.5. Zasoby surowców mineralnych

Gospodarka surowcami mineralnymi, których złoŜa zlokalizowane są na obszarze gminy Stąpor-ków pozostaje w gestii Marszałka Województwa Świętokrzyskiego oraz Starosty Koneckiego. Władze gminy mogą i powinny występować z pewnymi wnioskami oraz sugestiami dotyczącymi gospodarki na obszarach udokumentowanych złóŜ lub na obszarach perspektywicznych dla rozpoznania nowych złóŜ kopalin.

Na obszarze przedmiotowej gminy znajdują się wg aktualnego bilansu zasobów kopalin cztery zło-Ŝa. Są to dwa złoŜa kruszywa naturalnego: „Hucisko - Mostki” i „Krasna” oraz dwa złoŜa surowców ila-stych: Włochów i „OdrowąŜ”. Znaczenie historyczne ma juŜ górnictwo rud Ŝelaza, po którym zostały licz-ne ślady na terenie całej gminy w postaci starych zrobów górniczych, duli, sztolni oraz hałd skały płonnej na nadszybiu zlikwidowanych zakładów górniczych.

W stosunku do lat poprzednich nie uległa zmianie baza surowcowa na terenie gminy.

Rudy Ŝelaza Na obszarze miasta i gminy Stąporków oraz na terenach sąsiednich naleŜących do Staropolskiego

Okręgu Przemysłowego eksploatacja rud Ŝelaza prowadzona była od okresu średniowiecza po lata 70-te XX wieku. Na terenie gminy istniało i działało w całej historii około 40 kopalń rudy Ŝelaznej.

W latach 50-tych XX wieku udokumentowano sześć następujących złóŜ syderytów ilastych: „Koń-skie Zachód (rej.)”, „Końskie Wschód (rej.)”, „Edward (kop.)” „Stara Góra (kop.)”, „Jan Dziadek (kop.)” i „1-Maj (kop.)”. Zbudowano teŜ i uruchomiono tu dwie podziemne kopalnie syderytów ilastych - „Edward” w Błotnicy oraz „Stara Góra” koło Smarkowa. Rozpoczęto teŜ budowę trzeciej kopalni - na złoŜu „1-Maja” koło Niekłania, którą ostatecznie wstrzymano ze względu na skomplikowana budowę geologiczną złoŜa i związane z nią trudności w eksploatacji.

Rudonośna seria łupkowo-piaskowcowa liasu posiada miąŜszość około 70 m. Ruda Ŝelaza wy-kształcona w postaci syderytu ilastego występuje w 3 poziomach o grubości 1,5-2,0 do 10-12 m. Ruda Ŝelaza surowa posiada następujący skład chemiczny: zawartość Fe 25,4-28,7 %, maksymalnie 31 %, za-wartość SiO2 18,0-23,6 %, zawartość H2O 4,63-5,87 % i straty praŜenia 24-28 %, natomiast rudę praŜoną charakteryzuje: zawartość Fe 35-37 %, zawartość SiO2 27-28 %, zawartość CaO + MgO około 3,5 % oraz zawartość Mn poniŜej 1 %.

ZłoŜa rud Ŝelaza: „Końskie Zachód (rej.)”, „Końskie Wschód (rej.)”, „Edward (kop.)” „Stara Góra (kop.)”, „Jan Dziadek (kop.)” i „1-Maj (kop.)”, ze względu na parametry geologiczno-górnicze i jakościo-we, które nie spełniały kryteriów bilansowości zostały wykreślone w 1994 roku z krajowego bilansu za-sobów. Aktualnie złoŜa syderytów ilastych na obszarze świętokrzyskim nie mają juŜ znaczenia surowco-wego.

Kopalnia rudy Ŝelaza „Edward” prowadziła eksploatację od końca lat czterdziestych XX wieku do 1965 roku, a kopalnia „Stara Góra” działała do końca roku 1971. Wtedy to została ostatecznie zlikwido-wana. Obok szybów obu wymienionych kopalń zgromadzono na hałdach skały znajdujące się w nadkła-dzie - łupki ilaste, które niejednokrotnie mogą być cennym surowcem do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej.

Tabela 11 Odpady pokopalniane zgromadzone na obszarze gminy Stąporków

L.p. Wytwórca odpadów Lokalizacja Rodzaj odpadów MoŜliwe sposoby wykorzystywania

1 2 3 4 5

1 Kopalnia Rudy śelaza „Edward” w Błotnicy Błotnica Iłołupki Do produkcji ceramiki budowlanej, wy-robów ceramicznych oraz kominkowych

2 Kopalnia Rudy śelaza „Edward” w Błotnicy Błotnica Iłołupki Jak wyŜej

3 Kopalnia Rudy śelaza „Stara Góra” w Stąpor-kowie

Stara Góra iłołupki Jak wyŜej

Tabela 12 Udokumentowane złoŜa surowców mineralnych na terenie gminy

L.p. Nazwa złoŜa Rodzaj surowca Zastosowanie Zagospodarowanie

1 2 3 4 5 1 Włochów iły kamionkowe wyroby kamionkowe, ceramika budowlana złoŜe nie zagospodarowane 2 OdrowąŜ iły, iłołupki, mułowce ceramika budowlana eksploatacja zaniechana 3 Krasna piaski dla budownictwa i drogownictwa złoŜe nie zagospodarowane 4 Hucisko - Mostki piaski wydmowe dla budownictwa i drogownictwa złoŜe nie zagospodarowane

DuŜe ograniczenia sozologiczne spowodowane wydzieleniem w województwie, oraz na terenie ca-

łej gminy (za wyjątkiem terenu miasta) obszarów chronionych i innych form ochrony przyrody, sprawia-ją, Ŝe znaczna część zasobów złóŜ udokumentowanych nie moŜe zostać zagospodarowana. Zgodnie z ustaleniami Wojewody Świętokrzyskiego na terenach chronionych nie moŜe być dopuszczone wydoby-wanie i przetwórstwo kopalin na skalę przemysłową Eksploatacja kopalin na skalę nieprzemysłową (lo-kalną) moŜe być prowadzona tylko wtedy, gdy nie będzie pogarszać warunków ochrony wartości przy-rodniczych i kulturowych. Ze złóŜ połoŜonych na terenie gminy eksploatację moŜna prowadzić, ale z róŜ-nymi ograniczeniami.

Z eksploatacją złóŜ silnie wiąŜe się zagadnienie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Tereny takie mogą być wykorzystane do urozmaicenia krajobrazu, zwiększenia retencji wód powierzchniowych, lub zagospodarowane w celach naukowych bądź turystycznych. 5.6. Ochrona powierzchni ziemi i gleb

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, poprzez: racjonalne gospodarowanie, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie moŜliwości produkcyjnego wykorzy-stania, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powyŜej lub co najmniej na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów (gdy nie są one dotrzymane), zachowanie wartości kulturowych, z uwzględ-nieniem archeologicznych dóbr kultury.

Charakterystyka. Struktura bonitacyjna uŜytków rolnych w gminie przedstawia się bardzo niekorzystnie, występują

tu głównie gleby IV, V i VI klasy bonitacyjnej, a gleby III klasy zajmują na terenie gminy tylko 2 ha. Domi-nują gleby pseudobielicowe, rzadziej brunatne wyługowane i czarne ziemie, a takŜe piaskowe róŜnej ge-nezy. Ze względu na niski wskaźnik przydatności rolniczej kwalifikują się one do kompleksu Ŝytniego sła-bego i bardzo słabego. Kompleksy dobre występują rzadko. Dominuje uprawa zbóŜ - Ŝyta, owsa, a po-nadto ziemniaków. Oceny jakości gleb i ziemi dokonuje się w ramach państwowego monitoringu ochro-ny środowiska, przy czym zgodnie z ustawą PIOŚ okresowe badania jakości prowadzi Starosta powiatu, który zobowiązany jest do prowadzenia rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenie standar-dów jakościowych. Z punktu widzenia ochrony gleb najgroźniejsze jest ich zanieczyszczenie metalami cięŜkimi: kadmem, cynkiem i ołowiem.

Wyniki dwóch cykli badań wykonanych w 1995r i 2000r w ramach monitoringu krajowego wykaza-ły, Ŝe na tym terenie grunty uŜytkowane rolniczo nie zawierają nadmiernych ilości metali cięŜkich i in-nych zanieczyszczeń. Nie stwierdzono teŜ takiego poziomu ich zanieczyszczenia, który wykluczyłby pro-dukcję roślin na cele spoŜywcze. Informacji tych nie moŜna uściślić z powodu szerszych badań dotyczą-cych jakości gleby. Przyjmuje się, iŜ stan czystości gleb nie odbiega od średniej dla całego województwa.

Inaczej sprawa ta moŜe przedstawiać się w przypadku terenów połoŜonych wzdłuŜ dróg o zwięk-szonym natęŜeniu ruchu. NaleŜy liczyć się tu prawdopodobnie z miejscami podwyŜszonymi, lub nawet przekraczającymi normy stęŜeniami węglowodorów, związków siarki czy metali cięŜkich w glebach. W chwili obecnej jednak brak jest w tej materii stosownych badań.

Jakość gleb oraz stan powierzchni ziemi w chwili obecnej na terenie gminy Stąporków przedsta-wiają się dość dobrze. W przyszłości naleŜy jednak zwrócić szczególną uwagę na następujące zagadnie-nia: rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych, ochrona gleb przed erozją, moŜliwość zwiększania się zanieczyszczania gleb na terenach przylegających do ruchliwych dróg, zakwaszenie gleb. 5.7. Hałas i wibracje

Stan środowiska ze względu na jego zanieczyszczenie hałasem i wibracjami określa się jako klimat akustyczny, rozumiany jako wynik róŜnych grup hałasu i wibracji. Hałasem nazywa się niepoŜądane, nie-przyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne ośrodka spręŜystego, działające za pośrednic-twem powietrza na ośrodek słuchu i inne zmysły oraz elementy organizmu człowieka. W przypadku wi-bracji drgania przenoszone są przez ciała stałe.

Ze względu na środowisko występowania hałas dzieli się na trzy podstawowe grupy: - hałas w przemyśle (przemysłowy), - hałas w pomieszczeniach mieszkalnych, uŜyteczności publicznej i na terenach wypoczynkowych (ko-

munalny), - hałas od środków transportu (komunikacyjny).

Największym źródłami zagroŜenia hałasem są ruch kołowy i nieodpowiednia lokalizacja zakładów przemysłowych.

Hałas przemysłowy na terenie gminy związany jest z zakładami produkcyjnymi, lub usługowymi. NaleŜy przypuszczać, iŜ poziom tego hałasu z reguły nie będzie przekraczał dopuszczalnych norm, poza granicami działek, na których zlokalizowany jest dany zakład.

Źródłami hałasu przemysłowego posiadającymi decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu na ter-nie gminy są następujące zakłady: - „HENKEL” Polska S.A. - Stąporków - Stara Góra, - „TECHMŁOT” S.A. - Krasna, - Zakład Urządzeń Kotłowych „STĄPORKÓW” S.A. - Stąporków.

Bardzo uciąŜliwym źródłem hałasu w środowisku jest ruch kołowy. Na poziom hałasu komunika-cyjnego mają wpływ czynniki związane z warunkami ruchu, parametrami drogi, rodzajem pojazdów. Na-leŜy zaznaczyć, iŜ zagroŜenie środowiska hałasem drogowym znacznie wzrasta, co spowodowane jest przede wszystkim wzrostem liczby pojazdów. Brak środków finansowych powoduje, Ŝe nie są budowane obwodnice miast, nie buduje się teŜ ekranów akustycznych - zwłaszcza przy miejscach chronionych aku-stycznie (szkoły, domy mieszkalne).

Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: - utrzymanie poziomu hałasu poniŜej dopuszczalnego lub co najmniej na tym samym poziomie, - zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczonego, gdzie nie jest on dotrzymany.

W ostatnich latach, na terenie gminy Stąporków nie prowadzono badań monitoringowych pozio-mu hałasu. 5.8. Promieniowanie elektromagnetyczne

Dla jakości środowiska istotne znaczenia mają urządzenia, które emitują fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości 0,1-300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz umieszczone w środowisku naturalnym.

Do źródeł elektromagnetycznych mających ujemny wpływ na środowisko naleŜą m.in.: - linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV i większych, dla których szkodliwy wpływ

rozciąga się od 12 do 37 m od osi linii w obie strony, - stacje elektroenergetyczne 110 kV i większe, dla których uciąŜliwości na ogół zamyka się w granicach

obiektu, - bazowe stacje telefonii komórkowej, - szereg mniejszych urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne.

Na terenie powiatu koneckiego i gminy Stąporków z obiektów emitujących promieniowanie elek-tromagnetyczne występują m.in.: linie elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV w zachod-niej i wschodniej części powiatu i linia 220 kV przechodzącą przez Gustawów, OdrowąŜ, stacje elektro-energetyczne 110/15 kV w Końskich (Stary Młyn, Końskie - Zachód) i w Stąporkowie oraz bazowe stacje telefonii komórkowej, urządzenia emitujące pole elektromagnetyczne pracujące w zakładach przemysło-wych, ośrodkach medycznych oraz będące w dyspozycji miejskiej policji i straŜy poŜarnej oraz urządzenia mogące oddziaływać w skali mikro (np. niesprawne kuchenki mikrofalowe, piece konwektorowe). Obszar gminy znajduje się ponadto w zasięgu nadajników stacji telewizyjnych i radiowych. Na terenie gminy zlokalizowane są 4 stacje telefonii komórkowej: 2 w Stąporkowie, po jednej w OdrowąŜu i Gustawowie.

Główne zagroŜenia i problemy w dziedzinie niejonizującego promieniowania elektromagnetyczne-go, wiązać naleŜy z bardzo szybkim w ostatnim czasie rozwojem systemów przesyłania danych i komuni-kacji. W stale „zagęszczającym się eterze”, tworzenie nowych skutecznych sposobów transmisji danych powoduje konieczność wykorzystywania do tych celów coraz silniejszych nadajników pracujących w co-raz większych częstotliwościach.

Linie elektroenergetyczne o napięciu 110, 220 kV na terenie gminy przebiegają w bezpiecznych od-ległościach od zwartej zabudowy mieszkaniowej. Podobnie przedstawia się lokalizacja podstacji elektro-energetycznych jak i stacji telefonii komórkowej.

Stosowne badania natęŜenia pola elekromagnetycznego emitowanego przez poszczególne źródła wykonywane są w przypadku budowy i uruchamiania nowego nadajnika, jak równieŜ w przypadku zmia-ny parametrów jego pracy. Z pomiarów przeprowadzonych w 2005r. w ramach badań monitoringowych w innych rejonach województwa wynika, iŜ nie notuje się przekroczeń natęŜenia pola elektromagnetycz-nego w miejscach stałego pobytu ludzi w pobliŜu źródeł promieniowania.

Instytucją wykonującą pomiary natęŜenia pola elektromagnetycznego emitowanego przez po-szczególne źródła jest Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Stosowne badania wykonywane są w przypadku budowy i uruchamiania nowego nadajnika, jak równieŜ w przypadku zmiany parame-trów jego pracy. Z badań przeprowadzonych przez WSE-E w innych rejonach województwa (np. miasto Kielce) wynika, iŜ nie notuje się przekroczeń natęŜenia pola elektromagnetycznego w miejscach stałego pobytu ludzi w pobliŜu źródeł promieniowania. 5.9. Tereny przemysłowe

Tereny przemysłowe na obszarze całej gminy Stąporków zajmują w ogólnym udziale dość nie-znaczną powierzchnię. Większe nagromadzenie tego typu obiektów ma miejsce tylko na obszarze same-go miasta Stąporkowa. W kontekście ochrony środowiska na szczególną uwagę zasługują obiekty, w których magazynuje się lub niegdyś magazynowano substancje mogące powodować skaŜenie środowi-ska np. w przypadku ich niekontrolowanego wycieku.

Dość dobre rozeznanie tej kwestii zawarte jest w opracowaniu „Sprawozdanie z prac terenowych dla rozpoznania źródeł (ognisk) i rodzaju zanieczyszczeń stanowiących zagroŜenie dla wód podziemnych i powierzchniowych w Zlewni Górnej Pilicy woj. kieleckie. Do obiektów mogących zanieczyszczać podłoŜe gruntowe i wody podziemne zaliczono równieŜ i te, w których kiedykolwiek magazynowano i rozprowa-dzano paliwa lub substancje chemiczne.

Część z nich nadal pełni swoją funkcję, część zaś zmieniła swoje pierwotne przeznaczenie, choć obecna działalność jest zbliŜona do prowadzonej poprzednio.

Tereny pełniące kiedykolwiek funkcje obszarów przemysłowych powinny być brane pod uwagę przez władze gminy jako tereny predysponowane do dalszego rozwoju przemysłu. W pierwszej kolejno-ści lokalizacja nowego przemysłu czy usług powinna odbywać się na terenach poprzemysłowych aktual-nie nieuŜytkowanych, a dopiero w dalszej kolejności na terenach o innym przeznaczeniu. NaleŜy jednakŜe zwracać tu uwagę aby wykorzystanie obszarów zajmowanych przez przemysł czy gałęzie gospodarki ściśle z nim współpracujące były wykorzystane optymalnie, biorąc pod uwagę zorganizowanie prze-strzenne. 5.10. PowaŜne awarie przemysłowe

PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe. PowaŜne awarie obejmują skutki zaistniałe w wyniku awarii przemysłowych i transportowych z

udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Mogą one prowadzić do natychmiastowego powsta-nia zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstania takiego zagroŜenia z opóźnieniem.

Podstawowym aktem prawnym w tej dziedzinie jest ustawa Prawo ochrony środowiska (POŚ), w której zawarte są przepisy ogólne i określone instrumenty prawne słuŜące przeciwdziałaniu awariom przemysłowym, obowiązki zakładu stwarzającego takie zagroŜenie oraz obowiązki organów administracji w tym zakresie. Zgodnie z ustawą POŚ w razie wystąpienia takiej awarii Wojewoda poprzez Komendanta Wojewódzkiego Państwowej StaŜy PoŜarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska podejmu-je działania niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków.

O podjętych działaniach informuje Marszałka Województwa. W gminie Stąporków duŜe ryzyko wystąpienia awarii przemysłowych ze względu na ilość stoso-

wanych substancji istnieje w Rozlewni Gazu LPG GASPOL S.A. - Region Południowy w Stąporkowie - dane WIOŚ 2006r..

Potencjalne zagroŜenia środowiska (sytuacje awaryjne lub katastrofy) na terenie gminy mogą stwarzać głównie: - uprządzenia techniczne (instalacje) w zakładach magazynujących lub stosujących w procesie produk-

cji toksyczne środki przemysłowe (amoniak, chlor, produkty ropopochodne, inne chemiczne), - rurociągi przesyłowe, przepompownie oraz stacje redukcyjne gazu, - transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych) głów-

nie na drogach krajowych, wojewódzkich, powodując m.in. zagroŜenie zanieczyszczenia gleb oraz poŜarowe na ternach leśnych,

- magazynowanie materiałów i substancji niebezpiecznych, w tym czasowe magazynowanie odpadów niebezpiecznych. WIOŚ realizuje zadania z zakresu zapobiegania występowania awarii przemysłowych poprzez:

- kontrolę podmiotów gospodarczych o duŜym i zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, - badanie przyczyn wystąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii, - prowadzenie szkoleń i instruktaŜu.

W ostatnich latach na ternie gminy nie zanotowano zdarzeń o znamionach powaŜnej awarii. 5.11. Edukacja ekologiczna

Konsumpcyjny model Ŝycia powodują, iŜ następuje stopniowa degradacja środowiska przyrodni-czego. Zachodzi więc koniczność zmiany relacji między gospodarką człowieka a środowiskiem, na rzecz rozwoju zrównowaŜonego. Potrzeba stosowania zasady ekorozwoju powinna być szeroko rozpowszech-niona wśród wszystkich grup społeczeństwa.

Realizacja programu edukacyjnego dotyczącego ochrony środowiska i ekologii powinna być finan-sowana ze środków powiatowych i gminnych funduszy zgodnie z obowiązującą ustawą Prawo ochrony środowiska.

Ze względu na zróŜnicowany poziom wiedzy społeczeństwa na temat problemów ochrony środo-wiska oraz ekologii, prowadzenie programu edukacyjno-informacyjnego powinno być prowadzone na róŜnych poziomach zaawansowania wiedzy oraz dla poszczególnych grup wiekowych.

Wobec powyŜszego odbiorcami programu edukacyjnego są: - dzieci (przedszkola, szkoły podstawowe) i młodzieŜ (gimnazja, szkoły średnie wszystkich typów), - nauczyciele, - dorośli mieszkańcy w następujących grupach zawodowych: urzędnicy administracji państwowej,

przedstawiciele biznesu, - pozostali dorośli mieszkańcy.

Pomoc specjalistyczna instytucji i organizacji w edukacji ekologicznej. W realizacji tego przedsięwzięcia powinno się korzystać z pomocy organizacji i instytucji, zajmują-

cych się edukacją ekologiczną. Wykaz wszystkich fundacji w dziedzinie ochrony środowiska nadzorowa-nych przez ministra ds. Środowiska i funkcjonujących na terenie kraju znajduje się pod adresem interne-towym: www.mos.gov.pl/publikac/Raport_opracowania/fudacje

Wskazówki dla edukacji ekologicznej mieszkańców gminy. Dla dzieci w wieku przedszkolnym poleca się zorganizowanie tzw. ścieŜki dydaktycznej (wycieczki)

do Parków Krajobrazowych lub w pobliŜe pomników przyrody Ŝywej czy nieoŜywionej. Przed przystąpie-niem do zorganizowania ścieŜki dydaktycznej naleŜy przeprowadzić pogadankę na temat ochrony róŜ-nych gatunków roślin i zwierząt na terenie parku, zasad zachowania się i postępowania na terenach obję-tych ochroną itp., a po powrocie ze ścieŜki dydaktycznej dzieci uczestniczą w konkursie plastycznym, po-przedzonym omówieniem wraŜeń z wycieczki.

W młodszych klasach szkoły podstawowej (kl. I-III), na zajęciach nauczania zintegrowanego, pro-ponuje się stworzenie podobnej ścieŜki dydaktycznej oraz przygotowanie przedstawień i konkursów z dziedziny ochrony przyrody.

Program edukacyjny i informacyjny dla starszych uczniów szkół wszystkich typów oprócz realizo-wania treści ekologicznych zawartych w programach nauczania będzie polegał na: - przeprowadzeniu pogadanek przez nauczycieli i specjalistów ds. ochrony środowiska wraz z rozpro-

pagowaniem ulotek, broszur, kalendarzyków, planów lekcji i innych materiałów reklamowych, - cykliczne powtarzanie tematów dotyczących prawidłowego postępowania z odpadami oraz zasad

zachowania się i postępowania na ternach objętych ochroną itp., W ramach zajęć dodatkowych proponuje się:

- wykonanie przez uczniów filmów o tematyce ekologicznej przy uŜyciu kamery amatorskiej w ramach działalności operatorskiego kółka zainteresowań,

- przeprowadzanie konkursów fotograficznych, plastycznych, - udział w konkursach o charakterze ponadregionalnym i krajowym, - wykonanie broszur, ulotek i plakatów o tematyce ekologicznej prze uczniów na zajęciach kółka pla-

stycznego czy informatycznego, - wykonanie foliogramów przez uczniów, np. na zajęciach kółek plastycznych czy w ramach zajęć z

podstaw informatyki, - przeprowadzanie prostych ćwiczeń praktycznych w ramach kółka chemicznego, - organizowanie sesji filmów dydaktycznych oraz wprowadzanie gier komputerowych w celu uatrak-

cyjnienia zajęć dodatkowych o tematyce gospodarki odpadami i ochrony środowiska.

Nauczyciele stanowią najbardziej specyficzną grupę dorosłych, która kształtuje postawy ekologicz-ne dzieci i młodzieŜy oraz pośrednio postawy rodziców. Wobec powyŜszego proponuje się przeprowa-dzenie warsztatów ekologicznych dla nauczycieli, obejmujących zagadnienia z dziedziny ekologii, ochro-ny powietrza, wód i ziemi oraz gospodarki odpadami. Zachęca się takŜe nauczycieli do tworzenia pro-gramów autorskich oraz wprowadzania pojedynczych lekcji w ramach kształcenia szkolnego z zakresu gospodarki odpadami, a takŜe nawiązywania kontaktów międzyszkolnych w formie przedstawień, kon-kursów, olimpiad i in..

Sposobem zbliŜania rodziców do problemów edukacji ekologicznej jest ich udział w zajęciach otwartych o tematyce ekologicznej, pogadankach ekologicznych połączonych z projekcją przeźroczy i krótkich filmów, prowadzenie gazetek ekologicznych, udział w akcjach sprzątania świata i innych działań związanych z ekologią itp..

Dla grupy dorosłych mieszkańców celowe jest rozpowszechnianie ulotek, broszur czy plakatów o tematyce ekologicznej, urządzanie konkursów i festynów, konferencji i innych imprez masowych o tema-tyce ekologicznej, czy udzielanie profesjonalnych porad z zakresu rolnictwa ekologicznego, gospodarstw agroturystycznych.

Mimo podjęcia przez władze samorządowe ora instytucje działające na terenie gminy szeregu dzia-łań o charakterze edukacyjnym moŜna dostrzec jednak jeszcze wiele braków.

6. Zarządzanie środowiskiem

Reforma ustrojowa państwa spowodowała znaczące zmiany w strukturze organizacyjnej ochrony środowiska. Struktura ta jest obecnie niezwykle złoŜona. Generalnie funkcjonuje na 4 poziomach: cen-tralnym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Odrębnie działają sieci branŜowe.

Do organów ochrony środowiska naleŜą: - Wójt, Burmistrz, Prezydent miasta - rozpatrują sprawy związane z korzystaniem ze środowiska przez

osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami, wycinaniem drzew, krzewów, utrzymaniem zieleni, re-alizują uchwały rad gmin w sprawie utrzymania czystości i porządku w gminach, zaopatrzenia w wo-dę, ciepło, energię, odprowadzenia ścieków, systemu zbierania odpadów komunalnych, realizacji po-stanowień planu zagospodarowania przestrzennego gminy,

- Starosta - jako organ wydający decyzje z zakresu administracji rządowej i samorządowej, sprawujący nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, spółkami wod-nymi, racjonalną gospodarką łowiecką w polnych obwodach łowieckich, ochroną przyrody, realizują-cy zadania z zakresu edukacji ekologicznej. Rodzaje decyzji środowiskowych, które wydaje starosta: - pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, - pozwolenia zintegrowane, - pozwolenia wodnoprawne, - pozwolenia na wytwarzanie odpadów, - decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, - pozwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, odzysku, unieszkodliwiania, trans-

portu odpadów, - koncesje na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych (bez uŜycia mate-

riałów wybuchowych i na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i przewidywanym rocznym wydo-byciu nie przekraczającym 20 000 m3,

- zatwierdzenia projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymaga koncesji, - zatwierdzanie dokumentacji hydrogeologicznych.

- Wojewoda - wydaje decyzje analogiczne do starosty, ale w odniesieniu do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających obligatoryjnie raportu o oddziaływaniu na śro-dowisko, obejmuje ochroną konserwatorską cenne formy ochrony przyrody, realizuje zadania z za-kresu łowiectwa,

- Marszałek Województwa - zajmuje się egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej: prowadzi takŜe bazę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wody w woje-wództwie. Jest organem w zakresie melioracji wodnych, uchwala wojewódzki plan zagospodarowa-nia przestrzennego, strategię rozwoju województwa i program ochrony środowiska, sprawuje kontro-lę nad WFOŚ i GW, wydaje koncesje na rozpoznanie i eksploatację złóŜ kopalin pospolitych o po-wierzchni powyŜej 2 ha oraz z wykorzystaniem środków strzałowych, dla kopalin podstawowych o ile nie są one w kompetencji Ministra Środowiska,

- Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska - wykonuje kontrole przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez wszystkich korzystających ze środowiska, bada i ocenia stan środowiska (monito-

ring środowiska), wymierza kary za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska, prowadzi dzia-łania zapobiegające nadzwyczajnym zagroŜeniom środowiska,

- Minister Środowiska - odpowiedzialny za realizację Polityki ekologicznej państwa, konwencji między-narodowych, przygotowanie projektów ustaw ekologicznych i rozporządzeń wykonawczych. Nowy podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska nakłada na wszystkie szczeble samorzą-

du i organów rządowych obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania. NaleŜy podkreślić wzmocnienie relacji wpływu organów samorządowych na działanie Inspekcji Ochrony Środowiska oraz uprawnienia kontrolne organów samorządowych.

7. Priorytety i cele ekologiczne Miasta i Gminy Stąporków

Na podstawie analizy Polityki ekologicznej państwa, projektu „Programu ochrony środowiska wo-jewództwa świętokrzyskiego”, oraz szans i zagroŜeń wynikających z diagnozy w powiecie koneckim, ustalono iŜ nadrzędnym celem działań ekorozwojowych, które naleŜy realizować w gminie Stąporków jest utrzymanie stanu środowiska przyrodniego na co najmniej obecnym poziomie i ochrona jego zaso-bów.

