Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ · peyzaj mimarlığı uygulamalarını...
TRANSCRIPT
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ İsa AY ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI’NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI
ADANA,2008
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İsa AY
YÜKSEK LİSANS TEZİ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI
Bu tez 22/12/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir.
İmza............…………………… İmza...................…. ……… İmza.................………………… Prof.Dr. Erdoğan GÜLTEKİN
Yrd. Doç.Dr. Cengiz USLU
Yrd.Doç.Dr. Mustafa YEĞİN
Danışman Üye Üye
Bu tez Enstitümüz Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No : Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI’NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
İsa AY
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI
Danışman : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yıl : 2008, Sayfa: 100 Jüri : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN
Bu araştırma Adana Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Uygulaması’nın Peyzaj
Mimarlığı Müteahhitlik Hizmetleri Yönünden Değerlendirilmesi konusunda yapılmıştır. Çalışmanın hazırlanması aşamasında “Adana Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Uygulaması kapsamında elde edilen veriler kullanılmıştır. Çalışmanın amacı Aksantaş Toplu Konut Uygulaması örneğinde olduğu gibi toplu konut çalışmalarında uygulama sürecinde yüklenici ya da kontrol olarak görev alabilecek olan peyzaj mimarlarının mevcut süreçte yer alma durumunu saptamak ve bu konut alanlarında peyzaj mimarlığı uygulamalarını yasal, yönetsel ve teknik yönleriyle ortaya koymaktır. Bu çalışmada peyzaj mimarlığı ile ilgili uygulamalardaki sorunlar saptanmaya çalışılmış ve bu tespit edilen sorunlara çözüm önerileri sunulmuştur. Ayrıca bu çalışma ileride yapılacak benzer çalışmalara çerçeve altyapı olacak ve benzer toplu konut çalışmalarında peyzaj uygulamaları konusunda yol gösterici olsun diye hazırlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Toplu konut, Peyzaj Mimarlığı Müteahhitlik Hizmetleri.
ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI’NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ
II
ABSTRACT
Msc THESIS
İsa AY
DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Year : 2008, Pages: 100 Jury : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN
This research is about The Evaluation of Housing Applications of Adana
Yüreğir Aksantaş in terms of Landscape Architecture Construction Business Services. The data for this research is retrieved from Housing Development Administration of Turkey (TOKİ) Project of ‘‘Housing Application of Adana Yüreğir Aksantaş’’. The purpose of the studying is to determine position of landscape architects who will be able to take office as a contractor or inspector in existing process as sample of ‘‘Housing Application of Adana Yüreğir Aksantaş’’ and produce landscape architecture applications aspect of legal, administrative and technical in this housing areas. In this research it is aimed to determine application problems related to landscape architecture and came out solutions to the problems presented proposals. Additionally this studying will be a framework for the further studies and guide in point of the landscaping applications in parallel housing studies.
Key Words: Housing, Landscape Architecture Construction Business Services
EVALUATION OF HOUSING APPLICATIONS OF ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ DIRECTION OF LANDSCAPE ARCHITECTURE
CONSTRUCTION BUSINESS SERVICES
III
TEŞEKKÜR
Öncelikle bana bu çalışmayı yapma olanağı sağlayan ve çalışma süresince
bilgilerinden faydalandığım değerli danışmanım Sayın Prof. Dr. Erdoğan
GÜLTEKİN’e teşekkürlerimi sunarım.
Değerli yardımlarıyla çalışmamı yürütmemde bana kolaylık sağlayan Adana
Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Projesinde görevli Kontrol Teşkilatına teşekkürü bir
borç bilirim.
Çalışma süresince bana maddi manevi destek olan aileme de teşekkür ederim.
IV
İÇİNDEKİLER
SAYFA
ÖZ.......................................................................................................... I
ABSTRACT ......................................................................................... II
TEŞEKKÜR ........................................................................................ III
İÇİNDEKİLER……………………………………………………… IV
ÇİZELGELER DİZİNİ ...................................................................... V
ŞEKİLLER DİZİNİ............................................................................. VI
KISALTMALAR DİZİNİ .................................................................. VIII
1. GİRİŞ ................................................................................................ 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ................................................................. 15
3. MATERYAL ve METOD................................................................. 18
3.1. Materyal................................................................................. 18
3.2. Metod..................................................................................... 20
4. ARAŞTIRMA BULGULARI............................................................ 22
4.1. Araştırma Alanı Sörvey Bilgileri…………………………... 22
4.2. Araştırma Alanındaki Peyzaj Mimarlığı Uygulamaları……. 26
4.2.1. TOKİ Bünyesinde Peyzaj Mimarları………………... 27
4.2.2. Yapısal Peyzaj Uygulamaları ……………………….. 29
4.2.3. Bitkisel Peyzaj Uygulamaları……………………….. 46
4.2.4. Araştırma Alanında Bakım Onarım ve Yenileme
İşleri…........................................................................
61
5. SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………….......... 65
KAYNAKLAR……………………………………………………….. 70
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................... 72
EKLER……………………………………………………………….. 73
EK 1 - İLLER BANKASI YAPI DENETİM HİZMETLERİ
YÖNETMELİĞİ......................................................................
74
EK 2 - PEYZAJ DÜZENLEMESİ ÖZEL TEKNİK ŞARTNAMESİ... 82
V
ÇİZELGELER DİZİNİ
SAYFA
Çizelge 1.1. 2003 – 2007 Yılları Arasında TOKİ Tarafından Adana’da
İnşaatı Tamamlanan Konut Projeleri...................................
12
Çizelge 4.1. Yerleşimlere Uzaklıkları ve En Az Ölçülerine Göre Açıkve
Yeşil Alanlar.........................................................................
30
Çizelge 4.2. Kentlerde Yeşil Alanlar İçin Genel Ölçütler........................ 32
VI
ŞEKİLLER DİZİNİ
SAYFA
Şekil 3.1. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi
Alanı................................................................................................
18
Şekil 3.2. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi
Planı................................................................................................
19
Şekil 3.3. Araştırmanın Akış Şeması.............................................................. 20
Şekil 4.1. Araştırma Alanında Mevcut Üst Toprak Tabakası………………. 21
Şekil 4.2. Araştırma Alanında Yapılan Bina Yıkımları Nedeniyle Toprak
Tabakasının Bozulması...................................................................
22
Şekil 4.3. Araştırma Alanında Korunmuş Mevcut Ağaçlardan Bir
Görünüm........................................................................................
26
Şekil4.4. Yaya Yolları Uygulamaları İçin Hazırlanmış Kilit Parke Taş
Döşeme Detayı................................................................................
34
Şekil 4.5. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Toplu Konut Projesi İnşaat
Alanının da Kilit Parke Taşlarla Tretuvar İmalatı..........................
35
Şekil 4.6. Beton Blok kaplamalar …………………………………………. 35
Şekil 4.7. Uygulama da Yapılan Hatalı İşçilik …………………………….. 37
Şekil 4.8 Uygulama da Yapılan Hatalı ve Özentisiz Yapılmış Bordür ve
Kilit Parke Taşı İşçiliği
38
Şekil 4.9. Çocuk Oyun Alanı ve Ölçüleri…………………………………... 38
Şekil 4.10. Araştırma Alanında Çocuk Oyun Alanı Uygulamalarından Biri. 39
Şekil 4.11. Kamerye Detayları……………………………………………... 40
Şekil 4.12. İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı
Yapılmamış Kamerye, Bank ve Çöp Kutuları …………………
41
Şekil 4.13. İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı
Yapılmış Kamerye………………………………………………
42
Şekil 4.14. Montajı Tamamlanmış Çocuk Oyun Seti………………………. 43
VII
SAYFA
Şekil 4.15. Montajı Tamamlanmış Çocuk Oyun Seti………………………. 44
Şekil 4.16. Montajı Yeni Yapılmış Olan Tahterevalli ve Oyun Seti……….. 45
Şekil 4.17. Araştırma Alanında Uygulanan Çöp Kutusu Detayı.................... 46
Şekil 4.18. Adana/Yüreğir 888 Konut ve Sosyal Donatı Toplu Konut
Projesi Genel Planı.......................................................................
48
Şekil 4.19. Bitkilendirme Planı 1. Kısım…………………………………... 49
Şekil 4.20. Bitkilendirme Planı 2. Kısım…………………………………... 50
Şekil 4.21. Bitkilendirme Planı 3. Kısım…………………………………... 51
Şekil 4.22. Araştırma Alanı İçin Hazırlanmış Olan Bitkilendirme Planında
Bulunan Bitkilerin Listesi………………………………………
53
Şekil 4.23. Uygulama Sahasına Dikim İçin Getirilmiş Saksılı Bitkiler……. 54
Şekil 4.24. Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Olan Bitki
Dikim Tekniklerini Gösteren Detaylardan Biri…………………
55
Şekil 4.25.Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Bitki
Dikim Tekniklerini Gösteren Detay Çizimi……………………
56
Şekil 4.26. Araştırma Alanında Herekleme Uygulanması…………………. 57
Şekil 4.27. Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Çim Alan
Tesisi Oluşturma Tekniğini Gösteren Detay Çizimi……………
58
Şekil 4.28. Araştırma Alanında Tipik Çim Alan Uygulamalarından Bir
Örnek...........................................................................................
59
Şekil 4.29. Araştırma Alanında Uygulanan El İle Sulama Yöntemi………... 62
Şekil 4.30. Çim Alanların Sulanmasında Kullanılan Yöntemlerden Bir
Başka Örnek..................................................................................
63
VIII
KISALTMALAR DİZİNİ
ÇED: Çevresel Etki Değerlendirmesi
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü
TMMOB: Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odası Birliği
TOKİ: Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
1. GİRİŞ İsa AY
1
1. GİRİŞ
İnsanlığın var oluşuyla birlikte barınma ihtiyacı yerleşik düzene geçme ve
sonraları kentleşme şeklinde gerçekleşmiştir. Gerçek anlamda kentleşme ise ancak
Sanayi Devriminden sonra ortaya çıkmıştır. Sanayi Devrimi beraberinde hiç şüphesiz
toplu konut gereksinimini ortaya çıkartmıştır. Bu durum birçok ülkede sorun
oluşturmuş, ancak sanayileşmesini ve gelişimini hızlı tamamlayan ve gelir düzeyini
belli seviyeye çıkaran ülkeler bu sorunları büyük ölçüde toplu konut uygulamalarıyla
çözmüştür.
Nüfusun artmasıyla birlikte kentlerinde sayıca artması sonucu oluşan
toplumdaki ekonomik ve sosyal değişim sürecine kentleşme adı verilmektedir. Hızlı
kentleşme ve endüstrileşme sonucu kırsal alandan merkeze olan akım konut
sorununu büyük boyutlara çıkarmaktadır. Ülkemizdeki bu hızlı nüfus artışı ve konut
gereksiniminin karşılanamaması sonucu toplu konut kavramı ortaya çıkmıştır.
(Keleş, 1984), Toplu konutu; tek tek yapılar değil büyük konut siteleri halinde
yapıldıklarında teknik, toplumsal ve ekonomik kimi yararlar sağlayabilen büyük
girişimler olarak tanımlamaktadır.
Toplu konut yasası toplu konutların neler olduğu konusunda açıklık
getirmiştir. Yasaya göre toplu konut; imar planları onaylanmış ve yapıma hazır
duruma getirilmiş olan yerlerde 200 konut, imara yeni açılacak yerlerde yüzölçümü
15 hektar olan ve yerleşim alanlarına yapılacak 750–1000 hektar konut ile bunların
ortak kullanma ve tesis alanları ile işyerleridir.
Toplu konut yapımının ilk uygulaması Mısır Uygarlığının M.Ö. 2700
yıllarında inşa ettiği Nil Nehrine 1 km mesafede Senwosret piramidine yakın,
KAHUN işçi yerleşimi olarak bilinmektedir. Kent alanı içerisinde toplu konut
fikirlerinin ortaya çıkması Fransız Devrimi sonrası olmuştur (Perçin, 1982).
Hızla gelişen teknoloji sanayileşmiş bir ülke içinde fabrikaları, fabrikalarda
arkalarından hızlı kentleşmeyi getirmektedir. Diğer taraftan kırsal kesimde tarım
kültürünün gelişmesi ve hayvancılıktaki insan gücünün yerini makine gücünün
alması hızlı kentleşme ve köyden kente göçün kaynakları endüstriyel gelişme ile bir
paralellik göstermektedir.
1. GİRİŞ İsa AY
2
Birinci ve İkinci Dünya Savaşları diğer ekonomik ve sosyal alanlarda olduğu
gibi kentleşme alanında uyarıcı, dikkate değer ve önemli konut açığı sonuçlarını
ortaya koymuştur. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası birçok Avrupa ülkesinde
konut talebi kentlerde büyük bir sorun haline gelmiştir. Bu talebin karşılanması yeni
toplu konut yapım sistemlerini ortaya çıkarmıştır. Buna karşın 1950’li yıllardan sonra
az gelişmiş ülkelerde köyden kente göç sonucu artan konut ihtiyacı karşısında kente
yeni gelenler kendi buldukları yerlerde kendi konutlarını yaparak bu doğal
gereksinimlerini karşılamak yoluna gitmişlerdir. Bunun sonucunda kent içinde ve
çevresinde yasal olmayan, her türlü alt yapı hizmetinden yoksun, ülkemizde
gecekondu adını verdiğimiz bölgeler olmuştur (Ayan, 1985).
Sanayi devrimi ile birlikte hızlanan kırdan kente göçün yol açtığı konut
sorununa ilk çözüm; toplu konut niteliğindeki barınakların yapımında aranmıştır.
Konut gereksinimini en ivedi yoldan karşılamaya yöneliş, yapılarda sağlıksız
koşulları oraya çıkarmıştır. XIX yüz yılın ikinci yarısında kentlerin iyileştirilmesi
için reform girişimlerini ve yapı yönetmeliklerinin geliştirilmesi çabalarını ortaya
çıkarmıştır. Bu eylemler giderek büyük boyutlara ulaşan kentsel sorunlara çözüm
arayış çabalarının öncülüğünü yapmıştır (Ayan, 1985).
Kentlerin gelişen sanayi ve sosyal ihtiyaçlar karşısında alınması gereken şekil
ve yapıları üzerine yürütülen çalışmalar 19. yüzyıla uzanarak değişik ülkelerde
değişik akımlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlar değişik isimler altında
yayımlanmıştır. ‘‘bahçe Şehir’’, ‘‘Yarının Şehri’’, ‘‘Yeşil Kuşak Şehri’’ ve ‘‘Geniş
Alan Şehri’’ gibi fikirler hala günümüzde de devam etmektedir (Keleş, 1984).
Sanayi devriminin getirdiği toplumsal sorunlar karşısında yeni yaşama
modelleri öneren bazı yazarlar düşüncelerini gerçekleştirme denemelerinde toplu
konut modelinin ele alındığı görülür. İngiltere’de Ebenezer HOWARD’ın
‘‘YARIN’’ adlı kitabı Bahçe - Şehir hareketinin öncülüğünü yapmıştır. Küçük
ölçülerdeki denemeler bir yana bırakılırsa yarım yüzyıl kadar bir duraklama ile
Bahçe – Şehir hareketi İkinci Dünya Savaşından sonra İngiltere’de New Town
uygulamalarıyla etkinlik kazanarak başka ülkelere de örnek olmuştur (Ayan, 1985).
Bir değişik toplu konut şekli de Uydu Kentlerdir. Bu uydu kentler; büyük
kentlerdeki iç dokunun yoğunluğu hafifletmek amacıyla ana kentten 30 – 40 km
1. GİRİŞ İsa AY
3
uzakta kurulmuş olan yerleşim merkezleridir. Daha sonra gelişen ‘‘Yeni Kent’’ (New
Town) uygulamaları uydu kentlerden farklı olarak ele alınmıştır. Bu kentler yalnızca
yatma yeri değil çalışma, eğlenme olanağı getiren canlı bir organizma olarak yapımı
gerçekleşmiştir.
Bu ‘’New Town’’ yerleşimi fikri İngiltere de ortaya çıkmıştır. Yerleşim
alanları ile birlikte bir ağ sistemi oluşturan yeşil alanlar tüm yaşayanların
rekreasyonel gereksinimlerine cevap verebilecek tipte planlanmıştır. Toplu konut
yerleşiminin ana yapısı içinde blok apartmanlar 4 katlı, iki katlı ve 5 katlı evler 3 tip
olarak düzenlenmiştir.
Çeşitli ülkelerde çeşitli sebeplerden dolayı toplu konut yerleşim alanlarına
gidilmiştir. Ama yine de hedefleri aynıdır. İnsanların daha iyi yaşamaları,
çalıştıklarının karşılığında daha iyi ve huzurlu bir hayat sürmelerini amaçlamıştır.
Bir yerde endüstri ve sosyal yapılarıyla kendi kendine yeterli bir yerleşim
olarak ele alınmıştır. Bu nedenle rekreasyonel amaçlı tesislere de bu yerleşimler
içinde yer verilmiştir. Diğer bir ülkede ise bu planlamalar tarımsal karakterli
yerleşimlerin kalkındırılması ana fikrinden kaynaklanmaktadır. Bu alanlardaki
konutlarda çok değişik ölçüler kullanılmıştır. Kumul alanlarda konutlar çöl kumul
rüzgârını kesecek şekilde dış kısımlarda planlanmıştır.
Toplu konut yerleşimleri alışveriş ve eğlence merkezlerini içermekte, halkın
istekleri doğrultusunda spor ve rekreasyonel olanaklar sunulmaktadır. Bu tip
yerleşimlerde trafik konuları ayrı bir önemle ele alınıp çözümlenmektedir. Trafik
planlamasında yaya ve oto trafiği bir birinden ayrılarak araç trafiğinden korunmuş
alanlar halkın dinlenmesi için rekreasyonel olanaklar yaratmak için kullanılmıştır.
Özellikle, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, ekonomik ve sosyal
değişimler kentlere doğru büyük akımlar oluşturur. Bu akımlar toplum yapısında iş
bölümü, uzmanlaşma gibi değişimlerle gerçekleştiğinde, tarım toplumundan sanayi
toplumuna geçiş süreci de başlamış olur (Odabaş, 1990).
Endüstrileşme ve bunun sonucu hızlı kentleşme ile kırsal alanlardan kentlere
olan nüfus akımı beraberinde konut sorununu da ortaya çıkarmıştır. Ülkemizdeki bu
nüfus artışının önlenememesi ve konut gereksiniminin karşılanamaması sonucu
‘’toplu konut’’ kavramı ortaya çıkmıştır. Keleş 1984, toplu konutun tek tek yapılar
1. GİRİŞ İsa AY
4
değil, büyük konut siteleri halinde yapıldıklarında teknik, toplumsal ve ekonomik
kimi yararlar sağlayabilen büyük girişimler olarak tanımlamıştır.
Ülkemizdeki toplu konut planlama çalışmaları Cumhuriyet’in kuruluşu ile
başlamıştır. Ankara’nın başkent olması ile konut ihtiyacını karşılayacak projelere
gidildiği görülmüştür.
Türkiye’de toplu konutun gelişimi ve örnek kentleri incelediğimizde ilk
olarak 1875’te Akaretler sıra evlerinin yapımı, daha sonra cumhuriyet sonrası
1935’te Ankara da Bahçelievler, 1940’ta Saracoğlu Mahallesi, 1948’de Yeni
Mahalle, Mebus evleri, İstanbul da 1960’ta Ataköy, 1987’de Halkalı ve 1995’te
Bahçeşehir gibi toplu konut alanları ortaya çıkmıştır (Eryıldız, 2003).
Türkiye cumhuriyet döneminde hızlı bir kentleşme süreci yaşamıştır. 1925
yılında 13,6 milyon olan ülke nüfusu 2000 yılında 67,8 milyon, 2007 yılı TÜİK
sayımına göre 70,5 milyon olmuştur. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın
İnsani Kalkınma Raporu’nda yer alan verilere göre, Türkiye nüfusu, 2015 yılında 79
milyona yükselecek. 1927 yılında kentlerde yaşayan insanlarımızın sayısı 2.2 milyon
iken, Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) 2000 yılı nüfus sayımı rakamlarına göre
yüzde 64,9 olan kentsel nüfus ise İnsani Kalkınma Raporu tahminleriyle 2015 yılında
yüzde 71,8’e yükselecektir. Bu durumda Türkiye nüfusunun 56 milyon 722 bini
kentlerde, 22 milyon 278 bini (yüzde 28,2) ise kırsal kesimde yaşıyor olacak. 1990–
2000 dönemi nüfus artış hızları ve 2015 yılındaki yüzde 71,8’lik kentsel nüfus oranı
temel alınarak yapılan projeksiyona göre, Türkiye’nin halen nüfusu bir milyonun
üzerinde olan 5 kent varken (İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana), mevcut
eğilimlerle 2015’de, Gaziantep, Konya’nın nüfusunun bir milyonu geçmesiyle bu
kategorideki kent sayısı 7’ye çıkacak.
Belirtilen süreç doğal olarak yoğun bir konut istemini de birlikte getirmiştir.
Uygulamada; özel sektör, kamu sektörü ve özellikle dar ve orta gelirli yurttaşların
gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak kurulan konut yapı kooperatiflerince
konut üretilerek, ortaya çıkan istemin bir bölümü karşılanmaya çalışılmıştır.1979 –
1999 yılları arasında özel sektörün konut üretimindeki payının %72, konut
kooperatiflerinin paylarının %24 ve kamu sektörünün payının %4 olduğunu
görmekteyiz. Konut yapı kooperatifleri 1979 – 1999 döneminde, yılda ortalama
1. GİRİŞ İsa AY
5
48.036 konutu tamamlayarak kullanıma açmışlardır. Toplam olarak üretilen konut
sayısı 1.008.767’dir (Eryıldız, 2003).
Toplu konut üretim süreci ile Türkiye’nin birçok yerinde çok sayıda konut
yapılmış, yeni yerleşimler oluşturulmuştur. Bu süreç ülkede toplu konut yapım
teknolojisinin gelişmesine ve konut nitelikleriyle ilgili bazı standartların
yaygınlaşmasına yardımcı olmuş; konutla ilgili örgütlenme ve finansman
kavramlarını çağdaş bir düzeye çıkarmıştır. Toplu konut yöntemi ile üretilen
konutların bazıları çok başarılı görülüp popüler olurken, bir bölümü yoğun bir
biçimde eleştirilmiştir. Başarısız görülenlerin sorunları çoğunlukla insani boyutlar
üzerinde yoğunlaşmakta, ürünler, çevre mekân ve inşaat kalitesi yönünden yetersiz
görülmektedir (Olcay, 1996).
Türkiye’de devletin önderliğinde yürütülen modernleşme programının konut
yerleşmelerindeki karşılığı da toplu konutlar olmuştur. Cumhuriyetle birlikte bir
yandan önceki dönemde ortaya çıkan apartman tipi konut Orta Anadolu'nun
modernleşmeyi temsil eden bölgelerinde yaygınlaşırken, diğer yandan yeni sunum
biçimleri gündeme geliyordu. Ürünü Batılı anlamda toplu konut olan birinci sunum
biçimi, İngiltere'de ve kıta Avrupa’sında da toplu konutun kökeni kabul edilen
lojman-konut olmuştur. Bir farkla ki, erken sanayileşen ülkelerde lojman-konut
yerleşmeleri işgücünün maliyetini düşürmek amacıyla aydınlanmış sanayi
kapitalistleri tarafından üretilirken, burada inisiyatif sanayileşmeye de öncülük eden
devletin elindedir ve birincil amacı da bir yaşama ve bir arada durma tarzı olarak
modern toplumun inşasına katkıda bulunmaktır (Anonim, 2007 a).
Dünyadaki modernleşmenin yaydığı bazı kısmi etkilerle ortaya çıkan konut ihtiyacını
karşılamak için üretilmiş modeller, gerek sunum biçimi, gerek fiziki form açısından
bu yeni kitlesel ve düzenli talebi karşılamakta yetersiz kalmıştır.
Bu yeni düzenli konut talebi, her biri farklı yerleşme özellikleri taşıyan ve
piyasa içinde birbirlerini ikame eden üç ayrı sunum biçimiyle karşılanmıştır.
Bunlardan birincisi, kentlerin mevcut imarlı alanlarında ve onların yakın gelişme
alanlarında gerçekleşen yap-satçı üretimdir. Kentsel konut üretiminin ikinci bir şekli
ise yasa dışı sunum biçimleri tarafından yapılmış olan gecekondulaşmadır.
Gecekondu; kırsal kesimden kente göç eden ve yasal konut piyasasından konut
1. GİRİŞ İsa AY
6
sahibi olmak için yeterli maddi birikime sahip olmayan vatandaşların kendi
inisiyatifleriyle gerçekleştirdikleri bir sunum biçimidir. Bu sunum biçimi büyük
kentlerin imarlı alanlarının dışındaki kamu arazilerinde, sanayi bölgelerinin yakın
çevresinde kendini göstermiştir. Bu sonucu hiç şüphesiz halk yardakçısı imar
politikalarının bir sonucu olan imar afları doğurmuştur.
Yap-satçı ve gecekondu üretiminin temposu giderek düşen kapasiteleri,
yoğunlaşma bölgelerindeki talebi karşılamaktan uzaktır. Bu da gerek kamunun gerek
özel sektörün büyük ölçekli toplu konut girişimlerine ağırlık vermesine neden
olmuştur. Devlet, Toplu Konut Yasası ve yeni kredi mekanizmalarıyla büyük ölçekli
üretimi teşvik etmiş, Toplu Konut İdaresi aracılığıyla da toplu konut üretiminde
önceki dönemlerden farklı bir piyasa oluşturmuştur. Büyük ölçekli toplu konut
üretimini gerçekleştiren ikinci kamusal kanal ise kooperatif birlikleri ve belediyeler
olmuştur. Kamu yatırımlarıyla ortaya çıkan tüm bu yeni yerleşimler, dünyadaki
büyük ölçekli toplu konut yerleşimlerinin ilk kuşağının biçimsel ve mekânsal
özelliklerini taşımaktadır. Ankara’da Eryaman Toplu Konut Yerleşkesi ve
İstanbul’da Göztepe Soyak Sitesi bunun ilk örneklerindendir.
