Implemented by In cooperation with

UDHËZUES PËR EKSPORTINE PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Publikuar ngaDeutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

Zyrat e regjistruaraBon dhe Eshborn, Gjermani

Fondi i Hapur Rajonal për Evropën Juglindore - Tregtia e Jashtme (ORF FT)Rr. „Zmaja od Bosne“ 7- 7a71000 SarajevëT: 00387 33 957 500F: 00387 33 957 500GIZ-BosnienHerzegowina@giz.dewww.giz.de

NëDhjetor 2018

Dizajni dhe strukturimiArch Design d.o.o. SarajevëPatriotske lige 2871000 Sarajevë

TekstiFondi i Hapur Rajonal për Tregtinë e Jashtme

GIZ është përgjegjës për përmbajtjen e këtij publikimi.

Në emër të

Ministrisë Federale Gjermane për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (BMZ)

Implemented by In cooperation with

UDHËZUES PËR EKSPORTINE PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N4E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

PËRMBAJTJA

1. HYRJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2. PASQYRA E EKSPORTIT SIPAS VENDEVE NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR (BP6) NË BE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1. Vërejtjet hyrëse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.1. Importet e produkteve të përzgjedhura në BE 28 nga bota . . . 10

2.1. Eksporti i produkteve të F&P të përpunuara nga BP në BE . . . . . 10

3. KËRKESAT E PËRGJITHSHME PËR EKSPORT NË BE - Dokumentacioni tregtar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3.1. Deklarata e Vlerës Doganore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3.2. Fatura komerciale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

3.3. Specifikacioni i mallrave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.4. Certifikata e cilësisë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.5. Certifikata e origjinës së mallit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.6. Fletëngarkesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.7. Lista e paketimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

4. DOKUMENTET E NGARKESËS (Dokumentacioni i transportit) . . . . . . . . . . 15

4.1. Fletëngarkesa e transportit rrugor (CMR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

4.2. Fletëngarkesa e transportit hekurudhor (CIM) . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.3. Fletëngarkesa e transportit ajror . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.4. ATA Carnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4.5. Fletëngarkesa detare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4.6. Fletëngarkesa detare FIATA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 5E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

5. KËRKESAT SPECIFIKE PËR EKSPORT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.1. Siguria ushqimore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.2. Ligji i përgjithshëm për ushqim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.3. Kontaminuesit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

5.4. Kërkesat për paketim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

5.5. Kërkesat për etiketim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

6. KËRKESAT SHTESË PËR EKSPORT - Standardet Private . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

6.1. IFS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

6.2. BRC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

6.3. SQF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

6.4. FSSC 22000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

7. KËRKESAT PËR PRODUKTEVE E FRUTAT DHE PERIMET ORGANIKE TË PËRPUNUARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

7 .1 Etiketimi i produkteve organike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

8. LISTA E LABORATORËVE TË AKREDITUARA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

9. LISTA E PANAIREVE RELEVANTE NË EVROPË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

10. INFORMATA PËR TREGUN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

FAQE TË DOBISHME NË INTERNET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N6E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

1 . HYRJE

Ky udhëzues ka për qëllimi të prezantojë eksportuesit potencialë nga vendet e Ballkanit Perëndimor (BP6), përkatësisht nga Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia, të gjitha parakushtet e domosdoshme, si dhe dokumentet dhe informatat tjera relevante, për eksportin e produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara nga vendet e Ballkanit Perëndimor (BP) në Bashkimin Evropian (BE) . Ky udhëzues është përgatitur për produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara të prodhuara në vendet e Ballkanit Perëndimor .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 7E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM-të) në Ballkanin Perëndimor ballafaqohen me vështirësi sa i përket qasjes në tregje të reja për eksport . Një parakusht është përshtatja e produktit dhe e standardit të cilësisë për ato tregje të synuara . Përveç kësaj, për eksport të suksesshëm nevojiten edhe informata për tregun dhe kanalet e shpërndarjes . Ndërmarrjet rajonale ballafaqohen si me pengesa të jashtme edhe me të brendshme . Shpesh, për shkak të kapaciteteve të kufizuara kryesisht financiare dhe të brendshme, NVM-të kanë mungesë të ekspertizës për eksport (madje edhe për informata themelore lidhur me kriteret, procedurat dhe hapat për eksport) dhe varen nga mbështetja e jashtme, siç janë shërbimet konsulente .

Tregjet e eksportit, posaçërisht në vendet evropiane, janë plot me të panjohura për eksportuesit, pasi që ka shumë kërkesa, siç janë standardet (evropiane), certifikimet, kërkesat e cilësisë, paketimi, etj . Probleme shtesë për eksportuesit nga vendet e Ballkanit Perëndimor janë ndryshimet e vazhdueshme të trendeve .

Rregullat e tregtisë ndërkombëtare, rregulloret e BE-së dhe procedurat e importit, standardet private të cilësisë së industrisë, si dhe performanca shtesë ose shenjat e cilësisë (që nuk janë domosdoshmërisht të kërkuara ligjërisht, por që de facto bëhen kusht i qasjes në treg) mund të jenë një pengesë e vështirë për kompanitë që dëshirojnë të hyjnë në tregjet e BE-së dhe tregjet e tjera ndërkombëtare . Në shumë raste, produktet duhet të testohen dhe të certifikohen për të siguruar pajtueshmërinë me kërkesat e importuesve - për të dëshmuar se kërkesat e BE-së dhe standardet private të cilësisë së industrisë janë duke u përmbushur . Si pasojë, eksportuesit nga vendet e Ballkanit Perëndimor jo vetëm që kanë nevojë për teknologjitë dhe njohuritë e duhura të prodhimit, përpunimit, trajtimit, tregtisë, e marketingut por edhe për kornizat e duhura ligjore dhe institucionale dhe për kontroll dhe auditim kompetent .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N8E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

2 . PASQYRA E EKSPORTIT SIPAS VENDEVE NGA VENDET E PËRZGJEDHURA TË BALLKANIT NË BE 28, PËR PRODUKTET E FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA

2 .1 . Vërejtjet hyrëse

Ò Burimi: TradeMap .org dhe trade .ec .europa (të dhënat e marra në nëntor të vitit 2018)

Ò Fokusi në grupin e produkteve 20 (Përgatitjet e perimeve, frutave, arrave apo pjesëve të tjera të bimëve), si dhe në HS nëngrupet në vijim:

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 9E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

2001 Perimet, frutat, arrat dhe pjesët e tjera të ngrënshme të bimëve, të përgatitura ose të ruajtura me uthull ose acid acetik

2002 Domate, të përgatitura ose të ruajtura në mënyrë tjetër nga ajo me uthull ose acid acetik

2003 Kërpudha dhe zhardhokë, të përgatitura ose të ruajtura në mënyrë tjetër nga ajo me uthull ose acidi acetik

2004 Perimet e përgatitura ose të ruajtura në mënyrë tjetër nga ajo me nga uthull ose acid acetik, të ngrira (me përjashtim të ruajtura nga sheqeri, dhe domate, kërpudha dhe zhardhokë)

2005 Perime të tjera të përgatitura ose të ruajtura në mënyrë tjetër nga ajo me uthull ose acid acetik, jo të ngrira (duke përjashtuar ruajtjen me sheqer, domate, kërpudha dhe zhardhokët)

2006 Perimet, frutat, arrat, lëvorja e frutave dhe pjesët e tjera të ngrënshme të bimëve, të ruajtura nga sheqeri i “drenazhuar, i lëmuar ose kristalizuar”

2007 Reçel, xhelatina frutash, marmelatat, pure të frutave ose arrave dhe pasta me fruta ose arrë, të përfituara nga gatimi, qoftë nëse përmbajnë sheqer të shtuar ose materie të tjera ëmbëlsuese apo jo .

2008 Fruta, arra dhe pjesë të tjera të ngrënshme të bimëve, të përgatitura ose të ruajtura, qoftë nëse përmbajnë apo jo sheqer të shtuar ose materie të tjera ëmbëlsuese ose alkool (me përjashtim të atyre të përgatitura ose të ruajtura me uthull, të ruajtura me sheqer por jo të hedhura në shurup, dhe reçelet, xhelatina frutash, marmelata, pure dhe pasta frutash, të përfituara nga gatimi)

2009 Lëngje frutash, përfshirë mushtin e rrushit, dhe lëngjet e perimeve, të pafermentuara, që nuk përmbajnë alkool të shtuar, qoftë nëse përmbajnë sheqer të shtuar ose materie të tjera ëmbëlsuese apo jo .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N10E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

2 .2 . Importet e produkteve të përzgjedhura në BE 28 nga bota

Importet në BE 28 nga bota të frutave dhe perimeve të përpunuara në tri vite (2015, 2016, 2017) ishin ndërmjet 23 – 24 .5 miliardë euro nga 226 vende me një normë rritjeje prej 18% përgjatë këtyre tri viteve .

