ISBNทมวจย รศ.ดร.ม.ร.ว.อคน รพพฒน หวหนาโครงการวจยและนกวจย ดร.เพมศกด มกราภรมย รองหวหนาโครงการวจยและนกวจย ผศ.ดร.กตตศกด ปรกต นกวจยผชวยวจย นางสาวมณฑล เนอทอง นางสาวศรนนต สวรรณโมล นางสาวมณฑา อจฉรยกล นางสาวนาลน ศรกสกล นายพสษฐ ถาวรล�าเลศผประสานงานวจย นางปรดา คงแปนทมบรรณาธการ ดร.เพมศกด มกราภรมย ดร.นภารตน กรรณรตนสตร นางสาวมณฑล เนอทอง นางสาวจรวรรณ ชช�านาญสนบสนนโดย ส�านกงานประสานการพฒนาสงคมสขภาวะ(สปพส.)โครงการพฒนาศกยภาพองคกรชมชนภายใตการสนบสนนของมลนธส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยและสหภาพยโรป(EU)ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต

บทคดยอ ๐๐๑Abstract ๐๐๔บทสรปสาหรบการบรหาร ๐๐๙คาขอบคณ ๐๑๙คานา ๐๒๑บทนา ๑ ๑.ความเปนมา ๑ ๒.กรอบคดการวจย ๕ ๓.ท�าไมจงมกเกดปญหาทดนกบคนจน ๘ความจรงของคดทดนและกระบวนการยตธรรม ๑๒

๑.ชมชนเวยงหนองลองจงหวดล�าพน ๑๒ ๑.๑ความเปนมา ๑๒ ๑.๒ล�าดบเหตการณ ๑๓ ๑.๓ประเดนความไมเปนธรรม ๑๙ ๑.๔การวเคราะหขอมลเบองตน ๒๒ ๒.ชมชนหนองกนเพลจงหวดอบลราชธาน ๒๔ ๒.๑ความเปนมา ๒๔ ๒.๒ล�าดบเหตการณและการวเคราะหขอมลเบองตน ๒๕ ๒.๓กรณตวอยางนายว.หนงในผถกฟองขบไลทแพคดและถกจ�าคก ๕๓ ๒.๔การวเคราะหขอมล ๕๘

สารบญ

๓.ชมชนทงพระอ�าเภอคอนสารจงหวดชยภม ๖๓ ๓.๑ความเปนมา ๖๓ ๓.๒ล�าดบเหตการณ ๖๖ ๓.๓การวเคราะหประเดนทไมเปนธรรม ๗๑ ๓.๔ทางออกของปญหา ๘๒ ๔.ชมชนชาวเลราไวยจงหวดภเกต ๘๓ ๔.๑ความเปนมาของชาวเล ๘๓ ๔.๒ล�าดบเหตการณความขดแยง ๙๕ ๔.๓ตวอยางการฟองคด(จ�าเลยรายท๙และ๑๐) ๑๐๑ ๔.๔การวเคราะหประเดนความไมเปนธรรม ๑๐๓ ๔.๕ทางออกของปญหา ๑๑๔ ๕.ชมชนทบยางจงหวดพงงา ๑๑๕ ๕.๑ความเปนมา ๑๑๕ ๕.๒ล�าดบเหตการณ ๑๑๖ ๕.๓การวเคราะหประเดนความไมเปนธรรม ๑๒๓ ๕.๔ทางออกของปญหา ๑๒๗ความไมเปนธรรมในคดทดน ๑๒๙การอภปรายและตงขอสงเกตทางวชาการ ๑๓๗แนวทางจดการปญหาความไมเปนธรรมคดทดน ๑๔๓ ของราษฎรยากจน บทสงทาย ๑๕๑เอกสารอางอง ๑๕๔ การอภปรายแลกเปลยนความคดเหนในเวทเสนอผลงานวจย ๑๕๖ สรปผลการอภปราย ๑๕๙ ความยตธรรมตามตวอกษร:ความเปนธรรมตามความเปนจรง ๒๙๘ เหยออธรรมทคอนสาร ๓๒๖

ตารางท ๑.ผลกระทบจากการออกระวางโฉนดทบทดนท�ากนรายหมบาน ๓๑ ๒.สรปผทไดรบผลกระทบจากกรณพพาททดนกบนางบวและนายม. ๓๔ จ�าแนกเปนกลมปญหา ๓.สรปสถานการณชาวบานทไมไดรบความเปนธรรม ๔๔ ๔.การครอบครองทดนบนทนายว. ๕๖ ๕.ขอมลจ�านวนผเดอดรอนจากสวนปา ๗๔ ๖.ล�าดบผน�าชมชนชาวเลราไวยตงแตปพ.ศ.๒๓๘๙–๒๕๕๕ ๑๐๗

สารบญตาราง

ภาพท ๑. เอกสารทดนกรณการออกโฉนดทดนผดแปลง ๓๙ ๒. ผงจดสรรทดนของนายทนทครอบทบทดนนายว. ๕๓ ๓. กระบวนการสรางหลกฐานเพอแยงชงทดนมาจากชาวบาน๑ ๕๑ ๔. กระบวนการสรางหลกฐานเพอแยงชงทดนมาจากชาวบาน๒ ๕๑ ๕. สวนปาทบทดนของชมชนต�าบลทงพระอ�าเภอคอนสาร ๗๑ ๖. หวหนาเผา(โตะอาหงน-นงกลาง)เสยชวตตอนอาย๑๐๕ป ๘๗ ถายงอยกจะมอาย๑๔๑ป(ในป๒๕๕๕)

สารบญภาพ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรf

๑. กรณปลอมหลกฐานการซอขาย ๒๖ ๒. กรณนายส.ถกฟองขบไล ๒๘ ๓. กรณตวอยางชาวบานผถกฟองขบไลทแพคดและถกกระท�ารนแรง ๒๙ ๔. จ�าแนกกลมปญหาของชาวบาน ๓๓ ๕. กรณการออกโฉนดทดนผดแปลงทบทนายล. ๓๘ ๖. กรณแกลงฟอง ๔๐ ๗. ตวอยางคดททนายละเลยการท�าหนาท ๑๒๖

ลอมกรอบ

๗. ตวอยางสาแหรกตระกลในชมชนราไวย ๘๘ ๘. แผนททางอากาศปพ.ศ.๒๕๔๘ ๘๙ ๙. แผนผงชมชนชาวเลราไวย ๙๐ ๑๐.แผนทแสดงบรเวณทมสสานบอน�าและสถานทประกอบพธกรรม ๙๒ ๑๑.บรเวณสถานทขบถายรมทะเลของชาวเล ๙๔ ๑๒.พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนน ๑๐๔ เยยมราษฎรทหาดราไวย ๑๓.แผนททางอากาศปพ.ศ.๒๕๑๐ ๑๐๗ ๑๔.แผนททางอากาศปพ.ศ.๒๕๕๓ ๑๐๗

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรf คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๐๑

บทคดยอ ขอพพาททดนระหวางรฐและเอกชนกบราษฎร ทยากจนจนเปนเรองฟองรองด�าเนนคดมมาชานานและมแนวโนมรนแรงมากขนราษฎรผตองคดสะทอนถงความไมเปนธรรมจากกลไกรฐและกระบวนการยตธรรมจงมกแพคดตองสญเสยทดนอยอาศยท�ากนเปนหนสน ครอบครวแตกแยกชมชนลมสลายคดทดนจงมความรนแรงและสงผลกระทบใหราษฎรยากจนจ�านวนมากไดรบความเดอดรอน โครงการศกษาวจยกระบวนการยตธรรมปญหาและแนวทางแกไขกรณคดความเรองทดนมวตถประสงคเพอท�าความเขาใจกบสาเหตและปจจยทกอใหเกดปญหาเพอวเคราะหปญหาและขอจ�ากดของกระบวนการยตธรรมและขอกฎหมายเพอสรางขอเสนอแนะในการปรบปรงและพฒนากระบวนการยตธรรมการปฏบตงานของหนวยงานรฐทเกยวของกบการจดการทดน รวมทงการปรบปรงแกไขกฎหมายรวมกนโดยไดศกษาคดทดน๕กรณไดแกชมชนเวยงหนองลองจงหวดล�าพนชมชนหนองกนเพลจงหวดอบลราชธานชมชนทงพระจงหวดชยภมชมชนราไวย จงหวดภเกต และชมชนทบยาง จงหวดพงงา โดยการศกษาหลกฐานประกอบคดค�าพพากษาศาลยตธรรมค�าพพากษาศาลปกครองตลอดจนรายงานขององคกรอสระไดแกคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตผตรวจการแผนดนกรมสอบสวนคดพเศษและการลงพนทพบปะผไดรบผลกระทบจากปญหาและผทเกยวของสมภาษณราษฎรในพนทเปนรายบคคลและพดคยกบราษฎรเปนกลมและน�าขอเทจจรงทรวบรวมไดมาจดเวทสาธารณะ ซงมผเขารวมประกอบดวยผพพากษาอยการต�ารวจทนายความพนกงานเจาหนาทของรฐและนกวชาการรวมกนวเคราะหประเดนปญหาและเสนอแนะแนวทางการจดการปญหาความขดแยง

ปญหา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๒

ผลจากงานวจยพบความไมเปนธรรมคดทดน๑๗ประเดนแบงตามลกษณะปญหาได๕ดาน ๑. ดานขอมลและพยานหลกฐาน พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑.เอกชนเขาถงขอมลทดนปกปดของราชการ ท�าใหเอกชนททราบทดน

ท�าเลทองทอยในแผนพฒนาของรฐเขาไปจดการใหราษฎรทถอครองทดนออกไปจากทดนดวยวธการทไมสจรตและไมเปนธรรมกบราษฎร

๒.ราษฎรไมสามารถเขาถงขอมลหลกฐานของทางราชการท�าใหไมสามารถทจะตรวจสอบความถกตองของการออกเอกสารทดนทสนนษฐานวามชอบดวยกฎหมาย

๓.การปลอมแปลงเอกสารหรอสรางหลกฐานเทจเชนการปลอมแปลงชอการปลอมแปลงหลกฐาน การท�าแนวเขตทดนทไมถกตอง และท�าใหเปนเอกสารสทธทดนตามกฎหมายและน�าไปใชเปนหลกฐานฟองศาลและศาลมกจะเชอหลกฐานของหนวยงานราชการ

๔.การฟอกทดนผานธนาคารพาณชยและหนวยงานของรฐ ๒. ดานการปฏบตของเจาหนาทรฐพบความไมเปนธรรมในประเดน ๑.เจาหนาทรฐประพฤตมชอบ ๒.เจาหนาทรฐจ�ากดการท�ามาหากนและการพฒนาดานตางๆของชมชน

และราษฎรผตองคด ๓.หนวยงานของรฐคคดไมใหความรวมมอในการแกปญหาทางนโยบาย ๔.เจาหนาทปฏบตการกบราษฎรคพพาทดวยความรนแรง ๓. ดานการฟองคดและการพจารณาคด พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑.การฟองคดตอราษฎรโดยขาดพยานหลกฐานทเพยงพอ ๒.ฟองคดจ�านวนมากเปนการเพมภาระคดใหราษฎร ๓.การบงคบคดขบไลราษฎรผครอบครองทดนใหออกจากพนทขณะ

กระบวนการยตธรรมยงไมสนสด ๔.วธการลงโทษทสงผลกระทบรนแรงตอครอบครวราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๐๓

๔. ดานการตอสคด พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑.คดยดเยอราษฎรไมมทนทรพยและเวลามาตอสคด ๒.ราษฎรมขอจ�ากดทางภาษาทใชสอสารในกระบวนการยตธรรม ๓.ขาดผใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายแกราษฎรและ ๔.ผมอาชพใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายไมปฏบตหนาทตามความร

ความสามารถความเอาใจใสและความไมสจรตกบราษฎร ๕. ดานการเยยวยาผบรสทธพบความไมเปนธรรมในประเดนขาดการเยยวยาราษฎรทถกจ�าคกโดยศาลตดสนไมมความผดตามค�าฟอง งานวจยนมขอเสนอใหดแลราษฎรทเดอดรอนจากการถกบงคบคดใหออกจากทดนใหไดมทอาศยท�ากนเพอดแลครอบครวและไมเปนภาระแกสงคมและขอเสนอดานความเปนธรรมขนพนฐานชวยใหราษฎรมโอกาสตอสคดอยางเปนธรรมและเทาเทยมดวยการใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายและอนๆทจ�าเปนส�าหรบขอเสนอแกปญหาในเชงโครงสราง เสนอใหปรบปรงแกไขการบรหารจดการดานขอมลและพยานหลกฐานดานการปฏบตของเจาหนาทรฐดานการฟองคดและการพจารณาคด ดานการตอสคด ดานการเยยวยาผบรสทธ นอกจากนยงเสนอใหทบทวนกฎหมายเฉพาะดานทดนและปาไมใหสอดคลองกบความเปนจรงในปจจบนตลอดจนทบทวนนโยบายส�าคญทไมเปนธรรมแกราษฎรอาทการอนญาตใหเชาทดนในเขตปา ดานการจดสรรทดน และการปฏรปหนวยงาน/องคกรทเกยวของกบการแกปญหาความไมเปนธรรมคดทดนในสวนกระบวนการยตธรรมเสนอใหทบทวนการพจารณากลนกรองคดกอนน�าขนสศาลทบทวนวธการไตสวนและการเดนเผชญสบเพอใหสามารถเขาถงพยานหลกฐานดวยความเปนจรงสวนการบงคบคดควรพจารณาถงผลกระทบรนแรงทอาจจะเกดขนกบราษฎรทถกบงคบคดดวย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๔

disputes between the state or private interests on one side and poorer segments ofthepopulaceontheotherarecharacterizedbylong,drawn-outcourtcasesandincreasinglyinvolveviolence.Ordinarypeoplecaughtup in these disputes say state mechanisms treat them unfairly and judgmentsusuallygoagainsttheminjudicialproceedings.Intheend,theysay,theyloseeverything-houses,landandlivelihoodaretakenaway,familiesarebrokenupandcommunitiesaredestroyed.Casescontestinglandrightscauseseveresufferingtomanypoorpeople. The Study on Learning processes toward reforming the legal processesofLandDisputeCasesaimstodevelopanunderstandingof the factors and causes leading to the current problems, analyze the problems and shortcomings of existing judicial procedures and legalframeworks,andtoproposesuggestionsonhowtoimprovethelegal/judicial procedures involved and the procedures that stateagencies and government units related to land ownership follow, as wellasonhowtorevisetherelevantlawsthemselves.Towardthisend,theprojectlookedintolanddisputesin5communitiesaroundThailand:ViangNonglonginthenorthernprovinceofLamphun,NongKinplaininthenortheasternprovinceofUbonratchathani,ThungPhrainthecentralprovinceofChaiyaphum,RawaiinthesouthernprovinceofPhuketandThapYanginthesouthernprovinceofPhungNga.Itstudied the evidence presented in the cases, the judgments of the

AbstractLand

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๐๕

local and appeals courts, and relevant reports by agencies such as theDepartmentofSpecialInvestigationsandindependentorganizationssuchastheNationalCommissiononHumanRightsandtheOfficeoftheOmbudsman.Additionally,theprojectvisitedthecommunitiesand conducted individual and group interviews with people directly affected by the problems as well as people involved in some relatedcapacity. The project then conducted public forums at which itpresented the resultsof its fact-finding investigations.The forumsbrought together judges, prosecutors, police, lawyers and government officialstoanalyzethesituationandsuggestwaysofdealingwiththeproblemoflanddisputes. The analysis identified 17 entry points for injustice in landdisputes,fallinginto5maincategories:

Information and evidence 1. Privateinterestscangainaccesstoconfidentialofficialin-

formation.Theycanuseknowledgeofareasand localesearmarked for government development plans to getpeoplewithlanddeedsevictedfromtheirlandbydishon-est,unfairmeans.

2. Ordinarycitizenscannotgainaccesstoinformationorofficialrecordsinordertocheckthelegalityofsuspectedfraudulentdocumentscontestingtheirlandrights.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๖

3. Forgeriesandmanufacturedevidence including fake landpurchasedocumentsandfalsedemarcationoflandbound-aries are used to obtain official land titles that are thenpresentedasevidenceincourt,wheresuchofficialevidenceisusuallyacceptedasproofofownership.

4. “Land laundering” schemes pass ownership indirectlythroughbanksandthegovernment.

Performance of government personnel 5. Governmentpersonnelactimproperly. 6. Governmentpersonnelrestrictthelivelihoodactivitiesand

otherdevelopmentopportunitiesofpeoplefightingcasesfortheirlandrights.

7. Governmentunitswhoseworkrelatestocasesdonotactin accordance with policy directives on how to solve the problems.

8. Governmentpersonneluseviolenceagainstordinarycitizensfightingcasesfortheirlandrights.

Filing and investigation of charges 9. Chargesarefiledagainstpeoplewithoutsufficientevidence. 10. Thefilingofalargenumberofcomplaintsrelatingtothe

samecaseplacesanenormousburdenonordinarycitizens. 11. Evictionordersareenforcedagainstcitizenswhohavebeen

inpossessionofcontestedlandbeforethecaseforowner-shipisdecided.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๐๗

12. Theenforcementofpenaltiescausesseverehardship forfamilies.

Court cases 13. Ordinarycitizensdonothavethetimeandresourcestodeal

withcasesthatdragonandon. 14. Ordinarypeoplearelimitedintheirabilitytousethelegal

languageandconceptsrequiredincourt. 15. People lack lawyersoradvisorswhocangive themlegal

adviceandsuggestionsonhowtoproceedwiththeircases. 16. Somelegalprofessionalsprovidepeoplefightingcasesonly

half-heartedassistanceordonotactinthebestinterestsoftheirclients.

Compensation for people found to be innocent 17. Citizenswhoarejailedafterbeingaccusedinlandcasesbut

found innocent of the charges do not receive compensation fortheirtimeinjail.

Based on the research it is recommended that citizens facing hardshipduetoevictionbecauseoflandrightscasesfiledagainstthemreceivepropertreatment.Theyshouldbeentitledtoaplacetostayandearntheir livelihoodsothattheycan lookafter theirfamilyandnotbecomeaburdenonsociety.Toensureabasiclevelofjustice,whichwouldallowthemtocontestacasefairly,itisrec-ommended that they also be provided any necessary advice on legal orothermattersrelatedtothecase.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๘

Inordertosolvethewidespreadproblemoverlandrightsatthestructurallevel,itisrecommendedthatactionbetakentoad-dresstheidentifiedproblemsconcerninginformationandevidence,performance of government personnel, filing and investigation ofcharges,courtcasesandcompensationforpeoplefoundtobein-nocent. Additionally, it isrecommendedthatlawspertainingtolandrights and forests be reviewed to bring them into line with current realities, and that related policies that result in citizens not being treatedfairlyalsobereviewed.Suchpolicieswouldincludethoseconcerningpermissiontoenterforestareasandlandallocation.Andappropriatereformsneedtobemadeinthestateofficesandorga-nizationstaskedwithsolvingtheproblemofinjusticeinlandrightscases.Concerningthejudicialprocess,proceduresfor investigatingcomplaints and deciding whether to proceed with court cases should bereviewed.Itisespeciallyimportantthatinquiryandinvestigationprocedures ascertain the truthfulness of evidence and documents presentedinsupportofcharges.Asforcourtcases,thesevereeffectsthat the cases themselves can have on the defendants should be takenintoconsideration.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๐๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๐๙

บทสรปสาหรบการบรหาร ทเปนเกษตรกรยากจนในชนบทมขอพพาท เรองทดนกบรฐและเอกชนมาชานานและมแนวโนมรนแรงมากขนราษฎรสะทอนถงความไมเปนธรรมถกคดโกงเอารดเปรยบถกกลนแกลง ขมเหงรงแก จากผมอ�านาจทงของรฐและเอกชนและเมอเขาสกระบวนการยตธรรมกไมไดรบความเปนธรรมจงมกแพคดตองสญเสยทอยอาศยทท�ากนเปนหนสนครอบครวแตกแยกความเปนชมชนลมสลาย โครงการศกษาวจยกระบวนการเรยนรสการปฏรปกระบวนการยตธรรมจงตองการท�าความเขาใจกบสาเหตและปจจยทกอใหเกดปญหาเพอวเคราะหปญหาและขอจ�ากดของกระบวนการยตธรรมและขอกฎหมายเพอสรางขอเสนอแนะในการปรบปรงและพฒนากระบวนการยตธรรม การปฏบตงานของหนวยงานรฐทเกยวของ รวมทงการปรบปรงแกไขนโยบายและกฎหมาย โดยศกษาคดทดน ๕กรณ ไดแกชมชนหนองกนเพล จงหวดอบลราชธาน ชมชนราไวย จงหวดภเกตชมชนทบยางจงหวดพงงาชมชนทงพระจงหวดชยภมและชมชนเวยงหนองลองจงหวดล�าพน โดยการศกษาหลกฐานประกอบคด ค�าพพากษาศาลยตธรรม ค�าพพากษาศาลปกครองรายงานของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตผตรวจการแผนดน กรมสอบสวนคดพเศษ และการลงพนทสมภาษณราษฎรทไดรบผลกระทบจากปญหาและผทเกยวของ และน�าขอเทจจรงทรวบรวมไดมาจดเวทสาธารณะมผพพากษาอยการต�ารวจทนายความและพนกงานเจาหนาทของรฐและนกวชาการเขารวมประชมวเคราะหขอเทจจรงและเสนอแนะแนวทางการจดการปญหาความขดแยงรวมกน

ราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๐

ผลการศกษาสรปไดวา • กรณเอกชนออกเอกสารสทธทดนในโครงการจดสรรทดนผนใหญทจดใหเกษตรกรไรทท�ากนทบทราษฎร เกดขนทหนองปลาสวาย จงหวดล�าพน ในปพ.ศ.๒๕๐๙–๒๕๑๑ โดยกรมทดนท�าโครงการจดสรรทดนผนใหญของรฐหนองปลาสวายใหราษฎรทถกอพยพจากการสรางเขอนภมพลและเกษตรกรทไรทดนและมทดนไมพอท�ากนแตออกใบจองแลวหาแปลงทดนไมพบจงเขาท�าประโยชนไมไดและบางแปลงซอนทบทคนอยกอนเมอถงปพ.ศ.๒๕๒๘กรมทดนประกาศยกเลกใบจองและสงใหชาวบานออกจากทดนและในปพ.ศ.๒๕๓๓ไดรงวดออกโฉนดทดนจดสรร ใหกบกลมนายทนซงซอไวแลวและเพงใชประโยชนเพยงบางสวนและสวนทเหลอกทงรางระหวางปพ.ศ.๒๕๓๗–๒๕๔๐ราษฎรเรยกรองใหสอบการออกเอกสารสทธคณะกรรมการแตงตงจากนายกรฐมนตรสรปวาการออกเอกสารสทธตามโครงการดงกลาวนาจะพวพนกบกระบวนการทจรต โดยมผน�าทองถนบางคนใหความรวมมอป พ.ศ.๒๕๔๑ชาวบานทมทดนไมพอท�ากนไดรวมกนเปนกลมเขาไปท�าการเกษตรในทดนปลอยทงรางโดยจดสรรทดนกนเองครอบครวละ๑-๒ไรและจดการรวมกนในรปแบบโฉนดชมชนแตถกแจงขอหาบกรกและถกด�าเนนคด เดอนมนาคม พ.ศ.๒๕๔๕ ชาวบานรวมกนสหพนธเกษตรกรภาคเหนอ(สกน.)รองเรยนกบส�านกนายกฯใหมการตรวจสอบและเพกถอนเอกสารสทธในทดนทออกโดยมชอบดวยกฎหมายจนมการแตงตงกรรมการตรวจสอบปเดยวกนนจงหวดไดมมาตรการเขมกดดนชาวบานโดยการจบกมฟองรองชาวบานอยางตอเนองพ.ศ.๒๕๔๖คณะอนกรรมการแกไขปญหาการถอครองทดนฯแตงตงโดยรองนายกรฐมนตรตรวจสอบขอเทจจรงพบวามความผดพลาดของเจาหนาทจดสรรทดนและพบกระบวนการทจรตคอรรปชนของเจาหนาทรวมกบเอกชนในการออกเอกสารสทธ ชาวบานไดน�าหลกฐานทงทเปนมตของคณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรง พยานบคคลและพยานแวดลอมตางๆ ทชใหเหนถงการไดมาซงกรรมสทธโดยมชอบของผฟองรองขนตอสคด แตกไมสามารถหกลางหลกฐานทเปนเอกสารสทธซงออกโดยราชการได ราษฎรสวนหนงจงถกพพากษาใหลงโทษจ�าคกสวนทเหลอยงอยระหวางคดในศาล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๑๑

• กรณการออกเอกสารสทธทบทดนของราษฎรและชมชนหนองกนเพลในจงหวดอบลราชธานเรมขนเมอประมาณ๔๐ปมาแลวมผสมครส.ส.คนหนงมาหาเสยงบอกกบชาวบานวาจะชวยใหไดโฉนดทดนขอใหมาลงชอมอบอ�านาจใหแลวประกาศรบซอทดนไปดวยแตจายเงนเปนเชคทรบเงนไมไดตอมาไดน�าเอกสารมอบอ�านาจและสญญาซอขายทดนไปออกโฉนดในชอตนเองนบหมนไรและน�าเอกสารทดนไปฟอกผานสถาบนการเงนและแบงทขายบางน�าไปจ�านองบางภายหลงบตรชายส.ส.และคนทซอทดนไปไดยนฟองชาวบานฐานบกรกชาวบานสวนใหญแพคดบางรายถกตดสนจ�าคก • กรณรฐประกาศปาสงวนและท�าสวนปาบนทดนของชมชน เรองเกดตงแตป พ.ศ.๒๕๑๖ โดยกรมปาไมไดประกาศเขตปาสงวนทบทดนของราษฎรทตงถนฐานเปนชมชนมากอนแลว ตอมาในป พ.ศ.๒๕๒๑ อนญาตใหองคการอตสาหกรรมปาไม (อ.อ.ป.) ท�าสวนปาในรปหมบานสวนปา ราษฎรไมเหนดวยและไดตอสคดโดยการรองเรยนตอหนวยงานราชการตงแตปพ.ศ.๒๕๑๗เปนตนมาปพ.ศ.๒๕๒๕–๒๕๕๒ราษฎรถกขบไลออกจากพนทมาตามล�าดบแตราษฎรไดตอสคดคานตลอดมาโดยในปพ.ศ.๒๕๒๕ราษฎรเรมเขาไปในสวนปาปลกเพงพกและปลกพชเกษตรรวมกบตนไมในสวนปาพรอมกบรอการพจารณาแกไขปญหาจากรฐบาล รวมทงไดรองเรยนไปยงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต และชมนมหนาศาลากลางและท�าเนยบรฐบาลปพ.ศ.๒๕๕๒อ.อ.ป.ฟองขบไลปตอมาศาลพพากษาใหราษฎรออกจากพนท • กรณการออกเอกสารสทธทบทและฟองขบไลชาวเลออกจากพนทอาศยท�ากนดงเดม เปนเรองของชาวเลทอาศยรวมกนอยเปนชมชนบรเวณหาดราไวยจงหวดภเกตแตถกฟองขบไลออกจากทดน ชาวเลเหลานไดอยอาศยรวมกนเปนชมชนทชายหาดแหงนมานานกวา๑๐๐ปมหลกฐานเปนบอน�าโบราณและสสานประมาณป พ.ศ.๒๔๙๗ คนภายนอกไดทยอยกนเขามาตงถนฐานและไดรบการแตงตงในเปนก�านนผใหญบานเพราะชาวเลอานหนงสอไมออกเขยนไมไดผใหญบานและบรวารแจงส�ารวจออกหนงสอส�าคญทดนส.ค.๑,น.ส.๓และโฉนดแลวแบงทดนใหลกหลานบรวารแลวขายเปลยนมอกนหลายครงราคาทดนเพมสงขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๒

เปนอยางมากเพราะการทองเทยวผมชอเปนเจาของโฉนดจงฟองขบไลชาวเลศาลชนตนพพากษาใหออกจากพนท • กรณการออกเอกสารสทธทดนหลงสมปทานเหมองแรทบทราษฎรและชมชนเกดขนทชมชนทบยางจงหวดพงงาซงเคยเปนทดนสมปทานเหมองแรดบกมากอน เมอสมปทานหมดอายลง นายทนไดออกโฉนดทดนบรเวณนนเปนของตนเองไดเกบคาเชาจากผอยอาศยบางสวนแตไดฟองขบไลบางสวนคดนนมปญหาเรองทนายเรยกเงนจากจ�าเลยเปนจ�านวนมากแลวไมไดชวยใหค�าแนะน�าทเหมาะสมดวย ท�าใหคดความแพทงหมบาน เพราะขาดนดยนค�าใหการและขาดนดพจารณา กรณศกษาทง ๕ เรอง มปญหาการออกเอกสารสทธทดนและเพกถอนเอกสารสทธถง๔กรณในกรณทอบลราชธานไดมการออกเอกสารสทธทบทดนของราษฎรและทสาธารณะมากกวา๑๐,๐๐๐ไรกรณชาวเลราไวยในจงหวดภเกตไดมการออกโฉนดทบททชมชนชาวเลเคยอยอาศยมากอน กรณทบยางเปนการออกโฉนดโดยมชอบในทดนเหมองแรทหมดสมปทานและกรณการออกโฉนดโดยมชอบในทดนรฐทเคยก�าหนดใหเปนทจดสรรใหผไรทท�ากนและผไดรบผลกระทบจากโครงการพฒนาของรฐในทกกรณผอยอาศยท�ากนในทดนเหลานนถกฟองขบไลออกจากทดนและเรยกคาเสยหายและการตอส คดท ดนของราษฎรในกระบวนการยตธรรมยงมประเดนปญหาอกหลายประเดน ไดแกภาระในการน�าสบเพอพสจน(BurdenofProof)และน�าหนกของหลกฐานในการพจารณาของศาลระบบกลาวหาหรอระบบไตสวนสทธชมชน และความไมเทาเทยมในศาลยตธรรม ผลการศกษาสรปความเปนธรรมคดทดนได๑๗ประเดนแบงตามลกษณะปญหาได๕ดาน ๑. ดานขอมลและพยานหลกฐาน พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑)เอกชนเขาถงขอมลทดนปกปดของราชการ ท�าใหเอกชนททราบทดน

ท�าเลทองทอยในแผนพฒนาของรฐเขาไปจดการใหราษฎรทถอครองทดนออกไปจากทดนดวยวธการทไมสจรตและไมเปนธรรมกบราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๑๓

๒)ราษฎรเขาไมถงขอมลหลกฐานของทางราชการ ท�าใหไมสามารถทจะตรวจสอบความถกตองของการออกเอกสารทดนทสนนษฐานวามชอบดวยกฎหมาย

๓)การปลอมแปลงเอกสารหรอสรางหลกฐานเทจเชนการปลอมแปลงชอการปลอมแปลงหลกฐาน การท�าแนวเขตทดนทไมถกตอง และท�าใหเปนเอกสารสทธทดนตามกฎหมายและน�าไปใชเปนหลกฐานฟองศาลและศาลมกจะเชอหลกฐานของหนวยงานราชการและ

๔)การฟอกทดนผานธนาคารพาณชยและหนวยงานของรฐ ๒. ดานการปฏบตของเจาหนาทรฐพบความไมเปนธรรมในประเดน ๑)เจาหนาทรฐประพฤตมชอบ ๒)เจาหนาทรฐจ�ากดการท�ามาหากนและการพฒนาดานตางๆของชมชน

และราษฎรผตองคด ๓)หนวยงานของรฐคคดไมใหความรวมมอในการแกปญหาทางนโยบาย ๔)เจาหนาทปฏบตการกบราษฎรคพพาทดวยความรนแรง ๓. ดานการฟองคดและการพจารณาคด พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑)การฟองคดตอราษฎรโดยขาดพยานหลกฐานทเพยงพอ ๒)ฟองคดจ�านวนมากเปนการเพมภาระคดใหราษฎร ๓)การบงคบคดขบไลราษฎรผครอบครองทดนใหออกจากพนทขณะ

กระบวนการยตธรรมยงไมสนสดและ ๔)วธการลงโทษทสงผลกระทบรนแรงตอครอบครวราษฎร ๔. ดานการตอสคด พบความไมเปนธรรมในประเดน ๑)คดยดเยอราษฎรไมมทนทรพยและเวลามาตอสคด ๒)ราษฎรมขอจ�ากดทางภาษาทใชสอสารในกระบวนการยตธรรม ๓)ขาดผใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายแกราษฎรและ ๔)ผมอาชพใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายไมปฏบตหนาทตามความร

ความสามารถความเอาใจใสและความไมสจรตกบราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๔

๕. ดานการเยยวยาผบรสทธ พบความไมเปนธรรมในประเดนขาดการเยยวยาราษฎรทถกจ�าคกโดยศาลตดสนไมมความผดตามค�าฟอง

งานวจยเสนอแนวทางจดการปญหาความไมเปนธรรมคดทดนของราษฎรยากจนดงน ประเดนปญหาเฉพาะหนา เสนอใหยตการกระท�าทรนแรงตอราษฎรยากจนทอยระหวางตอสคดทดน เชนการไลรออาคารบานเรอนหรอสงปลกสรางการคกคามขดขวางหรอขบไลออกจากพนท ดแลราษฎรทเดอดรอนจากการถกบงคบคดใหออกจากทดนใหไดมทอาศยท�ากนเปนหลกแหลงสวนผทยงอยระหวางคดกควรใหความคมครองราษฎรยากจนระหวางตองคดไมใหถกไลรออพยพออกจากทดนโดยไมมทไป และชวยเหลอใหเขาถงสาธารณปโภคทจ�าเปนส�าหรบการด�ารงชวตเพอใหราษฎรยากจนเหลานมอาชพและรายไดเลยงดครอบครวไมเปนภาระแกสงคม ดานความเปนธรรมขนพนฐาน ชวยใหราษฎรมโอกาสตอสคดอยางเปนธรรมและเทาเทยมดวยการใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายและอนๆ ทจ�าเปนตอการตอสคดเชนคาใชจายการรวบรวมพยานหลกฐานเสนอใหจดตงหนวยใหค�าปรกษาดานกฎหมายและคดความเพอใหค�าปรกษาดานกฎหมายและคดความกบราษฎรยากจนในรปแบบอาสาสมครนกกฎหมายหรอทนายความอาสาและรปแบบองคกรคมครองสทธในทดนและทรพยากรของราษฎรโดยคาใชจายตอสคดสมควรใชเงนกองทนยตธรรมสนบสนนโดยไมตงเงอนไขใหเขาถงยากและดานพยานหลกฐานเสนอใหชวยใหราษฎรเขาถงขอมลเอกสารพยานหลกฐานของรฐโดยงายรวมทงชวยรบฟงพยานหลกฐานทไมเปนเอกสารของราษฎรดวยเหตและผล และการเปดโอกาสใหมการสอบพยานฝายจ�าเลยไดตามทราษฎรตองการนอกจากนนยงตองมการฟนฟเยยวยาราษฎรทบรสทธพนขอหาทางคดความใหมศกยภาพและความรความสามารถในการประกอบอาชพไดดงเดม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๑๕

ดานกระบวนการยตธรรมโดยเฉพาะอยางยงในกระบวนการยตธรรมของศาล มปญหาหลกฐานเอกสารสทธทออกโดยมชอบและการเพกถอน ภาระในการน�าสบเพอพสจน(BurdenofProof)และน�าหนกของหลกฐานในการพจารณาของศาลประเดนระบบกลาวหาหรอระบบไตสวนรวมทงประเดนสทธชมชนตามรฐธรรมนญ และประเดนความเหลอมล�าไมเทาเทยมกนของกระบวนการตอสในศาลยตธรรมเสนอใหเพกถอนเอกสารสทธทออกโดยมชอบดวยกฎหมาย กรณทหลกฐานทดนไมชดเจนตองพสจน ภาระในการน�าสบเพอพสจนความจรงไมควรใหคกรณรบภาระแตเพยงล�าพงและไมควรยดหลกฐานเอกสารของหนวยราชการทมสวนไดเสยเปนหลก แตศาลกควรเปดใจรบฟงหลกฐานเอกสารอนๆ ทางสงคมวทยาของราษฎรเชนรองรอยทางประวตศาสตรการบอกเลาภาพถายเพอใหการพจารณาขอพพาทเปนไปตามความเปนจรงนอกจากนนในระบบกลาวหาในคดทดนศาลมบทบาทในการพจารณาคดคอนขางจ�ากดตามหลกเกณฑทก�าหนดไว และมกจะมหลกเกณฑการน�าสบพยานทเครงครด โดยเฉพาะอยางยงการใชค�าถามซกถามถามคานท�าใหศาลไมคอยเชอหลกฐานของชาวบานทมขอจ�ากดในการเสนอพยานหลกฐานตอศาลจงเสนอใหศาลยตธรรมแสดงบทบาทเชงรกในการแสวงหาความจรงเพอรกษาความยตธรรมโดยประธานศาลฎกาควรจะออกค�าแนะน�าเปนแนวทางใหผพพากษาปฏบตและในระยะยาวควรจะตองพจารณาการจดตงศาลดานคดทดนและสงแวดลอมทใชระบบไตสวนแทนระบบกลาวหา และเพอใหการพจารณาคดไมลาชาและเสนอใหมผชวยผพพากษาหรอนตกรเพอชวยหาขอมลหลกฐานใหผพพากษาในคดทใชวธการไตสวนเพอชวยใหการพจารณาคดเสรจรวดเรวยงขนสวนประเดนสทธชมชนซงรฐธรรมนญพ.ศ.๒๕๕๐มขอก�าหนดเอาไวในมาตรา ๖๖ และ ๖๗ และมแนวปฏบตไวแลวในระเบยบส�านกนายกรฐมนตรเกยวกบโฉนดชมชนศาลจงควรน�าเจตนารมณเรองสทธชมชนมาปรบใชโดยเรว

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๖

ประเดนปญหาเชงโครงสรางเสนอให ๑. ปรบปรงแกไขการบรหารจดการของรฐ ๑.๑ การเกบรกษาและการเขาถงขอมลขาวสารทดน ใหมการเกบรกษาหลกฐานพยานเอกสารใหเปนระบบและไดมาตรฐานมระเบยบการเขาถงขอมลทโปรงใสและเปนธรรมแกทกฝาย ๑.๒ การแกไขขอมลแนวเขตทดนของรฐแนวเขตทดนของรฐประเภทตางๆควรจะตองมการปรบปรงแกไขใหถกตองชดเจนโดยเรวโดยเฉพาะอยางยงแนวเขตปาและแนวเขตทดนสาธารณะประโยชนและแนวเขตทดนทหนวยงานรฐครอบครองใชประโยชนกรณแนวเขตไมชดเจนและมปญหาพพาทกบราษฎรจะตองใหคนกลางซงประกอบดวยตวแทนประชาชนและหนวยงานรฐในทองถนรวมเปนกรรมการตดสน และเมอมขอพพาทรฐตองเปนฝายพสจนความถกตอง ถาพสจนไมไดตองยกประโยชนใหราษฎร ๑.๓ ตรวจสอบการออกเอกสารสทธทสงสยวาจะออกโดยมชอบหนวยงานของรฐควรจะตองเรงรดตรวจสอบขอเทจจรงโดยดวนในรปแบบคณะกรรมการซงมหนวยงานอนๆทเกยวของกบประชาชนและกระบวนการยตธรรมเขารวมดวยและเพกถอนเอกสารสทธทออกโดยมชอบดวยกฎหมายโดยเรว โดยเฉพาะอยางยงกรณทมการชมลความผดจากองคการตรวจสอบอสระแลว ๑.๔ หนวยงานรฐทมขอพพาทควรจะตองปฏบตตามมตคณะกรรมการแกปญหาขอพพาททแตงตงโดยอ�านาจรฐโดยไมชกชา ๑.๕ จะตองด�าเนนการสอบสวนและพจารณาปรบปรงแกไขหรอลงโทษเจาหนาทรฐททจรตตามระเบยบกฎหมายอยางจรงจง ๑.๖ การรบฟงหลกฐานของราษฎร รบฟงหลกฐานพยานทงทเปนเอกสารและไมเปนเอกสารของราษฎร ๑.๗ ปองกนมใหมการใชอ�านาจรฐและอทธพลทองถนขมขชาวบานเมอชาวบานรวมตวกนมกถกแยกสลายออกจากกน ๑.๘ การด�าเนนคดกบราษฎร ควรจะพจารณาคดดวยความเหนอกเหนใจผอนปรนดวยวธการตางๆนานาทกฎหมายเออใหกระท�าไดเชนน�าเขาส

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๑๗

กระบวนการยตธรรมชมชนการชะลอการฟองการลงโทษดวยวธทไมรนแรงการชะลอการบงคบคดเปดโอกาสใหเขาถงกองทนยตธรรมไดสะดวกเพอราษฎรจะไดตอสกบความไมถกตองใหเกดความเปนธรรมในสงคมไดดวยสนตวธ

๒. ปรบปรงแกไขกฎหมาย ๒.๑ กฎหมายรฐธรรมนญ ควรทบทวนท�าความเขาใจกบสทธชมชนตามรฐธรรมนญหากจ�าเปนควรออกกฎหมายสทธชมชนเพอใหการคมครองสทธในดานตางๆทจะชวยใหชมชนไมถกละเมดสทธและอยไดนอกจากนนยงควรสงเสรมนโยบายการกระจายการถอครองทดนและใหเกษตรกรมกรรมสทธหรอสทธในทดนอยางทวถงตามมาตรา๘๕(๒)ใหเกดผลในทางปฏบต ๒.๒ กฎหมายเฉพาะ ควรมการปรบปรงแกไขกฎหมายหลกทส�าคญดงน • กฎหมายทดนมประเดนส�าคญเกยวกบการบงคบใชกฎหมายทไมมประสทธภาพหรอไมมการปฏบต เชนมาตรา๒เกยวกบทดนซงมไดตกเปนกรรมสทธของบคคลหนงบคคลใดใหถอวาเปนของรฐมาตรา๖เกยวกบการทอดทงไมท�าประโยชนทดนหรอปลอยทดนใหรกรางซงจะตองน�ากลบคนมาเปนของรฐรวมทงมาตรา๖๑เกยวกบการเพกถอนเอกสารสทธทดนทออกโดยมชอบตองทบทวนโครงสรางการใชอ�านาจของเจาหนาทรฐใหสามารถปฏบตไดจรงอยางมประสทธภาพ • กฎหมายปาไมมความคลมเครอและไมเปนทยอมรบของประชาชนจ�านวนมากเกยวกบนยามปาและการประกาศเขตปาซงกระท�าโดยเจาหนาทรฐแตเพยงฝายเดยว ประชาชนและราษฎรผไดรบผลกระทบไมมสวนรวมจงตองทบทวนแนวคดและวธการท�างานใหประชาชนมสวนรวมอยางแขงขน • ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมกฎหมายหลายมาตราเชน มาตรา ๑๒๙๙ เกยวกบการมใหใชสทธผไดอสงหารมทรพยโดยทางอนนอกจากนตกรรมขนตอสกบบคคลภายนอกผไดสทธมาโดยเสยคาตอบแทนและโดยสจรต, มาตรา ๑๓๓๐ การรบฟงหลกฐานมหาชนมาตรา ๑๓๗๓ เกยวกบ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๘

ทรพยสนเปนอสงหารมทรพยทไดจดไวในทะเบยนทดนทานใหสนนษฐานไวกอนวาบคคลผมชอในทะเบยนเปนผมสทธครอบครองท�าใหหลกฐานเชงประจกษทงในเชงประวตศาสตรประเพณวฒนธรรมและบคคลไมไดรบการยอมรบเปนพยานหลกฐานทเชอถอไดท�าใหราษฎรแพคด

๓. ปรบปรงแกไขนโยบาย มประเดนทางนโยบายหลายเรองทสมควรทบทวนไดแกการอนญาตใหเชาทดนในเขตปาใหเกดความเปนธรรมแกราษฎรการท�าสญญาเชาทดนและเรยกเกบคาเชาทดนทไมเปนธรรมกบราษฎรและการฟองรองขบไลเรยกคาเสยหายจากการผดสญญาจากราษฎรในขณะทยงตอสกนในเรองกรรมสทธในทดนควรจะตองชะลอการพจารณาคดในศาลและด�าเนนการแกปญหาเรองกรรมสทธทดนใหจบเสยกอน ดานการจดสรรทดนควรทบทวนการท�างานของหนวยงานทมภารกจดานการจดสรรทดนใหมเกณฑและวธการท�างานทเปนธรรมแกราษฎร อาจจะตองพจารณาทบทวนการปรบโครงสรางองคกรดวยวธการยบควบรวมหนวยงานบรหารจดการทดนใหเปนเอกภาพมประสทธภาพและเปนธรรมกบราษฎร