Özel sektörün piyasaya sunduğu toplu konutlar genellikle yüksek standartlı
olmuştur. Bu konutlarla birlikte gelen yenilik, çevrelerine kapalı büyük yerleşmeler
olarak planlanmaları ve birim konutun dışına taşan yaşama biçimi olarak
pazarlanmaları olmuştur. Yerleşme biçimleri ve bina karakterleri ise, dünyadaki
örneklerde de aktüel olduğu gibi, organik ve geleneksel çağrışımlı 19. yüzyıl üst ve
orta tabaka banliyölerinin üslubunu taşımaktadır. Öte yandan, hizmet sektörüne
ağırlık verilmesiyle turizm sektörü de gelişmiştir. Uluslararası zincirlerin yaptırdığı
tatil kompleksleri, Anadolu'nun güneybatı ve güney sahillerine yeni bir ritim ve
siluet kazandırmıştır. Bu gelişmenin konut mülkiyetine kolay ulaşmış ve alışmış orta
tabakalar üzerinde yaptığı etki, batı ve güney sahillerinde bir yazlık konut yatırımı
yapmak olmuştur. Bu eğilim kısa zamanda kitleselleşmiş ve Edremit Körfezi'nden
Mersin'e (Anonim, 2007 a), hatta İskenderun Uluçınar’a kadar uzanan sahil bandı
tatil siteler zincirleriyle dolmuştur.
1950’lerden sonra hızlanan kentleşme sürecinde yeni kentsel alan yaratmak
yerine mevcut imar düzeninin ortaya çıkardığı mülkiyet yapısı içinde yoğunlaşmalar
1. GİRİŞ İsa AY
7
yeğlenmiş, böylece ulaşım ve altyapı maliyetlerini en aza indiren bir kentleşme
olacağı varsayılmıştır. Bu tür kentleşme doğal olarak tek parsel bazında bir konut
üretim sürecini desteklemiş, alım gücü düşük kentlilerin oluşturduğu talepte bu
şekilde geliştiğinden, toplu konut üretim ve kooperatifleşme eğilimleri çok alt
düzeylerde kalmıştır. Bunun sonucunda yap sat düzeni olarak anılan küçük üreticiler
eliyle yapılan ve kat mülkiyeti temelinde satılan konut üretimi devreye girmiştir.
1970’lerde mevcut yapılaşmış alanlardaki arsa sunumunun düşmesi, konut
piyasasını da etkileyerek üretimi düşürmüş, orta ve alt orta sınıfların konut alım gücü
azalmış, konutun toplam yatırımlar içindeki payı da önemli ölçülerde azalmıştır. Bu
gelişmelere tepki olarak:
• Yerel yönetimler kent çeperlerinde yeni arsa sunumu yoluna gitmişler,
• Orta sınıflar kooperatifleşmeye başlamışlar,
• Düşen konut yatırımlarını desteklemek üzere yeni bir konut finansman
modeli olarak toplu konut fonu devreye sokulmuştur.
Böylece ülkemiz kentleri yeni bir yapılaşma sürecine girmiştir. Metropolitan
ve büyük kentler kadar orta ve küçük kentlerde de mevcut çekirdek dokunun dışında
çeperlere doğru gelişme talepleri artmış, kooperatifler bu eğilimi desteklemiş, toplu
konut fonu da bu oluşumda belirli oranda pay sahibi olmuştur (Tuna, 1996).
Ülkemizdeki bu konudaki en ciddi atılım ise 1980–1990 yıllarından sonra
devlet tarafından oluşturulan bir toplu konut fonudur. Amaç halkın her kesiminden
dar gelirli ve gereksinimi olan insanlarımıza kurdukları yapı kooperatifleri eliyle
uzun vadeli geri ödemeli ucuz kredi sağlamaktır. Nitekim bu girişim kısa zamanda
büyük ilgi görmüş ülke çapında bir anda binlerce konut yapılmaya başlanmıştır.
Bunların büyük çoğunluğu iyi organize oldukları için başarıya ulaşmış ve bu
kooperatiflerin üyeleri yeterli konforda ucuz ev sahibi olabilmişlerdir. Bu dönemde
ülke genel görünümüyle sanki büyük bir şantiyedir. Bu yüzden ülkemizde binlerce
vasıfsız işçi iş olanağına kavuşmuş ve inşaat sektörünün getirdiği bu hareketlenmeye
ticaret, sanayi, taşımacılık, turizm ve benzeri gibi sektörlerde geçmiş, böylece ülkede
ekonomik hareketlilik sağlanmıştır. Ne var ki bu hareketlilik 1990 yılında başlayan
körfez savaşı, 1999 yılında yoğun endüstrinin bulunduğu Marmara bölgesindeki
depremlerin ortaya çıkardığı zararlanmalar karşısında alınan ekonomik önlemler,
1. GİRİŞ İsa AY
8
harcama ve kredi sağlamadaki kısıtlamalar nedeniyle başarısız olmuş ve ekonominin
lokomotifi konumundaki çoğunluğu yapı kooperatiflerine dayalı yapı sektörü
gerilemiş, son yıllarda nerede ise durma noktasına gelmiştir. Başka bir deyişle yapı
sektöründeki durma üretken insan nüfusunu da işsiz güçsüz bırakmıştır. Buna karşın
ülke düzeyindeki nüfus artışı bir miktar gerileme göstermesine rağmen ülkedeki
konut gereksinimi giderek artmıştır. Bu dönemde yapılan konutlar finansman
yetersizlikleri nedeniyle çevre kalitesi ve konforu yok sayılarak yalnızca binanın
bitirilmesine yönlendirilmiştir. Böylece bireysel olsun, toplu olsun kentlerde alt yapı
yönünden yetersiz, çevresi gerçek bir ihmal içinde bırakılmış çok sayıda konut
doğmuştur. Çok doğaldır ki bu sorunların muhatabı hep yerel yönetimler olmuş, bu
yönetimler bu ciddi sorunlarla adeta boğuşur halde bırakılmıştır. Bütün bu
olumsuzluklara rağmen konut sektöründe büyük çaplı girişimlere tanık olmaktayız.
Bunlardan önemli bir örnek ülke düzeyinde Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgelerine
yayılan dinamiği ile Türk Konut organizasyonudur. Üyelerine ekonomik, kolay ve
konforlu konut sahibi yapmayı amaçlayan bu kuruluşun Ankara’da Batıkent,
İzmir’de Egekent gibi büyük toplu konut çalışmalarına Adana Öğretmenkent ve
Halkkent çalışmaları da eklenmiştir. Öğretmenkent projesi 235.200 m2’lik bir alanda
18 yapı adasında 2880 konut içeren büyük bir toplu konut projesidir ( Gültekin ve
ark, 2001).
Cumhuriyetle birlikte ülkemizde tarımda modernizasyon ve endüstrileşmenin
başlamasıyla kentsel gelişme 1950’lerden sonra hızlanmış ve bu gelişme yaklaşık 10
yıl içerisinde iki katına çıkmıştır. Ne var ki bu gelişme yeterli servisleri sağlama ve
kontrollü olma yönünden birtakım sorunları beraberinde getirmiştir. Bunlardan birisi
hiç şüphesiz taşıma konusundaki yetersizlikler nedeniyle büyümenin kent
merkezinde ancak belirli bölgelerde yüksek yoğunlukta yerleşimler şeklinde kendini
göstermesidir. Diğer yandan gerçek bir sorun da büyük endüstriyel kuruluşların,
özellikle Karayolları ve Demiryolları boyunca bir gelişim içinde olmasıdır. Nitelikli
bu ulaşım yollarıyla sağlanan endüstriyel gelişmeler kırsal alanlardaki arazi
fiyatlarının düşük olması ve vergi kontrolünün yetersizliği nedeniyle işverenlerin
yatırımlarını yol boyunca konutlar düşünülmeden gerçekleştirmelerini daha avantajlı
bulmalarını sağlamıştır.
1. GİRİŞ İsa AY
9
Türkiye’deki toplu konut ve şehirleşme ile ilgili genel görünüme baktıktan
sonra araştırma alanımız olan Adana kentindeki geçmişten günümüze toplu konut
çalışmalarına bir göz atmakta yarar vardır.
Bilindiği gibi Adana ilinin kuruluşu çok eskilere dayanmaktadır. Yapılan
kazılarda Adananın birçok medeniyeti yaşamış bir yerleşim yeri olduğu ortaya
çıkmaktadır. 1950’lere kadar Adana yavaş büyüyen ve tarımsal karakterli bir ticaret
merkezidir.
Adana kenti Türkiye’de nüfus ve endüstri merkezi olarak ilk sıraları almakla
beraber hatta bir bölgesel merkez olmasına rağmen açık ve yeşil alanları yönünden
yeterli bulunmamaktadır.
Tarihi Tepebağ ve Kayalıbağ mahallelerini içeren Eski Adana kentsel sit
alanı olarak tescillendiği için geleneksel fonksiyonunu yeterince koruyamadığı gibi
giderek bir harabeye dönmektedir. Bununla beraber ticari ve idari kullanımlar imar
planları doğrultusunda kuzeye doğru gelişme göstermektedir.
Adana için kentsel planlama çalışmaları 1960’lı yıllarda başlamıştır. Maalesef
hazırlanan uygulama planları Adana şehrinin düzensiz gelişmesine çözüm olamadığı
görülmüştür. Bunun nedeni gerçek dışı alan kullanın önerileri ile planda gösterilen
ana konut alanlarının kentin doğal büyüme eğilimine uygun bulunmaması olarak
düşünülebilir.
Ülkemizdeki toplu konut uygulamalarına Adana örneğinde baktığımızda;
1960’lardaki Bahçelievler ve Hakimevleri uygulamaları hariç tutulursa Adana’da
ciddi ölçüde ki toplu konut uygulamalarının ilk örneklerinin 1980’li yılların
sonlarında olduğu görülür. Bunlar Yüreğir’de; gecekondu yapılaşmasını fiziki olarak
önlemek amacıyla uygulanmış olan PTT Evleri, Serinevler ve Afet Evleri toplu
konutları, ile Seyhan ilçesindeki Belediye Evleri ve 2000 Evler’dir. Daha sonraları
Yeni Adana 1. ve 2. bölge Toplu Konut Alanı uygulamaları ile Toplu Konut İdaresi
Başkanlığınca yapılmış olan Adana Yüreğir 1. ve 2. Bölge, Sofulu 2. Bölge ve
Kargakekeç Toplu Konut uygulamaları halen inşaatı devam eden Aksantaş, Balcalı,
Gürselpaşa ve Sofulu Toplu Konut Uygulamalarıdır.
1. GİRİŞ İsa AY
10
Kamu sektörünün konut yapımındaki bu gayretlerine rağmen konut
konusunda halen büyük açık bulunmaktadır. 1985’te Adana’da mevcut konutların
%70’inin yasadışı olması bunun bir göstergesidir. Artakalan konutların kaliteleri
ancak kabul edilebilir ile iyi arasındadır. Yasadışı konutların oluşturduğu arsalar ele
alındığında 26.900’ünün iskânının belirlenmiş olduğu, 25.300’ünün ise kendi
kendine ortaya çıkan alanlarda bulundukları görülmüştür. Bunların bugün 40.000
arsasının bu nedenle potansiyel tehdit altında olduğu söylenebilir. Bu yapı içinde
1985 yılında Adana kenti için yapılan planlamalardaki hedefi 2010 yılına kadar olan
25 yıllık süre içinde kentsel konut sorunlarına çözüm getirmektir. Bununla beraber
Adana da Fiziksel, sosyal ve görsel yönden yeterli dış mekân düzenleme anlayışı
toplumda yer bulmaya başlamış olduğu söylenebildiği gibi konu ülke düzeyinde
düşünülürse bu yöndeki çalışmalar fiziksel planlama yürütücü ve sorumlu şahıs ve
kurumların önderliği ile peyzaj düzenlemelerine gereken önem verilmeye
başlanmıştır denilebilir. Nitekim kentsel yeşil alan düzenleme çalışmaları ülkemizde
yeni yeni örneklenir olmuştur (Uzun, 1987).
Ülkemizin yaşadığı hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan
konut ve kentleşme sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin
azaltılması amacıyla, 1984 yılında Genel İdare dışında Toplu Konut ve Kamu
Ortaklığı İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı
Toplu Konut Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığının işlevi Türkiye'de konut üretim sektörünün
teşvik edilerek hızlı artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanmasını sağlamak
yönünde belirlenmiştir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına özerk ve esnek hareket etme imkânı sağlamıştır. Bu yeni yapılanma
içinde 1990 yılında çıkan 412 ve 414 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile toplu
konut işleri Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı
şeklinde iki ayrı idare olarak örgütlenmiştir. Ancak 1993 yılından itibaren Toplu
Konut Fonu'nun Genel Bütçe kapsamına alınmasıyla İdare kaynaklarının azalması,
İdareyi konut üretiminden oldukça uzaklaştırmış ve İdare son yıllarda gittikçe azalan
sayılarda konut üretimine destek sağlayabilmiştir. Dolayısıyla, dar ve orta gelirli
vatandaşlarımızın nitelikli konut ihtiyacı da tam olarak karşılanamamıştır.
1. GİRİŞ İsa AY
11
Toplu Konut Fonu, 20.6.2001 tarih ve 4684 sayılı Kanunla da tamamen
yürürlükten kaldırılmıştır. Fonun kaldırılması Toplu Konut İdaresi kaynaklarını
büyük ölçüde azaltmış ve bütçeden aktarılan ödeneklere bağımlı hale getirmiştir.
Hâlihazırda, Toplu Konut İdaresi gelirleri, gayrimenkul satış ve kira gelirlerinden,
kredi geri dönüşlerinden, faiz gelirlerinden ve bütçe ödeneklerinden oluşmaktadır.
Kuruluşundan itibaren, Toplu Konut Fonu'nun da sağladığı imkânlarla, ülkemizde
yerleşim ve konut politikalarının belirlenmesi ve uygulanmasında en önemli kurum
Toplu Konut İdaresi Başkanlığıdır (Anonim, 2007 c).
“Konut hakkı”, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde, “herkesin
kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim ve konut hakkı vardır”
ifadesiyle yaşamsal haklar arasında sayılmıştır. Bu nedenledir ki yine Birleşmiş
Milletlerin Habitat Gündemi toplantılarında “herkese yeterli konut” teması sık sık
işlenmektedir. Anayasamızın 57’inci maddesi; devlete, “konut ihtiyacını karşılayacak
tedbirleri alma” görevini vermiştir.
Ülkemizin yaşadığı hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan
konut ve kentleşme sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin
azaltılması amacıyla, 1984 yılında Genel İdare dışında Toplu Konut ve Kamu
Ortaklığı İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı
Toplu Konut Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur (Anonim, 2005 b).
Bu konuda Toplu Konut İdaresi Başkanlığı görevlendirilmiştir. Bu kurumun
kısaltılmış ifadesi TOKİ’dir.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığının işlevi Türkiye'de konut üretim sektörünün
teşvik edilerek hızlı artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanmasını sağlamak
yönünde belirlenmiştir. 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu Toplu Konut İdaresi
Başkanlığına özerk ve esnek hareket etme imkânı sağlamıştır. Aynı zamanda, Genel
Bütçe dışında tutulan Toplu Konut Fonu vasıtasıyla Toplu Konut İdaresi konut
uygulamaları için sürekli ve yeterli kaynağa sahip olabilmiştir (Anonim, 2006).
TOKİ; 2003'te başlatılan 'Planlı Kentleşme ve Konut Üretim Programı'
kapsamında; altyapı, sosyal donatı ve çevre düzenlemeleriyle birlikte 81 il ve bunlara
bağlı 301 ilçede, 666 şantiyede, 245.279 konut inşaatı başlatmıştır. 2007 Eylül ayı
1. GİRİŞ İsa AY
12
itibariyle bu hedefler aşılarak yaklaşık 280 bin konut projesi tamamlanmış veya
tamamlanma aşamasında bulunmaktadır. Bu konutların 195.776'sı, diğer bir ifadeyle
yüzde 82'si sosyal konut niteliğinde planlanmıştır. Diğer taraftan 2007 yılı sonu
itibariyle 250 bin konut başlatmayı hedefleyen TOKİ, bununla kalmamış bu
projelerin ardından 500 bin konutluk program yapmıştır. Bu çerçevede Toplu Konut
İdaresi Başkanlığı Adana’da; şu ana kadar 3964 konutun inşaatını tamamlamış, 5046
konutun inşaatı ise devam etmektedir (Anonim, 2007 b).
Adana’da bugüne kadar TOKİ tarafından inşaatı tamamlanmış konut projeleri
liste halinde Çizelge 1’de verilmiştir.
Çizelge 1.1. 2003 – 2007 Yılları Arasında TOKİ Tarafından Adana’da İnşaatı
Tamamlanan Konut Projeleri (Anonim, 2007 c).
Proje Adı Üretilen Konut Sayısı
Adana - Kozan 864
Adana Kargakekeç 1. Bölge 336
Adana Kargakekeç 2. Bölge 588
Adana Merkez Yüreğir 168
Adana Seyhan 908
Adana Sofulu 2. Bölge 308
Adana Yüreğir 1. Bölge 212
Adana Yüreğir 2. Bölge 580
Toplam: 3964
1. GİRİŞ İsa AY
13
Toplu Konut İdaresi Başkanlığının Adana’da yürütmekte olduğu çalışmalar
kapsamındaki “Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. 888 Adet Konut, 1 Adet 24
Derslikli Lise, 1 Adet Ticaret Merkezi, 1 Adet Cami ile Ada İçi ve Genel Altyapı ile
Çevre Düzenleme İşi’’ ile birlikte Adana Merkez Kürkçüler (126 konut), Adana
Seyhan Gürselpaşa (224 konut), Adana Sarıhuğular 1 (860 konut) ve Sarıhuğular 2
(96 konut ), Adana Seyhan Zincirlibağlar (1080 konut), Adana Sofulu 1. Bölge (784
konut), ve Adana Yüreğir Köprülü Mah. (988 konut) toplu konut çalışmaları devam
etmektedir (Anonim 2007 d).
Toplu Konut Bölgesi içinde yaşayan nüfusun, sosyal hayatının devamını
sağlamak için gerekli olan; okul, sağlık ve spor tesisleri, kütüphane, kreş, sinema,
tiyatro, konferans salonu, karakol, postane, ibadethane, ticaret ve hizmet tesisleri ve
benzeri sosyal tesisler ile çocuk parkları, rekreasyon alanları, kent mobilyaları,
meydan düzenlemeleri ve benzeri çevre düzenlemesi işlerinin bütünü sosyal donatı
olarak inşa edilmesi gereken ve karşılanması gereken ihtiyaçlardır.
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nca yürütülen toplu konut projelerinin ve
uygulamalarının içerdiği konular arasında Peyzaj Mimarlığı’nın ilgi alanı olan çevre
düzenleme ya da bu idarenin deyimiyle ‘peyzaj işleri’ önemli bir yer tutmaktadır.
Peyzaj Mimarlığı müteahhitlik ve mesleki uygulamaları diğer mühendislik ve
mimarlık uygulamalarında olduğu gibi projelendirme çalışmaları yanında uygulama,
yapım, onarım ve bakım; teknik, idari ve yasal şartnameler çerçevesinde
yapılmaktadır.
Kentsel tasarım düzeyinden çok daha küçük ölçeklerdeki uygulamalara kadar
çevre düzenleme konularında peyzaj mimarlarının önemli görevleri bulunmaktadır.
Yapının inşaat, aydınlatma, tesisat gibi temel mimarlık ve mühendislik çalışmaları ile
çevresi ve bu çevreyi oluşturan diğer alt mühendislik ve mimarlık uygulamalarından
bağımsız olamayacağı gerçeğinden hareketle peyzaj mimarları tüm bu disiplinlerle
bağlantılı olarak çalışma durumundadır.
Günümüzde Türkiyede toplu konut uygulamalarında en etkin rol oynayan
unsur olan TOKİ’nin yürütmekte olduğu uygulamaları peyzaj mimarlığı açısından
gerek ihtiva ettiği mesleki konular ve gerekse mesleki iş potansiyeli yani
müteahhitlik hizmetleri açısından ve dolayısıyla süreç içinde görev alacak ve
1. GİRİŞ İsa AY
14
müteahhit (yüklenici), tasarımcı, uygulayıcı ve denetleyici görevler üstlenebilecek
olan peyzaj mimarları açısından önem arz etmektedir. Peyzaj mimarlarının tüm bu
süreç içinde üstlenecekleri görevler; kontrol amirliği, kontrol şefliği, kontrol
mühendisliği gibi görevlerdir.
Doğa ve çevrenin, insanın ihtiyaçlarını en iyi karşılayabilecek biçimde
ekonomik, ekolojik, işlevsel ve estetik ölçülere uygun olarak planlanması,
düzenlenmesi, korunması, geliştirilmesi ve yönetimi konularında çalışan peyzaj
mimarlarına olan gereksinim gün geçtikçe daha da önem kazanmaktadır. Toplu konut
çalışmalarında yapısal ve bitkisel tasarım, uygulama ve bakım işlerinin belli bir
bilimsel, teknik ve estetik temel üzerine oturtulması gerekir. Çünkü bakım masrafları
ve çevre konforu yönünden olumlu sonuçlar verebileceği düşünüldüğünde toplu
konut çalışmalarında peyzaj mimarlarının istihdamının önemi büyüktür.
Bu nedenle çalışmanın amacı Adana da TOKİ uygulamaları içinde Yüreğir
Aksantaş Toplu Konut Uygulaması örneğinde olduğu gibi toplu konut
uygulamalarında uygulama sürecinde görevlendirilecek peyzaj mimarlarının
profesyonel anlamda çalışabilmeleri için yapmaları gerekenler ile bizzat bu konut
alanlarında peyzaj mimarlarının uygulamalarını yasal, yönetsel ve teknik yönleriyle
ortaya koymaktır. Burada bahse konu olan Toplu konut alanlarındaki uygulamalar
ihale aşamasından uygulama sonrasındaki kesin hesabına kadar geçen süreçte,
yapılan işlemlerdir. Ayrıca bu çalışmada uygulamalardaki sorunlar yeri geldiğince
belirlenmeye çalışılacak ve bu konularda çözüm önerileri sunulacaktır.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY
15
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Çeşitli ülkelerde çeşitli sebeplerden dolayı toplu konut yerleşim alanları
uygulamalarına gidilmiştir. Ama yine de hedefleri aynıdır. İnsanların daha iyi
yaşamaları, çalıştıklarının karşılığında daha iyi ve huzurlu bir hayat sürmelerini
amaçlamıştır.
Ülkemizdeki toplu konut planlama çalışmaları cumhuriyet’in kuruluşu ile
başlamıştır. Büyük kentlerimizde Toplu Konut ihtiyacı gibi kent içinde bu ihtiyacın
karşılanması yanında bundan ayıramayacağımız yeşil ve açık alan ihtiyaçları da
incelenmiştir.
Türkiye’de toplu konut 1960’lı yılların sonunda ve 1970’li yılların başında
konut sorununun çözümü için tek seçenek olarak değerlendirilmeye başlandı.
Konunun 5 yıllık kalkınma planlarında da ele alınması bu anlayışın giderek
yoğunlaştığını göstermektedir.
1960 sonrası İstanbul’daki Ataköy, Halkalı, Bahçeşehir toplu konut yerleşim
alanları Türkiye’de özel inşaat firmalarının toplu konut üretimine teşvik edilmesi ve
konutun kira gelirinin rant sağlayan bir düzeyde bulunması nedeniyle, 8 -10 katlı
yüksek yoğunluklu birbirine benzer çok katlı bloklardan oluşan peyzaj düzenlemeleri
de içeren kaliteli görünüme sahip orta ve üst gelir gurubu için oluşturulmuş alanlardır
(Eryıldız, 2003).
1978 – 1980 dönemi konut meselesi açısından yasal bazı düzenlemelerin
yapıldığı, bir nevi çözüm arayışı dönemi niteliğindedir. Bu dönemdeki en önemli
toplu konut uygulaması Ankara’daki Batıkent’tir.
Perçin (1982), Ankara kenti Toplu Konut Alanlarında yaptığı çalışmada
mevcut toplu konut çalışmalarının peyzaj mimarisi yönünden çevre düzenleme
sorunlarını belirlemiş, açık ve yeşil alanlar için birtakım ilkeler saptamaya çalışmış
ve bitkilendirmenin önemine değinmiştir.
Uzun (1986), Peyzaj Mimarlığı Uygulama Tekniği isimli ders kitabında,
keşif dosyası, ihale yöntemleri, şantiye ve şantiye yönetimi, kontrollük örgütü,
hakedişler, işin kabulü, kesin hesap, teknik uygulama sorumluluğu vb. konular
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY
16
ayrıntılı olarak anlatılmış ve bunlara ilişkin olarak ilgili resmi evraklar ile birtakım
işlere ait sözleşme, teknik ve idari şartname örnekleri sunulmuştur.
Genya (1986), Yapı İşleri Tatbikatı adlı eserinde yapı mühendisliği ile ilgili
iş hayatında, şantiye ve büro çalışmalarında, inşaat öncesi çalışmalardan kesin hesap
ve kesin teminatın iadesine kadar geçen süreç içerisinde karşılaşılan teknik ve idari
bir takım resmi evraklar ayrıntılarıyla anlatılmıştır.