Biorąc pod uwagę powyŜsze kryteria sformułowano następujące priorytety ekologiczne: Ochrona zasobów przyrody (przyroda, lasy, gleby, zasoby surowców mineralnych) - współudział przy wdraŜaniu sieci NATURA 2000, - renaturalizacja ekosystemów poprzez wdraŜanie planów ochrony dolin rzecznych, łąk, lasów, zarośli,

zbiorowisk murawowych, - kontynuowanie zalesień, - budowa infrastruktury turystycznej, - popieranie produkcji Ŝywności metodami ekologicznymi, głównie na terenach objętych formami

ochrony przyrody, - ochrona naturalnej rzeźby i wartości estetycznych krajobrazu, - racjonalne korzystanie z surowców mineralnych, - likwidacja nielegalnego wydobycia na potrzeby lokalne. Edukacja ekologiczna - prowadzenie edukacji na rzecz zrównowaŜonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów i uciąŜ-

liwości środowiska, - włączenie środków masowego przekazu w proces edukacji ekologicznej. Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi - budowa gminnych oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacji sanitarnej, - modernizacja i usprawnienie urządzeń do uzdatniania wody, - budowa, rozbudowa i modernizacja zbiorników retencyjnych ujętych w „Programie małej retencji dla

województwa świętokrzyskiego”, - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie nie jest moŜliwe podłączenie do

zbiorowego systemu odprowadzania ścieków, - uporządkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budowę, rozbudowę i modernizację kana-

lizacji deszczowej oraz urządzeń podczyszczających, - odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych w celu przeciwdziałania skutkom suszy i po-

wodzi. Ochrona powietrza atmosferycznego - redukcja emisji zanieczyszczeń do powietrza, zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw

poprzez modernizację istniejących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urządzeń, - wykonywanie termomodernizacji budynków, szczególnie w obiektach uŜyteczności publicznej, Oddziaływanie hałasu - działania zapobiegające powstawaniu powaŜnych awarii w przedsiębiorstwach oraz w trakcie prze-

wozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków powaŜnych awarii.

8. Strategia (krótkoterminowych) działań na lata 2009-2011 8.1. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa - informowanie społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach, - uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta i gminy Stąporków: rozbudowa sys-

temu kanalizacji sanitarnej na terenie miasta i gminy, rozbudowa systemu kanalizacji deszczowej - opracowanie części dokumentacji oraz budowa sieci wodociągowej na terenie gminy i miasta Stą-

porków - miasto i gmina Stąporków,

- opracowanie dokumentacji oraz budowa kanalizacji sanitarnej i uzbrojenia technicznego na ternie miasta Stąporków - miasto i gmina Stąporków,

- budowa kanalizacji sanitarnej we wsi Hucisko - miasto i gmina Stąporków, - opracowanie koncepcji, dokumentacji oraz rozpoczęcie budowy kanalizacji sanitarnej na terenie gmi-

ny Stąporków - miasto i gmina Stąporków, - opracowanie koncepcji, dokumentacji i budowa zbiornika wodnego w Stąporkowie - miasto i gmina

Stąporków, - opracowanie koncepcji, dokumentacji i przebudowa zbiorników wodnych na terenie gminy Stąpor-

ków - miasto i gmina Stąporków, - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie nie jest moŜliwe podłączenie do

zbiorowego systemu odprowadzania ścieków - teren gminy. 8.2. Powietrze atmosferyczne - modernizacja kotłowni na bardziej ekologiczne i ekonomiczne w budynkach uŜyteczności publicznej -

teren gminy, - wykonywanie termomodernizacji budynków w obiektach uŜyteczności publicznej - teren gminy, - propagowanie zagadnienia termorenowacji budynków, 8.3. Środowisko przyrodnicze - współudział przy wdraŜaniu sieci NATURA 2000, - renaturalizacja ekosystemów poprzez wdraŜanie planów ochrony dolin rzecznych, łąk, lasów, zarośli,

zbiorowisk murawowych, - kontynuowanie zalesień, - ewidencji gruntów rolnych moŜliwych do zalesienia, - utrzymanie i budowa infrastruktury turystycznej na ternie gminy, - popieranie produkcji Ŝywności metodami ekologicznymi, głównie na ternach objętych formami

ochrony przyrody, - ochrona naturalnej rzeźby i wartości estetycznych krajobrazu, - pielęgnacja i urządzanie istniejących terenów zielonych - parków, zieleńców itp., zwiększanie ich po-

wierzchni w obrębie miasta i gmin (praca ciągła), - ochrona terenów cennych przyrodniczo (ustanowionych ustawą o ochronie przyrody, ustawą o

ochronie gruntów rolnych i leśnych) przed udostępnieniem dla działalności gospodarczej. 8.4. Zasoby surowców mineralnych - likwidacja nielegalnego wydobycia, dostosowanie wydobycia do obowiązujących przepisów i wyma-

gań ochrony środowiska. 8.5. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego - ograniczenie uciąŜliwości hałasu poprzez obniŜenie jego natęŜenia do poziomu gwarantowanego

prawem, - wskazanie terenów do monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod

wpływem oddziaływania określonej kategorii dróg, linii kolejowych, - preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł pól elektromagnetycznych. 8.6. PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe - wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagroŜeń środowiska z

tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałów niebezpiecznych, - wyznaczenie miejsc bezpiecznego parkowania samochodów przywoŜących materiały niebezpieczne, - doposaŜenie jednostek straŜy poŜarnej w sprzęt do ratownictwa techniczno-chemiczno-

ekologicznego. 8.7. Edukacja ekologiczna - prowadzenie edukacji na rzecz zrównowaŜonego rozwoju, dotyczącej wszystkich elementów i uciąŜ-

liwości środowiska, - włączenie środków masowego przekazu w proces edukacji ekologicznej, - organizowanie konkursów, wystaw, imprez aktywizujących społeczeństwo do troski o środowisko, - podjęcie szerszych działań obejmujących edukację środowisk wiejskich, zwłaszcza w zakresie pro-

blematyki programów rolno-środowiskowych, - propagowanie rozwoju gospodarstw agroturystycznych i ekologicznych (produkcja zdrowej Ŝywno-

ści), zalesień

- zapewnienie społeczeństwu powszechnego dostępu do informacji o środowisku, - kontynuowanie rozwijania turystyki pieszej i rowerowej, - tworzenie ścieŜek edukacyjnych na terenach cennych przyrodniczo.

9. Strategia długoterminowych działań do roku 2015 9.1. Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa - kontynuowanie rozbudowy sieci kanalizacyjnej, 9.2. Powietrze atmosferyczne - kontynuacja modernizacji tradycyjnych kotłowni opalanych węglem i koksem na czystsze źródła

energii, - kontynuacja propagowania wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych i termorenowacja bu-

dynków, 9.3. Środowisko przyrodnicze - respektowanie przez uŜytkowników środowiska zasad ekorozwojowych na terenach cennych przy-

rodniczo i krajobrazowo, - motywowania społeczności lokalnych do działań na rzecz utrzymania walorów przyrodniczych tere-

nów, - utrzymania i rozwój infrastruktury turystycznej, - kontynuacja budowy ścieŜek rowerowych i obiektów sportowych, - kontynuacja ochrony istniejących lasów, poprawa ich produkcyjności, - utrzymanie wielofunkcyjności lasów, poprawa ich funkcji wodochłonnej, klimatotwórczej, glebo-

chronnej. 9.4. Zasoby surowców mineralnych - ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin. 9.5. Ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego - praca ciągła załoŜeń strategii krótkoterminowej. 9.6. PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe - praca ciągła załoŜeń strategii krótkoterminowej. 9.7. Edukacja ekologiczna - wspieranie powstawania tzw. „zielonych miejsc pracy”, w szczególności w rolnictwie ekologicznym,

eko- i agroturystyce, leśnictwie, ochronie przyrody, gospodarce wodnej, odnawialnych źródłach energii, odzysku odpadów,

- wspieranie przedsięwzięć na rzecz rolnictwa ekologicznego, odnawialnych źródeł energii, odzysku odpadów,

- promowanie podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty ekologiczne, wspieranie działań zmierzających do osiągnięcia certyfikatów,

- aktywizacja społeczeństwa do działań na rzecz ochrony przyrody.

10. Realizacja Programu

10.1. Szacunkowe koszty realizacji programu Przedstawione potrzeby inwestycyjne dotyczą jedynie przedsięwzięć podstawowych w zakresie

ochrony środowiska przewidzianych do realizacji w okresie do 2015 roku.

Tab. nr 13. Harmonogram rzeczowo-finansowy planowanych przedsięwzięć

L.p. Nazwa zadania Łączne nakłady

finansowe Poniesione wydatki

do 31.12.2007r. Wydatki 2008 Rok 2009 Rok 2010

1 2 3 4 5 6 7 I Wodociągi

1 Budowa sieci wodociągowej Gmina Stąpor-ków 2007-2009

3 119 982,00 869 197 1 794 317 456 468

2 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej we wsi Janów 2006-2009

541 000 0 41 000 500 000

3 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej we wsi Bień 2008-2010

183 000 0 0 31 720 151 280

4 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej we wsi Piasek 2008-2010

184 000 0 0 27 816 156 184

5 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej we wsi Grzybów Stary 2008-2010

126 000 0 0 24 400 101 600

6 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej w części ul. Miłej i pozosta-łych w Stąporkowie 2008-2010

351 000 0 0 48 800 302 200

7 Opracowanie dokumentacji i budowa sieci wodociągowej dla części Włochowa 2008-2010

121 000 0 0 19 520 101 480

8 Budowa instalacji zasilającej system nawad-niania stadionu MKS

50 000 0 0 50 000 101 480

Razem: 1 159 724,00 II Kanalizacje - gospodarka wodno-ściekowa

9 Budowa kanalizacji sanitarnej w Hucisku - Gmina Stąporków 2004-2009

4 500 000 44 603 5 000 500 000 4 000 000

10

Opracowanie koncepcji, dokumentacji kanalizacji sanitarnej i uzbrojenia techniczne-go ulic: 1-go Maja na odcinku od dr Anki do końca linii zabudowy z uwzględnieniem budownictwa mieszkaniowego i uŜyteczności publicznej oraz budynków przemysłowych, ul. Konecka na odcinku od ul. Polnej do ul. Górniczej z uwzględnieniem budownictwa mieszkaniowego i innych budynków zlokalizowa-nych przy tej ulicy, ul. Górnicza, ul. Kościuszki, ul. Górna, ul. Bolesława Prusa, ul. Lipowa, ul. Wspólna, ul. Gutów, ul. Spacerowa, ul. Niekłańska, ul. Odlewnicza i ul. Nieborow-skiej, ul. Piłsudskiego na odcinku od ul. 1000-lecia do końca linii zabudowy, ul. Miła i ul. Piaskowej

3 775 000 12 322 0 200 000 3 562 678

11 Opracowanie koncepcji i dokumentacji projektowej dla zagospodarowania zbiornika wodnego przy ul. Piłsudskiego

100 000

12 Opracowanie koncepcji rozbudowy oczysz-czalni

100 000 100 000

13 Rekultywacja składowiska odpadów komu-nalnych 2007-2009

1 214 000 5 344 220 340 988 316

14 Budowa kotłowni REFUNDACJA 3 366 899,74 Razem: 5 688 316,00

III Budowlane

15 Budowa kompleksu boisk przy Zespole Szkół Publicznych w Stąporkowie 2007-2009

1 019 249,31 1 019 249,31

16 Budowa kompleksu boisk przy Zespole Szkół Publicznych w Niekłaniu Wielkim 2007-2009

1 641 295,29 10 000 1 631 295,29

17 Opracowanie dokumentacji i budowa - za-gospodarowanie rynku w OdrowąŜu 2006-2010

2 010 000,00 10 000 2 000 000,00

18 Rozbudowa centrum kulturalno-sportowego miasta Stąporków 2008-2010

1 555 403,28 1 555 403,28

19 Termomodernizacja budynku Urzędu Miej-skiego 2008-2010

903 502,17 300 000 603 502,17

20

Opracowanie studium uwarunkowań i kie-runków Zagospodarowania. Opracowanie planu przestrzennego zagospo-darowania dla części miejscowości Janów i Czarniecka Góra 2007-2010

250 000,00 100 000,00 150 000,00

21 Dokumentacje róŜne 50 000,00 50 000,00 III Drogowe Wniosek Aplikacyjny Nr 1 22 Przebudowa drogi ul. Leśna w Hucisku 100 000 100 000 23 Przebudowa drogi gminnej Krasna za szkołą 1 050 873,00 1 050 873,00

11. Sposoby finansowania realizacji zamierzonych celów

Instrumenty prawno-ekonomiczne Obecnie wszelkie działania na rzecz ochrony środowiska realizowane są przy pomocy instrumen-

tów, głównie prawnych i finansowych. RównieŜ wdraŜanie i egzekwowanie niniejszego „Programu ochrony środowiska gminy Stąporków będzie przebiegało z wykorzystaniem instrumentów prawnych i finansowych.

Instrumenty prawne W polskim prawie ochrony środowiska, w najbardziej ogólnym ujęciu, moŜna wyróŜnić cztery na-

stępujące warstwy regulacji prawnej. Pierwsza warstwa regulacji prawnej o charakterze nadrzędnym w stosunku do pozostałych skład-

ników porządku prawnego to zasady konstytucyjne. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku zawiera znacznie bogatsze niŜ poprzednia treści odnoszące

się do ochrony środowiska. Uznaje zasadę zrównowaŜonego rozwoju za podstawę działań w dziedzinie ochrony środowiska (art. 5). Dopuszcza pewne ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw ze względu na konieczność ochrony środowiska (art. 31 ust. 2). Nakłada ona na władze publiczne obowiązek zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska (art. 68 ust. 4) oraz zobowiązuje władze publiczne do prowadze-nia polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74 ust. 1, 2 i 4). W art. 74 ust. 3 przyznaje kaŜdemu prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska oraz ustanawia obowiązek dbałości o stan środowiska i zasadę odpowiedzialności za spowodowanie pogor-szenia jego stanu (art. 86).

Druga warstwa to kompleksowa regulacja prawna ustawy z 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony śro-dowiska 9 tekst jednolity z 23 stycznia 2008r, Dz. U. nr 25, poz. 150). Pojęcie ochrony środowiska w ujęciu tej ustawy oznacza podjęcie lub zaniechanie działań, umoŜliwiające zachowanie lub przywrócenie rów-nowagi przyrodniczej. Ochrona ta wyraŜa się w szczególności w: - racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu jego zasobami zgodnie z zasadą zrówno-

waŜonego rozwoju, - przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, - przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Trzecia warstwa to przepisy szczególne, do których odsyła ustawa Prawo ochrony środowiska. Składają się na nią liczne akty prawne rangi ustawowej (ustawy, dekrety, rozporządzenia), regulujące szczegółowo te dziedziny ochrony środowiska, dla których w/w ustawa ustala tylko zasady ogólne.

Czwarta warstwa regulacji prawnej to normy prawne sozologiczne, znajdujące się w licznych ak-tach prawnych rangi ustawowej, np. w przepisach ustawy o ruchu drogowym, w przepisach prawa bu-dowlanego, itp.. W aktach tych zagadnienia ochrony środowiska regulowane są przy rozwiązywaniu in-nych problemów technicznych, organizacyjnych lub gospodarczych.

Instrumenty prawne są pomocne przy: - definiowaniu pojęć „ekologiczne” - „nieekologiczne”, co uwarunkowane jest określeniem norm śro-

dowiskowych, - wymuszeniu działań w sytuacjach, gdy z uwagi na bezpieczeństwo nie moŜna podmiotom gospodar-

czym pozostawić wolnego wyboru, - wymuszaniu działań, które są bardzo poŜądane, a z powodu braku ich ekonomicznej opłacalności

(np. w krótkim okresie) instrumenty ekonomiczne nie są w stanie zagwarantować realizacji. Do instrumentów prawnych stosowanych w Polsce naleŜą m.in.:

- normy emisji i imisji, - normy określające zasady prowadzenia działalności gospodarczej, które pośrednio, mogą być pro-

lub antyekologiczne, - przepisy określające uzyskanie koncesji na prowadzenie określonych typów działalności (np. pozwo-

lenia wodno-prawne, koncesje na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóŜ kopalin, koncesje na wydo-bywanie kopalin ze złóŜ),

- przepisy nakazujące uwzględnienie wymogów ochrony środowiska: - przy projektowaniu, budowie, utrzymywaniu obiektów budowlanych, - przy wydawaniu decyzji o pozwoleniu na budowę (Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowla-

ne, Dz. U. z 1994 r. nr 89, poz. 414 z późniejszymi zmianami), - przepisy regulujące przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko

(Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. z 2001r. nr 62, poz. 527 z później-szymi zmianami),

- przyjęcie zasad ekorozwoju jako kryterium zagospodarowanie terenów (Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz. U. z 2003r. nr 80, poz. 717) z później-szymi zmianami.

- nałoŜenie na samorządy terytorialne obowiązku realizacji wymogów środowiskowych, - ustalenie urzędowego wykazu odpadów niebezpiecznych.

Instrumenty ekonomiczne Instrumenty ekonomiczne to narzędzia finansowe, które pośrednio oddziałują na ceny (podatki,

opłaty) lub kształtują ceny w sposób bezpośredni (opłaty usługowe). NaleŜą do narzędzi regulacji po-średniej i zajmują szczególne miejsce w systemie zarządzania środowiskiem.

Instrumenty ekonomiczne umoŜliwiają nakładanie dodatkowych obciąŜeń finansowych (opłaty, ka-ry) bądź wspieranie działalności ochronnej podmiotów gospodarczych zanieczyszczających środowisko. Działania takie wpływają bezpośrednio na poziom wyniku finansowego osiąganego przez jednostki go-spodarcze. Wysokość obciąŜeń jest ściśle uzaleŜniona od poziomu dokonywanej emisji oraz od szkodli-wości emitowanych substancji. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń przez podmioty gospodarcze auto-matycznie powoduje zmniejszenie obciąŜeń finansowych, ponoszonych przez te jednostki.

Rynkowy charakter gospodarki sprawia, Ŝe podmiotom gospodarującym pozostawia się swobodę wyboru w zakresie podjęcia lub zaniechania działań proekologicznych, w zaleŜności od ich indywidualnej opłacalności. Brak reakcji podmiotów na stwarzane bodźce finansowe nie jest jednak poŜądany. Dowodzi niewłaściwego określenia poziomu obciąŜeń finansowych nakładanych na podmioty gospodarcze z tytu-łu emisji zanieczyszczeń.

Jako środek słuŜący ochronie środowiska, przepisy prawne wprowadziły normy korzystania ze środowiska, zwane potocznie „pozwoleniami na korzystanie ze środowiska”.

Dla podmiotów gospodarczych oznacza to konieczność uzyskiwania tych pozwoleń w zakresie wprowadzania do środowiska róŜnego rodzaju zanieczyszczeń, ale przy spełnianiu określonych warun-ków, co do ilości i rodzaju tych zanieczyszczeń. Warunki te ustalone są decyzjami właściwych organów administracji. Pociąga to za sobą konieczność ponoszenia opłat.

NaleŜą do nich przede wszystkim: - opłaty za korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, zwane potocznie opłatami ekolo-

gicznymi, - kary za naruszanie warunków ustalanych w decyzjach wymagań ochrony środowiska, zwane potocz-

nie karami ekologicznymi, - instrumenty finansowania ochrony środowiska, tj. dotacje oraz preferencyjne poŜyczki i kredyty dla

przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska ze środków uzyskiwanych z wpływów z opłat i kar eko-logicznych. Podstawowe opłaty ekologiczne stosowane w Polsce. Opłaty ekologiczne ponoszone są przez korzystających ze środowiska pomimo, Ŝe ich działania w

tym zakresie są zgodne z prawem. Jest to bowiem niejako zapłata za to korzystanie, za zanieczyszczanie środowiska i jego zmienianie.

Podmioty gospodarcze ponoszą opłaty ekologiczne przede wszystkim za: - wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, - pobór wody stanowiącej własność państwa, - wprowadzanie ścieków do wód stanowiących własność państwa lub do ziemi, - składowanie odpadów, - usuwanie drzew lub krzewów. - podwyŜszone opłaty za wydobywanie kopaliny bez posiadanej koncesji (art. 85a ustawy z dnia 4 lu-

tego 1994r Prawo geologiczne i górnicze, z późniejszymi zmianami) Są to podstawowe opłaty ekologiczne, z którymi z reguły mają do czynienia wszystkie podmioty

gospodarcze korzystające ze środowiska, choć za opłaty ekologiczne uznaje się takŜe opłaty za prowa-dzenie działalności górniczej (opłaty koncesyjne i eksploatacyjne za wydobywanie kopalin - wynikające z ustawy Prawo geologiczne i górnicze), opłaty za korzystanie z wód i urządzeń wodnych stanowiących w własność państwa do celów Ŝeglugi i spławu oraz za wydobywanie z tych wód Ŝwiru, piasku i kamienia (wynikające z ustawy Prawo wodne).

Do podstawowych opłat stosowanych w Polsce naleŜą równieŜ typowo rynkowe instrumenty eko-nomiczne takie jak ekologiczne opłaty produktowe i depozyty, obciąŜające produkty uciąŜliwe dla środo-wiska, a uŜytkowane w sposób masowy.

Zostały one wprowadzone w styczniu 2002r.. Opłaty produktowe odnoszą się do niemal wszystkich opakowań, akumulatorów niklowo-kadmowych, ogniw i baterii galwanicznych, olejów smarowych, lamp wyładowczych, opon oraz urządzeń chłodniczych i klimatyzacyjnych zawierających substancje zubaŜające warstwę ozonową. Natomiast opłata depozytowa została wprowadzona w odniesieniu do akumulatorów ołowiowych.

Stanowią one klasyczny przykład upowszechnienia zasady „zanieczyszczający płaci”, a prócz sty-mulowania proekologicznych zachowań podmiotów gospodarczych i całego społeczeństwa są istotnym źródłem finansowania ochrony środowiska w Polsce, poprzez zasilanie funduszy ekologicznych.

Przez ekologiczne opłaty produktowe rozumie się pewne obciąŜenia finansowe doliczane do cen produktów, które wykorzystywane w sposób masowy i rozproszony, stanowią bardzo duŜą uciąŜliwość dla środowiska w fazie produkcji, konsumpcji lub poprodukcyjnego składowania. To dodatkowe obciąŜe-nie cen tych produktów naleŜy traktować jako specjalną opłatę ekologiczną, płaconą przez ich konsumen-tów, zanieczyszczających w ten sposób środowisko, z którego dochody przeznaczone są na pokrycie czę-ści kosztów ochrony środowiska. Celem opłat produktowych jest teŜ ograniczenie zuŜycia produktów ekologicznie uciąŜliwych i stymulo-wanie substytucji produktami ekologicznie „czystszymi”.

Natomiast przez depozyty ekologiczne naleŜy rozumieć pewne obciąŜenia finansowe doliczane do ceny ekologicznie niebezpiecznych produktów, podlegające jednak zwrotowi w momencie przekazania produktu do recyklingu, neutralizacji lub właściwego, pod względem ekologicznym, składowania popro-dukcyjnego. Głównym celem zastosowania depozytów ekologicznych jest, więc przed wszystkim stymu-lowanie ekologicznie bezpiecznego składowania, ponownego uŜycia lub recyklingu produktów.

Opłaty produktowe i depozyty ekologiczne są bardzo waŜnym z punktu widzenia realizacji zasady „zanieczyszczający płaci”, uzupełnieniem systemu opłat emisyjnych w Polsce.

Kary ekologiczne

Kary pienięŜne zostały ustalone dla wszystkich ponadnormatywnych emisji zanieczyszczeń. W przeciwieństwie do opłat, obciąŜających koszty produkcji, kary są uiszczane z dochodu po opodatkowa-niu i tym samym są instrumentem o silniejszym od opłat oddziaływaniu bodźcowym.

Kary ekologiczne nakładane są, z wyjątkiem kar za usuwanie drzew i krzewów, przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, za naruszanie wymagań ochrony środowiska, czyli za przekroczenia ustalonych decyzjami norm korzystania ze środowiska.

Wymierzenie kary pienięŜnej powodują: - przekroczenia ustaleń decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza - co do rodzaju lub

ilości substancji, - przekroczenia pozwolenia wodno-prawnego - co do ilości lub rodzaju zanieczyszczeń, - przekroczenia decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu - co do wysokości poziomu hałasu przenika-

jącego do środowiska, - składowania odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub niezgodnie z wymaganiami okre-

ślonymi decyzją organu właściwego w sprawach nadzoru budowlanego o pozwoleniu na budowę składowiska odpadów,

- przekroczenie określonej w pozwoleniu na pobór wody, ilości pobranej wody. Wysokość kar pienięŜnych uzaleŜniona jest od:

- ilości i rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza, - ilości i jakości pobranej wody oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną, - ilości, stanu i składu ścieków, - ilości i rodzaju składowanych albo magazynowanych odpadów oraz czasu ich składowania albo ma-

gazynowania, - pory doby i wielkości przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu.

Zwolnienia, ulgi i zróŜnicowania podatkowe Ulgi podatkowe są specyficzną grupą instrumentów zasilania, a z racji swego przeznaczenia mają

charakter ukrytej subwencji. Podatki stanowią podstawowe źródło dochodów budŜetowych, z tych teŜ względów państwo i samorządy lokalne niechętnie wprowadzają system ulg bądź zwolnień podatko-wych, zmniejszających ich dochody.

Występujące w polskiej gospodarce instrumenty ekonomiczne, takie jak zróŜnicowania podatkowe, nie miały dotychczas duŜego wpływu na realizowanie inwestycji ekologicznych i zmiany zachowań spo-łeczeństwa. Instrumenty te w większości przypadków nie były ustanawiane z myślą o ochronie środowi-ska, toteŜ dotyczyły jej w ograniczonym zakresie.

Dopiero ustawa o odpadach wprowadziła bardzo istotne zmiany w ustawach o podatku dochodo-wym od osób fizycznych oraz od osób prawnych, ustanawiając analogiczne w obu tych ustawach zwol-nienia i ulgi inwestycyjne dla podmiotów gospodarczych wykorzystujących odpady w procesie produkcji oraz prowadzących działalność w zakresie zbiórki, skupu i segregacji odpadów.

Pozostałe instrumenty finansowe W znacznie mniejszym zakresie niŜ w krajach wysoko rozwiniętych stosowany jest w Polsce depo-

zyt lub inaczej kaucja. Funkcjonuje obecnie tylko w odniesieniu do standardowych, wielokrotnego uŜytku szklanych opakowań do napojów chłodzących, niektórych napojów alkoholowych, jak równieŜ duŜych plastikowych opakowań wielokrotnego uŜytku do wód stołowych. Systemy depozytowe mają na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania produktów i procesów produkcyjnych na środowisko. Stawki depozytów kształtują się w granicach od 5 % do 18 % ceny rynkowej produktu dla opakowań szklanych oraz około 30 % ceny produktu dla opakowań plastikowych.

W polskim systemie finansowania inwestycji ekologicznych występują takŜe subwencje. Jednak ich znaczenie dla realizacji celów polityki ochrony środowiska jest ograniczone. Wynika to z faktu, iŜ subwencjonowanie inwestycji w dziedzinie ochrony środowiska odbywa się głównie za pośrednictwem funduszy w formie dotacji i poŜyczek preferencyjnych.

Środki gromadzone na funduszach ochrony środowiska wykorzystywane są równieŜ na pokrywa-nie dopłat do kredytów preferencyjnych udzielanych przez BOŚ S.A.. Rozszerza to znacznie moŜliwość uzyskania dofinansowania na inwestycje proekologiczne w Polsce.

Emisja obligacji jest sposobem gromadzenia środków finansowych, wymagającym zgody Ministra Finansów.

Poprzez emisję obligacji realizuje się przepływ kapitału, który moŜe przyczynić się, do rozwoju naj-bardziej efektywnych ekonomicznie i społecznie dziedzin gospodarki, w tym zagospodarowania odpa-dów oraz wprowadzenia technologii bezodpadowych. Kredyt uzyskany drogą obligacji nie jest łatwy ani tani, gdyŜ zysk zamierzonego przedsięwzięcia musi być na tle wysoki, aby pokrył związane z obligacją zobowiązania.

Środki budŜetowe odgrywają niewielką rolę w finansowaniu inwestycji ekologicznych. SłuŜą one finansowaniu głównie inwestycji centralnych, wprowadzonych do narodowego planu społeczno-gospodarczego na podstawie imiennych decyzji Sejmu.

Rola budŜetu państwa w finansowaniu ochrony środowiska została z załoŜenia ograniczona wraz z powołaniem Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Granty i dotacje udzielane przez instytucje międzynarodowe oraz rządy innych państw są najbar-dziej poŜądaną przez uŜytkowników środowiska, a jednocześnie najbardziej ograniczoną formą współfi-nansowania inwestycji ekologicznych. Instytucje udzielając dotacji pokrywają najczęściej tylko niewielką część kosztów inwestycji.

Pomoc bezzwrotna, którą stanowi dotacja, jest chętnie lokowana w obszarze edukacji, szkoleń, a takŜe wymiany doświadczeń i promowania nowoczesnych rozwiązań technicznych.

Najbardziej rozpowszechnione są następujące formy udzielania bezzwrotnej pomocy finansowej: 1. Pomoc w formie postawienia do dyspozycji kwoty pienięŜnej na uzgodnione zadanie inwestycyjne

lub projekt. Środki pienięŜne są zwalniane sukcesywnie w miarę realizacji zadania. 2. Pomoc konsultingowa (doradztwo) polegająca na opłaceniu kosztów przygotowania projektu inwe-

stycyjnego do realizacji. Instytucje oferujące taką pomoc nie udostępniają bezpośrednio środków fi-nansowych. Wynajmują na koszt własny konsultantów do wykonania określonych prac na rzecz podmiotu, który realizuje inwestycje.

3. Pomoc szkoleniowa w zakresie wybranych tematów. Dotacja obejmuje opłacenie kosztów przygoto-wania materiałów szkoleniowych i samego szkolenia. Środki finansowe nie trafiają bezpośrednio do zainteresowanego, ale przeznaczone są na opłacenie usługi.

4. Pomoc w formie udostępnienia preferencyjnego kredytu. W tym przypadku dotacja najczęściej trafia do banku na opłacenie róŜnicy pomiędzy preferencyjną i komercyjną stopą oprocentowania kredytu. Na rynku finansowym w Polsce sytuacja jest jednak szczególna ze względu na zawarte porozumie-

nie o konwersji części polskiego zadłuŜenia na finansowanie inwestycji ekologicznych. Dotacje z tego źródła są przeznaczone na finansowanie wyodrębnionych zadań inwestycyjnych.