๔. การปฏรปหนวยงาน/องคกรทเกยวของกบการแกปญหาความไมเปนธรรมคดทดน เนองจากปญหาขอพพาททดนจนเปนคดความมจ�านวนมากหนวยงานของรฐจงตองมการเตรยมบคลากรใหพรอมอ�านวยความสะดวกใหราษฎร มการทบทวนระเบยบกฎหมายใหทนสมยเปนปจจบน ตลอดจนการทบทวนวธปฏบตเพมการมสวนรวมของประชาชนและการทบทวนกลไกเชนการเพกถอนโฉนดทออกโดยมชอบการเพกถอนเขตปาไมทผดพลาดใหเสรจสนโดยเรว

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๑๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๑๙

วจยฉบบนส�าเรจลงไดดวยความอนเคราะห จากบคคลหลายฝายชวยใหขอมลความคดเหนอนเปนประโยชนอยางยงตอการวเคราะหและสรปรายงานวจยโดยเฉพาะอยางยงราษฎรยากจนทไดรบผลกระทบจากคดทดนทนายความนกกฎหมายนกวชาการทมงานนกพฒนาในพนททง๕พนทอาทเชน • พนทหนองกนเพลจงหวดอบลราชธานขอขอบคณคณวทยา-คณหนเดอนแกวบวขาวทนายนกรวสเพญอาจารยสรสมกฤษณะจฑะคณพงษศกดสายวรรณคณจ�านงคจตรนรตน • พนทหนองปลาสวายจงหวดล�าพนขอขอบคณคณสมตรชยหตถสารและทมงานคณประยงคดอกล�าใยและทมงานจากสหพนธเกษตรกรภาคเหนอ(สกน.) • พนทต�าบลราไวยจงหวดภเกตขอขอบคณคณสนทแซซวคณศกดชยจลทงสพนองชาวเลราไวยทกคนและเครอขายสทธคนจนพฒนาภเกต • พนททบยางจงหวดพงงาขอขอบคณคณทศนานาเวศนอาจารยคมสนโพธคงอาจารยศกดณรงคมงคลอาจารยธนาชยสนทรอนนตชย • พนทคอนสารจงหวดชยภมขอขอบคณนายนดตอทนพระอาจารยโตวดเจดยนายเรยบทองนาคผใหญบานหมบานสวนปานายวชยพลอยปทมวชต ผใหญบานหวยไหนายงดบญญาชพนายวค โยธาธรรมนางมาลย โยธาธรรมนายปราโมทย-นางอรนชผลภญโญนายศรายทธฤทธพนนายวชยประไพเมอง และทส�าคญยงทท�าใหโครงการวจยนเกดขนไดคอสถาบนวจยรพพฒนศกดซงเปนองคกรรวมและสนบสนนงานวจยโดยเฉพาะอยางยงในการจดสมมนาเวทตางๆ ส�านกงานปฏรปซงปจจบนปรบเปลยนเปนส�านกงานประสานการพฒนา

คาขอบคณรายงาน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๐

สงคมสขภาวะ (สปพส.) และโครงการพฒนาศกยภาพองคกรชมชน ภายใตการสนบสนนของส�านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ทใหการสนบสนนงบประมาณ สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษาแหงมหาวทยาลยมหดล คณะนตศาสตรแหงมหาวทยาลยธรรมศาสตรทสนบสนนบคลากรและมลนธชมชนไทคณปรดาคงแปนและทมงานทเขมแขงทงคณมณฑลเนอทองคณศรนนตสวรรณโมลคณมณฑาอจฉรยกลทชวยเปนฝายประสานขอมลและตดตอประสานงานทงในระดบพนทและระดบสถาบน หากไมไดสถาบนและบคคลผท�าหนาทแทนสถาบนเหลานชวยผลกดนงานวจยชนนคงไมอาจส�าเรจลลวงลงไดอยางสมบรณทมงานวจยจงตองขอขอบคณเปนอยางสงตอผมสวนรวมทงทไดกลาวนามมาแลวและผไมไดกลาวนามไวณทน

คณะผวจย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๒๑

วจย “ความเปนธรรมในกระบวนการ ยตธรรมคดทดนราษฎรยากจน”โดยทมวจยของสถาบนวจยรพพฒนศกดสถาบนสทธมนษยชนและสทธศกษาม.มหดลคณะนตศาสตรม.ธรรมศาสตรและมลนธชมชนไทเปนอกหนงผลงานวชาการทแสดงใหเหนถงปญหาการละเมดสทธมนษยชนในการบรหารจดการ“ทดนและปาไม”ของสงคมไทยผลการศกษาในทง๕กรณในพนทตางๆทวประเทศท�าใหตระหนกชดวา ประการแรก“ทดน–ปาไม”ซงเปนทนทางธรรมชาตทนทางสงคมทส�าคญของสงคมไทยเปนพนฐานส�าคญดานเกษตรกรรมความมนคงทางอาหารแตกลบตกอยภายใตอ�านาจการจดการแบบรวมศนยของรฐ เปดโอกาสใหทนเขาไปยดครองอยางไมจ�ากด เพอเปนปจจยการผลตทส�าคญในระบบทนอตสาหกรรม ไมวาจะเปนดานเกษตรอตสาหกรรมบรการการทองเทยวเขตเศรษฐกจการคาตางๆผลประโยชนจงตกอยกบคนรวยจ�านวนนอยนายทนนกธรกจในขณะทคนยากจนจ�านวนมากขาดทดนทท�ากนหรอมทดนกไมเพยงพอการหาเลยงชพ สรางความไมเปนธรรมอยางใหญหลวง ศาสตราจารย ดร.ผาสก พงษไพจตร ไดกลาวไววา

คานานายแพทยนรนดร พทกษวชระ กรรมการสทธมนษยชนแหงชาต[1]

รายงาน

[1]อางอง:๑)รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพ.ศ.๒๕๕๐๒)สทธชมชนในฐานะของกฎหมายชาวบานโดย รศ.ดร.บรรเจด สงคะเนต สงหาคม๒๕๕๔๓) ความเหลอมล�าและความไมเปนธรรมในการเขาถงทรพยากรและบรการพนฐานของประเทศไทยอภรตนรตนวราหะบรรณาธการ๔)เศรษฐศาสตรแนวใหมเพอชวตและระบบนเวศนทสนตสขโดยรศ.วทยากรเชยงกล๕)พรมแดนความรเรองพหนยมทางกฎหมายโดยอานนทกาญจนพนธ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๒

ทดน คอ ทรพยสนทก�าหนดความมงคงทส�าคญทสด ในเมองไทย การถอครองทดนมการกระจกตวสงในมอคนจ�านวนนอยจากงานวจยการถอครองทดนพบวา มการกระจกตวสงในมอคนจ�านวนนอย เหนไดจากจ�านวนทดนถอครองโดยเจาของ๕๐อนดบแรกใน๘จงหวดคดเปนรอยละ๗๒.๓ของพนททงหมดคนทมโฉนดทดนมากทสดรอยละ๑๐มทดนรวมกนรอยละ๖๒ของทดนทมโฉนดทงหมดทวประเทศดงนนความเหลอมล�าและความไมเปนธรรมดานทดนนบเปนปญหาพนฐานของความเหลอมล�าทงหลายทงปวง ประการตอมา พฒนาการของสทธมนษยชนสมยใหมภายใตกระแสโลกาภวฒนเปนปฏสมพนธเชงอ�านาจระหวาง “รฐ” ในฐานะสวนหนงของโลกาภวฒนทนเสรนยมใหมกบ“ชมชน”ซงพนฐานเปนสทธตามธรรมชาตจารตประเพณทเกยวของสมพนธกบพนทใดหรอทองถนใดเปนการเฉพาะ สทธชมชนจงไมใชสทธเสรภาพสวนปจเจกบคคลหากเปน“สทธกลม”ในอนทจะคมครองปกปองชมชนใหสามารถใชประโยชนและบรหารจดการทดนและปา เพอใหฐานทรพยากรธรรมชาตเปนสมบตรวมของชมชนในการประกอบอาชพมรายไดด�ารงวฒนธรรมวถชวตภาคการเกษตรรายยอย วสาหกจชมชน การทองเทยวชมชนหรออนๆเพอสทธในการมชวต(RighttoLife)ของคนในชมชนในขณะเดยวกนสทธในการก�าหนดตดสนใจของตนเอง(SelfDetermination)กชวยเสรมการมสวนรวมของชมชนในการตดสนใจหรอการปกครองตนเองของชมชนทองถนซงเปน หลกการกระจายอ�านาจสชมชนทองถน เพอใหเกดความเขมแขงของชมชนในการตานทานตออ�านาจการรวมศนยโดยรฐและทนเสรนยมใหมทพยายามเขามาครอบง�าแยงชงทรพยากรธรรมชาตโดยระบบกรรมสทธของเอกชนและอ�านาจรฐดงนนระบบเศรษฐกจโดยหลกการจงมใชมแตเศรษฐกจระบบทนนยมอยางเดยว เศรษฐกจระบบนเวศทใหความส�าคญ ทดนทไมใชแคปจจยการผลตในกระบวนการผลตสนคาเกษตรกรรมอตสาหกรรมการคาและบรการแตทดนยงเปนทนทางธรรมชาตทผลตอาหารปยน�าในหวงโซอาหาร เปนพลงของวตถดบและการใหบรการทางระบบนเวศ ทจ�าเปนตอการด�ารงอยของสงมชวตทหลาก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๒๓

หลายในโลกใบนอกดวยดงนนองคการสหประชาชาตในปจจบนจงเนนในเรอง“ธรกจและสทธมนษยชน”“สทธการพฒนา”เพอขยายความรบผดชอบของธรกจตอสงคมทไมใชแคการประชาสมพนธสงคมสงเคราะหการบรจาคเพอการกศลมาสแนวคดการพฒนาอยางยงยน (Global Compact) คณะกรรมาธการสหประชาชาตวาดวยสทธมนษยชนไดมการน�าเสนอกรอบขอตกลงเพอการปกปองเคารพและเยยวยาโดยศ.จอหนรกก(JohnRuggie)ในปค.ศ.๒๐๐๖โดยการก�าหนดสาระส�าคญดงน • รฐตองคมครองปกปองไมใหเกดการละเมดสทธ • เอกชนตองสงเสรมความรบผดชอบตอสงคมและเคารพตอกฎหมาย • ชมชนเสรมสรางความเขมแขงและตองไดรบการชดเชยเยยวยาส�าหรบผถกละเมด ประการสดทาย ในงานวจยฉบบนแสดงใหเหนชดวา ชมชนยงถกละเมดสทธในกระบวนการยตธรรมพดภาษาชาวบานกคอชาวบานคนยากคนจนถกฟองแพคด ตองตดคก บางคนเสยชวตในคก มพกตองพดถงความเดอดรอนของครอบครวในอนทจะอยจะกน การศกษาของลกหลาน ความมนคงของชวตและครอบครวถกท�าลายโดยถกตดสนแพในคดทงแพงและอาญา นอกจากการทตองสญเสยทดนทท�ากนดงนนระบบกฎหมายของไทยจะตองสรางระบบกรรมสทธของชมชนหรอ“สทธในการใชรวมกนของชมชน”นอกเหนอตามระบบกรรมสทธในปจจบนทมเพยงระบบกรรมสทธของเอกชนและของรฐในขณะเดยวกนแนวคดพหนยมทางกฎหมาย (Legal Pluralism) ซงมงกระจายอ�านาจสชมชนทองถนโดยยอมรบความหลากหลายของกฎหมายอนมทมาจากแหลงตางๆ ซงไมจ�าเปนตองเปนรฐเสมอไป ดงนน หลกคด “อ�านาจอธปไตยเปนของประชาชน” การปฏบตหนาทของรฐสภาคณะรฐมนตรศาลรวมทงองคกรตามรฐธรรมนญและหนวยงานของรฐตองเปนไปตามหลกนตธรรมนอกจากนการใชอ�านาจโดยองคกรของรฐทกองคกรตองค�านงถงสทธและเสรภาพรฐสภาคณะรฐมนตรและหนวยงานของรฐศาลรวมทงองคกรตามรฐธรรมนญตองตรากฎหมายบงคบใชกฎหมาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๔

และตความกฎหมายโดยยดหลกสทธมนษยชนกรณการฟองรองเกยวกบคดสทธชมชนในศาลยตธรรมศาลปกครองกดนอกจากการตความกฎหมายทตองยดหลกสทธชมชนตามรฐธรรมนญแลวการเสนอกฎหมายเพอรองรบ“สทธชมชน”จงเปนแนวทางหนงทควรจะไดรบการพจารณาอยางจรงจงในการทจะสรางรปธรรมความเปนจรงของความเขมแขงใหกบชมชน

น.พ. นรนดร พทกษวชระกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต

๒๖พฤษภาคม๒๕๕๗

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๒๕

สากลวาดวยสทธมนษยชนซงประเทศ ไทยเปนหนงในกวา๕๐ประเทศใหการรบรองเมอเดอนธนวาคมค.ศ.๑๙๔๘และทกประเทศสมาชกสหประชาชาตเกอบ๒๐๐ ประเทศในปจจบนรบรองและอางองถงจนกลายเปนเอกสารทเรยกวากฎหมายจารตประเพณมาตรา๑๗ระบวา“ทกคนมสทธทจะเปนเจาของทรพยสนโดยตนเองและโดยรวมกบผอนและไมมบคคลใดจะถกเอาทรพยสนไปจากตนตามอ�าเภอใจได”นอกจากนนมาตรา๒๕ของปฏญญาฯฉบบเดยวกนยงรบรองสทธของทกคน “ในมาตรฐานการครองชพอนเพยงพอส�าหรบสขภาพและความอยดของตนและครอบครวรวมทงอาหารเครองนงหมทอยอาศย....”อยางไรกตามแมมาตรา ๑๗ ของปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนจะไมมการบญญตไวในกฎหมายระหวางประเทศวาดวยสทธมนษยชนอนๆแตกระแสโลกาภวฒนทยดเอาแนวทางเศรษฐกจแบบเสรนยมและเสรนยมใหมซงประเทศตางๆทวโลกรวมทงประเทศไทยสมาทานมาเปนแนวทางการพฒนาเศรษฐกจสงคมของประเทศท�าใหความหมายของสทธในทรพยสนโดยเอกชนถกน�ามาใชอยางไรขดจ�ากดบนหลกการ“มอใครยาว สาวไดสาวเอา” ดวยวธการตางๆ ซงคนยากจนและไรซงโอกาสทจะเขาถงขอมลขาวสารของทางราชการและไรซงปจจยทจะน�ามาใชในการปกปองทรพยสนของตนเอง หรอทรพยสนทตนควรไดมโอกาสท�ากนเพอ“มาตรฐานการครองชพอนเพยงพอของตนและครอบครว”จะตอสได

คานาดร.ศรประภา เพชรมศร

ปฏญญา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๖

ดวยเหตน นอกจากกฎหมายระหวางประเทศวาดวยสทธมนษยชนจะไดรบรองสทธในการด�ารงชพของมนษยแตละคนแลว ยงระบไวชดเจนในกตการะหวางประเทศวาดวยสทธทางการเมองและสทธพลเมองซงประเทศไทยเขาเปนภาคตงแตปค.ศ.๑๙๙๖ถงสทธของมนษยทกคนในชวตเนอตวรางกายกบรบรองสทธในกระบวนการยตธรรมไวอยางชดเจน โดยเฉพาะมาตรา ๑๔ ซงระบวา“บคคลทกคนยอมเสมอภาคกนในการพจารณาของศาลและคณะตลาการในการพจารณาคดอาญาซงตนตองหาวากระผด หรอการพจารณาคดเกยวกบสทธและหนาทของตนบคคลยอมมสทธไดรบการพจารณาอยางเปดเผยและเปนธรรมโดยตลาการทจดตงขนตามกฎหมาย มอ�านาจ มความเปนอสระ และเปนกลาง.....”เปนทนาเสยใจวาคนยากจนและชาวบานจ�านวนมากไมสามารถเขาถงสทธดงกลาวทไดรบการรบรองไวทงในกฎหมายระหวางประเทศวาดวยสทธมนษยชนและกฎหมายไทยหลายฉบบรวมถงรฐธรรมนญอยางทบญญตไวไดดวยสาเหตตางๆซงปรากฏในกรณศกษาในงานวจยเรอง“ความเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมคดทดนราษฎรยากจน”ซงจดท�ารวมกนโดยสถาบนวจยรพพฒนศกดสถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา มหาวทยาลยมหดลคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรและมลนธชมชนไท มค�าพดทไดยนกนบอยครงวา“แคคณเกดมาจนกผดเสยแลวคนจนขนศาลยากทจะชนะคด”ค�าพดดงกลาวนไดรบการสะทอนอยางชดเจนจากขอเทจจรงทปรากฏในงานวจยขางตนกระบวนการพสจนขอเทจจรงในคดตางๆซงเปนอยในปจจบน ดจะไมอยบนหลกการของ “บคคลจะยงไมถกตดสนวาผด เวนแตจะไดรบการพสจน”ยงไปกวานนในหลายกรณ“burdenofproof”คอภาระในการพสจนขอเทจจรงดจะตกอยทคนยากจน ซงประสบอปสรรคทงในเรองคาใชจายและการเขาถงขอมลขาวสารในภาวะเชนนกระบวนการยตธรรมซงโดยหลกการมงทจะใหทกคนไดรบอยางเทาเทยมกนอาจไมเปนไปตามหลกการและเปาหมาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๒๗

ศรประภา เพชรมศรอาจารยประจ�า

สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษามหาวทยาลยมหดลอดตผแทนไทย

ในคณะกรรมาธการระหวางรฐบาลอาเซยนวาดวยสทธมนษยชนมถนายน๒๕๕๗

ของกระบวนการยตธรรม เวนเสยแตวา จะไดมการปรบปรงกระบวนการเพอใหเกดความเปนธรรมแกคนยากจนไดมากขน ยงไปกวานน ในขณะทกระบวนการยตธรรมด�าเนนไปจะมมาตรการใดทจะคมครองคนยากจนใหสามารถเขาถงสทธในการด�ารงชพและสทธทจะไดรบการคมครองจากการขมขคกคามโดยผทมอ�านาจทงทางการเงนและทางการเมองไดกระบวนการยตธรรมทมงด�ารงอยเพอใหความเปนธรรมแกคนทกคนตองเปนความเปนธรรมใหกบคนทกคนไดจรง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๘

วจยเรอง“ความเปนธรรมในกระบวนการ ยตธรรมคดทดนราษฎรยากจน”ไดกอใหเกดความเขาใจสภาพปญหาสาเหตและขอจ�ากดของคดทดนโดยเฉพาะการศกษาวจยจากคดตวอยางในพนทจรง ๕ ชมชน ท�าใหทราบวาราษฎรยากจนมความเหลอมล�าหรอความไมเปนธรรมในการถอครองทดนอยางไรบทบญญตกฎหมายและกระบวนการยตธรรมมขอขดของอยางไรและทส�าคญงานวจยไดเสนอแนวทางแกไขปญหาเฉพาะหนา ปญหาดานความเปนธรรมขนพนฐาน ปญหาดานกระบวนการยตธรรมและปญหาเชงโครงสรางอนจะสามารถสรางความเปนธรรมในคดทดนซงมปรมาณคดขนสศาลยตธรรมเปนจ�านวนมากในปจจบนไดมากยงขน ในดานการเผยแพรผลการศกษาวจยสสาธารณะนน สถาบนวจยรพพฒนศกดส�านกงานศาลยตธรรมด�าเนนการจดการประชมทางวชาการนตศาสตรเสวนาครงท๒/๒๕๕๕เรอง“เรยนรสการปฏรปกระบวนการยตธรรม:กรณทดนหนองกนเพล–บงหวายอ�าเภอวารนช�าราบจงหวดอบลราชธาน”นตศาสตรเสวนาครงท๕/๒๕๕๕เรอง“เรยนรสการปฏรปกระบวนการยตธรรมครงท๒:กรณขอพพาททดนชาวเล” และนตศาสตรเสวนา ครงท ๗/๒๕๕๕ เรอง “เรยนรสการปฏรปกระบวนการยตธรรมครงท๓ :กรณทดนเกษตรกรพพาทสวนปา”โดยมวตถประสงคในการแกไขปญหาขอขดของและการปฏรปกระบวนการยตธรรมอยางเปนระบบและมประสทธภาพมากขน รวมทงไดมการเรยนรกรณศกษาทหลากหลายมากขนดวย

คานาดร.สมบต พฤฒพงศภคสถาบนวจยรพพฒนศกด

รายงาน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๒๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๒๙

ดวยขอมลความเหนและขอเสนอแนะทางวชาการอนทรงคณคาของงานวจยฉบบน จะเปนประโยชนอยางยงตอการแกไขปญหาอปสรรคความเปนธรรมเกยวกบคดทดนและใชเปนแนวทางในการปฏรปกระบวนการยตธรรมในภาพรวมไดในโอกาสตอไป

ดร.สมบต พฤฒพงศภคผพพากษาศาลชนตนประจ�าส�านกประธานศาลฎกาสถาบนวจยรพพฒนศกดส�านกงานศาลยตธรรม

สงหาคม๒๕๕๗

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๓๐

วจยเรองความเปนธรรมในกระบวนการ ยตธรรมคดทดนราษฎรยากจนฉบบนเปนรายงานฉบบสมบรณของการวจยกระบวนการยตธรรมเกยวกบทดน เหตทเกยวกบการถอครองทดนของราษฎรยากจนเทานน เปนเพราะความสนใจเรองนสบเนองจากการทนกวจยหลกของโครงการนไดรวมเปนกรรมการในคณะกรรมการปฏรปประเทศไทยชดของคณอานนทปนยารชนและคณะไดท�างานเปนกรรมการคนส�าคญในคณะอนกรรมการปฏรปทดนโดยอาจารยดร.เพมศกดมกราภรมยไดท�าการคนควาถงความเหลอมล�าในการถอครองทดนและขาพเจาเปนประธานคณะอนกรรมการปฏรปทดนชดน อาจารย ดร.เพมศกด ไดพบวา ชวงป พ.ศ.๒๕๕๓-๒๕๕๔ทดนทท�าประโยชนรอยละ๙๐กระจกอยในมอของคนราวรอยละ๑๐และประชากรรอยละ๙๐ถอครองทดนรอยละ๑๐แสดงใหเหนวามความเหลอมล�าในการถอครองทดนอยางสงยง จากขอมลในป พ.ศ.๒๕๔๗ปรากฏวาประชาชนมปญหาทดน ๒.๒๒ ลานราย จ�าแนกเปนผทไมมทดนท�ากนราว๘.๘แสนรายมทดนแตไมพอท�ากน๕.๒แสนรายในขณะเดยวกนมทดนทถกทงไวใหรกรางวางเปลา๔๘ลานไรเพอรอการเกงก�าไรในการท�างานของคณะกรรมการปฏรปไดไปเยยมผทสญเสยทดนและผทแพคดบางถกจองจ�าในคดอาญาบางถกสงใหออกจากพนทและจายคาเสยหายเราไดไปเยยมผเสยหายในเรอนจ�าจงหวดล�าพนและไดไปเยยมผมปญหาในภาคใตทจงหวดภเกตจงหวดนครศรธรรมราชและจงหวดสราษฎรธาน

คานารศ.ดร. ม.ร.ว.อคน รพพฒนประธานคณะกรรมการมลนธชมชนไท

รายงาน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๓๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๐๓๑

ประชาชนเหลานทกแหง เขาแสดงความรสกวา ไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรม มการประทวง รองเรยน กลาวหา ตลอดจนฝาฝนไมปฏบตตามค�าสงศาลคณะนกวจยพจารณาเหนวาการกระท�าเชนนนของประชาชนไมสามารถท�าใหเกดการแกไขปญหาขนไดมแตจะท�าใหเกดการพพาทเดอดรอนวนวาย จงคดวา คณะนกวจยนาจะรวมมอท�าการศกษาวจย เรอง กระบวนการยตธรรมปญหาและแนวทางแกไขกรณคดความเรองทดนและคดวาเมอไดผลการศกษาวจยชนน เราน�าไปประชมรวมกนกบศาล เจาหนาทบคลากรในกระบวนการยตธรรมอนมผพพากษาอยการและต�ารวจตลอดจนเจาหนาทกรมทดนเพอทจะไดรวมกนหาแนวทางแกไขปญหาเหลาน พวกเราจงไดรวมมอกบสถาบนวจยรพพฒนศกดซงเปนองคกรทางวชาการของศาลสถตยยตธรรมท�าการจดประชมโดยมนางปรดาคงแปนผจดการมลนธชมชนไท เปนผประสานงานพจารณาปญหาเหลาน และไดรวมกนประชมมา ๕ครงแลวซงผลปรากฏอยางไรบางนนกจะมอยในรายงานฉบบน ในการท�างานอาจารยดร.เพมศกดและคณะไดเปนบคลากรหลกทไดไปท�าการศกษาวจยออกไปสมภาษณบคคลทเกยวของรวมทงทนายในคดตางๆดวยและไดพจารณาเขยนรายงานเสนอตอทประชมและไดเขยนรายงานฉบบนขนเปนรายงานฉบบสมบรณของงานวจยทงหมด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๓๒

ทางคณะนกวจย ตองขอขอบคณ สถาบนวจยรพพฒนศกด ทไดใหความรวมมออยางดเยยมในการจดการประชมและเชญบคลากรในหนวยงานตางๆมารวมพจารณาและตองขอขอบพระคณผพพากษาหลายทานทใหความรวมมอใหความเหนและอธบายถงปญหาตางๆเชนเดยวกนตองขอขอบพระคณทานอยการทไดรวมพจารณาและน�าเสนอแนวทางในการแกไขและขอขอบพระคณผศ.ดร.กตตศกดปรกตนกวจยหลกของโครงการตลอดจนหนวยงานราชการดานวชาการตางๆทใหความคดเหนในทประชม ขาพเจาคาดหวงวา รายงานวจยฉบบน จะเปนประโยชนในการพจารณาปฏรปกระบวนการยตธรรมในภายภาคหนา

รศ.ดร. ม.ร.ว.อคน รพพฒนประธานคณะกรรมการมลนธชมชนไท

หวหนาโครงการวจย๒๘มถนายน๒๕๕๗

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๐๓๒

๑. ความเปนมา ในการท�างานของคณะกรรมการปฏรป (คปร.) เกยวกบระบบการจดการทดนฐานทรพยากรสงแวดลอมและน�าในชวงปพ.ศ.๒๕๕๓-๒๕๕๔ไดพบปญหาความไมเปนธรรมทประชาชนไดรบในคดทดนและสงแวดลอมเปนจ�านวนมากและในการจดสมชชาปฏรปประเทศ ครงท ๑ พ.ศ.๒๕๕๔ ระบปญหาทดนและทรพยากรวาเปนปญหาทกอใหเกดความเหลอมล�าและความไมเปนธรรมในสงคมโดยไดแสดงใหเหนปรมาณคดความและขอพพาทในเรองทดนและทรพยากรเชนการส�ารวจเบองตนของกรมราชทณฑพบวามจ�านวนคดความทเกยวของกบความเดอดรอนของประชาชนทยากไรในกรณทดน๑๙๑คดขอมลจากเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยมผถกด�าเนนคด๓๖๑รายจ�านวน๑๔๓คดแยกเปนคดแพง๘๗คดและคดอาญา๕๖คดงานศกษาวจยของศยามลไกยรวงศและคณะเรองขอพพาทและความขดแยงปญหาทดนในประเทศไทยเมอพ.ศ.๒๕๔๙ส�ารวจพบวา มปญหาขอพพาทในทดนและทอยอาศย ๗๔๐ คดใน ๖๘ จงหวด คดทเกยวของกบทดนและสงแวดลอมเหลานมกมความซบซอนทงทางดานขอเทจจรงและขอกฎหมาย เพราะเกยวของกบกฎหมายหลายฉบบ นอกจากนยงมมตทางดานประวตศาสตรเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรมของทองถนเขามาเกยวของดวยคดทดนหลายกรณไมไดเกดจากเจตนากระท�าผดแตเปนผลพวงจากสาเหตหลายประการเชนแนวทางปฏบตของหนวยงานทเกยวของนโยบายการพฒนาประเทศและโครงการพฒนาขนาดใหญ อาทเชน นโยบายสงเสรมการสงออกสนคา

บทนา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓

เกษตรกรรมกอนพ.ศ.๒๕๐๐ประเทศไทยสงเสรมการสงออกขาวมนส�าปะหลงและยางพาราสนคาเกษตรกรรมจงมสงผลใหมการจบจองขยายทท�ากนนโยบายอนรกษปาไมจงประกาศพนทปาเพอการอนรกษซงไปทบซอนกบทดนท�ากนและทอยอาศยของชาวบานโดยเฉพาะกลมชนเผาพนเมองดงเดมอาทเชนชาวเลและชนเผาบนพนทสง จากขอมลการส�ารวจพบวามราษฎรกวา ๑ ลานครวเรอน ทอาศยในพนททบซอนกบการประกาศเขตอนรกษของรฐซงหมนเหมกบการละเมดสทธชมชนนอกจากนยงมขอรองเรยนเกยวกบกระบวนการออกเอกสารสทธทดนมชอบไปทบซอนกนระหวางทดนเอกชนกบทดนชมชนหรอทดนของรฐอกจ�านวนมาก เอกสารขอเสนอการกระจายการถอครองทดน โดยคณะท�างานศกษาแนวทางการปฏบตตามนโยบายการกระจายการถอครองทดนทงสน๔ชดซงแตงตงขนตามค�าสงคณะอนกรรมการศกษาแนวทางการปฏบตตามนโยบายการกระจายการถอครองทดน ระบวา วกฤตการถอครองทดนและการใชประโยชนทดนของประเทศสวนหนงเกดจากตลาดการซอขายทดนและการลงทนในภาคอสงหารมทรพย โดยไมมการควบคมการเกงก�าไรซอขายทดน และการวางแผนการใชทดนอยางเปนระบบ ขณะทการวจยของมลนธสถาบนทดน พบอกวารอยละ๗๐ของทดนทมการถอครองในประเทศไทยถกปลอยทงไวใหรกรางวางเปลาไมไดใชประโยชน หรอใชประโยชนไมเตมท หรอใชประโยชนไมถงรอยละ ๕๐ประเมนความสญเสยมลคาทางเศรษฐกจ๑๒๗,๓๘๔ลานบาทตอปบงชวามคนจ�านวนหนงในสงคมไทยถอครองทดนจ�านวนมากไว โดยไมไดน�ามาใชประโยชนอะไรหากเกบไวเพอเกงก�าไร สวนการถอครองทดนของเกษตรกรพบวามากกวารอยละ๔๐เปนผทไมมทดนท�ากน หรอมทดนท�ากนนอยกวา๑๐ ไร ตวเลขการขนทะเบยนคนจนทวประเทศพบคนทตองการความชวยเหลอเรองทดนท�ากน๔,๘๐๐,๐๐๐รายในขณะทปญหาทดนหลดมออนเนองมาจากความลมเหลวในการสงเสรมการผลตการเกษตรและผลกระทบการคาเสรท�าใหมทดนจ�านวน๓๐ลานไรของเกษตรกร

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓

สมาชกกองทนฟนฟฯอยในระหวางการถกฟองรองด�าเนนคดและยดทรพยขายทอดตลาดปญหาการขาดแคลนทดนท�ากนยงน�าไปสการบกรกพนทของรฐเอกชนหรอพนทปาสงวนโดยขอมลเมอป๒๕๔๓มผอยอาศยในปาสงวนแหงชาตเนอท๖.๔ลานไรจ�านวน๔๕๐,๐๐๐รายอาศยอยในอทยานแหงชาตและเขตรกษาพนธเนอท๒,๒๔๓,๙๔๓ไรจ�านวน๑๘๕,๙๑๖รายและอาศยอยในทราชพสดซงเนอท๒,๑๒๐,๑๙๖ไรจ�านวน๑๖๑,๙๓๒ราย(ขอมลป๒๕๔๓)สงผลใหเกดการจบกมด�าเนนคดโดยขอมลเมอเดอนธนวาคม๒๕๕๓พบวามคนจนทตองคดทดนทงสน๘๓๖ราย ขอมลสถานการณปญหาทดนทปรากฏขางตนสะทอนใหเหนถงสาเหตของปญหาในทางนโยบายทสงผลใหเกดความไมเทาเทยมเปนธรรมในการเขาถงฐานทรพยากรธรรมชาตโดยประกอบไปดวยสาเหตดงน ๑)นโยบายเรงรดออกโฉนดทดน และเอกสารสทธทดน เพอสรางหลก

ประกนใหบคคลมสทธในทดนอยางมนคง โดยไมมการวางแผนการใชทดนอยางเหมาะสมไมมการควบคมการเกงก�าไรซอขายทดนและไมมมาตรการกระจายการถอครองทดน จงท�าใหมการกระจกตวการไดเอกสารสทธ ทดนส�าหรบบคคลทเขาถงขอมลขาวสารการพฒนาอสงหารมทรพยและผมอทธพลในทองถน

๒)นโยบายสงเสรมการทองเทยวทกระตนใหเกดแยงชงพนทปา พนทชายฝงทะเลมาเปนพนทอตสาหกรรมทองเทยวซงมผลกระทบตอการแยงชงทรพยากรทดน

๓)นโยบายการพฒนาโครงสรางพนฐานเพอเปดประเทศเขาสการพฒนาเศรษฐกจดวยการสรางโครงสรางพนฐานเชนถนนเขอนและเปลยนพนทเกษตรกรรมเปนพนทอตสาหกรรมพนทเมองการบรการทองเทยวและพาณชยกรรมและใชนโยบายเวนคนทดน

๔)นโยบายการเพมพนทปาอนรกษใหไดรอยละ๒๕ของเนอทประเทศจงท�าใหมการขยายพนทปาอนรกษเชนอทยานแหงชาตวนอทยานแหง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕

ชาตเขตรกษาพนธสตวปาเขตหามลาสตวเปนตนซงไมไดมการตรวจสอบการถอครองทดนและท�าประโยชนทดนมากอนในระดบพนท แตใชภาพถายทางอากาศ จงท�าใหเกดความขดแยงกบประชาชนทท�าประโยชนในทดนมากอนการประกาศเขตปาอนรกษ

๕)นโยบายการอนรกษพนทสาธารณประโยชนทไมใหประชาชนมสวนรวมตรวจสอบก�าหนดแนวเขตใหชดเจนและสอดคลองกบสถานการณการใชทดนในปจจบน

๖)นโยบายสงเสรมการท�าสวนปาในทดนของรฐเพอท�าสวนปาเชงพาณชยซงเปนการท�าลายทรพยากรธรรมชาตและมความขดแยงระหวางสทธในทดนของประชาชนทท�าประโยชนในพนทปา

๗)นโยบายการหวงหามทราชพสดไวใหกบหนวยงานของรฐใชประโยชนโดยมปญหาการก�าหนดแนวเขตทบซอนการท�าประโยชนในทดนของประชาชน หรอการไมอนญาตใหประชาชนใชประโยชนในทราชพสดหรอมการใหเชาท�าประโยชนในระยะสน (เพมศกด มกราภรมย และคณะ๒๕๕๖)

เมอเกดปญหาความขดแยงเรองทดนชาวบานทถกกลาวหาและถกฟองรองด�าเนนคดกจะมปญหาและความยากล�าบากในการเขาถงความเปนธรรมในกระบวนการยตธรรม โดยเฉพาะคนจนทไมมเงนและมความรนอย หลายพนทมการขมขคกคามหรอบางพนทเมอมกระบวนการตรวจสอบเอกสารสทธพบวาออกเอกสารมชอบจงเกดความรสกวาไมไดรบความเปนธรรมซงแสดงใหเหนวาสงทชาวบานและประชาชนทวไปเหนวายตธรรมนน แตกตางจากของหนวยงานของรฐในกระบวนการยตธรรม ซงรวมถงสถาบนศาลหรอตลาการ ความแปลกแยกแตกตางเชนนหากละเลยทงไวไมหาทางแกไขยอมน�ามาซงความเสอมศรทธาของประชาชนทมตอหนวยงานของรฐในกระบวนการยตธรรม โดยเฉพาะอยางยงสถาบนศาลและตลาการซงเปนหลกและทพงสดทายของสงคมและปวงชนชาวไทย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕

๒. กรอบคดการวจย ราษฎรยากจนในชนบทจ�านวนมากมขอพพาทเรองทดนกบรฐและเอกชนผมฐานะเหนอกวาและรองเรยนมายงหนวยงานของรฐตางๆวาไดรบความเดอดรอนเพราะถกด�าเนนคดจนถงกบตดคก สญเสยทดนอาศยท�ากน เปนหนสนครอบครวแตกแยกชมชนลมสลายโดยเชอวาตนมไดกระท�าผดหรอกออาชญากรรมเพยงแตตอสยนยนความถกตองในการถอครองและใชประโยชนทดนทเขามอยและตองการมตอไปเพอการยงชพเลยงครอบครวเทานนปญหาราษฎรตองคดทดนโดยไมเปนธรรมเปนประเดนทมความออนไหวตอคนยากจน และมแนวโนมทจะสงผลกระทบรนแรงตอความสงบเรยบรอยของสงคมหากไมคดจะแกไข ปญหาคดทดนคนจนมความส�าคญเกนกวาจะปลอยใหหนวยงานใดๆ ดแลแตเพยงล�าพงราษฎรทไดรบความเดอดรอนคดทดนดงกลาวขางตนรสกวาถกเอารดเปรยบถกกลนแกลงขมเหงรงแกคดโกงจากผมอ�านาจทงของรฐและเอกชนและเมอคดเขาสกระบวนการยตธรรมกไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรม โครงการศกษาวจยกระบวนการเรยนรสการปฏรปกระบวนการยตธรรมจงไดตงค�าถามเพอคนหาความไมเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมวาชาวบานไมไดรบความเปนธรรมในเรองอะไร?ความไมเปนธรรมเกดขนไดอยางไร?ใครและปจจยอะไรทท�าใหเกดความไมเปนธรรม?กระบวนการยตธรรมมปญหาขอจ�ากดอยางไร?และผทเกยวของจะรวมกนปรบปรงแกไขกระบวนการยตธรรมใหเกดความเปนธรรมไดอยางไร?โดยเลอกกรณศกษามาวเคราะหสงเคราะหขอมลขอเทจจรงเพอน�าไปสบทสรปของความไมเปนธรรมคดทดน การเลอกกรณปญหาเพอศกษาเชงลกมเกณฑดงน ๑.กรณทดนทชาวบานถกฟองรองด�าเนนคด แตชาวบานเหนวาไมเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรมเชนเปนทดนทชาวบานครอบครองมากอนแตมการออกโฉนดทดนมาทบซอน ชาวบาน (ผถกกลาวหา) ไมไดรบอนญาตใหการประกนตวหรอเรยกคาประกนตวสงการไมรบฟงพยานหลกฐานของฝายผถกฟองศาลไมออกไปดขอเทจจรงในพนทมประเดนขอสงสยเกยวกบการออกเอกสารสทธ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗

ไมชอบดวยกฎหมายไมไดน�าเรองสทธชมชนเขามาประกอบใชในการพจารณาคดรวมทงมการตดสนลงโทษจ�าคก (ซงประชาชนเหนวาความผดทกระท�าไมควรถอเปนอาชญากรรม) ๒.โจทกเปนเอกชนหรอหนวยงานของรฐ ๓.จ�าเลยเปนเกษตรกรกลมชาตพนธเชนไทกะเหรยงและชาวเลฯลฯทเขาไมถงขอมลความรและโอกาสในการตอสทางกฎหมาย ๔.ทองท ภมภาคหรอพนทอนๆ เชนอทยานแหงชาตปาสงวนแหงชาตในชนบทและเมองเปนการเลอกคดเพอศกษาในเชงลกใหครอบคลมทกประเดนทเปนปญหาทชาวบานเหนวาไมเปนธรรม คดทดนทไดเลอกเปนกรณศกษาตามเกณฑดงกลาว ๕ เรองไดแก ๑.กรณทดนเกษตรกรพพาทกบเอกชน ในเขตพนทโครงการจดสรรทดนผนใหญของรฐหนองปลาสวายจงหวดล�าพนซงเปนทดนจดสรรเพอท�าการเกษตรแตมการทจรตออกเอกสารแสดงสทธในทดนทเกษตรกรครอบครองไมชอบดวยกฎหมายโดยไมเขาท�าประโยชนแตปลอยใหทดนถกทงรกรางและเมอเกษตรกรเขาไปท�ากนกถกฟองด�าเนนคดและถกศาลพพากษามความผดใหจ�าคก ๒.กรณเอกชนออกเอกสารสทธทบทดนชาวบานและทดนสาธารณะหนองกนเพล จงหวดอบลราชธาน เอกชนฟองขบไลชาวบาน และถกตดสนคดใหรบโทษจ�าคกมหนวยDSIและกสม.ระบวาออกเอกสารมชอบแตชาวบานยงคงถกด�าเนนคดอยเรอยๆไมหยด ๓.กรณเกษตรกรพพาทในพนทสวนปาทด�าเนนการโดยองคการอตสาหกรรมปาไม (ออป.) ทอ�าเภอคอนสาร จงหวดชยภม ทดนพพาทเดมเปนของชมชนและถกประกาศเปนปาสงวนแหงชาตและตอมากรมปาไมอนญาตใหออป.ท�าโครงการปลกปาท�าใหชาวบานเดอดรอนไมมทท�ากนและตองการกลบเขาไปท�ากนในทดนแตถกเจาหนาทขดขวางและฟองรองด�าเนนคดและถกใหออกจากพนท

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗

๔.กรณทดนชนเผาดงเดม(ชาวเล)จงหวดภเกตถกเอกชนซงมหลกฐานเอกสารทดนฟองขบไล หามชาวบานตดตงน�าประปา ไฟฟา หามปรบปรงสาธารณปโภคและถกฟองเพราะปรบปรงบานตนเอง๑๑ราย ๕.กรณชมชนเหมองแรจงหวดพงงาหลงสมปทานเหมองแรแลวถกเอกชนฟองขอหาบกรกทดน โดยมคาถามหลกหรอโจทยวจยทใชเปนแนวทางเกบขอมลดงน ๑.ชาวบานมความเดอดรอนเกยวกบขอพพาททดนอยางไร ๒.ชาวบานรสกวาปญหาเกดหรอเรมมาจากไหนระดบความรายแรงของปญหามาจากใครในกระบวนการยตธรรม (เชน เจาหนาทรฐ ต�ารวจ พนกงานอยการหรอศาล) ๓.กระบวนการยตธรรมและกระบวนการพจารณาของศาลเปนอยางไรมปญหามอะไร หลงจากการวเคราะหคดตางๆทรวบรวบไดจงไดจดใหมการประชมสมมนาเพอวเคราะหสรปปญหาและเหตปจจยและขอเสนอเพอการแกปญหาโดยจดรวมกบบคลากรในกระบวนการยตธรรมเชนต�ารวจพนกงานอยการพนกงานอยการทนายความและผพพากษาเปนระยะๆดงน ครงท ๑กรณขอพพาททดนหนองกนเพลเมอวนท๒๗มนาคม๒๕๕๕ทหองประชม ชน ๗ อาคารสถาบนพฒนาขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรมส�านกงานศาลยตธรรมผเขารวมสมมนา๓๐คน ครงท ๒กรณขอพพาททดนชาวเลเมอวนท๒๒มถนายน๒๕๕๕ทหองประชมชน๗อาคารศาลอทธรณผเขารวมสมมนา๓๗คน ครงท ๓กรณทดนเกษตรกรพพาทสวนปาเมอวนท๑สงหาคม๒๕๕๕ทหองประชมชน ๗ อาคารสถาบนพฒนาขาราชการฝายตลาการศาลยตธรรมส�านกงานศาลยตธรรมผเขารวมสมมนา๔๔คน ครงท ๔ กรณพพาททดนหลงสมปทานเหมองแรและกรณโครงการจดสรรทดนผนใหญเมอวนท๘ตลาคม๒๕๕๕ทหองประชม๒ชน๘ส�านกประธานศาลฎกาอาคารราชบรดเรกฤทธศนยราชการฯผเขารวมสมมนา๔๓คน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙

ครงท ๕เรองสทธชมชนตามรฐธรรมนญ:บนเสนทางกระบวนการยตธรรมเมอวนท๑๙มถนายน๒๕๕๖ทโรงแรมหลยสแทเวรนผเขารวมสมมนา๓๐คน ครงท ๖เวทแลกเปลยนเรยนรเรอง“งานวจยทดนกบแนวทางการน�าไปใชแกปญหาเมอวนท๑๔มถนายน๒๕๕๗ทมหาวทยาลยครสเตยนอาคารสภาครสจกรในประเทศไทยผเขารวมสมมนา๗๐คน การสมมนาทง๖ครงไดรบความสนใจจากผทเกยวของจ�านวนมากมการน�าผลการวจยไปตอยอดท�าวจยและผลตสอเพอเสนอตอสงคมในระยะเวลาตอมา

๓. ทาไมจงมกเกดปญหาทดนกบคนจน การศกษาคดทดนจากงานวจยและรายงานตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนขององคกรอสระตามรฐธรรมนญในพนทอนๆอกหลายแหงพบวาปญหาพพาททดนจนเปนคดฟองรองราษฎรทยากจนมความเชอมโยงเกยวของอยางใกลชดกบระบบทนนยมโลกาภวฒนซงมอทธพลในการก�าหนดนโยบายและทศทางการพฒนาของประเทศใหมงเนนไปทการใชทดนและทรพยากรเปนปจจยการผลตสนบสนนการเตบโตขยายตวทางเศรษฐกจจงละเลยหรอปฏเสธระบบการถอครองใชประโยชนทดนและทรพยากรตามวฒนธรรมประเพณดงเดมของชมชนในทองถนทไมเออตอการพฒนาแสวงหาผลประโยชนสงสดจากทรพยากรทองถนในระบบทนนยมคนทมทนมอ�านาจเงนสามารถเขาถงอ�านาจรฐและใชอ�านาจรฐหรอรวมมอกบเจาหนาทรฐใชอ�านาจตามกฎหมายไปแกงแยงครอบครองทดนและทรพยากรของราษฎรและชมชนดวยกลไกและวธการตางๆ นานาทงทสจรตและไมสจรต นอกจากนนยงเกยวของกบการบรหารจดการทดนของรฐทรวมศนยอ�านาจตดสนใจไวทรฐสวนกลางทไรประสทธภาพ เพราะไมสามารถบงคบใชกฎหมายกบเจาหนาทรฐและผมอ�านาจทปฏบตโดยมชอบดวยกฎหมาย ท�าใหราษฎรในชนบททขาดความรความเขาใจในระเบยบวธปฏบตของทางราชการและตวบทกฎหมายตองถกขมเหงรงแกโดยไมมหนทางและโอกาสตอสอยางเทาเทยมกน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙

ระบบทนนยมมอทธพลอยางส�าคญตอการก�าหนดนโยบายและทศทางการขบเคลอนการพฒนาเศรษฐกจในประเทศอยางส�าคญเพราะท�าใหรฐตองปรบตวมารวมมอรวมทงรวมทนกบตางประเทศในแทบทกดานซงในดานหนงกมสวนชวยกระตนการพฒนาและความรวมมอทางเศรษฐกจและการคากบนานาประเทศแตอกดานหนงเปนดานมดไดแกงแยงทรพยากรไปจากคนในชนบททรไมเทาทนทดนในแนวคดทนนยมเปนสนทรพยสรางมลคาทางเศรษฐกจเรองทดนจงเปนประเดนแรกๆทมการเปลยนแปลงทางนโยบายจากการกระจายการถอครองทดนเพอใหคนไทยมทอาศยท�ากนกนทวถงการจ�ากดขนาดทดนถอครองและสรางเงอนไขเขมงวดในการถอครองทดนของตางชาตมาเปนนโยบายการถอครองทดนโดยเสรตามกลไกตลาดทนายทนมอ�านาจเหนอ และก�าหนดระบบสทธของรฐและสทธของเอกชน[1]

โดยปฏเสธการยอมรบสทธหรอระบบการถอครองใชประโยชนทดนของบคคลและสทธของชมชนตามวฒนธรรมประเพณดงเดมทปฏบตสบตอกนมา ดงเชนกลมชาวไทยภเขาชาตพนธกะเหรยงชาวมลายถนในจงหวดชายแดนภาคใตตลอดจนชาวเลและกลมวฒนธรรมในพนทชายขอบตางๆซงมระบบการถอครองใชประโยชนทดนตามจารตประเพณทไมเนนการมสทธเดดขาดเปนเจาของแตเปนระบบแบงปนและจดการรวมโดยการรบรรวมกนของคนทงชมชนจนเปนวฒนธรรมปฏบตสบทอดกนแตครงบรรพบรษ

[1] ตวอยางค�าอธบายเอกสารทเกยวของการถอครองและสทธในทดนทส�าคญเชนใบจอง(น.ส.๒,น.ส.๒ก)เปนหนงสอแสดงการยอมใหเขาครอบครองชวคราวผรบใบจองตอท�าประโยชนภายใน๖เดอนนบแตวนจองถาไมท�าอธบดมอ�านาจสงออกจากทดน, ส.ค.๑ แบบแจงการครอบครองทดนทผครอบครองและท�าประโยชนในทดนอยกอนวนทประมวลกฎหมายทดนใชบงคบโดยไมมหนงสอแสดงกรรมสทธไมกอใหเกดสทธขนใหมแกผแจงเวนแตผแจงจะไดสทธครอบครองอยแลวโดยชอบดวยกฎหมาย,น.ส.๓นายอ�าเภอหรอปลดอ�าเภอฯออกโดยอาศยกฎกระทรวงฉบบท๒และฉบบท๕(พ.ศ.๒๔๙๗)ออกตามความพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนพ.ศ.๒๔๙๗,น.ส.๓กออกโดยวธใชรปถายทางอากาศนายอ�าเภอหรอปลดอ�าเภอฯออกโดยอาศยกฎกระทรวงฉบบท๑๘(พ.ศ.๒๕๑๕)ออกตามความพระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายทดนพ.ศ.๒๔๙๗,โฉนดทดนเปนหนงสอส�าคญแสดงกรรมสทธทเจาของสามารถใชยนยนสทธของตนเองตอบคคลทวไป โฉนดทดนออกตามอ�านาจในประมวลกฎหมายทดนม๖แบบคอ๑.น.ส.๔๒.น.ส.๔ก๓.น.ส.๔ข๔.น.ส.๔ค๕.น.ส.๔ง๖.น.ส.๔จรวมถงโฉนดแผนทโฉนดตราจองและตราจองทตราวา “ไดท�าประโยชนแลว”, แบบ ภ.บ.ท.๕ เปนแบบประเมนการเสยภาษบ�ารงทองทกอนการช�าระเงนภาษบ�ารงทองท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑

อทธพลของระบบทนนยมมผลตอแนวคดของผบรหารประเทศและการก�าหนดนโยบายของรฐเปนอยางมากตงแตเรมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมฉบบแรกรฐบาลจอมพลสฤษดธนะรชตยกเลกการจ�ากดการถอครองทดนทก�าหนดไวในประมวลกฎหมายทดน รฐบาลชดตอๆ มาไดปรบปรงแกไขรวมทงออกกฎหมายอกหลายฉบบซงรวมถงกฎหมายดานการสงเสรมอตสาหกรรมอนญาตใหนายทนตางชาตถอครองทดนดวยผนวกกบนโยบายเศรษฐกจอนๆอกเชนนโยบายสมปทานท�าไม นโยบายปลกสรางสวนปา นโยบายขยายความเจรญไปสภมภาคท�าใหมการกอสรางเสนทางคมนาคมและสงกอสรางสาธารณปโภคอยางกวางขวางเชนถนนเขอนอางเกบน�าท�าใหประชากรตองอพยพเคลอนยายถนทอยทท�ากนจากการตดถนน การสรางเขอนหรออางเกบน�า รวมทงการท�าสวนปา จนท�าใหเกษตรกรทยากจนเดนขบวนประทวงรฐบาลกนอยางกวางขวาง แตสงเสรมการเกษตรเปนนโยบายทมผลกระทบตอการสญเสยทดนอยางรวดเรวและกวางขวาง เพราะไปปรบเปลยนระบบการผลตแบบองธรรมชาตมาเปนระบบเกษตรแผนใหมใชพนธเครองจกรกลปยและยาจากตางประเทศท�าใหตนทนเกษตรกรสงแตรายไดต�าเพราะไมมอ�านาจตอรองราคาพชผลกบการตลาดจงมกขาดทนเปนหนสนและสญเสยทดนแมเกษตรกรจะเขาไปบกเบกปาหาทท�ากนใหมจนพนทปาถกเปลยนเปนพนทเกษตรไปปละ๒-๓ลานไรในชวงนนแตกไมอาจรกษาทดนผนใหมภายใตระบบเศรษฐกจทนนยมไวไดเกษตรกรสวนใหญจงตกอยในวงจรอบาทวของความยากจนคอถกเอารดเอาเปรยบขาดทนเปนหนสนสญเสยทดนจ�านวนเกษตรกรไรทท�ากนเพมขนอยางรวดเรวในชวงแผนพฒนาฯฉบบท ๓ จนสงผลกระทบตอความสงบสขของสงคม แมรฐบาลจะมโครงการจดทดนเพอชวยเหลอเกษตรกรทสญเสยทดนตลอดมาเชนการจดทดนชวยเหลอชาวนาชาวไรของกรมทดนตงแตปพ.ศ.๒๕๐๑นคมกรมสงเสรมสหกรณ นคมสรางตนเองโดยกรมพฒนาสงคมและสวสดการ การปฏรปทดนรวมถงการจดหมบานปาไมและสทธท�ากนของกรมปาไมใชทดนรฐมาจดสรรใหเกษตรกรกวา ๕๐ ลานไร แตสวนใหญลมเหลว ไมสามารถสนบสนนเกษตรกรใหมความรความสามารถในการใชทดนสรางอาชพรายไดเลยงชพอยได

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑

สดทายทดนกเปลยนมอไปสมอคนอนผไมไดครอบครองและไมไดท�าการเกษตรดวยตนเอง นโยบายเปลยนสนามรบเปนสนามการคาของรฐบาลพลเอกชาตชายชณหะวณในตนทศวรรษ๒๕๓๐แมจะชวยใหประเทศในอนโดจนทมอดมการณและระบบการปกครองตางกนเลกรบกน หนมารวมมอกนทางเศรษฐกจ แตกมสวนส�าคญไปกระตนใหเกดการกวานซอทดนเพอเกงก�าไรอยางกวางขวางมากทสดจนทวประเทศประกอบกบการมนโยบายอนๆท�านองเดยวกนตามมาอยางตอเนองอาท นโยบายการแปลงสนทรพยเปนทน นโยบายการปลกพชพลงงานทดแทนตลอดจนนโยบายสงเสรมการทองเทยวท�าใหการแกงแยงทดนรนแรงราคาทดนเพมสงขนตามแรงขบทางเศรษฐกจราษฎรชนบทไมอาจตานพลงทนกวานซอทดนไดจ�าเปนตองขายหรอถกบงคบใหขายทดนผทไมขายกจะถกจดการดวยอทธพลและวธการทไมสจรตเชนออกเอกสารสทธทบทดนของราษฎรจนราษฎรรายเลกรายนอยตองสญเสยทดนในทสด ปญหาซอนเรนจากการออกเอกสารสทธทดนทบทดนของราษฎรในชนบทปรากฏชดมากในชวงนและมการฟองรองด�าเนนคดขบไลราษฎรออกจากทดนกนมาก ผลพวงจากการเปลยนแปลงนโยบายการพฒนาทเออระบบทนนยม ยงท�าใหหนวยงานของรฐอางนโยบายการพฒนาเขาครอบครองทดนของราษฎรทไมมเอกสารสทธรบรองเพอน�าไปปฏบตภารกจตามวตถประสงคของหนวยงานโดยเฉพาะอยางยงหนวยงานดานปาไม การเกษตร และหนวยงานดานความมนคงทครอบครองทดนไวเปนจ�านวนมากโดยมไดมการจดการใชประโยชนใหเปนไปตามวตถประสงคทกลาวอางเทาใดนกจงมกเกดขอพพาทในสทธทดนกบราษฎรทงทอยเดมและทเขาไปอยใหมอยเสมอ อยางไรกดประเดนปญหาทเปนหวขอในการศกษาครงนไมใชการสญเสยทดนของเกษตรกรดวยกลไกการพฒนาปรกตแตศกษาปญหาการสญเสยทดนของราษฎรทเกดจากการใชอ�านาจเหนอกวากระท�าทไมสจรตเอารดเอาเปรยบฉอโกงราษฎรจนเกดขอพพาทเปนคดความและราษฎรรสกวากระบวนการยตธรรมไมใหความเปนธรรมกบเขา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓

ในหวขอนจะเสนอขอเทจจรงและการวเคราะหคดทดนจากกรณศกษา ๕พนท ไดแก ชมชนเวยงหนองลอง จงหวดล�าพน ชมชนหนองกนเพล จงหวดอบลราชธานชมชนทงพระจงหวดชยภมชมชนราไวยจงหวดภเกตและชมชนทบยางจงหวดพงงา

๑. ชมชนเวยงหนองลอง จงหวดลาพน ๑.๑ ความเปนมา พนทพพาทเดมอยในโครงการจดทดนผนใหญของรฐหนองปลาสวาย ซงครอบคลมพนทต�าบลศรเตยและต�าบลหนองปลาสวายอ�าเภอบานโฮงและต�าบลหนองลองอ�าเภอปาซางจงหวดล�าพนพนทดงกลาวทต�าบลศรเตยอ�าเภอบานโฮงตดแมน�าลสวนเขตต�าบลหนองปลาสวายดานหนงอยตดแมน�าปงมปาตดตอกนเปนผนเดยว สภาพภมประเทศเปนลอนคลนมทดอนสลบทลมและสวนหนงเปนภเขามล�าหวยหลายสายทเกดจากภเขาเชนหวยผงบรเวณพนทปามสภาพเปนปาเตงรงและปาเบญจพรรณทชมชนใชเปนทเกบเหดหนอไมเกบฟนหาของปาและยงใชเปนทเลยงววควายทลมบางแหงยงใชเพราะปลกพชในฤดฝนเชนพรกฝายบางแหงท�านาน�าฝน พนทแหงนในอดตรฐเคยใหสมปทานท�าไม มการสรางทางรถไฟผานปาแหงนปพ.ศ.๒๕๑๖เรมปดเขอนภมพลเพอกกน�าน�าไดเออขนมาจนถงบานทาหลก ชาวบานตองอพยพหนน�าไปอยบนทดอน และท�ามาหากนในทดนตลอดจนรกษาปาชมชนผนนตดตอกนมายาวนาน โครงการจดทดนผนใหญ

ความจรงของคดทดน และกระบวนการยตธรรม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓

หนองปลาสวายจงมสวนมาชวยใหราษฎรทไดรบผลกระทบจากน�าทวมและชาวบานทยงไมมทท�ากนโดยชอบดวยกฎหมายไดมทท�ากนโครงการจดทดนผนใหญใหเกษตรกรรายยอยนไมประสบความส�าเรจแตเกดโครงการเดนส�ารวจเรงรดออกโฉนดจากงบเงนกธนาคารโลกมาแทนดวยการกระท�าของเจาหนาทรฐรวมมอกบนายทนออกเอกสารสทธโดยมชอบในทดนของเกษตรกรและทสาธารณะประโยชนจงท�าใหเกษตรกรในหลายชมชนกวา ๑,๐๐๐ ครอบครว สญเสยทดนมากกวา๑๒,๐๐๐ไรจงไดรบความเดอดรอน

๑.๒ ลาดบเหตการณ พนทจดสรรทดนหนองปลาสวายเนอท๑๕,๐๐๐ไรเดมเปนทดนกวางใหญทชาวบาน๓ต�าบลรวมกนเปนเจาของคอต.ศรเตยต.หนองปลาสวายอ.บานโฮงและต.หนองลองอ.เวยงหนองลองจ.ล�าพนโดยแบงกนปลกพชท�าสวนล�าไยลนจมาแตครงปยาตายายตอมาในปพ.ศ.๒๕๐๘มโครงการจดสรรทดนโดยกรมทดนใหชาวบานเขาลงชอ จบสลาก เพอจะออกเอกสารสทธในพนทท�ากน ประมาณ๑,๐๐๐ครอบครวมความเปนมาของปญหาขอพพาททดนดงน ป พ.ศ.๒๕๐๙ • คณะกรรมการจดทดนแหงชาตมมตใหด�าเนนการ“โครงการจดสรร

ทดนผนใหญหนองปลาสวาย”ในเขตปาสงวนบานโฮงทองทอ�าเภอบานโฮง และบางสวนของอ�าเภอเวยงหนองลอง จงหวดล�าพนครอบคลมพนทจ�านวน๑๕,๐๐๐ไรโดยมวตถประสงคเพอรองรบชาวบานทอาจไดรบผลกระทบจากการกอสรางและเกบกกน�าของเขอนภมพล ซงโดยเจตนารมณและเปาหมายของโครงการจดทดนผนใหญตองการรองรบสทธและจดหาทดนใหแกเกษตรกรและราษฎรผ ยากไร โดยคณสมบตของผ ไดรบการจดสรรควรเปนเกษตรกรผยากไรและอยอาศยหรอท�ากนในพนทโดยกรรมการทดนมหนาทจะตองเขาด�าเนนการจดรปแปลงและพฒนาโครงสรางพนฐานใหแลวเสรจกอนด�าเนนการแจกใบจองใหแกราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕

ป พ.ศ.๒๕๐๙–๒๕๑๑ • กรมทดนเรมท�าการจดทดนใหชาวบานโดยเขามาด�าเนนการจดรป

แปลง ท�าแนวถนน และออกใบจอง แตไมแลวเสรจจงขยายระยะเวลาออกไปอก๒ปคอพ.ศ.๒๕๑๒–๒๕๑๓เมอสนระยะเวลาไดแจกใบจองใหแกชาวบานทงสน๙๒๖ราย

ป พ.ศ.๒๕๑๓ • ราษฎรทไดรบใบจองไมสามารถเขาท�าประโยชนไดเนองจากหาแปลง

ทดนไมพบ และบางแปลงซอนทบพนทท�ากนของชาวบานอนทครอบครองทดนอยกอนแลวจงเรยกรองใหมการยกเลกใบจองเพอจดรปแปลงใหญใหชดเจนและถกตองการเรยกรองยดเยออยหลายป

ป พ.ศ.๒๕๒๘ • กรมทดนประกาศยกเลกใบจองโดยไมมการจดทดนและแจกใบจอง

ใหมและสงใหชาวบานออกจากทดน • รฐบาลไดบรรลขอตกลงกบธนาคารโลกในการสนบสนนเงนกใน

โครงการเรงรดการเดนส�ารวจออกโฉนดเปนเงนงบประมาณผกพน๒๐ป(พ.ศ.๒๕๒๘–๒๕๔๗)

ป พ.ศ.๒๕๓๒ • กรมทดนประกาศใหหลายทองทในจ.ล�าพนเปนโครงการเรงรดเดน

ส�ารวจออกโฉนดครอบคลมพนท “โครงการจดสรรทดนผนใหญหนองปลาสวาย” เปนผลท�าใหโครงการจดสรรทดนผนใหญยตลงโดยกรมทดนอางวา“มไดเปนการจ�ากดสทธชาวบานทไดรบใบจองในการยนขอออกโฉนดทดนภายใตโครงการเดนส�ารวจออกโฉนด”

• การด�าเนนการออกเอกสารสทธภายใตโครงการเรงรดเดนส�ารวจออกโฉนดในพนทจ.ล�าพนตามประกาศของกรมทดนท�าใหนายทนทอยนอกพนทใชชองวางของกระบวนการออกเอกสารสทธตาม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕

มาตรา๕๘ทวของประมวลกฎหมายทดนมายนขอเอกสารสทธในทดนไดอยางกวางขวาง

• ภายหลงการออกเอกสารสทธของนายทนในป พ.ศ.๒๕๓๒พบวาสวนใหญน�าเอกสารสทธทดนไปเปนหลกทรพยในการขอกเงนจากสถาบนการเงนแลวปลอยทงรางเปนหนทไมกอใหเกดรายได(NPLs)และเปนสาเหตหนงของการลมละลายของสถาบนการเงนและธนาคารทปลอยกใหแกนายทนในปพ.ศ.๒๕๔๐

ป พ.ศ.๒๕๓๓เจาหนาททดนด�าเนนการรงวดเดนส�ารวจออกโฉนดในทดนบรเวณโครงการ ๑๕,๐๐๐ ไร ซงทางจงหวดด�าเนนการใหมการสงวนหวงหามทดนทบานหนองเขยดและจดทดนแปลงเลกแปลงนอยในทดนอ�าเภอปาซางแตกรมทดนตความวาการเดนส�ารวจออกโฉนดคอการจดสรรทดนแปลงเลกแปลงนอย ในชวงระยะเวลานเองทกลมนายทนเขามากวานซอและออกเอกสารสทธในทดนบรเวณโครงการ๑๕,๐๐๐ไรบางสวนน�าไปท�าประโยชนทางธรกจบางสวนกทงรางไมท�าประโยชนในพนทมาโดยตลอด จนกระทงชาวบานเขาไปบกเบกจงเกดขอขดแยงขน

ป พ.ศ.๒๕๓๗–๒๕๔๐ ชาวบานในอ.บานโฮงและอ.เวยงหนองลองซงอยในพนทโครงการจดสรรทดนผนใหญหนองปลาสวายไดเคลอนไหวเรยกรองใหมการตรวจสอบการออกเอกสารสทธในโครงการดงกลาวปรากฏขอเทจจรงและมผลสรปวา คณะกรรมการซงไดรบการแตงตงจากนายกรฐมนตร(พ.ต.ท.ทกษณชนวตร)ซงมพล.อ.ชวลตยงใจยทธรองนายกรฐมนตรในขณะนนเปนประธาน สรปวา “การออกเอกสารสทธตามโครงการดงกลาวนาจะพวพนกบกระบวนการทจรตโดยมผน�าทองถนบางคนใหความรวมมอ”

ป พ.ศ.๒๕๔๐ รฐมนตรชวยวาการกระทรวงมหาดไทย (นายไพโรจนโลหสนทร)ลงตรวจสอบพบวามโฉนดทดนอยางนอย๑๓แปลงเนอท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗

๑๒๐ไรออกโดยมชอบดวยกฎหมายเพราะออกในทลาดชนเกน๓๕%แตไมปรากฏวามการเพกถอนโฉนดทดนดงนนชาวบานจงไดท�าการยดทดนคนจากนายทนทงหมดพรอมจดสรรใหชาวบานเขาท�ากน

ป พ.ศ.๒๕๔๑ • ชาวบานทง๓ต�าบลทมทดนไมเพยงพอตอการท�าเกษตรเรมเขาไป

ท�าประโยชนในทดนทปลอยทงรางโดยจดสรรทดนกนเองครอบครวละ๑-๒ไรซงเปนการจดการรวมกนของคนในชมชนในรปแบบของโฉนดชมชนแตกถกแจงขอหาบกรกและถกด�าเนนคดในภายหลง

• ชาวบานรวมตวกนคดคานการถอครองกรรมสทธของนายทน โดยไดรองเรยนไปยงหนวยงานระดบอ�าเภอและจงหวดตามล�าดบแตกไมเปนผล

ป พ.ศ.๒๕๔๕ • มกราคม๒๕๔๕ชาวบานไดเขาบกเบกท�ากนในเขตทดนรกรางเพม

มากขนและไดมการเจรจาตอรองแตงตงคณะกรรมการแกไขปญหาทดนเพมเตมขนอกส�าหรบ๖หมบานในเขตอ�าเภอปาซางประกอบดวยบานพระบาทบานสนหางเสอบานนครเจดยบานโปงรบานไรกอคา และบานสนปาฮก ทงนทาง จ.ล�าพนไดเรมมมาตรการทพยายามยตการเขาไปบกเบกท�ากนในทดนรกรางวางเปลาดวย

• มนาคม ๒๕๔๕ ชาวบานเขารวมกบสหพนธเกษตรกรภาคเหนอ(สกน.)รองเรยนกบส�านกนายกรฐมนตรใหมการตรวจสอบและเพกถอนทดนทออกมชอบดวยกฎหมาย จนกระทงมการแตงตงคณะกรรมการตรวจสอบ

• เมษายน๒๕๔๕ มมตคณะรฐมนตรเรองการชมนมเรยกรองของกลมสหพนธเกษตรกรภาคเหนอ(สกน.)โดยมมตอนมตใหแตงตงคณะกรรมการตดตามการแกไขปญหา สกน. และเครอขายองคกรภาคประชาชนภาคเหนอแตตอมากลบมมตคณะรฐมนตรใหผวาราชการจงหวดและผ บญชาการต�ารวจในระดบจงหวดด�าเนนการตาม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗

กฎหมายอยางเครงครดตอกลมทใชความรนแรงและท�าผดกฎหมายเชนบกรกทดนรฐและเอกชน

• หลงจากนนจงหวดไดใชมาตรการอยางเขมขนในการกดดนชาวบานมากขนโดยเฉพาะมาตรการทางกฎหมายมการจบกมและฟองรองชาวบานอยางตอเนอง

• มถนายน๒๕๔๕พนกงานอยการจงหวดล�าพนฟองนายสแกวฟงฟและชาวบานอก๗รายซงเปนสมาชกแนวรวมกลมเกษตรกรภาคเหนอจ.ล�าพนเครอขายสหพนธเกษตรกรภาคเหนอฐานความผดรวมกนบกรกยดถอและครอบครองอสงหารมทรพย

• กรกฎาคม๒๕๔๕นกวชาการและวฒสมาชกไดรวมกนใชต�าแหนงและหลกทรพยยนขอประกนตวผตองหาชาวนาล�าพนคดบกรกทดนซงศาลจงหวดล�าพนอนญาตใหรวมทกคดทถกยนฟองไวดวยกนโดยขอหลกทรพยค�าประกนรายละ๑๐๐,๐๐๐บาทจากเดมทตงไวคดละ๕๐,๐๐๐บาทซงตองใชหลกทรพยกวา๓๐ลานบาทแตปรากฏวาทางเรอนจ�าไมยอมปลอยตวผตองหาทงหมดเพราะต�ารวจไดขออายดตวผตองหาตอไปอก ท�าใหชาวบานไดมการชมนมและเรยกรองใหปลอยตวผตองหาซงในทสดไดปลอยตวออกมา๗คนเหลอคมขงอก๒คนคอนายสแกวฟงฟและนายใจแกวยองผางหลงจากนนเครอขายองคกรภาคประชาชนไดยนหนงสอถงนายกรฐมนตรเพอเรยกรองใหยกเลกมตครม.วนท๒๓เมษายน๒๕๔๕ทใหขาราชการฝายปกครองใชมาตรการทางกฎหมายอยางเดดขาดกบขบวนการภาคประชาชน ซงเสมอนเปนการเปดชองใหมการจบกมชาวนาในจ.ล�าพน๒๕คนและถกออกหมายจบ๖๗คนโดยตงขอหาบกรกรวมทงหมด๑,๐๖๗คด

ป พ.ศ.๒๕๔๖ • รองนายกรฐมนตร(พล.อ.ชวลตยงใจยทธ)ประธานคณะกรรมการ

ตดตามการแกไขปญหาสกน.มค�าสงแตงตงนายจาดรอภชาตบตร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙

เปนประธานคณะอนกรรมการแกไขปญหาการถอครองทดนและการเพกถอนเอกสารสทธทออกไปโดยไมชอบในโครงการจดสรรทดนผนใหญบานโฮง“หนองปลาสวาย”ในพนท๑๕,๐๐๐ไร

• คณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรงพบวามความผดพลาดของเจาหนาทจดสรรทดนและพบกระบวนการทจรต คอรรปชนของเจาหนาทรวมกบเอกชนในการออกเอกสารสทธ

• ชาวบานไดน�าหลกฐานทงทเปนมตของคณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรงพยานบคคลและพยานแวดลอมตางๆทชใหเหนถงการไดมาซงกรรมสทธโดยมชอบของฝายผฟองรองขนตอสคด แตกไมสามารถหกลางหลกฐานทเปนเอกสารสทธซงออกโดยราชการได

ป พ.ศ.๒๕๔๙ • มกราคม ๒๕๔๙ ศาลจงหวดล�าพนอานค�าพพากษาคดนายสแกว

ฟงฟกบพวกรวม๗คนขอหาบกรกท�าใหเสยทรพยโดยตดสนจ�าคกจ�าเลยทง๗คนคนละ๑ปตอมาจ�าเลยทง๗คนยนอทธรณและศาลไดยกฟอง

• ธนวาคม ๒๕๔๙ ศาลจงหวดล�าพน อานค�าพพากษาคดระหวางพนกงานอยการจ.ล�าพนเปนโจทกฟองนายสแกวฟงฟกบพวกรวม๖คนขอหารวมกนบกรกอสงหารมทรพยของผอนโดยศาลพพากษาวาจ�าเลยทง๖คนไดกระท�าความผดจรงพพากษาจ�าคกจ�าเลยทง๖คนเปนเวลา๖ปโดยไมรอลงอาญา

• กรกฎาคม๒๕๕๕ศาลจงหวดล�าพนอานค�าพพากษาจ�าเลย๓คนขอหารวมกนบกรกทดนและตดไม(ขอหานายสบสกลกจนจรเปนแกนน�าชกชวนชาวบานกระท�าผดกฎหมาย)โดยศาลพพากษาใหจ�าคกนายธวชยะสนธ๑ปสวนนายสบสกลและนายรงสรรคแสนสองแควใหยกฟอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙

๑.๓ ประเดนความไมเปนธรรม จากการศกษาขอมลเอกสารและสมภาษณราษฎรผเดอดรอนในพนท พบวามประเดนทจะตองวเคราะหเพอสะทอนปญหาของเกษตรกรทไมไดรบความเปนธรรมในคดทดนจากการด�าเนนงานของรฐและกระบวนการยตธรรมดงน ๑.ความไมเปนธรรมจากการด�าเนนการตามนโยบายจดสรรทดนผนใหญของรฐโครงการจดสรรทดนผนใหญหนองปลาสวายจงหวดล�าพนมจดประสงคทชดเจนในการจดสรรทดนใหราษฎรซงไมมทดนหรอมทดนไมพอประกอบอาชพตามประมวลกฎหมายทดนใหมทดนเปนทอยอาศยและประกอบการท�ามาหากนเลยงชพเปนหลกฐานมฐานะทางเศรษฐกจแหงครอบครวมนคงและเพมพนผลตผลทางการเกษตรกรรมตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตแตเจาหนาทรฐด�าเนนการผดพลาดหลายประการทไมเปนธรรมและกระทบตอสทธของราษฎรทจะไดรบทดนจดสรรกลาวคอ

การจดทดนผนใหญแปลงนไมมการสอบสวนสทธการถอครองและใชประโยชนในทดนเดมมากอน ผไดรบใบจองทไดครอบครองทดนเพยงใดกท�าประโยชนไปตามนน

การออกใบจองผดพลาด ผถอใบจองจ�านวนมากไมทราบแนวเขตทดนแนนอนจงไมสามารถเขาท�าประโยชนในทดนตามใบจองได

การเพกถอนจ�าหนายใบจองทออกใหทงหมดเมอออกใบจองผดพลาดแทนทจะปรบปรงแกไขใหถกตองหรอออกใบจองใหใหมตามขอเสนอของจงหวดล�าพนกลบไปยกเลกใบจองของราษฎรต�าบลบานโฮงจ�านวน๑๒๐๗รายโดยเปนผทมาใหถอยค�ายนยอมแลว๙๕๓รายและผทไมไดมาใหถอยค�าจ�านวน๒๕๔รายยงไดสงเพกถอนใบจองราษฎรอ�าเภอปาซางอก๑๘๔รายรวมสงเพกถอนใบจองทงสน๑๓๙๑รายเนอทประมาณ๑๒,๕๑๙ไรโดยมไดออกใบจองใหใหมท�าใหราษฎรเสยสทธทจะพงมพงไดในทดน

การสงใหชาวบานออกจากทดนทยกเลกใบจอง โดยมไดมมาตรการรองรบการท�ากนของราษฎรทไมมทท�ากน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑

การด�าเนนการดงกลาวขางตนเกดจากความประมาทเลนเลอของเจาหนาทรฐทออกเอกสารใบจองโดยไมไดตรวจสอบพนทเพอชแปลงทดน ท�าใหเกดความสบสนไมรวาทดนตามใบจองอยตรงไหนชาวบานทจบจองบกเบกทดนครอบครองท�ากนมาแตเดมจงไมไดสทธท�ากนในทดนผนนน แมชาวบานทไมไดรบความเปนธรรมจะมารองเรยนตอจงหวดล�าพนแตกไมไดผลท�าใหราษฎรไดรบความเดอดรอน ๒.หนวยงานของรฐน�าทดนสาธารณะทประชาชนใชประโยชนรวมกนไปออกเอกสารสทธใหเอกชน ทดนบรเวณหนองปลาสวายซงอยในเขตต�าบลหนองปลาสวายอ�าเภอบานโฮงเนอทราว๑๒๘๑ไรเปนทดนสาธารณะบานหนองเขยดทประชาชนใชสอยรวมกนไมมใครครอบครองท�าประโยชนและกรมทดนมมต(เมอ๑๓เม.ย.๒๕๓๓)ใหสงวนหวงหามและสวนทราษฎรจบจองท�าประโยชนใหจดสรรเปนทดนแปลงเลกแปลงนอยแตมราษฎรทจบจองและขายทดนใหบรษทเอกชนแหงหนงและบรษทตองการใหออกโฉนดเจาหนาทรฐจงไปด�าเนนการทไมถกตองและไมเปนธรรมกบราษฎรกลาวคอ

เดนส�ารวจออกโฉนดทดนใหบรษทเอกชน๗๗แปลงซงเปนการฝาฝนมตของกรมทดน แมจงหวดล�าพนจะเสนอความเหนใหเพกถอนโฉนดทดนทงหมดแตไมเปนผล

เจาหนาทรฐจงใจชวยเหลอนายทนบรษทผน�ารงวดทดนดวยการบนทกถอยค�าวาไดครอบครองทดนตอเนองมาประมาณ๔๐ปเศษซงเปนความเทจเพราะ

• ทดนแปลงนครอบครองหลงป พ.ศ.๒๔๙๘ จงตองหามโอนภายใน๑๐ ป ตามมาตรา ๕๘ ทว แหงประมวลกฎหมายทดน การโอนเอกสารสทธจากเกษตรกรรายยอยไปยงนายทนจงเปนการกระท�าทไมชอบดวยกฎหมาย

• ทดนแปลงนอดตสมาชกสภาผแทนจงหวดล�าพน (นายมนตร ดานไพบลย) ไดเคยรองเรยนขอใหจดสรรใหกบราษฎรและตอมาขอ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑

ยกเลกการรองเรยนตออธบดกรมทดนเพอขอออกเอกสารสทธทดนเฉพาะราย

• มขอสงเกตของเจาหนาทปาไมผเปนหวหนาสวนปารายงานสรปไดวาสภาพทดนไมตรงกบขอเทจจรง มทดน ๑๐ แปลงทสงสยวาจะอยในเขตปาสงวนแหงชาต

• ขอสงเกตของเจาหนาทกรมพฒนาทดน(หนงสอทกษ๐๘๐๘/๔๒๑ลว.๑๐ก.พ.๒๕๓๘)สรปวาตามภมประเทศแสดงวาพนทเอกสารสทธบางแปลงอยในเขตพนทปาไมถาวร

• ขอมลทราษฎรชมนมรองเรยนเมอวนท๑๘ก.ย.๒๕๔๐ไมเหนดวยกบการเดนส�ารวจออกโฉนดทดนบรเวณใตอางเกบน�าแมสนซงเปนโครงการพระราชด�าร๑๒๓แปลงเนอทประมาณ๑,๑๒๙ไรทมชอนายทนหลายรายเปนผถอกรรมสทธเพราะทดนบรเวณดงกลาวเปนปาชมชนทประชาชนใชสอยรวมกน และชาวบานในพนทไมมใครรจกผถอกรรมสทธทดน

การทเจาหนาทรฐด�าเนนการผดพลาด ใชหลกฐานไมถกตอง น�าทดนสาธารณะประโยชนไปออกเอกสารสทธจนทดนตกเปนของนายทนแมหนวยงานในจงหวดจะทกทวงรวมทงราษฎรในพนทไดชมนมรองเรยนและแสดงความไมพอใจกบการเดนส�ารวจออกโฉนดทดนและเสนอใหเพกถอนโฉนดแตกไมมการแกไขจงเปนการปฏบตทมชอบและไมเปนธรรมแกราษฎร การด�าเนนการทผดพลาดของเจาหนาทรฐ ท�าใหบคคลภายนอกทมใชเกษตรกร(แทนทจะเปนเกษตรกรในพนท)ไดรบสทธในทดนตามโครงการจดทดนผนใหญของรฐจงผดไปจากหลกการและเจตนารมณของรฐทตองการชวยเหลอใหราษฎรยากจนซงไมมทดนหรอมทดนไมพอประกอบอาชพไดมทดนเปนทอยอาศยและประกอบการท�ามาหากนเลยงชพเปนหลกฐานมฐานะทางเศรษฐกจแหงครอบครวมนคงและเพมพนผลตผลทางการเกษตรกรรมตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓

๑.๔ การวเคราะหขอมลเบองตน โครงการจดทดนผนใหญหนองปลาสวายนมความเปนมายาวนานกวาครงศตวรรษมราษฎรเกยวของจ�านวนมากสวนหนงเสยชวตไปแลวแตลกหลานเขากยงคงตอสเรยกรองขอความเปนธรรมมาอยางตอเนอง บางกถกฟองรองด�าเนนคดจนตองโทษจ�าคกผถกตดสนจ�าคกบางคนกเสยชวตในคกอนเนองมาจากไมไดรบความเปนธรรมจากการกระท�าของเจาหนาทรฐและจากกระบวนการยตธรรมทมงานศกษาวจยมขอสรปและความเหนเบองตนดงน ๑.กรณออกเอกสารสทธทดนในพนทสาธารณะประโยชนบานหนองเขยดต�าบลหนองปลาสวาย ทดนผนนเปนทสาธารณะ เดมทสภาพเปนปาชมชนทประชาชนใชประโยชนหาอาหารพชสมนไพรไมใชสอยเลยงสตวฯลฯรวมกนมากอน การน�าทดนสาธารณะไปออกเอกสารสทธใหบคคลภายนอกชมชนนอกจากจะเป นการกระท�าท ขดหลกการเหตผลทางวชาการจดการทรพยากรธรรมชาตอยางยงยนหลกธรรมาภบาลและหลกนตธรรมเพราะไมชอบดวยกฎหมายความไมเปนธรรมดงกลาวท�าใหราษฎรเดอดรอนจนตองรวมตวกนชมนมเรยกรองความเปนธรรมจากรฐจงสมควรเพกถอนเอกสารสทธทดนเอกชนทออกทบพนทสาธารณะประโยชน และสนบสนนใหมการฟนฟพนทใหกลบคนเปนปาชมชนทอดมสมบรณของชมชนไดดงเดม ๒. กรณความไมเปนธรรมอนเกดจากการเดนส�ารวจออกโฉนดทดนของหนวยงานรฐ ๒.๑ ความไมเปนธรรมจากการจดสรรทดนแมขอพพาททดนจะเกดมานานแตเกษตรกรจ�านวนหนงยงคงตอสปกปองทดนของตนเองและชมชนอยางเขมแขงดวยสนตวธรฐจงควรสนบสนนการแกปญหาดวยการทบทวนยนยนหลกการส�าคญของโครงการจดทดนผนใหญของรฐใหเกษตรกรรายยอยและเพกถอนเอกสารสทธของบคคลภายนอกผถอครองกรรมสทธโดยมชอบดวยกฎหมายแลวสนบสนนใหชมชนบรหารจดการทดนใหแกเกษตรกรรายยอยและทดนสวนรวมดวยสทธของชมชนตามเจตนารมณของรฐธรรมนญ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓

๒.๒ ความไมเปนธรรมจากคดทดนเนองจากคดทราษฎรถกนายทนผถอกรรมสทธทดนฟองขอหาบกรก เปนคดทเกดจากการด�าเนนการตามอ�านาจหนาทของเจาหนาทรฐบกพรองเกดความผดพลาดจนสงผลกระทบกบราษฎรเดมทอยอาศยรวมกนเปนชมชนทองถนมากอน ท�าใหราษฎรทครอบครอบและใชประโยชนทดนอยเดมไมไดรบสทธ และเมอมการตอสปกปองสทธของเกษตรกรและชมชนกตองพจารณาคดดวยความเปนธรรมคอ การรบฟงหลกฐานของราษฎร ราษฎรทมหลกฐานพสจนไดวา เดมได

ครอบครองท�ากนในทดนมากอนการเดนส�ารวจออกเอกสารสทธใหกบบคคลภายนอกชมชนและจากกระบวนการแกไขปญหาของฝายบรหารทมการตงคณะกรรมการตรวจสอบหลกฐาน และสรปวาการออกเอกสารโดยมชอบโดยเสนอใหกรมทดนเพกถอนเอกสารสทธนนมหลกฐานขอมลเปนเหตเปนผลทรบฟงได กระบวนการยตธรรมทกขนตอนจงควรจะตองใหโอกาสราษฎรไดน�าหลกฐานพยานทงทเปนเอกสารและไมเปนเอกสารมาตอสผทเกยวของในกระบวนการยตธรรมควรจะตองรบฟงขอมล และหลกฐานความเปนจรงทเกดขนในพนทและจากการยนยนของราษฎรแทบทงชมชนใหมากกวาขอมลจากนายทนและพยานเอกสารทมนยยะวาจะไดมาโดยมชอบดวยกฎหมายแตหนวยงานของรฐไมยอมทบทวนแกไขหลกฐานเอกสารทดนใหถกตอง

การด�าเนนคดกบราษฎรราษฎรทถกละเมดสทธทดนกรณโครงการจดทดนผนใหญหนองปลาสวายแทบทงหมดเปนเกษตรกรรายยอยทยากจน ท�าการเกษตรแลจดการปาชมชนเพอการด�ารงชพ ดงนนการตอสดวยการดอแพงไมยอมออกจากทดนทเขาเคยอยเดมหรอการเขาไปครอบครองท�าประโยชนในทดนทผถอกรรมสทธทดนปลอยทงรางนานกวา๑๐ปซงตามกฎหมายรฐตองด�าเนนการเอาคนกลบมาเปนของรฐเปนการตอสอยางสนตมเหตมผลมไดกออาชญากรรมแตชวยฟนฟใชประโยชนทดนใหเกดการผลตทางการเกษตรด�ารงความเปนชมชนอยไดโดยเฉพาะหนวยงานในกระบวนการยตธรรมทงปวงจงไมควรด�าเนน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕

คดรนแรงกบเกษตรกรทตอสเพอปกปองสทธของตนเองและชมชนดวยความบรสทธควรจะพจารณาคดดวยความเหนอกเหนใจผอนปรนดวยวธการตางๆ นานาทกฎหมายเออใหท�าได เชน การชะลอการฟองลงโทษดวยวธทไมรนแรงการชะลอการบงคบคดตลอดจนเปดโอกาสใหเขาถงกองทนยตธรรมไดสะดวกเพอราษฎรจะไดตอสกบความไมถกตองใหเกดความเปนธรรมในสงคมไดดวยสนตวธ

๒. ชมชนหนองกนเพล จ.อบลราชธาน ๒.๑ ความเปนมา ชมชนหนองกนเพลอยทต�าบลบงหวาย และต�าบลหนองกนเพล ซงเปนชมชนดงเดมตงถนฐานมานานกวา๒๐๐ปและตงเปนต�าบลบงหวายเมอราว๗๐ปกอนจะแยกหมบานมาตงเปนต�าบลหนองกนเพลในปพ.ศ.๒๕๒๔ทงสองต�าบลอยในเขตอ�าเภอวารนช�าราบจงหวดอบลราชธานซงมพนทดานหนงตดแมน�าอกดานตดถนน สถานการณทดนเดมชาวบานสวนใหญถอครองทดนท�าการเกษตรแปลงเลกแปลงนอยสบตอมาแตครงบรรพบรษ มการบกเบกทดนกวางขวางขนเพอสงเสรมการปลกปอมนและออยในชวงเรมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท๑ในราวปพ.ศ.๒๕๐๒เปนตนมาโดยประชาชนสวนใหญไมมเอกสารสทธในทดนชาวบานบางรายมส.ค.๑ในปพ.ศ.๒๔๙๗และใบจองในปพ.ศ.๒๕๑๐การใชทดนจงสบตอกนมารนตอรนมการซอขายทดนกนบางภายในชมชนเองแตไมมากนกตอมาพนททงสองต�าบลนบหมนไรจากทงหมดราวสามหมนไรมปญหาถกนายทนแอบอางสทธในทดนชาวบานจงเกดขอพพาทกนนายทนน�าคดขนศาลฟองขบไลและเรยกคาเสยหาย ท�าใหชาวบานไดรบความเดอดรอน เรองราวเกดมายาวนานกวา๔๐ปมการรวมตวกนรองเรยนกบหนวยงานของรฐแตปญหายงไมยต

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕

๒.๒ ลาดบเหตการณและการวเคราะหขอมลเบองตน ปญหาทดนเรมขนเมอนายสม (นามสมมต)[2] ซงเดมเปนครและตองการสมครเปนผแทนราษฎร(ส.ส.)มาคยหาเสยงกบชาวบานวาถาไดรบเลอกตงจะชวยออกโฉนดทดนใหชาวบานจนไดรบเลอกเปนส.ส.ในปพ.ศ.๒๕๑๑และราษฎรจ�านวน๕รายซงเปนกลมก�านนและผใหญบานทเปนทมงานนายสมไดออกโฉนดทดน[3] ขณะเดยวกนนนนายสมกเรมหาซอทดนจากชาวบานไปดวย[4] โดยบอกกบชาวบานวา“ถงขายทใหผมแตพนองกยงสามารถท�ากนในทดนไดเหมอนเดม”ตอมานายสมไดมอบหมายใหภรรยาคอนางบว (นามสมมต) ดแลกจการและธรกรรมการเงน และท�าการซอทดน เซนสญญาซอ-ขายกนสวนใหญททท�าการก�านนผใหญบานมชาวบานกลมแรกๆทขายไดเงนครบจ�านวนแตมจ�านวนไมมากสวนใหญใชวธใหชาวบานเซนสญญาซอขายไวลวงหนา[5] แลวจายมดจ�าไว ๕๐๐บาทสวนทเหลอจายเปนเชคธนาคารใหกบชาวบาน[6] เมอชาวบานน�าเชคธนาคารไปขนเงนพบวาไมสามารถขนเงนไดเพราะไมมเงนในบญชจงมาขอรบเงนจากนายสมและนางบวแตกถกปฏเสธชาวบานจงท�า

[2]เดมเปนคนในต�าบลบงหวาย.อาชพเปนครและไดรบการเลอกตงเปนผแทนราษฎร(ส.ส.)ในป๒๕๑๑ตอมาในป๒๕๑๗นายส.ไดรวมเปนผกอตงพรรคร.และเปนหวหนาพรรค

[3]การสมภาษณชาวบานพบวา๕รายแรกทไดออกโฉนดทดนไมไดขายทแตออกโฉนดไดเพราะเปนลกนองเปนผชวยผใหญบานผใหญบานนายสมชวยด�าเนนการใหก�านนผใหญบานเขากบเขาแตไมทกคน

[4]นางบวภรรยานายสมลงพนทหาผใหญบานก�านนและใหชาวบานลงรายมอชอทบานผใหญบานใครอยากไดเอกสารสทธมาลงชอนางบวมาหลายเทยวครงหลงมาเกบใบจองของชาวบานไปของสวนทมใบจองสวนทไมมกลงรายชอไว เทยวสดทายมาตกลงวาจะขายไหม ใครจะขายทดนกใหลงลายมอชอจะขอซอ ทดนตอนนนเปนทางเกวยนทางหนลกรงยงไมเจรญล�าบากไปตลาดนงรถมาไป๒บาทตดตอกบผใหญบานก�านนบอกวาไมขายจะเอาฟร รายชอทเขาไดแลวกเอาไปหมดชาวบานท�าประโยชนมาเรอยคนทขายกขาย(สมภาษณนายว.)