2 .3 . Eksporti i produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara nga vendet e Ballkanit Perëndimor në BE

IMPORTET E BASHKIMIT EVROPIAN (BE 28) NGA BOTA

Të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovi-na, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia) kanë eksportuar së bashku në BE produkte të frutave dhe perimeve të përpunuara në një shumë që tejkalon 100 milionë euro, e që përbën vetëm 0 .38% të importeve totale të BE-së në këtë kategori .

23,16 billion EUR

23,28 billion EUR

2015 2016

24,32 billion EUR2017

23,16 miliardë euro

23,28 miliardë euro

2015. 2016.

24,32 miliardë euro2017.

23,16 милијарди евра

23,28 милијарди евра

2015. 2016.

24,32 милијарди евра2017.

23,162,920,00023,285,720,000 24327739000

IMPORTET E BE 28 NGA BOTA

0

10,000,000

20,000,000

30,000,000

40,000,000

50,000,000

60,000,000

70,000,000

Albania Bosnja dhe Hercegovina

Kosova Maqedonia Mali i Zi Serbia

2015 2016 2017

Export to EU28fromWestBalkanCountries

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 11E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

3 . KËRKESAT E PËRGJITHSHME PËR EKSPORT NË BE - Dokumentacioni tregtar

Dokumentacioni tregtar përcjell mallrat nga vendi i dërgimit deri në destinacionin përfundimtar dhe i referohet përshkrimit të mallrave .

Ky grup i dokumenteve përfshin: deklaratën e vlerës doganore, faturën komerciale, specifikacionin e mallrave, certifikatën e cilësisë dhe certifikatën e origjinës së mallrave, fletëngarkesën dhe listën e paketimit .

3 .1 . Deklarata e vlerës doganoreDeklarata e vlerës doganore është një dokument, i cili duhet t’i paraqitet autoriteteve doganore kur vlera e mallrave të importuara tejkalon 20 .000 euro . Deklarata e vlerës doganore duhet të përpilohet në përputhje me formularin DV 1, një mostër e të cilit mund të gjendet në Shtojcën 8 të Rregullores (BE) 2016/3411 (OJ L-69 15/03/2016) (CELEX 32016R0341) i njohur si Akti i Deleguar Kalimtar i UCC-së . Ky formular duhet të paraqitet me Dokumentin Unik Doganor - DUD .

Qëllimi kryesor i kësaj kërkese është vlerësimi i vlerës së transaksionit në mënyrë që të përcaktohet vlera doganore (vlera e tatueshme) për të aplikuar detyrimet tarifore .

Kjo deklaratë përgatitet nga kompanitë (eksportuesit) që eksportojnë produkte në vendet anëtare të BE.

1 http://trade .ec .europa .eu/services/reqs/public/v1/requirement/auxi/eu/eu_gen_value-dec_dv1 .pdf/

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N12E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

3 .2 . Fatura komerciale

Fatura komerciale është një dokument ose dëshmi e transaksionit midis eksportuesit dhe importuesit . Fatura komerciale përmban informatat bazë për transaksionin dhe kërkohet gjithmonë për zhdoganim .Të dhënat minimale që përfshihen janë si vijon:

Ò Informatat për eksportuesin dhe importuesin (emri dhe adresa); Ò Data e lëshimit; Ò Numri i faturës; Ò Përshkrimi i mallit (emri, cilësia, etj .); Ò Njësia matëse; Ò Sasia e mallit; Ò Vlera e njësisë; Ò Vlera totale e artikujve; Ò Vlera totale e faturës dhe valuta e pagesës . Shuma ekuivalente

duhet të tregohet në një valutë plotësisht të konvertueshme në EUR ose në tenderin ligjor në Shtetin Anëtar importues;

Ò Kushtet e pagesës (metoda dhe data e pagesës, zbritjet, etj .) Ò Kushtet e dërgesës sipas “incotermit” të duhur; Ò Mënyra e transportit .

Nuk kërkohet asnjë formular specifik . Fatura komerciale duhet të përgatitet nga eksportuesi sipas praktikës standarde të biznesit dhe duhet të dorëzohet në origjinal së bashku me të paktën një kopje . Në përgjithësi, nuk ka nevojë që fatura të nënshkruhet . Në praktikë, si origjinali dhe kopja e faturës komerciale zakonisht nënshkruhen . Fatura komerciale mund të përgatitet në çdo gjuhë . Sidoqoftë, rekomandohet përkthimi në gjuhën angleze .

3 .3 . Specifikacioni i mallraveDokumenti lëshohet nga shitësi dhe përmban një përshkrim të produktit që është lëndë e shitjes . Ky dokument është veçanërisht i rëndësishëm për blerësin sepse përcakton nëse ka pajtueshmëri me kontratën . Gjithashtu, sipas këtij dokumenti, palët kontraktuese kontraktojnë transportin e mallrave .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 13E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

3 .4 . Certifikata e cilësisëNganjëherë blerësit ose autoritetet doganore kërkojnë certifikata për cilësinë e mall-rave që eksportohen . Këto certifikata lëshohen nga organet përkatëse të certifikimit . Ky dokument është i nevojshëm për blerësit dhe konfirmon që një institucion i au-torizuar ka kontrolluar mallrat . Dokumenti duhet të konfirmoj që mallrat e ekzamin-uara janë të shëndetshme apo se ato nuk janë të infektuara .

Kjo certifikatë lëshohet nga organizatat, laboratorët e akredituar për të kryer analizat e nevojshme të produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara për eksport. Lista e laboratorëve të akredituar në vendet e Ballkanit Perëndimor është paraqitur në kapitullin 8.

3 .5 . Certifikata e origjinës së mallitCertifikata e origjinës së mallrave, certifikata e qarkullimit EUR .1 (e njohur edhe si certifikata EUR.1 ose EUR.1) është një formular që përdoret në trafikun ndërkom-bëtar të mallrave . Çka është më e rëndësishmja, certifikata EUR .1 njihet si certifikatë e origjinës për tregtinë e jashtme në kuptimin juridik, veçanërisht në kuadër të disa marrëveshjeve bilaterale dhe multilaterale të sistemit preferencial panevropian (Marrëveshja e Asociimit e Bashkimit Evropian) . Certifikata EUR .1 përdoret për të vërtetuar origjinën e një produkti dhe, nëse zbatohet, për të përfituar nga kushtet e favorshme të tregtisë (kryesisht tarifat) sipas një politikë preferenciale tregtare të BE . Për të përfituar nga norma preferenciale gjatë zhdoganimit, një certifikatë e vlefshme e qarkullimit të mallrave EUR .1 duhet t’i dorëzohet autoritetit kompetent (në përgjithësi një zyreje doganore), në të cilën prodhuesi vërteton origjinën e mall-rave . Për shembull, ky dokument është i detyrueshëm për përvetësimin e të drejtës për importet pa taksa doganore të produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara nga vendet e Ballkanit Perëndimor.

Kjo certifikatë lëshohet nga zyrat doganore në vendin e eksportuesve.

3 .6 . FletëngarkesaKy dokument lëshohet në momentin kur malli del nga depoja . Fletëngarkesa nën-shkruhet nga punëtori/shoferi/blerësi i depos dhe kësisoj konfirmon se mallrat janë të gatshme për transport . Elementet themelore të cilat i përmban fletëngarkesa

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N14E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

janë: të dhënat e konsumatorëve, numri i regjistrimit të automjetit në të cilin janë ngarkuar mallrat, emrin e shoferit dhe informatat mbi mallrat .

Dokumenti i fletëngarkesës përgatitet dhe lëshohet nga eksportuesi.

3 .7 . Lista e paketimit

Lista e paketimit (L/P) është një dokument komercial që e shoqëron faturën komer-ciale dhe dokumentet e transportit . Ai ofron informatat për artikujt e importuar dhe detajet e paketimit të secilës dërgesë (peshën, përmasat, çështjet e trajtimit, etj)

Ky dokument nevojitet për zhdoganim si një inventar i ngarkesës hyrëse .

Në përgjithësi lista i përfshin të dhënat e mëposhtme:

Ò Informatat për eksportuesin, importuesin dhe kompaninë e transportit

Ò Datën e lëshimit

Ò Numrin e faturave të ngarkesës

Ò Llojin e paketimit (enë në formë daulleje, arkë, karton, kuti, fuçi, qese, etj)

Ò Numri i pakove

Ò Përmbajtja e secilës pako (përshkrimi i mallrave dhe numri i artikujve për pako)

Ò Markat dhe numrat

Ò Peshën neto, peshën bruto dhe matjen e pakove

Nuk kërkohet kurrfarë formulari specifik . Lista e paketimit duhet të përgatitet nga eksportuesi sipas praktikës standarde të biznesit dhe duhet të dorëzohet në orig-jinal së bashku me të paktën një kopje . Në përgjithësi, nuk ka nevojë që ai të nën-shkruhet .

Sidoqoftë, në praktikë, si origjinali dhe kopja e listës së paketimit shpesh nënshkru-hen . Lista e paketimit mund të përgatitet në çdo gjuhë . Sidoqoftë, rekomandohet përkthimi në gjuhën angleze .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 15E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

4 . DOKUMENTET E NGARKESËS (Dokumentacioni i Transportit)

Varësisht nga mjetet e transportit të përdorura, dokumentet e mëposhtme duhet të plotësohen dhe t’i paraqiten autoriteteve doganore të Shtetit Anëtar importues të BE-së pas importimit, me qëllim që mallrat të zhdoganohen .