Instytucje finansowe Celowe fundusze ekologiczne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) pozostaje nadal naj-

większą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Zakres działa-nia Funduszu obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu ogólnokrajo-wym i ponadregionalnym.

NFOŚiGW administruje równieŜ środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi z pomocy zagranicznej.

Dotacje udzielane są przede wszystkim na: edukację ekologiczną, programy i przedsięwzięcia pilo-towe dotyczące wdroŜenia postępu technicznego i nowych technologii, często mających eksperymental-ny charakter, monitoring ochrony przyrody, zalesianie obszarów szczególnie chronionych lub wchodzą-cych w skład leśnych kompleksów promocyjnych, ochronę przed powodzią, ekspertyzy, badania nauko-we, likwidację nadzwyczajnych zagroŜeń.

Środki, którymi dysponuje NFOŚiGW, pochodzą głównie z opłat za korzystanie ze środowiska i wprowadzenie w nim zmian i administracyjnych kar pienięŜnych. Przychodami Narodowego Funduszu są takŜe wpływy z opłat produktowych oraz wpływy z opłat i kar pienięŜnych ustalonych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach Rolą Wojewódzkiego Funduszu jest wspieranie finansowe przedsięwzięć proekologicznych o za-

sięgu regionalnym, a podstawowym źródłem przychodów są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pienięŜnych pochodzących z terenu województwa świętokrzyskiego.

W województwie świętokrzyskim WFOŚiGW przygotowuje na wzór NFOŚiGW listę zadań prioryte-towych, które mogą być dofinansowane z jego środków oraz zasady i kryteria, które będą obowiązywać przy wyborze zadań do realizacji.

Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW) utworzony został w

związku z reformą administracyjną państwa na początku 1999r. wraz z utworzeniem powiatowego szcze-bla administracji państwowej. Fundusze te nie posiadają osobowości prawnej.

Dochód powiatowego funduszu stanowi:

- 10 % wpływów z opłat za składowanie i magazynowanie odpadów oraz kar związanych z niezgodnym z przepisami ustawy o odpadach ich składowaniem lub magazynowaniem,

- 10 % wpływów z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, a takŜe z wpływów z administra-cyjnych kar pienięŜnych poza opłatami i karami za usuwanie drzew i krzewów, które w całości stano-wią przychód gminnego funduszu. Dochody PFOŚiGW przekazywane są na rachunek starostwa, w budŜecie powiatu mają charakter

działu celowego. Obecnie środki powiatowego funduszu (zgodnie z POŚ, art. 407) przeznacza się (w formie dotacji)

na wspomaganie działalności w zakresie przewidzianym jak dla gminnego funduszu, a takŜe na realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi i inne zadania ustalone przez radę powiatu, słu-Ŝące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównowaŜonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.

Priorytety ustalane są kaŜdego roku. Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Dochód gminnego funduszu stanowi:

- 100 % wpływów z opłat i kar za usuwanie z terenu gminy drzew i krzewów, - 50 % wpływów z opłat za składowanie i magazynowanie odpadów oraz kar związanych z niezgodny-

mi przepisami ustawy o odpadach ich składowaniem i lub magazynowaniem, - 20 % wpływów z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, a takŜe wpływów z administracyj-

nych kar pienięŜnych. Gminny fundusz nie jest prawnie wydzielony ze struktury organizacyjnej gminy, podobnie jak

PFOŚiGW nie ma osobowości prawnej i nie moŜe udzielać poŜyczek. Celem GFOŚiGW jest dofinansowa-nie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w gminie. Dochodem gmin są równieŜ opłaty za wydobywanie kopalin na ich terenie, stanowią one 60 % od całości kwoty naleŜnej.

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych powstał na mocy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych

z dnia 3 lutego 1995 roku. Fundusz ten dzieli się na Fundusz Centralny i fundusze terenowe. Środki Fun-duszu Centralnego są w dyspozycji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Środkami funduszy terenowych dysponuje samorząd województwa. Dochody funduszy ochrony gruntów rolnych stanowią wpływy z tytułu: a) naleŜności, b) opłat rocznych za wyłączenie gruntów rolnych z produkcji, c) opłaty za niewykonanie obowiązku zdjęcia i wykorzystywania próchniczej warstwy gleby, d) opłat, naleŜności, opłat rocznych podwyŜszonych w wyniku:

- wyłączenia gruntów z produkcji niezgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i le-śnych,

- w sytuacjach stwierdzenia, iŜ grunty przeznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele nierolnicze lub nieleśne zostały wyłączone z produkcji bez decyzji.

Własnością Funduszu Centralnego staje się 20 % środków uzyskiwanych z wymienionych źródeł, pozostałe środki zasilają fundusze terenowe. Celem funkcjonowania funduszu jest podejmowanie działań słuŜących ochronie, rekultywacji i poprawie jakości gruntów rolnych. Realizuje się go poprzez finanso-wanie m.in. następujących działań: - rekultywacja na cele rolnicze gruntów, które utraciły lub zmniejszyły wartość uŜytkową, - rolnicze zagospodarowanie gruntów zrekultywowanych, - uŜyźnianie gleb o niskiej wartości produkcji, ulepszanie rzeźby terenu i struktury przestrzennej gleb,

przeciwdziałanie erozji gleb na gruntach rolnych, - budowę i renowację zbiorników wodnych słuŜących małej retencji, - wdraŜanie i upowszechnianie wyników prac naukowo-badawczych związanych z ochroną gruntów

rolnych.

Fundusz Leśny Fundusz Leśny tworzy się w Lasach Państwowych, a dysponuje nim Dyrektor Generalny Lasów

Państwowych z siedzibą w Radomiu. Dochodami Funduszu są:

- odpis podstawowy obciąŜający koszty nadleśnictw, - naleŜności, opłaty, kary związane z wyłączeniem z produkcji gruntów leśnych, - naleŜności wynikające z odszkodowań:

- cywilnoprawnych za szkody powstałe w wyniku działania gazów, pyłów przemysłowych, - z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanu, - szkody powstałe w wyniku poŜarów, prac górniczych i geologicznych, - dotacje budŜetowe, dochody z udziału jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w spół-

kach. Środki Funduszu Leśnego przeznaczone są na dofinansowywanie nadleśnictw posiadających nie-

korzystne warunki przyrodnicze i ekonomiczne. Mogą być takŜe wydatkowane na działalność Lasów Pań-stwowych tak jak: hodowla i ochrona lasów, badania i tworzenie infrastruktury niezbędnej do prowadze-nia gospodarki leśnej.

Fundacje Ekofundusz Geneza Ekofunduszu sięga roku 1991, kiedy to Klub Paryski, zrzeszający państwa będące wierzycie-

lami Polski, podjął decyzję o redukcji polskiego długu o 50 % pod warunkiem spłaty pozostałej części do roku 2010. Zaproponował teŜ dalszą, 10 % redukcję długu, pod warunkiem przeznaczenia go na uzgod-niony cel. Z kolei Rząd Polski zaproponował, aby te dodatkowe 10 % długu moŜna było przeznaczyć na wsparcie przedsięwzięć w ochronie środowiska.

Zgodnie ze statutem środki Ekofunduszu mogą być wykorzystane przede wszystkim w czterech sektorach uznanych za priorytetowe. Są nimi: - zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych),

Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środo-wiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróŜ-nicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a takŜe osób fizycznych.

Fundusze po akcesji Fundusze strukturalne Istnieją 4 fundusze strukturalne Unii Europejskiej:

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund - ERDF), - Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund - ESF), - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (European Agriculture Guidance and Guarantee

Fund - EAGGF) sekcja „Orientacji”, - Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance - FIFG).

Inicjatywy w dziedzinie ochrony środowiska będą miały moŜliwości otrzymania dofinansowania głównie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund) po-wstał w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieŜności w rozwoju regionów. Jego głównym zada-niem jest niwelowanie dysproporcji w poziomie rozwoju regionalnego krajów naleŜących do UE.

Pomoc w ramach tego funduszu obejmuje inicjatywy w następujących dziedzinach: - inwestycje produkcyjne umoŜliwiające tworzenie lub utrzymanie stałych miejsc pracy, - inwestycje w infrastrukturę, z uwzględnieniem tworzenia sieci transeuropejskich dla regionów obję-

tych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, - inwestycje w edukację i opiekę zdrowotną w regionach objętych celem nr 1 polityki strukturalnej UE, - rozwój potencjału lokalnego: małych i średnich przedsiębiorstw, - działalność badawczo-rozwojowa, - inwestycje związane z ochroną środowiska.

W ramach działania Infrastruktura lokalna realizowane będą projekty małych inwestycji o oddzia-ływaniu lokalnym na terenach wiejskich oraz w małych miastach (do 25 tys. mieszkańców): budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków: 1. sieci kanalizacyjne, w tym podłączenie do sieci indywidualnych uŜytkowników, 2. oczyszczalnie ścieków, 3. inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków. budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w wodę: 1. sieci wodociągowe, 2. ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej), 3. urządzenia słuŜące do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody, 4. urządzenia regulujące ciśnienie wody. budowa lub modernizacja urządzeń do zaopatrzenia w energię: 1. urządzenia zaopatrzenia w energię,

2. lokalne systemy pozyskiwania energii z alternatywnych źródeł (energia, wiatrowa, wodna, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy),

3. lokalne sieci elektroenergetyczne (reelektryfikacja), 4. gminne systemy oświetlenia ulic. gospodarka odpadami stałymi: - budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych, - budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieuŜytych środków ochrony roślin, - likwidacja „dzikich wysypisk’, - kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór

posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompo-stowanie odpadów organicznych, itp.. W ramach działania Rewitalizacja obszarów zdegradowanych realizowane będą projekty:

- remonty lub modernizacja infrastruktury technicznej, zwłaszcza w zakresie ochrony środowiska na terenach zdegradowanych: - budowa lub modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urządzeń do oczyszczania, gromadzenia,

odprowadzania i przesyłania ścieków, - budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej, - budowa lub modernizacja sieci wodociągowych, ujęć wody i urządzeń słuŜących do gromadzenia

i uzdatniania wody oraz urządzeń regulujących ciśnienie wody, - budowa lub modernizacja systemów odwadniających (w tym odwodnienie liniowe i drenaŜ od-

wadniający). - wykonanie pasów zieleni, - wykonanie osłon przeciwolśnieniowych i ekranów akustycznych,

- koszt zatrudnienia długotrwale bezrobotnych objętych bezrobociem strukturalnym na prace po-rządkowe związane z oczyszczeniem terenów po - przemysłowych i po - wojskowych.

- tworzenie zielonych stref poprzez zakładanie parków oraz zakup sadzonek drzew, krzewów i zalesia-nie oczyszczonego obszaru, a następnie połączenie go z siecią turystyczną, usługowo-handlową, re-kreacyjną,

- budowa i modernizacja podstawowej infrastruktury komunalnej, w szczególności w zakresie ochrony środowiska naturalnego oraz infrastruktury komunikacyjnej znajdujących się na terenie rewitalizo-wanym: - budowa i modernizacja sieci wodociągowych, ujęć wody, urządzeń słuŜących do gromadzenia i

uzdatniania wody oraz urządzeń regulacji ciśnienia wody, - budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urządzeń do oczyszczania, gromadzenia,

odprowadzania i przesyłania ścieków, - budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej, - budowa lub modernizacja systemów odwadniających, (w tym odwodnienie liniowe i drenaŜ od-

wadniający).

12. WdraŜanie i monitoring „Programu …”

Monitoring wdraŜania Programu oznacza, Ŝe regularnie oceniane i analizowane będą: - stopień wykonania działań, - stopień realizacji przyjętych celów, - rozbieŜność pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, - przyczyny tych rozbieŜności.

Rada Miasta co dwa lata powinna oceniać stopień wdroŜenia Programu i co dwa lata będzie przy-gotowywała raport z wykonania programu.

Cele długookresowe do 2015r. i kierunki działań na lata 2009-2011 powinny być weryfikowane, co 4 lata. Zatem pierwsza taka weryfikacja powinna mieć miejsce pod koniec 2012 roku, a zdefiniowane cele i kierunki działań powinny obejmować okres do 2015 roku.

Zaproponowana procedura pozwoli na spełnianie wymagań zapisanych w ustawie „Prawo ochro-ny środowiska”, a dotyczących okresu, na jaki jest przyjmowany gminny

Realizacja szeregu zadań wymaga administracji rządowej i samorządowej szczebla powiatowego, wojewódzkiego, przedsiębiorców. Wymaga takŜe szerokiego wparcia społecznego, w tym pozarządo-wych organizacji ekologicznych. Uczestnikiem realizacji „Programu …” będą takŜe: administracja zajmu-jąca się kontrolą przestrzegania prawa w zakresie ochrony środowiska, prowadząca monitoring jego sta-nu oraz administrująca poszczególnymi komponentami środowiska (Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie i Krakowie, Regionalna

Dyrekcja Lasów Państwowych) oraz jednostki dysponujące celowymi środkami finansowymi (np. Fundu-sze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).

WaŜny jest dobór odpowiednich wskaźników monitorujących postęp wdraŜania „Programu …”. Przykłady takich wskaźników dla poszczególnych dziedzin przedstawiono poniŜej.

Środowisko przyrodnicze i ochrona przyrody: - Liczba inwestycji proekologicznych na ternach cennych przyrodniczo. - Ilość kontroli przeprowadzonych w zakresie przestrzegania przepisów o ochronie przyrody. - Ilość obiektów poddanych ochronie. - Powierzchnia gruntów zalesionych w poszczególnych latach. - Wskaźnik lesistości. - Stopień uszkodzenia lasów. - Liczba poŜarów i zniszczeń/uszkodzeń elementów środowiska. - Liczba zmodernizowanych lub oddanych konserwacji obiektów melioracyjnych.

Powietrze atmosferyczne: - Liczba zakładów, które wprowadziły technologie energooszczędne i niskoemisyjne, czy teŜ stosują-

cych zasady czystej produkcji, - Liczba zakładów, które zastosowały urządzenia redukujące emisję, - Liczba kotłowni ekologicznych, liczba zmodernizowanych kotłowni.

Zasoby wodne i gospodarka wodno-ściekowa: - Jakość wody do picia. - Jakość wód podziemnych i powierzchniowych. - Procent zwodociągowania gminy. - Długość sieci kanalizacyjnej, ilość gospodarstw przyłączonych do kanalizacji. - Liczba źródeł punktowych odprowadzania ścieków. - Liczba wydanych pozwoleń wodnoprawnych. - Ilość wód podziemnych, dobrej jakości, zuŜyta w procesach produkcyjnych. - Jakość wody w kąpieliskach.

Ochrona powierzchni ziemi i gleb: - Powierzchnia terenów poddanych pracom rekultywacyjnym.

Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne: - Ilość instalacji emitujących pola elektromagnetyczne i hałas o znaczących parametrach.

Tereny przemysłowe: - Stopień wykorzystania istniejących terenów przemysłowych. - Powierzchnia terenów przemysłowych poddanych pracom rekultywacyjnym.

PowaŜne awarie przemysłowe i drogowe: - Liczba awarii o charakterze środowiskowym.

13. Streszczenie w języku niespecjalistycznym

W opracowaniu przedstawiono stan środowiska przyrodniczego na terenie miasta i gminy Stąpor-ków, dokonano jego oceny (porównanie z istniejącymi wymogami - przepisami), na tej podstawie zapro-jektowano szereg działań moŜliwych do przeprowadzenia w gminie. Niektóre kwestie w zakresie ochrony środowiska wynikają z charakteru gminy (zagadnienia związane z wodami powierzchniowymi, podziem-nymi, budową geologiczna jej obszaru oraz klimatem).

Dane dotyczące gminy pochodzą z Urzędu Miasta i Gminy, serwisu internetowego miasta oraz opracowań archiwalnych. Niektóre z informacji zweryfikowano w terenie.

NaleŜy podkreślić, iŜ stan środowiska na omawianym terenie jest zadowalający, choć moŜna wska-zać kilka obszarów gdzie wyraźnie widać zaniedbania lub opóźnienia w kwestii wspierania jego ochrony.

Do obszarów tych naleŜą: - gospodarka wodno-ściekowa, - która z pewnością naleŜy do największego priorytetu gminy. Ko-

nieczny jest zdecydowany i systematyczny rozwoju sieci kanalizacyjnej na terenie całej gminy. - ochrona powietrza atmosferycznego - obniŜanie wielkości emisji gazów i pyłów pochodzących z pa-

lenisk domowych, kotłowni, środków transportu - głównie na obszarze miasta Stąporkowa, - edukacja ekologiczna, która wprawdzie nie przekłada się natychmiast na stan środowiska naturalne-

go, lecz jest działaniem niezbędnym, którego „owoce” będzie moŜna zbierać w przyszłości. W innych obszarach środowiska jego stan jest lepszy, co nie zwalnia jednak z realizacji działań

przewidzianych dla tych obszarów. W opracowaniu określono działania krótko- i długoterminowe w podziale na lata 2009-2011 oraz

2013-2015.

NaleŜy podkreślić, iŜ w miarę upływu czasu pewnej korekcie (zmianie) będą ulegać działania, a wraz z nimi środki przewidziane do ich realizacji.

Realizacja programu pozostaje w zakresie Rady Miasta i Gminy oraz Burmistrza, który co 2 lata ma jej przedkładać sprawozdanie z realizacji przedmiotowego programu.

14. Spis literatury i wykorzystanych materiałów 1. Augustyniak B. i inni, 2002 - Informator inwestycyjny powiatu koneckiego. Wydawnictwo ABC, K. Osiński. 2. Chmielewska B., 1992 - Zadrzewienia śródpolne. Aura, nr 6-19. 3. Cieśla E., Lindner L., Semil J., 1999 - Szczegółowej mapa geologicznej Polski 1:50 000 arkusz Niekłań

(741). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 4. Cieśla E., Lindner L., Semil J., 1999 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000

arkusz Niekłań (741). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 5. Dyduch - Falniowska A. i inni, 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kra-

ków. 6. Filonowicz P., 1978 - Mapa geologiczna Polski 1:200 000 arkusz Kielce (A - mapa utworów powierzch-

niowych). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 7. GiełŜecka-Mądry D., Gad A., 1999 - Analiza stanu i charakter odpadów poeksploatacyjnych i przemy-

słowych oraz określenie stopnia ich uciąŜliwości dla środowiska naturalnego w byłym województwie kieleckim. Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach.

8. Górny M., 1993 - Rola zadrzewień w krajobrazie rolniczym. [w:] Rolnictwo ekologiczne. Od teorii do praktyki (red. U. Sołtysiak). Stowarzyszenie Ekoland, Warszawa.

9. Janiszewska M. i inni, 2006 - Stan środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2005. Biblio-teka Monitoringu Środowiska. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Świętokrzyski Urząd Wo-jewódzki.

10. Jasińska A., Kacprzyk L., 2001 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Rado-szyce (777). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

11. Poręba E., 2001 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz OdrowąŜ, (778). Pań-stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

12. Kleczkowski A.S. (red.), 1990 - Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. AGH Kraków.

13. Kondracki J., 1998 - Geografia regionalna Polski. PWN Warszawa. 14. Jaworski R., Kos M., 2002 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Niekłań (741). Pań-

stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 15. Jaworski R., Kos M., 2002 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. OdrowąŜ (778). Pań-

stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 16. Kwiecień L. (red.), 1980 - Warunki przyrodnicze produkcji rolnej, województwo kieleckie. Instytut

Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach. 17. Kwiecień L. (red.), 1983 - Mapa glebowo-rolnicza, województwo kieleckie. Instytut Uprawy NawoŜe-

nia i Gleboznawstwa w Puławach. 18. Liro A. (red.), 1998 - Strategia wdraŜania krajowej sieci ekologicznej ECONET - Polska. Wydawnictwo

Fundacja IUCN - Poland, Warszawa. 19. Praca zbiorowa, 1999, - Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego mia-

sta i gminy Stąporków. Tom 1 i Tom 2. 20. Renata Okrajewska 2008 - Plan gospodarki odpadami dla powiatu koneckiego. Inwesteko Kielce 21. Renata Okrajewska, 2008r. - Program Ochrony Środowiska dla powiatu koneckiego, Inwesteko Kielce 22. Nowak K. i inni, 1993 - Sprawozdanie z prac terenowych wykonanych dla rozpoznania źródeł (ognisk)

i rodzaju zanieczyszczeń stanowiących zagroŜenie dla wód podziemnych i powierzchniowych w Zlewni Górnej Pilicy (woj. kieleckie) dla gmin: Radoszyce, Stąporków, Smyków, Słupia, Konecka, Końskie, Ruda Maleniecka. Przedsiębiorstwo Geologiczne w Kielcach.

23. Przybyłowski K., 1992. Kształtowanie krajobrazu rolniczego. Ochrona środowiska terenów rolnych. Aura, nr 1.

24. Praca zbiorowa, 2007r. - Plan gospodarki odpadami dla woj. świętokrzyskiego. 25. Praca zbiorowa, 2007r. - Program ochrony środowiska dla woj. świętokrzyskiego. 26. Rubinowski Z. (red.), 1995 - Wielkoprzestrzenny System Obszarów Chronionych w województwie

kieleckim. Dokumentacja dla utworzenia Obszarów Chronionego Krajobrazu w województwie kielec-kim. Kieleckie Towarzystwo Naukowe.

27. Praca zbiorowa, 1995 - Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Województwo kieleckie. Ośro-dek Dokumentacji Zabytków, Warszawa.

28. Praca zbiorowa, 1997 - Plan Urządzania Lasów Państwowych Nadleśnictwa Barycz na lata 1997-2008. Biuro Urządzania Lasu w Radomiu.

29. Praca zbiorowa, 1997 - Plan Urządzania Lasów Państwowych Nadleśnictwa Stąporków na lata 1997-2008. Biuro Urządzania Lasu w Radomiu.

30. Praca zbiorowa, 1999 - Inwentaryzacja przyrodnicza gmin województwa świętokrzyskiego. Radom-sko-Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze.

31. Praca zbiorowa, 2000 - Strategia rozwoju miasta i gminy Stąporków. Tom I - Diagnoza stanu. Tom II - Strategia rozwoju.

32. Praca zbiorowa, 2001 - Program ochrony środowiska oraz tworzenia warunków zrównowaŜonego rozwoju województwa świętokrzyskiego. Zarząd Województwa Świętokrzyskiego, Urząd Marszałkow-ski Województwa Świętokrzyskiego.

33. Praca zbiorowa, 2002 - Kompleksowy program rozwoju sieci drogowej województwa świętokrzyskie-go.

34. Praca zbiorowa, 2002 - Tworzenie lokalnych form ochrony przyrody. Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków.

35. Lokalny Plan Rewitalizacji Miasta Stąporków - Urząd Miasta i Gminy, 2008 36. Praca zbiorowa, 2004, - Plan rozwoju lokalnego na lata 2004-2006 oraz na kolejny okres programo-

wania Unii Europejskiej dla miasta i gminy Stąporków. Urząd Miasta i Gminy w Stąporkowie. 37. Sidło P., Stachurski, Wójtowicz B., 2000 - Przyroda województwa świętokrzyskiego. Wydział Ochrony

Środowiska i Rolnictwa, Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego, Kielce. 38. SpiŜewski R., Kowalik J., 1999 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Nie-

kłań (741). Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. 39. Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1977 - Szata roślinna Polski, tom I i II. PWN, Warszawa. 40. WIOŚ Kielce - Informacja o stanie środowiska w województwie świętokrzyskim w roku 2006, 2007r.. 41. WIOŚ Kielce - Wyniki oceny jakości powietrza i klasyfikacji stref w województwie świętokrzyskim w

roku 2006 - powiat kielecki, 2007r.. 42. Dane z Urzędu Miasta i Gminy Stąporków 43. Województwo i gmina w europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - model wdraŜania Natura 2000,

KTN, 2001r.. Strony internetowe - Urzędu Miasta i Gminy w Stąporkowie: www.staporkow.pl - Strony internetowe Starostwo Powiatowe w Końskich: www.powiat.konskie.pl - Świętokrzyski Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach: www.pios.gov.pl - Ministerstwo Środowiska w Warszawie: www.mos.gov.pl

Zał. nr 1

Zał. nr 2

Zał. nr 3

Załącznik Nr 2

Plan Gospodarki Odpadami dla miasta i gminy Stąporków na lata 2009-2015

Spis treści Podstawowe definicje i pojęcia stosowane w Planie Gospodarki Odpadami 1. Wstęp

1.1. Wykorzystane materiały źródłowe. 2. Aktualny Stan Gospodarki Odpadami w Mieście i Gminie Stąporków.

2.1. Charakterystyka gminy. 2.1.1. PołoŜenie geograficzne. 2.1.2. Sytuacja demograficzna. 2.1.3. Sytuacja gospodarcza. 2.1.4. Stan środowiska przyrodniczego. 2.1.5. Opis warunków glebowych pod kątem lokalizacji instalacji związanych z gospodarowa-

niem odpadami. 2.1.6. Opis warunków geologicznych i hydrogeologicznych pod kątem lokalizacji instalacji do

gospodarowania odpadami. 2.1.6.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu. 2.1.6.2. Warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne. 2.1.6.3. Lokalizacja składowisk odpadów na tle warunków hydrogeologicznych.

2.1.7. Opis stanu środowiska przyrodniczego pod kątem lokalizacji instalacji związanych z go-spodarowaniem odpadami.

2.2. Rodzaj, ilość i źródła powstawania odpadów w gminie. 2.2.1. Odpady komunalne powstające w gospodarstwach domowych. 2.2.2. Odpady powstające w sektorze handlowym, sektorze publicznym i w sektorze usług. 2.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne. 2.2.4. Odpady z przemysłu. 2.2.5. Odpady z sektora budowlanego. 2.2.6. Wycofane z eksploatacji pojazdy. 2.2.7. Odpady z oczyszczalni ścieków. 2.2.8. Odpady niebezpieczne. 2.2.9. Inne odpady.

2.3. Istniejące systemy zbierania odpadów w gminie. 2.4. Rodzaj i ilość odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku. 2.5. Rodzaj, rozmieszczenie oraz moc przerobowa instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpa-

dów. 2.6. Wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku oraz

unieszkodliwiania odpadów. 3. Prognozowane zmiany w zakresie Gospodarki Odpadami wynikające ze zmian demograficznych i

gospodarczych. 4. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie Gospodarki Odpadami.

4.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów i prowadzące do ograniczenia ich ilości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko.

4.2. Działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbiórki, transportu oraz odzysku i unieszkodliwiania.

4.3. Działania zmierzające do redukcji ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kie-rowanych na składowiska odpadów.

4.4. Edukacja ekologiczna. 5. Projektowany System Gospodarki Odpadami.

5.1. Program usuwania materiałów zawierających azbest.

5.2. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami na terenie gminy Stąporków. 5.3. Plan zamknięcia instalacji słuŜącej do unieszkodliwiania odpadów.

6. Rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację. 6.1. Zadania obejmujące okres 2009-2015r. i harmonogram ich realizacji. 6.2. Wyszczególnienie niektórych kosztów z zadań przewidzianych do realizacji.

7. Źródła i struktura finansowania zadań Planu Gospodarki Odpadami. 8. System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. 9. Analiza oddziaływania projektu planu na środowisko i wnioski z niej wypływające. 10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym.

Podstawowe definicje i pojęcia stosowane w Planie Gospodarki Odpadami 1. Cel w gospodarowaniu odpadami - to, do czego się dąŜy, co się chce osiągnąć w gospodarowaniu

odpadami. 2. Gospodarowanie odpadami - rozumie się przez to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie

odpadów, w tym równieŜ nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpa-dów.

3. Komunalne osady ściekowe - rozumie się przez to pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji słuŜących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliŜonym do składu ścieków komunalnych.

4. Likwidacja składowiska - rozumie się przez to zespół działań inwestycyjnych w zakresie zabezpiecze-nia i docelowej eliminacji zagroŜeń dla środowiska.

5. Odpady - oznaczają kaŜdą substancję lub przedmiot naleŜący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.), których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany.

6. Odpady komunalne - rozumie się przez to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takŜe odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, któ-re ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych.

7. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji - domowe odpady organiczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego ulegające biodegradacji oraz odpady pochodzące z pielęgnacji kwiatów domowych, bal-konowych - ulegające biodegradacji.

8. Odpady medyczne - rozumie się przez to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i do-świadczeń naukowych w zakresie medycyny.

9. Odpady ulegające biodegradacji - rozumie się przez to odpady, które ulegają rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów.

10. Odpady weterynaryjne - rozumie się przez to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a takŜe w związku z prowadzeniem badań nauko-wych i doświadczeń na zwierzętach.

11. Odzysk - rozumie się przez to wszelkie działania, nie stwarzające zagroŜenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załącz-niku nr 5 do w/w ustawy o odpadach.

12. Odzysk energii - rozumie się przez to termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania energii. 13. PCB - rozumie się przez to polichlorowane bifenyle, polichlorowane trifenyle, monometylotetrachlo-

rodifenylometan, monometylodibromo-difenylometan oraz mieszaniny zawierające jakąkolwiek z tych substancji w ilości powyŜej 0,005 % wagowo łącznie.

14. Posiadacz odpadów - rozumie się przez to kaŜdego, kto faktycznie włada odpadami (wytwórcę odpa-dów, inną osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostką organizacyjną); domniemywa się, Ŝe władają-cy powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości.

15. Recykling - rozumie się przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub mate-riału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym teŜ recykling organiczny, z wy-jątkiem odzysku energii.

16. Recykling organiczny - rozumie się przez to obróbkę tlenową (w tym kompostowanie), lub beztleno-wą odpadów ulegających rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy wykorzysta-niu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; składowanie na składowisku odpadów nie jest traktowane jako recykling organiczny.

17. Składowisko odpadów - rozumie się przez to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpa-dów.

18. Składowisko odpadów komunalnych - rozumie się przez to obiekt budowlany przeznaczony do skła-dowania odpadów komunalnych.