Odabaş (1990), Ankara Kenti Gecekondu Yerleşim Bölgelerinde Açık Yeşil
Alan İlişkileri, Bu Yönden Karşılaşılan Sorunlar ve Keçiören Örneği konulu tez
çalışmasında sosyal ve fiziksel yapı üzerindeki yararları yadsınamayan açık-yeşil
alanların, Ankara kenti ve Keçiören gecekondu yerleşimlerinde görülen sorunları
mevcut yeşil alanların yeterlilikleri ve kentin gelecekteki makroformunu etkileyecek
olan dağılımını ve kullanım biçimini irdelemiş, konuya ilişkin saptadığı sorunlara
peyzaj mimarlığı uygulamaları yönünden çözüm önerileri sunmuştur.
Olcay (1996), Ankara’daki toplu konut bölgelerinde ”insan, konut ve çevre’’
değişkenleriyle özetlenebilecek ayrıntılı bir değerlendirme yapmıştır. Burada konu,
sosyal, psikolojik ve mimari açıdan disiplinler arası bir anlayışla, psikolojik, sosyal,
sosyo-ekonomik ve fiziki boyutların etkileşimini içeren genel bir sistem anlayışı ile
ele almıştır.
Tuna (1996), Türkiye’de toplu konut uygulamalarının kentsel gelişmeye
etkileri bağlamında, 1990 verilerine göre orta büyüklükteki kent diliminde (100.000
– 200.000 Nüfuslu) bulunan Balıkesir, Manisa, Kütahya Antakya ve Aydın ile küçük
kent diliminde (50.000 – 100.000 Nüfuslu) kalan Aksaray Tekirdağ, Karaman,
Kırıkhan ve Kırklareli kentlerini kapsayan çalışmasında, bu kentlere ait nüfus,
nüfusun sosyo-ekonomik özellikleri, hane halkı ve konutların özellikleri, yapı
ruhsatları, konut büyüklükleri ele alınan konutların toplu konut fonundan yararlanma
düzeyleri veri tabanlarına oturtularak karşılaştırılmıştır.
Kesim (1996), Düzce kentinde mevcut ve potansiyel açık ve yeşil alanlar ile
sorunlarının saptanması ve alınması gereken önlemlerin belirlenmesi ve bunun
gelecekte bir açık ve yeşil alan sistemi oluşturmaya yönelik planlamalara temel
oluşturması amacıyla Düzce kenti belediye sınırları içerisinde bulunan açık ve yeşil
alanlara ilişkin sorunları ele alarak bunlara ilişkin bazı çözüm önerileri getirmiştir.
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY
17
Gültekin, Altunkasa, Uslu ve Atmaca (2001), Adana kenti Öğretmenkent
Toplu Konut Alanında Sürdürülebilir Dış Mekân Olanaklarının Araştırılması konulu
çalışmasında Öğretmenkent Toplu Konut Alanındaki uygulamalar peyzaj mimarlığı
uygulamaları yönünden; tasarım ilkeleri, uygulama ilkeleri, çim ve yer örtücü
uygulama ilkeleri, çalılık oluşturma ilkeleri, ağaçlandırma ilkeleri, bitki dikim
pratiği, bitki bakım ilkeleri ve bitki bakım programı konularını ayrıntılı olarak ele
almış, bütün bu konularla ilgili sorunları saptamış ve bu sorunlara çözüm önerileri
sunmuştur.
3. MATERYAL ve METOD İsa AY
18
3. MATERYAL ve METOD
3.1. Materyal
Bu çalışmada ki araştırma materyali “Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. 888
Adet Konut, 1 Adet 24 Derslikli Lise, 1 Adet Ticaret Merkezi, 1 Adet Cami ile Ada
İçi ve Genel Altyapı ile Çevre Düzenleme İşi’’ kapsamında bulunan Peyzaj
Mimarlığı mesleği ile ilgili plan, proje, sözleşme dosyaları, şartnameler ve tüm
bunlara ilişkin yapılan uygulama çalışmaları ile yasal mevzuata ilişkin olarak 4734
sayılı Kamu İhale Kanunu, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ve İller Bankası Yapı
Denetim Hizmetleri Yönetmeliği ile konu hakkındaki özgün literatürdür (Ek 1, Ek 2).
Şekil 3.1.’de araştırma alanını gösteren uydu fotoğrafı ve Şekil 3.2.’de ise
araştırma alanına ait 1/1000 Ölçekli Genel Planı verilmiştir.
Şekil 3.1. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Alanı
3. MATERYAL ve METOD İsa AY
19
Şekil 3.2. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Planı
3. MATERYAL ve METOD İsa AY
20
3.2. Metod
Çalışmada yöntem olarak önce dünyadaki ve ülkemizdeki toplu konut alanları
hakkında genel bilgiler taranmış, bunlar içerisinde Peyzaj Mimarlığı ile ilgili
uygulamalar araştırılmış, daha sonra özele inilerek toplu konut alanlarının
Adana’daki durumu genel hatlarıyla verilmeye çalışılmış ve Peyzaj Mimarlığı
uygulamaları yönünden irdelenmiştir.
Bu bünyeden olarak peyzaj mimarlarının TOKİ içerisindeki istihdamı,
denetçilik, yüklenicilik görevleri yerinde yapılan incelemelerle belirlenirken peyzaj
mimarlarının bu süreç içinde aldığı veya alması gerektiği görevler araştırma alanında
yapılan çalışmalar doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bütün bu çalışmalar içinde
özellikle peyzaj mimarlığı müteahhitlik hizmetleri ve uygulamaları ile ilgili sorunlar
saptanmış ve araştırmanın sonunda bu sorunlara çözüm olabilecek önerilerde
bulunulmuştur. Çalışmanın Akış Şeması Şekil 3.3.’te verilmiştir.
3. MATERYAL ve METOD İsa AY
21
Çalışma Alanı ile İlgili Meslek Pratiği Sorunlarının Saptanması ve Çözüm Önerilerinde Bulunulması
Şekil 3.3. Araştırmanın Akış Şeması
Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Uygulamasının Peyzaj Mimarlığı Müteahhitlik
Hizmetleri Yönünden Değerlendirilmesi
VERİ TOPLAMA § Adana Yüreğir, Karşıyaka Mah. Aksantaş
Toplu Konut Projesi ile ilgili Plan ve Projeler
§ Toplu Konut İdaresi Başkanlığı verileri § Adana TOKİ verileri § Yurt İçi ve Yurt Dışı Toplu Konut
Hakkında Genel Bilgiler § Yasal Mevzuat § Alanda Peyzaj Mimarlığı İle İlgili Müteahhitlik
Hizmetleri § Müteahhitlik Uygulamalarının Yasal
Prosedürler ve Teknik Esaslar Yönünden Durumu
SURVEY
Çalışma Alanına İlişkin Mevcut Plan ve Projelerin
Bilgisayar Ortamına Aktarılması ANALİZ
Konu İle İlgili Yasal Kaynakların İrdelenmesi
DEĞERLENDİRME
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
22
4. ARAŞTIRMA BULGULARI
4.1. Araştırma Alanı Sörvey Bilgileri
Araştırma alanı; Toplu Konut İdaresi Başkanlığının Adana da gerçekleştirdiği
projeler kapsamında yer alan Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut
Alanıdır. Bu alan Adana kent merkezine yakın ve merkezin kuzeydoğusunda yer alan
eski Aksantaş Tekstil Fabrikasının yeridir. Kentsel alan içerisinde yer alan eski bir
sanayi alanı üzerinde kurulması yönüyle aynı zamanda bir kentsel dönüşüm projesi
niteliği taşıyan bu alanın batısında Seyhan Nehri, kuzeyinde Yavuzlar Mah.,
doğusunda Akıncılar Mah., güneydoğusunda Sarıçam Mah., güneyinde ise
Sinanpaşa Mah. bulunmaktadır.
Araştırma alanında kuzeyden güneye doğru eğimi %0,5’i geçmeyen, doğu-
batı yönünde ise eğimi sıfıra yakın ve oldukça düz sayılabilecek bir topoğrafik yapı
hâkimdir. Eğimin bu durumu konut yerleşimlerini, bitkisel ve yapısal peyzaj
uygulamalarını oldukça kolaylaştırmakla beraber peyzaja getirdiği monoton arazi
yapısıyla bir dezavantaj oluşturmaktadır. Diğer taraftan alanın tek bir imar adası
olarak düzenlenmiş olması ve arazi yapısındaki eğimin az olması nedeniyle çevre
düzenleme projesine uygun ve bütüncül bir peyzaj düzeninin oluşturulabilmesine
imkân sağlayabilecek bir özellik taşımaktadır.
Araştırma alanında herhangi bir doğal drenaj hattı bulunmamaktadır. Bu
nedenle alana ilişkin yüzey drenajı sorunları tamamen yapay yöntemlerle
çözümlenmek durumundadır. Yerleşim planlamalarında arazinin eğim durumuna
göre yüzey drenajının doğru belirlenmesi ve plan kararlarının alındığı süreç
içerisinde gerek binaların sürdürülebilirliği ve gerekse açık ve yeşil alanların
kullanım konforları da düşünülmeli ve bu doğrultuda planlama yapılmalıdır. Ayrıca
uygulama safhasında verilebilecek ters eğimler ve uygun aralıklarla geçirilmemiş
drenaj hatları çevre yollarında ve binaların bodrum katlarında tahribata yol
açabilmektedir.
Araştırma alanı toprak yapısı genel olarak kırmızı- kahverengi toprak
grubundandır. Ancak alanın eski bir sanayi alanı olması ve neredeyse alanın
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
23
tamamının eski yapının yıkılarak tekrar elde edilmesi nedeniyle mevcut toprak yapısı
büyük ölçüde bozulmuştur (Şekil 4.1).
Şekil 4.1. Araştırma Alanında Mevcut Üst Toprak Tabakası.
Alanın bina yıkıntılarından özentisiz ve yetersiz temizlenmesi nedeniyle
meydana gelen fiziksel kirlilik mevcut toprak yapısını alanda yapılacak olan yeşil
alan tesisi uygulamalarında kullanılamayacak niteliğe getirdiği saptanmıştır (Şekil
4.2). Bu durumda yüklenici ileride yeşil alan tesisinde kullanmak üzere dışarıdan
yeterli miktarda bitkisel toprak getirmek zorunda kalacaktır. Bu ve benzeri olumsuz
sonuçların önceden öngörülerek toprağın moloz kalıntılarından arındırılarak ve
mevcut temiz toprak tabakasının sıyrılarak bir alanda depolanması ve kullanıma
hazır halde bekletilmesi durumunda yüklenici lehine zaman açısından ve mali
yönden önemli bir ekonomi kazandırabilir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
24
Şekil 4.2. Araştırma Alanında Yapılan Bina Yıkımları Nedeniyle Toprak
Tabakasının Bozulması.
Araştırma alanımızın deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 25 metre gibi
düşük bir rakımda olması, Seyhan nehri yatağına yakın olması ve jeolojik yapısının
hidrolojik zenginliğe uygun olması nedeniyle Adana kent merkezinin geneline
benzer şekilde yeraltı suyu bakımından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Kent
içme ve kullanma suyunun ekonomik olmayacağı düşünüldüğünde alanın uygun bir
yerinden sondajla elde edilebilecek yeraltı suyunun çim alanların ve bitkilerin
sulanmasında kullanılması düşünülebilir.
Araştırma alanı yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklim
kuşağı içerisinde yer almaktadır. Yıllık sıcak dönem, yani sıcaklığın 21°C’nin
üzerinde olduğu dönem oldukça uzundur. Yıllık sıcak dönem içerisindeki günlük
oransal nem ortalaması da %65’in üzerindedir. Bu iklim karakteri özellikle yaz ve
kısmen de bahar aylarında güneşlenme süresi ile güneş ışınlarının şiddetinin fazlalığı
ve ortalama rüzgâr hızının yetersiz oluşu, başta insan olmak üzere canlıların
yaşamsal aktiviteleri ve bulundukları ortamın biçimlenmesi üzerinde farklı etkiler
yaratabilmektedir (Altunkasa ve Ark., 1992’den Gültekin ve Ark., 2001).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
25
Araştırma alanının olduğu bölgede atmosferik sıcaklık ve oransal nem
miktarında mevsimlik, aylık ve günlük değişimler aşırı düzeye ulaşmamakla birlikte
yağışlar için aynı özellikler geçerli değildir. Yıllık yağış dağılımı düzensizdir ve
mevsimler arasında büyük farklılıklar vardır. Uzun yıllar ortalamasına göre 650 mm
olan yıllık toplam yağışın büyük bir bölümü kış aylarında ve kısmen de ilkbahar ve
geç sonbahar aylarında alınmaktadır. Mayıs ve ekim ayları arasındaki dönemde yağış
miktarı çok düşüktür. Bu dönemde buharlaşma nedeniyle topraktaki su miktarı da
azalmakta ve böylece 5 aylık bir dönemde vejetasyon fizyolojik kuraklığa
uğramaktadır (Gültekin ve Ark., 2001).
Araştırma alanı yoğun yapılaşmanın olması ve eski bir sanayi alanı olması ve
alanın büyük bir kısmının kapalı mekân olarak kullanılmış olması nedeni ile doğal
bitki örtüsünden bahsetme olanağı yoktur. Ancak alanda eski fabrikanın giriş kısmı
olarak kullanılmış olan alanda sağlı sollu yetişkin ağaçlar bulunmaktadır. Burada
bölge iklim koşullarına uygun olarak; Fraxinus excelsior (Dişbudak), Jacaranda
mimosifolia (Jakaranda), Ficus carica (İncir), Morus alba (Dut), Callistemon
viminalis (Fırça Çalısı), Ailanthus altissima (Kokarağaç), Washingtonia filifera
(Palmiye), Phoenix canariensis (Yalancı Hurma), Brakikiton populneum (Japon
kavağı), Nerium oleander (Zakkum) kültürel olarak yetiştirilmiş ağaç türlerindendir.
Alandaki bu mevcut ağaç türlerinin korunması konusunda başta büyük ölçüde gerekli
hassasiyet gösterilmiştir. Bu sayede daha yeni inşa edilen bu alanda korunmuş olan
bu bitkiler bulundukları mekâna tamamlanmış bir çevre hissi vermiş ve görsel bir
değer katmıştır (Şekil 4.3). Ancak tam yetişkin ağaçların bulunduğu alana Adana
Büyükşehir Belediyesi tarafından Yüreğir Belediye Binası yapılmıştır. Bu nedenle
başta korunmuş olan bu yetişmiş ağaçların çoğu yok edilmiştir. Alanda uygulanacak
bitkisel peyzaj uygulamalarında seçilecek olan ağaç, çalı, yer örtücü, mevsimlik ve
çim türlerinin belirlenmesinde bölgenin iklimsel koşullarının belirleyici bir rol
üslenmesi kaçınılmazdır. Ayrıca hazırlanacak olan bitkilendirme projelerinde,
seçilecek olan bitki türleri belirlenirken alanda bulunan mevcut türlerle uyumlu ve
bir bütünlük oluşturacak şekilde düşünülmesinin gerekliliği de önemli bir ayrıntı
olarak tespit edilebilir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
26
Şekil 4.3. Araştırma Alanında Korunmuş Mevcut Ağaçlardan Bir Görünüm
4.2. Araştırma Alanındaki Peyzaj Mimarlığı Uygulamaları
Araştırma alanında bulunan ve yapımı bitme aşamasına gelmiş olan toplu
konut yapıları ile bunların çevresinde yer alan yol, otopark, bina çevresi alanları,
çocuk oyun alanları ile proje kapsamında yer alan bitkisel ve yapısal peyzaj öğeleri
bu bölümde incelenmiştir. Konu üzerindeki değerlendirmeler yüklenici ve
denetleyici bünyelerinde yer alması gereken peyzaj mimarlarına ilişkin olarak
uygulamadaki eksik yönlerin saptanması ve teknik kriterler açısından iki ayrı
kısımda incelenebilir. Burada ilk olarak konuyla ilgili gerekli yasal prosedürlerin
tespiti ve bunun karşısında uygulamadaki eksik yönler saptanmaya çalışılmıştır.
Aksantaş Toplu Konut Uygulamasının kapsamında 888 adet tünel kalıp
sistemiyle betonarme karkas konut, konvansiyonel kalıp sistemiyle sosyal donatı,
genel ve ada içi alt yapı ile çevre düzenleme işleri bulunmaktadır. Bu Toplu Konut
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
27
Uygulamasının Kamu İhale Kanunu Çerçevesinde açık ihale ile Anahtar Teslimi
Götürü Bedel Usulü ile 24.10.2005 tarihinde ihalesi yapılmıştır. İhale dokümanında
yer alan uygulama veya ön projelere ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak
işin tamamı için üst yapı ve altyapı ile çevre düzenleme işi için toplam 37.946.000, -
YTL bedel üzerinden ihalesi yapılmıştır. Araştırma alanında yerleşim, altyapı ve
mimari projelerin uygulamalarına 03.01.2006 tarihinde başlanmıştır. işin süresi 360
takvim günüdür.
Proje kapsamında FG Tipi 11 adet 8 katlı, DG Tipi 7 adet 10 katlı ve Y Tipi
15 adet 10 katlı olmak üzere toplam 33 bloktan oluşan 888 adet konut (308 adet
konut alt gelir grubuna yönelik), 1 adet lise 1 adet ticaret merkezi ve 1 adet camii
bulunmaktadır. Toplamda 116.000 m² alan üzerine planlanmış olan araştırma
alanında 33 adet bloğun zemine oturma alanı; 15539 m² olarak hesaplanmıştır.
Bunun dışında lise binasının oturum alanı; 1968 m², ticaret merkezinin oturum
alanı;1971 m² ve caminin oturum alanı da 738 m² olmak üzere binaların toplam
oturum alanı; 20216 m² olarak hesaplanmıştır. Araştırma alanında toplam yeşil alan
yaklaşık 72.500 m², araç yolları, yürüme yolları ve otoparkların toplam alanı da
yaklaşık 23.500 m² olarak hesaplanmıştır. Her katta 2 daire bulunan blokların 28’i
güney-kuzey cepheli, geriye kalan 5 adedi ise hafif güneydoğu-kuzeybatı cepheli
olarak konumlandırılmıştır. Blokların konumlandırılmasında sağlıklı dış mekânların
oluşturulması ve her bir bloğun hâkim rüzgârdan ve güneşten yararlanması, kitle-
yükseklik ve kitleler arası boşlukların dengelenmesi konuları dikkate alınmıştır.
4. 2.1. TOKİ Bünyesinde Peyzaj Mimarları
TOKİ’nin Adana Yüreğir Karşıyaka mah. 888 adet Aksantaş konut projesi
kapsamında idare ile yüklenici arasında yapılmış olan sözleşmeye baktığımızda ‘’İşin
sözleşme ve ekleri ile fen ve sanat kurallarına uygun olarak yapılması, taahhüdün
devamı süresince işyerinde bulundurulacak idare görevlilerinden oluşan yapı denetim
görevlisi tarafından denetlenir. Yapı denetim görevlisinin sözleşme ve ekeri ile fen
ve sanat kurallarına uygun olarak vereceği talimatlara yüklenici uymak zorundadır.
Şu kadar ki, işin yapı denetim görevlisinin denetimi altında yapılmış olması,
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
28
yüklenicinin, üstlenmiş olduğu işi bütünüyle projelerine, şartnamelerine
sözleşmesine ve sözleşmenin varsa diğer ekleri ile fen ve sanat kurallarına uygun
olarak yapmak hususundaki yükümlülüklerini ve bu konudaki sorumluluğunu
ortadan kaldırmaz. İşlerin denetimi, yapı denetim görevlisinin yetkileri, yüklenici ile
yapı denetim görevlisi arasındaki anlaşmazlıklar ve diğer hususlar Yapı İşleri Genel
Şartnamesi hükümleri uygulanır.’’ İbaresi ile Yüklenicinin Teknik Sorumluluğuna
ilişkin Şartlar konulu maddesinde ‘’Yüklenici, üstlenmiş olduğu işi sorumlu bir
meslek adamı olarak sözleşme ve ekleri ile fen ve sanat kurallarına uygun şekilde
yapmaya mecburdur. Yüklenicinin teknik sorumluluğuna ilişkin hususlarda Yapı
İşleri Genel Şartnamesinde yer alan hükümler uygulanır’’denmektedir. Ayrıca
‘’Teknik Personel Bulundurulması’’ konulu maddesinde: ‘’yüklenici işe başlama
tarihinden itibaren aşağıda adet ve unvanları belirtilen teknik personeli iş yerinde
devamlı olarak bulundurmak zorundadır.’’ denilmektedir. Bununla ilgili olarak;
Adet Pozisyon Mesleki Ünvanı
1 Şantiye Şefi İnş. Müh./Mimar
1 Şantiye Müh. (Hakediş Müh.) İnş. Müh./Mimar
4 Şantiye Müh. (Saha Müh.) İnş. Müh./Mimar
1 Şantiye Müh. (Mekanik) Mak. Müh.
1 Şantiye Müh. (Elektrik) Elek. Müh.
1 Şantiye Müh. (Harita) Harita Müh.
Yüklenici yukarıda adet ve unvanları belirtilen teknik personeli iş başında
bulundurmadığı takdirde;
1 şantiye şefi için 400 YTL/Gün,
2- Şantiye mühendisi için 250 YTL/Gün,
ceza, müteakiben düzenlenecek ilk hakedişten kesilir.’’şartı bulunmaktadır. İdare ile
yüklenici arasında akdedilen sözleşmede yer verilen bilgilere göre; Yüklenici;
sözleşme gereği yapmakla ve uygulamakla yükümlü olduğu peyzaj düzenlemelerinin
bütün imalatların, işin projesine ve eklerine, İdare talimat ve tavsiyelerine, bu özel
teknik ve idari şartname hükümlerine ve peyzaj mimarisinin genel teknik
prensiplerine uygun yapmak mecburiyetindedir. Yine Yüklenici' ye verilen vaziyet
planında veya peyzaj avan projesinde gösterilmemiş olsa dahi;
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
29
— Ada içi yürüyüş yolları, koşu yolları, bisiklet yolları,
— Bahçe duvarları, istinat ve ihata duvarları, (sosyal donatı ve site çevresi
ihale sınırı)
— Şev taşı uygulamaları,
— Amfi tiyatrolar, meydanlar, oturma birimleri, oturma bankları, gazebolar,
pergoleler, çöp kovaları,
— Süs havuzları, göletler,
Açık spor sahaları, (mini futbol, basketbol, voleybol, tenis, vs) çocuk oyun sahaları
vs. gibi yapısal elamanlar uygulama sahasının büyüklüğü ve yoğunluğuna göre
‘‘Yapısal Peyzaj Uygulama Projesi’’ safhasında projelendirilip, İdare'nin görüşleri
doğrultusunda kesinleştirilecektir denilmiştir. Görüldüğü gibi söz konusu iş önemli
miktarda peyzaj işleri ihtiva etmesine rağmen söz konusu peyzaj düzenlemelerini
uygulamada ve denetlemede tek yetkili ve uzman olması gereken peyzaj mimarlarına
sözleşmede teknik personel olarak bulundurma zorunluluğu getirilmemiştir.
4.2.2. Yapısal Peyzaj Uygulamaları
Araştırma alanında peyzaj mimarlığı müteahhitlik hizmetleri kapsamında
bulunan projelendirme çalışmaları, yapısal uygulamalar ve kentsel mobilyalar ile
ilgili uygulamalar bu bölümde incelenmiştir.
Yeni kentsel alanların kurulmasında ve yenilenmeye tabii tutulacak mevcut
yerleşmelerde, toplumun huzur içinde yaşamını sürdürebilmesi için yerleşmelerdeki
nüfus büyüklüğüne ve sosyo - ekonomik yapıya uygun donatılar yer almalıdır. Bu
donatıların kamu yararı, genel sağlık, güvenlik ve benzeri gerekçelerle kent içinde
nerelere ve ne ölçüde yerleştirileceğine ilişkin bazı standartlar geliştirilmiştir. Donatı
standartları olarak kabul edilen standartlar, genellikle en alt düzeyi anlatan, fakat
gerçekte belli bir niteliği istenmeğe değer optimum noktaya varmayı amaçlayan
standartlardır. Her ülke ve her kentin özel koşullarına göre geliştirilebilecek, yol
gösterici niteliği ağır basan ölçülerdir (Bayhan, 1985’ten Yalçın, 2001).
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
30
İnsan ve ihtiyaçlarının günden güne arttığı bu kentsel yapı içinde insanlar,
zamanlarının büyük bir kısmını dış mekânlarda (yollar, park ve bahçeler, çocuk oyun
ve spor alanları, kültürel etkinliklerin gerçekleştirildiği açık mekânlar) geçirmektedir.
Bu durum konut ihtiyacının karşılandığı kadar, dış mekân koşullarını, görsel ve
işlevsel olarak, insan ihtiyaçlarına cevap verebilecek konforlu bir hale getirmeyi
zorunlu kılmaktadır (Akdaş, 1991).
Kent içindeki ya da çevresindeki alanların yerini, miktarını ve büyüklüğünü
belirten standartlardan bazıları pratikte yararlanılabilecek özelliktedir. Örneğin;
- Bir insanın yorulmadan yürüyebileceği en fazla süre 30 dakika, ilkokul ve
lokal alış-veriş yerlerine en fazla yürüyüş süresi 15 dakikadır.
- Yürüyüş hızı ise işçilerde 5 km/saat, erginlerde 4 km/saat, anne, çocuk ve
yaşlılarda 2.5 km/saatti (Öztan, 1968’den Kesim, 1996).
Oyun alanlarının en fazla etkili alanı 400 m yarıçaplı bir daire içindedir.
Parklar ve oyun alanları kentin %10’nu kaplamalı ve her semte uygun olarak
dağıtılmalıdır. Bunlara göre yer alsalar da bazı kesimlerde yetersizlikler ortaya
çıkabilir. Bu nedenle genel olarak kentlerde her 200 kişiye 4 dekarlık topluma açık
alanın standart olarak kabul edilmesi uygundur. Gürses (1961), yerleşimlere
uzaklıkları ve en az ölçülerine göre açık ve yeşil alanları belirtmiştir (Bayraktar,
1973).