[5]จากการสมภาษณชาวบานเลาวาการตดตอซอทดนจากชาวบานหากไมขายจะมการขมขวาจะเอาทดนฟรๆ และใหขอสงเกตวาในวนทประชาชนเซนสญญาซอขายมการออกใบจองพรอมกนในวนท๑๗ธ.ค.๑๔และพบวามการสวมสทธหลายรายรวมทงสวมสทธไปออกโฉนดและภายหลงทออกใบจองมการออกโฉนดน�าทดนบางสวนบรเวณบานขวไมแกนไปจ�านองกบกรมสวสดการทหารบก นางบว.ยงน�าทดนไปจ�านองกบธนาคารและบรษทส.ซงเชอวาเปนของนางบว.เองและมาไถถอนในป๒๕๑๙ซงเชอวานาจะเปนการฟอกโฉนดทดนทออกโดยมชอบเพราะไมเคยเขาไปรงวดและท�ากนเลย(ไมประสงคออกนาม,๒๕๕๐)

[6]ราคาทดนทซอในขณะนนราวไรละ๔๐๐-๕๐๐บาท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗

กนในทดนเดมตอไปแตทดนทซอจากชาวบานนายสมกเอาไปออกโฉนด[7]ตอมาโฉนดทดนถกน�าไปจ�านองกบธนาคารเอเชยทรสตจ�ากด ธนาคารทหารไทย กองสวสดการทหารบก บรษทกอสราง[8] และทอนๆ อกซงไมสามารถตรวจสอบไดส�าหรบทดนทจ�านองกบธนาคารตอมาไดถกยด[9]ขายทอดตลาด ในราวปพ.ศ.๒๕๒๕-๒๕๒๖นางบวถกนางอ.ภรรยานอยนายสมฟอง[10] ศาลสงใหลมละลายและสงใหพทกษทรพยของนางบวตอมาในปพ.ศ.๒๕๒๘นายสมเสยชวตนายม.ผเปนบตรรองตอศาลเปนผจดการมรดกนายม.จงมบทบาทในเรองทดนในชวงตอจากนายสมและนางบวชวงปพ.ศ.๒๕๓๑ทนายความ๒คน[11] ซงเปนคนในพนท บอกชาวบานวาจะชวยใหไดทดนคนและออกโฉนดไดชาวบานน�าใบจองมาใหเซนชอยนยอมและจายเงนใหแตตอมาลายเซนและหลกฐานการถอครองทดนของชาวบานเหลานนกลบกลายเปนหลกฐานวาไดซอหรอเชาทดนจากนางบวและมการเรยกเกบคาเชาทดนจากชาวบานหากผใดขดขนกจะถกขบไลออกจากพนทน�าเรองขนฟองศาลและบงคบคด

[7]ชาวบานคนหนงเลาวาไปพบนายสมเพอขอรบเงนทส�านกงานในเมองนายสมบอกวายกเงนคาวางมดจ�า๕๐๐บาทใหสวนทดนไมเอาแลวและยงบอกใหชาวบานลงชอไวเพอจะไดชวยออกโฉนดทดนใหชาวบานสวนหนงลงชอไวและตอมารายชอเหลานนถกน�าไปออกโฉนดในชอของคนอน

[8]การวเคราะหจากหลกฐานเอกสารของคณะกรรมการสทธมนษยชน พบวาการจ�านองกบบรษทกอสรางแหงหนงมการท�าโฉนดใหมหลายครงจ�านวนแปลงทปลดจ�านอง๑๔แปลงและมทดนอกจ�านวนมากไมไดปลดจ�านองและจากเอกสารผรบจ�านองกบผจ�านองเปนลายเซนเดยวกน แสดงวาบรษท กอสรางนเปนของภรรยาส.ส.อยแลวการน�าทดนเขาจ�านองนาจะตงใจและวางแผนใดๆไวลวงหนา

[9]แปลงทจ�านองกบธนาคารซอยเปนแปลงเลกๆขนาด๓ไรแยกออกไปอยในหลายหมบานบางแปลงยงม

สภาพเปนปารกชฏท�าใหยากแกการตรวจสอบและไมสามารถชจดแนวเขตทดนและขายทอดตลาดได [10]นางอ.อางวานางบวน�าทดนไปจ�านองกบตนไว[11]อางวาเปนทนายของธกส.และเรยกเกบเงนชาวบานรายละ๑,๕๐๐-๓,๐๐๐บาทในการตอสคด

ลอมกรอบ ๑ กรณปลอมหลกฐานการซอขาย กรณนาย ม. ฟองนาย ค. เปนจ�าเลยวา ไดซอทดนมอเปลาจ�านวน๒แปลงเนอท๗ไร๓งานมาจากจ�าเลยจ�าเลยไดสละการครอบครองในทดนใหโจทกนบแตวนทมการซอขายจ�าเลยไดอาศยสทธอยบนทดนของจ�าเลยทง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗

๒แปลงตอมาโจทกประสงคเขาครอบครองทดนพพาทและแจงใหจ�าเลยและบรวารออกจ�าเลยเพกเฉยท�าใหโจทกไดรบความเสยหายขอใหบงคบใหจ�าเลยและบรวารขนยายทรพยสนออกจากทดนและชดใชคาเสยหาย จ�าเลยใหการวาไมเคยขายและสละการครอบครองทดนตามฟองทง๒แปลงใหกบโจทกแตไดขายทดนใหกบนายด.ไปแลวและนายด.ไดใชประโยชนทดนตามฟองทง๒แปลงฟองของโจทกขาดอายความโจทกน�าสบวาไดพบจ�าเลยและน�าสญญาซอขายทจ�าเลยท�าไวกบโจทกใหจ�าเลยดจ�าเลยยอมรบวาขายทดนแลวและไดอยท�าประโยชนทดนในฐานะตวแทนของโจทก โจทกจงแจงแกจ�าเลยวายอมใหอยไปสกพกกอนหากตองการใชทดนจะแจงใหออกจ�าเลยตกลงในการตรวจสอบเอกสารการซอขายทดนพบวาจ�าเลยไดลงลายมอชอในเอกสารอกหนงฉบบคอเอกสารการจดทะเบยนสทธและนตกรรม (ท.ด.๑) และหนงสอมอบอ�านาจทวไป ตอมาโจทกตองการขายทดนใหบคคลภายนอกจงมหนงสอสงทางไปรษณยตอบรบใหจ�าเลยออกจากทดนจ�าเลยไดรบหนงสอดงกลาวตามมตแจงและใบตอบรบแตปรากฏเพกเฉยไมยอมออกจากทดนท�าใหโจทกไดรบความเสยหาย จ�าเลยน�าสบวาไมรจกโจทก แตรจกนางบว ภรรยานายสมซงเปนบดามารดาของโจทกทดนตามฟองเปนทดนแปลงเดยวเนอท๗ไรเมอสบปมาแลวขายใหนายบ.นบแตนนมาจ�าเลยไมเคยเขายงเกยวในทดนแปลงนอกเลยทราบวานายบ.และบรวารไดท�าประโยชนในทดนแปลงนมาจนถงปจจบนจ�าเลยไดลงลายมอชอสญญาซอขายทดนดงกลาวจ�าเลยไดลงลายมอชอไวทงดานหนาและดานหลงทลงลายมอชอไวเพราะเนองจากจ�าเลยเคยขายทดนรมแมน�ามลเนอท๒๖ไรใหกบนางบวทราบวาทดน๒๖ไรนางบวน�าไปออกโฉนดแลวศาลพเคราะหการน�าสบของโจทกและจ�าเลยแลวเหนวาเรองการขายทดนใหนางก.ไมไดใหการไวในค�าใหการซงยกอางไวในค�าเบกความแมจ�าเลยจะอางวาเปนรายละเอยดทสามารถน�าสบในชนเบกความได แตในค�าเบกความของจ�าเลยกไดบอกวาทดน๒๖ ไร ทขายใหนางบว ไดออกเปนโฉนดแลวหากเอกสารทจ�าเลยลงลายมอชอมอบใหนางบวจรงนางบวกตอง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙

น�าเอกสารไปใชในการออกโฉนดทดนแลวซงพนกงานทดนกตองยดเกบเอกสารทดนทง๒ฉบบไวในการออกโฉนดแตกลบเปนวาเอกสารทงสองฉบบยงอยในมอโจทกจงเชอวาลงลายมอชอในเอกสารเพอขายทดนตามฟองใหโจทกจรงและปรากฏในเอกสารวาจ�าเลยในฐานะผขายจะยอมสงมอบการครอบครองแทนทนททตองการแสดงวาจ�าเลยไดครอบครองทดนดงกลาวแทนโจทกสวนทจ�าเลยอางวาทดนตามฟองเปนทดนแปลงเดยวนนเหนวาในค�าใหการจ�าเลยใหการไวชดเจนวาไมเคยท�าสญญาและขายทดนมอเปลาจ�านวน๒ แปลงใหกบโจทก การน�าสบของจ�าเลยเปนการน�าสบนอกค�าใหการจงไมรบฟงพพากษาใหจ�าเลยและบรวารขนยายทรพยสนออกจากทดนและชดใชคาเสยหายเปนเงนปละ๒,๐๐๐บาทนบแตวนฟองคดจนกวาจะขนยายทรพยสนออกใหจ�าเลยจายคาทนายแทนโจทกเปนเงน๕๐๐บาท ป ๒๕๓๕ เจาพนกงานพทกษทรพยเขามาดแลทดนและยดทดน ๓๒๑แปลงจากนางบว และในป พ.ศ.๒๕๓๖-๒๕๓๗ เจาพนกงานพทกษทรพยประกาศขายทอดตลาดทดน ชาวบานรวมตวกนคดคานการขายทอดตลาดทดนชาวบานบางสวนยนขอออกโฉนดแตนายม.คดคาน

ลอมกรอบ ๒ กรณนาย ส. ถกฟองขบไล กรณนายส.อาย๗๓ป(ปพ.ศ.๒๕๕๐)ราษฎรหม๘ต�าบลน.มพนท๑๑ไร๓งาน๕๔ตร.วามใบจองออกเมอ๑๑เม.ย.๔๖แตไปขอออกเอกสารสทธไมไดและถกฟองรองเดมครอบครองทดนผนนมาแตป๒๕๑๓ถางปาดวยตนเองถกกลมนายทนออกโฉนดทบททงแปลงนายทนกลมนออกโฉนดทบทดนชาวบานทง๒ต�าบลราว๖,๐๐๐ไรซงรวมพนทสาธารณประโยชนดวย

ป๒๕๓๕เจาพนกงานพทกษทรพยเขามาดแลทดนและยดทดน๓๒๑แปลงจากนางบวและในปพ.ศ.๒๕๓๖-๒๕๓๗เจาพนกงานพทกษทรพยประกาศขายทอดตลาดทดนชาวบานรวมตวกนคดคานการขายทอดตลาดทดนชาวบานบางสวนยนขอออกโฉนดแตนายม.คดคาน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙

ปพ.ศ.๒๕๓๙ศาลมค�าสงยกเลกการลมละลายของนางบวนางบวไปบวชชและท�านตกรรมโอนทดนใหนายม.นายม.เรมฟองขบไลชาวบานออกจากทดนและเรยกคาเสยหาย[12]ท�าใหชาวบานจ�านวนมากตองไปขนศาล[13]ประสบปญหาความเดอดรอนและเรมรวมตวกนเรยกรองขอความเปนธรรม[14]

[12]มการฟองทงคดอาญาขบไลชาวบานออกจากทดนและคดแพงเรยกคาเสยหาย และยงมการฟองกนเองระหวางกลมบรวารของนางบวและนายม.ซงชาวบานเชอวาเพอน�าหลกฐานในชนศาลไปขอออกโฉนดในภายหลง

[13]ทนายความของชาวบานบางคนเรยกคาทนายในอตราทสงแตไมดแลลกความจรงจง ชาวบานทถกฟองหลายรายจงไมมเงนตอสคดไมสามารถอทธรณและฎกาเพอสคดตอ

[14]การฟองรองของกลมนายทน มการใชเอกสารทดนอางองเปนหลกฐานในชนศาลซงชาวบานเชอวาออกมาโดยมชอบ สวนชาวบานมเพยงพยานบคคลเปนสวนใหญ อกทงบางรายท�ากนมอเปลาในทดนซงไมมเอกสารใบจองจงเสยเปรยบในการตอสคดจงอยากใหตรวจสอบวาเปนเอกสารกอน

โดยราษฎรทง ๒ ต�าบลไมทราบ และไมเคยเหนนายทนเขาพนทและท�าประโยชนในพนททอางเปนเจาของ ชวงรงวดทดนเจาหนาทเรงรดออกโฉนดทงกลางวนกลางคนนายอ�าเภอบอกชาวบานใหความรวมมอมฉะนนจะไมไดโฉนดตอมาจงถกนายทนซงอางวารบมรดกมาจากเจาของทดนฟองศาลขบไลทดนชาวบานนบพนไร

ลอมกรอบ ๓ กรณตวอยางชาวบานผถกฟองขบไลทแพคดและถกกระทารนแรง ปพ.ศ.๒๔๙๓นางอ.แตงงานกบนายช.ทหมบานป.พอแมจงแบงทดนให๑๓ไรจงท�ากนปลกมนปอมะมวงฝรงตอมาปพ.ศ.๒๕๑๑นางบวมาขอซอทดนของนายช.นางอ.ตกลงขายราคา๕,๕๐๐บาทวางเงนสดมดจ�า๖๐๐บาทแลวใหนายช.เซนชอในกระดาษเปลาสวนเงนทเหลอออกเชคธนาคารทหารไทยป พ.ศ.๒๕๑๒-๒๕๑๔ ไปเบกเงนทธนาคาร ธนาคารบอกเงนไมมในบญชปพ.ศ.๒๕๓๔มหมายศาลมาหานางอ.๒ครงโดยครงแรกไมไปขนศาล ครงทสองไดวาจางทนายพ. ทนายพ. บอกจะไปขนศาลแทนและใหค�ามนสญญาวาชนะคดแนทนายความพรอมกบนายต.ท�างานท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑

ศาลากลางจงหวดและนายห.มาเอาเงน๑๐,๐๐๐บาทบอกเปนคาธรรมเนยมการขนศาลและวงเตนหาหลกฐานตางๆลก๙คนของนางอ.ชวยกนออกเงนคาทนายผลแพคด ปพ.ศ.๒๕๓๘นายบ.ลกนองนายม.พาชางมาถายรปบานนางอ.พรอมต�ารวจ๒คนนายม.เรยกคาเสยหาย๔๐,๐๐๐บาทนางอ.มจาย๑๕,๐๐๐บาทนายบ.จงยกตเยนไป๑หลงโทรทศน๑เครองและขวาจะมารอถอนบานไปขายชดเชยคาเสยหายทแพคดตอมานายช.นางอ.นางล.นางร.เดนทางไปส�านกงานทนายความนาย ม. แลวเซนเอกสารยนยอมยกทดนใหนายม.แตนางอ.คนเดยวทไมยอมเซนเอกสารและไดเขารวมตอสกบกลมชาวบานเพอประทวงเรองทดนท�ากนทหนาศาลากลางจงหวดนายม.ใหคนมาขวาหากเจอรายชอประทวงหรอเขารวมขบวนจะมารอถอนเอาบานทงหลงเพราะจายคาเสยหายไมครบนายม.สงคนมาขมขอยเรอยๆ

ปพ.ศ.๒๕๔๒-๒๕๔๓ประชาชนราว๓๐๐คนรวมลงชอคานการฟองรองของนายม.มการประทวงทหนาศาลากลางจงหวดเรยกรองใหผวาราชการจงหวดแกปญหา[15]แตกลมผทอางวาซอทดนจากนายทนแลวไดน�ารถขดไปขดดนในเขตทสาธารณะชาวบานจงรวมตวกนประทวงอก

[15]ขอเรยกรองผวาราชการจงหวด๔ขอขอให๑)ตรวจสอบยกเลกเอกสารสทธทดนและนตกรรมของกลมนายทนทออกโฉนดทดนโดยมชอบ๒)ตรวจสอบการหลอกลวงใหประชาชนเซนชอทดนขางเคยงและถกฟองรองขอหาบกรกทดน๓)ตงผเชยวชาญดานกฎหมายชวยเหลอประชาชนและ๔)ระงบการออกใบจองหรอโฉนดทดนรวมทงระงบการท�านตกรรมของบคคลทเกยวของรวมทงพนกงานทดนอ�าเภอว.รวม๕ราย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑

[16]ผไมประสงคออกนาม๑)สรปขอมลกรณพพาทการทบซอนกรรมสทธทดนต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลอ�าเภอวารนช�าราบผไมประสงคออกนาม๒)รายงานการอานสารบบทดนและแผนทภาพถายทางอากาศกรณปญหาทดนน.จ�านวนน�ารอง๑๐ราย,มนาคม๒๕๕๑ผไมประสงคออกนาม๓)โครงการจดท�าขอมลปญหาการครอบครองทดนกรณศกษาต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพล,๒๕๕๐

[17]ไดแกผวาราชการจงหวดนายอ�าเภอว.ทดนอ�าเภอส�านกนายกรฐมนตรนายกรฐมนตร(ชวนหลกภย)นายกรฐมนตร(ทกษณชนวตร)คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมศาลปกครองทลเกลาถวายฎกาส�านกงานก.บ.ร.ศนยด�ารงธรรมจงหวดอ.กรมสอบสวนคดพเศษ

ตาบล

รวม

หนองกนเพล หนองกนเพล ๗๕ ๑๐ ๑๕ ๑๕ ๖

หนองกนเพล ง. ๕๖ ๗ ๔ ๔ -

หนองกนเพล ข. ๔๑ ๖ ๙ ๓ ๙

บงหวาย ท. ๔๒ ๘ ๖ ๓ ๒

หมบาน ผเดอดรอน (ครอบครว) ยงไมถกฟอง ชนะคดถกฟอง แพคด

ตารางท ๑ ผลกระทบจากการออกระวางโฉนดทบทดนทากนรายหมบาน[16]

บงหวาย น. ๔ - ๒ ๑ ๑

บงหวาย บ. ๖ - ๑ - ๑

บงหวาย ว. ๘ - - - ๑

บงหวาย ป. ๒ - ๑ - ๑

๒๓๔ ๒๖๓๑ ๓๘

หมายเหตชนะคดศาลชนตนแพศาลอทธรณและฎกา

๒๑

ป พ.ศ.๒๕๔๖-๒๕๔๘ ชาวบานยนเอกสารรองเรยนตอหนวยงานของรฐ๑๑หนวยงาน[17]ในป๒๕๔๘ศนยด�ารงธรรมไดตรวจสอบการออกโฉนดของนายส.และภรรยาตรวจสอบขอบเขตเนอทสาธารณประโยชนหนองกนเพลแตไมนานเจาหนาทรบผดชอบถกยายไปทอนทประชมคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ(ก.บ.ร.)มมตใหซอภาพถายทางอากาศมาประกอบการพจารณาแต

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๓

[18]ชาวบานอธบายวามลกษณะเปนการสมฟองเนองจากไมทราบวาบรเวณทดนจรงอยตรงไหน ท�าใหมการฟองผดแปลงหลายราย เปนแปลงทกลมนายทนท�าโฉนดขนทบทดนชาวบานโดยไมไดมการรงวดและท�าประโยชน จงไมรแนวเขตทดนของตน เมอจ�าเลยปฏเสธกเทากบเปนการยนยนวาทดนแปลงนนเปนของตนนายทนกจะฟองขบไลตอไป

เรองยงคางอยไมกาวหนาสวนเรองทรองเรยนและสงตอมาใหกรมทดนกรมทดนจะตอบกลบใหยตเรองโดยอางวาเรองอยระหวางด�าเนนการในชนศาลไมสามารถด�าเนนการอะไรได ในระยะนชาวบานไดรวมตวกนเปน “กลมพทกษสทธชมชนและทดนท�ากนต�าบลบงหวาย–ต�าบลหนองกนเพล”หลงจากนนชาวบานกยงถกฟองรองด�าเนนคด[18]มากขน ตอมานายบ.มหนงสอลงวนท๒๒พ.ย.๔๘ขอความเปนธรรมตอศาลปกครองเรองนายม.ออกโฉนดทบทอางวานายบ.ขายทใหนางบวแตจรงๆไมไดขายแตท�ากนเรอยมาโดยบดายกใหตงแตป พ.ศ.๒๕๐๗ เนอท ๒๒ ไร และป๒๕๑๗แบงทขายใหนายน.๘ไรปลกพชผลมหลกฐานการเสยภาษทดนทกปปพ.ศ.๒๕๔๒นายม.ฟองขบไล ศาลสงใหทง๒ฝายจายเงนใหเจาหนาททดนมารงวด๒ครงไมพบหลกเขตตามทระบไวในโฉนดทดนและไมมลายเซนชอขางเคยงจงขอยกเลกโฉนดแปลงเลขท๔๖๓๑ทนางบวนายร.ทรวมกบเจาหนาททดนออกโฉนดทดนคดทนายบ.ฟองศาลนายบ.แพคดเพราะชวงทนางบวโดนคดลมละลายพนกงานพทกษทรพยยดทรพยสนนางบวขายทอดตลาดและจ�าเลยขอซอทพพาทดวย ทงรองขอขดทรพยอางวาทดนพพาทเปนของจ�าเลยแตศาลพพากษาใหยกค�ารองตอมาศาลยกเลกค�าสงลมละลายทดนกลบมาเปนของนางบว และยกใหโจทก ขอเทจจรงฟงไมไดวาผรองเปนผถอกรรมสทธในทดนพพาทจ�าเลยยนค�ารองขอซอทดนแสดงวายอมรบวาทดนพพาทมใชกรรมสทธของตนขอเทจจรงฟงไดวาทดนพพาทเปนของโจทก จงพพากษาใหจ�าเลยขนยายทรพยสนออกจากทดนโฉนดแปลงเลขท๔๖๓๑ ในวนท๒๘ม.ย.๔๘นายว.ถวายฎกาชาวบาน๑๒คนรวมใหปากค�ากรณเดอดรอนถกนายม.ฟองตงแตป๒๕๓๗ชาวบานทถกฟองทงหมดราว๓๐๐รายเรยกรองขอใหตรวจสอบการออกโฉนดและระหวางการตรวจสอบขอใหหยดการฟองรองไวกอนเพราะชาวบานเดอดรอนไมมเงนเปนคาทนายและคาเดนทาง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๓

ลอมกรอบ ๔ จาแนกกลมปญหาของชาวบาน ชาวบานทไดเคยรวมตอสเปนกลมใหญถกฟองรองโดยนายทนแยกฟองทละรายท�าใหชาวบานตองแยกกนวงเตนหาทนายกนเอง ชาวบานสวนใหญแพคดและสญเงนไปจ�านวนมากกบคาทนายและการเรยกเกบคาเสยหายจากนายทนในชวงหลงสามารถแบงชาวบานออกไดเปน๕กลมกลม๑ไดรบเงนจากนางบว และไมไดเขารวมตอสเรยกรองมราวรอยละ ๑๐ กลม ๒ มราวรอยละ๗๐มปญหาไดรบเฉพาะเงนมดจ�า๕๐๐บาทแตไดเซนเอกสารซอ-ขายใหแกนางบวและไดรบเชคทไมสามารถขนเงนไดกลม๓เซนเอกสารหลกฐานขางเคยงไมไดขายทใหนางบวแตถกระวางโฉนดครอบทบพนทราวรอยละ๑๐กลม๔ยอมแพยอมเสยทดนใหนายม.ราวรอยละ๑๐และกลม๕เปนกลมก�านนผใหญบานทมการประสานกบบรวารนาย ม. เพอลดทอนความเชอมนของคนในหมบาน(ผไมประสงคออกนาม,๒๕๕๐)

ในเดอนกรกฎาคมพ.ศ.๒๕๕๐คณะท�างานตรวจสอบขอเทจจรงกรณชาวบานต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลถกฟองขบไลจากทอยอาศยและทท�ากนไดสรปวามจ�านวนแปลงทไมทบซอนกบโฉนดทดนและน.ส.๓ก.จ�านวน๓๑แปลงและม๕๓แปลงทซอนทบโฉนดซงตอมาทมงานวชาการจากมหาวทยาลยอบลราชธานไดลงส�ารวจขอมลในพนทกบชาวบานกลมพทกษสทธชมชนและทดนท�ากนต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลมผใหขอมล๗๘ราย๙๖แปลงสรปไดวาแบงชาวบานตามสภาพปญหาได๖กลมคอ๑)กลมทยงไมถกฟองด�าเนนคดและไมมเอกสารสทธทดน จ�านวน๔ ราย มปญหาไมสามารถออกโฉนดทดนไดและไดรบการเตอนใหออกจากทดนบางรายเรมถกฟองขบไล๒)กลมยงไมถกฟองด�าเนนคดและมเอกสารสทธทดนมจ�านวน๓คนมปญหาไมสามารถออกโฉนดไดเพราะนายม.คดคาน๓)กลมฟองผดแปลงมจ�านวน๗รายมปญหาขอออกโฉนดไมไดและอยระหวางคดถกฟองขบไล๔)กลมแพคดในศาลชนตน๘รายสวนหนงยงท�ากนอยทเดมมบางรายทยายออกไมสคด๕)กลมแพคดศาลอทธรณ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๕

[19]การขอออกโฉนดทดนตกคางส�าหรบทดนไมมหลกฐานทดนถาไมเปนทดนตองหามมใหออกโฉนดฯตามกฎกระทรวงฯ ฉ.๔๓ (พ.ศ.๒๔๙๗) ยอมสามารถขอออกโฉนดไดตามหลกเกณฑ เชน ถาครอบครองท�าประโยชนมากอน๑ธ.ค.๙๗สามารถออกโฉนดทดนได๒วธคออกเฉพาะราย(ม.๕๙ทว)หรอออกโดยการเดนส�ารวจออกโฉนดทดน(ตามม.๕๘,๕๘ทว)แหงประมวลกฎหมายทดน

๕รายสวนใหญยงอยในทดนบางรายสคดตอ๖)กลมชนะคดรวม๑๑ราย๑๗แปลงยงขอออกโฉนดไมได[19]บางรายถกฟองคดแพง

แปลงทดน

๑ กลมทดนทนางบวขอออกโฉนดทดนตกคางแทนชาวบาน ทไมไดไปแจงการครอบครองภายในวนท๑ธ.ค.๒๔๙๗ ตามประมวลกฎหมายทดน

๓ กลมทดนทนางบวขอแบงแยกระหวางจ�านองกบบรษท ตนเองเพอน�ามาขายใหกบนายทหารกอนจ�านองกบกรม สวสดการทหารบกในวนเดยวกน

๕ กลมทดนทไมตดอยเขตทดนเอกสารสทธของผใด

๒ กลมทดนทนางบวขอออกโฉนดทดนในนามตนเองโดยอาง วาซอทมเอกสารสทธจากชาวบานเชนนส.๓

๔ กลมทดนทนางบวขออกโฉนดทดนในนามตนเองแตไม ทราบทมา/หลกฐานทดนเดม

๖ กลมทดนทยงหาสารบบทดนไมพบ

นายพ.แปลงท๑นางท.นางค.นายส.

-

นายส.นายท.นายน.นายพ.แปลง๒

นายค.นายว.

นายด.นายว.

นายพ.แปลง๒นายค.นายบ.แปลง๑และ๒นายณ.

รายละเอยด

ตารางท ๒ สรปผทไดรบผลกระทบจากกรณพพาททดนกบนางบว และนาย ม. จาแนกเปน กลมปญหา

กลม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๕

ในเดอนมกราคม๒๕๕๐ชาวบานรองเรยนกสม.วาทดนชาวบานในเขตต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลหลายรอยรายซงท�ากนสบทอดกนมาชานานถกกลมนายทนหลอกลวงวาจะท�าการออกเอกสารสทธใหโดยขอใหชาวบานมอบหลกฐานทดนและลงชอในใบมอบอ�านาจไหไวหรอไดขอซอทดนชาวบานบางรายโดยไมจายเงนและน�าหลกฐานทดนของชาวบานไปออกโฉนดทดนเปนของตนเองท�าใหชาวบานเสยสทธในทดนแมจะท�าประโยชนในทดนเรอยมา เหตเกดตงแตปพ.ศ.๒๕๑๐ และมการน�าทดนชาวบานไปจดสรรขาย ปจจบนทดนถกเปลยนมอใหบคคลภายนอกโดยทนายม.ก�าลงด�าเนนการทยอยไลฟองขบไลชาวบาน เดอนเมษายน๒๕๕๐คณะกรรมการสทธฯเขาพบรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยขอใหกรมทดนตงหนวยเฉพาะกจจากสวนกลางไปเรงรดการตรวจสอบเอกสารสทธทดนในบรเวณดงกลาว ในวนท๑๙พ.ย.๒๕๕๐กรมทดนรายงานการตรวจสอบขอเทจจรงปญหาการรองเรยนทดนราษฎรต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลโดยมขอสงเกตวา๑) หนงสอแสดงสทธในทดนทออกในพนทมทงโฉนดทดน หนงสอรบรองการท�าประโยชนบางสวนออกโดยอาศยหลกฐานใบจองซงอนกรรมการฯกสม.ตงขอสงเกตวาใบจองนาจะออกโดยไมชอบดวยกฎหมายเพราะไมสามารถหาผงจดสรรใบจองดงกลาวได ๒)การเดนส�ารวจออกน.ส.๓นาจะกระท�าไปโดยไมถกตอง๓)ปญหาการขายทดนแยกได๓กลมกลมทมการจายเงนคาทดนโดยถกตองครบถวนแลวกลมทมการจายคาทดนบางสวนและกลมทไมมการจายคาทดน๔)มปญหาเรองต�าแหนงทดน ไมสามารถก�าหนดใหชดเจนแตละแปลงได และการททราบต�าแหนงทชดเจนอาจเปนเหตใหราษฎรถกฟองขบไลออกจากทดน๕)เปนเรองพพาทระหวางเอกชนกบเอกชนเจาหนาทไมสามารถอาศยอ�านาจตามกฎหมายหรออ�านาจเชงบรหารเขาไปด�าเนนการไดโดยตรง ปญหาการสอบเขตทดนท�าไมไดถาไมไดรบความยนยอมจากเจาของทดน การเขาไปในทดนอาจมความผดฐานบกรกทดน๖)ปญหาเรองการจดเกบสารบบทดนไมถกตองครบถวนและสญหายบางสวน๗)ปญหาเรองพยานบคคลในพนทพยานบคคลเกอบทงหมดเปนฝายผรองเรยน สวนนายทนเจาของทดนทผานมาไมใหความรวมมอในการ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๗

ตรวจสอบทดนและไมสามารถเขาไปในบรเวณทดนไดเนองจากทผานมามการฟองคดขบไลกบกลมผรองเรยนหลายราย๘)การวางมาตรการปองกนความเสยหายจากการโอนขายทดนใหแกบคคลภายนอก เนองจากขอเทจจรงยงไมเปนทยตวาหนงสอแสดงสทธในทดนแปลงใดออกไปโดยไมชอบดวยกฎหมาย แตมการรองเรยนมานานและคนในพนทรปญหาดการปองกนปญหาเรองการโอนทดนดงกลาวสามารถท�าไดเพยงสงการใหพนกงานเจาหนาทผรบค�าขอแจงประเดนปญหาใหแกคสญญารบทราบดวยวาจาเทานนในทางกลบกนการด�าเนนการกรณนอาจกอใหเกดความเสยหายแกคกรณอกฝายหนงไดดวย

ตวอยางการตรวจสอบจากการตรวจสอบทดนทงหมด ๘๔ แปลง

แปลงนางป.น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๗ไร๓งาน๖๑ตารางวาโดยไมมหลกฐานในทดนไดมาโดยการกอสรางทดนรวมกบนายนอยซงเปนสาม(ถงแกกรรมแลว)ตงแตปพ.ศ.๒๕๐๒เคยขายทดนใหแกนายทนในราคา ๕,๐๐๐ บาท แตไมไดรบเงน เคยถกฟองและไดท�าสญญาประนประนอมยอมความ โดยยอมขนยายทรพยสนและบรวารออกจากทดนแตปจจบนยงคงอาศยอยในทดนเดมลงรปแผนทในระวางแผนท๕๙๓๙II๗๐๗๘และระวางรปถายทางอากาศน.ส.๓กไมทบทดนแปลงใด

แปลงนายน.น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๓ไรซอมาจากนายผ.เมอป พ.ศ.๒๕๐๙ โดยไมมหลกฐานทดน ถกฟองขบไลออกจากทดนขณะปพ.ศ.๒๕๕๐อยระหวางการอทธรณลงรปแผนทในระวางฯไมทบทดนแปลงใด

แปลงนายก.น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๔ไรโดยมหลกฐานใบเสยภาษบ�ารงทองทเปนโจทกฟองนายม.เปนจ�าเลยชนะศาลชนตนศาลอทธรณคดอยระหวางศาลอาญาลงรปแผนทในระวางฯไมทบทดนแปลงใด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๗

แปลงนายพ.น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๘ไรมหลกฐานประกาศจบจองปพ.ศ.๒๕๑๕ยงไมไดรบใบจองลงรปแผนทในระวางฯไมทบทดนแปลงใด

แปลงนายส.น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๑๖ไรลงรปแผนทในระวางฯไมทบทดนแปลงใดมหลกฐานใบจองใหนายล.ปพ.ศ.๒๕๑๔ไดออก น.ส.๓ก เมอป พ.ศ.๒๕๑๕ โดยอางวานาย ล. ขายทดนตามสารบญจดทะเบยนน.ส.๓ เปนคนละคนกบนายล. เจาของทดนซงมทดนตดกนและเปนการจดทะเบยนขายผดแปลงถกฟองขบไลออกจากทดนขณะป พ.ศ.๒๕๕๐นคดอยระหวางการพจารณาของศาล ลงรปแผนทในระวางฯไมทบทดนแปลงใด

แปลงนาย ถ. น�าชต�าแหนงทดนเนอทประมาณ๓๕ ไร จบจองทดนตงแตป พ.ศ.๒๕๒๕ โดยมหลกฐานใบจองออกใหป พ.ศ.๒๕๔๖ ท�าประโยชนปลกมน ยคาลปตส ไผ ขณะจบจองทดนมสภาพรกรางวางเปลา ไมทราบวามเจาของเดมหรอไม เมอเขาท�าประโยชนกไมเคยลงลายมอชอซอขายทดนใหแกผใด ลงรปแผนทในระวางฯ แลวทบทดนระวาง๒แปลงคอ๑)โฉนดทดนแปลงแมแปลงเลขท๔๖๒๗ออกใหแกนายส.เมอก.ย.๒๕๑๙โดยกอสรางมาแตป๒๔๙๐ในขนตอนการออกโฉนดนาย ส. ไดมอบอ�านาจใหนางบวเปนผด�าเนนการและไดจดทะเบยนขายใหนางบวเมอพ.ย.๒๕๑๘โดยนายส.เปนผลงชอในสญญาขายนางบวไดจดทะเบยนใหแกนายม.เมอเม.ย.๒๕๔๓ปจจบนไมมภาระตดพนและไดแบงแยกออกเปนโฉนดทดนเลขท ๖๓๐๙-๖๓๑๔และ๒)โฉนดทดนแปลงแมแปลงเลขท๔๕๘๘ออกใหแกนายฮ.ซงเปนบคคลภายนอก ไมใชกลมนายทน ตรวจสอบไมพบสารบบทดนคณะกรรมการฯเหนวาทดนแปลงนไมพบพยานหลกฐานอนเปนเหตใหเพกถอนหนงสอแสดงสทธในทดนได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๙

ลอมกรอบ ๕ กรณการออกโฉนดทดนผดแปลงทบทนาย ล. นายส.และพนองไดรบมรดกทดนจากบดาคอนายล.จ�านวน๒๐ไรตามใบจองออกปพ.ศ.๒๕๑๔ตอมาป๒๕๔๘ถกนายม.เปนโจทกฟองขบไลเรยกคาเสยหายศาลชนตนพพากษายกฟอง โจทกอทธรณศาลอทธรณพพากษากลบค�าพพากษาศาลชนตนตดสนใหโจทกชนะนายส.และพวกตองออกจากพนทพรอมชดใชคาเสยหายตอมาโจทกเสยชวตผรบมรดกคอนางก.ผเปนแมและนางศ.ภรรยานายม.ไดขอเจรจาเพอยกทใหนายส.และพนองทงทเปนฝายชนะคดในความเปนจรงนายล.ม๒คนเปนเครอญาตกนคนหนงชอนายล.ใหญ(เสยชวตปพ.ศ.๒๕๒๕)และอกคนชอนายล.นอย(เสยชวตปพ.ศ.๒๕๔๗)นายล.(นอย)ขายทดนใหนางก.๗ไรแตนายล.(ใหญ)ไมไดขาย แตเมอมการออกเอกสารสทธกลบออกทบพนทนาย ล. (ใหญ) ดวยและเมอลกนายล.(ใหญ)คอนายส.และนายถ.ซงเปนผจดการมรดกทไดครอบครองท�าประโยชนอยในพนทถกนายม.ฟองขบไลและแพคดทงทนายล.(ใหญ)ไมเคยไปขอออกน.ส.๓ตามทผฟองกลาวอางและมหลกฐานหลายอยางไมตรงความเปนจรงเชนทขางเคยงซงในน.ส.๓อางวาเปนทของนางก.และทางสาธารณะทงททดนผนดงกลาวนนอยตดกบทดนของนางน.และนายง.ซงปจจบนทดนทง๒แปลงนออกโฉนดแลวการออกน.ส.๓ทบทนายล.(ใหญ)จงไมนาถกตองเปนการออกน.ส.๓ผดแปลงและมการใหขอมลกบคณะท�างานตรวจสอบขอเทจจรงของกรมทดนแตกมไดมการด�าเนนการใดๆ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๙

ภาพท ๑ เอกสารทดนกรณการออกโฉนดทดนผดแปลง

ภาพไมชด (อยางแรงครบ)

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๑

ลอมกรอบ ๖ กรณแกลงฟอง กรณนายม.เปนโจทกฟองนายฮ.จ�าเลยท๑และชาวบานอก๔คนเปนจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ฟองวาโจทกซอทดนจากจ�าเลยท๑เนอทราว๒๑๐ไรต�าบลหนองกนเพลและต�าบลบงหวายราคา๖๗๐,๐๐๐บาทตอมาจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ฟองจ�าเลยท๑วาทดนทขายเปนของจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕และจ�าเลยท๑ท�าสญญายอมความรบวาเปนของจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕และขดขวางมใหโจทกเขาครอบครองทดนท�าใหโจทกเสยหายจงฟองใหพพากษาวาทดนแปลงนเปนของโจทกและใหจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ชดใชคาเสยหายจ�าเลยท๑ใหการวาโจทกมไดซอทดนพพาทจากจ�าเลยไมเคยท�าสญญาขายทดนกบโจทกตามทฟองมเคยไดรบเงน๖๗๐,๐๐๐บาทจากโจทกขอใหยกฟองจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ใหการท�านองเดยวกนวาโจทกมไดซอทดนพพาทจากจ�าเลยท๑แตจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ครอบครองทดนพพาทมาโดยตลอดกวา๓๐ปศาลชนตนพพากษายกฟองและทกคดมการท�าสญญาประนประนอมยอมความวาโจทกยอมรบวาทดนเปนของจ�าเลยท ๑ โจทกอทธรณศาลพจารณาวาจ�าเลยท๑เคยฟองโจทกในคดนรวมกนทงสน๗คดและแตละคดไดบรรยายฟองในท�านองเดยวกนวาจ�าเลยท ๑ ซอทดนพพาทจากโจทกและโจทกสงมอบการครอบครองทดนใหแกจ�าเลยท๑และจ�าเลยท๑ไดครอบครองทดนพพาทโดยสงบและเปดเผยตดตอกนมาตอมาโจทกไดกระท�าการโตแยงสทธของจ�าเลยท๑โดยบกรกเขาไปครอบครองทดนและปกแนวเขตและบอกใหจ�าเลยท๑ออกไปจากทดนจ�าเลยท๑ เจรจากบโจทกโดยสนตวธแตไมเปนผลจงน�าคดมาฟองตอศาลรวม๗คดและตอมาจ�าเลยท ๑ และโจทกไดท�าสญญาประนประนอมยอมความวาโจทกยอมรบวาทดนดงกลาวเปนของจ�าเลยท๑โจทกจะออกจากทดนภายใน๗วนหากเปนจรงเชนนนเพราะเหตใดจ�าเลยท๑จงตองฟองโจทกอก๖คดและทกคดกมการ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๑