19. Składowisko odpadów przemysłowych - rozumie się przez to obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów pochodzących z sektora gospodarczego, z wyłączeniem odpadów komunal-nych.

20. Spalarnia odpadów - rozumie się przez to instalację, w której zachodzi termiczne przekształcanie od-padów w celu ich unieszkodliwienia.

21. Stabilizacja odpadów - rozumie się przez to związanie odpadów w matrycy z materiałów wiąŜących o bardzo niskiej przepuszczalności celem zminimalizowania negatywnego oddziaływania na środowi-sko.

22. Strategia gospodarki odpadami - sposób przygotowania i prowadzenia gospodarowania odpadami. 23. System gospodarki odpadami - naleŜy przez to rozumieć ogół działań inwestycyjnych i organizacyj-

nych realizowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi i innymi dokumentami, zmie-rzających do osiągnięcia załoŜonych celów w gospodarce odpadami.

24. Termiczne przekształcanie odpadów - rozumie się przez to procesy utleniania odpadów, w tym spa-lania, zgazowywania lub rozkładu odpadów, w tym rozkładu pirolitycznego, prowadzone w przezna-czonych do tego instalacjach lub urządzeniach na zasadach określonych w przepisach szczegóło-wych; recykling organiczny nie jest traktowany jako termiczne przekształcanie odpadów.

25. Unieszkodliwianie - rozumie się przez to poddanie odpadów określonym procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych, określonych w załączniku nr 6 do w/w ustawy o odpa-dach w celu doprowadzenia ich do stanu, który nie stwarza zagroŜenia dla Ŝycia, zdrowia ludzi lub dla środowiska.

26. Wytwórca odpadów - rozumie się przez to kaŜdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów oraz kaŜdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstają-cych w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba, Ŝe umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej.

27. Zadania - działania zmierzające do osiągnięcia wyznaczonych celów. 28. Zbieranie odpadów - rozumie się przez to kaŜde działanie, w szczególności umieszczanie w pojemni-

kach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania.

1. Wstęp

Plan gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Stąporków (zwany dalej Planem) został sporządzo-

ny jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst jednolity ustawy - Dz. U. z 2007r nr 39, poz. 251), której art. 14-16 wprowadzają obowiązek opracowania planów na szczeblu krajo-wym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym.

Plan gospodarki odpadami jest dokumentem, który pozwala uporządkować działania władz lokal-nych w zakresie gospodarki odpadami. Pozwala bardziej precyzyjnie określić koszty systemu gospodarki odpadami i tworzy podstawy do analiz i ocen inwestycji niezbędnych dla potrzeb systemu. Dane zawarte w planie obrazują stan na koniec 2007r. Niniejszy dokument jest aktualizacją Planu Gospodarki Odpada-mi z 2004.

Plan gospodarki odpadami zawiera: - ogólne informacje dotyczące ilości odpadów, metod zbierania, odzysku i unieszkodliwiania, stanu

technicznego i zdolności przerobowych istniejących instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpa-dów,

- określa najwaŜniejsze problemy związane z gospodarowaniem odpadami i ich systematyczne rozwią-zywanie,

- określa sposób współpracy róŜnych instytucji i organizacji w zakresie gospodarki odpadami, - dokonuje uzgodnień dotyczących sposobu rozwiązywania problemów, - przedstawia propozycje co do działań, które powinny być podejmowane natychmiast oraz w bliŜszej i

dalszej przyszłości. Plan zawiera równieŜ:

- rodzaj, ilość i źródło pochodzenia odpadów, które mogą być poddane procesom odzysku i unieszko-dliwiania,

- listę działań prowadzących do zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości powsta-wania odpadów,

- listę działań prowadzących do ograniczenia negatywnego wpływu odpadów na środowisko, - listę działań określających właściwe postępowanie z odpadami na terenie gminy Stąporków

Szczególną uwagę zwrócono w Planie na moŜliwość realizacji na terenie gminy zadań i załoŜeń przyjętych w powiatowym planie gospodarki odpadami oraz określonych w dokumencie „Polityka eko-logiczna Państwa”, a takŜe innych, obowiązujących aktach planistycznych

PowyŜsze zadania gmina powinna realizować na podstawie planu gospodarki odpadami. Projekt planu dla gminy podlega zaopiniowaniu przez zarząd województwa oraz zarząd powiatu. Projekty planów są uchwalane w trybie określonym dla programów ochrony środowiska, jako części programów ochrony środowiska. Plan gminny uchwalany jest przez radę gminy (tu radę miejską).

Sprawozdania z realizacji planu gospodarki odpadami dla gminy składane są co 2 lata przez Bur-mistrza do rady gminy. Plany podlegają aktualizacji nie rzadziej niŜ co 4 lata. 1.1. Wykorzystane materiały źródłowe. 1. Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Stąporków za lata 2004-2006. 2. Plan gospodarki odpadami dla powiatu koneckiego na lata 2008-2015 3. Aktualizacja Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2010 (strona internetowa Ministerstwa Środo-

wiska http://www.mos.gov.pl). 4. ARCADIS Ekokonrem sp. z o.o. Wrocław - Plan gospodarki odpadami dla województwa świętokrzy-

skiego na lata 2007-2015 5. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stąporków. Kierunki i

polityka zagospodarowania przestrzennego. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, War-szawa, 1999r.

6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stąporków. Diagnoza stanu istniejącego gminy. 1999r.

7. Strategia rozwoju Miasta i Gminy Stąporków. Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Admi-nistracji, Kraków, 1998r.

8. Uchwała Rady Miejskiej Nr XLVI/214/06 z 29.06.2006r. w sprawie „Regulaminu utrzymania porządku i czystości na terenie miasta i gminy Stąporków”.

9. Plan rozwoju lokalnego na lata 2004-2006 oraz na kolejny okres programowania Unii Europejskiej dla Miasta i Gminy Stąporków. Stąporków 2004r.

10. Lokalny Plan rewitalizacji miasta Stąporków, 2008r 11. śygadło M., 2002 - Gospodarka odpadami komunalnymi. Wyd. PŚ, Kielce. 12. Poradnik - powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami. Min. Środowiska, 2002r 13. Charakterystyka ilościowa i jakościowa odpadów. Materiały z wykładów do problematyki gospodarki

odpadami. Politechnika Krakowska, 2002. 14. Nowoczesna gospodarka odpadami w gminach. III i IV Warsztaty Małopolskiego Forum Środowiska i

Rozwoju. Kraków, 2001. 15. Materiały informacyjne z Urzędu Miasta i Gminy Stąporków.

2. Aktualny stan Gospodarki Odpadami w Mieście i Gminie Stąporków.

2.1. Charakterystyka gminy. 2.1.1. PołoŜenie geograficzne.

Gmina Stąporków leŜy na obszarze Polski Środkowej, w północno-zachodniej części województwa świętokrzyskiego. Rozciągłość południkowa gminy wynosi 22 km, a równoleŜnikowa 17 km. Dokładne połoŜenie gminy określają współrzędne geograficzne punktów skrajnych: na północ - 51° 14' 52" ϕN południe - 51° 02' 57" ϕN wschód - 20° 42' 18" λE zachód - 20° 27' 36" λE.

Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2002r) opisywany obszar znajduje się w obrębie trzech jednostek (krain) o randze mezoregionów. Północna część gminy leŜy na Garbie Gielniow-skim, natomiast południowa na PłaskowyŜu Suchedniowskim.

Obie jednostki naleŜą do makroregionu WyŜyny Kieleckiej. Niewielki, zachodni fragment gminy (w rejonie Czarnej, Janowa i Koziej Woli) naleŜy juŜ do mezoregionu Wzgórz Opoczyńskich, przynaleŜących do makroregionu WyŜyny Przedborskiej. Wszystkie z wymienionych jednostek fizycznogeograficznych wchodzą w skład podobszaru - WyŜyny Małopolskiej oraz obszaru WyŜyn Polskich.

Pod względem geologicznym prezentowany obszar leŜy w południowej części wału środkowopol-skiego, który jest pozytywną strukturą mezozoiczną, w większości pokrytą przez młodsze osady kenozo-iku. Na badanym terenie utwory mezozoiku wydostają się na powierzchnię i tworzą osłonę wokół pale-ozoicznego trzonu Gór Świętokrzyskich.

Cały kompleks skał tej osłony nosi ślady fałdowań oraz ruchów wypiętrzających. Najstarsze osady występujące na badanym obszarze są reprezentowane przez piaskowce, iłowce i mułowce triasu i jury. MiąŜszość utworów polodowcowych jest stosunkowo niewielka, a ponad połowa powierzchni gminy jest całkowicie pozbawiona tych osadów.

NajwyŜsze wzniesienie na badanym obszarze leŜy na terenie sołectwa Hucisko, osiąga wysokość 372 m n.p.m. Jest to jednocześnie najwyŜej połoŜony punkt całego powiatu koneckiego. NajniŜej są poło-Ŝone terasy zalewowe rzek Czarnej i Czystej (na granicy z gminą Końskie) - ich rzędna wynosi 247 m n.p.m.

Głównym ciekiem obszaru jest rzeka Czarna Konecka, najdłuŜszy dopływ Pilicy. Przez północną oraz wschodnią część gminy przebiega dział wodny II-rzędu, który rozdziela dorzecza Pilicy, Kamiennej i Radomki.

Według podziału Polski na dzielnice klimatyczne R. Gumińskiego opisywana gmina znajduje się w łódzkiej dzielnicy klimatycznej. Gmina Stąporków została utworzona w wyniku podziału administracyjne-go Polski w czerwcu 1975 roku, jej powierzchnia liczy 231,41 km2. Graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: - od wschodu z gminą BliŜyn (powiat skarŜyski), - od zachodu z gminami Końskie i Smyków (powiat konecki), - od południa z gminami Zagnańsk i Mniów (powiat kielecki), - od północy z gminami Przysucha (powiat przysuski) i Chlewiska (powiat szydłowiecki).

Dwie ostatnie jednostki gminne naleŜą juŜ do województwa mazowieckiego. Przez Stąporków przebiega droga krajowa oznaczona symbolem 74, jest to główna oś komunika-

cyjna całej gminy. Trasa ta biegnie na osi wschód - zachód, przez: Starachowice, SkarŜysko, Stąporków, Końskie, Przedbórz i Radomsko. Stąporków posiada równieŜ kilka lokalnych połączeń z najbliŜszymi mia-stami i miejscowościami regionu. Większą rolę odgrywają drogi do Kielc (przez Mniów), do Szydłowca (przez Niekłań) oraz do Przysuchy (przez Niekłań, Boków).

W roku 1885 na terenie gminy została uruchomiona linia kolejowa relacji Koluszki - Tomaszów Ma-zowiecki - SkarŜysko Kamienna. Trasa ta funkcjonuje do dziś, ale jej znaczenie wyraźnie zmalało. 2.1.2. Sytuacja demograficzna.

Obszar miasta i gminy Stąporków obejmuje powierzchnię 231,41 km2, z czego na miasto Stąpor-ków przypada 11,1 km2 Ludność gminy zamieszkuje w 35 sołectwach i mieście Stąporków. W 2003r. gminę zamieszkiwało 19 419 osób, co stanowiło prawie 22 % ludności powiatu koneckiego Na koniec 2007r. zamieszkiwało na terenie miasta i gminy Stąporków 18 571 osób, czyli ubyło 848 osób w przecią-gu 4 lat.

Miasto Stąporków jest lokalnym ośrodkiem obsługi gminy. Funkcje ośrodków lokalnych o znacze-niu podstawowym w zakresie usług pełnią w pewnym zakresie Niekłań, OdrowąŜ, Krasna i Czarniecka Góra.

W tabeli nr 1. przedstawiono rozmieszczenie ludności na obszarze gminy, z uwzględnieniem po-działu na sołectwa i miasto.

Tab. 1. Ludność Gminy Stąporków (stan na 31.12.2003r. i na koniec 2007r.)

Liczba ludności Liczba ludności L.p. Nazwa miejscowości (sołectwa)

Stan na koniec 2003r. Stan na koniec 2007r. 1. Adamek 217 213 2. Bień 61 47 3. Błaszków 397 376 4 Błotnica 222 210 5 Boków 137 125 6 Czarna 344 316 7 Czarniecka Góra 514 497 8 Duraczów 199 187 9 Furmanów 248 238 10 Gosań 602 585 11 Grzybów 328 317 12 Gustawów 435 421 13 Hucisko 720 702 14 Janów 114 108 15 Kamienna Wola 210 194

16 Komorów 610 548 17 Kozia Wola 656 640 18 Krasna 200 211 19 Lelitków 164 151 20 Luta 359 316 21 Modrzewina 58 55 22 Mokra 492 464 23 Nadziejów 345 349 24 Niekłań Mały 812 789 25 Niekłań Wielki 897 834 26 OdrowąŜ 516 486 27 Pardołów 322 303 28 Piasek 88 80 29 Smarków 362 340 30 Świerczów 485 450 31 Wąglów 188 192 32 Wielka Wieś 587 569 33 Włochów 243 216 34 Wólka Plebańska 443 440 35 Wólka Zychowa 410 373

Razem sołectwa 12 995 12 342 36 Miasto Stąporków 6 434 6 229

Razem miasto i gmina 19 419 18 571

Miasto Stąporków obecnie liczy 6 229 mieszkańców, co stanowi 1/3 liczby ludności gminy. Ludność

wiejska zamieszkuje głównie w zabudowie jednorodzinnej. Budynki mieszkalne opalane są z kotłowni indywidualnych, gdzie podstawowym paliwem grzewczym jest węgiel kamienny. Jedynie w Stąporkowie w duŜym stopniu występuje zabudowa wielorodzinna, gdzie ciepło dostarczane jest przez kilka kotłowni osiedlowych gazowych.

Mieszkańcy gminy to główni wytwórcy odpadów komunalnych. Ilość odpadów uzaleŜniona jest od liczby mieszkańców oraz poziomu Ŝycia na danym terenie. Wzrost stopy Ŝyciowej mieszkańców powodu-je zwiększenie ilości wytwarzanych odpadów oraz wpływa na zmianę ich składu morfologicznego.

Szacuje się, Ŝe liczba ludności gminy i miasta Stąporków na przestrzeni lat będzie ulegała systema-tycznemu zmniejszaniu. Liczba ludności w gminie w 2007r., w porównaniu do 2003r. wskazuje na spadek 4,5 %. Na podstawie prognozy rozwoju demograficznego województwa do roku 2011 przewiduje się spadek liczby mieszkańców w województwie świętokrzyskim. 2.1.3. Sytuacja gospodarcza.

Powierzchnia gruntów rolnych na terenie gminy wynosi 6432,9029 ha. Ilość gospodarstw rolnych wynosi 2509. PrzewaŜają gospodarstwa rozdrobnione o powierzchni 2-3 ha. W gminie dominują gleby niskich klas bonitacyjnych, klasy V i VI.

W gminie Stąporków, według stanu na 31.08.2008r. było 7 494 gospodarstw domowych, w tym 2 509 gospodarstw rolnych.

W gminie uprawia się głównie Ŝyto, owies i ziemniaki, a z owoców miękkich niewielkim stopniu truskawki. Gmina Stąporków ma charakter rolniczy, zaś sam Stąporków to przemysł i usługi.

Obszar gminy był historycznie terenem o przewadze funkcji przemysłowych związanych z wydoby-ciem rudy Ŝelaza i jej przetwórstwem (metalurgia, odlewnictwo). To niegdyś rolnictwo stanowiło funkcję uzupełniającą dla intensywnie rozwiniętego przemysłu na tym terenie. Do końca lat osiemdziesiątych podstawową gałęzią przemysłu w gminie Stąporków był przemysł odlewniczy i maszynowy.

Największymi przedstawicielami tych branŜ była Odlewnia śeliwa „Stąporków” - producent grzej-ników c.o. i galanterii Ŝeliwnej i Zakład Urządzeń Kotłowych - producent kotłów. Inne branŜe, które w tym czasie działały na terenie gminy, to branŜa ceramiczna reprezentowana przez Zakład Wyrobów Cera-micznych oraz drzewna - Kieleckie Fabryki Mebli, Zakłady Przemysłu Drzewnego.

Od początku lat dziewięćdziesiątych obserwowano upadek duŜych firm państwowych. Wzrosła natomiast liczba podmiotów gospodarczych działających w gminie. Są to w większości

małe podmioty będące własnością osób fizycznych. Od 1989r. do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez urząd gminy zostało wpisane

ok. 2 150 przedsiębiorców. Większość wpisów dotyczy działalności z zakresu handlu i usług. Niewiele jest natomiast wpisów dotyczących działalności wytwórczej.

Tab. 2. Podmioty gospodarcze zarejestrowane w gminie (stan na 05.11.2007r)

Rodzaj działalności Liczba podmiotów Handel 315 W tym: artykułami spoŜywczymi 123

artykułami przemysłowymi 102 innymi artykułami (apteki, kwiaciarnie itp.) 15 handel obwoźny 75 Usługi 353 W tym: usługi transportowe 353 obróbka drewna, stolarstwo, tartacznictwo 48 prowadzenie szkoleń 11 usługi budowlane 138 usługi elektryczne, teleinformatyczne, elektroniczne 24 Ślusarstwo, spawalnictwo, mechanika, 15 Gastronomia 7 Praktyki lekarskie, rehabilitacja 10 Usługi rolnicze i leśne 12 Usługi podatkowe, księgowe, marketingowe i doradcze 14 Usługi geodezyjne, projektowe, nadzoru budowlanego 10 Instalatorstwo sanitarne, hydrauliczne, co, gazowe 10 Mechanika pojazdowa, wulkanizacja 14 Fryzjerstwo, usługi kosmetyczne 6 Pośrednictwo ubezpieczeniowe 15 Fotografia, wideofilmowanie 5 Usługi komunalne 4 Inne usługi 17 Działalność wytwórcza 49 W tym: cukiernictwo, piekarnictwo 8 Zakłady kamieniarskie 4 Produkcja materiałów budowlanych 5 Masarnie, przerób mięsa 4 Zakłady krawieckie 6 Zakłady odlewnicze i obróbki odlewów 5 Zakłady obuwnicze 2 Produkcja innych artykułów przemysłowych 15 Razem podmiotów gospodarczych 717

Z większych firm działających aktualnie na terenie gminy naleŜy wymienić:

- HENKEL POLSKA S.A. Zakład Produkcyjny w Stąporkowie - produkcja materiałów chemii budowla-nej,

- Zakłady Urządzeń Kotłowych „Stąporków” S.A. (produkcja, montaŜ, remonty urządzeń energetycz-nych i ciepłowniczych),

- TECHMŁOT (producent odkuwek i narzędzi gospodarczych), - TERMOTECH (produkcja kotłów centralnego ogrzewania), - GASPOL (dystrybucja gazu płynnego, instalacje gazowe), - PROGRESS (produkcja sit siatek i filtrów).

Od 2001r. rozporządzeniem Rady Ministrów została utworzona podstrefa „Stąporków” Specjalnej Strefy Ekonomicznej „STARACHOWICE”, do której gmina wniosła aportem działkę o powierzchni ok. 30 ha połoŜoną w miejscowości Mokra.

Na terenie gminy funkcjonuje 5 szkół podstawowych, 1 Niepubliczna z uprawnieniami szkoły pu-blicznej, 2 gimnazja, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych oraz 1 przedszkole.

Tabela nr 3 Wykaz szkół i przedszkoli na terenie miasta i gminy Stąporków

l.p. Nazwa szkoły Adres 1 Zespół Szkół Publicznych w Stąporkowie - w jej skład wchodzą:

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 w Stąporkowie Publiczne Gimnazjum w Stąporkowie

Stąporków, ul. Piłsudskiego 144

2 Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 w Stąporkowie Stąporków, ul. 1-go Maja nr 70 3 Zespół Szkół Publicznych w Niekłaniu - w skład zespołu wchodzą:

Publiczna Szkoła Podstawowa w Niekłaniu Wielkim Publiczne Gimnazjum w Niekłaniu Wielkim

Niekłań Wielki, ul Szkolna 4

4 Publiczna Szkoła Podstawowa w OdrowąŜu OdrowąŜ, ul. Szkolna 25 5 Publiczna Szkoła Podstawowa w Krasnej Krasna 53 6 Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Gosaniu Gosań 150 7 Publiczne Przedszkole w Stąporkowie Stąporków, ul. Słowackiego 1

Na terenie Gminy funkcjonuje 5 zakładów opieki zdrowotnej.

Tabela nr 4 Wykaz Zakładów Opieki Zdrowotnej

l.p. Nazwa Zakładu Adres

1 Przychodnia Rejonowa w Stąporkowie Stąporków, ul Chopina 2 2 Ośrodek Zdrowia w OdrowąŜu OdrowąŜ, ul. Szkolna 1 3 Ośrodek Zdrowia w Krasnej Krasna 4 Ośrodek Zdrowia w Niekłaniu Wielkim Niekłań Wielki 5 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „MEDICA” w Stąporkowie Stąporków, ul. 1 Maja 2A

Tab. Nr 5 Wykaz gabinetów weterynaryjnych

1 Gabinet Weterynaryjny „Alfa” Ul. śeromskiego, Stąporków 2. Gabinet Weterynaryjny Jerzego Orczyka Ul. 1000-lecia P.P., Stąporków

Ponadto funkcjonuje Świętokrzyskie Centrum Rehabilitacji w Czarnieckiej Górze, Miejsko-Gminny

Ośrodek Pomocy Społecznej, Dom Kultury w Stąporkowie, StraŜ PoŜarna w OdrowąŜu, Krasnej i Niekła-niu.

W „Strategii …” i „Studium …” załoŜono, iŜ rozwój gminy będzie bazował na: - turystyce (rekreacyjno-wypoczynkowa, agroturystyka, pielgrzymkowa, rehabilitacyjno-lecznicza,

sportowa, poznawcza), - drobnej przedsiębiorczości (odlewnictwo, ceramika, przemysł metalowy, usługi i budownictwo,

przemysł drzewny i transportowy), - edukacji (społeczeństwa, zawodowa, zarobkowa), - ochronie środowiska. 2.1.4. Stan środowiska przyrodniczego.

Obszar gminy naleŜy do bardzo atrakcyjnych pod względem przyrodniczo-krajobrazowym. Ponad 62 % powierzchni gminy Stąporków pokrywają zwarte kompleksy leśne, które stanowią

fragment dawnej Puszczy Świętokrzyskiej. Występujące tam zbiorowiska roślinne są stosunkowo bogate gatunkowo i mają charakter zbliŜony do naturalnych. Lasy są ostoją licznej fauny (rzadkich gatunków ptactwa i owadów).

Na opisywanym obszarze znajduje się kilka róŜnych formy ochrony przyrody. Są to: - rezerwaty przyrody, - park krajobrazowy wraz z otuliną, - obszar chronionego krajobrazu, - pomniki przyrody.

Na terenie gminy Stąporków istnieją trzy rezerwaty przyrody. Rezerwat częściowy „Skałki Piekło pod Niekłaniem” utworzono (na mocy Zarządzenia nr 103 Mini-

stra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 1 kwietnia 1959 roku sprawie uznania za rezerwat przyrody) w roku 1959 z inicjatywy inŜ. Teodora Zielińskiego.

Rezerwat połoŜony jest w duŜym kompleksie leśnym na Garbie Gielniowskim. Ochroną objęto osobliwe formy skalne powstałe w wyniku erozji eolicznej oraz rosnącą w szczelinach skalnych paproć zanokcicę północną (Asplenium septentrionale).

Skalne ostańce zostały uformowane w piaskowcach liasowych serii ostrowieckiej pod wpływem procesów korazyjno-deflacyjnych - L. Lindner. DuŜa selektywność modelowania skał była podyktowana wyraźnymi róŜnicami w ich twardości, a tym samym i odporności na niszczenie.

Skałki zostały ukształtowane w trzech zasadniczych cyklach rzeźbotwórczych. Najstarszy z tych epi-zodów przypada na okres akumulacji lessów starszych. Drugi etap formowania odbył się w okresie ste-powo-tundrowym poprzedzającym zlodowacenie Wisły, a ostatni odbył się w schyłkowej fazie tegoŜ zlo-dowacenia.

Rezerwat obejmuje fragment grzbietu wzniesienia Piekło, zbudowanego z piaskowcowo-ilastych osadów dolnej jury. Na terenie rezerwatu występuje kilkadziesiąt róŜnych form skalnych w postaci urwisk, skałek, grup skałek, o róŜnorodnych bardzo oryginalnych kształtach kazalnic, okapów i grzybów. Skałki rezerwatu tworzą dwa oddzielone od siebie siodlastym zagłębieniem, skupiska: wschodnie i za-chodnie. Jedne z pierwszych opracowań na temat tych skałek pochodzą z trzeciej dekady naszego stule-cia. Pisali o nich C. KuŜniar w 1923 roku oraz w 1928 roku - E. Massalski i K. Kaznowski.

Rezerwat częściowy „Gagaty Sołtysowskie”, utworzony został na mocy Zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 25 lipca 1997 roku.

PołoŜony jest w tym samym, co pierwszy rezerwat, paśmie Gór Świętokrzyskich czyli na Garbie Gielniowskim. Obejmuje on nieczynną od 1977 roku kopalnię odkrywkową glin ceramicznych. Jest to wyrobisko wgłębne o długości 400 m i szerokości 150-200 m, które zajmuje południową część rezerwatu. Dno wyrobiska jest lekko pochylone ku północy, co powoduje, Ŝe ściany północna i zachodnia mają od 8 do 10 m wysokości, natomiast skarpa południowa od 2 do 4 m. W wyrobisku występują dolnojurajskie iły i mułki z wkładkami piaskowców.

O wartości naukowej i krajoznawczej rezerwatu decyduje równieŜ fakt, Ŝe w gliniance występuje specyficzna i rzadko spotykana odmiana węgla o silnym połysku i nieuporządkowanej teksturze, czyli gagat. Jest to kamień ozdobny, stosowany dość powszechnie w jubilerstwie. Ciekawostką paleontolo-giczną stało się natomiast odkrycie w opisywanym wyrobisku odcisku łapy dinozaura.

Północną część rezerwatu zajmują hałdy, zwałowiska oraz pozbawione gleby obszary o sztucznej, przekształconej podczas eksploatacji, morfologii terenu. Ciekawy fragment tej części rezerwatu stanowi północna-wschodnia hałda pokryta licznymi, duŜymi blokami piaskowca. Na powierzchniach niektórych bloków widoczne są interesujące odciski roślin kopalnych. Rezerwat połoŜony jest wśród lasów i równieŜ jego obszar - mimo silnych antropogenicznych zmian stopniowo zarasta sosną, brzozą i osiką.

Liczne w rezerwacie są oczka wodne i bagienka, na których spotkać moŜna chronione i rzadkie ga-tunki roślin jak: rosiczka okrągłolistna, storczyki, często wełnianki i miejscami pałkę wodną. Ponadto na obrzeŜach rezerwatu, przy granicy z lasem oraz na jego porośniętej drzewami części licznie występuje widłak goździsty i gruszyczki.

Najnowszy rezerwat - „Górna Krasna” utworzony został w dniu 08.01.2004r. (na podstawie Rozpo-rządzenia Wojewody Świętokrzyskiego nr 1/2004) Znajduje się on na pograniczu gmin: Stąporków, Mniów i Zagnańsk. Ochroną objęto tam fragment doliny rzeki Krasnej o powierzchni 413,02 ha. Występu-jące w rezerwacie zbiorowiska roślinne (a w szczególności olsy, łęgi i torfowiska) naleŜą do wyjątkowo bogatych i dobrze zachowanych.

Występuje tam wiele gatunków roślin chronionych (storczyk szerokolistny, mieczyk dachówkowa-ty, kruszczyk błotny, pełnik europejski, goryczka wąskolistna, czy teŜ owadoŜerna rosiczka okrągłolistna). Na podmokłych łąkach mają swoje miejsca lęgowe rzadkie ptaki wodne i błotne jak: błotniak stawowy, błotniak łąkowy, bąk, bocian czarny, trzmielojad, bekas kszyk, wodnik, derkacz, perkoz, cyranka, kokosz-ka, dzięcioł średni oraz wiele innych. W rejonie Lutej zbudowano drewnianą wieŜę obserwacyjną na mo-kradłach, która umoŜliwia fotografowanie i „podglądanie” rzadkich ptaków w ich naturalnym środowi-sku.

Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy. Przedmiotem ochrony są unikatowe zasoby przy-rodnicze regionu świętokrzyskiego oraz liczne pozostałości Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego. Obszar parku stanowi takŜe waŜny, regionalny węzeł hydrograficzny oraz teren źródliskowy dla rzek m.in. Krasnej, Bobrzy i Kamionki. W jego skład (wraz z otulinami) wchodzą fragmenty 8 gmin: Łączna, Mie-dziana Góra, Mniów, Stąporków, Skorczyn i Suchedniów. Powierzchnia parku wynosi 21 407 ha, obszar jego otuliny jest większy i wynosi 25 681 ha. Lasy, pozostałość Puszczy Świętokrzyskiej, stanowią 80,8 % powierzchni parku i stanowią jego największą wartość przyrodniczą. PrzewaŜają siedliska Ŝyznych borów mieszanych, lasów mieszanych wyŜynnych, wilgotnych i świeŜych.

Konecko-Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu, o powierzchni 101 041 ha obejmuje swym zasięgiem północno-zachodni fragment województwa. Od północy graniczy z Przysusko-Szydłowieckim OChK, połoŜonym na terenie województwa mazowieckiego a od zachodu bezpośrednio przylega do otuliny Przedborskiego Parku Krajobrazowego i graniczy z Pilczańsko-Radomszczańskim OChK połoŜonym w województwie łódzkim.