Çizelge 4.1.Yerleşimlere Uzaklıkları ve En Az Ölçülerine Göre Açık ve Yeşil Alanlar
Alanlar Uzaklık (m) En az Alanlar(m²)
Küçük Çocuk (2–6 yaş) Oyun Alanı 100 150
Çocuk (7–12 yaş) Oyun Alanı 500 1000
Rekreasyon Alanları 200 - 350 900
Oyun ve Spor Alanları 600 - 1000 15000
Mahalle Parkları 300 - 800 2500
Merkez Park 1000 -1500 20000
Sosyal Tesisler 800 - 1000 -
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
31
Kentlerde her geçen gün bir yenisi eklenen yapılar arasında, insanın nefes
aldığı özgürce hareket ettiği, doğa ile ilişkisini kurabildiği alanlar açık ve yeşil
alanlardır. Kentsel yerleşimlerde, yollar, parklar, havaalanları, mezarlıklar, parklar ve
rekreasyon alanları açık ve yeşil alan kavramını tanımlayan alanlardır (Odabaş,
1990).
Kentlerde yer alacak açık-yeşil alanların büyüklükleri, konumları ve
nitelikleri kentin özelliklerine göre farklılık göstermektedir.
Kentin;
- İklimsel özellikleri (güneşlenme süresi, yağışlı gün sayısı, rüzgâr
yönü vs.).
- Demografik yapısı 8açık yeşil alanlardan faydalanacak olan nüfusun;
cinsiyet dağılımı, yaş grupları, sosyo-kültürel yapısı, meslek dağılımı, gelir durumu,
yöresel eğitim ve alışkanlıkları, oto sahipliği gibi özellikler.
- Gençlerin ve çocuk nüfusunun kent içindeki dağılımı,
- Özel mülkiyette yeşil alan miktarı,
- Mevcut bitki örtüsü ve karakteri gibi özelliklere bağlı olarak kent
içindeki açık-yeşil alan ölçüleri değişmektedir.
- Açık yeşil alan standartları: kentlerde kişi başına düşen açık-yeşil alan
miktarları çeşitli ülkelerde ve kuruluşlara göre farklı biçimde belirtilmiştir.
- Bu miktarların belirtilmesinde aktivitelerin niteliği, ülkelerin nüfusu
ve fiziksel yapısı etkili olmaktadır.
Çizelge 4.2, de önerilen açık-yeşil alan standartları verilmiştir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
32
Çizelge 4.2. Kentlerde Yeşil Alanlar İçin Genel Ölçütler
YEŞİL ALAN NÜFUS ÖLÇÜTÜ ALAN BÜYÜKLÜĞÜ
İÇİN ÖLÇÜT
ÇOCUK BAHÇESİ 5 da/1000 kişi 20 – 40 da
MAHALLE, SEMT VE KENT
PARKLARI 4 da/1000 kişi
8 da ve daha fazla
REKREASYON ALANI 5 da/1000 kişi 60 – 30 da
SPOR ALANLARI 5 da/1000 kişi 40 – 120 da
TOPLAM 19 da/1000 kişi
Aksantaş toplu konut alanın da açık ve yeşil alan uygulamalarına baktığımız
zaman bu kapsamda 4 adet park yapılmıştır. Bu park alanları; 3504 m², 4447 m²,
4423 m², ve 7097 m² olmak üzere toplam 19.471 m² park alanı mevcuttur. Bu da
115.000 m² toplam alana sahip araştırma alanının %16,8’ine denk gelmektedir. Bu
yönüyle ideal kentsel mekân-yeşil alan oranının oldukça üzerindedir. Yalnız spor
alanı olarak sadece bir adet basketbol sahası bulunmaktadır. Bu hem nicelik hem de
farkı spor dalları için alanların oluşturulmaması ile toplu konut alanında yaşayacak
insanların spor aktivitelerine cevap vermekten çok uzaktır.
Parklar işlevsel olarak hemen her yaş grubundan insanların dinlence
gereksinimlerini karşılayacak nitelikte olan alanlardır. Çocuklara yönelik olarak,
park bu alanlarında her biri 242 m² olmak üzere toplam 4 adet çocuk oyun alanı
yapılmıştır. Ayrıca 4 adet kameriye, 1 adet basketbol sahası, 60 adet bank, 50 adet
çöp kutusu kullanılmıştır.
Araştırma alanı için TOKİ denetiminde yüklenici tarafından hazırlanan
peyzaj projesine baktığımız zaman toplam 72.500 m² yeşil ve açık alan
bulunmaktadır. Bu proje kapsamındaki konutlarda yaklaşık nüfus (888 x 5 kişi/konut
=) 4440 kişi olarak hesaplanmıştır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
33
Yeşil alanlarla ilgili ülkemizde, 1985 tarihli ve 3194 sayılı imar yasasına
göre kişi başına 10 m² aktif yeşil alan ön görülmüştür. Ancak açık ve yeşil alan
kullanımlarına ilişkin standartlarda sosyo-ekonomik etkenlere, ülkesel ve bölgesel
gereksinimlere göre farklılıklar görülmektedir. Araştırma alanımız olan 888 konutluk
alanda ortalama yaklaşık 4440 kişi yaşayabileceği düşünülürse kişi başına 16,30 m²
yeşil ve açık alan düşmektedir. Bu ise Adana’da mevcut kişi başına düşen yeşil ve
açık alan miktarı olan yaklaşık 1,2 m² ile karşılaştırdığımızda son derece iyi bir
rakamdır.
Alanın genel yerleşim ve çevre düzeni planında binaların dar veya geniş
cephelerinde otoparklar tesis edilmiştir. Toplamda 456 araçlık otopark planlanmış ve
uygulanmıştır. Bu sonuçla her iki aile için bir otopark düşünülmüştür. Gerek otopark
sayısı bakımından ve gerekse ölçüleri yönünden mevcut otopark yönetmeliğine
uyulmuştur. Bu otoparkların toplam alanı yaklaşık 10.350 m²’dir. Alanın genel
topoğrafik yapısının düz olması sayesinde otoparklar binaların uygun cephelerine
konabilmelerine imkân sağlamıştır. Ancak otoparkların planlanmasında görsel
kirlilik unsuru göz ardı edilmiştir. Otoparklar bir yerleşim alanının da bulunması
zorunlu olan temel ihtiyaçlardan biridir. Bununla birlikte otoların alanın çeşitli
yerlerinde gruplar halindeki görünümleri görsel kirlilik oluşturmaktadır. Bu nedenle
otopark alanlarının planlama ve tasarımları bu olumsuz sonucu önleyebilecek bir
yaklaşımla çözümlenmelidir. Otopark alanlarının binaların bodrum katlarının bu
kullanım için planlanması ya da mevcut dış mekânlarda kısmen yeraltına alınmaları
ve bu alanların üzerlerinin yeşil alan ve çevresel donatı alanları olarak
planlanmasıyla mevcut otopark alanları kadar bir alanın kazanılabileceği
düşünülebilir. Bu yöntem sayesinde araştırma alanında yaklaşık 10.350 m² alan
kazanılabilir ve böylece yeşil ve açık alan bakımından daha iyi koşulların sağlanması
başarılabilir.
Araştırma alanındaki yolların genişlikleri araç trafiğine açık olan yerlerde 6
m ve ana yollarda 10 m olarak tesis edilmiştir. Anayolların sadece bir kısmında
olmak üzere tretuvar genişlikleri 2 m olarak yapılmıştır. Tretuvarların alanın
genelindeki tüm geniş yollar boyunca kullanılmadığı görülmüştür. Yaya ve oto
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
34
trafiği alanlarının net şekilde birbirinden ayrılmaması ileride kullanımda karmaşaya
yol açabilir. Yaya yolları ise 3 m ve 5 m genişliklerinde imal edildiği tespit
edilmiştir. Yaya trafiği için düzenlenmiş alanlar bordür taşlarının yüksek tutulması
ile oto trafiğinden soyutlanmıştır. Yaya yollarının tamamında zemin kaplama
malzemesi olarak 8 cm’lik beton kilit parke taşı kullanılmıştır (Şekil 4.4, 5 ve 6).
Şekil 4.4. Yaya Yolları Uygulamaları İçin Hazırlanmış Kilit Parke Taş Döşeme Detayı
Şekil 4.5. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Toplu Konut Projesi İnşaat Alanının da Kilit Parke Taşlarla Tretuvar İmalatı.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
35
Şekil 4.6.Beton blok kaplamaların en önemli özelliklerinden biri de bakım kolaylığıdır. Bozulan kısımlar kaldırılarak, alt tabakalar iyileştirilir eğer beton bloklar sağlam ise tekrar yerine yerleştirilir, değilse değiştirilir.
Araştırma alanındaki yolların neredeyse tamamında kullanılan kilit parke taş
uygulamalarına kısaca değinmekte yarar vardır.
Beton plak kaplamalar, son yıllarda ülkemizde kaldırımlarda, yaya yollarında,
rekreasyon alanlarında, endüstri merkezlerinde ve şehir içi yollarda yaygın olarak
kullanılmaktadır. Ancak yapılan gözlemler sonucu, bilinçsiz bir şekilde
kullanıldıkları kanaatine varılmıştır.
Beton blok kaplamaların yaygınlaşmasının en önemli nedeni, kalifiye işçiliğe
gereksinim duyulmamasıdır. Ancak, yapım kurallarına uyulmadığı takdirde, kısa
sürede ondülasyonlar, yüzey bozuklukları ve geometrik bozukluklar ortaya
çıkmaktadır (Şekil 4.7).
Klasik üstyapı tiplerinde olduğu gibi, yerinde döküm söz konusu
olmadığından ve ayrıca petrol gibi maddelere gereksinim duymadığından, beton blok
kaplamalar çevre dostudur. Ayrıca beton blokların fabrikalarda imal edilmesi,
işçilikten kaynaklanan hataları minimuma indirmektedir. Gerek boyut bazında,
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
36
gerekse dayanım bazında şartnamelere uygun malzeme üretmek mümkün
olabilmektedir.
Beton blok kaplamaların en önemli özelliklerinden biri de bakım kolaylığıdır.
Bozulan kısımlar kaldırılarak, alt tabakalar iyileştirilir eğer beton bloklar sağlam ise
tekrar yerine yerleştirilir, değilse değiştirilir. Bu sayede malzemeden belli bir
ekonomi sağlanmış olur (Karaşahin, 1999).
Şekil 4.7. Uygulama da Yapılan Hatalı İşçilik Fonksiyonel ve Görsel Olarak Kalitesiz Sonuçlar Doğurmaktadır.
Projelendirme esnasında yaya yolu olarak düşünüldüğü halde pratikte araç
trafiğine hizmet veren yollara rastlanmaktadır.
Uygulama esnasında yapılan hatalı işçilik ve beton vb. imalatların
bakımlarının eksikliği nedenleri ile kullanılan malzemelerden beklenen kullanım
performansı ve görsel performans karşılanamamaktadır. Böylece beton ve betondan
imal edilmiş bordür, kilit parke taşı vb. malzemelerin çabuk aşınması sonucunu
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
37
doğurmaktadır. Ayrıca yapılan imalatların mantıklı bir iş programı çerçevesinde
yapılmaması nedeniyle sonradan bozup tekrar yapılmak zorunda kalınmış alanlarda
orijinal imalattaki kalite tekrar yakalanamamıştır. Yaya trafiği için yapılan sert
zeminlerden geçen ağır iş makineleri o zeminlerde çökmelere, kabarmalara,
kırılmalara ve aşınmalara neden olmuş ve bu çoğu zaman o haliyle bırakılmıştır
(Şekil 4.8).
Şekil 4.8. Uygulama da Yapılan Hatalı ve Özentisiz Yapılmış Bordür ve Kilit Parke Taşı İşçiliği
Araştırma alanı için hazırlanmış olan çocuk oyun aletleri uygulamalarına
yönelik teknik şartnamede aşağıdaki bilgilere ulaşılmış ve uygulamalar neticesinde
oluşan durum değerlendirilmiştir.
Çocuk oyun grupları; ikili salıncak, düz kaydırak-helezon kaydırak veya düz
kaydırak-tüp kaydırak veya helezon kaydırak-tüp kaydırak, tırmanma merdiveni,
platformlar, kule çatı, oyun gruplarını taşıyacak olan ana kolonlar, tahterevallilerden
oluşturulmuştur.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
38
Şartnamede ‘’İhtiyaç olması halinde her projede bir (1) adet özürlü oyun
grubu yapılacaktır’’denmesine rağmen uygulamalarda özürlülere yönelik oyun
grubuna rastlanmamıştır.
Çocuk oyun alanları projelendirme çalışmaları yapılırken oluşturulan çocuk
oyun alanı planlarında detaylı bir çizim yapılmayıp her alana konmuş olan sembolik
oyun grubu planları ile geçiştirilmiştir (Şekil. 4.9). Oysa yapılması düşünülen bütün
imalatlara ait proje ve gerektiği takdirde projeye ilişkin ayrıntıları içeren tüm
detayların teknik şartnamesinde belirtildiği şekilde netleştirilmesi gerekir. Aksi
takdirde yüklenici imalatı ne ölçü ve özellikte yapacağını bilemez ve bunun
sonucunda gereksiz harcamalara ve zaman kaybına uğranmakla kalmaz bu tür net
olmayan durumların neticesinde iş zamanında bitirilemeyebilir ve cezai sonuçlar
doğabilir.
Şekil 4.9. Çocuk Oyun Alanı ve Ölçüleri
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
39
Şekil 4.10. Araştırma Alanında Çocuk Oyun Alanı Uygulamalarından Biri.
Şekil 4.9’da planı verilmiş olan Çocuk Oyun Alanının projesinde alanın
etrafında yürüme yolları ve 4 adet bank önerildiği halde uygulamada bu unsur
görülmemektedir. Bunun nedeni sonradan proje değişikliğine gidilmiş olmasından
olabilir. Bilindiği gibi birim fiyat teklifli işlerde idarece proje değişikliğine gidilebilir
ve gerekli görüldüğünde imalat artışı veya azalışı yapılabilir.
Bahçe sulama rögarları, 40x40x40 cm boyutlarında tabanında 10 cm çakıl
serilmiş olan beton rögarlardan yapılmıştır. Rögarın üstüne sacdan kapak yapılmış,
ve her bir rögara 1 adet küresel vana konmuştur.
Özel teknik şartnamesinde ‘‘Gazeboların ve Pergolelerin altında İdare'ce
belirlenecek şekilde (sabit veya seyyar) oturum birimleri yapılacak, Gazeboların
kenarları korkuluklu, çatısı; altı su yalıtımlı shingle kaplı ve çatı alınlığı olacak
şekilde yapılacaktır. Kullanılacak ahşap malzemenin dayanıklılık süresine ait garanti
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
40
belgesi İdare' ye sunulacaktır’’ denilmektedir. Araştırma süreci içerisinde gazebo ve
pergolelere ilişkin imalatlar tamamlanmıştır. Bu imalatlarla ilgili elde edilen çizimler
teknik şartnameye uygun olarak hazırlanmış ve genel olarak uygulanmıştır. (Şekil.
4.11 ).
Şekil 4.11. Kamerye Detayları
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
41
İmalatları atölyelerde hazırlanarak montaja hazır hale getirilmiş pergole
kamerye vb. ahşap malzemeden imalatı yapılmış olan parçaların montajının
gecikmesi halinde güneşten ve yağmurda korunması için kapalı mekânlarda
muhafaza edilmesi ve özenli bir şekilde istif edilmesi gerekir. Aksi takdirde ahşap
malzemede oluşabilecek şekil bozulmaları imalatların yeniden yapılmasını zorunlu
kılabilir. Araştırma alanında imalathanede hazırlanıp alana getirilen ancak yağmur ve
güneşin olumsuz etkilerinden korunmaya alınmamış ahşap imalatlar görülmüştür
(Şekil 4.12).
Şekil 4.12. İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı Yapılmamış Kamerye, Bank ve Çöp Kutuları.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
42
Şekil 4.13. İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı Yapılmış Kamerye
Çocuk oyun gruplarına ilişkin olarak teknik şartnamesinde; taşıyıcı profiller
en az (90 mm çapında ve 2.5mm et kalınlığında olacak, her kaydırakta en az 350 mm
uzunluğunda bir başlama bölümü bulunacak, kaydıraklarda üstte çocukların güvenle
kaydırağa girişini sağlayacak polietilen korkuluk olacak kaydırağın aşağıda çocuğun
hızını kesecek en 50 cm uzunluğunda düzlemi olacaktır. Kaydırağın yan yüzeyleri
yuvarlak 9-15 cm yüksekliğinde oynamaz yan tutunma kısımları olacak, kaydırak
genişliği 45-50 cm olacak ve polietilen malzemeden imal edilmiş olacak. Kaydırağın
alt kısmı profil borularla yere gömülerek betonlanacaktır. Oyun gruplarındaki bütün
metal aksamlar galvanize edilmiş ve elektrostatik toz fırın boya ile boyanmış
olacaktır. Oyun gruplarının oturma alanı ve emniyet alanı dikkate alınarak monte
edilecektir.
Çocuk oyun grupları İdare'ce istenmesi halinde ahşap içerikli malzemelerden
de imal edilebilecektir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
43
Tırmanma elemanlarında basamak arası 15 cm den az olmamalı, kaynaklı
olarak imal edilmeli, bütün metaller 27 mm çapında galvanizli boru olacak, bitiş
kısımları preslenip kaynatılarak pürüz oluşması önlenecektir.
Merdivenler dört basamaklı gruplar halinde olacak, basamaklar profilden
imal edilecek, 30x30 ebatlarında olacak çerçevenin üzerine 2,5 mm sac kaynatılıp
çerçeve ve basamaklar üzeri kaymayı engelleyecek şekilde desenli kauçuk kaplama
yapılacak, ana taşıyıcı konstrüksiyona kelepçe sistemi ile monte edilecektir.
Merdiven korkuluklarının tümünde galvanize malzeme kullanılacak, korkuluklar
arası 15 cm olacaktır.
Salıncakların koltukları tek kişilik ve koruyuculu olacak, koltuklar plastik
mamulden olacak koruyucu zeminden 1.5m yüksekte olan yan yana iki salıncağın
arası en az 60 cm olacak, salıncak koltuğunun altı ile koruyucu yüzey arasındaki
mesafe 30 cm' den az olmayacak taşıyıcı ayaklar galvaniz borudan istenilen renkte
olacak, boruların çapı ∅114 mm bağlantı elemanları plastik, salıncak koltuğu 3 (üç)
tarafı kapalı emniyet için ön kısmına polietilen malzemeden koruyucu konacaktır.
Zincirler galvanizden ve çift sıralı olacak şartları bulunmaktadır.
Montajı yapılan oyun setleri istenen şartları genel olarak sağlanmıştır. Ancak
oyun aletlerinin metal kısımları ile ilgili şartların, özellikle galvaniz yapılması ve
boyanması şartlarının teknik şartnamede istendiği şekilde yapılıp yapılmadığının
anlaşılması ancak birtakım özel analizlerle veya bu imalatların birkaç ay kullanımları
sonucunda sonuçların gözlemlenmesi yöntemleriyle anlaşılabilmektedir.
Montajları yapılmış olan uyun setleriyle ilgili fotoğraflar Şekil 4.14, 15 ve 16
de verilmiştir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
44
Şekil 4.14. Montajı Tamamlanmış Çocuk Oyun Setlerinden Biri
Şekil 4.15. Montajı Tamamlanmış Bir Diğer Çocuk Oyun Seti
Tahterevallilerin zemine değdiği her iki noktada darbe emici malzeme
kullanılacak, çift elle tutunma aparatları ayak koyma yerleri olacak, koltuk
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
45
yüksekliği yerden maksimum 1520 mm olacak, metal aksam elektrostatik toz boyalı
olacak’’ denilmektedir. Burada tahterevallide ayak koyma yerleri olacak şartının
dışında genel şartların yerine getirildiği görülmüştür.
Şekil 4.16. Montajı Yeni Yapılmış Olan Tahterevalli ve Oyun Seti.
Araştırma alanı peyzaj uygulamamalarına yönelik olarak yükleniciye
hazırlatılmış ve idareden onay almış projelere baktığımız zaman bazı imalatlara
yönelik detay çizimleri, örneğin çöp kutusu detayları en ince ayrıntısına kadar
verilirken (Şekil. 4.17), olan çocuk oyun aletleri, kameriye vb. daha karmaşık
imalatlar içeren uygulamalar için o derece ayrıntılara inilmediği görülmüştür.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
46
Şekil 4.17. Araştırma Alanında Uygulanan Çöp Kutusu Detayı
4.2.3. Bitkisel Peyzaj Uygulamaları
Araştırma alanında peyzaj mimarlığı müteahhitlik hizmetleri kapsamında
bulunan bitkisel uygulamalar bu bölümde incelenmiştir.
1/1000 ölçekli alana ait bu projenin uygulamaya dönük olarak yüklenici
tarafından hazırlanan ve idarece onaylanan 1/200 ölçekli bitkilendirme planları
hazırlanmıştır (Şekil 4. 19,20 ve 21). Alan için hazırlanan bu planlar kapsamında
birtakım ağaç ve çalıları içermektedir. Bunlardan ibreli ağaç olarak; Cedrus libani
(Lübnan sediri), Pinus pinea (Fıstık çamı), Cupressus arizonica (Mavi servi),
Cupressus sempervirens (Dağınık servi), Thuja orientalis var. pyramidalis (Piramit
mazı) kullanılmıştır. Ayrıca Robinia umbraculifera (Top akasya), Platanus orientalis
(Çınar), Jacaranda mimosifolia (Jakaranda), Salix babylonica (Salkım söğüt), Acacia
julibrişim (Gülibrişim akasya), Catalpa bignonoides (Katalpa), ve Acer negundo
pseudoplatanus (Çınar yapraklı Akçaağaç) kullanılan yapraklı ağaç türleridir.
Palmiye türleri olarak Phoenix canariensis (Yalancı hurma) ve Washingtonia filifera
(Palmiye) önerilmiştir. Jusminum nudiflorum (Sarı yasemin), Juniperus horizontalis
(Yayılıcı ardıç), Rosa sp. (Gül), Vibirnum tinus (Kartopu), Hibiscus rosa-sinensis
(Japon gülü), Coteneaster dammeri (Muşmula), Pyracantha coccinea (Ateş dikeni) ve
Nerium oleander (Zakkum) kullanılması önerilen çalı türleridir. Bu kapsamda
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
47
toplam 337 adet ibreli ağaç, 890 adet geniş yapraklı ağaç, 305 adet palmiye ve 705
adet de çalı kullanılmak üzere toplamda 2237 adet bitki bulunmaktadır.
Projede kullanılan ağaç, palmiye ve çalı türleri bölgenin iklimsel koşullarına
son derece uygun türlerdir. Ancak son yıllarda bölge genelinde Phoenix canariensis
(Yalancı hurma) kırmızı palmiye böceği sorunu bulunmaktadır. 2007-2008 yılların
da Adana da bulunan Phoenix canariensis’lerin büyük bir çoğunluğu kırmızı palmiye
böceği zararına uğramış ve Adana Büyükşehir Belediyesi tarafından zarar gören
Yalancı hurmalar kesilmek zorunda kalmıştır. Bu bakımdan mümkün olduğu
müddetçe bu ağaçların kullanımından kaçınılmasında fayda vardır.
Tasarımda hatalı bitki seçimleri ya da uygulama sırsında yapılan yanlışlar
büyük çapta ve gereksiz harcamaları beraberinde getirebilmektedir. Bu nedenle toplu
konut uygulamalarında peyzaj mimarlarının görevlendirilmesi sadece projelendirme
safhası ile sınırlandırılmamalı yapılan uygulamalarda en iyi sonucun alınması için
peyzaj mimarlarına kendi meslek alanları ile ilgili işlerin her evresinde kontrol, iş
başında bulundurulması zorunlu teknik personel ve yüklenici pozisyonlarında yer
verilmelidir.
Birtakım bitkiler kullanılarak yapılan tasarıma bitkisel tasarım denilir.
Bitkisel tasarım peyzaj tasarımının en önemli bölümüdür. Ancak bu sadece bitkilerin
tek başına kullanılması anlamına da gelmez. Burada kullanılan birincil malzeme
bitkiler (ağaçlar, çalılar, yerörtücüler, çok yıllık ve yıllık çiçekli bitkiler, çimler) olsa
da ortamda bulunan doğal varlıklar, topografya, iklim olayları, su, taş vb. gibi) ile
yapay varlıklar (tuğla, beton, cam, demir, ahşap ile bunlardan oluşan yapılar vb. gibi)
da bu tasarıma katılmaktadır. Bitkisel tasarımda en önde gelen konu bitkilerle çevresi
arasındaki ilişkileri ve karşılıklı etkileri takdir etmektir. Bunun için bitki ile bitki,
bitki ile topografya, bitki ile insan ve hayvan arasındaki ilişkiler düşünüldüğü gibi
bitki ile insan ele yapıları (bina, köprü, karayolu, fabrika, plaj vb. gibi) arasında
karşılıklı etkileşimlerden doğan ilişkiler düşünülmektedir. Bitkisel tasarımdaki temel
amaç ya da düşünce çevremizin daha kaliteli ve konforlu bir konuma getirilmesidir.
Bu amaçla dış mekanda bir yandan işlev ve estetiği ağır basan, ekolojik koşullara
uyabilen, az bakım gerektiren bitkiler kullanılırken, diğer yandan çevrenin sürekli
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
48
bakımda tutularak sürekliliğinin sağlanması ve peyzajda çok yönlü değerlerin elde
edilmesi yada kazanılması temel ilkedir (Gültekin ve Ark., 2001).
Araştırma alanı için kesinleşen yapısal peyzaj projesine göre hazırlanmış olan
Bitkilendirme Projesinde ise kullanılacak olan bitki listesi, bölge şartlarına uygun;
— İbreli ve Yapraklı Ağaçlar,
— Herdemyeşil ve Yapraklı Çalılar,
— Sarılıcı bitki türlerinden seçilmiştir.