ท�าสญญาประนประนอมยอมความกนภายหลงการฟองคดนานไมถง๑เดอนซงหากในคดแรกโจทกยอมรบอยางงายดายวาทดนเปนของจ�าเลยท๑กไมมเหตผลใดทโจทกจะมาฟองคดเกยวกบทดนแปลงอนๆอกเพราะยอมจะตองมการพดคยกนถงทดนแปลงอนๆอกแตถาหากเปนเรองทโจทกยอมรบเฉพาะรายแปลงเพราะเหตใดภายหลงจากทจ�าเลยท๑ฟองโจทกเปนคดอน โจทกกลบยอมรบอยางงายดายวาเปนทดนของจ�าเลยท๑ประกอบกบโจทกอางวาจ�าเลยท๑ซอทดนพพาทจากโจทกมากอนนอกจากนยงไดความจากการน�าสบของโจทกเองวาทงตวโจทกจ�าเลยท๑หรอบคคลในครอบครวของโจทกตางไมเคยเขาไปครอบครองท�าประโยชนในทดนพพาทผท�าประโยชนในทดนพพาทมาตลอดคอจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕ส�าหรบจ�าเลยท๑ซงเคยด�ารงต�าแหนงเปนผใหญบานซงทดนพพาทตงอยยอมจะตองทราบดแลววาผใดเปนผครอบครองท�าประโยชนจ�าเลยท๑และโจทกรวมมอกนโดยการแกลงฟองและบงคบคดกบบคคลภายนอกเพราะทงโจทกและจ�าเลยท๑ตางทราบดวาหากโจทกเปนผฟองคดโดยตรงจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕กบพวกยอมจะตองตอสคดคานและโจทกอาจแพคดจงรวมมอกนใชวธแกลงฟองตอกนและเมอการบงคบคดไมเปนผลโจทกกบจ�าเลยท๑จงแกลงท�าสญญาท�านองวาจ�าเลยท๑ขายทดนคนใหแกโจทกจงเปนเรองผดปกตวสยเพราะเหตใดจงมการซอขายทดนกลบไปกลบมา โดยสามญส�านกทงโจทกมนาซอทดนกลบคนเพราะเปนทดนมปญหาประกอบกบจ�าเลยท๑กไมนาขายทดนใหโจทกราคาไรละ๓,๐๐๐บาททงทราคาทองตลาดไรละ๓๐,๐๐๐บาทและมชาวบานในทองทกวา ๑๐ คนเปนพยานวาจ�าเลยท ๒ ถงจ�าเลยท ๕ ครอบครองทดนท�าประโยชนในทดนพพาทมาตลอดจงรบฟงไดวาจ�าเลยท๒ถงจ�าเลยท๕เปนผครอบครองทดนพพาทพพากษายน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๓

ป พ.ศ.๒๕๕๑ นาย ม. ถกยงเสยชวตเมอ ๒๑ ม.ย.๒๕๕๑ เปนขาวในสอมวลชนวาอาจเกยวของกบกจการดานการซอขายทดนทท�าอยหลายจงหวดเชนทกรงเทพฯภเกตนครราชสมาฯลฯ ป พ.ศ.๒๕๕๓ ชาวบาน (นาย ว.) รองเรยนตอกระทรวงยตธรรม (กรมสอบสวนคดพเศษ) ใหตรวจสอบขอเทจจรงการออกเอกสารสทธโดยมชอบดวยกฎหมาย[20]ในพนทต�าบลบงหวายอ�าเภอวารนช�าราบซงกรมสอบสวนคดพเศษแจงวาเปนกรณทขาดอายความฟองรองฯจงยตการตรวจสอบขอเทจจรงและไดยนฟองศาลปกครองขอใหเจาพนกงานทดนสอบสวนขอเทจจรงกอนวาชาวบานทมคดพพาทกบเจาของทดนทมโฉนดทดนแปลงใดเพอสงเรองใหกรมทดนพจารณาและศาลพพากษาใหเจาพนกงานทดนด�าเนนการตามทนายว.รองขอ ในเดอนพฤศจกายน๒๕๕๔นายว.ฟองศาลปกครองวาไดครอบครองท�าประโยชนทดนตามใบจองไปยนค�าขอออกโฉนดทดนแตเจาพนกงานทดนตรวจสอบระวางแผนทแลวมโฉนดทดน๓๒แปลงออกในทดนนายว.แลวจงแนะใหไปฟองเพกถอนโฉนดหรอฟองครอบครองปรปกษ นาย ว. ไดรองเรยนไปหนวยงานตางๆ และมหนงสอถงพนกงานทดน พนกงานทดนตอบวาทดนทรองเรยนมการแกไขปญหามโครงการจดทดนแปลงเลกแปลงนอยและเดนส�ารวจออกโฉนดทดนไปบางสวนสวนทไมสามารถด�าเนนการไดเนองจากอยระหวางการฟองรองคดในศาลยตธรรมรอฟงค�าพพากษาศาลพนกงานทดนจงไมไดด�าเนนการตรวจสอบทดนของนายว.นายว.จงฟองคดปกครองละเลยตอหนาทตามทกฎหมาย

[20]กรมสอบสวนคดพเศษแจงวาจากการตรวจสอบกรณใบจองเลขท๑๘๔ของนายท. (บดานายว.)ออกเมอ ๑ ธ.ค.๒๕๑๐ ไมพบวาอธบดกรมทดนเคยมค�าสงใหนาย ท. ขาดสทธตามใบจองฉบบนแตอยางใดประกอบกบนาย ท. และนาย ว.ไดเขาครองครองท�าประโยชนตามใบจองตอเนองตงแตรบใบจองจนถงปจจบนฉะนนการทเจาหนาทออกใบจองในป๒๕๑๔ซ�าซอนกบใบจองเดมท�าใหโฉนดทดนทออกใบจองทออกซ�าซอนกนเปนการออกโฉนดทดนโดยไมชอบดวยกฎหมายตามหลกผรบโอนยอมไมมสทธดกวาผโอนจงแจงใหกรมทดนตรวจสอบความถกตองในการออกโฉนดทดนและพจารณาด�าเนนการตามม.๖๑แหงประมวลกฎหมายทดนแลว...” (ม. ๖๑ สรปยอไดวาถาออกโฉนดหรอหนงสอ...เกยวกบทดนโดยคลาดเคลอนหรอไมชอบดวยกฎหมาย ใหอธบดกรมทดน (กรณโฉนด) และผวาราชการจงหวด (กรณหนงสอรบรองการท�าประโยชนมอ�านาจเพกถอน...”)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๓

ก�าหนดใหปฏบตตามประมวลกฎหมายทดนม.๖๑วา“เมอปรากฏการออกโฉนดทดนหรอหนงสอรบรองการท�าประโยชน โดยคลาดเคลอนหรอไมชอบดวยกฎหมายใหอธบดกรมทดน...มอ�านาจหนาทสงเพกถอนหรอแกไขได กอนมการเพกถอนใหตงคณะกรรมการสอบสวน”ประกอบกบมหนงสอของกรมทดนก�าหนดแนวทางปฏบตท�านองน การทเจาพนกงานทดนฯไมด�าเนนการสอบสวนพยานหลกฐานหรอเรยกโฉนดทดนมาพจารณาและตรวจสอบจดท�าความเหนรายงานตออธบดกรมทดนจงขดตอหนาทตามม.๖๑แหงประมวลกฎหมายทดน ศาลพพากษาใหเจาพนกงานทดนฯเสนอเรองการตรวจสอบทดนทมการออกโฉนดทดนใหบคคลอนทบทดนนายว.ตอกรมทดนภายใน๙๐วนนบแตศาลมค�าพพากษาเจาพนกงานทดนอทธรณ ปจจบนการชวยเหลอในการตอสคดของชาวบานตางคนตางหาทนายความกนเองมบางคนทองคกรพฒนาเอกชนและสภาทนายความใหความชวยเหลอและมการขอออกเอกสารทบทสาธารณะประโยชนและราษฎรในพนทคดคานเจาของทสงเรองรองเรยนขอความเปนธรรมไปยงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ความไมเปนธรรมทชาวบานสะทอนออกมามหลายประเดนเชนการออกเอกสารสทธโดยมชอบทบทชาวบาน การทจรตของเจาหนาท การไมด�าเนนการออกโฉนดใหชาวบานทรองขอและการตอสคดความในกระบวนการยตธรรม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๕

จานวน

จานวน

๕ไร

๙-๓-๔๗

๑๑-๒-๙๖

๗ไร๒งาน

๖ไรเศษ

๑๕ไร

๓ไรเศษ

ประวต

ประวต

-

ไดมาจากบดาป๒๕๒๕แตกอนปลกปอมนยคาลปตสมากวา๑๐ป

บกเบกเองพ.ศ.๒๕๑๔

ไดรบมรดกจากบดามารดาปลกปอขาว

บกรางถางเองตงแตป๒๕๐๓ปลกกอไผยคา

-

บกเบกเอง

หมายเหต

หมายเหต

ปจจบนไมไดเขารวมกบกลมโดยก�าลงไกลเกลยกบกลมนายทน

-

***อยในระหวางการขอออกโฉนด

-

-

-

-

เอกสารสทธ

เอกสารสทธ

ไมม

ใบจองเลม๒หนา๖๗เลขท๑๓๐ระวาง๕๙๓๙II๔๐,๗๔๗๘

ภบท.๕,ใบจองเลม๔๓หนา๑๖๕เลขท๑๘๕(๒๕๔๕),แบบส�ารวจขอมลทดนเพอการเดนส�ารวจออกโฉนดทดน(๒๕๔๘)

มใบหลกฐานประกาศจบจองฉ.๒๐๒๗

ไมม

ไมม

ไมม

ปญหา

ปญหา

ถกจดหมายเตอนใหออกจากทดน(ปจจบนถกฟองขบไลจากทดนแลว)

ไมสามารถออกโฉนดไดนายม.คดคาน

ไมสามารถขอออกโฉนดไดแตคณะกรรมการตรวจสอบพบวาไมทบทดนแปลงใด

นองเขยเคยขอรงวดป๒๕๔๖โดยแตท�าไมไดอางวามนามสกลตางกน

ไมสามารถขอออกโฉนดได

ไมสามารถออกโฉนดได

ไมสามารถออกโฉนดได

๑. กลมทยงไมถกฟองดาเนนคด และไมมเอกสารสทธทดน

๒. กลมทยงไมถกฟองดาเนนคด และมเอกสารสทธทดน

ตารางท ๓ สรปสถานการณชาวบานทไมไดรบความเปนธรรม

ลาดบ

ลาดบ

๑

๕

๒

๓

๖

๔

๗

ชอ/สกล

ชอ/สกล

นายพ.

นายบ.(นายป.)

นายส.

นายป.

นายจ.(นางง.)

นายก.

นายพ.

คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๕

หมายเหต

ไมเคยไปศาล***อยในระหวางการขอออกโฉนด

คดด�า๑๒๒๓/๒๕๓๘ไปขอออกโฉนดแลวใบจองหายไปขอใหมนางท.(นองสาว)นางม.เปนพยานเรองใบจองใหเปนทขางเคยงนายด.ยายไปแลว***อยในระหวางการขอออกโฉนด

คดด�า๑๒๓๓/๒๕๓๘คดแดง๑๙๖๙/๒๕๓๙ไปขอออกโฉนดแลวไมใหทนายน.รบปากวาจะท�าใหพรอมกบท�าเรองผจดการมรดก

ขอออกโฉนดไมได

๓. กลมฟองผดแปลงลาดบ

๘

๑๐

๑๑

๙

จานวน

๑๐-๓-๐๙

๒-๐-๖๕

๓ไร

๒-๐-๒๐

ประวต

บกรางถางเองเมอพ.ศ.๒๕๑๒ปลกตนไมใหญ(เฟอย)มะมวงมะขาม

บกเบกตงแตป๒๔๘๙ไดรบมรดกตงแตป๒๕๔๖ปลกปอมนปลกยคาลปตส

บกเบกถางเอง

บกเบกเองตงแตป๒๕๐๘ปลกออยปอมนส�าปะหลงปจจบนปลกมนส�าปะหลงกบยคาลปตสและมะมวงหมพานต

ชอ/สกล

นางท.๕บานน.

หม๓ต�าบลน.

นางท.

นายค.(นางป.)

นายส.(นางบ.ภรรยา)

เอกสารสทธ

ใบจองเลม๒หนา๖๖เลขท๑๒๕(๒๕๔๖),ใบเสยภาษ

ใบจองเลม๒หนา๗๑เลขท๑๕๑(๒๕๔๖)

ไมม

ใบจองเลม๒หนา๗๑เลขท๑๕๒(๒๕๔๖)

ปญหา

มหมายเรยกมา๓ครงอางวานายร.(สาม)แพคดเมอม๒๕๓๖แตนายร.ตายตงแต๒๕๓๐เอาใบมรณบตรไปยนใหศาลตอมาทดนไดออกใบจบจองให

บรวารจ�าเลยคดนางด.รวมกบนางบ.ชนะคดศาลชนตนฟองนายม.รวมกบนางบ.(ทนายน.)

บกเบกตงแตป๒๕๑๙มอบใหลก(นางป.)ตงแตป๒๕๒๒

ถกนายม.ฟองตงแตปพ.ศ.๒๕๓๘ปจจบนนายส.ปวยเดนไมไดนายบ.ภรรยาขนศาลแทนมทนายอ.วาความใหตอนหลงเปลยนเปนทนายน.ถกฟองรวมกบนางด.(จ�าเลยท๑)เพราะทตดกนโดยบอกวาเปนบรวารของนางด.ตอนนเปนโจทกรวมกบนางบ.ฟองนายม.วาฟองผดแปลง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๗

๖ไรเศษ

๒๐-๑-๗๐

๒-๑-๑๐

ปท�ามาตงแตประมาณป๒๕๐๘

ไดรบมรดกจากนายล.๔ไร

บกเบกตงแตปพ.ศ.๒๕๑๐ปลกออยปลกปอปลกมนส�าปะหลงปลกยคาลปตสหญามะขามแดงประดตาลกอไผ

ทนายน.(ไมมเอกสารคด)

นายล.มสองคนชอเดยวนามสกลเดยวกนคนหนงเปนพอนายส.คนหนงเปนหลานนายล.เสยชวตแลวทงคทดนผนนนนายล.เคยใหนายถ.ซงไมมทดนท�ากนจงใหนายถ.มาเชาทดนจงถกฟองดวย

***อยในระหวางการขอออกโฉนด

ใบเสยภาษ

ใบจองเลม๔๕หนา๔หม๒เลขท๑๗๑(๒๕๑๔)

ใบจองเลม๒หนา๗๐เลขท๑๔๖ระวาง๕๙๓๙III๕๖,๗๒๗๘(๒๕๔๖)

เปนคดตอเนองจากคดของป(ตายแลว)แพคดโดนยดททงๆทเปนทคนละแปลงกบโฉนดของนายม.ตอนนโดนฟองใหมเพราะทดนตดกนและคดเดมเปนบรวารของนายท.ตอนนนดพรอมแลวนดสบแลวรอท�าแผนทพพาท

พ.ศ.๒๕๔๑ถกนายม.ฟองขบไลเรยกคาเสยหายศาลชนตนและอทธรณชนะนายม.อทธรณรอบสองแพคดหลกฐานนายม.อางนส.๓(๒๕๑๕)เลม๔๕หนา๔สารบบหมท๒หนา๑๗๑มพรธคอไมมเลขทบานนายล.ไมเคยขอออกนส.๓ทขางเคยงใสชอไมตรงกบความจรงมการออกใบแทนหนงสอรบรองแตไมลงวนท(ธค.๒๕๔๒)

ออกโฉนดไมไดใบจองเปนชอนายธ.แตน�าแปลงนฟองนายด.(พอตา)ฟองผดแปลงไปขอออกโฉนดแลวอยในระหวางด�าเนนการ

จานวน ประวต หมายเหตเอกสารสทธ ปญหาลาดบ ชอ/สกล

๑๒

๑๔

๑๓

นายน.

นายธ.๒๔๐หม๘บานน.ต�าบลน.

นายล.(เสยชวต)/นายส.(ลกนาย

ล.)(นายท.พเขยนาย

ส.)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๗

คดด�า๑๕๐๕/๒๕๔๓คดแดง๑๒๗๑/๒๕๔๖***โฉนดเลขท๕๖๓๔เลขทดน๑หนาส�ารวจ๑๓๓๑(๗-๓-๖๕.๙)แพคดศาลชนตนคดสนสด

ทนายน.คดด�า๑๖๘๗/๒๕๓๗คดแดง๖๘/๒๕๓๘อยในขนศาลอทธรณ

ลาดบ

๑๕

๑๗

๑๖

จานวน

๗-๓-๐

๓ไร๒งาน

๑๗ไร

ประวต

ไดจากสามคอนายน.(เสยชวต)เมอป๒๕๐๔ปลกมนปอยคาลปตสไผ

ซอมาจากนายผ.เมอปพ.ศ.๒๕๐๙ในราคา๑,๕๐๐บาทเรมเขามาท�ากนป๒๕๑๕ปลกปอมนส�าปะหลงตอมาปลกมะมวงขนนมะขาม

จบจองเองถางเองตงแตอาย๒๐ปจนถงปจจบนอาย๗๕ปปลกกอไผ๑ไรขนนมะมวงมนส�าปะหลงมบอน�าสระ

ชอ/สกล

นางป.บานท.หม๖

ต�าบลบ.

นายน.บานท.หม๖

ต�าบลบ.

นางม.(ด.)

บานท.หม๖

ต�าบลบ.

เอกสารสทธ

ไมม

ไมม

ใบเสยภาษบ�ารงทองท

ปญหา

นางก.เคยตดตอขอซอไดคามดจ�ามา๕๐๐บาทจงไมขายตอมาไดหลอกใหนายนอยมายนเรองขอโฉนดพ.ศ.๒๕๓๗นายม.ฟองขบไลแพคดพ.ศ.๒๕๔๖นดไกลเกลยแลวตกลงยอมความจายคาชดเชยใหแตยงไมจายเงนยงไมยายออกใหตดตนไมกไมตด

พ.ศ.๒๕๔๙นายม.ฟองขบไลแพในศาลชนตนอยในขนอทธรณยงไมออกจากพนทแอบอางจ�าเลยขนมาชอนายก.อางวาเชาตอจากนายม.เปนคนลาวทเคยมารบจางท�างานปจจบนกลบประเทศลาวไปแลว

ป๒๕๑๙นางก.ขอซอมดจ�า๕๐๐บาทแลวเอาเชคเดงใหชอนายช.(สาม)ขนเงนไมได๔,๕๐๐บาทถกฟองยดทรพยและจะมายดบานแพคดโดยทไมไดไปสคด

หมายเหต

๔. กลมแพคดในศาลชนตน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๔๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๙

ประมาณ๒ไร

๑๔ไร

๔-๒-๔๑

๓ไร๑งาน

๒-๐-๒๒

ซอจากนายบ.(นายฮ.อดตผใหญบานเปนพยาน)เขาถากถางเองเมอปพ.ศ.๒๕๑๖ปลกปอมนปจจบนปลกยคาลปตสหญา

บกรางถางเอง

เปนของพอแม (เสยชวตแลว) กอนปพ.ศ.๒๕๒๕แตยงไมไดโอนใหก อนตายปลกมะมวงหมพานตกอไผตนยางยคาลปตส

พอแมบกเบกพ.ศ.๒๕๑๕ป ล ก ข น น ม ะ น า วมะพราว ขดบอ คอกววเลาไก และมบานอยในพนท

มรดกจากพอปพ.ศ.๒๕๑๐รบมรดกปลกยคาลปตสหญา

ปจจบนยงท�ากนในทเดม

ถกฟองแพคดศาลชนตนทงสองแปลงปพ.ศ.๒๕๓๖คดสนสดแลวไมมเงนอทธรณ

คดสนสดทนายอ.

-

แพศาลชนตนคดสนสดทนายอ.ไมยอมใหเอกสารคดและใบจองฉบบจรงตามหาทนายอ.ไมเจอ

ไมม

ไมม

ใบจองเลม๔๓หนา๙๙หม๓เลขท๓๔๘(๒๕๑๖)

ใบเสยภาษ

ใบจองเลม๔๓หนา๙๕หม๓เลขท๓๒๗

ถกนายม.ฟองมารดา(นางท.)แพศาลชนตน,ถกขบไลใหออกจากทดน

แปลงนขาย๑๐ไรไรละ๕๐๐บาทไดเงนเพยง๓,๐๐๐บาทแตนายทนออกโฉนดทบททงหมดดวย

ออกโฉนดไมได นายม.คดคานท�าใหไมมทท�ากน ปจจบนยงท�ากนอยเหมอนเดม

ป๒๕๓๘ถกนายม.ฟองขบไลแพคดจนตองยายบานออกไปยงทดนอกแปลงซงอยขางเคยงเสยเงน๔๐,๐๐๐บาทใหนายม.และบอกใหไปขอออกโฉนดไดเลยแตไปขอออกจรงๆแลวไมได

ถกฟองขบไล

จานวน ประวต หมายเหตเอกสารสทธ ปญหาลาดบ ชอ/สกล

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

นายจ.(พอ)

(นายว.)(นางบ.)

นางบ.

นายส.

นายช.(นายอ.อาชพขายไมกวาดทกทม.)

นางท.

คลายปม “คดทดนคนจน” ๔๙

คดด�า๑๐๓๗/๒๕๓๖คดแดง๑๗๘๓/๒๕๓๙มหนงสอสญญาขายทดนใหนายส.แตไมมลายเซนนายส.เปนผซอ***อยในระหวางการขอออกโฉนด

เปนจ�าเลยรวมกบนายม.***อยในระหวางการขอออกโฉนด

เปนจ�าเลยรวมกบพอใหญม.

คดด�า๗๓๖/๒๕๔๖คดแดง๒๒๗๔/๒๕๔๘หลกฐานใบมอบอ�านาจและนส๓ก.ตนฉบบอยกบศาลฎกาทนายว.

ลาดบ

๒๓

๒๖

๒๔

๒๕

จานวน

๙-๒-๔๙.

๕ไร๑งาน(แปลงเดยวกบท๗-๓-๑๓)

๙-๑-๕๐

๙-๐-๒

ประวต

รบมรดกจากนายม.ในปพ.ศ.๒๕๑๕ผใหญบานไดท�าการจดสรรแบงแปลงเพอท�าการเสยภาษ

มรดกจากนางน.

ไดรบมรดกจากบดานายม.ป๒๕๑๕(เสยชวต)ปลกออยปอมนส�าปะหลงปจจบนปลกยคาลปตสมกระทอมหลงคามงสงกะส

บกเบกเอง๒๕๑๓ปลกออยปลกขาวถวลสงปอมนปจจบนปลกหญามกระทอมมงหลงคาสรางมา๕ป

ชอ/สกล

นายส.

นางฝ.

นายอ.

นางม.

เอกสารสทธ

ใบจองเลม๒หนา๕๙เลขท๙๒(๒๕๔๕)

นส.๓ก.เลขท๓๗๕๘เลม๓๘ข.หนา๘เลขทดน๑๘ระวาง๕๙๓๙IIIแผนท๕๖(๒๕๒๑)หนงสอสญญาใหทดน

ใบจองเลม๒หนา๖๓เลขท๑๑๒ระวาง๕๙๓๙III๗๒๗๘,๕๙๓๙II๗๔๗๘

ใบจองเลม๒หนา๖๓เลขท๑๑๑(๒๕๔๖)

ปญหา

ถกฟองขบไลออกจากทดนศาลชนตนชนะศาลอทธรณแพใหขนยายแตตอนนกยงท�ากนเหมอนเดมทนายเรยกเงน๑๒๐,๐๐๐บาทจงไมฎกาทนายอ.ทนายก.ทนายช.

นางฝ.ฟองขบไลนางห.ลกนางพ.ภรรยาคนแรกของนายน.(นางน.เปนภรรยาคนทสอง)ไดมาขออาศยท�ากนในทดนและไมยอมออกจากพนทจงฟองขบไลในปพ.ศ.๒๕๓๖แพคดในศาลอทธรณนายม.มารองสอดอางวาทดนผนนเปนของนางก.โดยอางวาซอตอจากนายห.พชายนางน.และแพคดเชนกน

-

-

หมายเหต

๕. กลมแพคดในศาลอทธรณ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๕๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๑

จานวน

๖ไร

๑๑-๓-๕๔

๘-๒-๑๙

ประวต

ไดมรดกจากมารดาในปพ.ศ.๒๕๑๘ปลกกอไผ

บกรางถางเองตงแตปพ.ศ.๒๕๑๓

ไดรบมรดกจากบดามารดานายท.เรมเขามาท�าประโยชนเมอพ.ศ.๒๕๑๓ปลกออยมนปอปจจบนปลกยคาลปตส

หมายเหต

***อยในระหวางการขอออกโฉนด

คดด�า๒๐๘๐/๒๕๔๒คดแดง๒๖๑/๒๕๔๓คดด�า๕๑๔/๒๕๔๖คดแดง๗๑๗/๒๕๔๘จ�าเลยรวมกบนายฮ.นายอ.นายพ.นายส.นายง.***อยในระหวางการขอออกโฉนด

ทนายช.

เอกสารสทธ

ไมม

ใบจองเลม๒หนา๖๗เลขท๑๓๔

ใบจองเลมท๒หนา๖๗เลขท๑๓๑(๒๕๔๖)

ปญหา

ไถทดนแลวแตถกฟองเลยไมไดท�าอะไรนายม.มาขอซอแตไมขายไมสามารถออกโฉนดได

แปลงนโดนฟองป๒๕๓๑นายม.ยนฎกาศาลพพากษายนชนะ๓ศาลปจจบนอยในขนตอนพสจนสทธไดไปขอออกโฉนดตามทคณะกรรมการตรวจสอบพบวาไมมทดนแปลงอนทบ

ขน๓ศาลเบกความเอง๒ศาลศาลชนตนชนะอทธรณแพใหยายออกแตไมออกจนถงเดยวนจนถงศาลฎกาใหทนายยนฎกาผานมา๓ปแลวแตยงไมมความคบหนาใดๆ

๖. กลมชนะคด รวม ๑๑ ราย ๑๗ แปลง

จานวน ประวต หมายเหตเอกสารสทธ ปญหาลาดบ

ลาดบ

ชอ/สกล

ชอ/สกล

๒๗

๒๘

๒๙

นายท.

นายป.

นายส.

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๑

๙ไร บกรางถางพงมาตงแตปพ.ศ.๒๕๑๔ปลกปอปจจบนปลกยคาลปตสหญามะมวงหมพานตพอตายกทดนให(นายข.)เมอป๒๕๒๔ปลกกระทอมตงแตป๒๕๑๔แตป๒๕๒๙ไปซาอฯกระทอมพงขดสระน�าเมอป๒๕๓๖

คดด�าเลขท๓๘๘,๕๙๑/๒๕๓๖คดแดงเลขท๑๒๒๗,๑๒๒๘/๒๕๓๗คดด�าเลขท๓๐๔/๒๕๔๑คดแดงเลขท๒๔๒๒/๒๕๔๖

•หลกฐานเรองนายฮ.ศาลไมเชอวามการซอขายทดนกบนายม.จรงเพราะการซอขายไมไดจดทะเบยนตอพนกงานเจาหนาทตามกฎหมายถอเปนโมฆะ•นายม.ซอทดนในนามสวนบคคลไมใชในฐานะผจดการมรดกของนายส.•ส�านวนนายม.ขดกนอางวา

ไมม นายม.ฟองรองขบไล๓รอบรอบ๑ศาลแพงฟองวาทดนแปลงนเปนมรดกของนางก.ศาลยกฟองชนะ๓ศาลรอบสองศาลอาญาบอกวาบกรกและท�าลายทรพยสน,รอบ๓ปจจบนเปนคดอยในศาลแพงอางวาขดบอปลาล�าทนายม.ชนะคดทง๕รอบ

จานวน ประวต หมายเหตเอกสารสทธ ปญหาลาดบ ชอ/สกล

๓๐ นายค.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๕๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๓

๓๑ ๒๖ไร พอแมบกเบกมาตงแตปพ.ศ.๒๔๗๙ปลกออยปอมนพ.ศ.๒๕๑๒ปลกมะมวง-มะขามพ.ศ.๒๕๑๔ปลกยคาลปตสปจจบนปลกยคาลปตส

นายส. นส.๓เลม๔๓หนา๘๗หม๓เลขท๒๘๙(๒๕๑๔)

ถกฟองขบไลศาลชนตนยกฟองในปพ.ศ.๒๕๔๗ปจจบนอยในศาลอทธรณนายม.เปนโจทกนางก.เปนผรองสอดศาลเหนวาพยานหลกฐานของผรองสอดมพรธนาสงสยไมนาเชอวาผรองสอดเปนเจาของทดนแปลงพพาทตามทกลาวอาง

จานวน ประวต หมายเหตเอกสารสทธ ปญหาลาดบ ชอ/สกล

นายส.ท�าประโยชนในทดนและในส�านวนเดยวกนกบอกวาจ�าเลยเปนผครอบครองท�าประโยชน-ศาลไมเชอวานายฮ.เขาท�าประโยชนตามทกลาวอาง

คดด�า๙๐๒/๒๕๔๑คดแดง๑๔๙/๒๕๔๗ทนายสญญา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๓

๒.๓ กรณตวอยาง นาย ว. หนงในผถกฟองขบไลทแพคดและถกจาคก นาย ว. เปนหนงในชาวบานกวารอยรายทมกรณพพาทเรองทดนในเขตต�าบลบงหวายต�าบลหนองกนเพลอ�าเภอวารนช�าราบจงหวดอบลราชธานโดยรบมรดกทดนมาจากนายท.ผเปนพอมเอกสารใบจองแสดงการครอบครองและใชประโยชนทดนมาตงแตปพ.ศ.๒๕๑๐และท�ากนตอเนองมาโดยไมไดขายทดนแตมโฉนด๓๑แปลงออกในพนทของนายว.เจาของโฉนดรวมทงนายม.[21]ฟองศาลขบไลและเรยกคาเสยหายในคดตางๆนายว.แพหลายคดตองถกจ�าคกและเสยเงนเปนจ�านวนมาก

ภาพท ๒ ผงจดสรรทดนของนายทนทครอบทบทดนนาย ว.

ภาพไมชดครบ

นายว. เปนบตรของนายท.ซงถงแกกรรมไปแลวในปพ.ศ.๒๕๔๙โดยนาย ท. และครอบครวไดครอบครองท�าประโยชนในทดนต�าบลบงหวายมาแตบรรพบรษโดยมเอกสารใบจองเลขท๑๘๔ต�าบลบงหวาย(ปจจบนแยกออกมาเปนต�าบลหนองกนเพล)ออกเมอ๒๙ธ.ค.๒๕๑๐เนอทตามใบจอง๒๒ไร๑งาน๖๐ตร.วา เมอนายส.และนางบวผเปนภรรยามาหาซอทดนจากชาวบานเขตต�าบลบงหวายเปนจ�านวนมากโดยมลกนองซงเปนผใหญบานและก�านนเปนผชวยตดตอ

[21]นายม.ฟองด�าเนนคดขบไลเรยกคาเสยหายกบผมดวยนายม.มทเยอะในบรเวณนเกอบหมนไร ในสวนททบทของนายว.๘๐ไรแบงเปนแปลงเลกแปลงนอยมโฉนดและอางวาเปนมรดกของพอเขามสวนทยงไมไดขายจงน�ามาฟองท�าใหผมยงมากถาผมยอมถอยกไมมทดนท�ากนกเลยส(สมภาษณนายว.)

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๕๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๕

[22]คนทถอโฉนดทดนของนายท.พอนายว.กไมทราบวาจดไหนเขากไปยนขอสอบเขตรงวดเจาพนกงานทดนกลงมารงวดตามเอกสารคนทถอมาทบทของนายว.บางคนกพดดวาถารอยางนกไมซอทดนนายว.เพงมาทราบตอนทดเอสไอมาส�ารวจวาทบทงแปลงประมาณ๓๐กวารายเนอท๘๐กวาไรเปนแปลงจดสรรแปลงละ๓ไรนายว.กบพอกคดคานไมใหรงวดในพนทตนเองเจาของโฉนดกโกรธเจาหนาทรงวดเขาพนทไมไดกกลบแลวเจาของโฉนดกฟองรองตามกฎหมาย

[23]ทนายความ(นายน.เสยชวตแลว)บอกวาจะวาความใหทงศาลชนตนอทธรณฎกาบอกวาชนะแนนอนไมมปญหาฟองครอบครองปรปกษไปเลยเรยกเงนคาทนายกอน๕๐,๐๐๐บาทผมกบอกวาทนายครบผมมใบจองนะผมท�าประโยชนผมไมไดขายนะทนายบอกวา“ใบจองไมใชเอกสารสทธสไมไดสกแพเอาครอบครองปรปกษ”มารทหลงทนายคนนกรจกนางช.เขากคอยมาเอาเงนไปรวมแลวกวา๑๑๐,๐๐๐บาทหมดเลยครบแพคดครบ(สมภาษณนายว.)

ชาวบานใหนายท.และชาวบานสวนใหญไมไดขายทดนเพราะตองการทดนไวท�ากน การตดตอซอทดนจากชาวบานมหลายลกษณะ มชาวบานสวนหนงทขายผทไมขายบางรายจะถกขมขวาจะเอาทดนฟรๆ และตอมามการออกโฉนดทดนจ�านวนมากในเขตต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพล.โดยผเปนเจาของโฉนดไมเคยเขาไปรงวดและท�ากนเลย และตอมาทดนเหลานถกน�าไปจ�านองและขายตอกบบคคลตางๆและเมอผซอเขาไปในพนทกจะพบเจาของทดนเดมซงยนยนวาไมไดขายทดนจงเกดพพาทกน[22]

ชวงกอนปพ.ศ.๒๕๒๖มหนงสอมาจากกรมบงคบคดเจาพนกงานพทกษทรพยมายดทชาวบานเกอบทงหมด มาตดหมายตามตนไมและเถยงนาชาวบานยดทดนเปนแปลงทงผทขายทดนและแปลงทไมไดขายทดนจงมทนายมาแนะน�าบอกวาถามายดทรพยใหคานไวนะเปนทนายธกส.คนหนงและทนายในพนทคนหนงเขาไปพลกจากชาวบานลงชอคดคานยดทรพยวาเปนชาวบานยอมเชาเขาท�ากนในพนทของตนเอง ชาวบานเคยรองเรยนอ�าเภอใหด�าเนนการตรวจสอบเพราะชาวบานไมไดขาย ทางจงหวดกสงเรองมาทกระทรวงในกรงเทพฯ เรองกเงยบหายไปชาวบานกเรมรองเรยนกนมา นาย ว. ถกฟองรองครงแรกในป พ.ศ.๒๕๓๙ โดยนาง ช. ซงมบดาเปนทหารปลดเกษยณไดโอนทดนทซอมาจากสวสดการทหารใหลกไดยนฟองด�าเนนคดแพงนายว.นายว.ไปหาทนายวาความใหแตกตองแพคด[23] แตเจาของโฉนด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๕

บางคนกมาเจรจาขอเขามาอยดวยนายว.กยอมใหเพราะไมอยากสคด[24]

ตอมาเมอ๓๑สงหาคม๒๕๔๗นายว.ไปยนขอออกโฉนดทดนจงทราบวามโฉนด๓๑แปลงออกในทดนนายว.แลวพนกงานทดนแนะน�าใหไปฟองเพกถอนโฉนดทดนหรอฟองครอบครองปรปกษนาย ว. จงรองเรยนไปยงหนวยงานตางๆ พรอมทงทลเกลาถวายฎกา ซงส�านกพระราชวงไดแนะน�าใหท�าหนงสอถงเจาพนกงานทดนขอใหตรวจสอบขอเทจจรงและเพกถอนโฉนดทออกโดยมชอบแตเจาพนกงานทดนไมปฏบต ใหเหตผลวาไดมการฟองรองตอศาลยตธรรมเกยวกบสทธการครอบครองทดนแลว หากศาลยตธรรมมค�าพพากษาอยางไรจงจะด�าเนนการตอไปไดนายท.จงไปฟองศาลปกครอง ปพ.ศ.๒๕๔๖เจาของโฉนดทดน๒ราย(จาสบเอกว.และนางส.)ฟองนายว.ขอหาบกรกเขาไปในโฉนดทดนเลขท๓๙๒๐ต�าบลหนองกนเพลของจาสบเอกว.ลกเอาหนาดนไป๒,๑๐๐ลบ.เมตรราคา๗๐,๐๐๐บาทและบกรกโฉนดเลขท ๕๑๕๒ ของนาง ส. ลกเอาหนาดนไป ๔,๑๐๐ ลบ.เมตร ราคา๑๔๐,๐๐๐ บาท ซงนาย ว. ใหการวาไดครอบครองทดนดงกลาวนมาตงแตป๒๕๓๖และไดยนค�ารองขอใหศาลมค�าสงแสดงกรรมสทธในทดนทงสองแปลงแลวแตทรองชาเพราะไมมเงนศาลพพากษานายว.มความผดฐานลกทรพยโดยใชยานพาหนะใหจ�าคก๒ป[25]และคนหนาดนหรอใชราคาหนาดนใหกบผเสยหายและตดคกจรง๑ป๖เดอน๒๒วนกพนโทษปจจบนยงตอสคดอยในศาล

[24]บางคนกมาพดดขออยดวยโดยใหคาตอบแทนหมนสองหมนกเลยยอมเพราะสตอไปไมไดเงนกไมมและกลวม๒รายทเขามาอยมาอยในทดนเรากอนมาอยเขากเอาชางรงวดมาสอบเขตเหมอนกน๒รายชอพนตรว.๓ไร,อกคนผมกจ�าไมไดบานอยในเมองเขาตรวจสอบแลวอยใกลกนดงกนมาเปนพยานใหกนทจรงไมอยากมเรองมคดพนตรว.มาอย๔-๕ปกขายทดนใหบคคลอน โฉนดของนางก.ทกแปลงจะขายเปนทอดๆกนไปสวนใหญไมมาท�าประโยชนโดยไมรพนท ตางจงหวด ตางอ�าเภอ, อกรายไมมาท�าประโยชนผมกครอบครองทดนอยเหมอนเดม(สมภาษณนายว.)

[25]นกวชาการจากมหาวทยาลยแหงหนง ค�านวณคาใชจายและคาเสยโอกาสของนาย ว.ขณะทถกจ�าคก ๑ป๖เดอน๒๒วนเปนจ�านวนเงน๓๔๘,๗๙๗บาทแตเมอค�านวณเปนคาใชจายทงหมดทนายว.ตอสเพอปกปองสทธในทดนท�ากนซงยาวนานถง๑๗ปโดยรวมการถกจ�าคก๑ปเศษดวยเปนคาใชจายถง๒,๑๔๖,๗๙๗บาท โดยแยกเปนคาจางทนายความ๓๗๕,๐๐๐บาท คาเดนทางรองขอความเปนธรรม๒๕๕,๐๐๐บาทคาถายเอกสารใชในกระบวนการทางศาล๕๑,๐๐๐บาทคารายจายและคาสญเสยรายไดของครอบครวกรณภรรยาตองออกจากงานมาดไรนาแทนสาม๑,๔๖๕,๗๙๗บาท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๕๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๗

ตารางท ๔ การครอบครองทดนบนทนาย ว.