Obszary te stanowią waŜny wododziałowy węzeł hydrograficzny. Początek biorą tu miedzy innymi prawobrzeŜne dopływy Pilicy: Czarna Konecka, Czarna Włoszczowska, Czarna Taraska, Nowa Czarna i Drzewiczka. Wypływają stąd takŜe Radomka, Kamienna i Łośna - lewobrzeŜny dopływ Białej Nidy. Prawie połowę powierzchni zajmują duŜe kompleksy leśne o charakterze naturalnym (Lasy Koneckie i Radoszyc-kie) oraz mozaikowe krajobrazy leśno-łąkowe. W północnej i północno-wschodniej części Obszaru prze-waŜają kwaśne siedliska borowe porośnięte przez bory mieszane z jodłą, świeŜe i wilgotne bory sosno-we, zbiorowiska mszystego boru jodłowego i boru bagiennego rozwijające się na terenach płaskich i w zagłębieniach. W wyŜszych połoŜeniach, w okolicach Stąporkowa, na Ŝyznych glebach brunatnych poja-wiają się mieszane lasy liściaste typu grądu z udziałem jodły. Na szczytach wydm i na wschodnich zbo-czach pagórków, na luźnych piaskach wykształcają się najsuchsze postacie borów chrobotkowych. W dolinach rzek i strumieni rosną lasy łęgowe, jesionowo-olszowe. W południowej części Obszaru kom-pleksy leśne, o podobnym składzie fitocenotycznym są znacznie bardziej rozczłonkowane i tworzą mozai-kę ze zbiorowiskami nieleśnymi: łąkami, torfowiskami wysokimi i wrzosowiskami.

NajwaŜniejszą funkcją tego OChK jest ochrona wód podziemnych i powierzchniowych, a takŜe jego rola klimatotwórcza i aerosanitarna, szczególnie dla poprawy jakości powietrza atmosferycznego.

Na terenie miasta i gminy Stąporków znajdują się dwa pomniki przyrody Ŝywej. Są to pojedyncze drzewa. Pomnikowy okaz dębu szypułkowego rośnie w Furmanowie, natomiast wiekowy modrzew euro-pejski znajduje się w kompleksie leśnym koło Niekłania Wielkiego.

Na obszarze gminy Stąporków wytypowano dotychczas kilka ostoi przyrody w programie CORINE - biotopes (Dyduch-Falniowska i in.). NaleŜą do nich: korytarz ekologiczny Garbu Gielniowskiego, a w jego obrębie dwa obszary siedliskowe o znaczeniu europejskim, są to: Lasy Przysusko-Szydłowieckie oraz Lasy Koneckie.

Program NATURA 2000. W skład proponowanego przez Rząd RP, sieci Natura 2000, na obszarze gminy Stąporków wchodzi

„Dolina Krasnej” (PLH 26 0001). Jest to obszar o powierzchni 1732 ha i obejmuje swoim zasięgiem gmi-ny: Stąporków, Mniów, Zagnańsk, Końskie, BliŜyn. Obszar obejmuje naturalną, bagienną dolinę rzeki Krasnej. Teren ten w znacznej części pokryty jest la-sami, wśród których przewaŜają bory sosnowe. Znaczne powierzchnie w dolinie zajmują kompleksy wil-gotnych łąk i torfowisk. Jest to w regionie najlepiej zachowana bagienna dolina rzeki. Występują tu do-brze wykształcone i zachowane olsy oraz inne wilgotne siedliska, zwłaszcza o charakterze bagiennym: łęgi, bory bagienne, torfowiska, turzycowiska i łąki trzęślicowe. Stwierdzono tu występowanie 13 rodza-jów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, ok. 120 gatunków ptaków wymienianych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 11 gatunków z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. 2.1.5. Opis warunków glebowych pod kątem lokalizacji instalacji związanych z gospodarowaniem odpa-

dami. Na terenie całej gminy przewaŜają gleb niskich klas bonitacyjnych. Brak jest zupełnie klas I i II, a

klasa III liczy tylko 2 ha na całym przedmiotowym terenie. Gleby zaliczone do IV klasy zajmują 1076 ha (co stanowi 5 % pow. uŜytków rolnych), V klasy - 3574 (15 %), a VI klasy - 2134 (10 %).

Na obszarze gminy Stąporków gleby zostały wykształcone na podłoŜu zwięzłych mezozoicznych oraz luźnych skał czwartorzędowych. Na podstawie przeprowadzonych badań, S. Strzemski (1965) wy-dzielił na terenie województwa kieleckiego regiony litologiczno-glebotwórcze. Opisywany obszar naleŜy w większości do regionu gielniowsko skarŜyskiego, jedynie niewielki południowo-wschodni kraniec gmi-ny do regionu suchedniowskiego. Obie jednostki pedologiczne charakteryzują się rzeźbą o charakterze „górzystym” oraz powszechnym występowaniem na powierzchni krzemianowych osadów mezozoicz-nych. Na terenie gminy Stąporków moŜna wyróŜnić kilka typów genetycznych gleb: gleby brunatne, gle-by bielicowe, mady, czarne ziemie, gleby glejowe, gleby torfowomułowe, gleby murszowo-mineralne, gleby murszowo-torfowe.

Gleby gminy Stąporków są genetycznie typowe dla środowiska lasów mieszanych. Na całym ob-szarze dominują odmiany gleb lekkich dla uprawy, stanowiące około 80 % ogólnego areału. Stosunkowo niekorzystnie przedstawia się struktura jakościowa gleb, wyraźnie brakuje odmian bardzo dobrych i do-brych (najlepsze grunty orne posiadają 5 kompleks przydatności rolniczej). Bardzo powszechnie spotyka się w uŜytkowaniu grunty orne 7 i 8-go kompleksu przydatności, które faktycznie nadają się pod zalesie-nie.

Z powodu braku gleb dobrych wykorzystuje się w gminie średnie i słabe, przy odpowiednim po-ziomie nawoŜenia i agrotechniki zapewniają one miejscowej ludności płody rolne w ilościach dostatecz-nych. Pod wpływem czynników naturalnych oraz w wyniku antropopresji zachodzi pogorszenie właści-wości uŜytkowych gleb, czyli ich degradacja. Głównymi przyczynami, które powodują obniŜenie właści-wości produkcyjnych gleb są: niewłaściwe uŜytkowanie rolnicze gleb, oddziaływanie przemysłu, trans-portu i gospodarki komunalnej. Z punktu widzenia ochrony środowiska najwaŜniejsze jest zapobieganie zanieczyszczeniom metalami cięŜkimi. Tego typu zanieczyszczenia występują na terenach i w otoczeniu zakładów przemysłowych, na terenach miast i aglomeracji, w pobliŜu tras komunikacyjnych oraz w ob-szarach objętych oddziaływaniem składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych.

Wyniki dwóch cykli badań, wykonanych w 1996 i 2001 w ramach monitoringu krajowego [Raport WIOŚ] wskazują, Ŝe w rejonie Stąporkowa grunty uŜytkowane rolniczo nie zawierają nadmiernych ilości metali cięŜkich. W rejonie Stąporkowa natomiast w glebach stwierdzono podwyŜszone zawartości cynku, kadmu i ołowiu. 2.1.6. Opis warunków geologicznych i hydrogeologicznych pod kątem lokalizacji instalacji do gospoda-

rowania odpadami. 2.1.6.1. Warunki geologiczne i rzeźba terenu.

Teren gminy Stąporków leŜy w północno-zachodniej części permo-mezozoicznej osłony Gór Świę-tokrzyskich. W rejonie Stąporkowa kompleks skał budujących ową osłonę reprezentują utwory górnego triasu oraz dolnej jury. Skały te noszą liczne ślady fałdowań oraz ruchów wypiętrzających. Bezpośrednio na osadach mezozoiku spoczywają utwory czwartorzędowe (głównie piaski oraz Ŝwiry). MiąŜszość czwar-torzędu jest bardzo zmienna, w obrębie dolin przekracza 50 m, a na wzniesieniach mezozoicznych wystę-puje tylko w formie szczątkowej lub nie występuje wcale.

Głównym elementem budowy tektonicznej terenu gminy jest wielka depresja (niecka) Opoczna, zwanej równieŜ w tej części - niecką Końskich. Na północ od niej rozciąga się megaantyklina gielniowska, zaś na południe megaantyklina radoszycko-sulejowska. Zarówno synklina jak i obie wymienione antykli-ny są to formy stosunkowo płaskie. Skomplikowana budowa geologiczna wiąŜe się z ruchami staro ki-

meryjskimi i laramijskimi. Podczas orogenezy laramijskiej wytworzyły się liczne dyslokacje na osi NW-SE, jak równieŜ pęknięcia poprzeczne zbliŜone do kierunku W-E. Liczne uskoki rozdzielają wychodnie tria-su i jury (liasu) na szereg bloków poprzesuwanych względem siebie, zarówno w pionie jak i w poziomie. Upady warstw są na ogół niewielkie, najczęściej wahają się w granicach 3-5°. Spotyka się równieŜ mniej znaczące uskoki, mające charakter lokalny. Na obszarze północnego obrzeŜenia Gór Świętokrzyskich osady dolnojurajskie osiągają przy pełnym wykształceniu do 1000 m miąŜszości.

Na całym profilu są to osady piaskowcowo-mułowcowo-ilaste. Lias wykształcony jest w postaci piaskowców, mułowców i iłowców, występują ławice zlepieńców, a takŜe w pokłady syderytów ilastych, konkrecje Ŝelaziste oraz ochry.

Objawy mineralizacji związkami Ŝelaza pojawiają się w całym profilu jury, ale tylko seria zarzecka (o przeciętnej miąŜszości 70 m), posiada duŜą koncentrację rudy. Dolnojurajskie rudy Ŝelaza są wykształco-ne w postaci syderytów, znacznie rzadziej sferosyderytów.

Współczesny obraz rzeźby na terenie gminy Stąporków powstał w wyniku długotrwałego rozwoju morfogenetycznego. Elementy ukształtowane w róŜnych okresach i w toku odmiennych procesów tworzą obecnie jedną całość. Dominującym składnikiem rzeźby na badanym obszarze są wzniesienia mezozoicz-ne. Większość z nich jest zbudowana z utworów jury dolnej (liasu), a jedynie w południowo-wschodniej części badanego terenu z utworów kajpru. Granica rozdzielająca wymienione utwory biegnie wzdłuŜ linii: OdrowąŜ - Gosań - Chyby, na osi NE-SW. Łagodne liasowe wierzchowiny wznoszą się do wysokości 100 m ponad dna sąsiadujących z nimi dolin rzecznych. NajwyŜszą wysokość bezwzględną (372 m n.p.m.), osiąga wzniesienie koło Huciska.

Wszystkie wzgórza mezozoiczne mają kształt lekko wydłuŜony, a ich osie są równoległe do otacza-jących dolin. Stoki poszczególnych wzniesień są nachylone w granicach 1° - 12°, a najczęściej 3-6°. Wzniesienia zbudowane z utworów kajpru (na południu gminy Stąporków) tworzą formy znacznie mniej-sze i niŜsze, ich wysokości względne dochodzą maksymalnie do 30 m. W okresie plejstocenu obszar gminy został kilkakrotnie objęty zlodowaceniami skandynawskimi. Osady polodowcowe są na obszarze gminy Stąporków reprezentowane przez piaski, Ŝwiry, gliny, mułki. Na przełomie plejstocenu i holocenu powstały deluwialne gliny i piaski z rumoszem skalnym oraz piaski eoliczne.

Osady holoceńskie wykształcone jako piaski, piaski ze Ŝwirem, mady, namuły oraz torfy wypełniają doliny rzeczne i zagłębienia bezodpływowe. 2.1.6.2. Warunki hydrograficzne i hydrogeologiczne.

Wody powierzchniowe Gmina Stąporków leŜy w północnej części WyŜyny Kieleckiej, z trzech stron (od północy, wschodu i

zachodu) otaczają ją tereny znacznie niŜsze. Są to obszary źródliskowe następujących rzek: Czarnej Ko-neckiej z Krasną, Kamiennej z Kuźniczką, Młynkowskiej z Czystą i Jabłonnicy. Przez północny i wschodni fragment badanego terenu biegnie dział wodny II rzędu. Linia działu rozdziela dorzecza lewostronnych dopływów Wisły: Pilicy od Kamiennej oraz Pilicy od Radomki.

Głównym ciekiem obszaru jest Czarna Konecka, - najdłuŜszy prawobrzeŜny dopływ Pilicy. Całkowi-ta długość tej rzeki wynosi 85,0 km, natomiast na omawianym terenie ma długość 21,2 km. Czarna (zwa-na równieŜ Czarną Maleniecką) odwadnia środkową część gminy, jej obszar źródłowy znajduje się na północ od Lelitkowa. W górnym odcinku rzeka płynie na południe, natomiast od Wąglowa zmienia bieg na zachodni. Największym dopływem Czarnej jest Krasna, która odwadnia południową część gminy.

Północny kraniec gminy Stąporków jest odwadniany przez Jabłonnicę (dopływ Szabasówki), jej obszar źródłowy leŜy w rejonie Bokowa. W północno-zachodniej części badanego obszaru wypływają dwa cieki, - Młynkowska oraz Czysta. Obie rzeki prowadzą swe wody na zachód, - do Drzewiczki. Górny odcinek rzeki Kamiennej stanowi naturalną granicę gminy na blisko 6 km. Sieć rzeczną uzupełniają po-nadto niewielkie bezimienne strumienie o długościach w granicach 2-4 km. Cechą charakterystyczną wszystkich wymienionych rzek jest ich wyŜynny charakter, który przejawia się w duŜych spadkach po-dłuŜnych koryta. Średni spadek Czarnej wynosi 3 ‰, natomiast Czystej i Młynkowskiej nawet do 10 ‰.

Wszystkie rzeki gminy płyną w korytach naturalnych, nie są skanalizowane, ani opasane wałami (łącznie z Czarną na terenie miasta Stąporkowa).

Podobnie jak w całej Polsce środkowej, na omawianych ciekach są notowane dwa wysokie stany wód w ciągu roku. Pierwszy jest związany z wiosennymi roztopami i występuje na początku marca, rza-dziej w lutym lub z początkiem kwietnia. Kolejny raz wysokie stany pojawiają się podczas obfitych opa-dów letnich, w czerwcu i lipcu - Z. Maksymiuk.

W skład wód powierzchniowych wchodzą takŜe zbiorniki wodne. Na obszarze gminy jedynymi zbiornikami naturalnymi są niewielkie starorzecza, które występują na terasach zalewowych Czarnej i Krasnej. W dolinach rzek znajdują się natomiast jeziora zaporowe. Według M. Korwina duŜe zbiorniki wodne (o pojemności 1 mln. m3) istniały na rzece Czarnej juŜ w średniowieczu. Obecnie na terenie gminy jest 9 sztucznych zalewów o łącznej powierzchni 29,2 ha. Zagospodarowane są zbiorniki w Niekłaniu Ma-

łym, Wąglowie, Miłej, Czarnej i Janowie. Latem 2004 roku rozpoczęto prace nad odbudową i zagospoda-rowaniem zbiornika w Krasnej. Pozostałe zbiorniki stanowią wodne nieuŜytki.

Mokradła i rozlewiska zajmują stosunkowo niewielką powierzchnię na badanym terenie. Okresowe podmokłości pojawiają się podczas roztopów i po intensywnych opadach deszczu; towarzyszą terasom zalewowym, martwym dolinom i zagłębieniom na działach wodnych. Na obszarze gminy Stąporków występuje kilkadziesiąt niewielkich źródeł, większość z nich charakteryzują się zmienną wydajnością w ciągu roku i znacznym zamuleniem. Wszystkie wypływy wód podziemnych, które dają początek ciekom znajdują się na stokach wzgórz mezozoicznych. Źródła przykorytowe o niewielkiej wydajności biją w Nie-kłaniu Małym nad Czarną.

Dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych oraz pochodzących z przemysłu, ogromne zna-czenie ma zasięg obszarów bezpośredniego lub potencjalnego zagroŜenia powodzią. Zaistniały stan po-wodziowy moŜe doprowadzić do rozmycia składowiska, co zdecydowanie wiąŜe się z moŜliwością de-gradacji powierzchni ziemi oraz skaŜenia gleb i wód na znacznym obszarze. Istniejące składowisko (za-mknięte - na etapie rekultywacji) odpadów w Stąporkowie, na terenie gminy zlokalizowane jest na obsza-rze nie zagroŜonym powodziami.

Wody podziemne RóŜnorodność budowy geologicznej i litologii na badanym terenie wywiera decydujący wpływ na

charakter wód podziemnych. Na większości obszaru pierwszy poziom wód podziemnych znajduje się na głębokości 2-5 m pod powierzchnią terenu. Na terasach zalewowych oraz na równinach torfowych hory-zont wodonośny zalega bardzo płytko, do 2 m. W szczytowych partiach wierzchowin mezozoicznych wo-dy występują najgłębiej, 10-15 m p.p.t., a nawet głębiej. Wody zawieszone w strefie aeracji (popularnie zwane wierzchówkami) są dość powszechne na całym obszarze, pojawiają się na głębokości 1-3 m.

Przestrzenne rozmieszczenie wód wierzchówkowych wykazuje duŜą korelację z występowaniem glin polodowcowych. Wszystkie wierzchówki cechują się częstymi wahaniami zwierciadła oraz okreso-wymi zmianami temperatury. Ze względu na krótką drogę filtracji posiadają znaczne zanieczyszczenie bakteriologiczne, z tego powodu nie powinny być uŜywane do bezpośredniej konsumpcji.

Na obszarze gminy Stąporków moŜna wyróŜnić następujące piętra wodonośne: triasowe, jurajskie oraz czwartorzędowe, miejscami występują połączone piętra triasowo-czwartorzędowe i jurajsko-czwartorzędowe.

Kolektorem poziomu triasowego są piaskowce, mułowce, a miejscami margle i wapienie. Wody triasowe są ujmowane przez kilkanaście studni wierconych (zlokalizowanych w południowej i południo-wo-wschodniej części gminy). Wydajność tych ujęć waha się w granicach 1,26 m3/h - 52,9 m3/h; bardziej wydajne są studnie czerpiące z kolektora wapienno-marglowego. Woda z poziomu triasowego posiada bardzo dobrą jakość, nadaje się do spoŜycia bez uzdatniania.

Jurajski poziom wodonośny jest związany z piaskowcami i mułowcami liasu przewarstwionymi iłami oraz iłołupkami, zwierciadło ma głównie charakter naporowy. W studniach wierconych jurajski ho-ryzont wodonośny występuje na głębokości: 13-48 m.

Bardzo zmienna jest równieŜ wydajność w poszczególnych ujęciach osiągając od 3,14 m3/h do 200 m3/h. Pod względem składu chemicznego wody jurajskie nie nadają się do bezpośredniego spoŜycia, są bardzo miękkie i zawierają ponadnormatywne ilości siarkowodoru oraz związków Ŝelaza. Znacznie lepsza jakościowo jest woda z tych ujęć, gdzie osady jurajskie są przykryte kilkumetrową warstwą czwartorzędu. Liasowy horyzont wód podziemnych zasila sieć wodociągów miejskich w Stąporkowie. Woda dla miasta jest czerpana z szybu nieczynnej kopalni rud Ŝelaza „Edward” w Czarnieckiej Górze, konieczne są jednak zabiegi uzdatniające.

Zwierciadło wód czwartorzędowych jest związane z piaskami fluwioglacjalnymi i fluwialnymi o róŜnej granulacji. Wody tego poziomu znajdują się na głębokości 2-5 m, wydajność poszczególnych ujęć wykazuje duŜą zmienność. Większość studni czerpiących wody czwartorzędowe jest zlokalizowana w dolinach rzek. Analiza składu chemicznego wykazała ponadnormatywne zanieczyszczenia we wszystkich zbadanych ujęciach czwartorzędowych. W nadmiernych ilościach występują: związki Ŝelaza, związki manganu oraz siarkowodór, konieczne jest uzdatnianie wody do celów konsumpcyjnych. 2.1.6.3. Lokalizacja składowisk odpadów na tle warunków hydrogeologicznych.

Zasoby wód podziemnych na obszarze gminy naleŜą do średnich w skali kraju. Zadowalająca jest wydajność z większości ujęć, natomiast znacznie gorzej przedstawia się jakość

wody. Jedynie w południowo-wschodniej części gminy (w rejonie Gosania, OdrowąŜa, Świerczowa, Włochowa, i Lutej) występują bardzo czyste chemicznie horyzonty wodonośne.

Częściowo wody podziemne nie są izolowane od powierzchni terenu warstwą utworów nieprze-puszczalnych. Istnieje zatem duŜe ryzyko naraŜenia tych wód na wpływy zanieczyszczenia antropoge-nicznego.

Istotnym ogniskiem zanieczyszczeń, które moŜe prowadzić do degradacji wód podziemnych, są składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych oraz „dzikie” niezabezpieczone wysypiska odpa-dów, zlokalizowane na powierzchni terenu.

Na terenie gminy Stąporków występują trzy uŜytkowe piętra wodonośne: czwartorzędowe, juraj-skie i triasowe. Ich zasilanie odbywa się bezpośrednio na wychodniach warstw wodonośnych lub po-średnio poprzez nadkład utworów wyŜej leŜących.

W obrębie uŜytkowych pięter wodonośnych, wydzielone poziomy wodonośne występujące w utworach jurajskich, stanowią Główne Zbiorniki Wód Podziemnych GZWP.

Część jurajskiego piętra wodonośnego występującego w granicach gminy naleŜy do trzech Głów-nych Zbiorników Wód Podziemnych. GZWP 411 Końskie, GZWP 412 i 413 Goszczewice-Szydłowiec.

Nieczynne składowisko odpadów komunalnych w Stąporkowie (zamknięte na koniec 2005r.) zloka-lizowane jest na obszarze uŜytkowego poziomu wodonośnego. Jest to składowisko nadpoziomowe, izo-lacja dna w postaci gliniastej warstwy mineralnej. Będzie wykonany, w ramach rekultywacji składowiska drenaŜ opaskowy wokół składowiska wraz ze zbiornikiem na odcieki. Aktualnie prowadzony jest monito-ring składowiska.

W świetle obowiązujących przepisów - Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz. U. nr 61, poz. 549), na terenie gminy Stąporków nie ma potencjalnej moŜliwości lokalizacji nowego składowiska odpadów ze względu na wy-stępowanie UŜytkowych Zbiorników Wód Podziemnych i Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Zbiorniki te posiadają słabą izolację lub nie posiadają jej w ogóle, a co za tym idzie są zasilane takŜe po-średnio poprzez infiltrację wód opadowych przez utwory nadległe.

Wymagania, stawiane w cytowanym wyŜej rozporządzeniu oraz w Dyrektywie Unii Europejskiej spełnione są jedynie przez tzw. obszary bezwodne. W gminie brak jest takich terenów. 2.1.7. Opis stanu środowiska przyrodniczego pod kątem lokalizacji instalacji związanych z gospodarowa-

niem odpadami Zgodnie z obowiązującymi zapisami prawnymi, na terenach objętych ochroną (w odniesieniu do

parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu), moŜliwości lokalizowania nowych instalacji do unieszkodliwiania lub odzyskiwania odpadów są mocno ograniczone.

Na terenie gminy Stąporków wielkoprzestrzenny system ochrony przyrody obejmuje ponad 90 % powierzchni gminy i tworzy go: - Suchedniowsko-Oblęgorski Park Krajobrazowy wraz z otuliną, - Konecko-Łopuszniański Obszar Chronionego Krajobrazu.

Węzły ekologiczne powiązane między sobą korytarzami ekologicznymi, umoŜliwiającymi ich zasi-lanie poprzez przepływ materii, energii oraz informacji genetycznej naleŜą do Krajowej Sieć Ekologiczna ECONET - Polska. Teren gminy zalicza się do Obszaru Przedborskiego (18K), który stanowi węzeł ekolo-giczny o znaczeniu krajobrazowym. Układ dolin rzek i cieków wraz z obniŜeniami powytopiskowymi two-rzy lokalny system korytarza ekologicznego Czarna (59K) o znaczeniu krajowym. 2.2. Rodzaj, ilość i źródła powstawania odpadów w gminie.

Do głównych źródeł wytwarzających odpady na terenie gminy naleŜy zaliczyć: - gospodarstwa domowe (odpady komunalne), - instytucje, firmy i przedsiębiorstwa - handel, usługi, biura, opieka zdrowotna i weterynaryjna, prze-

mysł, sektor budowlany, gospodarka komunalna, itp. - (odpady komunalne, opakowaniowe, me-dyczne i weterynaryjne, przemysłowe, odpady z sektora budowlanego, odpady z oczyszczalni ście-ków, itd.),

- w duŜo mniejszym stopniu są to: - komunikacja i transport (odpady komunalne, wraki samochodowe), - turystyka (odpady komunalne).

We wszystkich tych źródłach mogą powstawać i zapewne powstają takŜe odpady niebezpieczne. Zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późniejszymi

zmianami - tekst jednolity z dnia 1 lutego 2007r Dz. U. nr 39, poz. 251), przez odpady komunalne naleŜy rozumieć odpady powstające w gospodarstwach domowych, a takŜe odpady nie zawierające odpadów niebezpiecznych pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Z definicji więc wynika, Ŝe źródłem odpadów komunalnych są równieŜ obiekty handlowe, usługowe, rzemiosło, szkolnictwo, obiek-ty turystyczne, targowiska.

2.2.1. Odpady komunalne powstające w gospodarstwach domowych. Do odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych w sektorze odpadów komunalnych

wydzielono następujące strumienie odpadów: - odpady komunalne, - odpady opakowaniowe, - komunalne osady ściekowe, - odpady ulegające biodegradacji, - odpady niebezpieczne wytworzone w sektorze komunalnym.

W gospodarstwach domowych i obiektach infrastruktury powstają typowe rodzaje odpadów ko-munalnych (odpady domowe i podobne do domowych) takie jak: - odpady organiczne (pochodzenia roślinnego, zwierzęce i inne), - papier i tektura, - tworzywa sztuczne, - materiały tekstylne, - szkło, - metale, - odpady mineralne.

Ponadto, w skład strumienia odpadów komunalnych wchodzą równieŜ odpady wielkogabarytowe, odpady z budowy, remontów i demontaŜu obiektów budowlanych, odpady z pielęgnacji terenów zielo-nych, odpady z czyszczenia ulic i placów oraz odpady niebezpieczne takie jak baterie i akumulatory, świe-tlówki, chemikalia itp.. Rodzaj wytwarzanych odpadów komunalnych uzaleŜniony jest od zagospodaro-wania terenu i charakteru produkcji.

Na terenie gminy nie prowadzi się badań składu morfologicznego odpadów domowych i odpadów z obiektów infrastruktury. Na składowisko trafiają odpady komunalne wymieszane.

Szacunkowa ilość wytworzonych w 2007r. odpadów w gminie Stąporków wyniosła 2507 Mg. Średni skład morfologiczny odpadów domowych i z obiektów infrastruktury, określony na podstawie danych literaturowych podano tabeli 8.

Bilans odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy i miasta Stąporków opracowano na podstawie danych wskaźnikowych, oraz Planu Gospodarki Odpadami dla powiatu koneckiego.

Do obliczenia ilości wytworzonych odpadów komunalnych przez mieszkańca w gminie przyjęto dane demograficzne uzyskane z Urzędu Gminy.

Tabela 8. Skład morfologiczny odpadów domowych i z obiektów infrastruktury [%] na podstawie literatury

L.p. Frakcja odpadów Wieś [%]

Ilość odpadów w gminie Stąporków

[Mg] 1. Odpady organiczne pochodzenia roślinnego 13 326 2. Odpady organiczne pochodzenia zwierzęcego 1 25 3. Inne odpady organiczne 2 50 4. Papier i tektura 13 326 5. Tworzywa sztuczne 13 326 6. Materiały tekstylne 3 76 7. Szkło 8 200 8. Metale 4 100 9. Odpady mineralne 10 251 10. Frakcja drobna (pon. 10 mm) 33 827

Razem 100 2507

Tabela nr 9. Masa wytworzonych odpadów komunalnych na terenie gminy i miasta Stąporków

(dane szacunkowe) na koniec 2007r

Gospodarstwa domowe Rok Liczba mieszkańców Ilość odpadów komunalnych

Mg/rok Współczynnik

kg/mieszkańca/rok Miasto i gmina Stąporków 31.12.2007 18 571 2507 135

Dla porównania ilość odpadów komunalnych dla całego powiatu koneckiego na koniec 2008r. sza-

cowana jest na poziomie 15 797 Mg. Podstawowym sposobem unieszkodliwiania odpadów komunalnych w gminie jest ich składowanie

na składowisku w Końskich lub ich wywóz do Zakładu Segregacji i Odzysku w SkarŜysku Kamiennej, względnie do Zakładu Segregacji i Odzysku w Sitkówce Nowinach „SUR WTÓR.

Według danych uzyskanych z Urzędu Miasta i Gminy w Stąporkowie na konie 2007r. zebrano na-stępujące ilości i rodzaje odpadów: - odpady wymieszane - 707 Mg - odpady gruzu i betonu - 9,4 Mg

Segregowane odpady komunalne: - papier i tektura - 46,8 Mg - szkło - 34,6 Mg - tworzywa sztuczne - 22,8 Mg

Razem odpadów komunalnych w 2007r zebrano 820,6 Mg. Stanowi to ok. 33 % ogółu odpadów wytworzonych na podstawie danych szacunkowych. ZuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny - 13,1 Mg.

W sektorze przedsiębiorstw brak jest pełnych danych na temat ilości wytwarzanych odpadów. Do wyjątków zaliczyć moŜna większe zakłady np.: Henkel Polska S.A. w Stąporkowie, Zakład Urządzeń Ko-tłowych „Stąporków” S.A..

Na terenach wiejskich, z jakimi mamy do czynienia w przypadku gminy Stąporków, duŜa część po-wstających odpadów nie trafia do kontenerów czy worków na śmieci. Część surowców po zakończeniu ich pierwotnego uŜytkowania znajduje zastosowanie w gospodarstwie. Część odpadów jest spalana w piecach c.o. (odpady opakowaniowe - papier, tektura, folie). Inna część odpadów poddawana jest recy-klingowi organicznemu, tak, iŜ po przekompostowaniu znajdują zastosowanie jako nawóz do ogródków lub na pola. Stąd wynika duŜa rozbieŜność między odpadami wytworzonymi a faktycznie zebranymi. Spora ich część w dalszym ciągu trafia na tzw. „dzikie wysypiska”. Jest to problem nie tylko gminy Stą-porków, ale ogólnokrajowy.