Dokumentet më të përdorura në vendet e Ball-kanit Perëndimor janë si më poshtë:

4 .1 . Fletëngarkesa e transportit rrugor (CMR)

Ky dokument lëshohet nga transportuesi . Fletën-garkesa e transportit rrugor është një dokument i cili përmban detajet e transportit ndërkom-bëtar rrugor të mallrave, i përcaktuar nga Kon-venta mbi Kontratën për Transportin Rrugor Ndërkombëtar të Mallrave 1956 (Konventa CMR) . Ajo i mundëson dërguesit që t’i ketë mallrat në dispozicion gjatë transportit . Ajo duhet të lëshohet në katër kopje identike dhe të nënshkruhet nga dërguesi dhe transportuesi .

Ò kopja e parë i dedikohet dërguesit,

Ò e dyta mbetet në posedim të transportuesit,

Ò kopja e tretë i shoqëron mallrat dhe i dorëzohet marrësit dhe e katërta duhet të nënshkruhet dhe vuloset nga marrësi dhe më pas t’i kthehet dërguesit .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N16E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Zakonisht, një CMR lëshohet për çdo automjet . Fletëngarkesa CMR nuk është doku-ment titullar dhe nuk është i negociueshëm .

4 .2 . Fletëngarkesa e transportit hekurudhor (CIM)

Transportuesi e lëshon gjithashtu edhe këtë dokument . Fletëngarkesa e transportit hekurudhor (CIM) është një dokument i kërkuar për transportimin e mallrave përmes hekurudhës . Ajo rregullohet nga Konventa që ka të bëj me transportin hekurudhor ndërkombëtar 1980 (COTIF-CIM) . Fletëngarkesa CIM lëshohet nga transportuesi në pesë kopje, origjinali i shoqëron mallrat, dy kopje të origjinalit mbahen nga dërguesi ndërsa tri kopjet e mbetura mbahen nga transportuesi për qëllime të brendshme . Ajo konsiderohet si kontratë e transportit hekurudhor .

4 .3 . Fletëngarkesa e transportit ajror (AWB)

Fletëngarkesa e transportit ajror është dokument i cili shërben si dëshmi e kontratës së transportit ndërmjet dërguesit dhe kompanisë së transportuesit . Ajo lëshohet nga agjenti i transportuesit dhe bie nën dispozitat e Konventës së Varshavës (Konventa për Unifikimin e disa Rregullave lidhur me Transportin Ndërkombëtar Ajror, 12 tetor 1929) . Një fletëngarkesa e vetme e transportit ajror mund të përdoret për dërgesa të shumëfishta të mallrave; ajo përmban tre origjinale dhe disa kopje shtesë . Një origjinal mbahet nga secila prej palëve të përfshira në transport (dërguesi, marrësi dhe transportuesi) . Kopjet mund të kërkohen në aeroportin e nisjes/destinacionit, për dërgesën dhe në disa raste, për transportuesit e mëtejshëm të mallrave . Fletën-garkesa e transportit ajror është një dëshmi e fletëngarkesës, e cila dëshmon një kontratë të transportit dhe vërteton pranimin e mallrave .

Një tip specifik i fletëngarkesë e transportit ajror është ajo që përdoret nga të gjithë transportuesit që i përkasin Shoqatës Ndërkombëtare të Transportit Ajror (IATA); një listë e quajtur IATA Standard Air Waybill/Fletëngarkesa e transportit ajror e IATA-s . Ajo mishëron kushtet standarde të lidhura me ato që janë përcaktuar në Konventën e Varshavës .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 17E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

4 .4 . ATA Carnet2

ATA (Lejimi i Përkohshëm) karnetët janë dokumente ndërkombëtare doganore të lëshuara nga Dhomat e Tregtisë në vendet e përzgjedhura (Vendet e Ballkanit Perëndimor) që lejojnë importimin e përkohshëm të mallrave, pa detyrime dhe taksa doganore . ATA karnetët mund të lëshohen për kategoritë e mëposhtme të mallrave: mostrat tregtare, pajisjet profesionale dhe mallrat për prezantim apo për përdorim në panaire, shfaqje, ekspozita dhe të ngjashme .

Ky dokument është veçanërisht i rëndësishëm për kompanitë që marrin pjesë në disa panaire tregtare në vendet anëtare të BE.

Përveç dokumenteve të mësipërme, ekzistojnë edhe dokumentet e mëposhtme të transportit, të cilat nuk përdoren shpesh në vendet e BP-së:

4 .5 . Fletëngarkesa Detare

Fletëngarkesa Detare është një dokument i lëshuar nga kompania e transportit detar për operatorin transportues dhe me të pranohet se mallrat janë pranuar në bord . Në këtë mënyrë, fletëngarkesa detare shërben si dëshmi e pranimit të mallrave nga transportuesi që e obligon atë të dorëzojë mallrat tek marrësi . Ajo përmban detajet e mallrave, anijeve dhe portit të destinacionit . Ajo dëshmon kontratën e transportit dhe përcakton pronësinë e mallrave, që do të thotë se mbajtësi i fletëngarkesës de-tare është pronar i mallrave / produkteve .

4 .6 . Fletëngarkesa Detare FIATA

Fletëngarkesa Detare FIATA është një dokument i dizajnuar për t’u përdorur si një do-kument multimodal ose i kombinuar i transportit me status të negociuar, i cili është hartuar nga Federata Ndërkombëtare e Shoqatave të Shpediterëve .

2 https://iccwbo .org/resources-for-business/ata-carnet/

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N18E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

5 . KËRKESAT SPECIFIKE PËR EKSPORT

Për të qenë në gjendje të eksportojë në BE, secili vend duhet të përmbushë kërkesat e mëposhtme ligjore:

Legjislacioni i BE-së përmban një numër dispozitash për të siguruar sigurinë e ushqimit në tregun e BE . Siguria ushqimore nënkupton ushqim të sigurt dhe të shëndetshëm përgjatë tërë zinxhirit “nga Ferma deri te piruni” . Kjo përfshin: pro-dhimin, përpunimin, magazinimin, transpor-timin, transportin, shpërndarjen dhe shitjen e ushqimit në treg .

Në rast se këto parakushte nuk plotësohen, produktet e frutave dhe perimeve të përpun-uara nuk do të jenë në gjendje të hyjnë në tregun e BE-së .

Meqenëse siguria ushqimore është një nga prioritetet kryesore në të gjithë sektorët e ushqimit në BE, në praktikë shumë shpesh ndodh që shumica e blerësve evropianë kërkojnë garanci shtesë në formë të certi-fikatave (standardeve) që demonstrojnë zbatimin e menaxhimit të sigurisë ushqi-more bazuar në analizën e rrezikut dhe pikat e kontrollit kritik . Informata shtesë për këto standarde përmenden në Kapitullin 6 .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 19E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

5 .1 . Siguria ushqimore

Bashkimi Evropian vazhdimisht punon për të siguruar që furnizimi me ushqim i Ev-ropës, përfshirë frutat dhe perimet e përpunuara, të jetë më i sigurti në botë . Të një-jtat standarde të sigurisë ushqimore zbatohen për të gjitha produktet ushqimore, pavarësisht nëse ato importohen ose prodhohen në BE . Ligji i Përgjithshëm për Ush-qim3 është rregullorja legjislative kornizë për sigurinë e ushqimit në BE .

Objektivat e përgjithshme të Ligjit për ushqim dhe ushqim të kafshëve janë:

Ò Garantimi i një niveli të lartë të mbrojtjes së jetës dhe shëndetit të njeriut dhe mbrojtjes së interesave të konsumatorëve . Gjithashtu edhe garantimi i praktikave të drejta në tregtinë e ushqimit, duke marrë parasysh shëndetin dhe mirëqenien e kafshëve, shëndetin e bimëve dhe mjedisin;

Ò Sigurimi i lëvizjes së lirë të ushqimit dhe ushqimit të ushqimit të prodhuar dhe të tregtuar në Bashkim, në përputhje me Rregulloren e Përgjithshme të Ligjit për Ushqimin;

Ò Lehtësimi i tregtisë globale të ushqimit dhe ushqimit të sigurt, ushqimit të shëndetshëm duke marrë parasysh standardet dhe marrëveshjet ndërkombëtare gjatë zhvillimit të legjislacionit të Bashkimit, përveç rasteve kur kjo mund të dëmtojë nivelin e lartë të mbrojtjes së konsumatorit të ndjekur nga Bashkimi .

5 .2 . Ligji i përgjithshëm për ushqim

Kërkesat e Ligjit të Përgjithshëm për Ushqim janë:

Kërkesat e sigurisë - siguria e ushqimit është me rëndësi kritike . Konsumatorët duhet të kenë besim dhe siguri se ushqimi që ata blejnë nuk do t’u bëjë asnjë dëm dhe se nuk do të ketë një efekt negativ .