Yüklenici tarafından; "Proje Özel Teknik Şartnamesi" hükümlerine göre
yetkili bir Peyzaj Mimarına hazırlattırılıp, İdare'nin onayına sunulmuştur (Şekil.
4.18, 19, 20 ve 21).
Şekil 4.18. Adana/Yüreğir 888 Konut ve Sosyal Donatı Toplu Konut Projesi Genel Planı
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
49
Şeki
l 4.1
9. B
itkile
ndirm
e Pl
anı 1
. Kısım
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
50
Şeki
l 4.2
0. B
itkile
ndirm
e Pl
anı 2
. Kısım
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
51
Şek
il 4.
2. B
itkile
ndirm
e Pl
anı 3
. Kısım
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
52
Bitkilendirme Planlarında Kullanılan Bitki Listesi İBRELİ AĞAÇLAR (337 ADET)
Kısaltma Latince Adı Türkçe Adı Boy (m) Adet
Cedli Cedrus libani Lübnan sediri 1.50-1.75 42
Pinpi Pinus pinea Fıstık çamı 1.50-1.75 52
Cupar Cupressus arizonica Mavi servi 1.50-1.75 64
Cupse Cupressus sempervirens Dağınık sevi 1.50-1.75 58
Thjor Thuja pyramidalis Piramit mazı 1.50-1.75 125
YAPRAKLI AĞAÇLAR (890 ADET)
Robum Robinia umbraculfera Top akasya 2.50-3.00 105
Plaor Platanus orientalis Çınar 2.50-3.00 148
Jacmi Jacaranda mimosifolia Jakaranda 2.50-3.00 126
Salba Salix babylonica Salkım söğüt 2.50-3.00 50
Acaju Acacia julibrişim Gülibrişim akasya 2.50-3.00 95
Catbi Catalpa bignonoides Katalpa 2.50-3.00 51
Robps Robinia pseudoplatanus Çınar yapraklı Akçaağaç
2.50-3.00 40
PALMİYELER (305)
Phoca Phoenix canariensis Yalancı hurma 1.50-2.00 80
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
53
Wasfi Washingtonia filifera Palmiye 150-200 225
ÇALILAR (705 ADET)
Jasnu Jasminum nudiflorum Sarı yasemin 0.60-0.80 100
Junho Juniperus horizontalis Yayılıcı ardıç 0.60-0.80 65
Rossp Rosa Gül 0.60-0.80 91
Vibti Viburnum tinus Herdemyeşil kartopu 0.60-0.80 122
Hibro Hibiscus rosa- sinensis Japon gülü 0.60-0.80 101
Cotda Cotoneaster dammarii Herdemyeşil muşmula 0.60-0.80 95
Pyrco Pyracantha coccinea Ateş dikeni 0.60-0.80 146
Nerol Nerium oleander Zakkum 0.60-0.80 93
Şekil 4.22. Araştırma Alanı İçin Hazırlanmış Olan Bitkilendirme Planında Bulunan Bitkilerin Listesi
Araştırma alanımız için hazırlanmış olan plantasyon projesinde kullanılmış
olan ağaçlar genel olarak bölge iklim koşulları dikkate alınarak seçilmiştir. Bu açıdan
gerek kullanılan bitkiler tür yönünden ve gerekse temin edilmiş olan bitkiler
şartnamede istenilen form yönünden son derece uygundur.
Araştırma alanı için hazırlanmış olan bitkilendirme uygulamalarına yönelik
olarak genel anlamda bitkilendirme tekniğine uygun olarak oluşturulmuş aşağıdaki
bilgilere ulaşılmıştır.
Peyzaj uygulamalarında kullanılacak bütün malzemeler için İdare'nin onayı
alınmalıdır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
54
Uygulanacak bitki materyalinin nerelerde ve nasıl kullanılacağı Peyzaj
Projesinde belirlendiği şekilde aplikasyonu yapılarak, dikim tekniğine uygun olarak,
kontrol teşkilatının gözetiminde yapılmalıdır.
Bitki listesindeki; yapraklı ağaçlar en az 300 cm, ibreliler en az 200 cm,
çalılar ise en az 60 cm boyunda düzgün bir gövdeye ve taç yapısına sahip olacaktır.
Bitkilerin kök aksamlarında kazık ve yan kökler iyi bir şekilde gelişmiş olup, fiziki
yaralanma ve entomotolojik fitopatolojik bir tahribata uğramamış olmalıdır.
Bütün bitkiler istenilen standartlarda ve kaplı olarak uygulama sahasına
getirilmelidir. Dikimden sonra çukurlardaki toprak sıkıştırılarak çanak oluşturulmalı
ve can suyu verilmelidir. Kuruyan bitkiler yenilenmelidir.
Şekil 4.23. Uygulama Sahasına Dikim İçin Getirilmiş Saksılı Bitkiler
Dikim ile birlikte gövde ve köklerin sallanmaması için fidanlara herekleme
uygulanmalı, fidanlar hereklere sekiz şeklinde yumuşak kauçuk ve benzeri malzeme
ile bağlanmalıdır (Şekil 4.24)
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
55
Şekil 4.24. Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Olan Bitki Dikim
Tekniklerini Gösteren Detaylardan Biri
Fidan çukurları şartnamedeki ebatlara göre açılmalıdır. Fidan dikimine hazır
hale getirilmiş proje sahasında her fidanın dikileceği nokta uygulama projesine
işaretlenmelidir. Çukur derinliğinin proje bitiş kodunun 30 cm. altında olması
halinde üstteki 30 cm'lik malzeme düzgünce çıkarılarak kenara yığılmalı, proje bitiş
kodunun 30 cm. altındaki malzeme ise dikkatlice alınarak hiçbir şekilde toprak
kümesine ve sahaya serilen ıslah edilmiş toprak tabakasına karıştırılmadan alandan
uzaklaştırılmalıdır. Ağaç ve çalıların altına en az 3 cm. kalınlığında çakıl mucur
konularak suyun drenaj ı sağlanmalıdır. Çukurun derinlik ölçüsü ince tesviyesi bitmiş
yüzeyden alınmalıdır. Üst toprak seviyesi ile fidanların kök boğazı arasında en az 10
cm. derinliğinde bir sulama çanağı oluşturulmalıdır.
Fidan dikimi toprağın tavında olduğu havanın açık bulutlu veya parçalı
bulutlu olduğu zamanlarda yapılmalıdır. Yıl boyunca hangi mevsimde olursa olsun
sıcaklığın sıfırın altına düştüğü donlu günler, havanın sıcaklığı ne olursa olsun
toprağın donmuş olduğu günler ve şiddetli yağış alan günlerde hiçbir şekilde ekim ve
dikim yapılmamalıdır. Çıplak köklü bitkiler Kasım Mart ayı sonuna kadar dikilebilir,
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
56
kaplı fidanlar ise her mevsim dikilebilir. Dikim işlemi sırasında köklere hiçbir zarar
verilmemeli, sahada fazla bekletilmemeli ve kurutulmamalıdır. Her tür fidan yeni
dikildikleri yerde daha önce yetiştirildikleri yerlerdeki kök derinliğinde dikilmelidir.
Fidan kök bölgesine nebati toprak, yanmış ahır gübresi, dişli dere kumu karışımından
oluşan malzeme konulmalıdır. Fidan çukuruna malzeme her 15-20 cm'de iyice
çiğnenerek sıkıştırılmalıdır (Şekil 4.25).
Şekil 4.25. Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Bitki Dikim
Tekniklerini Gösteren Detay Çizimi
Fidan dikimi aşamasında bazı fidanların projede gösterildiği yerlere
dikilmediği görülmüştür. Ayrıca herekleme uygulamalarının bazı yerlerde
uygulaması yapılırken (Şekil 4.26) bazı yerlerde yetersiz ve bazı yerlerde ise hiç
uygulanmadığı tespit edilmiştir. Oysa herekleme uygulamasının bitkinin kısa sürede
ve istenen formu yakalamasındaki önemi büyüktür.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
57
Şekil 4.26. Araştırma Alanında Herekleme Uygulaması
Sarılıcı bitkiler dikilecekleri yerde kendi kendilerini tutturacak doğal
uzantılara sahip cins ve türden değillerse, sarılması istenilen yere uygun bir şekilde
bağlanmalıdır. Sarılıcı bitki çukurlarında ağaç ve çalılarda uygulanan karışımlı
malzeme kullanılmalıdır.
Taşıma yapılırken bitkilerde tahribat olursa, bunlar dikimde kullanılmayacak,
taşıma sırasında ambalajların bozulmamasına dikkat edilerek, bitki köklerinin
etrafındaki toprakların dağılması halinde, bu bitkiler değiştirilmelidir.
Çimlendirilecek sahalar için ithal çim tohumu kullanılmıştır. Tohum
karışımları için (en az üç tür olmak kaydıyla) onay alınıp karışım yüzdeleri ve
karışımın kullanıma uygunluk raporunu İdare'nin onayına sunma zorunluluğu
bulunmaktadır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
58
Şekil 4.27. Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Çim Alan Tesisi Oluşturma Tekniğini Gösteren Detay Çizimi
Fidan dikimi ve çim ekimi için toprağın kolay işlenebilir, dökülgen, hafif
nemli, (tavında) havanın açık, bulutlu ya da parçalı bulutlu olduğu bir gün
seçilmelidir.. m²'ye 50 gr gelecek şekilde ekim yapılmalı ve tohumun; sahada her
tarafa eşit dağılması sağlanmalıdır. Çim kapağı için kullanılacak olan bitki toprağı
elenmeli, elenmiş koyun gübresi ve dişli dere kumu ile belirlenen nispette stok
sahasında karıştırılmalı ve 2–3 cm kalınlığında çim atılan sahaya serilmelidir. Ekimi
tamamlanan saha, ağırlığı 25 kg'mı geçmeyen silindirle, sahada hiç bir boşluk
kalmadan silindirlenmelidir.
Araştırma alanında çimlendirilecek alanlarda çim tohumu olarak ithal Lolium
perene OVATİON (%35), Poa pratensis GEROMİNO (%15), Festuca rubra-rubra
FRANKLİN (%15) ve Festuca rubra ARUNDINACEAE (%35) türleri yüzdeleri
oranında ve m²’ye 50 gr. olacak şekilde toplamda 3.620 kg çim tohumu
kullanılmıştır. Ancak bölge iklim koşulları için son derece uygun örneğin kuraklığa
dayanıklı, hastalık ve zararlılara, yabancı otlara karşı dayanıklı ve aynı zamanda hızlı
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
59
gelişebilen ve tipik bir Akdeniz tipi bir tür olarak bilinen Bermuda tür veya
varyeteleri kullanılmamıştır.
Şekil 4.28. Araştırma Alanında Tipik Çim Alan Uygulamalarından Bir Örnek
Araştırma alanı peyzaj düzenlemelerine ilişkin olarak ağaçlandırma ve çim
alanların tesisinde kullanılacak bitkisel toprakla ilgili olarak yerine getirilmesi
istenen şartlar şunlardır; içinde oksijenli ortamda yaşayabilen (aerobik)
mikroorganizmanın yaşadığı PH değerinin 5.5–6.5 olduğu besin maddeleri NPK'ca
zengin kireçsiz, tuzsuz, kil oranı en az seviyede olan üst toprak (top-soil)
niteliğindeki topraktır. Bitki toprağının içerisinde, boyutu 50 mm'yi geçen taş, çakıl
veya ot, kum, akaryakıt sızıntısı, başka yağlar veya yağlı maddeler ve benzeri moloz
ve pislikler kesinlikle bulunmayacak veya bunlarla bulaşık olmayacaktır. Bitkisel
toprağın içinde boyutu 50 mm'den az taş ve çakıllardan ağırlık olarak en fazla % 15
oranında bulunabilir. Şantiyeye getirilecek malzeme ıslak olmayacaktır. Kullanılacak
olan bitki toprağının analizi yaptırılacak, eksik olan bitki besin maddesi ve organik
maddelere e zenginleştirilerek kullanılacaktır.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
60
Bitki toprağının analiz raporu İdare'ye sunulacaktır.
Bütün sahaya serilecek bitki toprağı, yeterli kalınlıkta ve çim
oluşturulmasına uygun yapıda hazırlanıp serilecek ve ince tesviyesi oturma payı
dikkate alınarak yapılacaktır.
Toprağın iyileştirilmesi için; torf, yanmış ahır gübresi, kum vs. maddeler
kullanılacaktır. İyileştirme işlemine başlamadan önce proje sahasında mevcut iri taş,
(50 mm' yi geçen) çakıl, tuğla, beton, metal, tahta, moloz, çöpler vs. toplanarak
uzaklaştırılacaktır.
Bitki toprağının PH değeri 6.0–7.5 olacaktır. Arazideki mevcut bitki toprağı
başka özeliklerdeki toprakla karıştırılmadan depolanacak ve Kontrol Teşkilatının
uygun görmesi halinde çim alanların oluşturulması işin kullanılabilecektir.
Bu tip gübreler elenmiş olarak çim saha yapımında ve toprağın
iyileştirilmesinde yanmış ahır gübresi kullanılacaktır. Çim sahalarda gübre 1,5-2cm
kalınlığında serilecektir. Kullanılacak gübrenin fermantasyonunun tamamlanmış
olması gerekir. Bunun için gübre depoda en az iki kış veya iki yaz geçirmiş olması
gerekir. Gübre içinde ayrışmamış organik maddenin %15'i geçmemesi gerekir. Tuz
miktarı en çok %2 olabilecektir. İçinde yabancı madde olmayacak, daima hafif nemli
bulundurulacaktır.
Çim alanların tesissinde kullanılacak toprak kalınlığı 10-15 cm aralığında
düşünülmüş, ancak daha öncede bahsedildiği gibi bu toprak tabakasının özellikleri
itibariyle ideal bitkisel topraktan çok uzak olduğu tespit edilmiştir.
Çim alanların tesisinde kapak malzemesi olarak kullanılan karışımda yanmış
hayvan gübresi %50 ve milli kum da %50 olarak düşünülmüştür. Bunun dışında
m²’ye 30 gr 20 x 20 x 20 NPK gübresi kullanılması uygun görülmüştür.
Teknik şartname hükümleri gereğince imalatların kesin kabulü yapılana kadar
çim sahaların periyodik bakımı (Sulama, gübreleme, çim biçimi, yabani ot
mücadelesi vs.) Yüklenici tarafından yapılacaktır. Ancak sulama, gübreleme çim
biçimi ve yabani otlarla mücadele konusunda gerekli hassasiyetin gösterilmediği
arazide yapılan incelemelerde tespit edilmiştir.
Yukarıda özellikleri verilen ve bitkisel uygulamalarda kullanılacak olan
toprağın özellikleri ideali karşılayacak şekilde tanımlanmıştır. Ancak uygulama
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
61
sürecinde yapılan gözlemlerde özellikle çim alan yapılacak alanlarda en az 15 cm
bitkisel toprağın serilmesi gerekirken alanda mevcut bulunan ve bina yıkımlarından
kalan molozlardan bile iyice temizlenmemiş kil oranı yüksek toprağın kullanıldığı
görülmüştür. Bunun nedeni kontrol örgütünün görevini yapmadığı anlamına
gelmemelidir. Çünkü kontrol örgütü bünyesinde bu konularla ilgili uzman
bulunmamaktadır. Bu nedenle uzmanlık gerektiren bu imalatların denetimi yetersiz
ve özentisiz yapılabilmektedir. Görüldüğü gibi sadece çim alanlar için kullanılacak
toprakla ilgili bile hayli karışık ve bir dizi teknik bilgi ve kontrol gerektiren işlem
bulunmaktadır. Buradaki temel sorun yine ilgili imalatların ilgili meslek sahiplerine
yaptırılmaması veya denetiminin yetkili meslek sahipleri tarafından
denetlenmemesinden kaynaklanmaktadır.
4.2.4. Araştırma Alanında Bakım Onarım ve Yenileme İşleri
Tasarımda ekonomi gereksiz harcamaları baştan önlemek anlamına gelir.
Bunu çok sayıda örnekle tanımlamak olasıdır. Örneğin yol tasarımında
kullanılmayan, yeterinden geniş, kalitesiz malzemeli, sürekli bakım gerektiren
yolların planlanması, yolların uygulanmasında ve bakımında hatta
sürdürülebilirliğinde gereksiz harcamalar gerektirebilir. Tasarımda yalnızca
uygulamaya yönelik düşünceler ya da ilkeler yeterli olamaz. Peyzaj tasarımcısının
üzerinde çalıştığı herhangi bir ünitenin ya da elemanın uygulama olanaklarını
düşünmesi kadar onun kalıcı olması için kullanıldığı sürece bakımını düşünmesi
gerekir. Bunlar ister canlı ister cansız bir malzeme olsun; her canlının bir yaşı olduğu
gibi her cansız malzemenin bir dayanma süresi vardır. Bakımın amacı bu yaşın ya da
sürenin uzatılması ve bu süre içinde her varlığın gerçek performanslarını
sergilemesidir. Bu performansa ulaşabilmek için bu canlı ya da cansız varlıklarda
bakımın uygun zamanlarda yapılması gerekir. Uygun zamanlar dışındaki bakımlar
beklenen yararı sağlamadığı gibi boşa harcanan zaman, emek ve para anlamına
gelmektedir (Gültekin ve Ark., 2001).
Araştırma alanında bakım işleri temelde sulama gübreleme, çim biçme ve
kuruyan ve gelişmeyen bitkilerin tekrar yenileriyle değiştirilmesi olarak özetlenebilir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
62
Araştırma alnında yapılan çevre düzenleme ve peyzaj işlerine ait
uygulamalara yönelik olarak; park ve bina çevrelerinde peyzaj düzenlemeleri yapılan
sahaların bakım ve idame işleri; sulama, çim biçme, çimenlik kenarlarının
düzeltilmesi, yabani ot kontrolü, böcek ve hastalıklara karşı ilaçlama, gübreleme,
gerekli görüldüğünde kumlama, çalı yataklarının ve ağaç diplerinin çapalanması,
ağaç ve çalıların budanması, çalı, herek ve bağlarının ayarlanması, tutmayan,
kuruyan bitkilerin sökülerek, yerine aynı tür ve nitelikte yenilerinin dikilmesi, ada içi
yeşil alanların temiz, bakımlı ve sağlıklı tutulması işleri başlıca bakım işlerini
oluşturmaktadır.
Şekil 4.29. Araştırma Alanında Çokça Uygulanan El İle Sulama Yöntemi
Adana iklimsel koşulları nedeniyle yaz ayları son derece kurak bir kenttir.
Araştırma alanında 72.350 m² yeşil alan bulunmasına rağmen yeşil alanlar için
sulama sistemi kurulmamıştır. Yeşil alanların sulanmasıyla ilgili yapılan gözlemlerde
sulama işlemi el ile, taşınabilir yağmurlama başlıkları ile ve sulama hortumlarının
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
63
alana bırakılarak ‘‘salma sulama’’ diye tabir edilen yöntemlerle yapıldığı tespit
edilmiştir (Şekil 4.30). Bu durum fazla iş gücü, zaman ve uzun vadede yüksek
maliyet gerektirmesinin yanında kaliteli çim alanların elde edilmesi konusunda
istenen sonucu vermeyebilir.
Şekil 4.30. Çim Alanların Sulanmasında Çok Kullanılan Yöntemlerden Bir Başka
Örnek
Yeşil alanlar bölgenin iklim ve yağış şartlarına göre belli aralıklarla
sulanmalıdır.
Sulama hangi yöntemlerle yapılırsa yapılsın su, sulanan bitkilerin ve yeşil
alanların kök bölgesini tam doyuruncaya kadar devam etmelidir. Sulama günün serin
saatlerinde yapılmalıdır. Yabani otlara, hastalık ve böceklere karşı ilaç
püskürtülmesini izleyen iki gün sulama yapılmamalıdır.
Çim alanların bakımı; çimlendirme yapıldıktan sonra, çim içinden çıkacak
yabancı otlar fiziksel ve kimyasal yollarla sahadan yok edilmelidir.
4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY
64
Tohum ekilip kapak malzemesi serilmesini müteakip düzenli sulama
yapılmalı, sıkı çim örtüsüne sahip yerlerde toprak hafif rutubetli iken silindirleme
yapılmalıdır. Çimin ilk biçiminden sonra alana 5 gr/m² hesabıyla amonyum nitrat/üre
verilecektir, çim alanlarda havalandırma yapılmalı ve ilkbaharda komposto
toprağıyla karışık kompoze gübre serilmelidir. Gübreleme çim zeminin hafif nemli
olduğu zamanda yapılıp, arkasından sulanmalıdır. Biçimden çıkan kesilmiş otlar çim
tırmığı ile toplanıp sahadan uzaklaştırılmalıdır.
Yüklenicinin; bakım-onarım ve yenileme işleri için taahhüt süresi;
bitkilendirme uygulamasının başladığı (çim ekimi ve fidan dikiminin) günden, kesin
kabulün yapılacağı tarihe kadardır. Bu süre içinde tutmayan, kuruyan, her ne suretle
olursa olsun zarar gören bitki ve çim alanların yenilenmesi Yüklenici tarafından
yapılacaktır.
Yüklenici bu sözleşme kapsamında yaptığı peyzaj uygulama ve
düzenlemelerinin tamamının yapım, bakım ve idame işleri ile hata, kusur ve
eksikliklerinin giderilmesine yönelik işlerin tamamını, bütün giderler kendisine ait
olmak üzere yapmakla yükümlüdür.
Yüklenici; İdare ile olan ilişkilerini şartnamede belirtilen esaslar dâhilinde
yürütecek, her türlü değişikliği İdare'ye yazılı olarak başvurmak ve izin almak
suretiyle yapacaktır denilmektedir.
Aksantaş toplu konut alanında peyzaj mimarlığı müteahhitlik hizmetleri
kapsamında ki işlerin bakım işlemlerinin süresi imalatların tamamlanmasıyla
başlayıp sözleşme gereğince işin kesin kabulü yapılana kadardır. Kesin kabul
işlemleri ise kanunen işin geçici kabul tarihinden bir yıl sonra yapılmaktadır. Bu
süreç içerisinde yapılacak bakım işlemleri yüklenicilere önemli bir maliyet olarak
yansımaktadır. Söz konusu bu maliyetlerin en aza indirilebilmesi yapılan imalatların
usulüne ve tekniğine uygun olarak tamamlanmasıyla ve bakım işlemlerinin
gerekliliklerinin bir program çerçevesinde ele alınmasıyla mümkün olabilir.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER İsa AY
65
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Toplu Konut İdaresi Başkanlığının ülke genelinde yürüttüğü ‘‘planlı
kentleşme ve konut üretimi’’ programı çerçevesindeki çalışmaları gerek bu güne
kadar bitirilmiş projeler olsun gerekse bundan sonraki dönemler için planlanmış
projeler olsun önemli bir kamusal kaynağa ihtiyaç duymaktadır. TOKİ’nin 2008
ortalarına kadar bitirmiş olduğu ve bundan sonrası için planladığı ve hedef kabul
ettiği konut sayısı toplam 500.000 adettir. Bu projelerin toplam kaynak gereksinimi
yaklaşık 20 milyar YTL civarındadır. Bu miktarın yaklaşık olarak %4 gibi bir kısmı
da peyzaj mimarlığı uzmanlık alanı olan çevre düzenleme ve peyzaj işlerine
ayrılmaktadır. Bunun parasal miktarı da yaklaşık 800 milyon YTL’dir.
Bunun gibi son derece yüksek miktarda parasal kamu kaynakları harcanarak
yapılan hizmetlerin yerine getirilmesi aşamalarında yeterli denetimlere tabi
tutulmasının gerekliliği tartışılmaz bir gerçektir. Bu denetimlerde inşaat
mühendisliği, mimarlık ve elektrik mühendisliği mesleki kontrollük hizmetleri
mevcut yasalar gereği idarece görevlendirilmiş konu ile ilgili mühendis ve mimarlar
tarafından yerine getirilmekle birlikte çevre düzenleme ve peyzaj işleri kontrollük
hizmetlerinin yine idarece görevlendirilmiş peyzaj mimarları tarafından yapılması
gerektiği halde maalesef bu görev ilgili peyzaj mimarları tarafından değil kontrol
örgütünde görevli diğer mühendisler ve mimarlar tarafından yapılmaktadır. Oysa
görevlerin sözleşme ve şartnamelerde kimler tarafından yerine getirileceği kesin bir
ifadeyle belirtilmemiş olduğu tespit edilmiştir. Durum böyle olduğu için yapılan
imalatların niteliklerinin gerektirdiği meslek disiplini yani peyzaj mimarı tarafından
denetlenmemesi sonucunda sayfa 36, Şekil 4.7 de belirtildiği gibi teknik ve estetik
yönden hatalı ve istenmeyen sonuçların ortaya çıktığı görülmektedir.
Ayrıca peyzaj mimarları kamu ve özel sektörde ekonomik, mali ve teknik
gibi belirli yeterlilikleri taşıdığı sürece diğer meslek mensupları gibi yüklenicilik
(müteahhitlik) yapabildiği halde araştırma alanımızda herhangi bir müteahhitlik
yapan peyzaj mimarı bulunmamaktadır. Kaldı ki bu müteahhitlik hizmeti sadece
uygulamalara dönük değil peyzaj projelerine de ait olabilir. Yalnız bu konuda TOKİ
5. SONUÇ VE ÖNERİLER İsa AY
66
idaresince bir açık kapıda bırakılmamış denemez. Şöyle ki Ek1 sayfa 74 de beyan
edildiği halde Peyzaj Düzenlemesi Özel Teknik Şartnamesinde müteahhit
(yüklenici) peyzaj projelerini yetkili bir peyzaj mimarına hazırlattırmakla sorumlu
kılınmıştır.