ฉ. ล.๔๘๗ ฉ. ล.๔๘๘ ฉ. ล.๕๑๑ ฉ. ล.๕๑๒ ฉ. ล.๕๑๓ ฉ. ล.๕๑๔ ฉ. ล.๕๑๕ ฉ. ล.๕๑๖ ฉ. ล.๕๑๗ ฉ. ล.๕๑๘ ฉ.๕๓๐๐ ล.๕๑๙ สบต�ารวจส. ฉ. ล.๕๒๐ ฉ.๕๒๙๘ ล.๕๒๒ นางพ. ฉ. ล.๕๒๓ ฉ.๔๓๒๖ ล.๕๒๔ กรมสวสดการทหารบก ฉ. ล.๕๒๕ ฉ. ล.๕๒๖ นางก. ฉ.๔๓๒๓ ล.๕๒๗ นางสาวร. ฉ.๔๓๒๒ ล.๕๒๘ นางพ. ฉ. ล.๕๒๙

ฉ.๔๔๕๙ ล. กรมสวสดการทหารบก ฉ.๔๔๕๘ ล.๕๓๑ สบโทพ. ฉ.๔๔๕๕ ล.๕๓๔ นางบ. ฉ. ล.๕๓๘ ฉ.๕๙๖๖ ล.๕๓๙ นางสาวส. ฉ. ล.๕๔๐ นายส. ฉ. ล.๕๕๘ ฉ. ล.๕๕๙ ฉ.๕๑๕๙ ล.๕๖๐ นางช. ฉ.๕๑๖๐ ล.๕๖๑ นางบ. ฉ.๓๙๒๒ ล.๕๖๒ นางสาวช. ฉ.๓๙๒๑ ล.๕๖๓ พนตรว. ฉ.๓๙๒๐ ล.๕๖๔ จาสบเอกว. ฉ.๓๘๘๔ ล.๕๖๕ รอยเอกส. ฉ.๔๓๒๐ ล.๕๖๖ นายม. ฉ.๔๓๑๙ ล.๕๖๗ นางพ. ฉ.๕๑๕๑ ล.๕๖๘ นายว. ฉ.๔๓๑๘ ล.๕๖๙ นางสาวพ. ฉ.๕๑๕๐ ล.๕๗๐ นางสาวพ. ฉ. ล.๘๕๓

ชอผครอบครอง ชอผครอบครอง

การตรวจสอบทดนของกรมทดน ระหวาง ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๐ สรปไดวามชาวบานน�าชทดน๗๕รายจ�านวน๘๔แปลงทดน๔๕แปลงถกฟองคดซงสวนใหญคดถงทสดแลวประเดนทแพเนองจากไมตอสคดและมความเหนวา๑)ทดนทลงรปแผนทในระวางแผนทUTMและระวางรปถายทางอากาศน.ส.๓กไมทบทดนแปลงใดจ�านวน๓๑แปลงซงผครอบครองทดนมทงใบจองใบเสยภาษบ�ารงทองทและไมมหลกฐาน แตสวนใหญมใบจอง และทดนเหลานมหลกฐานมอบอ�านาจใหนางบวด�าเนนการออกโฉนดขายใหนางบวแตตรวจสอบไมพบสารบบทดนและถกฟองขบไลออกจากทดนกรรมการฯมความเหนวาประเดนทดนพพาทหากเปนการฟองคดโดยระบต�าแหนงทดนคลาดเคลอนใหแจงเจาของทดนยนค�าขอ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๗

รงวดออกโฉนดทดนเพอใหทราบต�าแหนงทดนทแนนอนและสรปขอเทจจรงเพอยนค�ารองขอใหมการแกไขค�าพพากษาของศาล สวนประเดนการซอขายทดนไมสามารถสอบสวนขอเทจจรงจากกลมนายทนไดคกรณตองน�าเรองไปพสจนกนในชนศาล๒)ทดนทลงรปแผนทในระวางแผนทUTMและระวางรปถายทางอากาศน.ส.๓กแลวทบทดนในระวางจ�านวน๕๒แปลงทดนในระวางเดมเปนของชาวบานและมหลกฐานขายหรอมอบอ�านาจใหนางก.ด�าเนนการออกโฉนดซงปจจบนเปนของนางก.สวนใหญตรวจสอบไมพบสารบบทดนและสรปความเหนกบทดนลกษณะนวาไมพบพยานหลกฐานอนเปนเหตใหเพกถอนหนงสอแสดงสทธในทดนได๓)คณะกรรมการฯมความเหนเพมในประเดนการขายทดนวาเจาของทดนใหถอยค�าโดยไมมเอกสารประกอบวาไมเคยมการขายทดนใหแกนายทน ไมมการลงชอในใบมอบอ�านาจใหขายทดนมเพยงบางรายขายใหนายทนแตไดรบช�าระเงนเพยงบางสวนแตฝายนายทนไมยนยอมใหถอยค�าและเอกสารในสารบบทดนไมมหลกฐานชชดเหตการณเกดขนมานานกวา๓๐ปแลวคกรณจงควรน�าพสจนในชนศาลวาไดมการซอขายกนจรงหรอไม หนงสอแสดงสทธในทดนทออกในพนทมทงโฉนดน.ส.๓บางสวนออกโดยอาศยหลกฐานใบจอง โดยหนวยงานดานสทธมนษยชนใหความเหนวาใบจองดงกลาวนาจะออกโดยไมถกตองตามกฎหมายเพราะไมสามารถหาผงจดสรรใบจองไดการเดนส�ารวจออกน.ส.๓กนาจะไมถกตองมปญหาเรองต�าแหนงทดนซงยงไมสามารถก�าหนดต�าแหนงทดนทชดเจนไดและกรณแปลงททราบต�าแหนงทดนชดเจนกเปนเหตใหราษฎรถกฟองขบไลมปญหาเจาหนาทไมมอ�านาจไปสอบเขตทดนของเอกชนหากไมไดรบความยนยอมจากเจาของทดน ปญหาการจดเกบสารบบทดนไมถกตองครบถวนและสญหายบางสวน ปญหาพยานบคคลในพนทพยานเกอบทงหมดเปนฝายชาวบานสวนนายทนไมใหความรวมมอในการตรวจสอบทดนและปญหาโอนทดนพพาททยงไมมขอยตวาไดมาโดยชอบดวยกฎหมายใหแกบคคลภายนอก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๕๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๙

๒.๔ การวเคราะหขอมล ชาวบานขายทดนใหนายทนจรงหรอไม กรณศกษานเกดขนเมอ๔๐กวาปกอนเรมจากมครคนหนงในพนทซงเปนคนทกวางขวาง มความร และมองการณไกลเหนวาพนทนจะมมลคาในอนาคตเมอลงสมครและไดเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรจงบอกจะชวยใหชาวบานไดโฉนดทดนจงใหชาวบานมาลงชอแลวประกาศรบซอทดนจากชาวบานโดยจงใจชาวบานวา“ถงขายทดนใหกสามารถท�ากนอยตอไปได”มการตงภรรยาเปนตวแทนมารบซอทดนโดยมก�านนผใหญบานชวยชกจงชาวบานชาวบานสวนหนงเซนตเอกสารเปลาหรอมอบลอยใหไปออกโฉนดแทน อกสวนท�าสญญาซอขายโดยไดรบเงนมดจ�าเลกนอยทเหลอจายเปนเชคแตเชคเดงไปทวงเงนจากนายทนกไมไดจงตองอยท�ากนในทดนเดมอยอยางนน มผไดรบความเดอดรอนในลกษณะนประมาณ๒๐๐รายหลงจากนนภรรยานายทนน�าสญญากเงนและเอกสารมอบอ�านาจทชาวบานมอบใหไปออกโฉนดเปนของตนเองแลวกระท�าทกวธการเพอฟอกโฉนดทดนเชน น�าโฉนดไปจ�านองกบบรษทกอสรางตวเอง จ�านองกบธนาคารและปลอยใหถกฟองลมละลายถกยดทรพยและขายทอดตลาดชาวบานไปคดคานการขายทอดตลาดบางรายกไปซอทดนคนมาตอมาชาวบานน�าหลกฐานใบจองไปขอออกโฉนดทดนแตถกนายทนคดคานและเรมทยอยฟองศาลขบไลชาวบานออกจากทดนและเรยกคาเสยหาย นอกจากนผซอทดนตอจากนายทนเรมฟองขบไลชาวบานดวยชาวบานตอสคดอางพยานบคคลและเอกสารใบจองใบเสยภาษบ�ารงทองทแตชาวบานสวนใหญแพคด บางรายถกตดสนจ�าคกและแจงรองเรยนขอความเปนธรรมกบหนวยงานของรฐ อกทงไดถวายฎกาเพอขอความเปนธรรมมหนวยงานของรฐเขามาตรวจสอบหลายชดและแนะน�าใหเจาหนาทรฐตรวจสอบเพกถอนการออกเอกสารสทธโดยมชอบแตไมเปนผลท�าใหชาวบานยงคงไดรบความเดอดรอนและไมมทางออกจากปญหาความเดอดรอนทถกฟองรองด�าเนนคด จากการลงพนทและการทบทวนขอมลประวตของชมชนพนททศกษาซงครอบคลม๒ต�าบลมประชากรราว๒,๓๐๐ครวเรอนดหลกฐานโบราณสถานโบราณวตถวดเกาแกหนองน�าตลอดจนพนททชาวบานใชสอยเชอไดวาตงถนฐาน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๕๙

มานานกวา ๒๐๐ป สภาพพนทเปนทราบลมรมแมน�าใหญ น�าหลากพดพาดนตะกอนมาทบถมเพมความอดมสมบรณใหกบพนทอยเสมอ ทงผนแผนดนและแหลงน�าอดมสมบรณ ชาวบานจงอพยพเขามาตงถนฐานเปนชมชนและท�าการเกษตรอยางถาวรมายาวนานโดยไมมเหตปจจยรายแรงเชนน�าทวมฝนแลงซ�าซากแมน�าเปลยนเสนทางหรอเกดโรคระบาดรนแรงจนตองอพยพโยกยายไปไหนและความเปนชมชนของชาวบานทนกมชดเจนจากระบบเครอญาตทสบสาวเชอมโยงกนไดหลายชวอายคนมการสบทอดวฒนธรรมประเพณดงเดมทกประการทมอยในภาคอสานประกอบกบทตงของชมชนอยระหวางแมน�ากบถนนและไมไกลจากตวเมองมากนกแมในอดตเสนทางคมนาคมยงไมสะดวกแตกยงพอใชยานพาหนะขนสงสนคาหรอบรรทกคนเขาเมองไดไมยาก จงเหนวาไมมเหตจงใจใหชาวบานจ�านวนหลายรอยครวเรอนตองขายทดนหมนกวาไรใหกบนายทนโดยไมเหลอทดนไวท�ากนแตอยางใด นอกจากนนเมอพจารณาจากขอมลพนททง๒ต�าบลซงมประมาณ๓๐,๐๐๐กวาไรแตนายทนรายใหญนเขาครอบครองประมาณ๑๐,๐๐๐กวาไรซงเปนพนทจ�านวนมากถงราวหนงในสามของพนททงหมดของชมชนซงมทงพนทของชาวบานพนทปา และหนองน�าซงเปนพนทสาธารณะทชาวบานในชมชนใชประโยชนรวมกนอยดวยจงเปนไปไมไดวาชาวบานจะขายทใหนายทนมากถงขนาดน

การออกเอกสารสทธทดนของนายทนมความถกตองและชอบดวยกฎหมายหรอไม จากการสบประวตเดมของผทเปนโจทกฟองราษฎรพบวาเปนคนในทองถนอาชพเดมเปนครมความคดทางการเมองแนวสงคมนยมมแนวคดทจะจดตงชมชนเปนสหกรณโดยมประชาชนทงหมดเปนบรวารแลวจะตงเปนพรรคการเมองทมประชาชนเปนบรวารดวย แตทงหมดเขาจะเปนเจาของทดนเพอใหประชาชนมาอยรวมกน เมอเขาไดรบการเลอกตงเปนผแทนราษฎรและตอมาไดเปนผกอตงพรรคและหวหนาพรรคการเมองจงมความพยายามดวยวธการตางๆนานาเพอใหไดทดนมาเปนของเขาโดยทเขาไมไดด�าเนนการเองแตมอบใหภรรยาและบรวาร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๑

เปนผท�า แตเมอเขาเสยชวตภรรยาของเขากลบน�าทดนไปจดสรรเปนโครงการอสงหารมทรพยขนาดใหญ ประเดนนจงท�าใหเชอไดวาชาวบานสวนใหญไมไดขายทดน แมในขอเทจจรงจะมการซอขายทดนในหมบานอยบาง แตเปนการซอขายจ�านวนเลกนอยในลกษณะแบงใหญาตพนองหรอเพอนบานทขยายครอบครวและมทดนไมพอไดมทท�ากนเพยงพอมากกวาการมงขายเอาเงนมายงชพหรอขายทเดมเพอไปถางปาหาทใหมเพราะไมมทปาใหถางเอาทอกแลวและอกประการหนงชาวบานทนมอาชพการเกษตรทมนคงอยแลวดวย จงนาเชอไดวานายทนใชเลหเหลยมอทธพลและอ�านาจรฐเขามาครอบครองอางสทธเหนอสทธในทดนของชาวบานและฟองขบไลชาวบานใหออกจากทดน กระบวนการฉอโกงทดนของประชาชนมความซบซอนมากซงพอสรปไดวา นายทนรขอมลทดนจะมราคา จงตองการไดทดนจากชาวบาน ใชบารมสรางความไววางใจกบชาวบานตอมาจงประกาศรบซอ/บบซอทดน/ปลอมเอกสารซอขายทดนจากชาวบานโดยอาศยความรวมมอของเจาหนาทรฐในพนทแลวน�าหลกฐานไปออกเอกสารทดนเปนชอนายทนเมอชาวบานขอออกเอกสารสทธทดนกจะถกนายทนคดคานตอมานายทนน�าทดนไปจ�านองถกฟองลมละลายและตอมาพนจากการลมละลายกลบมาจดสรรทดนขายใหบคคลภายนอกแลวทงนายทนและบคคลทซอทดนตอกฟองขบไลชาวบานผครอบครองทดนเดมชาวบานมกแพคดตดคกนายทนเสยชวตทายาทฟองรองตอขบวนการฟองรองยงมอกมากมายนบพนคดไมมวนจบสน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๑

ชาวบานมอบอ�านาจออกโฉนด

น�าไปฟอกหาผลประโยชน

ขอออกโฉนด

คดคาน

ฟองขบไล???

ท�าสญญาซอขายทดน-จงใจขมขนายทน

ผกมตร

จายแคมดจา

เปนลกนอง/จายครบ

สรางหลกฐานปลอม

ชาวบาน / นายทนโฉนด

ภาพท ๓ กระบวนการสรางหลกฐานเพอแยงชงทดนมาจากชาวบาน ๑

ภาพท ๔ กระบวนการสรางหลกฐานเพอแยงชงทดนมาจากชาวบาน ๒

ฟองขบไลเรยกคาเสยหาย

ฟองบกรกทดนลกทรพย

จานองธนาคารถกยดขายตอไมได

ไถถอนคน

ไถถอนคน

ขายสมาชก

จานองบรษทตวเอง

จานองหนวยงานรฐ

จดสรรรายยอย

นายทนถอโฉนดแตไมไดถอครองใชประโยชนทดน

ชาวบานถอครองใชประโยชนตอเนองแตไมมโฉนดทดน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๓

ขอสงเกตจากหลกฐานบางประการทบงวานาจะออกเอกสารสทธโดยมชอบไดแกการไมรต�าแหนงแปลงทดน การทไมมหมดหลกฐานอางองในพนท ไมมผงใบจอง ตลอดจนไมมการรงวดในพนทจรง อางหลกฐานทดนขางเคยงไมถกตองและทส�าคญคอผอางกรรมสทธไมเคยครอบครองและใชประโยชนในทดนนนมากอนการขอออกเอกสารสทธเลย

ชาวบานไดรบความเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมหรอไม กระบวนการยตธรรมในศาลไมไดใหน�าหนกกบพยานหลกฐานขอเทจจรงทางประวตศาสตรและสถานทส�าคญทางสงคมเชนโบราณวตถโบราณสถานตนไมใหญสทธชมชนและพยานบคคลแตเนนความส�าคญของการใชหลกฐานทางเอกสารเปนหลกท�าใหราษฎรเสยเปรยบในการตอสคด นอกจากนนราษฎรซงยากจนและตองใชเวลาในการท�ามาหากนเลยงชพไมมเงนคาใชจายและเวลาเพยงพอทจะใชตอสคด ประกอบกบความซบซอนในประเดนและหลกฐานพยานซงชาวบานไมเขาใจจงตองใชคาใชจายในการจางทนายคอนขางมาก จงท�าใหราษฎรขาดโอกาสและความสามารถทจะตอสคดอยางเทาเทยม นอกจากนนชาวบานยงมปญหาการใชภาษาไทยกลางสอสารในศาลท�าใหชาวบานสงอายและพดไดแตภาษาทองถนไมเขาใจค�าพดทสอสารกนในศาล ขอสงเกตเพมเตม • ความไมรกฎหมาย ความไมรในกฎหมายพนฐานหลายประการท�าให

การปฏบตของชาวบานไมเปนทยอมรบในกระบวนการยตธรรม จงมประเดนนาคดวาจะพฒนาการใหค�าปรกษาแนะน�าทางกฎหมายแกชาวบานเพอใหชาวบานเขาถงความรและการบรการทางกฎหมายจากรฐใหทวถงและเทาเทยมกนอยางไร

• การพสจนหลกฐานทดนทสงสยวาจะไมชอบดวยกฎหมาย ประเดนนเปนหวใจของการตดสนคดชาวบานรองเรยนในเรองนวากระบวนการยตธรรมไมยอมพสจนหลกฐานเอกสารสทธทดนทชาวบานสงสยวาจะ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๓

ไดมาโดยไมชอบดวยกฎหมายจะใหชาวบานพสจนเองแตเมอชาวบานรองใหรฐตรวจสอบกไมเปนผล ชาวบานจงขาดหลกฐานมาตอสดคจงมกแพคด จงมประเดนนาคดวาจะมทางปรบปรงกระบวนการและวธการตรวจสอบหลกฐานการไดมาของเอกสารสทธทดนทสงสยวาจะไดมาโดยมชอบกอนการตดสนคดไดอยางไร

• การใชอ�านาจรฐและอทธพลทองถนขมขชาวบานชาวบานทไมรวมมอมกจะถกขมขกดดนไมใหท�ามาหากนไดสะดวกสดทายกอยไมไดกตองทยอยขายทดนทละรายจนหมดและเหตการณลกษณะนเกดขนทวไปในหลายๆพนท จงมประเดนนาคดวาจะเสรมสรางกลไกการคมครองหรอเสรมสรางความคมกนใหแกประชาชนและกลไกสอมวลชนชวยเปนปากเสยงใหชาวบานไมใหถกคกคามไดอยางไร

• การตอสคดในศาลกระบวนการยตธรรมตองใชทงเงนและเวลามากชาวบานยากจนและตองท�ามาหากนไมสามารถรบภาระไดหากตองตอสยดเยอจงมประเดนนาคดเกยวกบกองทนยตธรรมวาจะท�าใหมจ�านวนเงนสนบสนนใหมากพอและมความคลองตวพอทจะชวยชาวบานใหเขาถงเพอการตอสคดไดอยางไร

• ประเดนอนๆเชนจะแกไขปญหาคณธรรมของนกการเมองการทจรตตอหนาท ตลอดจนการเยยวยาชาวบานทไมไดรบความเปนธรรมคดทดน

๓. ชมชนทงพระ อาเภคอนสาร จงหวดชยภม ๓.๑ ความเปนมา พนทพพาทอยในเขตต�าบลทงพระอ�าเภอคอนสารจงหวดชยภม ชมชนในต�าบลคอนสารซงเรมตงถนฐานครงแรกตงแตสมยรชกาลท ๑ บรเวณทางเหนอของหมบานชมชนแรกทตงถนฐานคอชมชนเจาเมองอรามค�าแหงและตระกลภมคอนสารเปนตระกลแรกซงตอมาแยกเปน๔ตระกลหลกคอตระกลภมคอนสารตระกลประยรชาญตระกลบญบ�ารง และตระกลเรองเจรญและมส�าเนยงภาษา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๕

ตางจากคนอสานทวไป เรยกวาไทคอนสาร เนองจากกลมบานเดมจากนครไทยจงหวดพษณโลกและกลมหลวงพระบางไชยบรทางตอนเหนอของลาวซงจะออกส�าเนยงไทหลมไทยเลยซงไมเหมอนกน สวนต�าบลทงพระเปนชมชนเกาแกมความเปนมามากกวา๑๐๐ปตามค�าบอกเลาของชาวบานสาเหตทเรยกวาบานทงพระนนเพราะในอดตทผานมาบรเวณบานทงพระนนเดมเรยกวา“ทงใหญ”เนองจากมลกษณะเปนทงกวางขนาดใหญมความอดมสมบรณเหมาะส�าหรบท�าการเกษตร และมพระจากฝงประเทศลาวอพยพหนสงครามเขามาท�ากนอยบรเวณทงใหญพระกลมดงกลาวมผมยาวหนวดเครารกรงรงไมเหมอนกบพระสงฆทวไปทชาวบานคนเคยชาวบานจงเรยกพนทนวาทงพระตอมาพระกลมดงกลาวอพยพออกไปจากพนททงพระประมาณปพ.ศ.๒๔๓๐ เปนตนมา ไดมชาวบานจากฝงบานสองคอนทอพยพหนสงครามมาจากประเทศลาวเชนกนไดเรมอพยพเขามาท�ากนในอาณาบรเวณบานทงพระชาวบานฝงสองคอนเปนกลมคนทอพยพหนสงครามมาจากฝงประเทศลาวเชนกนในชวงแรกไดเขาไปอาศยอยใน “ถ�าแกลบ” ทเรยกวาถ�าแกลบนนเปนเพราะวาชวงทอาศยอยในถ�านนชาวบานกลมดงกลาวไดต�าขาวกนกนในถ�ามกองแกลบเหลออยเปนหลกฐานสาเหตทตดสนใจยายเขามาตงถนฐานบรเวณบานทงพระนนเพราะวาชาวบานสองคอนไดเขามาท�ากนในบรเวณบานทงพระมากอนหนานนอยแลวจงไดยายเขามาสรางทพกอาศยในพนทท�ากนของตนเองอกทงบรเวณบานทงพระมความอดมสมบรณทเหมาะแกการท�าการเกษตรชาวบานจากบานสองคอนทอพยพเขามาเปนกลมแรกคอกลมของหลวงอาจเดชบ�ารงและญาตพนองโดยหลวงอาจเดชบ�ารงหรอนายอาจเดชบ�ารงเปนบดาของนายไพเดชบ�ารงผใหญบานทงพระคนแรกเมอ๗๐-๘๐ปทแลวปจจบนมกลมตระกลใหญในไดแกกลมแถบต�าบลทงพระไดแกกลมตระกลของแมสวรรณดายภเขยวในหม๒กลมต�าบลทงนาเลาแถบโนนหวนาหวยแลงหวยไหเชนตระกลเรองเจรญตระกลโยธาธรรม ในชวงแรกๆของการตงหมบานชาวบานราว๕๓ปทแลวไดพบกบใบเสมาในบรเวณฝายหวยแกว และบรเวณฝงสองคอนซงเปนสถานทประกอบพธกรรม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๕

ของพระทมาตงถนฐานอยกอนหนาเมอมการอพยพเขามาของชาวบานเปนจ�านวนมากจงไดมการขยายตวของหมบานออกเปนแนวยาวจากทางเหนอไปในทางทศใตในราวปพ.ศ.๒๔๙๐โดยเรมตง๒หมบานคอบานหนองแหว(ปจจบนคอบานหวยแกวหม๑)และบานทงพระหม๒ในปจจบนนบานทงพระจงประกอบดวยคมตางๆคอคมทาศาลาคมเหนอคมกลางและคมใต ในชวงระยะเวลาทผานมานบตงแตการตงหมบานมานน มเหตการณส�าคญทเกดขนในหมบานดงนคอปพ.ศ.๒๔๘๘ไดเกดโรคระบาดขนในหมบานคอโรคฝดาษท�าใหคนในหมบานลมตายไปจ�านวนมาก ป พ.ศ.๒๕๐๙ ไดมการสรางถนนสายชมแพ–หลมสก ซงหางจากตวหมบานเพยง๒กโลเมตรท�าใหการคมนาคมของคนในหมบานสะดวกสบายขนสามารถเดนทางไปขายผลผลตทางการเกษตรทชมแพ และมรถรบซอผลผลตทางการเกษตรเขามาในหมบาน ในป ป พ.ศ.๒๕๑๐ เรมมการปลกพชเศรษฐกจในหมบานเชนยาสบขาวโพดพรกและฝายซงพชบางชนดนนมการปลกอยแลวเปนการปลกเพอกนและใชประโยชนชวตประจ�าวน แตการปลกพชเชงเศรษฐกจนนเปนการปลกเพอขายเปนหลกในชวงเวลานระบบของเงนตราทใชในการซอขายแลกเปลยนสนคาไดเขามาแทนทระบบการแลกเปลยนสนคาทใชผลผลตทางการเกษตรแลกเปลยนกน ปญหาขอพพาทเรมขนในป พ.ศ.๒๕๑๖ เมอกรมปาไมไดประกาศเขตปาสงวนแหงชาตภซ�าผกหนามครอบคลมพนทถง๒๙๐,๐๐๐ไรคลอบคลมพนทต�ายลทงพระหวยยางทงนาเลาและทงลยลายอ.คอนสารจ.ชยภมโดยไดซอนทบทดนท�ากนของชาวบานทงพระดวย แตวายงอนญาตใหชาวบานท�ากนไดตามปกตตอมาในปพ.ศ.๒๕๒๑กรมปาไมไดอนญาตใหองคการอตสาหกรรมปาไม(ออป.)ใชทดนในเขตปาสงวนซงเปนเขตทดนท�ากนของชาวบานต�าบลทงพระเพอปลกสรางสวนปา ออป. จงเขามาท�าสวนปาในทดนท�ากนของชาวบานโดยมโครงการจดทดนในรปแบบหมบานสวนปาจ�านวน๑๐๐แปลงเปนทอาศย๑ไรทท�ากน๕ไรใหชาวบานทสมครเขาเปนสมาชกหมบานสวนปาและปลกปาใหออป.ครบ๑๐๐ไรจงจะจดสรรทดนใหท�าใหชาวบานทงพระและหมบานอนๆทท�ากนมา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๗

กอนหนานนและไมเหนดวยตองถกอพยพออกจากพนทดนท�ากนของตนเองมชาวบานจ�านวนหนงเขาเปนสมาชกสวนปา แตชาวบานสวนใหญคดคาน ผทประสบกบปญหาเดอดรอนไมมทดนท�ากนจงรวมตวกนตอสเรยกรองใหยกเลกสวนปาตงแตนนสบมาจนถงปจจบน

๓.๒ ลาดบเหตการณ ชาวบานตงถนฐานอยอาศยท�ากนทต�าบลทงพระ อ�าเภอคอนสาร ชยภมและพนทใกลเคยงมากวา๑๐๐ปมาตงแตป๒๔๙๖โดยมหลกฐานการเสยภาษบ�ารงทองท๖๗รายและมส.ค.๑จ�านวน๒ราย ปพ.ศ.๒๔๙๖-๒๔๙๗อ�าเภอประกาศใหแจงการครอบครองท�าประโยชนในทดนคอนสารรวมทงทงพระ ปพ.ศ.๒๕๐๑มการปกปายตดประกาศทบานผใหญ/ก�านนวาถาใครมใบเหยยบย�าตราจองใบหางวาวจะไมยดทดน ปพ.ศ.๒๕๐๓ตงอ.คอนสารเปนทางการ(แยกมาจากอ.ภเขยว) ปพ.ศ.๒๕๐๕ตงต.ทงพระเปนทางการ ปพ.ศ.๒๕๐๕-๒๕๐๗เปนชวงขาวยากหมากแพงแลงจงไมไดท�าไรท�านาชาวบานเปนไขปากนมาก นอกจากนยงมการส�ารวจทางหมายเลข๑๒ (ชมแพ-หลมสก)เรมน�ารถมาไถดนทางเดมทเปนดน(ทางลอทางเกวยน)โดยมบรษทจากออสเตรเลยเขามาด�าเนนการ ปพ.ศ.๒๕๑๖ทางราชการประกาศใหชาวบานน�าใบจองหรอหลกฐานการแสดงสทธทดนมาคนเพอจะไดออกโฉนดทดนใหมชาวบานบางรายน�าหลกฐานไปคนใหกบทางราชการ ป พ.ศ.๒๕๑๖ กรมปาไมประกาศปาสงวนแหงชาตปาภซ�าผกหนามครอบคลมพนทราว๒๙๐,๐๐๐ไรครอบคลมพนทต�าบลทงพระหวยยางทงนาเลา และทงลยลาย อ.คอนสาร จ.ชยภม โดยกระทบตอการท�ากนของชาวบานต�าบลหวยยางจ�านวน๑๐หมบานโดยกรมปาไมมไดกนพนทชมชนออกจากเขตปาสงวนฯชาวบานคดคานการประกาศปาสงวน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๗

ปพ.ศ.๒๕๒๑กรมปาไมอนญาตใหองคการอตสาหกรรมปาไม(ออป.)เขามาปลกสรางสวนปาตามเงอนไขสมปทานท�าไมและนโยบายการปลกสรางสวนปาของรฐในเขตปาสงวนแหงชาตภซ�าผกหนามบรเวณปาเหลาไฮโดยด�าเนนการในรปหมบานสวนปาในเนอท๔๔๐๑ไรแตออป.มาปลกปาในพนทท�ากนของราษฎรโดยจางแรงงานชาวบานปลกปาและจดทดนสวนหนงใหชาวบานทสมครเขารวมโครงการทเปนเจาของทดนเดมและบคคลทวไปทมาเปนลกจางปลกปามชาวบานทเดอดรอนในต.ทงพระและใกลเคยงประมาณ๑๐๒ครวเรอนโดยมชาวบานเขารวมกบอ.อ.ป.๔๐ครวเรอนและจากขางนอกอก๓๐ครวเรอนโดยสญญาใหทอาศย๑ไรทท�ากน๕ไรนอกนนไมเหนดวยและคดคานผทไมเขารวมถกจดการใหออกจากทดนท�ากนเดม ชาวบานทถกประกาศปาสงวนแหงชาตและการท�าสวนปาทบทท�ากนไมเหนดวยไดตอสคดคานตงแตป๒๕๑๗เปนตนมาโดยไดไปรองเรยนตอหนวยงานรฐแตไมเปนผลไมอาจกลบเขาไปท�ากนในทดนเดม ปพ.ศ.๒๕๒๕–๒๕๒๙ราษฎรถกขบไลออกจากพนทรายสดทายคอนายวค โยธาธรรม ในป ๒๕๒๙ โดยกลาววาถกกลนแกลงโดยมผน�าระเบดมาฝงในทดนท�ากนแลวแจงต�ารวจจบจงถกจบขง๑๕วนครอบครวตองขายควายน�าเงนมาสคด สดทายตองยอมออกจากพนทเนองจากกลวถกกลนแกลงซ�า (สมภาษณกรกฎาคม๒๕๕๕) ปพ.ศ.๒๕๓๘-๒๕๔๑ตอสคดคานสวนปารวมกบสมชชาเครอขายเกษตรกรรายยอยอสาน ปพ.ศ.๒๕๔๗ไดรวมตวเปนเครอขายองคกรชาวบานอนรกษล�าน�าเซนจดชมนมหนาสวนปาคอนสารเมอพฤศจกายน๒๕๔๗เรยกรองใหรฐยกเลกสวนปาเพอน�าทดนมาจดใหราษฎรออกเอกสารสทธใหราษฎรทเดอดรอนใหสทธชมชนในการจดการปาชมชนผวาราชการจงหวดชยภมไดแตงตงคณะท�างานแกไขปญหามปลดจงหวดเปนประธานและยงมการแตงตงกรรมการระดบอ�าเภอรวมทงสภาต�าบล มความเหนตรงกนวาชาวบานเดอดรอนจรงถง ๒๗๗ ราย และเสนอใหยกเลกสวนปาคอนสารและจดทดนใหราษฎรผเดอดรอนแตไมส�าเรจ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๖๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๙

ในเดอนพฤศจกายน๒๕๔๗ ราษฎรไดรองเรยนไปยงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(กสม.)กสม.ลงพนทมารวมประชมกบผวาราชการจงหวดตงคณะท�างานพจารณาผลกดนแกไขปญหาสวนปาตรวจสอบขอเทจจรง ในวนท๑๔มนาคม๒๕๔๘ราษฎรชมนมตดตามผลการแกปญหาทหนาอ�าเภอคอนสาร มการประชมคณะท�างานทผวาราชการจงหวดแตงตงฯ คณะท�างานฯลงพนทตรวจสอบขอเทจจรงความเดอดรอนของราษฎรพบวาราษฎรเดอดรอนจรง๒๗๗รายแยกได๓กลมกลมผถกสวนปาทบทท�ากนกลมผเดอดรอนจากโครงการหมบานสวนปาไมและกลมผเดอดรอนทเปนครอบครวขยายคณะท�างานฝายชาวบานออกส�ารวจท�าแผนทในพนทพบวาพนทสวนปาทงหมดเดมมหลกฐานวาชาวบานครอบครองอยกอน และยงพบพนทขอใชประโยชนของสวนราชการและส�านกสงฆ เดอนกนยายน๒๕๕๐กสม.แจงรายงานการละเมดสทธมนษยชนกรณสวนปาคอนสารตามรายงานผลการตรวจสอบท๔๑๘/๒๕๕๐ลงวนท๒๑กนยายน๒๕๕๐ สรปวาการปลกสรางสวนปาคอนสารท�าใหราษฎรไดรบความเดอดรอนไมมทดนท�ากนทงทราษฎรไดครอบครองท�าประโยชนมากอนการปลกสรางสวนปา รวมทงการแกไขปญหาทลาชาของรฐ มการละเมดสทธในทดนและทรพยสนไมเปนธรรมจงมขอเสนอใหกรมปาไมยกเลกสวนปาคอนสารและใหกระทรวงทรพยากรฯสนบสนนการพฒนาระบบการผลตและการจดการทรพยากรทยงยนใหแกผรองรวมทงการจดเปนปาชมชนแตกไมเกดผลใดๆ ปพ.ศ.๒๕๕๒ชาวบานเขารวมกบพนทปญหาแหงอนเปนเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทย (คปท.) และชมนมทท�าเนยบรฐบาลเรยกรองใหแกปญหาและเมอวนท ๑๗ ก.ค. ๒๕๕๒ ชาวบานทเดอดรอนจงเขาไปรอฟงผลการแกไขปญหาอยในสวนปาโดยระหวางทอยในพนทสวนปานนกไดปลกพชเกษตรแทรกไมยนตนในสวนปาซงเคยเปนทดนเดมเพอการยงชพโดยมไดท�าลายตนไมในสวนปา และเจรจากบเจาหนาท ออป. ขอใหแบงพนทสวนปาสวนหนงกลบคนมาใหชาวบานท�ากนแตไมส�าเรจ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๖๙

ปพ.ศ.๒๕๕๒ออป.เขายดพนทท�ากนทชาวบานเขาไปอยยนฟองด�าเนนคดกบชาวบานและแกนน�ารวม ๓๑ คน ขอหากระท�าผดตาม พรบ.ปาไมพทธศกราช๒๔๘๔และพรบ.ปาสงวนแหงชาตพ.ศ.๒๕๐๗โดยรวมกนกนสรางแผวถางหรอกระท�าดวยประการใดๆอนเปนการท�าลายปาหรอเขายดถอครอบครองปาเพอประโยชนของตนเองหรอผอนโดยไมไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาทหรอยดถอครอบครองท�าประโยชนหรออยอาศยในทดนกนสรางแผวถางหรอกระท�าดวยประการใดๆอนเปนการเสอมเสยแกสภาพปาสงวนแหงชาต โดยไมไดรบอนญาตจากพนกงานเจาหนาทบรเวณแปลงปลกปา...ซงเปนการกระท�าผดอาญาในบรเวณแปลงปลกปา...ของสวนปาคอนสารทเกดเหตตามฟอง...ท�าใหเขาไปในสวนปาไมไดและท�าใหเกดความเสยหายกบตนไม ในวนท๒๘เม.ย.๒๕๕๓ศาลชนตนพพากษาใหจ�าเลยท๑–๓๑ออกจากพนทพพาทสวนปาคอนสารกบใหรอถอนสงปลกสรางตนไมและปรบสภาพพนทสวนปาใหกลบคนสสภาพเดมและหามเกยวของในพนทสวนปาคอนสารอกและใหใชคาทนายความแทน๑๐,๐๐๐บาทจ�าเลยอทธรณและยนค�ารองขอทเลาการบงคบคดไวชวคราวศาลมค�าสงเมอวนท๑๓ธนวาคม๒๕๕๓ไมอนญาตโจทกวางเงนตอส�านกงานบงคบคดเพอปดหมายบงคบคดในวนเดยวกนนน สงหาคม ๒๕๕๓ ราษฎรยนอทธรณขอทเลาบงคบคด โจทกแกอทธรณคดคานการขอทเลาบงคบคด ๑๖กมภาพนธ๒๕๕๔ศาลมค�าสงยกค�ารองการขอทเลาคดและตอมาวนท๑๔ตลาคม๒๕๕๔ศาลอทธรณพพากษายนตามศาลชนตน หลงจากนนรฐไดด�าเนนการแกไขปญหาในเชงนโยบายเรอยมาเชน

มนาคม๒๕๕๒มค�าสงแตงตงคณะกรรมการอ�านวยการแกไขปญหาทอาศยท�ากนของเครอขายปฏรปทดนทมนายกรฐมนตรเปนประธานและมอนกรรมการซงมรฐมนตรเปนประธานอก๖ชด

รฐมนตรและขาราชการระดบสงไดจดประชมและลงพนทหลายครงเชน • สงหาคม๒๕๕๒ผชวยรฐมนตรประจ�าส�านกนายกฯนายนพนธบญ

ญะภทโร ลงพนท สรปใหแตงตงคณะท�างานชวยเหลอการปฏบต

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๗๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๑

งานตามนโยบายกระจายการถอครองทดน โดยมอ�านาจหนาทในการตรวจสอบขอบเขตทดนเพอพฒนาเปนพนทน�ารองโฉนดชมชนเนอท๑๕๐๐ไรตามมตประชาคมต�าบลทงพระ

• ตลาคม๒๕๕๒นางปราณศรวฒนผตรวจส�านกนายกฯลงพนท • กมภาพนธ๒๕๕๓พ.ต.อ.ทวสอดสองรองปลดยตธรรมลงพนท

จดยตธรรมชมชนสญจร • ก.พ.๒๕๕๓ ประชมหารอแกปญหาทหองประชมศนยบรการ

ประชาชนมออป.คปท.ผแทนส�านกนายกฯมมตใหออป.น�าเรองถอนฟองไปเขาบอรดราษฎรไมขยายพนทและรวมกนส�ารวจพนท

• เมษายน๒๕๕๔นายภเบศจนทนมทปรกษารมว.ประจ�าส�านกนายกฯลงพนท มขอเสนอ๕ขอ ใหผอนผนราษฎรอาศยท�ากน ใหชะลอการกระท�าทจะเกดความขดแยง ใหตงคณะท�างานรวมกบพฒนาพนทน�ารองโฉนดชมชน ใหอ�าเภอคอนสารดแลไมใหเกดขอพพาทใหจดประชมรวมเพอหาแนวทางยกเลกสวนปาเสนอครม.

การลงพนทของผบรหารระดบสงหลายครงมขอสรปตรงกนวาใหผอนผนใหราษฎรท�ากนในพนทระหวางการแกปญหาและใหตงคณะท�างานแกไขปญหาระดบจงหวด แตการแกไขปญหากยงไมคบหนา ชวงป พ.ศ.๒๕๕๔ ในการประชมอนกรรมการชวยเหลอและแกไขปญหาคดความของเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยนายอภสทธเวชชาชวะนายกรฐมนตรยงไดยนยนหลายครงในการใหด�าเนนการตามนโยบายโฉนดชมชนและรฐมนตรกระทรวงทรพยากรฯกยนยนวา ไมขดของในการด�าเนนการตามนโยบายโฉนดชมชน แตกไมเปนผล ในวนท๒๑มนาคม๒๕๕๕ราษฎรจงไดยนฎกาตอศาล ปจจบน ชาวบานทไดรบการจดสรรทดนท�ากนในหมบานสวนปาไมม ๖รายรายละ๓ไร(รวม๑๘ไร)ทงหมดเปนลกจางสวนปาปจจบนชาวบาน๓รายขายทดนไปแลวเหลอเพยง๓รายทยงมทดนอย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๑

ภาพท ๕ สวนปาทบทดนของชมชนตาบลทงพระอาเภอคอนสาร

โดยสรปชาวบานมขอเสนอตองการใหออป.ถอนฟองและกนพนทสวนปาราว ๑๕๐๐ ไรมาจดใหราษฎรท�ากนโดยใหเปนสทธของชมชน ส�าหรบความเหนของหนวยงานทไปตรวจสอบทงระดบทองถนและระดบชาตกมขอเสนอตรงกนใหเพกถอนสวนปาและน�าทดนไปจดใหราษฎรสวนออป.ไมยอมรบขอเสนอ

๓.๓ การวเคราะหประเดนทไมเปนธรรม จากการลงพนทสมภาษณราษฎรผเดอดรอนและการศกษารวบรวมขอมลงานวจยตางๆทเกยวของกบพนทศกษาและการศกษารายงานการตรวจสอบของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตและรายงานการประชมของหนวยงานรฐตางๆ พบวามประเดนทจะตองวเคราะหเพอคลคลายปญหาของชมชนทไมไดรบความเปนธรรมในคดทดนจากการด�าเนนงานของรฐและกระบวนการยตธรรม๓ประเดนคอ๑)ราษฎรไมไดรบความเปนธรรมในเรองอะไรและอยางไร๒)ปญหาความไมเปนธรรมเกดจากเหตปจจยอะไรและ๓)การด�าเนนงานตามนโยบายของรฐเปนธรรมแกราษฎรหรอไม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๗๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๓

[26]มาตรา๑๒บคคลใดอางวามสทธหรอไดท�าประโยชนในเขตปาสงวนแหงชาตใดอยกอนวนทกฎกระทรวงก�าหนดปาสงวนแหงชาตนนใชบงคบใหยนค�ารองเปนหนงสอตอนายอ�าเภอหรอปลดอ�าเภอผเปนหวหนาประจ�ากงอ�าเภอทองทภายในก�าหนดเกาสบวนนบแตวนทกฎกระทรวงนนใชบงคบถาไมยนค�ารองภายในก�าหนดดงกลาวใหถอวาสละสทธหรอประโยชนนน

ค�ารองดงกลาวในวรรคหนงใหนายอ�าเภอหรอปลดอ�าเภอผเปนหวหนาประจ�ากงอ�าเภอทองทสงตอไปยงคณะกรรมการส�าหรบปาสงวนแหงชาตนนโดยไมชกชา

จากประวตความเปนมาและล�าดบเหตการณตงแตการบกเบกตงถนฐานของชมชนมานานกวา ๑๐๐ป จนถงชวงของขอพพาทขดแยงกนตงแตป พ.ศ.๒๕๑๖จนถงปจจบนไดพบเหนหลกฐานทสะทอนถงความไมเปนธรรมทราษฎรไดรบจากการใชอ�านาจรฐทไมถกตองและกระบวนการยตธรรม๗ประการดงน ๑) การประกาศเขตปาสงวนแหงชาตทบทชมชน การทกรมปาไมประกาศพนทในเขตต�าบลทงพระและพนทใกลเคยงเปนปาสงวนแหงชาตโดยไมไดส�ารวจกนเขตทราษฎรอาศยอยเปนชมชนทองถนทมอยเดมออกและไมรบฟงหลกฐานของชาวบานทแจงการครอบครองและใชประโยชนทดนตามทกฎหมายก�าหนดมากอนการประกาศปาสงวนแหงชาต ซงมหลกฐานการเสยภาษบ�ารงทองท๖๗รายและส.ค.๑จ�านวน๒รายยนยนและยงไดรบเอกสารทลงนามโดยปาไมอ�าเภอในอดตเปนหลกฐานและฉกสวนหนงใหกบผยนค�ารองหรอใบหางวาวเปนหลกฐานดงตวอยางหลกฐานของนายงดบญญาชพลงวนท๑ตลาคม๒๕๑๖ เหตปจจยของปญหาความไมเปนธรรมในการประกาศเขตปาสงวนแหงชาตของรฐนเกดขนจากความบกพรองในการใชอ�านาจตามกฎหมายและพระราชบญญตปาไมและพระราชบญญตปาสงวนแหงชาตประกาศพนทใดในเขตต�าบลทงพระและพนทใกลเคยงเปนเขตปาสงวนฯ โดยมไดส�ารวจการถอครองใชประโยชนทดนของชมชนทองถนและกนออกเสยกอนและเมอราษฎรมาแจงตามมาตรา ๑๒[26]ของพรบ.ปาสงวนฯ กไมด�าเนนการ ท�าใหราษฎรเสยสทธ อกทงราษฎรกไมมความร เรองกฎหมายและยากจนไมมทนทรพยทจะตอส คดในกระบวนการยตธรรมจงไมไดรบความเปนธรรมดงกลาวขางตน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๓

ดวยเหตผลดงกลาวขางตนจงเชอไดวาการทชาวบานสะทอนวารฐใชอ�านาจตามกฎหมายประกาศเขตปาสงวนแหงชาตทบทดนของชมชนทองถนทอยมากอนโดยไมศกษาขอเทจจรงไมรบฟงหลกฐานของชาวบานไมเปดโอกาสไดชาวบานทไดรบความเดอดรอนจากการประกาศปาทบทดนไดพสจนสทธของเขาตามกฎหมายจงนาจะเปนความไมเปนธรรมจรง ๒) การปลกสรางสวนปาทบททากนชาวบาน การทกรมปาไมอนญาตใหออป.ใชพนทปาสงวนฯปลกสรางสวนปาโดยทราษฎรไมยนยอมและคดคานและออป.กดดนใหชาวบานเขารวมเปนสมาชกสวนปาโดยเงอนไขในการเขาเปนสมาชกฯไมไดรบรองสถานะภาพของชาวบานสมาชกสวนปาวาจะมสถานะทางกฎหมายอยางไรไมมหลกประกนใดๆวาชาวบานสมาชกสวนปาจะมทท�ากนไดตลอดไป และตลอดระยะเวลาของการท�าสวนปาตงแตป๒๕๒๑จนถงปจจบนออป.จดสรรทดนใหสมาชกสวนปาเพยง๖ครอบครวอกกวา๙๐ครอบครวยงไมไดรบการจดสรรทดน การปลกสรางสวนปาจงเปนผลประโยชนแก ออป. ฝายเดยว สวนชมชนทองถนเดมเปนฝายเสยทงในดานผลประโยชนตอบแทนทไดรบความมนคงในชวตและทรพยสนโอกาสการพฒนาจากรฐทพงจะไดรบฯลฯ

ความในวรรคหนงมใหใชบงคบแกกรณสทธในทดนทบคคลมอยตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา ๑๓ เมอคณะกรรมการส�าหรบปาสงวนแหงชาตไดรบค�ารองตามมาตรา ๑๒ แลว ใหสอบสวน

ตามค�ารองนน ถาปรากฏวาผรองไดเสยสทธหรอเสอมเสยประโยชน ใหคณะกรรมการพจารณาก�าหนดคาทดแทนใหตามทเหนสมควร

ถาผรองไมพอใจในคาทดแทนทคณะกรรมการส�าหรบปาสงวนแหงชาตก�าหนด ผรองมสทธอทธรณตอรฐมนตรภายในก�าหนดสามสบวนนบแตวนทไดรบแจงค�าวนจฉยของคณะกรรมการค�าวนจฉยของรฐมนตรใหเปนทสด

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๗๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๕

อกทง การทเจาหนาทของสวนปาไปกระท�ารนแรงดวยการรอฝายกนน�าของนายงดบญญาชพซงท�าฝายกนน�าส�าหรบท�านามาตงแตปพ.ศ.๒๕๐๘ตลอดจนใชวธการรนแรงในการไลชาวบานเดมออกจากพนทเชนกรณนายวคโยธาธรรมทถกไลออกรายสดทาย ใหการวาถกกลนแกลงจนถกจบขอหามระเบดฝงในทดนตองขายควาย๗ตวสคดในศาลจนศาลยกฟองแตชวงตดคกตองถกรอบานของใชในบานหายหมด ตนไมทปลกไวกหายไป นายวคไมมทท�ากนตองอาศยญาตอยกลายเปนคนยากไรไมมทดนท�ากนกรณจบกมนายรน เลศคอนสารชาวบานหวปลวกแหลมขอหาเผาปาจบกมนายทองค�าเดชบ�ารงชาวบานทงพระขอหาตดไมจบกมนายวค โยธาธรรม ขอหามอาวธสงครามในครอบครองเพราะไมยอมยายออกจากพนทกดดนใหราษฎรบานนอยภซาง๑๑ครวเรอนทมทท�ากนเดมในเขตสวนปาเปนสมาชกสวนปา

ตารางท ๕ ขอมลจานวนผเดอดรอนจากสวนปา

๑ ทงพระ ทงพระ คอนสาร ชยภม ๑๐๑ ๒ สวนปา ทงพระ คอนสาร ชยภม ๖๒ ๓ หวปลวกแหลม ทงพระ คอนสาร ชยภม ๑๙ ๔ หวยไห ทงพระ คอนสาร ชยภม ๒๓ ๕ ดงปาเปอย ทงพระ คอนสาร ชยภม ๑๙ ๖ หวยขตม ทงพระ คอนสาร ชยภม ๖ ๗ ชยภมหวยแลง ทงนาเลา คอนสาร ชยภม ๘ ๘ นาเลา ทงนาเลา คอนสาร ชยภม ๕ ๙ นาเกาะ ทงนาเลา คอนสาร ชยภม ๒ ๑๐ โนนหวนา ทงนาเลา คอนสาร ชยภม ๘ ๑๑ น�าพหนลาด ทงนาเลา คอนสาร ชยภม ๒ ๑๒ คอนสาร คอนสาร คอนสาร ชยภม ๑ ๑๓ คลองบอน คอนสาร คอนสาร ชยภม ๕ ๑๔ นาโปรง คอนสาร คอนสาร ชยภม ๑ ๑๕ ฝายดนสอ ดงบง คอนสาร ชยภม ๑ ๑๖ นาฝาย นาฝาย ภผามาน ขอนแกน ๒ ๑๗ สองคอน นาฝาย ภผามาน ขอนแกน ๑ ๑๘ สะแกเครอ นาฝาย ภผามาน ขอนแกน ๑ รวม ๑๘ ๔ ๒ ๒ ๒๖๗