Odpady zbierane selektywnie sortowane są na cztery główne grupy: makulatura, szkło, tworzywa sztuczne i metale.

Zasadniczo odpady komunalne zaliczane są do odpadów innych niŜ niebezpieczne i obojętne. Jed-nak wśród całej ich masy mogą znajdować się takŜe odpady niebezpieczne, jak np.: baterie, akumulatory, lampy fluoroscencyjne i inne odpady zawierające rtęć, przeterminowane lekarstwa zwłaszcza z grupy cytotoksycznych i cytostatycznych, rozpuszczalniki, kwasy i zasady, oleje i tłuszcze inne niŜ spoŜywcze, środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności, urządzenia elektryczne i elektroniczne zawierające substan-cje niebezpieczne, urządzenia zawierające freony, drewno pokryte lub zawierające substancje niebez-pieczne (smoła, lakiery), kleje, lepiszcza i Ŝywice zawierające substancje niebezpieczne. Odpady niebez-pieczne naleŜą do róŜnych grup.

W chwili obecnej trudno oszacować jaką ilość wśród odpadów komunalnych stanowiły odpady niebezpieczne, gdyŜ nie są one zbierane selektywnie. Brak jest kompleksowego systemu zbierania i unieszkodliwiania tych odpadów. Najczęściej odpady te wyrzucane są przez mieszkańców do pojemni-ków na odpady komunalne, skąd są wywoŜone na składowisko odpadów komunalnych. W 2006r. został zorganizowany Punkt Zbierania Odpadów Niebezpiecznych. Zbiórką Odpadów Niebezpiecznych zajmuje się firma „EKO 2-PLUS” z siedzibą w Będzinie. Przedstawicielem tej firmy na miasto i gminę Stąporków jest Pan Ireneusz Mirończuk. W punkcie tym zbierany jest nieodpłatnie zuŜyty sprzęt elektryczny i elek-troniczny, zuŜyte baterie i akumulatory, przepracowane oleje i opakowania po nich.

ZuŜyte akumulatory ołowiowe zbierane są przez sklepy z częściami i akcesoriami samochodowymi, przy okazji zakupu nowych urządzeń oraz przez niektóre stacje naprawy pojazdów. Odpady te są czasowo magazynowane, a następnie odbierane przez wyspecjalizowane firmy i przekazywane do unieszkodli-wienia. 2.2.2. Odpady powstające w sektorze handlowym, sektorze publicznym i w sektorze usług.

Do grupy tej zalicza się podmioty z branŜy handlowej, podmioty prowadzące handel obwoźny, pla-cówki oświatowo-kulturalne, urzędy, zakłady usług elektrycznych, teleinformatycznych i elektronicznych, ślusarskich, zakłady fryzjersko-kosmetyczne, blacharsko-lakierniczych, jednostki prowadzące działalność w zakresie transportu, budownictwa.

Zasadniczo odpady powstające w tych sektorach zaliczane są do odpadów komunalnych lub opa-kowaniowych. Jednak wśród całej ich masy mogą znajdować się takŜe odpady niebezpieczne. W przy-padku odpadów opakowaniowych istnieją prawne nakazy zobowiązujące producentów wprowadzają-cych je do obrotu do ich częściowego odzysku i recyklingu na odpowiednich poziomach, które określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i pouŜytkowych (Dz. U. nr 109, poz. 752). Pozwoli to ograniczyć liczbę odpadów opakowaniowych deponowanych na składowisku.

Rozporządzenie to zakłada, dla wszystkich rodzajów opakowań, osiągnięcie do końca 2008r. 50 % poziomu odzysku i 27 % poziomu recyklingu, zaś w 2014r. 60 % poziomu odzysku i 55 % poziomu recy-klingu.

2.2.3. Odpady medyczne i weterynaryjne. Podstawową publiczną funkcję ochrony zdrowia ludzi na obszarze gminy spełniają dwa Zakłady

Opieki Zdrowotnej (publiczny - 4 przychodnie: w Stąporkowie, Niekłaniu Wielkim, OdrowąŜu i Krasnej oraz niepubliczny „Medica” w Stąporkowie), Świętokrzyskie Centrum Rehabilitacji i Osób Niepełno-sprawnych w Czarnieckiej Górze oraz 3 apteki w Stąporkowie oraz punkt apteczny w Niekłaniu Wielkim i Krasnej.

Odpady medyczne i weterynaryjne naleŜą do grupy odpadów nr 18. Muszą być one zbierane selek-tywnie, i winny być przekazywane wyspecjalizowanym firmom do utylizacji termicznej.

Odpady medyczne przekazywane do spalarni to przede wszystkim specyficzne odpady medyczne (kody odpadów: 180101, 180102, 180103, 180110): zuŜyte materiały opatrunkowe, sprzęt jednorazowego uŜytku, materiał biologiczny, a takŜe odpady weterynaryjne.

W zakresie zbierania i transportu odpadów medycznych jakie powstają na terenie gminy działają specjalistyczne firmy m.in.: „ECO-ABC” Sp. z o.o. Bełchatów, „Expol-Bis” SkarŜysko Kamienna, „Gos-star” Kielce. KaŜda placówka medyczna corocznie podpisuje stosowne umowy na odbiór odpadów me-dycznych. Wybór firmy zaleŜy od ich konkurencyjności.

Przeterminowane leki oraz medykamenty, powstające w znikomych ilościach w aptekach - około 0,19 Mg rocznie, odbierane są przez firmy, z którymi apteki mają podpisane umowy. Są to m.in.: „Novi-sta” Bielsko-Biała, „Cefarm” Kielce, „Radix” Kielce. Lekarstwa zamawiane są przez apteki w niewielkich ilościach, umoŜliwiających bezpośrednią sprzedaŜ.

Tab. nr 10. PrzybliŜony skład morfologiczny odpadów sektora opieki zdrowotnej.

składnik % wagowy Odpady organiczne 35 tektura 10 papier 35 Tworzywa sztuczne 10 Pozostałe odpady palne 6 szkło 1 śelazo i inne metale 2 Pozostałe odpady niepalne 1

2.2.4. Odpady z przemysłu.

Na terenie gminy Stąporków brak jest wielkiego przemysłu. Do grupy największych wytwórców odpadów z sektora gospodarczego naleŜą wymieniane juŜ wcześniej: - HENKEL POLSKA S.A. Zakład Produkcyjny w Stąporkowie (produkcja materiałów chemii budowla-

nej), - ZAKŁAD URZĄDZEŃ KOTŁOWYCH „STĄPORKÓW” S.A. w Stąporkowie - produkcja urządzeń do

wyposaŜenia kotłowni, - TECHMŁOT (producent odkuwek i narzędzi gospodarczych) - TERMOTECH (produkcja kotłów centralnego ogrzewania) - GASPOL (dystrybucja gazu płynnego, instalacje gazowe) - PROGRESS (produkcja sit i siatek).

Tab. Nr 11. Ilość odpadów gospodarczych wytworzona przez największe zakłady produkcyjne (na koniec 2006r)

1 Henkel Polska S.A. 1492,4 Mg/rok 2 Zakład Urządzeń Kotłowych „Stąporków” 183,1 Mg/rok 5 GASPOL 60 Mg/rok 6 PROGRES 50 Mg/rok

Produkcją materiałów chemii budowlanej w gminie zajmuje się zakład Henkel Polska S.A. w Stą-

porkowie, który wytwarza materiały do spoinowania płytek ceramicznych, uszczelniania i ochrony bu-dowli, tynkowania, malowania i ocieplania budowli oraz dodatki do zapraw i betonów. Powstające w procesach produkcyjnych odpady to głównie odpadowe piaski i iły, których rocznie powstaje 1 143 Mg (grupa 01). Z powstających w tej grupie odpadów 85 % poddawane jest odzyskowi, natomiast pozostała część wykorzystywana gospodarczo lub czasowo magazynowana.

Na terenie gminy część odpadów gospodarczych to odpady pochodzące z fizycznej i mechanicznej obróbki metali - grupa 12. Największe ich ilości powstają w Zakładach Urządzeń Kotłowych „Stąporków”. W tej grupie mieszczą się odpady przede wszystkim pochodzące z toczenia i piłowania metali Ŝelaznych i nieŜelaznych oraz oleje i smary z obróbki metali.

Odpady z sektora gospodarczego wytworzone na terenie gminy są transportowane przez specjali-styczne firmy, posiadające odpowiednie zezwolenia w tym zakresie oraz unieszkodliwione (odpady nie-bezpieczne) lub wykorzystane gospodarczo.

Niewielki procent poddawany jest składowaniu. śuŜle i popioły wykorzystane zostały do rekultywacji terenu, oraz do produkcji elementów budow-

lanych, jak np. ŜuŜle z ZUK „Stąporków” S.A. w ilości 40 Mg zagospodarowywane są we własnym zakre-sie. Przy wykorzystywaniu tego typu odpadów do rekultywacji terenów, ze względu na właściwości fizy-ko-chemiczne i obecność metali cięŜkich, naleŜy z rozwagą podchodzić do takiej formy ich zagospodaro-wywania.

Głównymi producentami odpadów z grupy 10 jest zakład odlewniczy w Hucisku (Jan Kowalczyk) oraz zakłady związane z obróbką odlewów w Stąporkowie. W przemyśle odlewniczym powstają głównie: ŜuŜle odlewnicze i pyły odlewnicze oraz piaski poformierskie. W latach, gdy przemysł odlewniczy był wiodącym przemysłem w gminie, piaski poformierskie, ŜuŜle, czy pyły odlewnicze, znalazły zastosowanie do produkcji materiałów budowlanych, zarówno przez specjalistyczne firmy jak i okolicznych odbiorców indywidualnych, a przede wszystkim odpady tego typu wykorzystywano do utwardzania powierzchni terenu i niwelacji. Aktualnie rdzenie i formy odlewnicze powstające w odlewni poddawane są rozdrab-nianiu i uŜywane powtórnie w procesie produkcyjnym oraz zagospodarowywane są we indywidualnie w sposób podobny jak z przed lat.

Na terenie gminy powstaje niewielka ilość odpadów gospodarczych pochodzących z przetwórstwa Ŝywności. W gminie Stąporków brak jest zakładów trudniących się przetwórstwem mleka, branŜą zboŜo-wo-młynarską, cukrowniczą, owocowo-warzywną, czy zakładu gorzelni.

Osobnym zagadnieniem pozostają odpady z grupy 03 (odpady z przetwórstwa drewna), poniewaŜ w gminie Stąporków taką działalnością zajmuje się 48 podmiotów gospodarczych.

Ilość powstających w tym przemyśle odpadów zaleŜna jest przede wszystkim od ilości przetartego drewna (ta zmienia się w zaleŜności od koniunktury, pory roku) i jest trudna do oszacowania nawet przez samych przedsiębiorców. Szacunkowo moŜna przyjąć (dane od przedsiębiorców), iŜ jeden zakład pro-dukcyjny branŜy drzewnej produkuje ok. 100-200 m3 trocin i ścinków drewnianych rocznie. W przeliczeniu na całą branŜę drzewną w gminie naleŜy przyjąć, iŜ rocznie produkowanych jest około 2000-3000 m3 tro-cin i ścinków drewnianych.

MoŜna oszacować, Ŝe stopień odzysku tych odpadów przekracza 90 %. Podlegają one głównie od-zyskowi w celach energetycznych na terenie zakładów wytwarzających odpad oraz przez odbiorców in-dywidualnych.

Odpady powstające w tym sektorze naleŜą do róŜnych grup: 01, 02, 03, 13, 20. 2.2.5. Odpady z sektora budowlanego.

Podczas prac remontowych, modernizacyjnych i rozbiórek na terenach zakładów juŜ istniejących powstaje około 260 Mg odpadów remontowo-budowlanych odpadów, przede wszystkim metalowych - Ŝelazo i stal. Odpady te są zbierane przez specjalistyczne firmy posiadające zezwolenia na transport i unieszkodliwianie odpadów i w większości trafiają poza gminę, a około 10 % jest składowane. Firmy, które zajmują się skupem złomu na terenie gminy są m.in.: - PHU „EL-De-ka” w Stąporkowie; - PHU-W „Feliksbud” w Stąporkowie; - B. Werens, Skup i sprzedaŜ złomu stalowego w Stąporkowie.

Tab. nr 12. PrzybliŜony skład odpadów z sektora budowlanego przedstawia poniŜsza tabela

Składnik % wagowy Beton, cegły 57 Drewno i inne materiały palne 5 Papier 35 Papier, tektura, tworzywa sztuczne < 1 Metale 2 Pyły i frakcja drobna 26 Asfalt 7 Pozostałe odpady niepalne 3

Zasadniczo odpady budowlane moŜna zaliczyć do odpadów obojętnych (grupa nr 17). Jednak

wśród całej masy odpadów budowlanych mogą znajdować się takŜe takie, które zawierają np. azbest, smołę lub produkty smołowe. Takie odpady stają się niebezpiecznymi. 2.2.6. Wycofane z eksploatacji pojazdy

Pojazdy wycofane z eksploatacji trafiają do składnic złomu, gdzie są demontowane w celu odzysku poszczególnych substancji i materiałów. Na terenie powiatu koneckiego decyzje na prowadzenie działal-ności w zakresie demontaŜu wraków samochodów wycofanych z eksploatacji posiada Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Końskich S.A., ul. Piłsudskiego 124, 26-200 Końskie. Na terenie gminy nie ma stacji demontaŜu pojazdów.

Podczas demontaŜu odzyskuje się oleje mineralne, płyny hamulcowe i akumulatory, tworzywa sztuczne, szkło, opony oraz złom stalowy, które odbierane są przez specjalistyczne firmy.

Obecnie istnieje prawny obowiązek przekazania do specjalnej stacji samochodów zuŜytych, lub samochodów definitywnie wyrejestrowywanych z uŜytkowania. 2.2.7. Odpady z oczyszczalni ścieków.

Odpady wytwarzane w oczyszczalniach ścieków naleŜą do grupy 19 i moŜna do nich zaliczyć głów-nie: - osady z oczyszczania ścieków komunalnych, ustabilizowane, - skratki, - zawartość piaskowników.

Długość rozdzielczej sieci wodociągowej w gminie Stąporków wg informacji zebranych w ZGKiM wynosi 157,5 km. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 11,7 km. Do sieci wodociągowej podłączonych jest 3 526 gospodarstw domowych, zaś do kanalizacji tylko 287.

Kanalizacją objęte są osiedla bloków mieszkalnych i w niewielkiej, na dzień dzisiejszy budynki jed-norodzinne. Na terenie gminy funkcjonuje mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków znajdująca się przy ul. Odlewniczej 2 w Stąporkowie. Jest to oczyszczalnia o przepustowości 2 500 m3/d (912 500 m3/rok). Ostatnio była modernizowana w latach 1995-1997. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rzeka Czarna Konecka.

W 2007r. zostało wytworzonych 78,95 Mg osadów ściekowych. Poza osadami ściekowymi w oczyszczalni powstają skratki i w 2007r. wytworzono ich 4,3 Mg. Osady ściekowe posiadają aktualne badania fizyko-chemiczne. Wg tych badań osady mogą być

wykorzystywane w rolnictwie do celów nawozowych w polowych uprawach roślin, nie naleŜy ich jednak stosować w ogródkach działowych, na plantacjach warzyw i roślin sadowniczych, na trawy i mieszanki traw z motylkowymi w uprawach polowych.

Na terenie Gaspolu S.A. w Stąporkowie, TECHMŁOT i Szkole Podstawowej w Krasnej, Świętokrzy-skiego Centrum Rehabilitacji w Czarnieckiej Górze oraz w Stowarzyszeniu 39 Apostolstwa Katolickiego w Czarnej działają oczyszczalnie ścieków socjalnych, a w Henkel Polska S.A. w Starej Górze działa pod-czyszczalnia ścieków socjalnych i przemysłowych. W gminie funkcjonują równieŜ przydomowe oczysz-czalnie ścieków - łącznie 20. 2.2.8. Odpady niebezpieczne.

Według prawa ochrony środowiska, PCB zaliczane są do substancji stwarzających szczególne za-groŜenie dla środowiska. PCB było stosowane w kondensatorach, transformatorach oraz innych urzą-dzeniach elektroenergetycznych. Zgodnie przepisami prawa dopuszczalne jest wykorzystywanie PCB w uŜytkowanych urządzeniach lub instalacjach, do dnia 30 czerwca 2010 roku. Na terenie gminy Stąporków zgłoszone są następujące miejsca występowania urządzeń zawierających PCB: w Stąporkowie na stacji elektroenergetycznej 110/15 kV (ul. Piłsudskiego) znajduje się bateria kondensatorów typu C-909/50-1), o wadze 1018 kg. Zawierają one olej z PCB w ilości 315 kg (urządzenia pracujące); na terenie Henkel-Polska S.A. w Stąporkowie oraz na terenie Zakładu Energetyki Cieplnej w Końskich znajdują się transformatory i kondensatory zawierające PCB, w ilości 3,15 Mg.

Urządzenia te, w przypadku awarii zostaną zdemontowane, unieszkodliwione przez firmy posiada-jące stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami na koszt właściciela.

Wśród odpadów przeznaczonych do unieszkodliwienia w najbliŜszych latach znajdą się: - baterie i kondensatory, - wyłączniki olejowe, - rozruszniki, - płyny usunięte z transformatorów, - oleje odpadowe i ciecze z dekontaminacji transformatorów.

Oleje odpadowe to głównie wszelkiego rodzaju zuŜyte oleje silnikowe i przekładniowe oraz oleje hydrauliczne, które nie nadają się juŜ do dalszego zastosowania. Jako główne źródło powstawania tego typu odpadów naleŜy uznać właścicieli wszelkich pojazdów mechanicznych oraz stacje obsługi pojazdów i bazy transportowe.

Na terenie gminy Stąporków, według informacji zebranych bezpośrednio od wytwórców odpadów wynika, iŜ w ciągu roku powstaje ok. 12 Mg olejów odpadowych.

Odpady te zostały w całości przekazane do unieszkodliwienia do Rafinerii Nafty „Jedlicze”, w celu regeneracji, za pośrednictwem firm zajmujących się skupem tych odpadów.

Największymi firmami działającymi na terenie powiatu, a tym samym gminy i zajmującymi się zbieraniem i transportem są Eco-Serwis Warszawa, Ran-Flex Sp. z o.o. Kielce, FHU „Juko” Piotrków Try-bunalski, Eco-Plus Wieliczka, PPHU „Tartak” Fałków. RównieŜ w ramach utworzonego Punktu Zbierania Odpadów Niebezpiecznych istnieje moŜliwość oddawania nieodpłatnie przepracowanych olejów i opa-kowań po nich.

Do głównych kierunków odzysku olejów odpadowych naleŜy regeneracja, natomiast proces unieszkodliwiania olejów odpadowych nie podlegających regeneracji polega głównie na ich spalaniu. Regeneracja polega na usunięciu zanieczyszczeń nierozpuszczalnych w oleju i pozyskaniu z nich surow-ców petrochemicznych, które mogą być ponownie wykorzystane.

Baterie i akumulatory. Na rynku polskim w uŜytkowaniu znajdują się dwa typy baterii i akumulatorów: wielkogabarytowe

i małogabarytowe. Akumulatory wielkogabarytowe, kwasowo-ołowiowe pochodzą z róŜnego rodzaju środków transportu. Akumulatory i baterie małogabarytowe znajdują szersze zastosowanie zwłaszcza w gospodarstwach domowych - źródło zasilania latarek, radioodbiorników, aparatów fotograficznych, i in.

Nie ma danych o ilości wytworzonych odpadów tego typu (grupa nr 16) na terenie gminy, moŜna jedynie szacować tą wielkość na ok. 1,3-1,5 Mg rocznie. Wprawdzie wskaźniki powstawania zuŜytych baterii i akumulatorów (które wynoszą około: 0,07 kg/M/rok - baterie i 0,33 kg/M/rok - akumulatory) wska-zywałyby, iŜ wielkość ta mogłaby być większa, jednak dla Stąporkowa przyjęto redukcję o ok. 60 %, z uwagi na przewaŜający charakter gospodarki (rolnictwo).

W 2006r. zebrano i przekazano do regeneracji 318 kg zuŜytych baterii.

ZuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne. Odpady urządzeń elektrycznych i elektronicznych powstają zarówno w gospodar-stwach domowych jak równieŜ w sektorze gospodarczym. Dla oszacowania ilości tych odpadów dla powiatu koneckiego przyję-to wskaźnik wg WPGO dla woj. świętokrzyskiego w ilości 4 kg/M rocznie. Zatem zakładając powyŜszy wskaźnik, szacuje się, Ŝe w 2006 roku powstało około 334 Mg zuŜytego sprzętu elektrycznego i elektro-nicznego. Na terenie składowiska odpadów komunalnych w Końskich znajduje się GPZON, w którym moŜna odda-wać zuŜyte urządzenia elektryczne i elektroniczne. W Stąporkowie zuŜyte urządzenia elektryczne i elek-troniczne mieszkańcy mogą przekazywać do GPZON zlokalizowanego na terenie firmy EKO 2-PLUS (te-ren byłej Odlewni śeliwa). W przypadku zuŜytego sprzętu powstającego w wyniku działalności podmiotów gospodarczych jest on selektywnie zbierany i przekazywany firmom posiadającym zezwolenia w zbierania i transportu odpa-dów, a następnie poddawane odzyskowi. Znaczna ilość tego rodzaju odpadów znajduje nowych nabyw-ców i odpady te wykorzystywane są ponownie na rynku wtórnym. Na terenie gminy nie prowadzi się szczegółowej inwentaryzacji odpadów powstałych po zuŜytych urzą-dzeniach elektrycznych i elektronicznych.

Odpady zawierające azbest Azbest, z uwagi na swoje zalety, był szeroko stosowany w budownictwie, między innym do pro-

dukcji wyrobów budowlanych, rur w instalacjach wodociągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych, a takŜe w mniejszej skali w przemyśle chemicz-nym (koce gaśnicze, ubrania ochronne). Jednak aŜ 85 % z całości wyrobów zawierających azbest to ele-menty budowlane. Około 75 % ilości zawierających azbest przypada na obiekty w zabudowie wiejskiej, gdzie wyroby cementowo-azbestowe były szeroko stosowane jako pokrycia dachowe.

W 2008r. opracowany został przez Panią Halinę Zawadę z Urzędu Miejskiego w Stąporkowie Pro-gram usuwania wyrobów zawierających azbest w gminie Stąporków. 2.2.9. Inne odpady.

Odpady wielkogabarytowe. Do tego typu odpadów naleŜy zaliczyć głównie meble i większe urządzenia domowe. Pierwszą zor-

ganizowaną zbiórkę odpadów wielkogabarytowych przeprowadzono wiosną 2008r. Będzie się ona od-bywała, zgodnie z przyjętym regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie gminy Stąporków 2 razy w roku - wiosna i jesienią, po uprzednim zawiadomieniu mieszkańców. Według danych szacunko-wych ilość powstających odpadów wielkogabarytowych wynosi około 177 Mg rocznie.

ZuŜyte opony. Na terenie gminy zuŜyte opony samochodowe pochodzą głównie:

- z bieŜącej eksploatacji pojazdów i maszyn, w tym środków transportu, maszyn budowlanych;

- ze stacji demontaŜu pojazdów wycofanych z eksploatacji. W roku w gminie wytwarzanych jest około 5 Mg opon samochodowych. Zbiórką zuŜytych opon

zajmują się: ABBA EKOMED Toruń, lub najbliŜej Zakład Wulkanizacji Końskie ul. Warszawska oraz PGO Sp. z o.o. Końskie. Na terenie gminy nie ma stacji demontaŜu pojazdów.

Gmina organizuje okresowo równieŜ zbiórkę zuŜytych opon od osób indywidualnych. Popiół i ŜuŜel z palenisk domowych i pieców c.o. w chwili obecnej częściowo trafia na wysypisko,

jako odpad komunalny, częściowo jest wykorzystywany do posypywania przez mieszkańców chodników w zimie, a takŜe znajduje zastosowanie do wyrównywania dróg polnych. Intencją władz miasta i gminy powinno być wprowadzenie zorganizowanej zbiórki tego typu odpadów w sposób selektywny, i jego dalsze wykorzystanie. Przy głównym źródle energii w piecach domowych i c.o. jakim pozostaje węgiel, koks i miał węglowy, powstają dość duŜe ilości popiołu i ŜuŜla. W jednym sezonie grzewczym na terenie gminy moŜe powstać ok. 326 Mg tych odpadów. Popiół i ŜuŜel powstałe ze spalania węgla w sektorze gospodarstw domowych i publicznym, naleŜą do grupy odpadów nr 20.

Odpady z ciepłowni miejskich i lokalnych to w przewaŜającej części mieszanki popiołowo-ŜuŜlowe. Na terenie gminy w ostatnich latach lokalne kotłownie koksowo-węglowe w budynkach uŜyteczno-

ści publicznej w przewaŜającej większości zostały zlikwidowane i zamienione na olejowo-gazowe. I tak ogrzewanie gazowe posiadają: Urząd Miejski, Dom Kultury, Zespól Szkół Publicznych w Stą-

porkowie + Hala sportowa, Przedszkole Publiczne, Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, Publiczna Szkoła Podstawowa w Stąporkowie. Ogrzewanie olejowe posiadają: Zespół Szkół Publicznych w Niekłaniu, Pu-bliczna Szkoła Podstawowa w Krasnej.

Przykładem tego moŜe być modernizacja kotłowni w placówkach oświaty w Niekłaniu, OdrowąŜu, Wielkiej Wsi i w Krasnej.

Odpady energetyczne moŜna wykorzystywać: - jako surowiec wtórny w działalności gospodarczej zastępujący surowiec naturalny lub produkowany

przez przemysł, - w gospodarczej niwelacji terenu w celu odzyskania zdewastowanych lub naturalnie nieprzydatnych

obszarów do działalności gospodarczej lub urbanistycznej, Aktualnie wykorzystanie odpadów (odzysk), następuje w następujących dziedzinach:

1) produkcja ceramiki budowlanej jako komponent masy ceramicznej; 2) wypełniacz w produkcji betonów zwykłych i lekkich, izolacyjno-konstrukcyjnych i zbrojonych; 3) produkcja betonów komórkowych jako surowiec podstawowy; 4) produkcja cementu jako składnik korygujący skład masy z której wypalany jest klinkier; 5) produkcja cementu jako dodatek przy mieleniu klinkieru; 6) roboty drogowe i inŜynieryjne. 2.3. Istniejące systemy zbierania odpadów w gminie.

Podstawowym systemem zbierania odpadów w gminie Stąporków jest zbiórka odpadów miesza-nych oraz segregowanych. Do gromadzenia odpadów stosowane są róŜnego typu pojemniki o róŜnej pojemności dostosowane do rodzaju i charakteru zabudowy (tereny miejskie, wiejskie, zabudowa jedno - i wielorodzinna). Na terenie, gdzie występuje miejska zabudowa wielorodzinna odpady zbierane są do kontenerów o pojemności 1100 l.

W gminie Stąporków selektywna zbiórka odpadów obejmuje odpady typu szkło, tworzywa sztucz-ne, makulatura i metal. Segregacja prowadzona jest poprzez dostarczanie worków do indywidualnych gospodarstw domowych przy zabudowie jednorodzinnej. W obrębie zabudowy wielorodzinnej w miej-scach dostępnych ustawiane są odpowiednio oznaczone pojemniki na segregowane odpady.

W gminie organizowane są takŜe akcje „sprzątania świata” oraz konkursy selektywnej zbiórki od-padów. Największym powodzeniem akcje tego typu cieszą się wśród młodzieŜy szkolnej. W gminie Stą-porków w ramach konkursu selektywnej zbiórki zebrano znaczne ilości złomu akumulatorowego, zuŜy-tych baterii, makulatury, szkła, tworzyw sztucznych.

Obecnie zbieraniem i transportem odpadów komunalnych, w tym takŜe segregowanych na terenie gminy zajmują się: - CZYSTOPOL - Adam Bielas, ul. Kilińskiego 15, Włoszczowa - PWNS ALMAX - ul. Wrocławska 3, Radom - Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej sp. z o.o ul. Łazienkowa 8, Końskie - „SUR - WTÓR, ul. Przemysłowa 37, Sitkówka-Nowiny

Istnieje obowiązek kaŜdego właściciela nieruchomości zawarcia umowy na odbiór odpadów z jed-ną z firm. Na terenie zabudowy wielorodzinnej umowę na wywóz śmieci zawiera Kierownik Spółdzielni Mieszkaniowej i Dyrektor ZGKiM (administrator osiedli komunalnych).

Częstotliwość wywoŜenia odpadów ustalona jest w stałym grafiku, najczęściej 2 razy w tygodniu w mieście, raz w miesiącu (w sołectwach) odpady zmieszane oraz 2 razy w tygodniu odpady segregowane w mieście i 1 raz w miesiącu na terenie gminy.

Odpady są wywoŜone na składowisko odpadów komunalnych w Końskich lub do Zakładu Segre-gacji i Odzysku w SkarŜysku względnie do Zakładu Segregacji w Sitkówce-Nowinach.

Wywozem nieczystości płynnych z opróŜnianych szamb z terenu gminy zajmują się: - Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Stąporkowie - Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej sp. z o.o. w Końskich - Pan Robert Jedynak zam. Kozia Wola - Firma Usługowo-Handlowo-Produkcyjna - Barbara Stępień, ul. Konecka 8B Stąporków

Jest obowiązek zawarcia przez kaŜdego właściciela nieruchomości umowy na opróŜnianie szamba, a tak Ŝe gromadzenia dowodów na opróŜnianie szamba.