Gjurmueshmëria - gjurmimi i ushqimit, produkteve të frutave dhe perimeve të për-punuara dhe ushqimit në të gjithë zinxhirin ushqimor është shumë i rëndësishëm për mbrojtjen e konsumatorëve, veçanërisht kur ushqimi dhe ushqimi për kafshë konstatohen të jenë nën nivelin e kërkuar .

3 Ligji i Përgjithshëm i Ushqimit https://ec .europa .eu/food/safety/general_food_law_en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N20E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Përgjegjësitë e operatorëve - përgjegjësia primare për të siguruar pajtueshmërinë me ligjin e ushqimit dhe në veçanti me sigurinë e ushqimit, qëndron tek operatorët e biznesit të ushqimit (ose ushqimit për kafshë) .

Udhëzimet mbi zbatimin - udhëzimet mbi zbatimin e Ligjit të Përgjithshëm për Ush-qim synojnë të ndihmojnë të gjithë akterët në zinxhirin ushqimor për të kuptuar më mirë Rregulloren dhe për ta zbatuar atë në mënyrë korrekte dhe në mënyrë të njëtra-jtshme .

Për më shumë informata në lidhje me udhëzimet, ju lutemi vizitoni faqen e internetit në vijim: https://ec .europa .eu/food/sites/food/files/safety/docs/gfl_req_implementation-guidance_en .pdf

Rregullorja e Përgjithshme e Ligjit për Ushqim përcakton disa procedura lidhur me sigurinë e ushqimit . Në veçanti, ajo siguron katër masa:

Ò Themelimi i Sistemit të Alarmimit të Shpejtë për Ushqim dhe Ushqyerje (RASFF);

Ò Krijimi i Komitetit të Përhershëm për Bimët, Kafshët, Ushqimin dhe Ushqimin e kafshëve (Komiteti PAFF);

Ò Miratimi i masave emergjente; dhe Ò Krijimi i një plani të përgjithshëm për menaxhimin e krizave .

Për më tepër informata rreth Ligjit të Përgjithshëm të Ushqimit, ju lutemi vizitoni faqen e internetit në vijim: https://ec .europa .eu/food/safety/general_food_law_en

BE-ja ka zhvilluar një qasje të integruar “nga ferma deri te piruni”, që mbulon të gjithë sektorët e zinxhirit ushqimor, duke përfshirë produktet e frutave dhe peri-meve të përpunuara . Kjo qasje specifike do të thotë që të gjitha ushqimet duhet të jenë të gjurmueshme në të gjithë zinxhirin e furnizimit . Për të arritur këtë, të gjithë prodhuesit e ushqimit duhet të zbatojnë Sistemin e Analizës së Rreziqeve dhe Pikave Kritike të Kontrollit (HACCP) . HACCP është një sistem i menaxhimit në të cilin sigu-ria e ushqimit është adresuar nëpërmjet analizës dhe kontrollit të rreziqeve biolog-jike, kimike dhe fizike nga prodhimi, sigurimi dhe trajtimi i lëndëve të para, deri tek prodhimi, shpërndarja dhe konsumimi i produktit të përfunduar . Më shumë detaje rreth sistemit HACCP mund të gjenden në faqen e internetit në vijim: https://eur-lex .europa .eu/LexUriServ/LexUriServ .do?uri=CONSLEG:2004R0852:20090420:EN:PD F

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 21E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Importuesi i BE-së është përgjegjës për të siguruar që të gjitha produktet e frutave dhe perimeve të përpunuara të importuara në BE janë në përputhje me kërkesat e ligjit të BE-së për ushqim . Si rezultat, importuesi i BE-së është i detyruar të kërkojë nga furnizuesit e vendeve të treta që të përmbushin kërkesat e ligjit të BE-së për ushqim .Korniza rregullatore për masat sanitare dhe fitosanitare (SPS) është hartuar për të mbrojtur shëndetin e njeriut dhe të bimëve duke siguruar që frutat dhe perimet e importuara nuk janë të kontaminuara me nivele të dëmshme të pesticideve ose kon-taminuesit kimikë të tjerë, mikroorganizmave të afta t’i shkaktojnë dëm shëndetit të njeriut dhe dëmtuesit e sëmundjet e bimëve që mund t’i dëmtojnë kulturat, bimët zbukuruese ose të egra në Evropë . Meqenëse masat e sigurisë ushqimore brenda BE-së bazohen në vlerësimin shkencor të rrezikut të mundshëm për shëndetin nga një rrezik i caktuar, për këtë arsye produktet me origjinë shtazore që paraqesin rrezi-kun më të madh për shëndetin janë subjekt i kontrolleve strikte të importit duke përfshirë miratimin nga BE-ja të sistemeve kombëtare të kontrollit të ushqimit dhe miratimin e BE-së dhe regjistrimin e bizneseve ushqimore që dëshirojnë të ekspor-tojnë në BE ose të përfshira në prodhimin dhe përpunimin e ushqimit të destinuar për eksport në BE .Duke filluar nga shkurti i vitit 2017, frutat dhe perimet e përpunuara në vijim janë në një listë më të rreptë inspektimi:

Ò Mjedrat e ngrira nga Serbia-kontroll i shtuar në lidhje me novovirusin

5 .3 . KontaminuesitKontaminuesit janë substanca që nuk i janë shtuar qëllimisht ushqimit . Këto sub-stanca mund të jenë të pranishme në ushqim si rezultat i fazave të ndryshme të pro-dhimit, paketimit, transportit ose mbajtjes së tij . Ata gjithashtu mund të rezultojnë nga kontaminimi i mjedisit . Pasi që kontaminimi në përgjithësi ka një ndikim negativ në cilësinë e ushqimit dhe mund të nënkuptojë rrezik për shëndetin e njeriut, BE ka marrë masa për të minimizuar kontaminuesit në artikujt ushqimor .

Rregullorja e BE-së për Kontaminuesit4 në Ushqim përcakton nivelet maksimale për kontaminuesit e caktuar në produktet ushqimore . Kërkesat më të zakonshme për kontaminuesit në frutat dhe perimet e përpunuara janë si vijon:

4 Rregullorja e BE-së për Kontamimuesit: https://eur-lex .europa .eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A32006R1881

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N22E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Përdorimi i kufizuar i Pesticideve – MRL-ve5

Mungesa e mykotoksinave (frutat e thata) (Mykotoksinat janë substanca toksike të prodhuara nga kërpudhat e zakonshme të njohura si myqet . Është e rëndësishme të kuptohet se, megjithëse në rradhë të parë janë mallra ushqimore që bëhen të kontaminuara me aflatoksinë nëpërmjet rritjes së mykut, këto toksina janë shumë të qëndrueshme dhe mbijetojnë procese të tilla si trajtimi me ngrohje .

Kontaminimet më të zakonshme të mykotoksinës në sektorin e përpunimit të frutave dhe perimeve janë aflatoksinat, okratoksina A dhe patulina .

Sasia e kufizuar e metaleve të rënda në produktet ushqimore (lëngje frutash, fruta të konservuara dhe perime)

Zvogëlimi i rrezikut të kontaminuesve mikrobiologjik6 (lëngje frutash dhe perimesh të papasterizuara, fruta dhe perime të ngrira)

Shqetësimet e kloratit7 (uji)

Niveli i kufizuar i nitratit (spinaqi i ngrirë)

Shqetësimet rreth estereve të glicidileve (vajrat e perimeve)

Mungesa e substancave të huaja (kontaminimi me substancë të huaj në rastet kur procedurat e sigurisë ushqimore nuk ndiqen me kujdes)

Nivelet e kufizuara të rrezatimit8

Kërkesa për përbërjen e produktit9 – nivele të padeklaruara, të paautorizuara ose të tepruara të materialeve të huaja(lëngje frutash, reçele, xhelatina, pureja nga marmelata e embëlsuar e gështenjës)

5 Direktiva e BE-sw pwr MRL-të: https://eur-lex .europa .eu/LexUriServ/LexUriServ .do?uri=O-J:L:2005:070:0001:0016:en:PDF

6 Legjislacioni i BE-së: https://eur-lex .europa .eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX-:02005R2073-20140601&rid=1

7 Standardet për nivelet e kloratit në ushqim: https://www .efsa .europa .eu/en/press/news/150624a

8 Legjislacioni i BE-së për mbrojtjen nga: https://ec .europa .eu/energy/en/overview-eu-radi-ation-protection-legislation

9 Rregullorja mbi Aditivët Ushqimor: https://eur-lex .europa .eu/legal-content/EN/TXT/?-qid=1478597149803&uri=CELEX:02008R1333-20160525

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 23E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

5 .4 . Kërkesat për paketim

Paketimi i eksporteve duhet të jetë në përputhje me legjislacionin evropian mbi pe-shën dhe të jetë i sigurt për shëndetin e konsumatorit, si dhe për mjedisin . Paketimi i bërë nga druri ose materialet bimore mund t’i nënshtrohet kontrolleve fitosanitare . Etiketimi i produkteve të paketuara duhet të përmbajë pika të ndryshme të informa-cionit që lidhen me konsumatorin .