Gelecekte de yaşanabilir insan yerleşimleri yaratmak amacıyla bilimin ve
sanatın ışığında, var olan doğal ve kültürel kaynakları korumayı, geliştirmeyi,
onarmayı ve olabildiğince en uzun süre ve en uygun biçimde yararlanmayı
hedefleyerek açık ve / veya yeşil alanların peyzaj planlama, tasarım, projelendirme,
uygulama ve yönetimini kamu ve toplum yararını gözetecek şekilde yerine
getirebilecek olan peyzaj mimarlarının TOKİ bünyesinde kontrol, yüklenici
(müteahhit), alt yüklenici (taşeron) biçiminde istihdamlarına olanak tanınmadığı
sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırma alanında somut olarak görüldüğü gibi önemli miktarda peyzaj
mimarlığı hizmetleri bulunmasına rağmen Kamu İhale Kanunu Hükümleri
çerçevesinde yapılan Toplu Konut İdaresinin bu tür uygulamalarında yüklenicilere
anahtar teknik personel olarak peyzaj mimarı bulundurma zorunluluğu
bulunmamaktadır. Oysa yine bir kamu kuruluşu olan ve benzer peyzaj mimarlığı
uygulamalarını yerine getiren İller bankası; İller Bankasınca yaptırılan veya yapı
denetim hizmetleri Bankadan talep edilen veya ihalesi Ortak İdarelerce yapılıp yapı
denetim hizmetleri müştereken yürütülen, her türlü yapım, bakım ve onarım işlerinin
sözleşme ve eklerine uygun olarak denetlenmesinde uyulacak, usul ve esasları
belirlemek amacıyla, 4759 sayılı İller Bankası Kanununun 7. maddesi hükümlerine
dayanılarak 18 Mart 2004’de resmi gazetede yayınlanan bir yönetmelik çıkarılmıştır.
Yönetmeliğin ilgili maddelerinde peyzaj mimarı ifadesine işin bütün safhalarında
gerektiği gibi yer verilmiştir. Bu yönetmelik hükümleri konumuza bir örnek teşkil
etmektedir (Ek: 2).
Ayrıca DSİ Genel Müdürlüğü bünyesinde peyzaj mimarları bulundurduğu
halde yapılan tüm peyzaj mimarlığı hizmetlerine bağlı olarak bir Özel Uygulama
Yönetmeliği de kullanılmaktadır.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER İsa AY
67
Çalışmanın projelendirme aşamasında proje sorumlularının projeye elde
mevcut hazırlanmış standart bir proje çizim yönetmeliği ya da şartnamesi olmadığı
için veya çok zaman bilgi eksikliğinden hatalı ve eksik projeler yapılmaktadır.
Araştırmada benim tespitlerime göre kullanım ihtiyacını karşılamayan yetersiz
planlama, eksik ve hatalı detaylandırmalar mevcuttur.
Mevcut bitkisel toprak tabakasının sıyrılarak bir alanda depolanması ve
kullanıma hazır halde bekletilmesi durumunda yüklenici lehine zaman açısından ve
mali yönden önemli bir ekonomi sağlanabilir. Araştırma alanında maalesef bu konu
ihmal edilmiştir.
TOKİ alanında mesleki kontrollük hizmetleri etkin ve yeterli bir şekilde
yapılabilse idi uygulamada tespit edilen kalitesiz malzeme ve kötü işçilikten doğan
kusurlar zamanında ve kaynağında önlenebilecekti.
Araştırma sonuçlarına göre verilebilecek öneriler kısaca aşağıdaki gibi
sıralanabilir.
— Tasarımda hatalı bitki seçimleri ya da uygulama sırsında yapılan
yanlışlar büyük çapta ve gereksiz harcamaları beraberinde getirebilmektedir. Bu
nedenle toplu konut uygulamalarında peyzaj mimarlarının görevlendirilmesi sadece
projelendirme safhası ile sınırlandırılmamalı yapılan uygulamalarda en iyi sonucun
alınması için peyzaj mimarlarına kendi meslek alanları ile ilgili işlerin her evresinde
kontrol, iş başında bulundurulması zorunlu teknik personel ve yüklenici
pozisyonlarında yer verilmelidir.
— Toplu konut uygulamalarına daha çok gecekondu bölgelerinde ve düzensiz
yapılaşmanın olduğu bölgelerde ağırlıklı olarak yer verilmeli ve kentsel dönüşüm
sağlanmalı. Araştırma alanımız Adananın eski bir sanayi kuruluşu olan Aksantaş
Tekstil Ürünleri Fabrikasının muhtemelen yeri organize sanayiye nakledildiğinden
boşalan yeri üzerinde gecekondu yerleşimlerinin ortasında bulunduğu için iyi bir yer
seçimi örneğidir.
—TOKİ peyzaj uygulamalarında standart özel teknik şartnameler
kullanılmaktadır. Bunun yerine bölgenin ve alanın özelliklerine ve ihtiyaçlarına
5. SONUÇ VE ÖNERİLER İsa AY
68
uygun daha ayrıntılı şartnameler düzenlenmeli ve uygulanmalıdır. Bu konuda İller
Bankası ve DSİ Genel Müdürlüğü uygulama şartnamelerinden yararlanılabilir.
—Çevre düzenleme ve peyzaj işleri ile ilgili yapılması planlanan projeler ve
uygulamaların kapsamı net bir biçimde belirlenmeli, projelendirme işleri bu
araştırma alanında görüldüğü gibi yüklenicinin inisiyatifine bırakılmamalıdır.
—Araştırma alanında Yapılan gözlemlerden biriside yapılan peyzaj mimarlığı
uygulamalarının yeşil ve açık alanlar yönünden kalite ve kantitece yetersizliğidir.
Oysa bu yeşil ve açık alanlar içinde olması gereken mimari unsurlar, köprüler,
parklar, meydanlar, heykel ve içerisinde su oyunları bulunan havuzlar vb. gibi çağdaş
öğeler kullanılmalıdır.
—Araştırma alanında yapılan gözlemlerde uygulaması yapılmış olan çocuk
oyun alanları, kameriyeler, bank ve spor alanı olarak da bir adet basketbol sahası bu
toplu konut alanında yaşayacak olan yaklaşık 4500 – 5000 kişi göz önüne alındığında
ihtiyacı karşılamaktan uzaktır. Bundan sonra bu alana ek olarak yapılabilecek toplu
konut uygulamalarında burada yaşayacak nüfus miktarı demografik özellikleri de
dikkate alınarak söz konusu kullanımlara yeterli sayı ve özelliklerde yer verilmelidir.
—Araştırma alanında sosyal aktiviteler için toplu ya da bireysel kullanıma
uygun uygulamalar bulunmamaktadır. Oysa Anfi tiyatro, cafe, değişik spor dallarına
hizmet edecek olan futbol sahası, tenis kortu, voleybol sahası, kapalı ve açık yüzme
havuzu ve fıtness alanları gibi kullanımlara araştırma alanında yeterince yer
verilmelidir.
—Oyun alanları ve parklar gibi açık-yeşil alan sistemlerinin bir devamı
biçiminde düşünülmesi gereken okul bahçelerinin de yeterli sayıda spor tesisleri
içermelerine dikkat edilmelidir.
—Uygulaması yapılmış olan açık otoparklar çok fazla sert zemin
oluşturmaktadır. Bu tür otoparklardan bir bölümü mümkün olduğunca yeraltında
çözümlenebilmelidir.
—Araştırma alanındaki yeşil alanların belirli aralıklarla konmuş olan sulama
musluklarıyla düzenli ve yeterli sulanması mümkün görünmemektedir. Bunun yerine
gereğinde yağmurlama sulama gereğinde ise damlama sulama sistemi
uygulanmalıdır.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER İsa AY
69
Bu çalışmalarda peyzaj mimarlarından ve ziraat mühendisliği ilgili bölümün
elemanlarından yararlanılmalıdır.
70
KAYNAKLAR
AKDAŞ A., Gecekondu Önleme Bölgesi Çevre Düzeni Üzerine Bir Araştırma.,
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi., Adana, 1991.
ANONYMOUS, 2005a, Kentsel Mekân, Küreselleşme Sürecinde Konut Alanlarının
Oluşumu ve Kentsel Mekâna Etkileri: İZMİR-ÇİĞLİ ÖRNEĞİ
http://old.mo.org.tr/mimarlikdergisi/index
ANONYMOUS, 2005b, Fon uygulamaları ve Dünya Bankası projeleri hakkında
bilgiler, değerlendirmeler, yayınlar, tebliğler, duyurular.
http:// www.toki.gov.tr/.
ANONYMOUS, 2006. T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı - TOKİ
http:// www.toki.gov.tr/.
ANONYMOUS, 2007a, Toplu Konut Üretimi
http://abone.turk.net/maclin211/mit/seminerler/onur/toplukonut.htm
ANONYMOUS, 2007b, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ).
Genel Satış Listesi
http:// www.toki.gov.tr/programlar/satis/c
ANONYMOUS, 2007c, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
(TOKİ). Genel Satış Listesi
http:// www.toki.gov.tr/.
ANONYMOUS, 2007d, T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ).
Genel Satış Listesi
http:// www.toki.gov.tr/.
AYAN M., Konut Alanları Tasarım İlkeleri., Kent Koop. Batıkent Üretim Yapı
Kooperatifleri Birliği, Ankara, 1985.
BALKAYA T., Toplu Konutlarda Açık ve Yeşil Alan Planlamaları Açısından
Adana Kenti ‘’Yeni Adana Toplu Konut Alanı’’ Üzerine Bir Araştırma.,
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana, 1990.
BAYRAKTAR A., İzmir Şehrinin İmarında Peyzaj Mimarisi ile İlgili Problemler ve
Prensiplerin Tespiti. İzmir, 1973.
ERYILDIZ SEMİH, Batıkent, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2003.
71
GENYA Y., Yapı İşleri Tatbikatı, İlaveli Yeni Baskı, Ankara, 1989.
GÜLTEKİN E., ALTUNKASA M. F., ATMACA M. VE USLU C. Öğretmenkent
Toplu Konut Alanında Sürdürülebilir Dış Mekan Olanaklarının Araştırılması,
Adana, 2001.
İMAMOĞLU E. OLCAY, İnsan Evi ve Çevresi, Ankara’da Bir Toplu Konut
Araştırması, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Ankara, 1996.
KARAŞAHİN M. VE ARK., Beton Blok Kaplamaların Ekonomik Olarak
Uygulanabilirliği, 2. Ulusal Kentsel Altyapı Sempozyumu Bildiriler Kitabı.
Adana, 1999.
KELEŞ R., Konut. 81. Kent - Koop. Yayınları, Ankara, 1982.
KESİM A. G., Düzce Kenti Açık ve Yeşil Alan Sorunları ve Alınması Gereken
Önlemlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Düzce, 1996.
ODABAŞ A., Ankara Kenti Gecekondu Yerleşim Bölgelerinde Açık Yeşil Alan
İlişkileri Bu Yönden Karşılaşılan Sorunlar ve Keçiören Örneği,Ankara, 1990.
PERÇİN M. H., Ankara Kenti Toplu Konutlarının Peyzaj Mimarisi Yönünden
Çevre Düzenleme İlkelerinin Saptanması. Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 1982.
TUNA N, Türkiye’de Toplu Konut Uygulamalarının Kentsel Gelişmeye Etkileri,
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Ankara, 1996.
TÜRKOĞLU G. V., Adana’nın Kentsel Gelişme Sorunları ve Koruma Amaçlı
Planlama, Tasarım ve Uygulama Hedefleri, Adana Kenti Yeşil Alanlarının
Bugünü ve Kentsel Gelişme Perspektifinde Yeşil Alanlar konulu sempozyum
bildirisi, Adana, 1996.
UZUN G., Kentsel Rekreasyon Alan Planlaması, Ç.Ü. Ziraat Fak. Ders Kitabı, No.
48, Adana, 1987.
UZUN G., Peyzaj Mimarlığı Uygulama Tekniği, Ç.Ü. Ziraat Fak. Ders Kitabı, No.
86, Adana, 1986.
YALÇIN F. HİLAL, Kahramanmaraş Kentinde Toplu Konut Gelişme Alanlarının
İrdelenmesi, Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana, 2001.
YAVUZ F., Şehircilik. A.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 143 – 125.
Ankara, 1962.
72
ÖZGEÇMİŞ 1979 yılında Adana’nın Saimbeyli ilçesinin Kandilli Köyünde doğdum.
İlkokulu Kandillide ve orta eğitimimi Adana Kozan’da tamamladım. 2000 yılında
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Bartın Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı
Bölümünde öğrenimime başladım ve 1. sınıfın 1. dönemi sonunda Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü’ne yatay geçiş ile kayıt
yaptırdım. 2004 yılında lisans öğrenimimi bölüm birincisi olarak tamamladım.
Halen Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj mimarlığı Anabilim
Dalı’nda öğrenimimi sürdürmekteyim.
73
EKLER
74
EK 1 - PEYZAJ DÜZENLEMESİ ÖZEL TEKNİK ŞARTNAMESİ
Yüklenici; sözleşme gereği yapmakla ve uygulamakla yükümlü olduğu
peyzaj düzenlemelerinin bütün imalatların, işin projesine ve eklerine, İdare talimat ve
tavsiyelerine, bu özel teknik ve idari şartname hükümlerine ve peyzaj mimarisinin
genel teknik prensiplerine uygun yapmak mecburiyetindedir.
Yüklenici' ye verilen vaziyet planında veya peyzaj avan projesinde
gösterilmemiş olsa dahi;
• ada içi yürüyüş yolları, koşu yolları, bisiklet yolları,
• bahçe duvarları, istinat ve ihata duvarları, (sosyal donatı ve site çevresi ihale
sınırı)
• şev taşı uygulamaları,
• anfi tiyatrolar, meydanlar, oturma birimleri, oturma bankları, gazebolar,
pergoleler, çöp kovaları,
süs havuzları, göletler,
açık spor sahaları, (mini futbol, basketbol, voleybol, tenis, vs) çocuk oyun sahaları
vs. gibi yapısal elamanlar uygulama sahasının büyüklüğü ve yoğunluğuna göre
‘‘Yapısal Peyzaj Uygulama Projesi’’ safhasında projelendirilip, İdare'nin görüşleri
doğrultusunda kesinleştirilecektir.
Kesinleşen Yapısal Peyzaj Projesine göre hazırlanacak olan Bitkilendirme
Projesinde ise kullanılacak olan bitki listesi, bölge şartlarına uygun;
• İbreli ve Yapraklı Ağaçlar,
• Herdemyeşil ve Yapraklı Çalılar,
• Çok yıllık ve mevsimlik Yerörtücüler ve
• Sarılıcı bitki türlerinden seçilecektir.
Yüklenici tarafından; "Proje Özel Teknik Şartnamesi" hükümlerine göre
yetkili bir Peyzaj Mimarına hazırlattırılıp, İdare'nin onayına sunulacak olan Peyzaj
Projelerindeki bitki türleri ve sayıları ile yapısal elamanların miktarları ve ebatları
uygulama sahasının büyüklüğü ve yoğunluğuna göre İdare'nin görüşleri
doğrultusunda değiştirilebilecektir.
75
Araştırma alanımız için hazırlanmış olan plantasyon projesinde kullanılmış
olan ağaçlar genel olarak bölge iklim koşulları dikkate alınarak seçilecektir.
Peyzaj uygulamalarında kullanılacak bütün malzemeler için İdare'nin onayı
alınacaktır.
Bitkiler:
Uygulanacak bitki materyalinin nerelerde ve nasıl kullanılacağı Peyzaj
Projesinde belirlendiği şekilde aplikasyonu yapılarak, dikim tekniğine uygun olarak,
kontrol teşkilatının gözetiminde yapılacaktır.
Bitkiler Orman Fidanlık Müdürlüğünden veya aynı standartlarında üretim
yapan özel fidanlıklardan sağlanacaktır.
İdare’ce istenmesi halinde Yüklenici; kullanacağı tohum, fidan, toprak, gübre
ve kimyevi maddelerin belge ve sertifikasını gösterecektir.
Bitki listesindeki; yapraklı ağaçlar en az 300 cm, ibreliler en az 200cm,
çalılar ise en az 60 cm boyunda düzgün bir gövdeye ve taç yapısına sahip olacaktır.
Bitkilerin kök aksamlarında kazık ve yan kökler iyi bir şekilde gelişmiş olup, fiziki
yaralanma ve entomotolojik fitopatolojik bir tahribata uğramamış olacaktır.
Bütün bitkiler istenilen standartlarda ve kaplı olarak uygulama sahasına
getirilecektir. Dikimden sonra çukurlardaki toprak sıkıştırılarak çanak oluşturulacak
ve can suyu verilecektir. Kuruyan bitkiler yenilenecektir.
Dikim ile birlikte gövde ve köklerin sallanmaması için fidanlara herekleme
uygulanacak, fidanlar hereklere sekiz şeklinde yumuşak kauçuk ve benzeri malzeme
ile bağlanacaktır.
Fidan Çukurlarının Açılması:
Fidan çukurları şartnamedeki ebatlara göre açılacaktır. Fidan dikimine hazır
hale getirilmiş proje sahasında her fidanın dikileceği nokta uygulama projesine
işaretlenecektir. çukur derinliğinin proje bitiş kodunun 30 cm. altında olması halinde
üstteki 30 cm'lik malzeme düzgünce çıkarılarak kenara yığılacak, proje bitiş kodunun
30 cm. altındaki malzeme ise dikkatlice alınarak hiçbir şekilde toprak kümesine ve
sahaya serilen ıslah edilmiş toprak tabakasına karıştırılmadan alandan
uzaklaştırılacaktır. Ağaç ve çalıların altına en az 3 cm. kalınlığında çakıl mucur
konularak suyun drenaj ı sağlanacaktır. Çukurun derinlik ölçüsü ince tesviyesi bitmiş
76
yüzeyden alınacaktır. Üst toprak seviyesi ile fidanların kök boğazı arasında en az 10
cm. derinliğinde bir sulama çanağı oluşturulacaktır.
Fidanların Dikilmesi:
Fidan dikimi toprağın tavında olduğu havanın açık bulutlu veya parçalı
bulutlu olduğu zamanlarda yapılmalıdır. Yıl boyunca hangi mevsimde olursa olsun
sıcaklığın sıfırın altına düştüğü donlu günler, havanın sıcaklığı ne olursa olsun
toprağın donmuş olduğu günler ve şiddetli yağış alan günlerde hiçbir şekilde ekim ve
dikim yapılmayacaktır. Çıplak köklü bitkiler Kasım Mart ayı sonuna kadar
dikilebilir, kaplı fidanlar ise her mevsim dikilebilir. Dikim işlemi sırasında köklere
hiçbir zarar verilmeyecek, sahada fazla bekletilmeyecek ve kurutulmayacaktır. Her
tür fidan yeni dikildikleri yerde daha önce yetiştirildikleri yerlerdeki kök derinliğinde
dikilecektir. Fidan kök bölgesine nebati toprak, yanmış ahır gübresi, dişli dere kumu
karışımından oluşan malzeme konulacaktır. Fidan çukuruna malzeme her 15-20
cm'de iyice çiğnenerek sıkıştırılacaktır.
Sarılıcı Bitki Dikimi:
Sarılıcı bitkiler dikilecekleri yerde kendi kendilerini tutturacak doğal
uzantılara sahip cins ve türden değillerse, sarılması istenilen yere uygun bir şekilde
bağlanacaktır. Sarılıcı bitki çukurlarında ağaç ve çalılarda uygulanan karışımlı
malzeme kullanılacaktır.
Nakliye sırasında bitkilerde tahribat olursa, bunlar dikimde kullanılmayacak,
taşıma sırasında ambalajların bozulmamasına dikkat edilecek, bitki köklerinin
etrafındaki toprakların dağılması halinde, bu bitkiler değiştirilecektir.
Çimlendirilecek sahalar için ithal çim tohumu kullanılacaktır. Tohum
karışımları için (en az üç tür olmak kaydıyla) onay alınıp karışım yüzdeleri ve
karışımın kullanıma uygunluk raporu İdare'nin onayına sunulacaktır.
Fidan dikimi ve çim ekimi için toprağın kolay işlenebilir, dökülgen, hafif
nemli, (tavında) havanın açık, bulutlu ya da parçalı bulutlu olduğu bir gün
seçilecektir. m2'ye 50 gr gelecek şekilde ekim yapılacak ve tohumun; sahada her
tarafa eşit dağılması sağlanacaktır. Çim kapağı için kullanılacak olan bitki toprağı
elenecek, elenmiş koyun gübresi ve dişli dere kumu ile belirlenen nispette stok
sahasında karıştırılacaktır ve 2–3 cm kalınlığında çim atılan sahaya serilecektir.
77
Ekimi tamamlanan saha, ağırlığı 25 kg'mı geçmeyen silindirle, sahada hiç bir boşluk
kalmadan silindirlenecektir.
Çim sahaların periyodik bakımı (Sulama, gübreleme, çim biçimi, yabani ot
mücadelesi vs.) Yüklenici tarafından yapılacaktır.
Çim saha miktarı; eğimi fazla olan yerlerde, İdare'ce gerekli görülmesi
halinde ve bitkilendirme projesine de işlenmek kaydıyla azaltılarak, yerine yer örtücü
ve çalı grupları kullanabilecektir. Bu değişiklikten dolayı Yüklenici herhangi bir ek
ücret talep edemeyecektir.
Tarım Köy gibi özel projelerde çim alanı tesis edilmeyecek, ancak
bitkilendirme İdare'nin görüşleri doğrultusunda proje safhasında yapılacaktır.
Bitki Toprağı:
İçinde aerobik mikroorganizmanın yaşadığı PH değerinin 5.5–6.5 olduğu
besin maddeleri NPK'ca zengin kireçsiz, tuzsuz, kil oranı en az seviyede olan top-soil
niteliğindeki topraktır. Bitki toprağının içerisinde, boyutu 50 mm'yi geçen taş, çakıl,
veya ot, kum, akaryakıt sızıntısı, başka yağlar veya yağlı maddeler ve benzeri moloz
ve pislikler kesinlikle bulunmayacak veya bunlarla bulaşık olmayacaktır. Bitkisel
toprağın içinde boyutu 50 mm'den az taş ve çakıllardan ağırlık olarak en fazla % 15
oranında bulunabilir. Şantiyeye getirilecek malzeme ıslak olmamalıdır. Kullanılacak
olan bitki toprağının analizi yaptırılacak, eksik olan bitki besin maddesi ve organik
maddelere e zenginleştirilerek kullanılacaktır.
Bitki toprağının analiz raporu İdare'ye sunulacaktır.
Bütün sahaya serilecek bitki toprağı, yeterli kalınlıkta ve çim teşkiline uygun
yapıda hazırlanıp serilecek ve ince tesviyesi oturma payı dikkate alınarak
yapılacaktır.
Toprağın İyileştirilmesi:
Toprağın iyileştirilmesi için; torf, yanmış ahır gübresi, kum vs. maddeler
kullanılacaktır. İyileştirme işlemine başlamadan önce proje sahasında mevcut iri taş,
(50 mm' yi geçen) çakıl, tuğla, beton, metal, tahta, moloz, çöpler vs. toplanarak
uzaklaştırılacaktır.
Bitki toprağının PH değeri 6.0–7.5 olacaktır.
78
Arazideki mevcut bitki toprağı başka özelikteki toprakla karıştırılmadan
depolanacak ve Kontrol Teşkilatının uygun görmesi halinde çim alanların teşkilinde
kullanılabilecektir.
Yanmış Ahır Gübresi:
Elenmiş olarak çim saha yapımında ve toprağın iyileştirilmesinde
kullanılacaktır. Çim sahalarda gübre 1.5-2cm kalınlığında serilecektir. Kullanılacak
gübrenin fermantasyonunun tamamlanmış olması gerekir. Bunun için gübre depoda
en az 2. kış veya 2 yaz geçirmiş olması gerekir. Gübre içinde ayrışmamış organik
maddenin %15'i geçmemesi gerekir. Tuz miktarı en çok %2 olabilecektir. İçinde
yabancı madde olmayacak, daima hafif nemli bulundurulacaktır.
BAKIM ONARIM VE YENİLEME İŞLERİ TEKNİK ŞARTNAMESİ
Park ve ada içi peyzaj düzenlemeleri yapılan sahaların bakım ve idame işleri;
sulama, çim biçme, çimenlik kenarlarının düzeltilmesi, yabani ot kontrolü, böcek ve
hastalıklara karşı ilaçlama, gübreleme, gerekli görüldüğünde kumlama, çalı
yataklarının ve ağaç diplerinin çapalanması, ağaç ve çalıların budanması, çalı, herek
ve bağlarının ayarlanması, tutmayan, kuruyan bitkilerin sökülerek, yerine aynı tür ve
nitelikte yenilerinin dikilmesi, ada içi yeşil alanların temiz, bakımlı ve sağlıklı
tutulması işidir.
Her hangi bir sebepten dolayı, sahadaki bitkilerin yenilenmesine ihtiyaç
olduğunda, yenilenecek bitkilerin listesi yapılarak bir hafta önceden İdare'ye yazılı
olarak bildirilecektir.
Yeşil alanlar bölgenin iklim ve yağış şartlarına göre belli aralıklarla
sulanacaktır.
Sulama hangi yöntemlerle yapılırsa yapılsın su, sulanan bitkilerin ve yeşil
alanların kök bölgesini tam doyuruncaya kadar devam edecektir. Sulama günün serin
saatlerinde yapılacaktır. Yabani otlara, hastalık ve böceklere karşı ilaç
püskürtülmesini izleyen iki gün sulama yapılmayacaktır.
Çim Alanlarının Bakımı:
Çimlendirme yapıldıktan sonra, çim içinden çıkacak yabancı otlar fiziksel.ve
kimyasal yollarla sahadan yok edilecektir.
79
Tohum ekilip kapak malzemesi serilmesini müteakip düzenli sulama
yapılacaktır.
Sıkı çim örtüsüne sahip yerlerde toprak hafif rutubetli iken silindirleme
yapılacaktır.