Za wywóz odpadów zmieszanych mieszkańcy ponoszą opłaty, natomiast segregowane przyjmo-wane są bezpłatnie.

Według stanu na 20.10.2008r liczba umów indywidualnych zawartych na odbiór odpadów wynosi-ła w gminie 3144, zaś na usuwanie nieczystości z szamb przydomowych 561. 2.4. Rodzaj i ilość odpadów poddawanych poszczególnym procesom odzysku.

Do grupy odpadów ulegających biodegradacji zaliczono: odpady zielone, odpady z opakowań pa-pierowych, papier nieopakowaniowy, odpady kuchenne ulegające biodegradacji, odzieŜ i tekstylia natu-ralne, odpady z targowisk, odpady z pielęgnacji parków i ogrodów.

KPGO zakłada, zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej 1999/31/EC, Ŝe ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania w kolejnych latach powinny wynosić: - w 2010r. 75 % (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytwo-

rzonej w 1995r., - w 2013r. 50 % (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytwo-

rzonej w 1995r., - w 2020r. 35 % (wagowo) całkowitej ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytwo-

rzonej w 1995r. Prognoza ilości odpadów ulegających biodegradacji powstających na terenie gminy na najbliŜsze

lata wynosi:

Tabela nr 13. Prognozowane ilości odpadów ulegających biodegradacji w gminie

Lata 2010 [Mg]

2012 [Mg]

2014 [Mg]

2016 [Mg]

2018 [Mg]

ilość odpadów 786 802 817 832 848

Ze względu na rolniczy charakter gminy, przewaŜająca część odpadów ulegających biodegradacji

powstająca w zabudowie wiejskiej i jednorodzinnej jest zagospodarowywana na cele paszowe lub do rolniczego wykorzystania (kompost).

W tabeli 13 przedstawiono prognozę ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, któ-re mogą być kierowane na składowiska w latach 2008 oraz w 2014 zgodnie z PPGO. Oszacowano, Ŝe ilość odpadów komunalnych wytworzonych w roku 1995 wyniosła 600 Mg. W latach 2007-2011 wg prognoz wytwarzania odpadów ulegających biodegradacji w woj. świętokrzyskim limit składowania odpadów ulegających biodegradacji jest wyŜszy od ilości wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji. W skali całego województwa dopiero w roku 2013 ilość wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji będzie wyŜsza od wymaganego limitu składowania.

Tabela nr 14. Prognozowane ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, które mogą być kierowane na składowiska odpadów komunalnych w latach 2008 oraz 2014 zgodnie z KPGO

Rok Przewidywana ilość odpadów

ulegających biodegradacji Dopuszczalna ilość do składowania

na składowiskach % składowania odpadów

w stosunku do 1995r. 2010 786 Mg 492 Mg 82,06 % 2014 817 Mg 287 Mg 47,86 %

Źródło: szacunkowo wg danych z PPGO

Procesom odzysku poddawane są odpady pochodzące z selektywnej zbiórki oraz frakcje wydzielo-ne z odpadów komunalnych mieszanych, wyselekcjonowane juŜ w miejscu składowania. W Stąporkowie

mieszkańcy mają do dyspozycji pojemniki na surowce wtórne, natomiast na terenach wiejskich worki plastikowe. 2.5. Rodzaj, rozmieszczenie oraz moc przerobowa instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

Na terenie gminy nie ma instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdzie odpady byłyby poddawane tym procesom w sposób określony i zgodny z prawem. 2.6. Wykaz podmiotów prowadzących działalność w zakresie zbierania, transportu, odzysku oraz

unieszkodliwiania odpadów. Podmioty z terenu gminy prowadzące działalność w zakresie zbierania (Z), transportu (t), odzysku

(O) lub unieszkodliwiania (U) odpadów: 1) Punkt zbiórki złomu „elDEKA”, ul. Partyzantów, Stąporków (Z); 2) Przedsiębiorstwo WielobranŜowe „Eko-Przerób” M. Gula, Błaszków 1s, Stąporków (U, W, T); 3) PHU-W „Feliksbud”, ul. Miła 3, Stąporków; 4) B. Werens, ul. 3-go Maja Końskie - Skup i SprzedaŜ Złomu Stalowego, ul. Konecka 61 w Stąporkowie.

3. Prognozowane zmiany w zakresie Gospodarki Odpadami wynikające ze zmian demograficznych i gospodarczych.

Opis zmian w gospodarce odpadami na terenie gminy Stąporków uwzględnia przede wszystkim

zmiany demograficzne, czyli zmiany liczby wytwórców odpadów (głównie komunalnych) rozciągnięte w czasie. Na ilość wytworzonych odpadów komunalnych oprócz liczby wytwórców mają wpływ takŜe na-wyki, styl Ŝycia i poziom zamoŜności społeczeństwa.

Istotną i wymierną zmianę w ilości powstających odpadów moŜe dać takŜe ewentualne powstanie w przyszłości na terenie gminy duŜego zakładu przemysłowego, lub rozwój mniejszych zakładów działa-jących w konkretnej branŜy produkcyjnej lub usługowej.

Według GUS liczba ludności obszarów wiejskich w powiecie koneckim będzie się stopniowo zmniejszać. Zmiany te nie będą drastyczne, aczkolwiek nie moŜna traktować liczby mieszkańców w czasie jako wartości stałej.

Biorąc pod uwagę tendencje i wskaźniki demograficzne, nie naleŜy spodziewać się istotnych zmian w zakresie ilości powstających odpadów komunalnych. Zmiany wywołane czynnikami demograficznymi mogą wynieść ca 5 %. Wiązać się one będą ze spadkiem liczby ludności gminy (tabela powyŜej). Pomimo spadku liczby ludności, naleŜy się jednak spodziewać tendencji wzrostowej wytwarzania odpadów.

Tabela nr 15. Prognoza wytwarzania odpadów komunalnych na terenie gminy i miasta Stąporków w latach 2008-2018 w podziale na 18 strumieni.

2008r. 2010r. 2012r. 2014 2016 2018

L.p. Rodzaje odpadów [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] [Mg] [Mg]

1. Odpady kuchenne ulegające biodegradacji 451 460 470 479 488 498 2. Odpady zielone 55 56 57 58 59 60 3. Papier i tektura (nieopakowaniowe) 175 178 180 183 190 193 4. Opakowania z papieru i tektury 200 204 208 212 216 220 5. Opakowania wielomateriałowe 25 26 26 27 27 27 6. Tworzywa sztuczne nieopakowniowe 276 280 285 290 296 302 7. Opakowania z tworzyw sztucznych 85 87 89 90 92 94 8. Tekstylia 65 66 67 68 69 70 9. Szkło (nieopakowaniowe) 12 13 13 14 15 16 10. Opakowania ze szkła 175 178 182 190 194 198 11. Metale 65 67 68 69 70 71 12. Opakowania z blachy stalowej 25 26 27 27 28 29 13. Opakowania z aluminium 7 7 7 7 7 7 14. Odpady mineralne 100 102 104 106 108 110 15. Drobna frakcja popiołowa 326 330 336 342 349 356 16. Odpady wielkogabarytowe 177 180 184 186 190 194 17. Odpady budowlane 263 268 273 278 283 288 18. Odpady niebezpieczne 25 26 27 27 27 27

Razem 2507 2554 2603 2653 2708 2760 Źródło: szacunkowo wg WPGO.

Większe znaczenie w zakresie gospodarki odpadami będą miały zmiany gospodarcze jakie pojawią się w tym czasie. Wzrost zamoŜności mieszkańców będzie kreował jednak nowe postawy konsumpcyjne, wysoce odpadogenne.

Dopiero po pewnym czasie nastąpi zwrot ku postawom proekologicznym, które przyczynią się m.in. do ograniczenia wytwarzania opakowań z tworzyw sztucznych, i powrót do opakowań szklanych (w sensie fizycznym i chemicznym obojętnych dla środowiska) i łatwo biodegradowalnych (np. papiero-wych). W chwili obecnej trudno jest ocenić w jakim stopniu rozwój gospodarczy spowoduje wzrost ilości odpadów. MoŜna szacować, iŜ będzie to nie mniej niŜ 1 %.

WaŜniejszą kwestią, jest to, iŜ w najbliŜszych latach w gminie Stąporków moŜna spodziewać się wzrostu ilości odpadów komunalnych (pochodzących z gospodarstw domowych), które będą musiały być wywiezione na składowisko odpadów. Będzie to wynikało nie tyle z większej ich produkcji, ile z obję-cia większą kontrolą gospodarki odpadami na terenie gminy (zadanie na najbliŜsze lata) oraz przystąpie-nia kolejnych gospodarstw domowych do zbiórki odpadów. Jednak róŜnica pomiędzy tym co jest zbiera-ne dotychczas na terenie gminy, a tym co na terenie gminy powstaje jest w dalszym ciągu dość znaczna.

Nie naleŜy prognozować zbiórki odpadów komunalnych w 100 %, gdyŜ część z nich zostaje zago-spodarowana we własnym zakresie przez mieszkańców - odpady biodegradowalne, papier, tektura, i in.

Prognozowane zmiany w składzie morfologicznym odpadów komunalnych na najbliŜsze lata przedstawiają się następująco: - nastąpi wzrost zuŜycia papieru, tektury i tworzyw sztucznych (wzrost ilości opakowań na róŜnorodne

wyroby), - zwiększenie udziału odpadów spoŜywczych (wzrost konsumpcyjnego sposobu Ŝycia), - nastąpi zwiększenie ilości osadów ściekowych (objęcie większej liczby gospodarstw zorganizowaną

kanalizacją), (zwiększenie skuteczności zbiórki surowców wtórnych; montowanie nowych typów pie-ców c.o.),

- zmniejszenie masy odpadów niebezpiecznych (w związku z wprowadzeniem ich odrębnej zbiórki - Zorganizowano Gminny Punkt Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych. W zakresie innych typów odpadów moŜna się spodziewać:

- wzrostu odpadów powstających w handlu i sektorze publicznym, - niewielkich zmian w zakresie odpadów medycznych i weterynaryjnych, - wzrostu ilości odpadów powstających w przemyśle - jest to jednak uzaleŜnione od ogólnych tenden-

cji rozwoju przemysłu w kraju, - wzrostu ilości odpadów budowlanych, w tym takŜe gruzu zawierającego substancje niebezpieczne jak

azbest, - wzrostu ilości odpadów wielkogabarytowych.

W perspektywie nadchodzących lat i kształtowania nowego modelu gospodarowania odpadami widać, iŜ moŜliwości odzysku surowców wtórnych z całej masy odpadów są potencjalnie znaczne.

Realnie wg danych literaturowych moŜna wyselekcjonować i skierować do ponownego przetwo-rzenia ok. 30 % papieru trafiającego do odpadów ok. 10 % tworzyw sztucznych trafiających do odpadów 80 % szkła 70 % metali trafiających do odpadów (w gminie ok. 10 %). Jest to zadanie do wdraŜania na kolejne lata.

W zakresie zbierania odpadów komunalnych naleŜy dąŜyć do objęcia wszystkich mieszkańców zor-ganizowaną zbiórką odpadów komunalnych, zwłaszcza z terenów wiejskich, wprowadzenie selektywnej zbiórki na terenach nie objętych systemem segregacji odpadów, rozwój i podniesienie skuteczności se-lektywnej zbiórki odpadów dla osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu zgodnie z obowiązującymi przepisami: - na poziomie 20 % dla odpadów wielkogabarytowych, - na poziomie 15 % dla odpadów budowlanych, - na poziomie 15 % dla odpadów niebezpiecznych, - dla odpadów opakowaniowych - odzysk 50 %, recykling - 25 %,

Powinno się prowadzić przez gminę ścisłą ewidencję ilości zbieranych odpadów komunalnych. Obecnie kaŜdy właściciel nieruchomości ma moŜliwość wyboru firmy na odbiór odpadów, w tym

równieŜ prowadzenia segregacji surowców wtórnych. W ostatnich latach widoczny jest wzrost świado-mości ekologicznej mieszkańców, co przyczynia się w znacznym stopniu do właściwego postępowania z odpadami we własnym gospodarstwie.

Pozwala to stopniowo na zmniejszenie strumienia odpadów trafiających na Składowisko, a po 2008r. na zmniejszenie ilości odpadów, które naleŜy wywozić z terenu gminy. Przyczyni się to równieŜ do zmniejszania ilości odpadów trafiających na tzw. „dzikie wysypiska”.

4. Działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie Gospodarki Odpadami.

4.1. Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu odpadów i prowadzące do ograniczenia ich ilości oraz negatywnego oddziaływania na środowisko.

W przypadku odpadów komunalnych, w skali lokalnej działania jakie moŜna podjąć, aby zapobie-gać ich powstawaniu oraz ograniczaniu ich ilości, to głównie prowadzenie edukacji ekologicznej ukierun-kowanej na to zagadnienie. Edukacja ta winna zaczynać się jak najwcześniej, tak iŜ obejmowałaby juŜ nawet dzieci uczęszczające do przedszkola, zerówki, a obowiązkowo funkcjonowałaby przez etap edukacji podstawowej, gimnazjalnej i ponad gimnazjalnej. Edukacja ta powinna być takŜe wdraŜana w środowi-skach osób starszych (cykle informacyjno-szkoleniowe).

W przypadku odpadów powstających w sektorze przedsiębiorstw to kwestię redukcji ilości wytwa-rzanych odpadów - oprócz prawa - wymusi ekonomika produkcji. W chwili obecnej nie produkuje się więcej, niŜ jest się w stanie sprzedać. Problemem tu moŜe pozostawać kwestia niekiedy nadmiernego opakowywania wyrobów wprowadzanych do sprzedaŜy, czy stosowania opakowań nie podlegających biodegradacji.

Pewne ilości odpadów juŜ wytworzonych moŜna zmniejszyć poprzez wysegregowanie z ich masy tzw. Surowców wtórnych: metale, szkło, papier i tektura, tworzywa sztuczne.

Zadanie to winno być realizowane w części na terenie gminy, a następnie uzupełniane na poziomie zakładów utylizacji odpadów komunalnych.

W zakresie zmniejszenia negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko naleŜy dąŜyć w gminie do: - uszczelnienia systemu zbiórki odpadów komunalnych z gospodarstw domowych, tj. objęcia zbiórką

moŜliwie największego ich odsetka, wraz z egzekwowaniem wykonywania stosownych obowiązków przez mieszkańców, WaŜną kwestią pozostaje takŜe informowanie mieszkańców gminy o ich zobowiązaniach w pew-

nych kwestiach - np. odpadów, czy utrzymaniu czystości, zasadach postępowania oraz moŜliwościach rozwiązywania problemów. 4.2. Działania wspomagające prawidłowe postępowanie z odpadami w zakresie zbiórki, transportu oraz

odzysku i unieszkodliwiania. W zakresie zbiórki i transportu odpadów komunalnych urząd gminy wraz z radnymi oraz mieszkań-

cami powinien na bieŜąco weryfikować swoje działania w tej kwestii. W zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów, wszystkie podmioty przekazujące odpady w tym

celu innym firmom, zajmującym się tym zagadnieniem, winny Ŝądać okazania uprawnień tych jednostek do takiego zagospodarowywania odpadów.

Aktualnie w gminie moŜna uzyskać informacje o firmach zajmujących się zbiórką odpadów, o or-ganizowanych zbiórkach odpadów wielkogabarytowych oraz o innych akcjach podejmowanych jednora-zowo, w zaleŜności od potrzeb mieszkańców.

NaleŜy podejmować teŜ działania promujące tych mieszkańców, czy przedsiębiorców, którzy solid-nie wywiązują się z zadań związanych z gospodarką odpadami. 4.3. Działania zmierzające do redukcji ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, kiero-

wanych na składowiska odpadów. W przypadku gminy Stąporków, gdzie mamy do czynienia w przewadze z terenami wiejskimi, w

chwili obecnej kwestia ilości odpadów biodegradowalnych (typu: odpady kuchenne ulegające biodegra-dacji - pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, odpady zielone, papier i tektura oraz częściowo tekstylia), kierowanych do strumienia odpadów komunalnych, ma małe znaczenie. W gminie, według szacunko-wych wyliczeń powstaje najprawdopodobniej około 770-830 Mg/rok odpadów biodegradowalnych zago-spodarowywanych we własnym zakresie przez ich wytwórców. W większości są one zagospodarowywa-ne na potrzeby własne gospodarstw rolnych - karmienie zwierząt, lub są przerabiane na kompost.

Pewne ilości tego typu odpadów mogą trafiać do kontenerów lub worków (odpady zmieszane), zwłaszcza w tych gospodarstwach, które nie posiadają własnej działki oraz z mieszkań wielorodzinnych.

W ciągu najbliŜszych lat nie przewiduje się wprowadzania selektywnej zbiórki odpadów ulegają-cych biodegradacji. Jednak w przyszłości moŜe wzrosnąć bezwzględna ilość odpadów kuchennych w związku ze zmianą sposobu gospodarowania w domach, co będzie wynikiem zmian stylu Ŝycia miesz-kańców. Wzrost ten w najbliŜszych latach będzie w granicach kilku procent w stosunku do stanu obecne-go. 4.4. Edukacja ekologiczna.

Jednym z podstawowych warunków realizacji planu gospodarki odpadami jest włączenie się do jego realizacji wszystkich mieszkańców powiatu. WiąŜe się to z potrzebą zmiany podejścia do środowi-ska, w którym człowiek przebywa, a co za tym idzie z wszechstronną edukacją ekologiczną.

Priorytetem w polityce ekologicznej państwa, a takŜe Unii Europejskiej jest przeciwdziałanie i mi-nimalizacja ilości wytwarzanych odpadów. Zachęcanie mieszkańców do redukowania ilości wytwarza-nych odpadów powinno być realizowane poprzez edukację ekologiczną: - edukacja dzieci i młodzieŜy, między innymi poprzez konkursy, pogadanki, - edukacja za pomocą środków masowego przekazu nie tylko w oparciu o akcję reklamową, ale takŜe

poprzez artykuły popularyzujące zachowania przyjazne dla środowiska w lokalnych gazetach, - edukacja poprzez akcje plakatowania, prowadzone niezaleŜnie, bądź przy okazji organizowania im-

prez o relatywnie duŜym zasięgu. Treści edukacyjne powinny uczyć korzystania z towarów i opakowań wielokrotnego uŜytku w celu

ograniczenia wytwarzania odpadów, a takŜe pokazywać korzyści płynące z powtórnego wykorzystania surowców odzyskanych z odpadów.

Przygotowane dla mieszkańców oraz podmiotów gospodarczych materiały edukacyjno-informacyjne powinny zawierać ponadto kompletne informacje na temat prowadzonych akcji zbierania odpadów (lokalizacja i zakres).

Wszystkie działania informacyjno-edukacyjne powinny umoŜliwić maksymalnej akceptacji społe-czeństwa, dla przyjętego systemu gospodarki odpadami, przy jednoczesnym wypracowaniu nawyków segregacji odpadów we własnych gospodarstwach domowych.

5. Projektowany System Gospodarki Odpadami.

ZałoŜenia systemu gospodarki odpadami w gminie Stąporków zostały opracowane w poprzednim Planie Gospodarki Odpadami (na lata 2004-2008), który był integralną częścią Programu Ochrony Śro-dowiska. Program ochrony środowiska został uchwalony Uchwałą Rady Miejskiej w Stąporkowie z dnia 30 maja 2005r. nr XXXV/153/2005.

System gospodarki odpadami komunalnymi to zintegrowane i racjonalne działania dotyczące zbie-rania, odbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania tych odpadów, wykonywane przez: - Burmistrza i Radę Gminy właściwych dla miejsca powstawania odpadów i prowadzenia działań, - właścicieli nieruchomości - miejsca powstania odpadów, - przedsiębiorców świadczących usługi dla właścicieli nieruchomości, w zakresie wynikającym z prze-

pisów prawnych (krajowych i lokalnych) i ze wskazaniem na burmistrza gminy jako zarządzającego systemem i odpowiedzialnego za skutki powstałe w środowisku. System gospodarki odpadami powstającymi w wyniku działalności gospodarczej (wytwórczej,

usługowej, handlowej, przemysłu) to zintegrowane i racjonalne działania: - wytwórcy odpadów (przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą, w wyniku której po-

wstały odpady), - właściciela nieruchomości, na terenie której powstały odpady, jeŜeli nie jest ich wytwórcą (wynajmu-

jącego całą nieruchomość lub jej część wytwórcy odpadów na podstawie umowy najmu), - przedsiębiorcy świadczącemu usługi dla wytwórcy odpadów i/lub właścicielowi danej nieruchomo-

ści, w zakresie wynikającym z przepisów prawnych, ze wskazaniem na wytwórcę odpadów jako za-rządzającego systemem i odpowiedzialnego za skutki powstałe w środowisku. Uchwałą Nr VIII/50/2003 Rady Miasta w Stąporkowie z dnia 18.06.2003r.. Miasto i Gmina Stąpor-

ków przystąpiła do Związku Międzygminnego o nazwie - Staropolski Związek Gmin i Miast z siedzibą w Końskich. W najbliŜszych latach działania na terenie gminy związane z gospodarowaniem odpadami bę-dą wynikiem zadań związku i ich realizacji oraz zadań gminy.

Zachowuje się dotychczas przyjęty system zbiórki odpadów od mieszkańców gminy. Worki o obję-tości 110 dm3 i 120 dm3 wydają się być optymalne. Przy zastosowaniu worków kolorowych, część z nich (odpowiedniego koloru) mogłaby słuŜyć do osobnego zbierania surowców wtórnych typu tworzywa sztuczne, papier, tektura, metale. Worki foliowe powinny spełniać wymagania jakościowe (grubość, do-kładny spaw), a przede wszystkim wytrzymałościowe (wytrzymałość na rozerwanie).

W pobliŜu budynków wielorodzinnych ustawiane są pojemniki na odpady o pojemności 1100 l. Na-leŜy zadbać aby zarządzający tymi obiektami, instytucjami lub budynkami, mogli dokonywać zabezpie-czenia kontenerów na noc (np. poprzez ich zamykanie).

Działanie takie w pewnym stopniu uchroniłoby kontenery przed uŜytkowaniem ich przez osoby niepowołane. Ponadto naleŜy pamiętać, Ŝe lokalizacja zbiorników wielkogabarytowych oraz pojemników na odpady musi być zgodna z odpowiednimi uregulowaniami prawa budowlanego. Pojemniki o objęto-ści 110 dm3 i 1100 dm3 powinny być ustawione w pomieszczeniu lub pod wiatą osłonową.

Przepisy administracyjne regulują odległość ustawienia zbiorników od okien i drzwi budynków mieszkalnych na co najmniej 10 m, ale nie więcej niŜ 50-60 m. Dopuszcza się zgrupowanie w jednym miejscu do 10 pojemników typu SM-110 lub do 3 pojemników typu PA-1100. Ze względów higieniczno-sanitarnych, zalecane jest mycie pojemników na odpady.

Rozkładające się odpady nie usuwane z powierzchni zbiorników są źródłem powstawania przy-krych zapachów, rozsadnikiem bakterii, a tworzące się kwasy organiczne działają korozyjnie na blachę zbiornika.

Gmina powinna równieŜ, przynajmniej na terenie miasta rozstawić pojemniki typu „dzwon” do se-lektywnej zbiórki makulatury, szkła (białego, kolorowego).

Częstotliwość opróŜniania pojemników wielkogabarytowych, lub wymiany worków zostanie do-stosowana do potrzeb mieszkańców na podstawie dotychczasowych doświadczeń. NaleŜy nie dopusz-czać do gromadzenia odpadów obok pojemników (rozwiewanie śmieci, rozwlekanie ich przez zwierzęta).

Przy zbieraniu odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w grupie odpadów komunalnych zaleca się stosowanie następujących sposobów zbiórki: - odbiór odpadów przez specjalny pojazd (Mobilny Punkt Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych) po

uprzednim poinformowaniu wszystkich mieszkańców; do tego celu moŜe być stosowany ciągnik z przyczepą z ustawionymi pojemnikami na odpady niebezpieczne objeŜdŜający w określone dni ob-szar gminy, po wcześniejszym poinformowaniu przez sołtysów wszystkich mieszkańców,

- objęcie tym systemem wszystkich mieszkańców oraz małe i średnie przedsiębiorstwa. Aktualny system zbiórki odpadów komunalnych KaŜdy właściciel nieruchomości ma moŜliwość, ale zarazem i obowiązek zawarcia umowy na od-

biór odpadów z jedną z firm, które uzyskały stosowne zezwolenie Burmistrza Stąporkowa. Na terenie zabudowy wielorodzinnej umowy z firmą na odbiór odpadów zawiera Kierownik Spółdzielni Mieszka-niowej oraz Dyrektor ZGKiM (administrator osiedli komunalnych).

W ramach zbiórki odpadów komunalnych prowadzona jest segregacja odpadów do worków o po-jemności 110 l. Segregowane odpady to papier i tektura, szkło, tworzywa sztuczne. Na terenie zabudowy wielorodzinnej rozstawione są pojemniki na szkło i plastik.

Aktualnie, po zamknięciu składowiska w Stąporkowie, odpady wywoŜone są na składowisko odpa-dów w Końskich lub do Zakładu Segregacji i Odzysku w SkarŜysku ewentualnie do Zakładu Segregacji Odzysku w Sitkówce-Nowinach. W 2006r. utworzony został Gminny Punkt Zbierania Odpadów Niebez-piecznych. Znajduje się on przy ulicy Staszica w Stąporkowie. Zbiórką odpadów niebezpiecznych zajmuje się firma „EKO2 - PLUS” z siedzibą w Będzinie. Przedstawicielem tej firmy na terenie gminy Stąporków jest Pan Ireneusz Mirończuk.

W punkcie tym zbierane są nieodpłatnie: - zuŜyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (telewizory, komputery, pralki, lodówki, itp.) - zuŜyte baterie i akumulatory - przepracowane oleje i opakowania po nich

Punkt jest czynny w kaŜdy poniedziałek w godz. 9-14. Odpady moŜna dostarczać równieŜ w innym terminie, po uzgodnieniu z Panem Mirończukiem.

W 2008r. po raz pierwszy zorganizowano zbiórkę odpadów wielkogabarytowych. Zakłada się, Ŝe zbiórka taka będzie prowadzona 2 razy w roku - wiosna i jesienią. Organizowane są równieŜ jednorazowe zbiórki opon.

Zorganizowano w gminie równieŜ odbiór padłych zwierząt i odpadów pochodzenia zwierzęcego. W tym celu, w dniu 01.09.2008r. zawarto umowę pomiędzy Punktem Zbiorczym Padliny we Włosz-

czowie a Gminą Stąporków. Odbiorca zobowiązał się do odbioru padłych zwierząt gospodarskich: bydło, konie, cielęta, kozy,

owce, trzoda chlewna jak równieŜ tzw. dzikich jak psy, koty i zwierzynę łowną. Odbiór padliny będzie się odbywał w terminie wiosenno letnim (12 godzin od zgłoszenia) i jesien-

no-zimowym (24 godz. od zgłoszenia). Zorganizowany jest odbiór nieczystości z szamb. Obowiązkiem kaŜdego właściciela nieruchomości, posiadającego szambo, jest zawarcie umowy na

jego opróŜnianie z jedną z firm wymienionych w rozdziale nr 2.3. (str. nr 33). Reasumując, podstawowe załoŜenia poprzedniego Planu Gospodarki Odpadami zostały zrealizo-

wane. Nie zakłada się zmian w systemie zbiórki odpadów na terenie gminy, naleŜy go tylko doskonalić i dąŜyć do tego, aby system zbiórki był coraz szczelniejszy. 5.1. Program usuwania materiałów zawierających azbest.

W 2008r. Pani Halina Zawada z Urzędu Miejskiego w Stąporkowie opracowała Program usuwania wyrobów zawierających azbest w Gminie Stąporków.

Potrzeba opracowania tego Programu została zawarta w Gminnym Planie Gospodarki Odpadami na lata 2004-2008 będącym integralną częścią Programu ochrony środowiska (uchwała nr XXXV/153/2005 Rady Miejskiej w Stąporkowie z dnia 30 maja 2005r.

Według inwentaryzacji wykonanej na koniec 2007r. wykazano ilość wyrobów azbestowych. Wynosi ona 501 666,5 m2 tj. ok. 5518 Mg Są to płyty azbestowo-cementowe słuŜące do pokryć dachowych.

Zgodnie z krajowym programem usuwania wyrobów azbestowych, do 2032 roku na terytorium Polski powinny być zlikwidowane wszystkie odpady zawierające azbest (wyroby azbestowe).

Głównym celem jest bezpieczne dla zdrowia usunięcie wyrobów zawierających azbest i ich uniesz-kodliwienie poprzez składowanie na wyznaczonych do tego celu obiektach

W programie usuwania wyrobów azbestowych w gminie Stąporków, załoŜono, Ŝe ilość wyrobów azbestowych do usunięcia w poszczególnych latach będzie się kształtowała następująco:

Tabela nr 16 Szacunkowy koszt wytwarzania wyrobów azbestowych

Planowany rok

wymiany Ilość wyrobów do usunięcia

Mg Koszt usunięcia

Zł 2008 56 65 680 2009 72 84 446 2010 100 164 200 2011 140 164 200 2012 200 234 572 2013 300 351 858 2014 400 469 144 2015 500 586 430 2016 500 586 430 2017 500 586 430 2018 500 586 430

Razem 3268 3 832 906

Zdemontowane wyroby azbestowe są odpadami niebezpiecznymi i zakazane jest ich powtórne

uŜycie. PoniŜej przedstawiono wykaz niektórych firm, posiadających stosowne pozwolenia w zakresie go-

spodarki odpadami remontowymi zawierającymi azbest w regionie: - BIO-Med plus Kielce, - PPHU GRAMA Łańcut, - FHU Psut Edyta Tomaszów Mazowiecki, - PUH Export-Import „PEWJOL” Opoczno, - Centrum Gospodarki Odpadami, Azbestu i Recyklingu „Caro” Zamość, - TERMOEXPORT Warszawa, - PRM-PROMET Kielce, - PPUH ABBA EKOMED Toruń, - PUH „SanTa-Eko” s.c. Sandomierz. - ENERGE - KRAKÓW - ALBEKO KOTOWY - KUJAWSKO-POMORSKIE - JUKAM KROŚCIENKO - WOD-BUD KRAŚNIK - ALMAX-RADOM - POLONICA-KIELCE - KAN-POL LUBLIN - EKO-MIX WROCŁAW - BALKAR-TECH STASZÓW - R&M PLATTAC - OSTRZESZÓW - TRANSPORT - METALURGIA-RADOMSKO - ABBA-TORUŃ - MECHATRONIK - GÓRKI SZCZUKOWSKIE - Przedsiębiorstwo Budowlane WACHLA - Zagnańsk - Usługi Budowlane M. Solarz - Wielka Wieś, gm. Stąporków - AUTO-ZŁOM - B. Paź - Chodków - P.W. „ZACH-UTYL” Górki Szczukowskie - P.P.H.U. „Sokolniki” Częstochowa - „GAJAWI” P.P.H.U. Gabriel Rogut, Łódź - P.P.H.U. „BOREX” Przemysław Borówka, Jędrzejów - Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowo-Produkcyjne „EURO-GAZ” sp. j. Sitkówka-Nowiny.