Kërkesa e parë është që përmbajtja në paketim të korrespondojë me sasinë e tre-guar (në peshë ose vëllim) në etiketë . Importuesit do të kontrollojnë madhësinë dhe peshën e paketimit për të siguruar që produktet e paketuara janë brenda kufijve të gabimeve të tolerueshme10 .

Disa nga blerësit shpesh kërkojnë përdorimin e paketimit të riciklueshëm, p .sh . kar-tona . Kjo kërkesë është veçanërisht e rëndësishme nëse eksportuesit synojnë të fur-nizojnë zinxhirët evropianë të shitjes me pakicë, të cilët shpesh kërkojnë që paketimi të jetë i bërë 100% prej materialeve ekologjike dhe të riciklueshme, duke përfshirë kapakët dhe mbyllësit .

Rregullorja e re e BE-së Nr .1169/201111 mbi ofrimin e informacionit ushqimor për konsumatorët ka hyrë në fuqi më 13 dhjetor 2014 . Detyrimi për të ofruar informatat ushqyese është zbatuar nga 13 dhjetori 2016 .

5 .5 . Kërkesat për etiketim

Në shtetet anëtare të BE-së, rregullat për etiketim12 u mundësojnë qytetarëve të marrin informacion të plotë rreth përmbajtjes dhe përbërjes së produkteve ushqi-more, përfshirë frutat dhe perimet e përpunuara . Etiketimi i ndihmon konsumatorët të bëjnë një zgjedhje të informuar kur blejnë produktet e tyre ushqimore .

10 https://eur-lex .europa .eu/LexUriServ/LexUriServ .do?uri=CON-SLEG:1976L0211:20090411:EN:PDF

11 Rregullorja e BE-së Nr .1169/2011: https://eur-lex .europa .eu/legal-content/en/ALL/?uri=CELEX:32011R1169

12 Rregullat e etiketimit: https://ec .europa .eu/food/safety/labelling_nutrition_en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N24E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Rregullorja për ofrimin e informacionit ushqimor për konsumatorët13 përcakton këto detyrime, të tilla si:

Ò Etiketimi i vlerës së energjisë dhe sasive të yndyrës, acideve yndyrore, karbohidrateve, proteinave, sheqernave dhe kripës;

Ò paraqitja e alergjenëve (të tilla si soja, arrat, gluteni dhe laktoza) për ushqime të paracaktuara (theksim në font, stilin ose ngjyrën e sfondit) në listën e përbërësve;

Ò Informacionin e detyrueshëm alergjen për ushqimet që nuk janë paketuar paraprakisht, duke përfshirë ushqimin e dedikuar për restorantet dhe kafenetë;

Ò Madhësia minimale e shkronjave për informacionin e detyrueshëm prej 1 .2 mm

Ekziston një zgjerim i mundshëm i rregullores për etiketimin e detyrueshëm të ven-dit të origjinës për përbërësit që përfaqësojnë më shumë se 50% të një ushqimi, që do të thotë se kur produkti është bërë me më shumë se 50% të përbërësve të impor-tuar, ekziston mundësia e zgjerimit të rregulloreve për shënjimin e detyrueshëm të vendit të origjinës nga i cili janë blerë këto përbërës . Disa nga detyrimet (të tilla si madhësia minimale e shkronjave) kanë të bëjnë vetëm me produktet e paketuara të konsumatorëve . Megjithatë, si furnizues i produkteve me shumicë, do t’ju kërkohet të ofroni informacionin përkatës; për shembull, për alergjenët dhe përbërjen .

Për lëngjet e frutave dhe produktet e manaferrave kërkesat e etiketimit janë paksa të ndryshme nga produktet e tjera . Ju lutemi shihni listën informative të produkteve specifike e cila përmbledh kërkesat e importit të BE-së:

Lëngjet e frutave: gjurmueshmëria, kontaminuesit, mbetjet e pesticideve, etiketimi i ushqimit, paketimi dhe specifikat për etiketimin e lëngjeve të fru-tave, lëngjet e koncentruara të frutave dhe nektari i frutave. Ky informacion specifik mund të gjendet në http://trade.ec.europa.eu/tradehelp/fruit-juice

Manaferrat: gjurmueshmëria, kontaminuesit, mbetjet e pesticideve, rregullat e veçanta për manaferrat, manaferrat e ngrira dhe paketimin. Ky informacion specifik mund të gjendet në http://trade.ec.europa.eu/tradehelp/berries

13 Ofrimi i informacioneve mbi ushqimin konsumatorit: https://eur-lex .europa .eu/legal-con-tent/EN/ALL/?uri=CELEX:32011R1169

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 25E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

6 . KËRKESAT SHTESË PËR EKSPORT – Standardet private

Certifikimi i sigurisë ushqimore

Megjithëse certifikimi i sigurisë ushqimore nuk është i detyrueshëm sipas legjislacionit evropian, ai është bërë një domosdoshmëri për pothuajse të gjithë importuesit Evropianë të ushqimit .

Shumica e importuesve evropianë të vendosur nuk do të punojnë me ju nëse nuk mund të ofroni dëshmi të certifikimit të sigurisë ushqimore si bazë për bashkëpunim .

Siç thuhet në pjesën e Kapitullit 5, certifikimi i sigurisë ushqimore është shumë i rëndësishëm në eksportin e produkteve në vendet anëtare të BE . Kërkesat shtesë të blerësve për standarde të caktuara janë të ndryshme . Për eksportin e frutave dhe perimeve të freskëta blerësit shumë shpesh kërkojnë standarde GlobalGAP, ndërsa standardet e mëposhtme mund të kërkohen për produktet e frutave dhe perimeve të përpunuara .

Ò IFS – International Featured Standard

Ò BRC - Standardi Global për Sigurinë Ushqimore i Konsorciumit Britanik të Shitjes me Pakicë

Ò SQF - Program i cilësisë së sigurt të ushqimit Ò FSSC 22000 – Sistemi i Certifikimit të Sigurisë së Ushqimit

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N26E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

6 .1 . IFS

IFS14 – Ky standard ushqimor është një nga standardet që i përkasin markës ombrellë IFS (International Featured Standards) . Ai është një standard i Iniciativës Globale të Sigurisë Ushqimore (GFSI)i njohur për auditimin e sigurisë ushqimore dhe cilësisë së procesit dhe produkteve të prodhuesve të ushqimit . Ai ka të bëjë me kompanitë e përpunimit të ushqimit apo kompanitë që paketojnë produkte ushqimore të pa-pa-ketuara paraprakisht . Standardi ushqimor IFS zbatohet kur produktet “përpuno-hen” ose kur ekziston rreziku i kontaminimit të produktit gjatë paketimit parësor . Standardi përmban shumë kërkesa që lidhen me pajtueshmërinë e specifikacioneve dhe mbështet përpjekjet e prodhimit dhe marketingut për sigurinë dhe cilësinë e markës .

Një listë e organeve të certifikimit, të klasifikuara sipas vendit dhe standardit mund të gjenden në https://www.ifs-certification.com/index.php/en/partners/certification-bodies

6 .2 . BRC

BRC15 - Konsorciumi Britanik i Shitjes me Pakicë është një shoqatë tregtare kryesore që përfaqëson të gjithë gamën e shitësve me pakicë, nga dyqanet e mëdha pjesë e zingjirit të shitjes dhe supermarketetet deri tek dyqanet e pavarura, që shesin një përzgjedhje të gjerë të produkteve përmes qendrës së qytetit, jashtë qytetit, dyqa-neve rurale dhe virtuale . BRC është zëri autoritar i shitjes me pakicë, i njohur për fushatën e tij të fuqishme dhe ndikimin brenda qeverisë si dhe si një ofrues i infor-matave të shkëlqyera të shitjes me pakicë .

Standardi Global i BRC-së për Sigurinë Ushqimore mund të zbatohet për çdo pro-ces të përpunimit apo paketimit të ushqimit ku ushqimi i hapur është trajtuar, përpunuar ose paketuar . Standardi ndahet në 7 kapituj:

I . Zotimi i Menaxhmentit të Lartë dhe Përmirësimi i Vazhdueshëm: Në mënyrë që çfarëdo sistemi i sigurisë ushqimore të jetë efektiv, është thelbësore që menaxhmenti i lartë i fabrikës të jetë plotësisht i zotuar për zbatimin e tij dhe zhvillimin e vazhdueshëm .

14 http://www .standardsmap .org/review .aspx?standards=167 15 http://www .standardsmap .org/review .aspx?standards=4

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 27E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

II . Plani i Sigurisë Ushqimore (HACCP): Baza për Sistemin e Sigurisë Ushqimore është një program efektiv HACCP i bazuar në kërkesat e sistemit të njohur ndërkombëtarisht Codex Alimentarius .