Çimin ilk biçiminden sonra 5 gr/m2 amonyum nitrat/üre verilecek, çim
alanlarda havalandırma yapılacak ve ilkbaharda komposto toprağıyla karışık
kompoze gübre serilecektir. Gübreleme çim zeminin hafif nemli olduğu zamanda
yapılıp, arkasından sulanacaktır. Biçimden çıkan kesilmiş otlar çim tırmığı ile
toplanıp sahadan uzaklaştırılacaktır.
Yüklenicinin; bakım-onarım ve yenileme işleri için taahhüt süresi;
bitkilendirme uygulamasının başladığı (çim ekimi ve fidan dikiminin) günden, kesin
kabule kadardır.bu süre içinde tutmayan, kuruyan, her ne suretle olursa olsun zarar
gören bitki ve çim alanların yenilenmesi Yüklenici tarafından yapılacaktır.
Yüklenici bu sözleşme kapsamında yaptığı peyzaj uygulama ve
düzenlemelerinin tamamının yapım, bakım ve idame işleri ile hata, kusur ve
eksikliklerinin giderilmesine yönelik işlerin tamamını, bütün giderler kendisine ait
olmak üzere yapmakla yükümlüdür.
Yüklenici; İdare ile olan ilişkilerini şartnamede belirtilen esaslar dahilinde
yürütecek, her türlü değişikliği İdare'ye yazılı olarak başvurmak ve izin almak
suretiyle yapacaktır.
Yapısal Peyzaj Uygulamaları ve Kentsel Mobilyalar:
Çocuk oyun grupları; ikili salıncak, düz kaydırak-helezon kaydırak veya düz
kaydırak-tüp kaydırak veya helezon kaydırak-tüp kaydırak, tırmanma merdiveni,
platformlar, kule çatı, oyun gruplarını taşıyacak olan ana kolonlar, tahterevallilerden
oluşacaktır.
İhtiyaç olması halinde her projede bir (1) adet özürlü oyun grubu yapılacaktır.
Uygulanacak malzemelerin seçimi için, en az üç firmaya ait malzeme seçim
kataloğu ve malzeme onay formu Yüklenici tarafından hazırlanarak, İdare'nin
onayına sunulacaktır.
80
Bahçe sulama rögarları, 40x40x40 cm boyutlarında altında 10cm çakıl olan
beton rögarlardan oluşacaktır. Rögarın üstüne sac kapak yapılacak, polietilen
borunun ucuna hortum bağlanabilen küresel vana konacaktır.
Gazeboların ve Pergolelerin altında İdare'ce belirlenecek şekilde (sabit veya
seyyar) oturum birimleri yapılacak, Gazeboların kenarları korkuluklu, çatısı; altı su
yalıtımlı shingle kaplı ve çatı alınlığı olacak şekilde yapılacaktır. Kullanılacak ahşap
malzemenin dayanıklılık süresine ait garanti belgesi İdare' ye sunulacaktır.
Çocuk oyun gruplarında taşıyıcı profiller en az (90 mm çapında ve 2.5mm et
kalınlığında olacak, her kaydırakta en az 350 mm uzunluğunda bir başlama bölümü
bulunacak, kaydıraklarda üstte çocukların güvenle kaydırağa. girişini sağlayacak
polietilen korkuluk olacak kaydırağın aşağıda çocuğun hızını kesecek en 50 cm
uzunluğunda düzlemi olacaktır. Kaydırağın yan yüzeyleri yuvarlak 9-15 cm
yüksekliğinde oynamaz yan tutunma kısımları olacak, kaydırak genişliği 45-50 cm
olacak ve polietilen malzemeden imal edilmiş olacak. Kaydırağın alt kısmı profil
borularla yere gömülerek betonlanacaktır. Oyun gruplarındaki bütün metal aksamlar
galvanize edilmiş ve elektrostatik toz fırın boya ile boyanmış olacaktır. Oyun
gruplarının oturma alanı ve emniyet alanı dikkate alınarak monte edilecektir.
Çocuk oyun grupları İdare'ce istenmesi halinde ahşap içerikli malzemelerden
de imal edilebilecektir.
Tırmanma elemanlarında basamak arası 15 cm den az olmamalı, kaynaklı
olarak imal edilmeli, bütün metaller 27 mm çapında galvanizli boru olacak, bitiş
kısımları preslenip kaynatılarak pürüz oluşması önlenecektir.
Merdivenler dört basamaklı gruplar halinde olacak, basamaklar profilden
imal edilecek, 30x30 ebatlarında olacak çerçevenin üzerine 2.5 mm sac kaynatılıp
çerçeve ve basamaklar üzeri kaymayı engelleyecek şekilde desenli kauçuk kaplama
yapılacak. ana taşıyıcı konstrüksiyona kelepçe sistemi ile monte edilecektir.
Merdiven korkuluklarının tümünde galvanize malzeme kullanılacak, korkuluklar
arası 15 cm olacaktır.
Salıncakların koltukları tek kişilik ve koruyuculu olacak, koltuklar plastik
mamulden olacak koruyucu zeminden ı.5m yüksekte olan yan yana iki salıncağın
arası en az 60 cm olacak, salıncak koltuğunun altı ile koruyucu yüzey arasındaki
81
mesafe 30 cm' den az olmayacak taşıyıcı ayaklar galvaniz borudan istenilen renkte
olacak, boruların çapı oı14 mm bağlantı elemanları plastik, salıncak koltuğu 3 (üç)
tarafı kapalı emniyet için ön kısmına polietilen malzemeden koruyucu konacaktır.
Zincirler galvanizden ve çift sıralı olacak.
Tahtervallilerin zemine değdiği her iki noktada darbe emici malzeme
kullanılacak, çift elle tutunma aparatları ayak koyma yerleri olacak, koltuk
yüksekliği yerden maksimum 1520 mm olacak, metal aksam elektrostatik toz boyalı
olacak.
Ahşap Elamanlar:
Kullanılan ahşap elemanların bütünü kuru, 1. sınıf sarıçam keresteden,
vakumlu emprenyeli olacak şekilde imal edilecektir. Çatlak veya bozuk olarak
nitelendirilen ahşap kereste, imalat esnasında ayrılacak ve kullanılmayacaktır.
Bütün yapısal imalatlar projesine, sözleşmesine, mahal listesine, idari ve
teknik şartnamesine uygun olarak yapılacaktır.
82
EK 2 - İLLER BANKASI YAPI DENETİM HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ
18 Mart 2004 Tarihli Resmi Gazete
Sayı: 25406
Bayındırlık ve İskân Bakanlığından:
İller Bankası Yapı Denetim Hizmetleri Yönetmeliği
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Amaç
Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı; İller Bankasınca yaptırılan veya yapı denetim
hizmetleri Bankadan talep edilen veya ihalesi Ortak İdarelerce yapılıp yapı denetim
hizmetleri müştereken yürütülen, her türlü yapım, bakım ve onarım işlerinin
sözleşme ve eklerine uygun olarak denetlenmesinde uyulacak, usul ve esasları
belirlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Yönetmelik; İller Bankasınca yaptırılan veya yapı denetim hizmetleri
Bankadan talep edilen veya ihalesi Ortak İdarelerce yapılıp yapı denetim hizmetleri
müştereken yürütülen, yapım, bakım ve onarım işlerinin, Bankanın Merkez ve Taşra
Teşkilatı aracılığıyla veya Ortak İdarelerce müştereken yapacağı, yapı denetim
hizmetlerini kapsar.
Dayanak
Madde 3- Bu Yönetmelik 4759 sayılı İller Bankası Kanununun 7 nci maddesi
hükümlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar ve kısaltmalar
Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen;
Banka: İller Bankası Genel Müdürlüğünü (İLBANK),
Merkez Birimleri: Ana Hizmet Birimleri, Danışma ve Denetleme Birimleri ve
Yardımcı Birimlerini,
83
Taşra Birimleri: Bölge Müdürlüklerini,
İdare: İhaleyi yapan veya işi yürüten kurumu,
Yüklenici: Üzerine ihale yapılan ve sözleşme yapılan istekliyi,
Ortak İdareler: Belediye, İl Özel İdarelerini,
İş: Sözleşmeye bağlanan her türlü yapım, bakım ve onarım işini,
Yapı Denetim Teşkilatı: İşlerin denetlenmesini yürüten, Bankanın Merkez ve Taşra
Birimleri ile Yapı Denetim Birimi ve Hakediş İnceleme Birimini,
Yapı Denetim Birimi: Banka veya Banka ve İdare tarafından işlerin denetimi için
görevlendirilen yapı denetim mühendisi ve yardımcılarını,
Hakediş İnceleme Birimi: Hakedişlerin incelenmesi için Banka tarafından
görevlendirilen kişi veya kurulları ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Yapı Denetim Teşkilatının Kuruluşu ve Çalışma Yöntemleri
Yapı Denetim Teşkilatı
Madde 5– Banka Yapı Denetim Teşkilatı işlerin büyüklük ve önemine göre; Merkez
Birimleri, Bölge Müdürlükleri, Bağımsız Yapı Denetim Amirlikleri, Yapı Denetim
Birimi, Hakediş İnceleme Birimleri ve Mühendis, Mimar, Şehir Plancısı, Peyzaj
Mimarı gibi unvanlara sahip yapı denetim mühendisleri ile Tekniker, Teknisyen,
Montör, Topograf, Harita teknik elemanları ve Sürveyan gibi unvanlara sahip yapı
denetim yardımcılarından oluşur.
Genel Müdürlükçe kurulacak bağımsız yapı denetim amirliği veya yapı denetim
hizmetleriyle görevlendirilen ilgili, yapı denetim görevleri yönünden kadro ve şema
unvanlarıyla bağlı değildir.
Yapı Denetim Teşkilatı kadroları:
Merkezde; Daire Başkanı, Daire Başkanı Yardımcısı, Şube Müdürü, Mühendis,
Mimar, Şehir Plancısı, Peyzaj Mimarı, Tekniker,
Bölge Müdürlüklerinde; Bölge Müdürü, Bölge Müdür Yardımcısı, Şube Müdürü,
Mühendis, Mimar, Şehir Plancısı, Peyzaj Mimarı ve yardımcı eleman olarak,
Tekniker, Teknisyen, Montör, Topograf, Harita teknik elemanları ve Sürveyanlardan
oluşur.
84
Yardımcı elemanlar; Meslek yüksek okulu, yapı ve endüstri meslek liseleri, tapu ve
kadastro meslek liseleri ve eş değer okul mezunları arasından seçilir. Bunlar yapı
denetim mühendisine yardımcı olarak Tekniker, Teknisyen, Montör, Sürveyan,
Topograf ve Harita teknik elemanı unvanlarıyla görev yaparlar.
Bankaca yürütülen her iş için Merkez veya Taşra Birimlerinde ayrı bir yapı denetim
birimi oluşturulur. Yapı denetim hizmetlerinin yürütülmesinde, işlerin önem ve
büyüklüğüne göre yeterli sayı ve nitelikte yapı denetim mühendisleri ve yardımcıları,
yapı denetim biriminde görevlendirilir.
Yapı denetim görevinin hangi kişi veya kurullar tarafından yapılacağı yetkililerce
yükleniciye ve yapı denetim elemanlarına ismen bildirilir.
Yapı denetimi yapılacak işe ait dosya örneği, proje, resim ve diğer evraklar işe
başlamadan önce yapı denetim birimine verilir.
Bir yapı denetim elemanı, birden fazla işin yapı denetiminde görevlendirilebilir.
Denetlenecek işin büyüklük, nitelik ve önemine göre iş kısımlara ayrılabilir ve her
kısım için ayrı yapı denetim mühendisleri görevlendirilebilir.
Yapı denetim mühendisinin emrinde, işin büyüklüğüne göre, yeteri kadar yardımcı
eleman bulundurulur.
Yapı denetim birimince hazırlanacak hakediş veya harcama belgelerinin
incelenmesine yönelik olarak Merkez veya Taşra Birimlerinde hakediş inceleme
birimleri oluşturulur. Bu birimlerde, yürütülen işlere göre yeterli sayıda Mühendis,
Mimar, Şehir Plancısı ve Peyzaj Mimarı görevlendirilir.
Yapı denetim biriminde görevlendirilen Mühendis, Mimar, Şehir Plancısı ve Peyzaj
Mimarı kendi denetimindeki işler hariç olmak üzere, ihtiyaç halinde geçici olarak
hakediş inceleme biriminde görevlendirilebilir.
Yapı Denetim Hizmetlerinin Yürütülmesi
Madde 6 – Bankanın ortak idarelere, diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarına veya özel
kurumlara yönelik yapı denetim hizmeti, verilen yetki veya yapılan protokol
çerçevesinde aşağıdaki şekillerde yürütülür.
a) Banka ve ortak idare ile müşterek yapı denetim hizmetleri
Bankaca kredilendirilen ve İdarelerce İhale edilen işlerde; işlerin büyüklük ve
önemine göre, Bankanın kendi yapı denetim teşkilatı içerisinden görevlendireceği
85
yeterli sayıda ve nitelikte personel ile ortak idarenin görevlendireceği ve Bankanın
uygun göreceği nitelikte kişi veya heyetle müşterek bir yapı denetim birimi
oluşturulur.
Bu birim yapı denetim hizmetlerini eşit sorumluluk ile projesine, sözleşmesine ve
eklerine uygun olarak yürütür. İdare tarafından müşterek yapı denetim birimi için
eleman sağlanamaması halinde yapı denetim hizmetleri Banka sorumluluğunda
yürütülür.
Yapı denetim birimince hazırlanan hakedişler, Bankanın hakediş inceleme
birimlerinde incelenir, yapı denetim amirince vize edildikten sonra, idarelerce
onaylanır. İşin yürütülmesine ilişkin, idarelerce alınması gereken kararlara yönelik
olarak, yapılacak her türlü tespit ve işlemler yapı denetim teşkilatı tarafından
hazırlanır, vize edildikten sonra, idarelerce onaylanır.
Müşterek yapı denetim hizmetleri yürütülürken Banka ve İdare arasında çıkacak
ihtilaflarda Banka görüşü esas alınır.
b) Bankaca kredilendirilmeyen işlerde yapı denetim hizmeti
Bankaca kredilendirilmeyen, ortak idareler, diğer Kamu Kurum ve Kuruluşları ile
Özel Sektör Kuruluşlarının talep ettikleri yapı denetim hizmetleri için, Bankanın
kendi yapı denetim teşkilatı içerisinden yeterli sayı ve nitelikte personeli
görevlendirerek oluşturduğu yapı denetim birimince, verilen yetki veya yapılan
protokol çerçevesinde yapı denetim hizmetleri yürütülür.
c) Doğrudan Bankaca yürütülecek işler
İdareler adına ihale ve yapım işleriyle Banka’nın doğrudan görevlendirilmesi
durumunda; işin yürütülmesi ve tamamlanması ile ilgili tüm idari ve teknik görevler
Banka tarafından projesine, sözleşmesine ve eklerine uygun olarak yapılır.
d) Doğrudan İdarelerce yürütülecek işler
Bankaca tamamen veya kısmen kredilendirilen, ancak işin teknik özelliklerinin faklı
uzmanlık gerektiren karakterde olması veya dış kredi koşulları ve benzeri nedenlerle,
yapı denetim hizmeti içinde yer alınması öngörülmeyen işlerde; idarece onaylanarak
Bankaya sunulan hakediş veya harcama belgelerinin, kredi konusu işe ait olduğunun
Bankaca saptanmasından sonra, teknik sorumluluk ilgili idarelere ait olmak üzere
vize edilir.
86
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Yapı Denetim Teşkilatının
Görev, Yetki ve Sorumlulukları
Görev, Yetki ve Sorumluluklar
Madde 7- Yapı Denetim Teşkilatında yönetim ve denetim yapan görevliler Yapım
İşleri Genel Şartnamesinin ilgili hükümlerine uygun olarak ve aşağıda yazılı sıraya
göre birbirlerinin emir, denetim ve gözetimi altında görevlerini yürütürler.
a) Yapı Denetim Amiri
İşin özelliğine göre merkezde Daire Başkanı, taşrada Bölge Müdürü, bağımsız olarak
kurulması halinde müstakil Yapı Denetim Amirinden oluşur. Bir Yapı Denetim
Amirinin sorumluluğunda birden fazla işin yapı denetim görevi toplanabilir.
b) Yapı Denetim Şefi
Merkezde Daire Başkan yardımcısı, Şube Müdürleri ile taşrada Bölge Müdür
yardımcısı ve Şube Müdürlerinden oluşur. Bir Yapı Denetim Şefinin sorumluluğunda
birden fazla işin yapı denetim görevi toplanabilir.
c) Yapı Denetim Mühendisi
Merkez ve taşrada yapı denetim hizmeti yapan Mühendis, Mimar, Şehir Plancısı ve
Peyzaj Mimarı’ndan oluşur. Bir yapı denetim mühendisine birden fazla işin yapı
denetim görevi verilebilir.
d) Yapı Denetim Yardımcısı
Tekniker, Teknisyen, Montör, Topograf, Harita teknik elemanları ve Sürveyanlardan
oluşur.
İşin önem ve özelliğine göre yapı denetim mühendisine bağlı olarak çalışır.
Bölge Müdürü
Madde 8– Bölge Müdürünün Yapı Denetim Amiri olarak görev, yetki ve
sorumlulukları;
a) Yönetim ve denetimi bölgesine verilen işlerin; sözleşme ve eklerine, şartnamelere,
uygulama projelerine, fen ve sanat kurallarına, ekonomik faktörlere ve iş programına
87
uygun bir biçimde yapılmasını, işin süresinde bitirilmesini sağlatmak üzere gözetim
ve denetiminden sorumludur.
b) Yapı denetim birimince düzenlenecek; röleve, yeşil defter, ataşman defteri,
plankote, hesap, hakediş, tutanak, emir defteri ve işin yürütülmesi için gerekli diğer
evrak ve projelerin zamanında ve usulüne uygun olarak hazırlanmasını ve yapı
denetim hizmetinde çalışanların görevlerini eksiksiz olarak yapmalarını izler.
c) Denetimindeki işleri bizzat veya yapı denetim teşkilatı aracılığı ile yerinde
inceleyerek veya inceleterek yapılan işleri denetler ve işle ilgili sorunları çözümler.
d) Genel Müdürlük tarafından verilen genel veya özel yetkiler çerçevesinde kalmak
koşullarıyla proje, detay, iş artışı ve tadilat projelerini hazırlatarak onaylayıp
uygulanmak üzere yapı denetim mühendisine ve yükleniciye verir. Bilgi için de
Genel Müdürlüğe sunar.
e) Uygulamaya geçilecek projeleri, mahal listelerini ve detayları inceler, kendisi veya
yapı denetim mühendisince görülen eksiklikleri saptar, düzeltme önerilerini yapar ve
uygulama için Genel Müdürlüğün iznini alır.
f) Tesiste herhangi bir değişikliği zorunlu görür veya daha uygun çözümleri saptarsa;
değiştirilmesi gerekli görülen imalatın yerine, fiyat karşılaştırması da yaparak işin
özelliğini bozmamak koşulu ile başka bir imalat yapılması önerisinde bulunabilir.
g) İşin, kendisi tarafından görülmesini zorunlu gördüğü kısımlar için yapı denetim
mühendisine talimat verir ve uygulamaları izler.
h) Özellik gösteren işler hakkında görüşlerini tespit ederek bu kararı Genel
Müdürlüğün bilgi ve onayına sunar.
ı) Sözleşmesine göre gerekmesi halinde; şev, klas, su zammı, çamur, iksa, nakliye,
ocak, tartı ve benzeri tutanakları, usulüne uygun olup olmadığını inceleyerek onaylar
ve bu tespitler için gerekli kurulları oluşturur.
i) Sözleşme ve eklerinde Genel Müdürlüğün izni ile yapılacağı kayıtlı işlerde
verilecek talimatlara uyar.
j) Yetki verilmesi halinde röpriz, ariyet, depoya nakil, iksa, sıkıştırma, nemlendirme
gibi işlerin yapılmasına izin verir.
k) İşin sözleşme ve eklerine, fen ve sanat kurallarına uygun yapılıp yapılmadığını ve
çalışmaların iş programına göre süresinde işi bitirmeye yeterli olup olmadığını
88
inceler. Yapılması gerekli görülen hususlar ve alınması zorunlu önlemler hakkında
yapı denetim mühendisine ve yükleniciye gerekli direktifleri verir ve Genel
Müdürlüğü bilgilendirir.
l)Yüklenicinin ihzarat, Bankaca verilen veya tahsis edilen malzeme ile imalat, inşaat,
tesisat ve onarım işleriyle, diğer çalışmalarında; projeye aykırılık, eksiklik,
kalitesizlik, uygunsuzluk, yetersizlik veya kusur gördüğü takdirde;
1) Şartnamelere uygun olarak yapılmayan ihzaratın şantiye dışına çıkartılması ve
uygun ihzaratın yaptırılması,
2) Kusurlu imalatın düzelttirilmesi veya yıkılıp yeniden yaptırılması,
3) Aksayan çalışmaların hızlandırılması,
4) Yetersiz, uygunsuz şantiye personeli ve işçilerin değiştirilmesi,
5) İşçi alacaklarının zamanında ödenmesini sağlamak için yasal önlemlerin
aldırılması,
6) İş kanununa göre, işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması konusunda gerekli
tedbirlerin alınması,
7) Sözleşme ve eklerindeki hükümlere uyulması hususlarında yükleniciye gerekli
süreyi de vererek yazı ile bildirir ve uyarılarda bulunur. Yüklenicinin bu uyarılara
uymadığının tespiti halinde, gerekli gördüğü kısımlardaki çalışmayı bir tutanakla
durdurur ve durumu Genel Müdürlüğe iletir.
m) Yapı denetim birimince hakediş raporlarının zamanında, usulüne göre ve
noksansız olarak düzenlenmesini izler. Bunlar üzerinde gerekli incelemeyi ve
düzeltmeleri yapar veya yaptırır, imzalayarak veya onaylayarak işleme konulmasını
sağlar.
n) Metraj ve ataşmanların işin gidişine paralel olarak düzenlenmesini sağlar. Geçici
kabul tarihinden itibaren altı ay içerisinde kesin metraj ve hesapların
tamamlanmasını sağlar. Teslim tarihinden başlamak üzere en çok altı ay içerisinde
inceleterek, onaylar.
o) Sözleşmede fiyatı bulunmayan ve yapılması zorunlu görülen işlerde yürürlükteki
mevzuata göre fiyatı belirler, artış veya eksilişleri saptayarak gerektiğinde
mukayeseli keşiflerle birlikte Genel Müdürlüğe sunar.
89
ö) Şantiyede gerek ihzarat olarak bedeli ödenen ve gerekse İdarece verilen
malzemenin, idareye ait araç ve gereçlerin; yerinde ve iyi bir şekilde kullanılmasını
ve korunmasını denetler ve sağlatır.
p) Sözleşme gereğince yüklenicinin getirmekle yükümlü bulunduğu araç ve
gereçlerin zamanında şantiyeye getirilmesini ve çalışır halde bulunmasını sağlatır.
r) İşin bitiminde yüklenicinin müracaatı üzerine geçici ve kesin kabul için gerekli
işlemleri tamamlatır, kabul raporunda saptanan noksan ve kusurlu işlerin süresinde
bitirilmesini izler ve sonucunu Genel Müdürlüğe bildirir.
s) Düzeltme imkânı bulunmayan, ancak kalmasında da teknik bir sakınca
görülmeyen işleri tespit ederek, gereği için Genel Müdürlüğe iletir.
ş) Program ödeneklerini ve gerçekleşmeleri izler, fiyat artış dönemlerinde tespit
metrajlarını yaptırır.
t) Yapı denetim elemanlarının süreli veya süresiz ayrılışlarında; işin denetimini
aksatmamak için gerekli önlemleri alır.
u) Sözleşme uyarınca, yüklenici teknik personelinin işe devamlarının izlenip
izlenmediğini denetler ve gerekli işlemleri yapar.
ü) Yukarıdaki fıkralarda sayılmayan; sözleşme ve şartnameler gereği işin iyi bir
şekilde yürütülmesi ve bitirilmesi için gerekli her türlü önlemi alır, aldırır, bu yönde
yapı denetim elemanlarına direktifleri verir.
v) Yapı denetim elemanlarının görevlendirilmesini işin önem ve özelliğine göre bilgi,
deneyim ve liyakata göre yapar.
Bölge Müdür Yardımcıları, Şube Müdürleri
Madde 9– Bölge Müdür Yardımcıları ve Şube Müdürlerinin Yapı Denetim Şefi
olarak görev, yetki ve sorumlulukları;
a) Kendilerine bağlı olan yapı denetim elemanlarının ve hakediş inceleme biriminin
her türlü görevlerini, sözleşme, şartname ve usulüne göre zamanında yapıp
yapmadıklarını denetlemekle görevli ve sorumludurlar.
b) Yapı denetim elemanları arasındaki koordinasyonu sağlarlar.
90
c) Yapı denetim elemanları ve hakediş inceleme biriminin düzenlediği bütün evrakı
inceler, gerekli düzeltmeleri yapar ve amirine bildirir. Bölge Müdür yardımcıları ve
Şube Müdürleri inceledikleri evraklardan, yapı denetim mühendisinden sonra 2.
derecede, yaptığı düzeltmelerden ise 1. derecede sorumludurlar.
d) Yapı denetim elemanlarının karşılaştıkları sorunları çözümler, gerekli gördüklerini
amirine bildirir ve direktiflerini almak suretiyle gereğini yapar veya yaptırırlar.
e) Kendilerine bağlı olan işlerin sözleşme ve eklerine, şartnamelere, fen ve sanat
kurallarına, ekonomik faktörlere ve iş programına uygun olarak yürütülüp
bitirilmesini sağlarlar.
f) Yapı denetim amirinin yardımcısı olarak, 8 inci maddede sayılan Bölge Müdürüne
ait görevlerden kendisine verilenleri yaparlar.
g) Gerektiğinde yer teslimini Bölge müdürünü temsilen yapı denetim mühendisi ile
birlikte yaparlar.
h) Kendilerine verilen görevleri mevzuata uygun olarak yerine getirmekle yükümlü
ve sorumludurlar.