ลาดบ

รวม ๑๘ ๔ ๒ ๒ ๒๖๗

ตาบล จงหวดหมบาน อาเภอ ผเดอดรอน (ครอบครว)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๕

ตลอดจนการใชผมอทธพลในพนทขมขชาวบานในการปลกตนไมในสวนปาโดยจางก�านน ผใหญบาน และผมอทธพลควบคมคนงานเพอปองกนการกระทบกระทงกบเจาของทดนทสวนปาปลกทบโดยชาวบานไมยนยอม นอกจากนนยงเรองทเจาหนาทเรยกเกบหลกฐานการครอบครองใชประโยชนทดนจากราษฎรเจาหนาทสวนปาเรยกเกบเอกสารภาษบ�ารงทองทจากชาวบานฯลฯ หลกฐานขอเทจจรงจากการกระท�าดงกลาวขางตนสงผลกระทบกบชาวบานทง๓กลมคอกลมทถกขบไลออกจากทดนกลมทเปนสมาชกสวนปาและกลมลกหลายชาวบานทเปนครอบครวขยาย ไมมทท�ากนหรอมทท�ากนไมพอแกการด�ารงชพและการพฒนาคณภาพชวต ปญหาความไมเปนธรรมในกรณปลกสวนปาทบทชาวบานเกดขนจากเหตปจจยหลายประการ ประการแรกเกดจากความผดพลาดของกรมปาไมทสงมอบพนททไมเหมาะสมใหออป.ปลกสรางสวนปาตงแตป๒๕๒๑โดยเขาใจวากรมปาไมสงมอบพนทปาสงวนฯซงมชมชนอาศยท�ากนอยกอนแลวให ออป. น�าไปปลกปาทดแทนสมปทานท�าไมซงจะท�าใหออป.ตองปลกสวนปาทบในพนทของชมชนและบนทกขอตกลงระหวางกรมปาไมกบออป.เมอวนท๘ม.ย.๒๕๓๘เรองการใชประโยชนสวนปาทปลกตามเงอนไขสมปทานท�าไมระหวางกรมปาไมกบออป.ทกรมปาไมสงมอบสวนปาไมให ออป.ดแลรกษาและใชประโยชนสวนปายงท�าให ออป. ไดปลกสรางสวนปาเพมขนและกระทบกบทดนของราษฎรและชมชนในทองถน ประการทสองออป.มไดเอาใจใสตอการแกปญหาราษฎรทอยอาศยท�ากนเปนชมชนในทดนทท�าสวนปามากอน โดยเงอนไขการชกชวนชาวบานเขาเปนสมาชกหมบานปาไมมความแขงตวการปฏบตมลกษณะขมขไมเปนธรรมกบชาวบานท�าใหชาวบานไมใหความรวมมอยงกวานนยงมไดชวยเหลอราษฎรทถกสวนปาทบทไดมอาชพและรายไดทเพยงพอตอการด�ารงชพและการพฒนาคณภาพชวตอยางเพยงพอ จงสงผลใหราษฎรทไดรบผลกระทบสญเสยทท�ากนจากสวนปาไดรบความเดอดรอนอยางรนแรง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๗๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๗

จงรบฟงไดวาการปลกสรางสวนปาของ ออป. ทบไปบนทดนท�ากนของราษฎรซงอาศยกนเปนชมชนในเขตต�าบลทงพระและพนทใกลเคยงจรงและมไดชวยเหลอแกปญหาราษฎรทไดรบผลกระทบใหมอาชพและรายไดเพยงพอตอการด�ารงชพและการพฒนาคณภาพชวตมงแตสรางสวนปาเพอประโยชนของออป.แตฝายเดยวทงๆทผลตอบแทนจากสวนปากมมลคาไมสงนกเมอเทยบกบพนทปาจ�านวนและการลงทนไปเปนจ�านวนมากและสงผลใหราษฎรเดอดรอนจงเปนการกระท�าทไมเปนธรรมแกราษฎร ๓) การไมจดสรรทดนใหชาวบานสมาชกหมบานสวนปาไม โดยหลกการปลกสรางสวนปาของ ออป. โดยทวไปซงเปนททราบกนดวาจะตองจดสรรทดนใหราษฎรท�ากนอยางถาวรและยงสามารถชวยใหมรายไดจากการเปนแรงงานปลกปาและรายไดจากการปลกพชเกษตรควบไมยนตนในสวนปาแตการท ออป.ไดวางแผนแบงทดนไว๑๐๐แปลงๆละ๕ ไร แตจากหลกฐานขอมลในปจจบนออป.จดสรรทดนใหราษฎรเพยง๖รายจากทดนทงหมด๑๐๐แปลงเทานน การกระท�าทไมเอาใจใสของ ออป. นจงสงผลใหราษฎรทสญเสยทท�ากนตองไดรบความเดอดรอนอยางรนแรง ปญหาความไมเปนธรรมในกรณนมสาเหตมาจากการขาดความดแลเอาใจใสราษฎรในพนทสวนปาของออป.โดยออป.ไมมแผนทชดเจนทจะสนบสนนใหราษฎรสมาชกสวนปาไมไดรบทท�ากนอยางพอเพยงและมนคงตงแตเรมโครงการหมบานสวนปาไม จงท�าใหทงครอบครวราษฎรทรวมเปนสมาชกหมบานสวนปาไมและครอบครวขยายอยในสวนปาอยางไมมสถานภาพทางกฎหมายใดๆรองรบตางกบราษฎรในพนทอนๆในสภาพเดยวกนซงไดรบการชวยเหลอในการจดสรรทดนท�ากนจากรฐในรปแบบตางๆ เชน ส.ป.ก., หรอสทธท�ากน ปจจบนสมาชกสวนปาประมาณ๑๕๓ครวเรอนประชากร๖๐๐-๗๐๐คนมาจากหลายจงหวดเปนคนเจาของทเดม ๕ ครวเรอนนอกนนมาจากขางนอก จนบดนสวนใหญจงมปญหาทดนท�ากน ผลกระทบท�าใหราษฎรทไมมทท�ากนและมทท�ากนไมพอยงชพเกดความเดอดรอนจ�านวน๒๗๗รายโดยเปนราษฎรทมทอาศยท�ากนกอนสวนปา๑๐๓

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๗

รายราษฎรทเปนสมาชกหมบานปาไม๔๑รายและราษฎรทเปนครอบครวขยาย๑๓๓รายจงสมควรตองรวมมอกนแกไขความไมเปนธรรมเหลานดวยสนตวธจงรบฟงไดวาการทออป.ไมจดสรรทดนใหราษฎรตามหลกการท�าสวนปาของออป.เปนความไมเปนธรรมกบราษฎร ๔) การกระทาการลแกอานาจดวยความรนแรงของเจาหนาทรฐตอราษฎร จากการตรวจสอบรายงานและการสมภาษณชาวบาน พบการกระท�าทรนแรงของเจาหนาทหลายประการอาทการใชวธการตางๆขมขชาวบานใหออกจากพนท การรอฝายกนน�าและท�าลายพชผลของชาวบาน ตลอดจนการใชผมอทธพลในพนทขมขชาวบานในการปลกตนไมในสวนปาโดยจางก�านนผใหญบานและผมอทธพลควบคมคนงานเพอปองกนการกระทบกระทงกบเจาของทดนทสวนปาปลกทบโดยชาวบานไมยนยอม เหตปจจยของปญหาเหลานเกดขนจากเจาหนาท ออป.ขาดความรความเขาใจตลอดจนจตส�านกและความตระหนกในเรองสทธและเสรภาพขนพนฐานของประชาชนในการทจะมชวตอยไดอยางมศกดศรความเปนมนษยตามบทบญญตแหงรฐธรรมนญไทยและตามปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนจงท�าใหเลอกใชวธปฏบตทรนแรงในการแกปญหาขอพพาทขดแยงกบราษฎรในพนททเปนคนยากจนซงเขาโตแยงสทธในทดนอาศยท�ากนของเขาโดยบรสทธใจ เจาหนาทมโอกาสทจะเลอกปฏบตวธการอนๆทไมรนแรงหรอสามารถด�าเนนการตามกฎหมายไดแตกลบใชวธการรนแรง เปนการกระท�าทรนแรงผดขอตกลงวาจะไมกระท�ารนแรงตอกน จงฟงไดวาเปนการกระท�าทไมเปนธรรมกบราษฎรและไมชอบดวยกฎหมาย ๕) การเลอกปฏบต หลกฐานทลงพนทพบวา ออป. อนญาตใหบางองคกรเขามาใชพนทขนาดใหญถงกวา๒๐๐ไรในเขตพนทสวนปาส�าหรบกอสรางถาวรวตถขนาดใหญซงขดกบระเบยบการอนญาตใชพนทปาสงวนแหงชาต นอกจากนนยงมการกอสรางรสอรทท�าธรกจในพนทสวนปาทยงท�าธรกจไดจนทกวนนและสามารถน�าไปออก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๗๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๙

เอกสารรบรองการท�าประโยชน สทก.ได การกระท�าดงกลาวนจงเปนการเลอกปฏบตทเออประโยชนใหผมฐานะทางเศรษฐกจและสงคมดกวาโดยไมสนใจแกปญหาเกษตรกรยากจนทสญเสยทดนจากการท�าสวนปาทงๆทพวกเขาควรจะไดสทธประโยชนในการใชทดนในสวนปามากกวาใครๆเหตปจจยของปญหาความไมเปนธรรมอาจสนนฐานไดวาเกดขนจากการมผลประโยชนทบซอนอยดวยหรออาจมประเดนการใชอทธพลเหนออ�านาจหนาทของเจาพนกงานสวนปาท�าใหพนกงานสวนปาตองเลอกปฏบตกไดแตอยางไรกดการกระท�าในลกษณะนเปนความไมเปนธรรมแกราษฎร ๖) การไมใหความรวมมอในการแกปญหาทางนโยบาย ในความเปนจรงพนกงานเจาหนาทปาไมทเกยวของกบสวนปาทงเจาหนาทของกรมปาไมและพนกงานออป.มอ�านาจหนาททจะตองใหการชวยเหลอราษฎรทเดอดรอนในเรองทท�ากนอยแลวแตกลบไมใสใจจนท�าใหชาวบานตองรวมตวกนและชมนมเรยกรองตอรฐบาลยกระดบตงแตการชมนมหนาสวนปาหนาทวาการอ�าเภอหนาศาลากลางจงหวดตลอดจนการเดนเทาตระเวนไปหลายจงหวดในภาคอสานและการชมนมในกรงเทพมหานครฯทงหนาส�านกงานใหญของออป.และท�าเนยบรฐบาล ท�าใหราษฎรทประทวงเองกตองเสยเวลาเสยคาใชจายชวตครอบครวยงยากล�าบากเพมขนปญหาในทองถนขยายตวเปนปญหาระดบประเทศโดยไมมใครไดประโยชนในเรองเหลานนอกจากออป. แมจะมการตงกรรมการและคณะท�างานทงในระดบพนทและระดบชาตกวา๑๐ ชด มมตตงแตมตสภาต�าบล ขอเสนอของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตและขาราชการฝายการเมองโดยมขอเสนอทตรงกนคอใหยกเลกสวนปาและน�าทดนมาจดใหเปนทท�ากนของราษฎรและสงเสรมใหราษฎรมอาชพและรายไดตามสทธของเขาแตไมเกดผลในทางปฏบตจงท�าใหชาวบานเดอดรอนไรทท�ากนแต ออป. เลอกทจะใชวธการฟองด�าเนนคดขบไลชาวบานออกจากพนทโดยไมมมาตรการชวยเหลอเฉพาะหนา ทงๆ ทการเขาอยอาศยท�ากนในพนทสวนปากเปนการปลกพชเกษตรควบในสวนปาโดยไมไดท�าลายตนไมในสวนปาทงๆทฝายบรหารมาตรการในเรองโฉนดชมชนเปนทางออกใหโดยจะชวยใหชาวบานไดทดน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๗๙

สวนหนงเปนทท�ากนสวนพนทสวนปาทเหลอออป.กสามารถด�าเนนการท�าสวนปาไดตามปรกตแตออป.ไมเลอกปฏบตวธการทไดประโยชนทกฝายแตเลอกวธการทเปนประโยชนแกตนฝายเดยว เหตปจจยของปญหาความไมเปนธรรมเกดขนเพราะฝายการเมองไมมเจตจ�านงคและความมงมนทจะแกปญหาความเดอดรอนของราษฎรแมนายกรฐมนตรจะเหนดวยกบขอเสนอของหนวยงานและคณะกรรมการตางๆทรฐบาลแตงตงแตผบรหารงานในระดบกระทรวงแทบทกสมยไมใหความรวมมอจงท�าใหการแกปญหาลาชายงกวานนการทออป.คานไมใหน�าเอาประธานอนกรรมการแกปญหา(สาธตวงคหนองเตย)มาใหการอธบายตอศาลถงการใชอ�านาจบรหารแกไขปญหาเชงนโยบายกเปนประเดนส�าคญทน�ามาสขอสรปไดวาราษฎรไมไดรบความเปนธรรมจรง ๗) กระบวนการยตธรรมทไมเปนธรรม จากการลงพนทสมภาษณชาวบานพบวาชาวบานสะทอนความไมเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรมในหลายประเดน โจทกฟองวาราษฎรขอหากระท�าผดตามพรบ.ปาไม พทธศกราช๒๔๘๔และ พรบ.ปาสงวนแหงชาต พ.ศ.๒๕๐๗ โดยเมอวนท ๑๗ กรกฎาคม๒๕๕๒ราษฎรประมาณ๒๐๐คนซงมจ�าเลย๓๑คนกบพวกบกรกพนทสวนปาคอนสาร แปลงปลกปาป ๒๕๕๐ โดยขนสมภาระและของใชและสงปลกสรางเขามาปลกสรางเพงพกท�าไมกนเปนดานท�าใหเจาหนาทไมสามารถเขาพนทไดราษฎรยงถากถางไมพนลางและไมธรรมชาตตามแนวกนชนในเขตสวนปา และน�าพชผลการเกษตรไปปลกระหวางรองแถวของตนไมสงผลใหตนยคาลปตสชะงกการเจรญเตบโตและกระทรวงทรพยากรธรรมชาตฯแจงวาไมสามารถผอนผนไดเพราะไมมกฎหมายใหอ�านาจใหโจทกด�าเนนการตามกฎหมายอยางเครงครด จ�าเลยใหการวาไดถอครองท�าประโยชนทดนทเปนสวนปามากอนประกาศปาสงวนฯและการท�าสวนปาออป.มาท�าสวนปาทบทราษฎรๆรองเรยนหนวยงานหลายแหงมการตงกรรมการแกไขปญหาโดยสภาต�าบลคอนสารคณะท�างานอ�าเภอคอนสารคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตมมตใหยกเลกสวนปาจ�านวน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๑

๑,๕๐๐ไรเพอจดทดนใหชาวบานเปนทสาธารณประโยชนและปาชมชนราษฎรจงไปชมนมเพอรอค�าตอบจากรฐบาลโดยปลกเพงพกขนาดเลกตามชองระหวางแถวตนไมไมไดสรางความเสยหายและไมไดขดขวางเจาหนาทอกทงรฐบาลมมตครม.ใหชะลอการด�าเนนการใดๆทจะเกดความขดแยงหรอกระทบกบความเดอดรอนในการด�ารงชวตตามปรกตของราษฎร ผอนผนใหราษฎรท�ากนและอยอาศยในทดนตนเองไปพลางกอนในระหวางกระบวนการแกไขปญหาระหวางเครอขายทดนภาคประชาชนกบรฐบาล สวนผน�าของชาวบานทเปนจ�าเลยเพราะเขาไปในฐานะกรรมการแกไขปญหา ศาลรบฟงไดวาสวนปาคอนสาร๔,๔๐๑ไรอยในเขตปาสงวนฯออป.ไดทยอยปลกปาในสวนปาในเขตปาสงวนฯราษฎรชมนมรองเรยนวาสวนปาทบทมหนวยงานของรฐตงกรรมการมาตรวจสอบพนทคณะท�างานอ�าเภอคอนสารสรปวาสวนปาคอนสารทบทราษฎรจรงและมมตใหยกเลกสวนปาคอนสาร คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตสรปวาการท�าสวนปาท�าใหราษฎรทอยมากอนเดอดรอนไมมทดนท�ากนเปนการละเมดสทธมนษยชนสวนคณะกรรมการอ�านวยการแกไขปญหาราษฎรเครอขายปฏรปทดนฯ มมตใหผอนผนใหราษฎรไดอาศยและท�ากนไปพลางกอนเพอบรรเทาความเดอดรอนและเมอวนท๑๗กรกฎาคม๒๕๕๒ราษฎรเขาไปในสวนปาปลกเพงพกปลกพชลมลกระหวางแถวตนไม ศาลพจารณาวาโจทกมอ�านาจฟอง ฟองโจทกไมเคลอบคลมเพราะไมตองบรรยายละเอยดวาจ�าเลยขดขวางการเขาไปบ�ารงรกษาตนไมในทดนพพาทอยางไรมใชสภาพแหงขอหาอนกฎหมายบงคบตองบรรยายใหแจงชด ศาลวนจฉยโจทกมสทธฟองขบไลจ�าเลยหรอไมขอเทจจรงรบฟงไดวาฝายจ�าเลยน�าสบเพยงแตวามราษฎรครอบครองและท�าประโยชนอยกอนโดยอางเอกสารจ�านวนมากเชนส�าเนาหนงสอรบรองการท�าประโยชน หนงสอแจงการครอบครองและการเสยภาษบ�ารงทองทแตมไดน�าสบวาพนททอางวาครอบครองมากอนอยตรงบรเวณสวนใดของพนทสวนปาทจ�าเลยเขาไปมไดน�าสบวาผลของค�าสงและการโตแยงคดคานการประกาศปาสงวนฯมผลอยางไร มการอทธรณค�าสงหรอไม จงรบฟงมไดวาจ�าเลยท�าประโยชนหรออยอาศยในเขตปาสงวนฯ ปา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๑

ภซ�าผกหนามกอนประกาศกฎกระทรวงนนใชบงคบ อธบดยอมมอ�านาจอนญาตใหสวนราชการและองคการของรฐเขาท�าประโยชนฯไดตามหลกเกณฑวธการและเงอนไขตามกฎหมายกรมปาไมอนญาตใหออป.ปลกสรางสวนปา๔,๔๐๑ไรออป.จงมหนาทตองดแลรกษาพนทปาซงเปนปาสงวนฯใหเปนพนทของรฐในกรณมผบกรกเขาครอบครองตองด�าเนนการตามกฎหมายพยานหลกฐานของโจทกมน�าหนกนาเชอถอขอเทจจรงรบฟงไดวาโจทกมสทธท�าประโยชนฯในสวนปาคอนสารพนท๔,๔๐๑ไร ศาลวนจฉยจ�าเลยละเมดโจทกตามฟองหรอไม โจทกใหการวาจ�าเลยบกเขาไปในสวนปาแปลงปพ.ศ.๒๕๒๒พนท๘๔ไรสรางเพงพกปลกพชเกษตรแจงขอใหกนท๑,๕๐๐ไรใหท�าโฉนดชมชนจ�าเลยอางวาโจทกฟองโดยใชสทธไมสจรตคณะกรรมการกสม.มมตใหเพกถอนสวนปาแตตองรอออกเปนกฎหมายและกรมปาไมเรยกพนทคนกอนและสวนราชการตองออกหลกฐานการครอบครองใหกอนจงจะเขาท�าประโยชนทดนในสวนปาไดการเขาไปในสวนปาปลกเพงพกและน�าพชลมลกไปปลกดแลรกษาตนไมโดยตงดานปดกนทางเขาออกโดยทราบวาไมถกตองตามกฎหมาย จงเปนการละเมดตอโจทก และการทจ�าเลยมไดคงอยในทดนของตนและครอบครองตอเนองทดนนนอนจะอางเหตขอผอนผนอยอาศยและท�ากนในเขตสวนปาตามวถชวตปรกตจงขดแยงกบมตคณะกรรมการอ�านวยการเพอแกไขปญหาของเครอขายปฏรปทดนฯ สวนมตของคณะกรรมการ คณะท�างานตางๆเปนเพยงการเสนอความเหนเพอใหหนวยงานทเกยวของเพอประกอบการพจารณาด�าเนนการแกไขปญหาโดยหนวยงานทมอ�านาจตอไป ยงไมมผลเปลยนแปลงหรอระงบสทธครอบครองดแลพนทพพาทของโจทกขออางของจ�าเลยฟงไมขน สวนมตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตทวาสวนปาคอนสารปลกทบทราษฎรจรง เปนรายงานการกระท�าหรอละเลยการกระท�าอนเปนการละเมดสทธมนษยชนและเสนอมาตรการแกไขทเหมาะสมตอบคคลหรอหนวยงานทกระท�าการละเมดเพอเสนอตอรฐสภาซงเปนฝายนตบญญตเพอด�าเนนการแกไขปญหาตอไปตามทบญญตไวในรฐธรรมนญยงไมมผลเปลยนแปลงหรอระงบสทธครอบครองดแลพนทพพาทของโจทกฯลฯพพากษาใหจ�าเลยและบรวารออกจาก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๓

สวนปาคอนสารกบใหรอถอนสงปลกสรางและตนไมทปลกและปรบสภาพพนทสวนปาใหกลบสสภาพเดมและหามจ�าเลยและบรวารเขาเกยวของในพนทสวนปาคอนสารทงหมดอกตอไป จากการรบฟงและค�าพพากษาของศาล จะเหนไดวาศาลเชอหลกฐานของฝายกรมปาไมและ ออป.วาไดทดนนมาโดยถกตองตามกฎหมาย โดยเหนวาการรองเรยนของราษฎรโดยอาศยหลกฐานตางๆเกยวกบการครอบครองใชประโยชนทดนทแสดงถงการครอบครองทดนมากอนไมมน�าหนกเพยงพอตอการรบฟงอนงการทออป.คานไมใหน�าเอาประธานอนกรรมการแกปญหา(สาธตวงคหนองเตย)มาใหการอธบายตอศาลถงการใชอ�านาจบรหารแกไขปญหาเชงนโยบายกเปนประเดนส�าคญทท�าใหน�าหนกค�าใหการฝายราษฎรผเปนจ�าเลยขาดน�าหนกการรบฟง การขบไลราษฎรทมขอพพาทกบรฐจนตองไรทท�ากนมาเกอบ๔๐ปและเขาไปรอการแกไขปญหาจากรฐใหออกจากพนทสวนปาทเขาเคยอาศยท�ากนมากอนโดยไมมทางออกใหเขาไดมทอยทอาศยท�ากนเลยงปากทองและครอบครวจงไมเปนธรรมและไมนาจะสอดคลองกบหลกการสทธเสรภาพความเปนมนษยทบญญตไวในรฐธรรมนญและตามปฏญญาสทธมนษยชนสากลปญหาลกษณะนมอยแทบทกสวนปาของออป.กวารอยโครงการในเนอทกวา๑ลานไรจงคาดวาอาจสงผลท�าใหราษฎรจ�านวนมากเดอดรอนสงคมจะมความขดแยงรนแรงมากยงขนจนยากแกการแกไข

๓.๔ ทางออกของปญหา ขอเทจจรงและการวเคราะหขอมลเบองตน เหนวากรณศกษาคอนสารควรมทางออกดงน ๑) หาทางออกรวมกน โดยจดทดนสวนหนงใหชาวบานทรองเรยนและมหลกฐานใดๆทแสดงการครอบครองใชประโยชนทดนมากอนปาสงวนฯและสวนปาไดมทท�ากนพอยงชพและพฒนาคณภาพชวตทดได

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๓

๒)ทบทวนความชอบธรรมในการก�าหนดแนวเขตปาไมใหถกตองผลจากการศกษาวจยซงพบวา การด�าเนนงานทางดานปาไมตางๆไดแกการประกาศปาสงวนแหงชาตการปลกสรางสวนปาตามนโยบายรฐกระท�าไปดวยความไมถกตองและไมเปนธรรมกบชมชนซงอยอาศยท�ากนในพนทมากอนจงควรปรบปรงแกไขใหถกตองและเปนธรรมกบราษฎรในชมชนทองถน ๓)ทบทวนนโยบายการอนญาตใหเชาทดนในเขตปาใหเกดความเปนธรรมแกราษฎร ๔)การพจารณาคดควรเปดโอกาสใหพยานฝายจ�าเลยใหการไดเตมทและสรางกลไกตรวจสอบความถกตองของการก�าหนดเขตปาและการอนญาตใหท�าการปลกสรางสวนปาดวยวธการมสวนรวมของประชาชนในทองถน ๕) การแกไขปญหาของฝายบรหารตามมตของคณะกรรมการและคณะท�างานชดตางๆตองเรงรดด�าเนนการโดยเรวใหเปนธรรมกบราษฎรทเดอดรอน

๔. ชมชนชาวเลราไวย จงหวดภเกต ๔.๑ ความเปนมาของชาวเล ชาวเลเปนชอเรยกกลมชาตพนธทอาศยอยในเรอและใชชวตแบบเรยบงายกบทองทะเลมาเปนเวลาหลายชวอายคน หรอบางครงใชค�าวา “ชาวน�า” (seapeopleหรอseagypsy)งานศกษาวจยพบวาชาวเลเปนชนเผาพนเมองในทะเลอนดามนทอาศยมายาวนานประมาณ๓๐๐-๕๐๐ป โดยเคยเดนทางและท�ามาหากนอยางอสระบรเวณชายฝงทะเลและเกาะแกงตางๆ ทงในประเทศไทยอนโดนเซย พมา อนเดย แตหลงจากมการแบงเสนแดนระหวางประเทศตางๆชดเจนขนท�าใหชาวเลตองปกหลกตงถนฐานในแตละประเทศ กลมชาตพนธชาวเล ทงสามกลมคอ มอแกน มอแกลน และอรกลาโวย แมวาจะมภาษาและวฒนธรรมคลายคลงกนแตหากพจารณาในรายละเอยดจะพบความแตกตางทท�าใหคนภายนอกสงเกตไดหลายประการอาทดานภาษาแม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๕

จดอยในตระกลออสโตรนเชยนเชนเดยวกนแตกลมอรกลาโวยมภาษาทแตกตางกบกลมอนคอนขางมากในขณะทภาษาของมอแกนและมอแกลนมสวนคลายคลงกนมค�าศพททเหมอนกนเปนสวนใหญและสามารถสอสารกนพอรเรองรปแบบเรอดงเดมของมอแกนมอแกลนและอรกลาโวยกแตกตางกนและพธกรรมกแตกตางกนมอแกลนและอรกลาโวยตงหลกแหลงถนฐานคอนขางถาวร และมการปรบเปลยนวถชวตไปคอนขางมาก จนในปจจบนมกถกเรยกขานวา“ไทยใหม” มอแกน หรอยปซทะเลเปนกลมชาตพนธทอาศยอยในเรอและใชชวตแบบเรยบงายกบทองทะเลมาเปนเวลาหลายชวอายคน ปจจบนกลมชาตพนธนสามารถแบงออกเปน ๓ กลม[27] คอ ๑. มอแกนปจจบนอาศยอยทหมเกาะสรนทรเกาะพระทองจ.พงงาและเกาะเหลาเกาะพยามจ.ระนอง ๒. มอแกลน ทอพยพตนเองมาตงถนฐานบนพนราบ (ซงมอแกนเรยกวา“ออลง ตามม”) ปจจบนชนกล มนจะอาศยอย ในบรเวณพนทบานหนลาดต.ทายเหมองจ.พงงาและบางสวนกอยทบานทงหวาอ.ตะกวปาจ.พงงา ๓. อรกลาโวยซงมวถชวตคลายคลงกบกลมมอแกนและกลมมอแกลนแตจะมวฒนธรรมดานรากภาษาทแตกตางกนพบไดทชมชนหาดราไวย ชมชนสะปาจ.ภเกตและชมชนบานสงกาอจ.กระบ ปจจบนชมชนชาวเลอาศยใน๕จงหวดอนดามนคอระนองพงงาภเกตกระบและสตลจ�านวน๔๑ชมชนมประชากรจ�านวน๑๗,๔๘๕คนพนทท�ากนของชาวเลคอทะเลทงชายฝงทะเลหาดทรายหาดหนแนวปะการงและปาซงเปนปาชายเลนปาชายหาดปาดงดบการด�ารงชวตแบบดงเดมอยกบทองทะเลเปนสวนใหญสงผลใหกลมชาตพนธชาวเลไมคอยไดตดตอและสมพนธกบชวตในสงคมเมองมากนกจงท�าใหเกดปญหาถกเบยดขบจากการพฒนา

[27]สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๕๓

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๕

ตลอดชวงเวลาทผานมาชาวเลตองประสบปญหาซงมลกษณะคลายคลงกบกลมชาตพนธชายขอบอกหลายกลม คอ การไรรฐและการถกปฏเสธสทธขนพนฐาน การขาดความมนคงในทอยอาศย การถกกดกนออกจากสทธในการใชและเขาถงทรพยากรธรรมชาตการถกผลกเขาสกจกรรมทผดกฎหมายและการท�างานทเสยงอนตรายการเขาถงและการไดรบบรการรกษาพยาบาลการขาดความมนใจและภมใจในวถวฒนธรรมดงเดม และการถกดแคลนจากบคคลทไมเขาใจในวถวฒนธรรมแบบ“ชาวเล”ฯลฯปญหาทชาวเลประสบอยในปจจบนมหลายดานในแตละพนทมรายละเอยดและความเขมขนของปญหาแตกตางกนไป ซงปญหาในภาพรวมเกดจากการพฒนาการทองเทยวและการประกาศเขตอนรกษของรฐสงผลกระทบตอทท�ากนดงเดมของชาวเลจากขอมลส�ารวจพบวามชมชนชาวเลทไมมความมนคงในทดน ๒๕ แหง มพนทสสานและพนทประกอบพธกรรมถกรกราน๑๕แหง

การตงถนฐานของชาวเลในภเกต ภเกตเปนเกาะขนาดใหญทสดในประเทศไทยมเกาะบรวาร๓๒เกาะสวนกวางสด๒๑.๓ก.ม.สวนยาว๔๘.๗ก.ม.สวนทะเลกอดมสมบรณไปดวยสตวน�าและแรธาตเคยสงไขมกไปขายยโรปและเปนชมทางเดนเรอของยโรปอนเดยจนและหมเกาะชวามานาน สวนแผนดนเกาะใหญมเทอกเขาทอดยาวแนวเหนอใตยอดสงสด ๔๒๙ เมตร จงเปนแนวก�าบงลมและฝนท�าใหภเกตปลอดภยจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใตสภาพภมประเทศสวนใหญเปนทราบสงหรอภเขาราวรอยละ๗๐ทเหลอรอยละ๓๐เปนทราบทลมเชงเขาและชายฝงทะเลอยบรเวณตอนกลางและตะวนออกของเกาะ โดยพนทชายฝงตะวนออกมสภาพเปนหาดโคลนและปาชายเลนดานตะวนตกเปนหาดทรายทสวยงามและบรเวณทราบเชงเขามการตงถนฐานของชมชนหลกๆทส�าคญหลายแหงของเมองภเกต พลเมองดงเดมทเกดขนพรอมๆกบความเปนภเกตคอชาวไทยใหม(ชอเรยกทางราชการของชาวน�าหรอชาวเล)และยงประกอบดวยชมชนหลายเชอชาตหลาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๗

ภาษาทเดนทางแสวงโชคและดวยการคาทางทะเลมารวมกนทเกาะภเกตเชนชาวอนเดยชาวจนส�าหรบชาวเลไดอพยพเขามาอาศยมากขนจนสามารถครอบครองทดนภเกตไดมากกวาชาตพนธอน และเนองจากภเกตมการเตบโตทางเศรษฐกจสง มธรกจการทองเทยวและธรกจการคาอยางตอเนอง ปจจบนเกาะภเกตจงมประชากรแฝงจากจงหวดอนๆ และจากตางชาตในลกษณะนกลงทนและลกจางแรงงานเปนจ�านวนมาก ชมชนชาวเลในพนทศกษาจงหวดภเกตนเปนชมชน[28] ทอพยพเขามาตงถนฐานและอาศยอยมานานมทงกลมอรกลาโวยและกลมมอแกนขอมลอกแหลงหนงระบวาอพยพมาจากประเทศอนโดนเซยประมาณ๒๐๐กวาปแรกเขามาอาศยอยบรเวณเกาะเฮ และยายมาอาศยอยบรเวณชายหาดแหงหนงในจงหวดภเกตเมอประมาณ๑๐๐กวาปทผานมา[29] แตกมงานวจยชาวเลในจงหวดภเกตฯอกฉบบหนงรายงานวายงมชาวเลอกสวนหนงซงเปนสวนนอยอพยพมาจากหมเกาะในเขตประเทศพมา ทงนพบหลกฐานทยนยนการตงถนฐานมาแตดงเดมของชาวเล เชน จากขอมลทะเบยนบานเลขท๓๘หมท๒ต.ราไวยปรากฏขอมลนางเปลองเกดเมอปพ.ศ.๒๔๔๕อกทงบรเวณชมชนทศกษายงมวดสวางอารมณซงสรางมานานกวา๑๐๐ปและมการสรางโรงเรยนวดสวางอารมณไวตงแตปพ.ศ.๒๔๕๖และชาวเลสมาชกในชมชนทศกษาวจยหลายคนเชนนายถวลนายสนซงอายกวา๘๐ปกเคยเรยนทน นอกจากนยงมโบสถครสตนกายโปรเตสแตนตซงกอตงโดยนกบวชชาวออสเตรเลยสองสามภรรยาชอเดวดและโดลนโอเกนมาเผยแพรศาสนาตาม

[28]ขอมลจากงานวจยชาวเลในจงหวดภเกตฯป๒๕๓๖ระบวาชาวเลราไวยม๒กลมคอ๑)กลมไทยใหมหรออรกลาโวยเชอวาบรรพบรษของตนเองอพยพมาจากหมเกาะแถบประเทศมาเลเซยแลวแยกยายกนขนอาศยตามเกาะตางๆคอเกาะเฮเกาะบอนแหลมกาตอมาเกดไขทรพษระบาดจงยายมาอยทหาดราไวยสมยรนป(ประมาณ๑๐๐-๑๕๐ป)๒)กลมสงหหรอมาซงหรอมอเกนเลาวาบรรพบรษดงเดมของพวกเขาอาศยอยทบรเวณหมเกาะในเขตประเทศพมา อนไดแก เกาะพรด เกาะสอง อพยพผานมาทางปากจกบางสก(เขตจงหวดพงงา)มาตงบานเรอนอยทหาดราไวยประมาณ๔๐กวาปมาแลวมจ�านวน๑๐กวาครวเรอน

[29]อางองจากเอกสารรายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชน โดย คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(รายงานผลการตรวจสอบท๔๗๐/๒๕๕๐)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๗

ชมชนตางๆทเปนมอแกนและอรกลาโวยตงแตราวปพ.ศ.๒๕๐๐จนสามารถพดภาษาอรกลาโวยไดและไดสรางโบสถในปพ.ศ.๒๕๔๒ดวย กอนสงครามโลกชาวบานเดนทางไปมาระหวางหาดราไวยกบเกาะเฮเกาะบอน และเกาะราชา เพอไปปลกขาวไรและท�าสวน มชาวบานบางสวนอยทนนอยางถาวรจนเปนชมชนใหญเพราะมอาหารอดมสมบรณมาก ชวงหนงมอหวาตระบาดคนตายจ�านวนมากจงยายกลบไปอย เกาะสเหรและหาดราไวย ชวงสงครามโลก ชาวเลล�าบากมากเพราะออกทะเลไมได เมอเครองบนบนผานมากตองวงหนเขาปาไปอาศยอยชวคราวบรเวณแหลมกาแลวยายตอไปทบรเวณคลองหลาวโอนโดยจะหลบภยอยเปนระยะเมอปลอดภยกจะกลบมาพกอาศยอยทเดมจนกระทงสงครามยต สมยกอนชาวเลจะพดภาษาไทยไมได ไมคนเคยกบทางราชการเมอเจาหนาทใสชดสกากมากมกจะวงหน ปจจบนชาวเลในภเกตมถนฐานบานเรอนอาศยอยเปนชมชน เชน ชมชนสะปาชมชนหนลกเดยวชมชนแหลมหลาชมชนสเหรและชมชนราไวยเปนตนขอมลนายถวลหาดทรายทองกลมอรกลาโวยทชมชนหาดราไวยอายกวา๘๐ปเลาวาตนเองเกดทนพอแมปยาตายายกเกดทนปของนายถวลเปนหวหนาเผา(ครหมอโตะอาหงน)และมหลมฝงศพของหวหนาเผาและภรรยาฝงทปาชาดวย

ภาพท ๖ หวหนาเผา (โตะอาหงน-นงกลาง) เสยชวตตอนอาย ๑๐๕ ป ถา ยงอยกจะมอาย ๑๔๑ ป (ในป ๒๕๕๕)

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๘๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๙

ภาพท ๗ ตวอยางสาแหรกตระกลในชมชนราไวย

ผงตระกลในชมชนราไวย

รนท ๑นายอาหงน

นายเหม

นางบญสม

นายศกดชย นางพมพศกด

นางปราณ

นายยาง

นายเหม

นางบญศร

นายหรอ

นายบญรก

นางกะเจะ

นางบญใจ(โดนฟอง)

นาตเหวน

นายศกดชย

ด.ช.เตชนท

นายหวน นางชนนายหยน

นางพมพศกด

ด.ช.เมตทว ด.ญ.นาตาล

นางจนนางปราณ นางตอย

นายซบ

นายบญยา

นายบ

นางบญชน

นายหยม

นางบญรน

แมะเปาะ

นางบญขวญ

นางบญเสรม

นางแซะหวน

นายบญนาค

นายแหม

นางบญสม

นางดาหวย

นางหยา

นายมณ(โดนฟอง)

น.ส.โนร นายเนกดา

นายบญชบ(โดนฟอง)

นางเบะลา รนท ๒

รนท ๓

รนท ๖

รนท ๗

รนท ๔ ป ยา

รนท ๕ พอ แม

+

+

+

+

+ +

+

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๙

ภาพท ๘ แผนททางอากาศ ป พ.ศ.๒๕๔๘

คลายปม “คดทดนคนจน” ๘๙

จากภาพท๗ตวอยางสาแหรกตระกลหนงในชมชนชาวเลราไวยแสดงใหเหนการโยงใยยอนกลบไปไดถง๗ชวอายคนยนยนใหเหนวาชมชนไดอยสบตอกนมานานนบรอยปและภาพท๘แสดงชมชนชาวเลเมอสบปทแลว ปจจบนชาวเลบรเวณชายหาดทศกษาอยในเขตอ�าเภอเมอง ตงถนฐานอยรวมกนลกษณะเปนชมชนในพนทราว๑๙ไรเศษมประชากร๒๔๔หลงคาเรอนจ�านวนประชากรรวม๒,๐๖๓คนในจ�านวนนนเปนเดกประมาณ๔๐๐-๕๐๐คน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๑โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๐

ภาพท ๙ แผนผงชมชนชาวเลราไวย

วถชวตชาวเล สมยเรมแรกทชาวเลเขามาตงถนฐานพนทชมชนเดมเปนปาทงหมดมตนไมใหญและสตวตางๆ เชน เสอ กระจง ฯลฯ ชาวบานไดถางปาขยายพนทออกไปเรอยๆเพออยอาศยการปลกบานในสมยกอนปลกแบบยกพนสงพนปดวยฟากไมไผหรอตนหมากฝาบานใชไมไผหรอใบมะพราวหลงคามงดวยจากมะพราวชาวบานใชน�าจากบอน�าตนมการปลกตนมะพราว[30]ซงปจจบนยงมตนมะพราวยนตนใหเหนอยบางสวน กอนสงครามโลกครงทสองชาวไทยใหมเคยท�าไรขาวไวกนบนทดอนแถบเกาะบอนเกาะเฮแหลมพรหมเทพแหลมกาโดยท�าแคพอกนผหญงและคนชราจะอยบานเลยงลกหลานท�างานบานหาฟนสานเสอท�าซองยาและท�ากระสอบจากเตยหากมเรอสนคาผานจะน�ามะพราวฝกมะรมกลวยไปแลกขาวสารหรอของใชอนๆ

[30]อางองจากการศกษาการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชน (ชาวเล)ฯ กรณศกษาพนทน�ารองจ.ภเกต,๒๕๕๒

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๑

ชาวบานในสมยนนท�าไซ ตกปลา เปนอาชพหลก เบดและดายตกปลาท�าขนใชเองเหยอกใชปลาหมกหรอเหงาตนพลบพลงจะมเรอกรรเชยงและเรอใบทท�าเอง กระแชงใบท�าจากตนเตยปา[31] ตวเรอท�าจากไมทงตน บางคนกสรางเรอดวยไมระก�าเรยกวาเรองามการออกเรอหาปลาจะมความรในเรองน�าเปนอยางดรความสมพนธระหวางชนดปลากบอณหภมน�าในทะเลรจกการดลมมรสมลวงหนาจากแสงรงสในบรรยากาศยามพระอาทตยสองหรอสงเกตจากการลอยของขยะในน�าทะเลหรอสงเกตจากคลนใตน�า การออกเรอหาปลาซงเปนอาชพหลกชาวบานจะแบงเปนกลมทออกกลางวนและกลมทออกกลางคนกลมทออกกลางวนจะออกตอนเชาสวนใหญจะด�าปลาด�าหอยตกปลาลากเบดราวจนถงเยนจงกลบน�าสตวน�าทจบไดมาขายสวนกลมทออกตอนกลางคนจะนอนในเรอหรอตามชายฝงสวนใหญจะใชไซดกปลาตกปลาโดยจะออกกไซเดอนละสองสามครงสตวน�าทไดขายใหแมคา ชาวบานมประเพณฝงศพเมอตายจะเอาฟากไมไผมาสานรองพนปทบดวยเสออกชนดานในแลวหอ จากนนเอาไปฝง เวลามคนตายจะมการบอกตอๆ กนชาวบานทกหลงตองไปหาฟนคนละทอนหามเอาปลายน�าหนาเอามารวมกนแลวสมไฟลอมวงคยกน เลานทานใหเดกฟงเปนการอยเปนเพอนผตายหนงคนจงเอาศพไปฝงตอนฝงจะเอาขาวของคนตายใสหลมไปดวยจงไมเหลอของเกาๆใหลกหลานดกลบมาตอนค�าจะท�าขาวตมเลยง๓วนวนท๔จะท�าบญใหคนตายสสานมทงหมด๓แหงอยบรเวณเกาะเฮบรเวณศาลโตะบารายและบรเวณหาดมตรภาพ

[31]เดมเคยมเตยอยหนาแนนบรเวณใกลพนททเปนชมชนดานทศตะวนออกในปจจบนแตพนทบางสวนโดนถมดนและท�าบอกงไปหมดแลว

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๓

ภาพท ๑๐ แผนทแสดงบรเวณทมสสาน บอนา และสถานทประกอบพธกรรม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๒