III . Sistemi i Sigurisë Ushqimore dhe Menaxhimit të Cilësisë: Kjo përcakton kërkesat për menaxhimin e sigurisë ushqimore dhe cilësisë, duke u bazuar në parimet e ISO 9000 . Kjo përfshin kërkesat për specifikacionet e produktit, miratimin e furnizuesit, gjurmueshmërinë dhe menaxhimin e incidenteve dhe tërheqjet e produkteve .

IV . Standardet e Vendit(lokacionit): Këto përcaktojnë pritjet për mjedisin e përpunimit duke përfshirë planin dhe mirëmbajtjen e ndërtesave dhe pajisjeve, pastrimin, kontrollin e dëmtuesve dhe menaxhimin e mbeturinave . Kjo përfshin një seksion të veçantë për menaxhimin e kontrolleve të trupave të huaj .

V . Kontrolli i produktit: Kjo përfshin kërkesat në fazën e dizajnit dhe të zhvillimit të produktit, menaxhimin e alergjenëve dhe pritshmëritë e Laboratorëve dhe testimin e produktit .

VI . Kontrolli i procesit: Kjo mbulon krijimin dhe mirëmbajtjen e kontrolleve të procesit të sigurt, kontrollin e peshës/vëllimit dhe kalibrimin e pajisjeve .

VII . Personeli: Kjo përcakton kërkesat për trajnimin e stafit dhe standardet për rrobat mbrojtëse dhe higjienën e personelit .

Informacione shtesë në lidhje me certifikimin në BRC mund të gjenden në faqen e internetit që vijon më poshtë: https://www .brcglobalstandards .com/partners/certification-bodies/overview/

6 .3 . SQF

SQF16 - Kodi SQF është një standard specifik i vendit, për certifikimin e procesit dhe produktit, me theks në zbatimin sistematik të parimeve HACCP të CODEX Alimenta-rius dhe udhëzimeve për kontrollin e sigurisë ushqimore dhe rreziqeve të cilësisë së ushqimit . Certifikimi i Sistemit SQF të një vendi(lokacioni) nga një organ certifi-kimi i licencuar i Institutit të Cilësisë së Sigurt Ushqimore nuk është një deklaratë e garancisë për sigurinë e produktit të atij vendi ose që produkti i plotëson të gjitha rregullat e sigurisë ushqimore gjatë gjithë kohës . Megjithatë, paraqet një siguri që

16 http://www .standardsmap .org/review .aspx?standards=61

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N28E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

planet e sigurisë ushqimore të vendit janë zbatuar në përputhje me metodën CODEX HACCP e gjithashtu edhe kërkesat rregullative të zbatueshme dhe se Sistemi është verifikuar dhe përcaktuar të jetë efektiv për të menaxhuar sigurinë ushqimore . Për më tepër, është një deklaratë e zotimit e atij vendi për të: prodhuar ushqim të sigurt, cilësor, në përputhje me kërkesat e Kodit SQF dhe në përputhje me legjislacionin e aplikueshëm të ushqimit .

Standardi SQF administrohet nga Instituti i Marketingut të Ushqimit .

Kodi SQF i Institutit të Cilësisë së Sigurt të Ushqimit (SQFI), botimi 8 është përditësu-ar dhe ridizajnuar në vitin 2017 për përdorim nga të gjithë sektorët e industrisë ush-qimore që nga prodhimi primar deri në magazinim dhe shpërndarje dhe tani përf-shin një kod të sigurisë ushqimore për shitësit me pakicë . Ky kod zëvendëson kodin SQF, botimi 7 .

Kodi SQF është një standard i procesit dhe certifikimit të produktit që përdorë Ana-lizën e Rrezikut dhe Pikave Kritike të Kontrollit (HACCP) si bazë të tij . HACCP është një sistem i menaxhimit të sigurisë ushqimore bazuar në parimet e përcaktuara në parimet dhe udhëzimet e HACCP të Komisionit CODEX Alimentarius .

Tipari kryesor i Kodit SQF është theksimi i tij në aplikimin sistematik të HACCP për të identifikuar, monitoruar dhe kontrolluar kërcënimet për cilësinë e ushqimit në proces .

Organet e certifikimit për standardin SQF mund të gjenden në faqen e internetit në vijim: https://www .sqfi .com/how-to-get-certified/find-a-certification-body/

6 .4 . FSSC 22000

FSSC 22000 - përmban një skemë të plotë certifikimi për Sistemet e Sigurisë Ushqi-more dhe është plotësisht e bazuar në standardet ndërkombëtare të pavarura: ISO 22000, ISO 22003 me specifikacionet teknike specifike të sektoriale për kërkesat e PRP-së dhe skemës shtesë . FSSC 2200 është e vetmja skemë certifikimi FSMS e ba-zuar në ISO që njihet nga Iniciativa Globale e Sigurisë Ushqimore (GFSI) .

Skema e certifikimit FSSC 22000 përmban kërkesa të detajuara për sistemet e sig-urisë ushqimore të organizatave në zinxhirin ushqimor, sistemin e certifikimit të or-

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 29E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

ganeve certifikuese dhe akreditimin nga organet akredituese .

Ky standard për Prodhim të Ushqimit bazohet tërësisht në standardet ndërkom-bëtare të pavarura: ISO 22000, ISO 22003 me specifikacione teknike specifike sekto-riale për kërkesat e PRP-së dhe skemës shtesë

FSSC 22000 përfshin transportin dhe magazinimin në vend nëse kjo është pjesë e operacionit (p .sh . pjekja e djathit) . Ai është i zbatueshëm për të gjitha organizatat në zinxhirin ushqimor, pavarësisht nga madhësia dhe kompleksiteti, qofshin ato fitim-prurëse apo jo, publik ose private .

Prodhuesit e certifikuar sipas standardit ISO 22000 (Menaxhimi i Sigurisë Ushqi-more) mund të sigurojnë certifikimin FSSC 22000 duke përmbushur kërkesat e speci-fikacioneve teknike për programet e parakushteve sektoriale (PRPs) dhe kërkesat shtesë të skemës . Që nga viti 2015 FSSC 22000 dhe ISO 9001 mund të vlerësohen si një sistem i integruar i menaxhimit i quajtur FSSC 22000-Q që përdor Organet e Certifikimit (CBs) të vërtetuara nga FSSC 22000 . Rëndësia e këtyre standardeve është domethënëse sepse ato mbulojnë Menaxhimin e Sigurisë Ushqimore dhe nevojiten për eksportin e produkteve ushqimore në vendet anëtare të BE .

Më shumë informacione rreth organeve certifikuese mund të gjeni në faqen e internetit që vijon: http://www .fssc22000 .com/documents/accreditation-bodies .xml?lang=en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N30E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

7 . KËRKESAT PËR FRUTAT DHE PERIMET ORGANIKE TË PËRPUNUARA

Frutat dhe perimet organike të përpunuara prodhohen dhe përpunohen me anë të teknikave natyrore (siç janë rotacioni i kulturave, mbrojtja biologjike e kulturave, plehrat e gjelbra ose komposto/plehu organik etj .) .

Tregu organik në Evropë vazhdon të rritet . Në vitin 2015, ai u rrit me 13% në gati 30 miliardë euro . Tregu më i madh Evropian, Gjermania, u rrit me gati 10% në vitin 2016 në 9 .5 miliardë euro . Zvicra ka konsumin më të lartë për kokë banorit të ushqimit organik në mbarë botën, dhe pasohet nga Danimarka dhe Suedia . Fak-ti që numri i përpunuesve dhe importuesve po rritet më shpejt se sa numri i prodhuesve, tregon se pro-dhimi organik nuk po ecën me kërkesën . Ky fakt ofron mundësi për vendet e Ballkanit Perëndimor .

Për t’i eksportuar produktet e frutave dhe perimeve të përpunuara si organike në BE, ato duhet të rriten duke përdorur metoda të prodhimit organik të përcaktuara në legjislacionin e BE-së .17 Hapësirat e prodhimit dhe përpunimit duhet të auditohen nga një certifikues i akredituar përpara se logoja organike e BE-së, si dhe logoja e mbajtësit standard, të mund të vendoset në produktet tuaja .

Autoritetet e BE-së mund të kërkojnë kontroll më të shtuar të produkteve organike të importuara nga vendet jo anëtare të BE-së, duke përfshirë vendet e Ballkanit Perëndimor .

17 https://ec .europa .eu/agriculture/organic/eu-policy/eu-legislation_en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 31E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Eksportimi i produkteve të frutave dhe perimeve organike të përpunuara në BE është i mundur vetëm me një certifikatë elektronike .18 Një sistem i ri i certifikatave elektronike për importet e produkteve organike u bë i zbatueshëm më 19 prill 2017 . Ai e zëvendëson certifikatën e inspektimit të bazuar në letër që ka qenë në fuqi që nga viti 2008 .

Organet e inspektimit dhe certifikimit për prodhimin organik në vendet e Ballkanit Perëndimor janë paraqitur në tabelën më poshtë:

VENDI EMRI DHE TË DHËNAT E KONTAKTIT VËREJTJE

Shqipëri Albinspekt, Tiranehttp://albinspekt .com

Rregullorja ekuiva-lente me BE-në

Bosnje dhe Hercegovinë

Organska kontrola OK, Sarajevohttp://www .organskakontrola .ba

Rregullorja ekuiva-lente me BE-në

Kosovë Nuk ekzistojnë agjenci të certifikuara të inspektimit .