Hakediş İnceleme Birimi
Madde 10– Hakediş İnceleme Birimi; yapı denetim birimince düzenlenen ara veya
kesin hakedişte yer alan ataşman, yeşil defter, tutanak, icmal cetvelleri, fiyat farkları
ve benzeri belgeler ile gerekli görülen diğer dökümanların sözleşme, şartname,
genelge hükümlerine ve projesine uygun düzenlenmiş olup olmadığını inceler, varsa
eksik evraklarını tamamlatır, hesap hatalarını düzeltir. Hakedişin denetiminden ve
yaptığı düzeltmelerden 1.derecede sorumludur.
Yapı Denetim Mühendisi
Madde 11– Yapı denetim mühendisi, kendisine verilen işleri; sözleşme ve eklerine,
şartnamelere, uygulama projelerine, fen ve sanat kurallarına, ekonomik faktörlere ve
iş programlarına uygun olarak yürütüp süresinde bitirilmesini sağlamak için, yapı
denetim amirinin görüşünü de alarak işin büyüklük ve önemine göre emrine verilen
yardımcı elemanlar ile diğer personelin hizmetlerinden de yararlanarak yürütmekle
görevli ve sorumludur.
Yapı denetim Mühendisi:
91
1. Yer teslimine katılır ve işyerinde önceden saptanmış röperlerle, yeniden
gereksinim duyulacak röper, eksen ve işaret kazıklarının özelliğini değiştirmeyecek
biçimde korunmasını sağlar ve durumlarını uygulama proje kotu ile bağlantılı olarak
ataşmana geçirir.
2. Yer Teslimi Tutanağı’nın tanzimini sağlar.
3. Yükleniciye verilecek emirleri Emir Defteri ile tebliğ eder. Sözleşme
hükümlerine göre işlerine ait plan, kesit, plankote ve röleveleri, işe başlamadan önce
mevcut röperlere göre kontrol eder; plankotedeki kotlarla tabii zemin, temel tabanı
ve su seviyesi gibi kotları, mevcut röperlere bağlamak suretiyle saptar. Bu işlemler
yapılmadan işe başlatmaz.
4. İdare tarafından sözleşme eki olan şartnamelere göre yükleniciye verilmesi
gereken; genel durum planı, kesit ve plankoteleri, uygulama proje ve detaylarını,
mevcut inşaat durumunu tespit ile varsa ihzarat, tesisat, araç ve gereçleri vererek
bunlarla ilgili tutanakları düzenler ve yapı denetim şefi aracılığı ile yapı denetim
amirine onaylatır.
5. Sözleşmesine göre gerekiyorsa; yükleniciye zemin üzerinde gösterilerek,
verilecek esas işyeri ile yardımcı yerler röper ve eksen kazıkları ile diğer işaretler ve
malzeme ocakları gibi yerleri yüklenici veya yetkili vekili ile gezerek tutanaklarını
düzenler.
6. Yükleniciyle birlikte saptanması gerekecek taşıma uzaklıklarına ait kroki ve
tutanaklarla teslim edilen malzemenin tartı, ölçü ve benzeri tutanaklarını zamanında
düzenler ve yapı denetim amirine 15 gün içinde sunar.
7. İşe başlamadan veya işin yapımı sırasında, işyerinde meydana çıkacak veya
tehlike doğuracak su, kanalizasyon, elektrik, iletişim hatları gaz ve petrol boru
hatları, karayolu geçişi gibi engeller için gerekli önlemleri aldırır.
8. Yükleniciye verilen veya verilecek veya yüklenici tarafından düzenlenen
uygulama projelerinin, yerine uygunluğunu kontrol eder. Gerekli ve zorunlu gördüğü
değişikliği saptayarak gerekçeleriyle yapı denetim amirine bildirir.
9. Banka veya idarece onanmış tiplere ve cetvellere göre; yapılacak işlerin,
proje ve detaylarını zamanında yükleniciye düzenleterek yapı denetim amirine
onaylatır.
92
10. İşte kullanılacak her türlü inşaat, elektrik ve tesisatla ilgili malzemenin
ihzaratına başlamadan önce veya şantiyeye getirildiklerinde; örnekler alarak veya
aldırarak gerekli gördüğü deneyleri yapar veya yaptırır. Bu malzemelerin; niteliğinin
ocak ve alınış yerleri, boyut, şekil ve markalarının sözleşme eki şartnamelere
uygunluğunu kontrol etmekle beraber, gerekirse bu incelemeyi yeterli bulmayarak
adı geçen malzemenin kullanılacağı yere ve işe göre uygun olup olmadığını inceletir
ve uygun olmayan malzemeyi iş yerine getirtmez.
11. İdarece, ara hakedişlerle bedeli ödenen, tahsis edilmiş veya şantiyeye intikal
etmiş tüm ihzarat malzemesinin şantiyeye girişi, tesiste kullanılışı, çıkışları ile
şantiye içinde saklanmasını denetler. İmalata dönüşen ihzaratı toplam ihzarattan
düşer kalan ihzarat ve imalattaki toplam malzeme yapı denetimini ve dengelenmesini
yapar. Açık veya fazla malzeme varsa nedenini araştırır.
12. Sözleşme eki şartnamelere göre şantiye ve laboratuvarda yapılması gereken
deneyleri yapar veya yaptırır.
13. Temel sondajları ile yükleme deneylerini yaptırarak gerekli raporları
düzenletir ve yapı denetim amirinin onayına sunar
14. Her türlü inşaat, imalat ve tesisatı ; boyut ve şekillerine uygun, proje ve
detaylarına göre eksiksiz olarak yaptırır.
15. Her türlü temel, kalıp, demir ve betonun denetimini yapar, fenni gerekçe ve
gereksinime uygunluğunu saptayarak işe başlama ve devam iznini verir.
Gerektiğinde bunlarla ilgili tutanakları hazırlar ve sonucu amirinin onayına sunar.
16. İzne bağlı imalatın yapımı için gerekli malzeme, işyerinde yeteri kadar
bulundurulmadıkça işe başlatmaz.
17. Sözleşmesine göre zemin klaslarının saptanması gerekiyorsa kayıtları tutarak
önlemleri alır ve klas tespit kuruluna katılır.
18. Sözleşme hükümlerine göre yüklenici tarafından düzenlenecek iş programının
süresinde düzenlenip idarenin onayına sunulmasını sağlar.
19. İşlerin iş programına göre yürütülmesini izleyerek gecikmeler olduğu ve
giderilmesine çalışılmadığı takdirde yükleniciye gerekli uyarılarda bulunur ve
durumu yapı denetim amirine bildirir.
93
20. İhzarat, inşaat, imalat ve tesisatın; sözleşme ve ekleriyle şartnameler, fen ve
sanat kurallarına ekonomik faktörlere uygun yapılıp yapılmadığını sürekli kontrol
eder, uygun olmayan hususlar görüldüğünde düzeltilmesi için gerekli direktifleri
verir, sonuç alamadığı takdirde o kısmı durdurup durumu derhal yapı denetim
amirine bildirir.
21. İnşaata intikal eden ihzarat miktarının bir önceki miktarla kontrolünü yapar.
Projeden fazla yapılmış ihzarat bedelinin ödenmemesini sağlar. Yüklenici tarafından
yapılan her türlü imalatı yerinde ölçer, uygulama projesine, birim fiyat tarifelerine
göre uygun olup olmadığını denetler, uygun olmayan hallerde yıkılıp yeniden
yapılmasında yarar sağlanmayan ve bu şekli ile kalmasında sakınca görülmeyen
eksiklikleri yapı denetim amirine bildirir. Gerekiyorsa ölçüm sonuçlarını ataşman
defterine işler ve defteri yüklenici ile birlikte imzalar.
22. İşlerin devamı süresince yapacağı denetimlerle yanlışların zamanında
düzeltilmesini sağlar.
23. Beton dökümü, ferşiyat, boru hatlarının basınç deneyi, ayrıca trafo, teçhizat
montajı gibi önemli ve ileride düzeltilmesi olanak dışı işlerin yapımını kontrol eder.
24. Röleve Defteri, Ataşman, Boru Ferşiyat Ataşmanı, Yeşil Defter ile
tutanakların düzenlenmesi için gerekli kayıtları tutar, tutturur; bunları denetleyerek
işin yapılış tarihlerini saptar.
25. Sürveyanları, işleri kontrol edecek şekilde çalıştırır. Önemli gördüğü
hususlarda Sürveyana Emir Defteri ile emir verir ve dikkatini çeker. Sürveyanların
kusurlu gördüğü işlerini tetkik ederek gereğini yapar. Sürveyanların tutacağı
Sürveyan Defteri’ni kontrol eder.
26. Yapı denetim mühendisleri, Sürveyanın denetlediği işlerden de sorumludur.
27. Yüklenicinin işçilerin ücretlerini vermediğini veya kanunlarla tanınmış her
türlü hakları ile buna benzer sözleşmenin diğer hükümlerinin yerine getirilmediğini
öğrendiği takdirde, bu hususlarda bir ilk soruşturma yaparak neticesini yapı denetim
amirine bildirir. İş yerinde işçi alacakları ile ilgili gerekli ilanı yapar.
28. İş güvenliği ve işin korunmasına yönelik önlemlerin alınmasını sağlar.
29. İhale bedeline dahil işlerden tesisin işletmeye açılmasını sağlayacak
kısımlarının öncelikle tamamlanmasına dikkat eder.
94
30. Yükleniciye verilecek geçici hakediş raporlarını düzenler. Bu raporlardaki
miktarlar sayılarak, tartılarak veya ölçülerek düzenlenecek, yeşil defter ve
ataşmandan alınır. Sözleşmesine göre gerekiyorsa fiyat farkı ödenmesine esas olacak
malzeme fiyatlarında değişiklik olduğu zamanlarda ve yıllık birim fiyat
değişimlerinde metrajları zamanında tespit eder.
31. Kabule hazır olmayan tesislerin durumunu tespit ederse durumu amirine
iletir.
32. Yapı denetimini yaptığı işlerin kabullerinde kabul heyetlerine gerekli izahatı
verir, yapı denetim görevlisi sıfatıyla tutanakları imza eder. Kabullerde tespit edilen
noksan ve kusurlu işleri zamanında ve şartnamelere uygun şekilde tamamlatır.
33. Süresi içinde eksiklikler tamamlanmamışsa, gerekli tutanakları düzenler ve
yükleniciye vaktinde yazıyla ihbar ve ihtarda bulunulmasını sağlar.
34. Yüklenici ile birlikte sözleşme ve genel şartname hükümlerine göre
hakedişlerle ilgili metrajları yapar ve geçici kabul tarihinden başlamak üzere altı ay
içerisinde kesin metraj ve hesapların yapılmasını sağlayarak, amirine teslim eder.
35. Yapı denetim mühendisi, yapı denetim şefi veya amiri ile ihtilafa düştüğü
takdirde, yetkili makam sorumluluğu kendine ait olmak üzere emir verir. Yapı
denetim mühendisi bu emre uyar.
36. Yapı denetim mühendisleri kendi branşları ve görev alanları ile ilgili
işlemlerden sorumludur.
Yapı Denetim Yardımcısı
Madde 12 – Yapı denetim yardımcısı;
a) Yapı denetim mühendisinin yardımcısı olup, yapı denetim mühendisi tarafından
kendisine verilen ölçme hesap proje ve benzeri denetim işlerini yapı denetim
mühendisinin sorumluluğu altında yapar. Sürveyanların çalışmalarını izler ve kontrol
eder.
b) Görevlendirildiği takdirde kendisi tarafından ölçülen ve düzenlenen röleve,
ataşman, tutanak, kesit, proje ve benzeri evrakı paraf ederek, incelenip imza edilmek
üzere yapı denetim mühendisine verir.
c) Yükleniciye yazışmada bulunamaz, ancak sözleşmenin uygulanmasına ve işin
yürütülmesine ait hususlarla yanlış ve uygunsuz olarak yapılan inşaat, imalat ve
95
ihzarat hakkında yüklenici veya adamlarına sözle uyarıda bulunur. Yüklenici
tarafından bu uyarılara uyulmadığı takdirde yapı denetim mühendisine bilgi verir.
d) Yapı denetim mühendisince kendisine özel olarak verilen yetkileri aynen kullanır
ve neticeleri yapı denetim mühendisine bildirir.
e) Yapı denetim yardımcısı kendisine verilen görevlerin iyi bir şekilde yapılıp
sonuçlandırılmasından sorumludur.
Sürveyan
Madde 13– Sürveyan;
a) Görevlendirildiği iş yerinde sürekli olarak bulunup inşaat, tesisat, imalat ve her
türlü ihzaratın yapı denetim mühendisinin tarif ve direktiflerine göre şartname, fen ve
sanat kurallarına uygun olarak yapılmasını gözetleyerek sağlar.
b) İhzarat, çimento, kum, çakıl, taş, tuğla, kereste, boru ve teferruatı, yuvarlak ve
profil demirleri, nakiller, izolatörler, makine ve elektrik aletleri ve diğer bütün
malzemeyi yapı denetim mühendisinin vereceği talimata göre muayene ederek
şartnamesine uygunluğunu tespit eder. Uygun görmediği malzeme için yükleniciyi
ikaz eder ve yapı denetim mühendisine bildirir. İhzarat malzemelerinin iyi
muhafazasını temin ettirir.
c) Kazıların projesine uygun olmasını sağlar.
d) Kalıp, demir, beton, kagir, tuğla, sıva ve şaplar ile diğer sanat yapıları, imalat,
montajların plan ve projesine, sanat kaidelerine uygun şekilde yaptırılmasını sağlar.
Bu bağlamda kullanılacak çimentoların bozuk olmamasına, dozajların şartnamesine
uygun, beton ve harçların granülometrisine uygun malzeme ile bütün ve düzgün bir
hale gelinceye kadar karılmasana, lüzumundan fazla su konulmamasına, beton ve
çimentolu harçların prize başlamadan önce kullandırılmasına, betonların iyi
sıkıştırılmasına, bütün iş derzlerinin yapı denetim mühendisinin talimatına göre
yapılmasına, kum çakıl karıştırılmasına, fenni vasıfta olmasına, muayyen zamanlarda
sulandırılmasına, taze betonların dondan sıcaktan ve sarsıntıdan korunmasına, beton
dökülürken bütünlüğün bozulmamasına, ot, toprak gibi maddelerin karışmamasına
dikkat eder.
e) Batardoların temellerinin ve gövdesinin projede gösterilen boyutlarda yapılmasını,
dolgu malzemesinin itina ile seçilip su sızdırmayacak şekilde sıkıştırılmasını, su
96
tahliyesi esnasında motopompların hangilerinin kaç saat çalıştığının bir deftere kayıt
edilmesini sağlar.
f) Sürveyan yukarıda belirtilen işleri yaptırmak için yükleniciye sözlü uyarıda
bulunabilir ancak işin devamında sakınca gördüğü imalat ve malzeme ile ilgili
hususların tespiti halinde bu kısımlarda çalışmaları durdurur ve derhal yapı denetim
mühendisini haberdar eder.
g) Şantiyede fiilen çalışan işçi, taşıt araçları ve makinelerinin çeşit ve sayılarını
saptayarak yaptıkları işleri cinsine göre ayrı ayrı belirterek sürveyan defterine
kaydeder.
h) İşyerinde topladığı bilgileri; inşaat, tesisat ve ihzaratın yerini ve bu yerlerde
çalışanların sayısını, her gün yapılan iş miktarlarını, bütün gün çalışılıp
çalışılmadığını, havanın çalışmaya elverişli olup olmadığını, yapı denetim
mühendisinin isteyeceği günlük malzeme tüketimini sürveyan defterine yazar.
ı) Sürveyan defterini talimatlara uygun olarak tutacak ve emir defterinde kaydedilen
hususlara riayet eder.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Hakedişlerin Hazırlanması
Hakedişlerin Hazırlanması
Madde 14– Yapı denetim mühendisi, yükleniciye verilecek geçici ve kesin
hakedişleri, yüklenicinin başvurusu üzerine ve sözleşme hükümlerine uygun olarak
zamanında düzenleyip ataşman, yeşil defter, tutanak ve icmal cetvelleri ile birlikte
yazı ekinde yapı denetim amirine sunmakla görevli olup içeriği ve sonuçlarından
yüklenici ile birlikte sorumludur.
a) Ara Hakedişler: Yüklenicinin, sözleşme ve eki olan şartnamelerdeki hükümlere ve
birim fiyatlarına göre yaptığı işlerden doğan alacakları ölçümlere veya saptanan
diğer sonuçlara uygun olarak ara hakedişlerle ödenir.
b) Kesin Hakediş: Kesin hakediş sözleşme eki olan şartname hükümlerine göre
düzenlenmiş ve onanmış kesin metraj ve kesin hesap sonuçlarına göre sözleşme ve
eki şartnamelerdeki diğer hükümler de göz önüne alınarak yapı denetim mühendisi
97
tarafından geçici kabul tarihinden başlamak üzere en geç altı ay içinde düzenlenerek,
incelenmek üzere yazı ekinde yapı denetim amirine verilir.
Röleve,Ataşman,Yeşil Defter ve Tutanaklar
Madde 15– Yaptırılmakta olan her türlü inşaat, tesisat, yapı, elektrik, içme suyu,
kanalizasyon işlerinde röleve, ataşman, yeşil defter ve tutanak cetvelleri tutulur.
Burada, yapılan işlerin projenin hangi bölgesine ait olduğu, hangi noktalar ve
kilometreler arasında bulunduğu, trafo bölgeleri, direk numaraları belirtilerek
defterler tanzim edilir. Defterlere sayfa numaraları konur.
Yüklenici taahhüdüne ilişkin olarak düzenlenen her türlü hesap, cetvel, röleve ve
ataşman defterini imza etmek zorundadır. Bu defteri imza etmekle de; içindekileri,
hesabın doğruluğunu ve başkaca hiçbir iddiada bulunmadığını kabul etmiş olur.
Yüklenici adı geçen hesap ve defterleri itiraz kaydıyla imza ederse, imza ettiği
tarihten itibaren İller Bankası Yapım İşleri Genel Şartnamesi gereğince 10 gün içinde
açık ve belirgin itirazlarını yazı ile bildirmek zorundadır. Yüklenici bu süre içinde
itirazlarını yazı ile bildirmediği takdirde itirazsız imza etmiş sayılır. Yüklenici adı
geçen hesap ve defterleri imza etmekten kaçınırsa bu durum bir tutanakla saptanır.
Bu belgeler değerli belge niteliğinde olup kaybolmasından yapı denetim mühendisi
veya kaybeden sorumludur.
Herhangi bir nedenle yapı denetim mühendisi görevinden ayrılmak zorunda kaldığı
takdirde veya işin sonunda bu defter ve tutanakları idareye teslim etmekle
yükümlüdür.
a) Röleve Defteri: Röleve defteri projesine veya işin özelliğine göre tadilen veya
projesi olmadan yapılan işlerin ölçülerek geçirildiği defterdir. Röleve defterine sayfa
sıra numaraları konarak, ilk sayfasına işin adı, yeri ve yüklenicinin adı yazılır.
Röleve defterine geçirilen kayıtların başına ilgili imalatın cinsi, türü, yeri belirtilir.
Röleve defterine;
1) Sözleşme ve eki şartnameler gereğince yapılması zorunlu bulunan imalat, tesisat
ve inşaata ait şekil ve krokiler,
2) Her türlü yapının temel üst kotu altında kalan kısımları; bunlarla ilgili doğal
zemin, temel tabanı, yeraltı ve yerüstü su kotları, su debileri, sözleşmesine göre
98
gerekiyorsa zeminin klası, şev durumları, röpriz ve iksalara ait şekil, kroki, kot ve her
türlü ölçmeler,
3) Her türlü kazı, ariyet ve depo yerlerine ait kroki, uzaklık kot ve ölçülen boyutlar,
4) Her türlü malzemenin figüre ve istiflerine ait kroki ve ölçmeler,
5) Şartnamelerine göre tartılarak, ölçülerek veya sayılarak saptanacak miktarlar,
6) İşyerinde bulunup da şartnamelerine göre kaldırılması veya bedeli ölçülere göre
ödenmesi gereken her türlü yapı, geçici köprü, tesis, yol ve kanallar ile ağaç kesimi
gibi ileride saptanması ve ölçülmesi olanaksız her türlü imalat, tesisat ve inşaata ait
ölçü, kroki ve şekiller,
yapı denetim mühendisi veya yetki verdiği yardımcısı tarafından yüklenici veya
yetkili temsilci ile birlikte kaydedilir ve imza edilir.
b) Ataşman Defteri: Ataşman defteri genel olarak daha önce röleve defterine
işlenmiş ve tamamlanmış olan işlerin poz numarası ve kübaj hesapları ile birlikte
geçirileceği defterdir.
Ataşman defteri her sayfası mühürlenmiş ve numaralanmış, hangi işe ve yükleniciye
ait olduğu yazılmış ve imzalanmış olarak hakediş içerisinde yer alır.
Yapı denetim mühendisi ataşman defterine aşağıda belirtilen hususları imal tarihini
müteakip günü gününe kaydederek yüklenici veya yetkili temsilcisi ile karşılıklı
olarak imza eder.
Ataşman defterinde, tükenmez veya sabit kalem kullanılarak; yazı, rakam, resim,
kroki ve kesitler özenli, açık seçik ve noksansız olacak, kazıntı ve silinti
olmayacaktır. Herhangi bir yanlışlık yapıldığı anlaşıldığı veya görüldüğü takdirde ilk
rakam ve yazı okunacak şekilde üzeri kırmızı tükenmez kalemle çizilip, doğrusu
yazılarak aynı renkli kalemle yüklenici ile birlikte imza edilecektir. Tam sayfanın
bozulması halinde ise, köşeden köşeye çizilip geçersiz sayılmanın nedeni yazılarak
imza edilecektir.
Ataşman defterinin kroki bölümüne çizilecek plan, kroki ve kesitlerde, röleve, kot ve
boyutları, sözleşmesine göre gerekiyorsa klası, zeminin cinsi, oluşum ve
tabakalarının durumu ve diğer bilgileri ile rölevenin yapıldığı tarihin yazılarak
geçirilmesi gereklidir.
99
Metraj bölümünde ise, yapılan imalatın adı, birim fiyat numarası ve birimi
gösterilerek, kroki bölümündeki ölçülere göre miktarları hesaplanarak yazılır.
İnşaatın yapımı sırasında; plankoteler, zemin, temel tabanı, su kotu, kazı tesviye
kotları gibi tüm işlerin kotları, ataşman defterindeki röper kotlarına uyularak ve
kontrol edilerek saptanır.
Ataşman defterine geçilecek ölçü, bilgi, kroki ve şekiller; defterin üst kısmındaki
milimetrik bölümde gösterilir. Şekil ve krokiler teknik resim kurallarına uygun
olarak boyutlandırılır. Bütün şekiller, yazı ve hesaplar önce yumuşak kurşun kalemle
düzenlenip kontrolü yapıldıktan sonra üzerinden tükenmez veya sabit kalemle
geçilebilir.
Bitirilen işler, yapılan son röleve tarihinden itibaren en çok 10 gün içinde bitiş
tarihleri de yazılarak ataşman defterine işlenir.
c) Boru Ferşiyat Ataşman Defteri: Bu defter, inşaat ataşmanı gibi işlem görür.
Boru ferşiyat ataşmanlarına basınç deneyi sonuçları, mecranın başlangıç ve sonu
belirtilmek şartıyla uygulanan basınç ölçüsü, süresi ve tarihi ile kaydedilir.
d) Yeşil Defter: Yeşil defter, hakedişe esas olan tamamlanmamış iş kalemlerinin ve
ihzaratın, poz numarası ve miktarları ile birlikte işlendiği defterdir.
e) İcmal Defterleri: İşin bünyesine uygun olarak bir önceki hakedişe giren
metrajlara son ara hakediş süresinde yapılan işlere ait ataşman, yeşil defter ve metraj
sonuçlarının nereden alındıkları belirtilerek icmal listesi hazırlanır.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Son Hükümler
Son Hükümler
Madde 16– Yapı denetim amiri, şefi, mühendisi ve yardımcıları ile sürveyanların
görevlendirildikleri işten sürekli veya işin akışını etkileyecek sürede ayrılmaları
halinde, bu tarihe kadar o iş için tutulması gerekli her türlü röleve, ataşman, yeşil
100
defter, tutanak gibi tüm evrakın tamamlanması ve bu evrakların yerlerine
görevlendirilen personele bir tutanakla devir ve teslim edilmesi zorunludur. Her
personel kendi görev süresi içinde yapılan işlerden sorumludur. Bu işlemlerin
yürütülmesinden yöneticiler sorumludur.
Yapı denetim görevlileri iş yerlerinde doğal afet, kaza, yangın, salgın hastalık gibi
olayların meydana gelmesi halinde, gerekli önlemlerin alınmasını sağlar ve durumu
ilgililere ve amirlerine bildirirler.
Yapı denetim görevlileri çalışma ve barınmaları için gösterilecek yerlerde bulunur ve
bu yerlerin sürekli temiz ve bakımlı tutulmasını sağlar ve yaptıkları iş konusunda
gelen yetkilileri bilgilendirirler.
ALTINCI BÖLÜM
Yürürlük ve Yürütme
Yürürlükten Kaldırılan Yönetmelik
Madde 17– 18/1/1982 tarihli ve 17578 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “İller
Bankası İnşaat Elektrik Tesisat Harita İmar Planı Etüd ve Proje İşlerine Ait Kontrol
Yönetmeliği” yürürlükten kaldırılmıştır.
Yürürlük
Madde 18- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 19– Bu Yönetmelik hükümlerini İller Bankası Genel Müdür’ü yürütür.