Zasady bezpiecznego postępowania z odpadami zawierającymi azbest regulują przepisy prawne: - ustawa o odpadach - ustawa prawo ochrony środowiska - ustawa o zakazie stosowania wyrobów azbestowych - rozporządzenia wykonawcze:

- rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie sposobów bezpiecz-nego uŜytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 z 2004r)

- rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uŜytkowania takich wyrobów (Dz. U. nr 216, poz. 1824 z 2005r)

- oraz „Program usuwania azbestu i wyrobów azbestowych na terytorium Polski”, który został za-twierdzony przez Radę Ministrów dnia 14 maja 2002r. Zgodnie z tym programem, do 2023 roku na terytorium Polski powinny być zlikwidowane wszystkie odpady zawierające azbest, zaś do ro-ku 2018 min. 60 % tej ilości.

5.2. Identyfikacja problemów w zakresie gospodarki odpadami na terenie gminy Stąporków Brak spójnego systemu gospodarowania odpadami, w tym komunalnymi, niebezpiecznymi i osadami ściekowymi

Generalnie wytwarzamy coraz większe ilości odpadów. Na terenach wiejskich ujawnia się coraz więcej odpadów. Gmina nie posiada pełnej orientacji o ilości wytwarzanych, zbieranych, odzyskiwanych i unieszkodliwianych odpadów komunalnych. Mimo stworzenia podstaw zbiórki odpadów niebezpiecz-nych występujących w strumieniu odpadów komunalnych, odpady niebezpieczne w dalszym ciągu zbie-rane są łącznie z komunalnymi. Niewłaściwie unieszkodliwiane są odpady azbestowe . Dominuje uniesz-kodliwianie odpadów komunalnych poprzez składowanie, a selektywna zbiórka jest mało efektywna. Powstawanie „dzikich wysypisk”

Dopełnieniem obrazu zagroŜeń i konfliktów środowiskowych są nierozwiązane problemy w zakre-sie gospodarowania odpadami. Powszechnym zjawiskiem jest powstawanie „dzikich wysypisk”, które powstają w przypadkowych miejscach i stanowią zagroŜenie dla środowiska gruntowo-wodnego. Przy-czyną ich powstawania jest chęć uniknięcia opłat za odbiór i składowanie odpadów od mieszkańców oraz niewystarczająca edukacja ekologiczna mieszkańców. 5.3. Plan zamknięcia instalacji słuŜącej do unieszkodliwiania odpadów

Istniejące składowisko odpadów komunalnych w Stąporkowie zostało wyłączone z eksploatacji na koniec 2005r. Aktualnie przeprowadzana jest rekultywacja tego składowiska. Jest załoŜony monitoring, na co zostały przewidziane środki finansowe w budŜecie gminy.

6. Rodzaj i harmonogram realizacji przedsięwzięć oraz instytucje odpowiedzialne za ich realizację. 6.1. Zadania obejmujące okres 2009-2015r. i harmonogram ich realizacji.

Planowana gospodarka odpadami w gminie, w zakresie załoŜonych celów będzie zgodna z celami wyznaczonymi w WPGO i PPGO. Strategia gminy w zakresie wdraŜania systemu gospodarki odpadami zakłada wariantową realizację załoŜonych celów: - w ramach porozumień pomiędzy gminami powiatu, - w ramach związków międzygminnych, działających w południowo-wschodnim rejonie gospodarki

odpadami. System gospodarowania odpadami jest systemem hierarchicznym i stanowią go:

- załoŜone cele gospodarki odpadami - rodzaj i zakres działań (zadań), właściwy dla poszczególnych celów - jednostki odpowiedzialne za realizację działań - wariantowe sposoby wdroŜenia działań, dla osiągnięcia odpowiadających im celów odnoszące się

kolejno do: - odpadów wytwarzanych w sektorze komunalnym - odpadów niebezpiecznych wytwarzanych w sektorze gospodarczym - odpadów wytwarzanych w sektorze gospodarczym

Tabela nr 17. Zbiorcze zestawienie celów i działań w zakresie gospodarki odpadami.

1 2 3 4

ZałoŜone cele gospodarki odpadami Rodzaj i zakres Działań Jednostka odpowiedz. Sposób wdroŜenia Odpady wytworzone w sektorze komunalnym, odpady niebezpieczne wytworzone w sektorze komunalnym

Cel wiodący Działania zmierzające do zapobiegania powsta-wania odpadów oraz ograniczenia ilości odpa-dów i ich negatywnego oddziaływaniania na środowisko

- Realizacja w ramach gminnych planów gospodarki odpadami.

- Edukacja w zakresie gospodarki odpadami w sołectwach

Minimalizacja, eliminacja zagroŜeń wynikających z gospodarowania odpadami wytworzonymi w sektorze komunalnym Wspólne zadania dla gmin w latach 2009-2015,

w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi na terenie powiatu

gmina

- Porozumienia gmin i udział w związ-kach międzygminnych.

Minimalizacja odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych

Zbiórka odpadów niebezpiecznych poprzez utworzony GZPON

gmina

Cele krótkotrwałe 2009-2012

1) podnoszenie świadomości społecznej obywateli

Szkolenia, ulotki, Informatory gmina - Zajęcia w szkołach - Spotkania w sołectwach - Konkursy

Rozszerzenie systemu selektywnego zbierania odpadów komunalnych

2) objęcie wszystkich mieszkańców gminy zorgani-zowanym zbieraniem odpadów (100 % miesz-kańców) Objęcie zorganizowanym zbieraniem odpadów

100 % mieszkańców

gmina - Zbieranie odpadów komunalnych od

wszystkich wytwórców przez upowaŜ-nione firmy

3) dalszy rozwój selektywnego zbierania od-padów: wielkogabarytowych

4). Dalszy rozwój GPZON

Zapewnienie selektywnego zbierania odpadów wielkogabarytowych wszystkim mieszkańcom objęcie wszystkich mieszkańców gminy zbiórką odpadów niebezpiecznych w ramach GZPON

gmina - Zapewnienie zbiórki odpadów wielko-

gabarytowych co najmniej 2 razy w ciągu roku: wiosną i jesienią

1 2 3 4

Cele długotrwałe 2013-2015

1) dalsza organizacja i doskonalenie gminnego systemu gospodarki odpadami komunal-nymi

Zapewnienie regularnego odbioru odpadów gmina

- Weryfikacja firm specjalistycznych odbierających odpady

- Zbieranie odpadów od wszystkich wytwórców przez odpowiednie firmy

Odpady opakowaniowe Cele krótkotrwałe 2009-2012

1) osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do końca 2008r. zgodnie z Rozporządzeniem

Promowanie wyrobów z udziałem surowców wtórnych, pozyskanych z odpadów opakowa-niowych w celu zwiększenia zapotrzebowania na takie wyroby

Przedsiębiorcy

- Nawiązanie współpracy z organizacjami odzysku

- Organizowanie systemu edukacyjnego i promocji surowców wtórnych w szko-łach, sołectwach

- Prowadzenie spotkań edukacyjnych dla społeczności i przedsiębiorców

Cele długookresowe 2013-2015

1) zwiększenie poziomów odzysku i recyklingu

Dalsze promowanie wyrobów z udziałem surowców wtórnych (pozyskanych z odpadów opakowaniowych) w celu zwiększenia zapotrze-bowania na takie wyroby

gmina

- Nawiązywanie współpracy z organiza-cjami odzysku

- Organizowanie systemu edukacyjnego i promocji surowców wtórnych w szko-łach, sołectwach

- Prowadzenie spotkań edukacyjnych Komunalne osady ściekowe

1) zwiększenie stopnia przekształcania ścieko-wych osadów na cele rolnicze

Działania zapewniające osiągnięcie do roku 2014 wykorzystania osadów w rolnictwie na poziomie 26 %

gmina

- Wprowadzenie nowych technologii umoŜliwiających przekształcanie osa-dów ściekowych dla osiągnięcia ich od-powiednich parametrów dla celów na-wozowych

Odpady komunalne ulegające biodegradacji

Cele krótkookresowe 2009-2012

2) ograniczenie ilości odpadów komunalnych, ulegających biodegradacji trafiających na składowisko

3) zwiększenie poziomu odzysku i unieszkodli-wiania

Akcja informacyjno-edukacyjna, popularyzująca kompostowanie odpadów organicznych przez mieszkańców we własnym zakresie, propago-wanie przydomowych kompostowników dla odpadów kuchennych

gmina

- Organizowanie systemu edukacyjno-in-formacyjnego w szkołach, sołectwach

- Prowadzenie akcji informacyjnych na temat sposobu kompostowania i korzy-ści ekologicznych wynikających z kom-postowania

6.2. Wyszczególnienie niektórych kosztów z zadań przewidzianych do realizacji.

Tabela 18. Harmonogram rzeczowo-finansowy planowanych przedsięwzięć

Przedsięwzięcia szacunkowy koszt

w zł monitoring lokalny wokół składowiska w Stąporkowie 9982. Edukacja ekologiczna 14 855 Gospodarka odpadami, w tym likwidacja nielegalnych wysypisk 14 528 Projektowana likwidacja odpadów azbestowych w latach 2008-2018 3 832 906

7. Źródła i struktura finansowania zadań Planu Gospodarki Odpadami.

Realizacja zamierzeń z zakresu gospodarki odpadami wymaga zapewnienia źródeł finansowania

inwestycji i eksploatacji systemu. Obecnie potencjalne źródła finansowania działań związanych z gospodarką odpadami to:

- fundusze własne gmin i powiatu, - fundusze własne inwestorów: poŜyczki, dotacje, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredy-

tów udzielane przez Narodowy, Wojewódzki, Powiatowy i Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,

- kredyty preferencyjne - udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BOŚ S.A) z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne: kredyty mię-dzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR, Bank Świa-towy),

- obligacje komunalne, - zagraniczna pomoc finansowa udzielana przez fundacje i programy pomocowe (np. z ekokonwersji

poprzez EKOFUNDUSZ, fundacje Unii Europejskiej). Fundusze własne gminy pozyskiwane będą m.in. poprzez dotacje z bieŜących dochodów:

- podatki i opłaty lokalne,

- udział w podatkach stanowiących dochód budŜetu państwa (np. w podatku dochodowym), - opłaty i kary pobierane przez jednostki organizacyjne - gminne przedsiębiorstwa komunalne i zakłady

budŜetowe świadczące usługi komunalne, - dochody z majątku gminy, - inne dochody.

Podstawowym źródłem przychodów z gospodarki odpadami są opłaty za ich wywóz. Uzupełnie-niem mogą być przychody z tytułu sprzedaŜy surowców wtórnych, po przeprowadzeniu segregacji.

Struktura i poziom poszczególnych opłat powinien odzwierciedlać strukturę i poziom kosztów usługi; opłaty powinny pokrywać koszty eksploatacyjne systemu gospodarki odpadami, w tym zbiorki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów.

Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Zasady funkcjonowania Narodowego, Wojewódzkich oraz Gminnych Funduszy Ochrony Środowi-

ska i gospodarki wodnej określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z kolejnymi zmianami). Zasadniczym celem funkcjonowania funduszy jest wspieranie przed-sięwzięć podejmowanych dla poprawy stanu środowiska w Polsce. Główne kierunki jego działania okre-śla Polityka Ekologiczna Państwa, natomiast co roku aktualizowane są cele szczegółowe. Podstawowe źródła zasilania wymienionych funduszy stanowią środki z opłat za korzystanie ze środowiska, kar za naruszenie stanu środowiska oraz opłat produktowych. Przychodami funduszy mogą być ponadto do-browolne wpłaty, zapisy, darowizny, świadczenia rzeczowe, środki pochodzące z fundacji, wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz inne wpływy.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Celem działalności Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i za-

sięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Dofinansowaniem objęte są przedsięwzięcia o znaczeniu priorytetowym z punktu widzenia Polityki Ekologicznej Państwa, narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europej-skiej oraz zobowiązań międzynarodowych Polski, a takŜe przedsięwzięcia ujęte w listach priorytetów Wo-jewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W dziedzinie ochrony powierzchni zie-mi, obejmującej ochronę środowiska przed odpadami, za priorytetowe kierunki inwestowania uznane są: - rozwój i wdraŜanie technologii zapobiegających powstawaniu odpadów oraz zapewniających ich

minimalizację w procesach produkcji, - kompleksowe zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych, - rekultywację terenów zdegradowanych, - oszczędzanie surowców i energii, co w szczególności odnosi się do przedsięwzięć ujętych w progra-

mach: - rekultywacji terenów zdegradowanych przez przemysł, - likwidacji uciąŜliwości starych składowisk odpadów niebezpiecznych, - unieszkodliwiania odpadów powstających w związku z transportem samochodowym (autozłomy,

płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne) oraz zbiórki i wykorzystania ole-jów przepracowanych,

- przeciwdziałania powstawaniu i unieszkodliwiania odpadów przemysłowych i odpadów niebezpiecz-nych,

- realizacja międzygminnych i regionalnych programów zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym budowa zakładów przetwórstwa odpadów oraz wspomaganie systemów zagospodarowywania osadów ściekowych). Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Zasadniczym celem funkcjonowania Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki

Wodnej jest wspomaganie działalności w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej o znacze-niu i zasięgu regionalnym (wojewódzkim). Zakres działalności, na którą mogą być przeznaczone środki z wojewódzkich funduszy określa ustawa Prawo ochrony środowiska.

Obejmuje ono między innymi: - realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, - realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi, - zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska, w przypadku, gdy nie moŜna usta-

lić podmiotu za nie odpowiedzialnego. W kryteriach wyboru przedsięwzięć do dofinansowania z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Śro-

dowiska i Gospodarki Wodnej znaczenie priorytetowe nadaje się zadaniom, które: - znajdują odzwierciedlenie w strategii rozwoju województwa, spójnej z polityką ekologiczną państwa, - zawarte są w lokalnych, długookresowych programach ochrony środowiska

- realizowane są w zakładach szczególnie uciąŜliwych dla środowiska, - spełniają rolę dźwigni finansowej przez pobudzenie wykorzystania środków podmiotów gospodar-

czych, samorządów terytorialnych oraz Gminnych i Powiatowych Funduszy Ochrony Środowiska, ograniczając uciąŜliwości dla środowiska,

- realizują zobowiązania Polski w zakresie integracji z Unią Europejską. Przy wyborze przedsięwzięcia stosuje się ponadto:

- kryterium efektywności ekologicznej, mierzonej ilością wyeliminowanych zanieczyszczeń, stopniem powiązania z innymi działaniami na rzecz ochrony środowiska lub oszczędności energii oraz moŜli-wością docelowego osiągnięcia norm ekologicznych wynikających z obowiązujących przepisów,

- kryterium efektywności ekonomicznej, wyraŜającym się stosunkiem planowanego efektu ekologicz-nego do kosztów zadania, z uwzględnieniem okresu realizacji inwestycji, zbilansowania źródeł finan-sowania inwestycji oraz wysokości zaangaŜowania środków własnych inwestora,

- kryterium uwarunkowań technicznych i jakościowych, z preferencjami dla przedsięwzięć wprowadza-jących technologie zapewniające wysoką skuteczność ochron środowiska lub podnoszących spraw-ność istniejących urządzeń, które słuŜą ochronie środowiska,

- kryterium zasięgu oddziaływania, zachowujące hierarchię: regionalny, wynikający z lokalnych pro-gramów ochrony środowiska, dotyczący obszarów szczególnej ochrony środowiska. Ze środków Funduszu mogą być pokryte koszty poniesione po dniu podjęcia uchwały o przyznaniu

dofinansowania. Środki funduszu nie mogą być wykorzystywane na pokrycie kosztów związanych z przygotowaniem inwestycji oraz na realizację zadań uzupełniających bezpośrednią inwestycję.

Fundacje i programy pomocowe Fundacja EkoFundusz EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania

środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsię-wzięć w ochronie środowiska (tzw. ekokonwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia. Środki przekazane przez te kraje w latach 1992-2010 wyniosą łącznie ponad 570 mln USD.

W dziedzinie gospodarki odpadami priorytety EkoFunduszu stanowią: - tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki, recyklingu i utylizacji odpadów niebez-

piecznych oraz komunalnych obsługujących 50-250 tysięcy mieszkańców, - przedsięwzięcia związane z eliminacją powstawania odpadów niebezpiecznych w procesach przemy-

słowych (promocja „czystych technologii) i likwidacją składowisk takich odpadów, - rekultywacja gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi, stanowiącymi zagroŜenie dla zdro-

wia ludzi lub świata przyrody. Banki wspierające inwestycje ekologiczne Bank Ochrony Środowiska ma statutowo nałoŜony obowiązek kredytowania inwestycji słuŜących

ochronie środowiska. Udziela kredytów między innymi na: budowę składowisk odpadów i innych obiek-tów do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, zakup urządzeń związanych z usuwaniem odpadów, zakup sprzętu niezbędnego do zorganizowania zbiórki i transportu odpadów. Kredyty z BOŚ umoŜliwiają sfi-nansowanie zadania inwestycyjnego w nie więcej niŜ 50 %, a wartość udzielonego kredytu nie moŜe przekroczyć 500 000 zł. Środki te są oprocentowane w wysokości 0,4 stopy redyskontowej. Okres spłaty kredytu wynosi 5 lat, a okres karencji 1 rok.

Środki pochodzące z Unii Europejskiej - Fundusze Strukturalne oraz programy operacyjne. Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce pomocy na rozwój systemów infrastruktury ochrony

środowiska, w tym gospodarki odpadami, przez instrumenty finansowe takie jak Fundusze Strukturalne. Pomoc z zasobów Funduszy Strukturalnych i państwowych jest udzielana głównie na projekty jednostek samorządu terytorialnego, z połoŜeniem nacisku na wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów.

W ramach działań dotyczących gospodarowania odpadami na dofinansowanie mogą liczyć projek-ty ograniczające wpływ składowiska odpadów na powietrze atmosferyczne, wody i glebę poprzez: - modernizację istniejących składowisk komunalnych, - budowę zakładów unieszkodliwiania odpadów (kompostownie, spalarnie), - wprowadzenie systemu recyklingu odpadów, - regionalne programy likwidacji składowiska odpadów niebezpiecznych i składowisk nie spełniających

wymogów ochrony środowiska. Beneficjentem końcowym będą między innymi samorządy gminne i powiatowe. W zakresie gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi wsparcie inwestycyjne w okresie re-

alizacji Narodowego Planu Rozwoju przeznaczone będzie przede wszystkim na budowę, rozbudowę lub

modernizację składowisk odpadów komunalnych, systemy selektywnej zbiórki, recyklingu i odzysku od-padów komunalnych (sortownie), systemy zbiórki i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

8. System monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów.

Bezpośrednią odpowiedzialność za wdraŜanie niniejszego „Planu...” ponosi Burmistrz Gminy oraz działający z jego upowaŜnienia dyrektorzy/kierownicy wydziałów oraz jednostek organizacyjnych Urzędu Miasta i Gminy.

Realizacja szeregu zadań wymaga współdziałania władz gminy, administracji samorządowej szcze-bla powiatowego i wojewódzkiego oraz przedsiębiorców. Wymaga takŜe szerokiego wsparcia społeczne-go, w tym organizacji ekologicznych. Uczestnikiem realizacji „Planu...” będą takŜe jednostki dysponujące celowymi środkami finansowymi (np. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa).

Plan gospodarki odpadami dla Gminy i Miasta Stąporków został opracowany na podstawie analizy stanu obecnego gospodarki odpadami w gminie. Jednym z elementów systemu monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów gminnego planu gospodarki odpadami, powinna być komputerowa baza danych, która mogłaby być w przyszłości głównym narzędziem do gromadzenia informacji dotyczących gospodarowania odpadami.

Podstawowym elementem monitorowania wdraŜania planu gospodarki odpadami będzie tzw. mo-nitorowanie samorządowe. Raz na rok, Rada Gminy powinna podczas obrad uwzględnić problematykę związaną z gospodarką odpadami i realizacją gminnego planu gospodarki odpadami. Jednocześnie nale-Ŝy wprowadzić pod kaŜde obrady rad sołeckich zagadnienie dotyczące selektywnego zbierania odpadów komunalnych, właściwego postępowania z odpadami ulegającymi biodegradacji oraz inne bieŜące pro-blemy związane z odpadami powstającymi na terenie sołectwa.

WyŜej wspomniana baza danych posłuŜy pozyskiwaniu i gromadzeniu rzeczywistych danych o ro-dzajach i ilościach odpadów, oraz o sposobach gospodarowania nimi, stopniem wykorzystania urządzeń oraz sposobem zagospodarowania odpadów.

System monitorowania ułatwi podejmowanie decyzji, zmierzających do właściwego ukierunkowa-nia działań związanych z gospodarką odpadami na terenie gminy oraz posłuŜy opracowaniu materiałów do obrad rad gminnych.

Monitorowanie ilości odpadów deponowanych na składowisku odpadów komunalnych, będzie odbywać się na podstawie wykazu ilości odpadów deponowanych, przekazywanych raz na kwartał przez zarządzających składowiskiem

Tabela 18. Analiza wskaźników efektywności realizacji planu

Odpady wytworzone w sektorze komunalnym 1. Udział procentowy odpadów wytworzonych zdeponowanych na składowiskach % 2. Liczba przeprowadzonych akcji edukacyjnych w zakresie gospodarki Odpadami liczba akcji 3. Udział procentowy mieszkańców gminy objętych zorganizowanym zbieraniem odpadów komunalnych %

4. Udział procentowy mieszkańców uczestniczących w selektywnym zbieraniu odpadów (w tym odpa-dów ulegających biodegradacji, wielkogabarytowych, budowlanych)

%

5. Liczba zakładów zajmujących się odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów w tym termicznym prze-kształcaniem odpadów

Sztuk

6. Poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych % 7. Ilość odpadów opakowaniowych deponowanych na składowisko % 8. Udział procentowy przetwarzanych rocznie osadów ściekowych %

9. Poziom odzysku i unieszkodliwiania (poza składowaniem) odpadów komunalnych ulegających biode-gradacji

%

10. Udział procentowy mieszkańców objętych selektywnym zbieraniem odpadów niebezpiecznych wytwa-rzanych w sektorze komunalnym

%

Odpady niebezpieczne 4 Ilość zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest Mg 5 Udział procentowy wyrobów zawierających azbest poddanych procesom unieszkodliwiania %

6 Poziomy odzysku i recyklingu zuŜytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych (w tym zawierających substancje zubaŜające warstwę ozonową)

Mg

7 Liczba wybudowanych Gminnych Punktów Zbierania Odpadów Niebezpiecznych Sztuk 8 Ilość powstałych w gminie odpadów medycznych i weterynaryjnych Mg

9 Ilość pojazdów w Mg, wycofanych z eksploatacji i przekazanych do stacji demontaŜu lub punktów zbierania pojazdów

Mg

Co cztery lata Plan Gospodarki Odpadami podlega obowiązkowemu uaktualnieniu. Edukacja ekologiczna w zakresie gospodarki odpadami:

- Liczba i nakład publikacji dotyczących gospodarki odpadami.

- Liczba zorganizowanych szkoleń i programów edukacyjnych dla dorosłych, liczba ich uczestników. Im więcej szkoleń i ich uczestników tym korzystniej.

- Liczba szkół uczestniczących w konkursach związanych z gospodarką odpadami. Im więcej szkół i uczniów będących uczestnikami konkursów tym korzystniej.

- Liczba podjętych wspólnych działań z organizacjami ekologicznymi. Im więcej wspólnych działań tym korzystniej.

- Liczba osób korzystających z danych o gospodarce odpadami na terenie gminy. Im większa liczba osób korzystających z tych informacji tym korzystniej.

- Liczba bezrobotnych zatrudnianych przy pracach na rzecz gospodarki odpadami. - Stopień akceptacji społecznej przedsięwzięć z zakresu gospodarki odpadami.

9. Analiza oddziaływania Projektu Planu na środowisko i wnioski z niej wypływające.

Analiza wpływu na środowisko „Planu gospodarki odpadami dla Gminy i Miasta Stąporków” obejmuje stan środowiska w gminie w odniesieniu do gleb, wód powierzchniowych, podziemnych i po-wietrza. W przypadku braku realizacji „Planu...” nastąpi zdecydowane pogorszenie stanu środowiska naturalnego gminy, a w szczególności wód powierzchniowych, podziemnych oraz gleb. Nieprawidłowe gospodarowanie odpadami na obszarze gminy, moŜe doprowadzić do degradacji środowiska przyrodni-czego.

Przystąpiono do rekultywacji składowiska odpadów komunalnych w Stąporkowie, które zostało wyłączone z eksploatacji z końcem 2005r.

Niewątpliwie najwaŜniejszym celem „Planu …” jest ograniczenie deponowania odpadów komu-nalnych na składowiskach, a szczególnie odpadów niebezpiecznych,.

Dalsza realizacja planu doprowadzi do zmniejszenia odpadów kierowanych na składowiska poprzez segregację odpadów komunalnych w tym niebezpiecznych.

Największym zagroŜeniem dla środowiska będzie powstanie w najbliŜszym czasie duŜej ilości od-padów zawierających azbest. W 2008r. dl gminy Stąporków opracowano Program usuwania wyrobów zwierających azbest. Program ten ustala plan działania do końca 2018r.. W tym czasie planuje się likwi-dację wyrobów azbestowych w wysokości 30 %. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wyroby azbesto-we powinny zostać zutylizowane do końca 2032r..

Jednym z podstawowych warunków realizacji „Planu …” w gminie Stąporków będzie włączenie się do jego realizacji wszystkich mieszkańców. Cel ten moŜe zostać osiągnięty dzięki wszechstronnej edukacji ekologicznej, która spowoduje zmianę podejścia do znaczenia środowiska przyrodniczego dla kaŜdego człowieka. Prowadzona kampania edukacyjna w zakresie ekologii, z naciskiem na sposób postę-powania z odpadami doprowadzi do zmniejszenia ilości powstawania odpadów, indywidualnego zago-spodarowania lub segregacji odpadów u źródła ich powstawania.

Nie znaleziono podczas tej analizy Ŝadnych oddziaływań jednoznacznie negatywnych. Stwierdzono natomiast, Ŝe większość zadań jeŜeli zostaną w pełni zrealizowane, spowoduje po-

prawę stanu jakości środowiska zarówno w ujęciu całościowym, jak i tylko poszczególnych komponen-tów. Najwięcej mogą zyskać ochrona powierzchni ziemi, gleb, krajobrazu, wód powierzchniowych i pod-ziemnych. Nie mniej istotna jest równieŜ poprawa walorów estetycznych otoczenia. Przyczyni się to do likwidacji tzw. „dzikich wysypisk”, które na dzień obecny są plagą kaŜdej z gmin. Działania, które wydają się konieczne do podjęcia realizacyjnego, spowodują takŜe wzrost świadomości społeczności lokalnej.

10. Streszczenie w języku niespecjalistycznym.

„Plan gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Stąporków” został opracowany w trybie i na zasa-dach określonych w przepisach o ochronie środowiska i obejmuje wszystkie rodzaje odpadów powstają-cych i przywoŜonych na teren gminy, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów komunalnych. Plan od-nosi się do załoŜeń przyjętych w krajowym, wojewódzkim oraz powiatowym planie gospodarki odpada-mi.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zagadnienia dotyczące odpadów i gospodarki nimi na terenie gminy Stąporków. W oparciu o analizę charakteru gminy, danych gospodarczych, a takŜe badań ankietowych, zestawiono przybliŜone wielkości odpadów powstających na jej obszarze w ciągu roku, w róŜnych sektorach. Najwięcej odpadów powstaje w gospodarstwach domowych - są to odpady komu-nalne. W dalszej kolejności największymi wytwórcami odpadów są: sektor handlu i usług, sektor publicz-ny, przemysł, sektor budowlany, sektor usług medycznych i weterynaryjnych, transport. We wszystkich tych sektorach powstają takŜe odpady niebezpieczne, na które naleŜy zwracać szczególną uwagę.

Z analizy całości sytuacji w gminie Stąporków, widać, iŜ jest jeszcze wiele spraw do uregulowania i wprowadzenia w Ŝycie.

W ciągu kilku lat naleŜy: - uszczelnić system gospodarki odpadami komunalnymi i ujednolicić sposób ich zbiórki, - zadbać o uregulowanie gospodarki odpadami w przedsiębiorstwach, instytucjach publicznych, sekto-

rze usług i handlu i innych. Całość tych działań wymagała będzie poniesienia większych niŜ dotychczas środków finansowych.

W związku z tym niezbędne są skuteczne działania Urzędu Miasta w Stąporkowie w kwestii pozyskania środków dodatkowych z dotacji krajowych i unijnych.