Maqedoni Balkan Biocert, Skopje http://www .balkanbiocert .mk

Rregullorja ekuiva-lente me BE-në

Mali i Zi Monteorganica, Podgoricahttps://orgcg .org/

Serbi

1. Centar za ispitivanje namirnica, Beograd https://www .cin .co .rs/

2. Eco Cert Balkan, Beograd http://www .ecocert .com

3. Organic Control Systems, Subotica, http://www .organica .rs/

4. Ecovivendi, Beograd, http://ecovivendi .rs/

5. TMS CEE, Beograd http://www .tms .rs

Rregullore Serbe

Rregullorja ekuiva-lente me BE-në Rregullorja ekuiva-lente me BE-në Rregullore Serbe

Rregullore Serbe

18 https://ec .europa .eu/agriculture/organic/electronic-certificate_en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N32E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

7 .1 Etiketimi i produkteve organike

Përveç listës standarde të përbërësve dhe shifrave të vlerave ushqyese, etiketat e produktit organik duhet të mbajnë edhe emrin e prodhuesit, përpunuesit ose dis-tributorit që e ka trajtuar artikullin i fundit . Numri i kodit të autoritetit kombëtar të certifikimit duhet gjithashtu të jetë në etiketë . Për më tepër, Rregullorja (BE) Nr . 1169/2011 mbi ofrimin e informacionit ushqimor për konsumatorët i paraqet kërkesat minimale për ushqimin .

Më shumë informacione rreth rreth etiketimit të produkteve organike mund të gjeni në faqen e internetit që vijon: https://ec .europa .eu/agriculture/organic/organic-farming/what-is-organic-farming/organic-certification_en

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 33E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

8 . LISTA E LABORATORËVE TË AKREDITUAR

Organet e certifikimit duhet të jenë të akredituara në mënyrë që të arrijnë njohjen ndërkombëtare .

Akreditimi është vlerësimi i pavarur i organeve të vlerësimit të konformitetit kundrejt standar-deve të njohura për të kryer aktivitete specifike për të siguruar paanësinë dhe kompetencën e tyre . Përmes zbatimit të standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare, qeveria, ndërmjetësit dhe konsumatorët mund të kenë besim në rezultatet e kalibrimit dhe testimit, raportet e inspektimit dhe certifikatat e ofruara .

Laboratorët e akredituar në vendet e Ballkanit Perëndimor të paraqitur në tabelën e mëposhtme kryejnë analizat e nevojshme për metodat e caktuara të tilla si: analiza e pesticideve, analiza e metaleve të rënda, analiza mikrobiologjike dhe analiza të tjera të nevojshme për eksportin e pro-dukteve të frutave dhe perimeve të përpunuara në Bashkimin Evropian . Shumica e tyre nuk janë të akredituar për të gjitha analizat që nevojiten për eksport në BE .

Për më shumë informacion rreth analizave të sakta të kryera nga laboratoret individuale, vizitoni faqet e internetit të paraqitura në tabelën më poshtë .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N34E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

VENDI EMRI DHE E-MAIL-I/ADRESA E INTERNETIT

Shqipëri19 1. Instituti i Sigurisë Ushqimore dhe Veterinarisë,Tiranë2. SCA Servizi Chimici Albanesi, Tirane

Bosnje dhe Hercegovinë20

1. Institut za javno zdravstvo, Banja Luka, www .phi .rs .ba 2. Federalni agromediteranski zavod, Mostar, www .faz .ba 3. Federalni zavod za poljoprivredu, Sarajevo, www .fzzp .ba 4. Herkon labaratory, Mostar www .herkon .ba 5. Insitut za vode, Bijeljina www .instituzavode .ba 6. Veterinarski fakultet, Sarajevo www .vfs .unsa .ba 7. Zavod za javno zdravstvo Federacije, Sarajevo/Mostar www .zzjzfbih .

ba 8. JU Institut za zdravlje i sigurnost hrane, Zenica www .inz .ba 9. Sistem Qualita S, Pale www .sistemqualitas .com

Kosovë 1. Instituti Bujqësor i Pejës, instituti .bujqesor@rks-gov .net 2. AGROVET Laboratory, xhelezi@hotmail .com

Maqedoni21 1. P .H .I . Instituti për Shëndet Publik i Republikës së Maqedonisë - www .iph .mk

2. Universiteti “ Ss . Cyril and Methodius” Fakulteti i Mjekësisë Veterinare, Shkup - www .fvm .ukim .edu .mk

3. BIO engineering DOO, Qendra e Hulumtimit për Mikrobiologji dhe Bioteknologji të Aplikuar Dr . Kungulovsky- Laboratori Mikorbiologjik për Ushqim dhe Ujë www .bioengineering .com .mk

4. SLOGA VLATKO DOOEL Sveti Nikole SLOGA LAB5. KLANICA BDA COMPANY DOOEL Kumanovo Laboratory BDA Kumanovo6. Timko LAB, Skopje

Mali i Zi22 1. Fakulteti Bioteknik, Podgoricë – jelenalat@ac .me2. Instituti i Shëndetit Publik, Podgoricë - boban .mugosa@ijzcg .me 3. Qendra për Hulumtimet Eko-Toksiologjike, Podgorica – info@ceti .

co .me 4. Laboratori i Veterinarisë Diagnostike, Podgorica – svl@t-com .me

19 2021 22

19 http://www .dpa .gov .al/en/accredited-bodies20 http://www .bata .gov .ba/Akreditirana_tijela/Spisak-akreditiranih-tijela .pdf21 http://www .iarm .gov .mk22 http://transparency .cefta .int/sps/list-of-laboratories/Montenegro/

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 35E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Serbi23 1. DOO Jugoinspekt Novi Sad, laboratori qëndror për testimin e produkteve ushqimore bujqësore, www .juins .rs

2. Ekolab doo, Novi Sad – www .ekolab .rs 3. Qendra për testimin e artikujve ushqimor Beograd , http://www .

cin .co .rs/ 4. Enološka stanica, Vršac, http://www .enoloskastanica .com/ 5. SP Labaratory, Becej, http://www .splaboratorija .rs/ 6. Instituti për Shëndet Publik, Vranje, http://www .zjzvranje .org .rs/ 7. Enti komunal për shëndet publik, Beograd, http://www .zdravlje .

org .rs/ 8. Eko-lab, Padinska Skela9. Laboratori për hulumtime bioteknologjike dhe kontroll të sigurisë

dhe cilësisë ushqimore, Beograd http://www .inmes .rs/ 10. Enti për Shëndet Publik Subotica, http://www .zjzs .org .rs/ 11. Fakulteti Teknologjik,laboratori për ekzaminimin e produkteve

ushqimore , Novi Sad, http://www .tf .uns .ac .rs/ 12. Enti për Shëndet Publik, Čačak, http://www .zdravljecacak .org/ 13. Enti për Shëndet Publik, Zrenjanin, http://www .zastitazdravlja .rs/ 14. Enti për Shëndet Publik, Kruševac, http://www .zavodks .rs/ 15. Enti për Shëndet Publik i Serbisë „Dr Milan Jovanović-Batut,

Beograd, http://www .batut .org .rs/ 16. Instituti për Shëndet Publik i Vojvodinës, http://www .izjzv .org .rs/ 17. Enti për Shëndet Publik, Pirot, http://www .zzjzpirot .org .rs/ 18. Enti për Shëndet Publik „Pomoravlje“, Ćuprija http://www .

zzjzcuprija .com/

23

23 http://www .registar .ats .rs

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N36E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

19. Instituti për Shëndet Publik Niš, http://www .izjz-nis .org .rs/ 20. Enti për Shëndet Publik, Sremska Mitrovica, http://www .zdravlje-

sm .org .rs/ 21. SGS, Belgrade, http://sgs .com/ 22. Enti për Shëndet Publik, Požarevac, http://www .zzjzpo .rs/ 23. Instituti për Shëndet Publik Kragujevac, http://www .izjzkg .rs/ 24. Enti për Shëndet Publik, Kraljevo, http://www .zjzkv .org .rs/ 25. Enti për Shëndet Publik, Šabac, http://www .zjz .org .rs/ 26. Instituti Shkencor i teknologjisë udhqimore, FINSLab, Novi Sad,

http://www .fins .uns .ac .rs/ 27. Enti për Shëndet Publik „Timok“, Zaječar, http://www .

zavodzajecar .rs/ 28. Enti për Shëndet Publik, Pančevo, http://www .zjzpa .org .rs/29. Enti për Shëndet Publik, Valjevo, http://www .zzjzvaljevo .co .rs/ 30. Enti për Shëndet Publik, Leskovac, http://www .zzjzle .org .rs/ 31. Laboratori Anahem, Beograd, http://www .anahem .org/ 32. „Rea lab“, Belgrade, http://www .realab .rs/ 33. Enti për Shëndet Publik, Sombor, http://www .zzjzsombor .org/ 34. MP Lab, Laboratori për ekzaminime, Belgrade, http://www .

mpbio .com/ 35. In vitro lab, Šabac, 36. Miphem, Beograd, http://www .miphem .rs/

Eksportuesit zakonisht zgjedhin laboratorët që kryejnë analizat e nevojshme, me nënshkrimin e një kontratë për kontrollin e produkteve përpara se të eksportojnë në Bashkimin Evropian .

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 37E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

9 . LISTA E PANAIREVE RELEVANTE NË EVROPË

Panairet janë ngjarje të marketingut me një kohëzgjatje të saktë që mbahen në intervale, p .sh . në vende ku një numër i madh i subjekteve ekonomike paraqesin një produkt ose një asortiment të shërbimeve për të ofruar informacione dhe për të përmirësuar shitjet .

Panairet janë një vend për t’u njohur me trednet ekzistuese, një vend ku ju mund të shihni, kra-hasoni, vlerësoni dhe në të njëjtën kohë merrni informacione për reagimet lidhur me produktin dhe të shihni drejtpërdrejt pozicionin e subjek-teve të forta në raport me konkurrencën .

Përveç panaireve të shumta në vendet anëtare të Bashkimit Evropian, panairet më të rëndësishme për produktet e frutave dhe perimeve të përpun-uara janë:

Î ANUGA, Cologne/Gjermani – www .anuga .com

Anuga është panairi kryesor tregtar në botë për industrinë e ushqimit dhe pi-jeve, me më shumë se 7,400 ekspozues nga më shumë se 100 vende . Koncepti mbresëlënës i tregtisë së Anuga-s - 10 panaire tregtare nën një çati - përfaqëson diversitetin e industrisë ushqimore dhe pijeve . Këto 10 panaire janë si më posh-të:

Ò Anuga Fine Food Ò Anuga Frozen Food Ò Anuga Meat Ò Anuga Chilled and Fresh Food

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N38E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Ò Anuga Dairy Ò Anuga Bread and Bakery Ò Anuga Drinks Ò Anuga Organic Ò Anuga Hot Beverages and Ò Anuga Culinary Concepts

Panairi tregtar Anuga mbahet çdo dy vjet në tetor në Cologne

Î SIAL, Paris / Francë – www .sialparis .com Edhe Panairi i Tregtisë SIAL organizohet çdo dy vjet në tetor, sikurse Anuga .

Panairi me më shumë se 7,200 ekspozues nga 119 vende që ekspozojnë produk-tet e tyre nga industria ushqimore . Vendtakimi i vërtetë me partnerët e biznesit dhe klientët të cilët janë të përfshirë në prodhimin dhe tregtimin e produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara . Panairi SIAL Paris thekson 20 sektorë në industrinë ushqimore globale . Disa nga këto janë si më poshtë:

Ò Produktet e pijeve Ò Produkte të thata të mishit Ò Produktet ushqimore të konservuara Ò Produktet e detit Ò Produktet e qumështit Ò Produktet e ngrira Ò Delikatesat dhe pjatat e gatshme të përgatitura Ò Produktet e mishit Ò Produkte të verës dhe alkoolit Ò Produktet e shpezëve Ò Produkte cilësore Ò Produkte ushqimore të kripura/ me erëza Ò Produkte udhqimore të ëmbla dhe të furrës Ò Pajisje Ò Produktet e frutave dhe perimeve Ò Produktet përbërëse

Ò Produktet organike

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 39E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

Î FRUIT LOGISTICA, Berlin/Gjermani – www .fruitlogistica .com

FRUIT LOGISTICA mbulon çdo sektor idividual të biznesit të produkteve të fre-skëta dhe ofron një pasqyrë të plotë të risive, produkteve dhe shërbimeve të fundit në çdo hallkë në zinxhirin ndërkombëtar të furnizimit . Kësisoj ajo ofron mundësi të shkëlqyera të rrjetëzimit dhe kontaktit me vendimmarrësit kryesorë në çdo sektor të industrisë . Më shumë se 3 .000 ekspozues i paraqesin produktet e tyre në këtë panair . Përveç frutave dhe perimeve të freskëta, ky panair mbulon gjithashtu edhe frutat e thata dhe arrat dhe mund të jetë shumë i dobishëm për kompanitë nga vendet e Ballkanit Perëndimor të cilët janë të përfshira në pro-dhimin e produkteve të frutave dhe perimeve të përpunuara.Ky panair organizohet çdo vit në shkurt në Berlin/Gjermani .

Î BIOFACH, Nürnberg/Gjermani – www .biofach .de

Panairi prirës i botës për ushqim organik me pothuajse 3 .000 ekspozues nga më shumë se 130 vende . Ekspozimi i produkteve mbulon fushat e ushqimit or-ganik, pijeve organike dhe produkteve jo-ushqimore organike . Në katër ditët e ekspozimit të produkteve, ekspozuesit dhe vizitorët mund të diskutojnë mbi zhvillimet e fundit brenda industrisë organike .Gama e Produkteve në Panairet Tregtare BioFach është:

Ò Ushqimi i freskët Ò Ushqimi i ngrirë Ò Produktet ushqimore të gatuara dhe pjekura Ò Produkte ushqimore snacks dhe ëmbëlsira Ò Produktet e pijeve Ò Produkte të tjera ushqimore Ò Produkte jo-ushqimore Ò Teknologjia dhe pajisjet Ò Lëndët e para, furnizimet

Në këtë Udhëzues ne kemi bërë një përpjekje për të paraqitur vetëm panairet më të mëdha të specializuara të tregtisë në BE-së për produktet e frutave dhe perimeve të përpunuara .

Përveç panaireve të paarqitura, ka shumë panaire të tjera për industrinë ushqimore, përfshirë produktet e përpunuara të frutave dhe perimeve . Lista e plotë e këtyre panaireve, mund të gjendet në lidhjen e mëposhtme të internetit: http://tofairs .com/

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N40E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

10 . INFORMATA PËR TREGUN

Në tregun Evropian të frutave dhe perimeve të përpunuara ka mundësi shumë interesante për eksportuesit nga vendet e Ballkanit Perëndimor .

Në këtë udhëzues ne kemi përmendur disa faqe interneti që mund të jenë të dobishme për kompanitë nga vendet e Ballkanit Perën-dimor për të gjetur blerës potencialë, si dhe për kompanitë që janë të përfshira në prodhimin dhe/ose tregtinë e produkteve e frutave dhe perimeve të përpunuara, nga vendet anëtare të Bash-kimit Evropian .

Ò CBI, Qendra për Promovimin e Importeve nga vendet në zhvil-lim, kontribuon në zhvillimin e qëndrueshëm dhe gjithëpërf-shirës ekonomik në vendet në zhvillim përmes zgjerimit të eksporteve nga këto vende në Evropë-https://www .cbi .eu/market-information/processed-fruit-vegetables-edible-nuts

Ò Qasja në tregti dhe në inteligjencën e tregut është kritike për suksesin e biznesit ndërkombëtar - http://www .intracen .org

Ò Bazat e të dhënave që ofrojnë kontakte të reja çdo ditë dhe përditësime të vazhdueshme, dhe vijnë me një ndërfaqe shumë të lehtë për t›u përdorur, për një punë të shpejtë dhe produktive . BestFoodImporters ju jep qasje të menjëhershme në informacionet e fundit rreth mijëra kompanive, importuesve të ushqimit dhe shpërndarësve nga e gjithë bota - https://bestfoodimporters .com/products

Ò Importuesit e Ushqimit dhe Grupi i Distributorëve . Zinxhiri më i madh Ev-ropian i shpërndarjes së produkteve ushqimore dhe pijeve - https://www .eurotradeconcept .eu/food

Ò Baza e të Dhënave e Bizneseve Evropiane është një platformë inovative, interaktive me zhvillim të shpejtë që angazhohet për të arritur qëllimin e lehtësimit të lidhjes dhe komunikimit ndërmjet kompanive, sipërmarrësve dhe individëve si në Evropë, ashtu edhe në të gjithë botën - http://europe-anbusinessdatabase .com/

U D H Ë Z U E S P Ë R E K S P O R T I N 41E PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN

FAQE TË DOBISHME NË INTERNET:www .cbi .euhttp://trade .ec .europa .eu/tradehelp/http://ask .rks-gov .nethttp://transparency .cefta .inthttp://www .akreditacija .mehttp://www .registar .ats .rshttp://www .bata .gov .bahttp://www .dpa .gov .alhttps://iccwbo .orghttp://www .iarm .gov .mk/http://www .pks .rshttp://komorabih .bahttp://www .privrednakomora .mewww .uccial .gov .alwww .mchamber .mkwww .odaekonomike .orgwww .intracen .orgwww .eurotradeconcept .euwww .europeanbusinessdatabase .com

Implemented by In cooperation with

UDHËZUES PËR EKSPORTINE PRODUKTEVE TË FRUTAVE DHE PERIMEVE TË PËRPUNUARA NGA VENDET E BALLKANIT PERËNDIMOR NË BASHKIMIN EVROPIAN