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๓

นอกจากนยงมหลกฐานทบงบอกความเปนชมชนดงเดมคอมบอน�า๓บอทชาวเลใชประโยชนมานานแตหลงเกดเหตการณสนามไดถกถมไป๑บอตอมาถกถมอก๑บอเมอปพ.ศ.๒๕๕๔ปจจบนเหลอเพยง๑บออกทงยงมพนทบารายส�าหรบประกอบพธกรรมซงแตเดมอยบรเวณเชงเขาแตหลงจากมเอกชนอางสทธในทดนนนชาวเลจงยายทประกอบพธกรรมมาอยใกลบรเวณชมชนและหนาชายหาด ในดานวฒนธรรมมการสบทอดประเพณพธกรรมมาอยางตอเนองยาวนานโดยในรอบ๑ปจะมพธกรรมตงแตเดอน๓ถงเดอน๑๑เชนการนอนหาดการไหวเรอเพอสกการะแมยานาง ไหวทะเล ไหวครรองเงง โตะหมอ กาหยง พธท�าความสะอาดสสานพธอาบน�ามนตพธลอยเรอหรอปาจดพธกนขาวกลางบานฯลฯ ซงพธกรรมเหลานแสดงถงความเปนชมชนทมรากฐานทางวฒนธรรมทเกาแกและสบทอดมาอยางยาวนาน ปจจบนมผอาศยอยในชมชนบรเวณชายหาดทศกษา ๒๔๔ ครอบครวจ�านวนประชากรรวม๒,๐๖๓คนมทะเบยนบาน๒๒๖หลง โดยเปนทะเบยนบานถาวร๑๑๗หลงคาเรอนมทงชาวอรกลาโวยและชาวมอแกนนบถอวญญาณบรรพบรษ ศาสนาครสต และศาสนาพทธ ในสวนบตรประชาชน ไดมการแกไขปญหาของบตรประชาชนหลงเกดเหตการณภยพบตสนาม โดยความรวมมอของหลายภาคสวน ปจจบนชาวเลในพนทศกษาถอบตรประชาชนเกอบ ๑๐๐เปอรเซนต สวนหนงเกดจากปญหาในการเดนทางและยายถนฐานรวมถงการประกอบอาชพประมงทมการเดนทางตลอดเวลา ซงปญหาเหลานขนอยกบการบรหารราชการของแตละจงหวดและแตละทองถนจงท�าใหยงมประชากรตกหลนอยบางเปนจ�านวนพอสมควร สภาพบานเรอนในชมชนมสภาพทรดโทรมแออดมเพยง๑๐%ของจ�านวนบานเรอนทงหมดในชมชนทมหองสขาชาวบานสวนใหญจงใชสถานทรมทะเลเปนทขบถาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๕

ภาพท ๑๑ บรเวณสถานทขบถายรมทะเลของชาวเล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๔

ปจจบนชาวเลในพนทศกษามอาชพหลกคอหาปลาหาหอยรบจางทวไปและอาชพอสระ เชน งมเหลกในทะเลไปขาย โดยประกอบอาชพท�าประมงราวรอยละ๖๐ รบจางรอยละ๒๐ท�างานบรการเปนแมบานรอยละ๑๐และเปนเจาของกจการธรกจในชมชนทองถนรอยละ๑๐มรายไดเฉลยประมาณครอบครวละ๗,๐๐๐บาทตอเดอนแตมรายจายคอนขางสงไปตามกระแสบรโภคนยมของสงคมทมากบการทองเทยวและมาตรฐานการครองชพของภเกตซงคอนขางสงการศกษาคราวๆพบวาชมชนมหนนอกระบบรวมทงสนประมาณ๓,๗๓๐,๐๐๐บาทซงตองจายคนเปนรายวนในอตราดอกเบยทสงรอยละ๓๐-๖๐ตอเดอนสาเหตทชาวเลตองกหนนอกระบบเนองจากรายไดไมแนนอนในหนามรสมออกทะเลไมไดและในพนทหลบมรสมกมประกาศเขตอนรกษหวงหามของรฐเพมขนจ�านวนมากท�าใหตองออกทะเลไกลและด�าน�าลกซงอนตรายตอสขภาพและเสยคาน�ามนเรอสงขนทงนในชมชนไดมความพยายามรวมกลมออมทรพยเพอแกไขปญหาหนนอกระบบไปไดสวนใหญแลว

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๕

ดานการศกษาชาวเลในพนทศกษาสวนใหญไดรบการศกษาระดบประถมมจ�านวนถง๔๐๐คนระดบมธยม๑๕๐คนและระดบปรญญา๑๐คน สขภาพอนามยของชาวเลสวนใหญไมดนกเนองจากชมชนอยอยางแออดและมน�าขงตลอดปท�าใหมอาการเจบปวยทพบบอยในแตละปพบวาเปนไขเลอดออกและไขมาลาเรย(เนองจากชมชนมน�าขงตลอดทงป)๒๗รายเปนโรคน�าหนบ(จากการด�าน�าจบปลาในเขตน�าลกเนองจากถกหามไมใหหากนในเขตน�าตน) ในการส�ารวจ๖เดอนพบวามผปวย(ไมรายแรง)๒รายโรคพยาธ(จะพบมากในเดก)๓๐รายโรคระบบทางเดนอาหาร๕๐รายและโรคชราทวไป(ขอมลส�ารวจป๒๕๕๕)

๔.๒ ลาดบเหตการณความขดแยง ชาวเลรนบรรพบรษอพยพมาจากหลายแหลงเขามาตงถนฐานอยอาศย

ท�ากนกบทะเลและปาบนบกสบตอกนมาหลายชวอายคนงานวจยหลายแหลงสรปไดวาชาวเลอยในเกาะภเกตมากวา๓๐๐ป

ในทะเบยนบานของชาวเลเลขท๓๘ต.ราไวยพบวานางเปลองเกดเมอปพ.ศ.๒๔๔๕ซงหากมอายถงปจจบนจะมอายถง๑๒๐ป

ปพ.ศ.๒๔๕๖ตงโรงเรยนวดสวางอารมณปพ.ศ.๒๔๘๐ทางราชการไดสนบสนนงบประมาณกอสรางอาคารเรยน๑หลง ตอมาทรดโทรมในปพ.ศ.๒๔๙๗ประชาชนไดรวบรวมเงนสรางอาคารเรยนและใชอยในปจจบน

ปพ.ศ.๒๕๐๒หลกฐานวดทศนทในหลวงเสดจพระราชด�าเนนเยยมเยยนราษฎรชมชนชาวเลหาดราไวย ซงมบานชาวเลอาศยอยประมาณ๔๐ครวเรอน

ปพ.ศ.๒๕๐๘นายท. ไดออกเอกสารสทธโฉนดทดนแปลงหนง โดยอาศยหลกฐานแบบแจงการครอบครองทดน (ส.ค.๑) ซงไดแจงครอบครองไวเมอปพ.ศ.๒๔๙๘สภาพทดนเปนสวนไดมาโดยซอเมอป๒๔๗๗(๒๑ปกอนแจงการครอบครอง)

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๗

ป พ.ศ.๒๕๑๔ นาย ห. น�าทดนแปลงหนงมาออกเอกสารสทธโฉนด(ทดนแปลงนเดมเปนของนางลล.ซงในชวงทราชการใหแจงครองครองทดนกไดไปขอออกสค.๑จ�านวน๔ไรหลงจากนนนางลล.ไดน�าทดนออกเปนน.ส.๓เนอทกวา๗ไรตอมาเมอป๒๕๐๘ไดจดทะเบยนแบงขายทดนเนอท ๒ ไรเศษ ตาม น.ส.๓ ใหนาย ห. ซงเปนคนจากภายนอกทเขามาตงรานคาขายขาวสาร ขายกาแฟ) หลงจากนนมอบทดนใหบตรชายคอนายอ.ราวป๒๕๓๖นายอ.น�าโฉนดไปจ�านองกบธนาคารและผดสญญาช�าระเงนโดยยดทดนขายทอดตลาดทายสดทดนตกไปอยในมอของนายป.และนางป.ผเปนโจทกรวมกนฟองขบไลชาวเลซงเปนกลมอรกลาโวยทอยมาเกาแกจ�านวน๘ รายออกจากทดน

มถนายนพ.ศ.๒๕๒๐จ.ภเกตไดรบอนญาตจากกกรมปาไมใหใชพนทปาสงวนแหงชาตปาเลนคลองบางชเหลา–คลองทาจน จ.ภเกต เนอท๕๐ ไร เพอใหชาวน�าหรอชาวเลอยอาศยตามการเสนอขอใชทดนของจงหวดภเกต

ราวป พ.ศ.๒๕๓๐ สมยนายกรฐมนตร พล.อ.ชาตชาย ชณหวณ เรมสนบสนนนโยบายการทองเทยวท�าใหทดนหาดราไวยแพงขน จนมคนเกงก�าไรทดนของชาวเลราไวย

ปพ.ศ.๒๕๓๖ไดมการเสนอโครงการใหชาวเลราไวยยายถนฐานไปอยทอน(คลองทาจน)ชาวเลไดมการคดคานถงกรณดงกลาวและหวหนาชมชนไดระดมชาวบานไปประทวงทบานผใหญบานสมยนนจงท�าใหเหตการณสงบไป

๒๖ธนวาคมพ.ศ.๒๕๔๗เกดเหตการณสนามน�าทะเลขนสงท�าใหขาวของในบานเสยหายเรอและอปกรณประมงเสยหายเปนจ�านวนมากมหลายองคกรเขามาใหความชวยเหลอชาวเล

ปพ.ศ.๒๕๔๘หลงเหตการณสนามเกดปญหาการไลรอชมชน๑๙แหงในจ.ภเกตจงเกดการรวมตวเปนเครอขายสทธคนจนพฒนาภเกตและ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๗

[32]ตอมาไดมการควบรวมกบคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรน�าและแร แลวใชชอวา คณะอนกรรมการสทธในทรพยากรน�า ชายฝง และแร คณะตรวจสอบไดมการควบรวมกบคณะอนกรรมการดานพลงงานและอตสาหกรรมแลวใชชอวาคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรน�าชายฝงแรและสงแวดลอม

มการยนหนงสอรองเรยนถงผวาราชการจงหวดภเกตและนายกรฐมนตรใหแกปญหาเรองทดนคนจนใน จ.ภเกต ซงรวมถงปญหาทดนชมชนชาวเล๕แหงในจ.ภเกตดวย

ปพ.ศ.๒๕๔๘รฐบาล(โดยส�านกนายกรฐมนตร)ตงคณะอนกรรมการแกปญหาทดนในพนทธรณพบต๖จงหวดอนดามนโดยมพลเอกสรนทรพกลทองเปนประธานอนกรรมการฯ

ตลาคมพ.ศ.๒๕๔๘มการขยายการกอสรางทางหลวงผานพนทชมชนกระทบบานเรอนของชาวเล ๑๐ หลงคาเรอน ซงจะตองถกรอยายประธานอนกรรมการแกไขปญหาทดนฯ(พล.อสรนทรพกลทอง)ไดลงพนทดขอเทจจรงและมความเหนวาเปนชมชนเกาแกดงเดมไมควรรอยาย จงไดท�าหนงสอถงกระทรวงคมนาคม ขอใหระงบโครงการกอสรางดงกลาว ระยะตอมา เสนทางถนนจงเบยงออกจากกลมบานเรอนทง๑๐หลงดงกลาว

ป พ.ศ.๒๕๔๘ ชาวเลชมชนราไวย ไดสงเอกสารรองเรยนตอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (กสม.) เพอขอใหแกปญหาทดนและการปลกสรางก�าแพงกนทางน�าไหลท�าใหน�าเนาเสยซงคณะกรรมการสทธฯไดมอบหมายใหคณะอนกรรมการสทธในทรพยากรทางทะเลและชายฝง[32]เปนผด�าเนนการ

ป พ.ศ.๒๕๔๘ เอกชนผอางสทธพยายามน�ากอนหนขนาดใหญมาปดทางเขาออกระหวางทจอดเรอ(บรเวณชายหาด)กบชมชนท�าใหชาวเลรวมตวกนประทวงไมยอมใหเอกชนปดทางเขาออก โดยมผแทนผวาราชการจงหวดภเกตเปนคนกลางในการแกปญหา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๙๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๙

มถนายนพ.ศ. ๒๕๔๙ อนกรรมการสทธในทรพยากรน�า ชายฝง แรและสงแวดลอมลงพนทตรวจสอบขอเทจจรงและธนวาคมพ.ศ.๒๕๔๙มการประชมระหวางตวแทนชาวบานและตวแทนพนกงานทดนจงหวดสรปปญหาของชมชนวามความแออดหองสขาไมเพยงพอตองขบถายชายทะเลขางชมชนดานตะวนออกผอางเปนเจาของทดนสรางก�าแพงกนขวางคลองท�าใหน�าขงเนาเสยในชมชน ตนมะพราวยนตนตายกวา๒๐ตนลมใสบานชาวบานไปแลว๙หลงคาเรอนชมชนยนหนงสอ๓ครง ขอให อบต. สนบสนนวสดอปกรณมาซอมบานซงไดรบการชวยเหลอแลวแตตนมะพราวทเหลออบต.ไมสามารถจดการไดเนองจากเจาของทดนไมอนญาต

ป พ.ศ.๒๕๕๐ คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต มมตตามความเหนอนกรรมการสทธในทรพยากรน�า ชายฝง แร และสงแวดลอมวาจากการตรวจสอบภาพถายทางอากาศของกรมแผนททหาร ตงแตปพ.ศ.๒๕๑๙พ.ศ.๒๕๓๘และพ.ศ.๒๕๔๕ประกอบกบหลกฐานค�าชแจงของโรงเรยนวดสวางอารมณวามทะเบยนนกเรยนเมอพ.ศ.๒๔๗๕และมนกเรยนจากชมชนไทยใหมเขาเรยนทโรงเรยนวดสวางอารมณเมอพ.ศ.๒๔๘๒เปนตนมาดงนนชาวชมชนไทยใหมจงอยในบรเวณดงกลาวตอเนองมาโดยตลอด ยอมแสดงใหเหนวาเจาของทดนดงกลาวแจงสทธครอบครองและตอมาไดมการออกเอกสารสทธทบทดนทชมชนไทยใหมอาศยอยมากอนจงเปนการออกเอกสารสทธโดยมชอบและมขอเสนอตอกรมทดนจงหวดภเกตและองคการบรหารสวนต�าบลราไวยโดยใหกรมทดนตรวจสอบและเพกถอนเอกสารสทธของบคคลทออกทบทดนชองชมชนไทยใหมราไวย และใหออกเอกสารสทธในทดนใหแกชมชนชาวไทยใหมราไวย ใหจงหวดภเกตก�ากบดแลใหชมชนไทยใหมทภเกตไดรบสทธขนพนฐานในการใชน�าและไฟฟาและใหอบต.รอก�าแพงดานทศตะวนออกเพอสามารถระบายน�าออกจากชมชนไดตามปรกตปจจบนกยงไมมความคบหนาใดๆ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๙๙

ปพ.ศ.๒๕๕๐เอกชนผอางสทธใหชาวเล๒ราย(นายม.และนายอ.)ลงนามดวยหวแมมอเซนสญญาเชาทดนเพออยอาศยเปนเวลา๑ปและมการตอสญญาในป๒๕๕๑อก๑ปสาเหตทยอมลงนามดวยหวแมมอเนองจากไมเขาใจขอความในสญญาถกขบงคบวาถาไมยอมเซนสญญาจะน�ารถแบคโฮมารอถอนบานใหหมดประกอบกบพนองของเอกชนผอางสทธเปนผมความรและมอทธพลในพนท ท�าใหชาวบานเกดความกลว

ตอมาเมอป พ.ศ.๒๕๕๒ เอกชนผอางสทธในทดนไดฟองขบไลชาวเลชมชนไทยใหมหาดราไวยจ�านวน๑๐รายออกจากทดนและเรยกคาเสยหายประกอบดวยนายพ.นายบ.นางสาวจ.นายณ.นายน.นางส.นางสาวช.นายสน.นายม.และนายอ.(รายท๑-๘โจทกคนเดยวกนและรายท๙-๑๐โจทกคนเดยวกน)

๑๓ต.ค.พ.ศ.๒๕๕๓คณะอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอแสดงสทธในทดนบรเวณชมชนชาวเล๓ชมชนในภเกตมมตโดยสรปใหส�านกแกไขปญหาบกรกทดนของรฐ ส�านกงานปลดกระทรวงทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม เพอขอความอนเคราะหอานแปลภาพถายทางอากาศในพนทชมชนชาวเลมอบหมายใหกรมทดนหรอเจาพนกงานทดนจงหวดภเกต น�าสารบบภาพถายทางอากาศตรวจสอบตามล�าดบเหตการณกอนหลง มอบหมายใหกรมพฒนาทดนตรวจสอบขอมลภาพถายทางอากาศตงแตปเรมตนจนถงปปจจบน มอบหมายใหเครอขายชมชนฯรวบรวมขอมลประวตของชมชนอ�าเภอเมองภเกตและเจาพนกงานทดนภเกตสรปขอมลการเขาอยอาศยของราษฎรในพนทฯลฯรวมทงรฐมนตรประจ�าส�านกนายกรฐมนตร นายสาทต วงศหนองเตยไดลงพนทตรวจสอบขอเทจจรงดวย

ปพ.ศ.๒๕๕๓สถาบนวจยสงคมจฬาฯมขอเสนอแนวคดเขตสงคมและวฒนธรรมพเศษกลมชาตพนธชาวเล จากผลการศกษาพบวา ชาวเลเปนกลมชาตพนธดงเดมในพนทอนดามน ก�าลงเผชญกบปญหาวกฤต

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๑

ดานสงคมและวฒนธรรม ไมมความรดานกฎหมาย มกถกเอาเปรยบและถกฉอโกงเสมอ ดงนนชาวเลจงเปนกลมเปราะบางทสงคมจะตองปกปองคมครองใหสามารถเขาถงสทธตางๆ จงเสนอใหสรางเขตสงคมและวฒนธรรมพเศษของชาวเลเพอคมครองทงทอยอาศย ทท�ากนดงเดมการฟนฟประเพณวฒนธรรมและคณภาพชวตทงนใหสอดคลองกบวถชวตทสบทอดกนมายาวนาน และหลกเลยงการอพยพโยกยายชมชนออกจากพนทเกาะและชายฝง

เมอวนท๒มถนายนพ.ศ.๒๕๕๓รฐบาลสมยนายกรฐมนตรนายอภสทธเวชชาชวะไดมมตคณะรฐมนตรเหนชอบหลกการแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวเลตามแนวทางจดท�าพนทวฒนธรรมพเศษชาวเลและมอบหมายใหหนวยงานทเกยวของน�าแผนไปปฏบตประกอบดวยการสรางความมนคงดานทอยอาศย การใหชาวเลสามารถประกอบอาชพประมงหาทรพยากรตามเกาะตางๆ ได โดยผอนปรนพเศษในการใชอปกรณดงเดมของกลมชาวเลรวมถงการสนบสนนงบประมาณในการฟนฟวถชวตและวฒนธรรมแตกยงไมมความคบหนามากนก

ชวงปพ.ศ.๒๕๕๔ขอมลจากส�านกงานธนารกษจ.ภเกตทไดก�าหนดราคาทดนทวทงจงหวดระหวางเดอนมกราคม๒๕๕๑ถงเดอนธนวาคม๒๕๕๔พบวามราคาประเมนเพมสงขนกวา๑๐๐-๒๐๐%โดยเฉพาะพนท ต.ราไวย ราคาทดนเฉลยไรละ๕,๕๐๐,๐๐๐บาทหรอเพมขนจากเดม ๑๗๘% ท�าใหการแกปญหาทดนท�าไดยากขน (ขอมลจากส�านกงานปฏรปป๒๕๕๔)

๒๐ ตลาคมพ.ศ.๒๕๕๔ เอกชนผอางสทธท�าการถมบอน�าสาธารณะของชาวเล๑บอซงท�าใหชาวเลรวมตวกนประทวงทท�าการอ�าเภอเกดการไกลเกลยหนวยงานทเกยวของรบปากจะแกไขปญหาโดยจดหาน�าประปามาทดแทนให

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๑

มนาคมพ.ศ.๒๕๕๕ศาลชนตนมค�าพพากษาใหชาวเล๒ราย(รายท๙และ๑๐)ท�าการรอถอนขนยายทรพยสนและบรวารออกไปจากทดนของเอกชนดงกลาวขณะนอยในขนตอนการอทธรณและคาดวาจะถกทยอยฟองทงชมชน

๔.๓ ตวอยางการฟองคด (จาเลยรายท ๙ และ ๑๐) ผฟอง:โจทกท๑นายส.,โจทกท๒นายท. ผถกฟอง:จ�าเลยท๑นายม.,จ�าเลยท๒นายอ. โจทกฟองความวา๑ม.ค.๕๑โจทกท๑ท�าสญญาใหเชาทดนแกจ�าเลย

ทงสองระยะเวลา ๑ ป โดยจ�าเลยท ๑ ปลกบานพกอาศยเลขท xxxจ�าเลยท๒ปลกบานพกอาศยเลขทyyy

• ๑ม.ค.๕๐ท�าสญญาเชาทดน๑ป(ไมเคยเสยคาเชา) • ๑ม.ค.๕๑ท�าสญญาเชาทดนตออก๑ปเมอหมดสญญาขอเชา

ไมมก�าหนดเวลา • ๒๖พ.ค.๕๒แบงโฉนดเปน๖แปลง • ๒๐เม.ย.๕๔โจทกท�าหนงสอแจงใหจ�าเลยรอถอนขนยายทรพยสน

และบรวารออกจากทดนแตจ�าเลยเพกเฉย–ตองชดใชคาเสยหายเปนคาเชาเดอนละ๑,๐๐๐บาท๓เดอนเปนเงน๓,๐๐๐บาท

ส�านวนใหการตอสคด • ป๒๕๒๐:จ�าเลยท๑ปลกบานพกอาศยในทดนพพาทจ�าเลย๒

เขามาพกอาศยตอจากนายฉ.บดาของภรรยาจ�าเลยทงสองครอบครองท�าประโยชนในทดนพพาทโดยสงบเปดเผย แสดงเจตนาเปนเจาของหลายสบปโจทกไมมอ�านาจฟอง

• ค�าโตแยง:สญญาเชาตามฟองไมชอบเพราะจ�าเลยไมเขาใจขอความในสญญา โจทกไมเคยเกบคาเชา และไมเคยบอกใหออกจากทดนคาเสยหายจรงไมเกน๕๐๐บาทขอใหยกฟอง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๓

ศาลพเคราะห • ขอเทจจรงน�าสบไมโตแยงกน • โจทกทงสองเปนเจาของกรรมสทธในโฉนดทดน(ตอมาแยกเปน๖

แปลง) • ประเดนวนจฉย:โจทกมอ�านาจฟองหรอไมน�าสบนายท.(พนอง

ของโจทกทงสอง) : สงปลกสรางกอสรางขนภายหลงท�าสญญาเชาจ�าเลยท๑น�าสบวาปพ.ศ.๒๕๒๖เขามาปลกบานในทดนพพาทตอมาไดบานเลขท xxx (มทะเบยนบานเปนหลกฐาน) จ�าเลยท ๒น�าสบวาเดมบานทปลกในทดนพพาทมนายฉ.เปนผปลกและพกอาศยตอมาปพ.ศ.๒๕๒๔จ�าเลยเขามาพกอาศยบานเลขทyyy(มส�าเนาสตบตรลกและทะเบยนบานเปนหลกฐาน)

• จ�าเลยไมเขาใจขอความในสญญาและตอสครอบครองปรปกษ (มสทธหรอไมทครอบครองปพ.ศ.๒๕๒๔และพ.ศ.๒๕๒๖)

ศาลวนจฉย • จ�าเลยไมไดน�าสบพยานบคคลอนทรบรการครอบครองทงทสภาพ

ทดนมลกษณะเปนชมชน • พยานเอกสาร :ทะเบยนบานและสตบตร ไมใชพยานหลกฐานอน

นาเชอถอและมน�าหนกในการรบรองการครอบครองทดนและไมไดน�าสบพยานหลกฐานอนมาสนบสนนความเปนมาของเลขทบานในสวนภาพถายเปนภาพเกาแตไมไดแสดงวาสรางมาหลายสบปแลว

• โดยสรป:พยานหลกฐานขาดความนาเชอถอไมมน�าหนกวาครอบครองทดนตงแตปพ.ศ.๒๕๒๔และพ.ศ.๒๕๒๖จนถงปจจบนสรปกรรมสทธเปนของโจทกเมอบอกกลาวใหจ�าเลยรอถอนสงปลกสรางออกจากทดนแลวเพกเฉย จงละเมดตอโจทกทงสอง โจทกจงมอ�านาจฟอง

• ความเสยหาย๑,๐๐๐บาท/เดอนนบแตบอกกลาว(๒๐เม.ย.๕๔)และนบไปจนกวาจะรอถอนทรพยสนและบรวารออกจากทดน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๓

พพากษา • ใหจ�าเลยทงสองรอถอนบานพรอมขนยายทรพยสนและบรวารออก

จากทดน • ชดใชคาเสยหายกอนฟองคนละ ๓,๐๐๐ บาทแกโจทก และอก

๑,๐๐๐บาท/เดอนจนกวาจะขนบายทรพยสนและบรวารออกจากทดนและใชคาทนายแกโจทก๕,๐๐๐บาท

เมอวนท๑๘พฤษภาคมพ.ศ.๒๕๕๕ ไดมตวแทนชาวเลชมชนราไวยเขายนหนงสอตอผตรวจการแผนดนรฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรมผานปลดกระทรวงวฒนธรรม เพอขอใหเรงรดด�าเนนการชวยเหลอชาวเลราไวยในกรณปญหาทดนและแกปญหาตามทรฐบาลมแนวนโยบายในการฟนฟวถชวตชาวเลรวมทงยนหนงสอตอผบรหารสถานโทรทศนไทยพบเอสขอใหชวยน�าเสนอเผยแพรขาวสารของชาวเลเพอใหผมอ�านาจหนาท ผเกยวของ และสงคมไดเขาใจ น�าไปสการหาทางออกในการแกปญหาของชมชนราไวยและชาตพนธชาวเลตอไป

๔.๔ การวเคราะหประเดนความไมเปนธรรม จากการศกษารวบรวมขอมลงานวจยตางๆ เกยวกบชาวเลในภาคใตและชาวเลในพนทศกษาของจงหวดภเกต การศกษาภาพถายทางอากาศ รวมทงการลงพนทพดคยกบชาวชมชนพบวามประเดนทจะตองวเคราะหเพอคลคลายปญหาของชมชนทไมไดรบความเปนธรรมในคดทดนจากการด�าเนนงานของรฐและกระบวนการยตธรรมดงน ๑. ชมชนมสทธในการครอบครองและใชประโยชนทดนทพพาทหรอไม ประเดนทตงไวน จงตองศกษากอนวาชมชนดงกลาวมความเปนชมชนมากอนเกดกรณพพาททดนหรอไม จากการศกษาประวตความเปนมาในอดตพบวาเกาะภเกตประกอบดวยชมชนหลายเชอชาตภาษามาพบกนบนเกาะภเกตดวยการแสวงโชคและดวยการคาทางทะเลผสมกลมกลนกนจนเกดเปนสายเลอดใหมชาวภเกตในยคถอยหลง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๕

ภาพท ๑๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชดาเนนเยยมราษฎรทหาดราไวย

ไปเมอกวา ๑๐๐ปกอนจงมชนชาตปะปนกนอยหลายเผาพนธ โดยเฉพาะกลมชาวเลซงเปนกลมแรกๆ ทมาตงถนฐานอยทภเกต ท�าใหภเกตมขนบธรรมเนยมประเพณตางๆทหลากหลายทงการแตงงานการเกดการตายการแตงกายและการกอสรางบานเรอนทอาศยฯอนมรปแบบผสมผสานกนระหวางวฒนธรรมและศลปกรรมหลายเชอชาตอยางซบซอนและสบทอดมาจนถงปจจบนน พฒนาการของชาวเลในปจจบนจงเกดขนมาพรอมๆ กบความเปนภเกตโดยยนยนจากขอมลทชาวตะวนตกเดนทางเขามาและพบเหนกลมคนเหลานและเรยกกลมคนเหลานวา ชาวน�า และสอดรบกบแนวคดของชาวเลในปจจบน ตอเรองการไมยดเอาทรพยสนมาสะสมเปนสมบตสวนตว การเดนทางรอนเรไปตามทองทะเลรอบๆเกาะแกงตางๆแตกมรองรอยซงแสดงใหเหนถงสภาพทอยทเปนจรงในอดต

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๕

ส�าหรบชมชนในพนทศกษามหลกฐานเกาแกทยนยนความเปนชมชนดงเดมวามชาวอรกลาโวยอยมากอนเชนหลกฐานทะเบยนบานทระบปเกดชาวเลพ.ศ.๒๔๔๕บตรประชาชนปพ.ศ.๒๔๗๗และพ.ศ.๒๔๗๙หลมฝงศพของหวหนาเผาปาชาตนมะพราวเกาแกวดสวางอารมณและโรงเรยนวดสวางอารมณซงสรางมาตงแตปพ.ศ.๒๔๕๖หลกฐานอน เชนศาลโตะบารายบอน�า และสสาน ราวปพ.ศ.๒๔๘๕กลมมอแกนอพยพเขามาอยและตอมาชาวเลทงสองกลมกแตงงานกนและอยรวมกนตลอดมา นอกจากนยงมหลกฐานพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนทรงเยยมราษฎรทหาดราไวย[33]ในเดอนมนาคมพ.ศ.๒๕๐๒และแผนทภาพถายทางอากาศ ยนยนวาประชาชนในพนทศกษาไดตงถนฐานอยมาดงเดมนานกวา๑๐๐ปประชาชนทอยอาศยรวมกนมาเกาแกยาวนานทนจงเปนพลเมองไทยอยอาศยรวมกบแบบชมชนและสมควรจะตองมสทธชมชนตามทกฎหมายรฐธรรมนญบญญต แตดวยสภาพของเมองภเกตทไดรบการสงเสรมสนบสนนการพฒนาจนเปนเมองทองเทยวชนน�าของโลกในปจจบน[34]ตงแตตนปพ.ศ.๒๕๓๐เปนตนมาท�าใหทดนและทรพยากรการทองเทยวเชนหาดทรายชายทะเลเกาะแกงปะการงตลอดจนภเขาน�าตกปาชายเลนมมลคาและราคาเพมสงขนอยางรวดเรวดงดดนกลงทนทงในประเทศและตางประเทศใหเขามาซอครอบครองเปนเจาของทรพยสนเพอท�าธรกจจงเกดการแกงแยงการครอบครองเปนเจาของทรพยากรเหลานกบชมชนทครอบครองอยเดมอยางรนแรงและโดยทรฐขาดการวางแผนการใชทดนและการ

[33]อางองจากประมวลพระราชกรณยกจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวพทธศกราช๒๔๘๙–๒๕๑๐(เลม๒พทธศกราช๒๕๔๘–๒๕๐๒)

[34]รายไดหลกของจงหวดภเกตมาจากธรกจการทองเทยว ซงขยายตวเพมขนทกป รองลงมาเปนรายไดจากการคาสงและการคาปลกการเกษตรซงไดแกการประมงการปลกยางพารามะพราวสบปะรดนอกจากนยงมรายไดจากการบรการทางดานการคมนาคมและขนสงและอตสาหกรรมซงมรายไดเฉลยตอหวตอป๒๓๑,๑๘๖บาทโดยรายไดเฉลยตอหวตอปสงเปนล�าดบท๑ของภาคและล�าดบท๖ของประเทศ(ขอมลส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตรายงานในป๒๕๔๕)

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๗

วางผงเมองทเหมาะสมการบงคบใชกฎหมายทมประสทธภาพและเปนธรรมตลอดจนการคมครองชนกลมนอยทยากจน มการศกษานอย ไมมอ�านาจตอรองกบนายทนและหนวยงานรฐ โดยเฉพาะอยางยงชาวเล จงถกบบถกจ�ากดสทธและโอกาสในการครอบครองทดนอยอาศย ตลอดจนทท�ามาท�ากนในทะเลกถกรฐประกาศเปนเขตอนรกษหามเขาไปท�าประมงเปนการจ�ากดทท�ามาหากนใหเหลอนอยลงอนน�าไปสปญหาทเกดขนอยางมากมายกรณทรนแรงคอถกบคคลภายนอกทเขามาอยอาศยในพนทและเคยไดรบแตงตงจากทางราชการใหด�ารงต�าแหนงผน�าชมชนฟองขบไลชาวบานใหออกจากทดนทเคยอยอาศยมาแตบรรพบรษ จงตองศกษาวเคราะหตอไปวาชมชนมสทธในทดนทเขาอยอาศยมาแตเดมหรอไม ประเดนนจะวเคราะหถงการครอบครองและการใชประโยชนทงทดนเดมทงทเปนของครวเรอน และทดนสวนรวมทชมชนใชรวมกน เชนบอน�า ทางเดนหาดทรายสสานบรรพบรษฯลฯ การศกษาพบวาในชวงกอนสงครามโลกครงทสองชาวบานเดนทางไปมาระหวางหาดราไวยกบเกาะเฮเพอไปปลกขาวไรและท�าสวนและมชาวบานบางสวนอยทนนอยางถาวรจนเปนชมชนใหญเพราะมอาหารอดมสมบรณมาก มชวงหนงทมโรคอหวาตระบาดคนตายมากจงยายกลบไปอยเกาะสเหรและหาดราไวยตามเดม ชวงสงครามโลกชาวเลล�าบากมาก เพราะออกทะเลไมได เมอเครองบนบนผานมากตองวงหนเขาปาไปอาศยอยชวคราวบรเวณแหลมกา แลวยายตอไปทบรเวณคลองหลาวโอนหลงสงครามยตกไดยายกลบมาสมยกอนพดภาษาไทยไมไดไมคนเคยกบทางราชการเมอเจาหนาทใสชดสกากมากมกจะวงหนอยางไรกดหลงสงครามโลกครงท๒ไดตงถนฐานของชมชนมาอยางตอเนองจากการศกษาหลกฐานขอมลภาพถายทางอากาศในปพ.ศ.๒๕๑๐มชมชนอยแลวและยงอยมาอยางตอเนองโดยมไดโยกยายไปไหนดงทปรากฏหลกฐานทตงชมชนในภาพถายดาวเทยมปพ.ศ.๒๔๙๓,๒๕๑๐,๒๕๑๙,๒๕๓๒,๒๕๔๓,๒๕๔๕,๒๕๔๘,๒๕๕๒และปพ.ศ.๒๕๕๓

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๗

ภาพท ๑๓ แผนททางอากาศ ป พ.ศ.๒๕๑๐

ภาพท ๑๔ แผนททางอากาศ ป พ.ศ.๒๕๕๓

นอกจากนนจากการวเคราะหผน�าและสาแหรกตระกลของคนในชมชนพบวาสามารถโยงใยยอนกลบไปไดถง๗ชวอายคนซงหลายคนยงมหลมฝงศพอยทสสานยงแสดงยนยนใหเหนวาชมชนไดอยสบตอกนมานานนบรอยปจรง

๑ นายอาหงนตรงบตร นายอาหงนตรงบตร ๒ นายแหมหาดทรายทอง นายแหมหาดทรายทอง ๓ นายแอวหาดทรายทอง นายหรอหาดทรายทอง ๔ นายปนหาดทรายทอง นายมะจมบางจาก ๕ นายหงมด�ารงเกษตร นายหรฟองสายทาน ๖ นายมะจมบางจาก ๗ นายหรฟองสายทาน ๘ นายชรญหาดทรายทอง

ครหมอ[35]หวหนาเผาลาดบ

ตารางท ๖ ลาดบผนาชมชนชาวเลราไวย ตงแตป พ.ศ.๒๓๘๙–๒๕๕๕

[35]หมายเหต:ครหมอเปนหวหนาผประกอบพธกรรมตางๆของชาวเล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๐๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๙

นอกจากนนยงมหลกฐานการใชทดนท�ากน เชนตนมะพราวอายเกอบรอยปและยงมอยใหเหนในปจจบน รวมทงชายหาดซงเปนทจอดเรอของชาวเลทใชหากนในทะเล และจากหลกฐานวดทศนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวเสดจพระราชด�าเนนทรงเยยมราษฎรทหาดราไวยในปพ.ศ.๒๕๐๒แสดงใหเหนบานเรอนของชาวเลประมาณ๔๐หลงคาเรอนปลกอยใกลเคยงกนและมสภาพเกาแก แสดงใหเหนถงความเปนชมชนทมอยมานานกอนหนาทจะมผอางสทธแจงครอบครอง(ส.ค.๑)วาสภาพทดนนนเปนสวนมะพราวเมอปพ.ศ.๒๔๙๗ยงกวานนยงมหลกฐานอนประกอบทส�าคญ เชนทะเบยนนกเรยนของชาวเลในชมชนทศกษาวจยหลายคนเชนนายถวลและนายสนซงอายกวา๖๐ปกเคยเรยนทนมใบมรณบตร และยงมโบสถครสต นกายโปรเตสแตนตซงกอตงโดยนกบวชชาวออสเตรเลยสองสามภรรยาชอเดวดและโดลน โอเกน ซงมาเผยแพรศาสนาตามชมชนตางๆทเปนมอแกนและอรกลาโวยตงแตราวปพ.ศ.๒๕๐๐จนสามารถพดภาษาอรกลาโวยไดและไดสรางโบสถในปพ.ศ.๒๕๔๒ปรากฏอยในทกวนน ดงหลกฐานและเหตผลดงกลาวขางตนจงเชอไดวาชมชนชาวเลในพนทศกษาทภเกตเปนชมชนดงเดมในทองถน มวถชวตอยอาศยและท�ามาหากนรวมกนเปนชมชนมผน�ามสาแหรกตระกลทสามารถสบคนยอนกลบไปไดมสงกอสรางวตถทงหลายทแสดงถงความเปนชมชนอาทวดโรงเรยนสสานฝงศพชมชนไดครอบครองและใชประโยชนทดนทเปนกรณพพาทตดตอกนมาตงแตบรรพบรษจวบจนปจจบน ๒. การทมบคคลภายนอกเขามาอยอาศยทหลงแลวอางตนเปนเจาของเอกสารสทธทดน (โฉนด) ของชมชนแลวฟองรองขบไลชาวเลในชมชนออกจากพนทมความเปนธรรมหรอไม จากการศกษาโดยวธสมภาษณบคคลตางๆทเกยวของในพนทและผอาวโสอายกวา๘๐ปมขอมลทรบฟงเกยวกบการครอบครองเอกสารสทธทดนไดวาเดมพนทชมชนทศกษามขอบเขตจากสะพานราไวยยาวตามชายฝงไปถงแหลมระยะทางราว ๒ กโลเมตร และความกวางลกเขาไปราว ๑ กโลเมตร มเฉพาะชาวเลอาศยอยในชมชนเมอชาวเลจบสตวน�าไดกจะน�าไปแลกขาวสารและของใชทราน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๐๙

คาซงหางออกไปราว๕กโลเมตรจากชมชนตอมาในราวปพ.ศ.๒๔๙๕มนายล.เปนคนนครศรธรรมราช มาตงบานอยระหวางชมชนกบรานคา เหนชาวบานมาแลกของเปนประจ�าในราวปพ.ศ.๒๔๙๗นายล.จงมาตงรานคาใกลชมชนโดยมาตงบานหลงเดยวขนาดเลกอย บรเวณพนทโลงใกลหวสะพานราไวย หางชายทะเลราว๓๐เมตรตอมานายล.ไดเปนก�านนและมลกชอนางลล.ซงในชวงทราชการใหแจงครองครองทดนกไดไปขอออกสค.๑จ�านวน๔ไรและในปพ.ศ.๒๕๐๕นางลล.ไดเขามาอยอาศยในชมชนหลงจากนนนางลล.ไดน�าทดนออกเปนน.ส.๓เนอทกวา๗ไรตอมาเมอปพ.ศ.๒๕๐๘ไดจดทะเบยนแบงขายทดนเนอท๒ไรเศษตามน.ส.๓ใหนายห.ซงเปนคนจากภายนอกทเขามาตงรานคาขายขาวสารขายกาแฟเมอปพ.ศ.๒๕๐๒และตอมาราวป๒๕๑๔นายห.น�าทดนมาออกโฉนดหลงจากนนมอบทดนใหบตรชายคอนายอ.ราวปพ.ศ.๒๕๓๖นาย อ. กน�าโฉนดไปจ�านองกบธนาคารและผดสญญาช�าระเงนโดยยดทดนขายทอดตลาดทายสดทดนตกไปอยในมอของนายป.และนางป.ผเปนโจทกรวมกนฟองขบไลชาวเลซงเปนกลมอรกลาโวยทอยมาเกาแกจ�านวน๘คนออกจากทดน ส�าหรบโจทกฟองขบไลทดนชาวเลอกกลมหนงชอนายส.และนายท.ไดทดนมาจากแหลงเดยวกนคอนายล.ซงเปนอดตก�านนเพราะนางลล.ลกนายล.มนองสาวชอนางจ.ซงแตงงานกบนายทท.และมลกชอนายจร.ซงเปนผมอทธพลในทองถนนายส.และนายท.ผเปนโจทกฟองขบไลชาวบานเปนพนองกนและไดทดนมาจากนายย.ผเปนพอซงเปนคนญวนทไปขอใชนามสกลของนายทท.และในราวปพ.ศ.๒๕๐๘ไดรวมมอกบนายล.ซงเปนก�านนในสมยนนแจงครอบครองทดนและน�ามาสการออกโฉนดทดนในเวลาตอมา ญาตพนองนายล.อดตก�านนยงครอบครองทดนในชมชนอกหลายไรรวมทงนายจร.เองกมทดนอยในชมชนราว๑๐ไรและเปนผคดคานมใหชาวเลสรางสวมและตอน�าประปาและไฟฟาเขาบานกลมคนเหลานรอดผลการฟองรองขบไลชาวบานและหากชนะอาจจะมการฟองรองขบไลชาวเลตามมาอกหลายคด กลาวโดยสรปคนภายนอกรายแรกเรมเขามาอาศยอยใกลชมชนราวปพ.ศ.๒๔๙๕หรอประมาณ๖๐ปทผานมาและอาศยทมการศกษาสามารถตดตอพดจา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๑๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๑

ครหมอ[35]

กบขาราชการไดแตชาวเลพดภาษาไทยไมได คนนอกจงไดรบเลอกใหเปนผน�าชมชนเรอยมาทงก�านน ผใหญบาน และชวงทราชการประกาศใหแจงการครองครองทดน กไดแจงครอบครองทดนและทายสดกน�าไปออกเอกสารสทธ (โฉนด)ล�าเขาไปในทของชาวบานในชมชนและฟองรองด�าเนนคดทางศาลเพอขบไลชาวเลในชมชนใหออกจากทดนปจจบนมการฟอง๒คดทงนในปจจบนมลกหลานและคนนอกทมาซอทดนตอเพยงไมกรายเทานนทเขามาอยในชมชน

คดท ๑ ชาวเลถกฟองเปนจ�าเลย๗คนฟองเพมภายหลงอก๑คนรวมเปน๘คนผฟองนายป.และนางป.เปนโจทกฟองขบไลเรยกคาเสยหายคดแพงโฉนดทดนเลขทxxxออกเมอพฤศจกายนพ.ศ.๒๕๑๔จ�านวน๒ไร๓๗ตารางวาคดอยระหวางการพจารณาของศาลชนตน

คดท ๒ ชาวเลถกฟองเปนจ�าเลย๒คนโดยผฟองนายส.โจทกท๑และนายท.โจทกท๒ศาลสงรวมพจารณาสวนผถกฟองจ�าเลยท๑นายม.และจ�าเลยท๒นายอ. คดนโจทกฟองไดความวา๑ม.ค.๕๑โจทกท๑ท�าสญญาใหเชาทดนแกจ�าเลยทงสองระยะเวลา๑ปโดยจ�าเลยท๑ปลกบานพกอาศยเลขทxxxจ�าเลยท๒ปลกบานพกอาศยเลขทyyyวนท๑ม.ค.๕๐ท�าสญญาเชาทดน๑ปวนท๑ม.ค.๕๑ท�าสญญาเชาทดนตออก๑ปเมอหมดสญญาขอเชาไมมก�าหนดเวลาตอมาวนท๒๖พ.ค.๕๒ไดมการแบงโฉนดเปน๖แปลงและวนท๒๐เม.ย.๕๔โจทกท�าหนงสอแจงใหจ�าเลยรอถอนขนยายทรพยสนและบรวารออกจากทดนแตจ�าเลยเพกเฉยตองชดใชคาเสยหายเปนคาเชาเดอนละ๑,๐๐๐บาท ๓ เดอนเปนเงน๓,๐๐๐บาท จ�าเลยตอสวาจ�าเลยท๑ปลกบานพกอาศยในทดนพพาทในปพ.ศ.๒๕๒๐จ�าเลยท ๒ เขามาพกอาศยตอจากบดาของภรรยา จ�าเลยทงสองครอบครองท�า

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๑

ประโยชนในทดนพพาทโดยสงบเปดเผยแสดงเจตนาเปนเจาของหลายสบปโจทกไมมอ�านาจฟอง และโตแยงวาสญญาเชาตามฟองไมชอบ เพราะจ�าเลยไมเขาใจขอความในสญญาโจทกไมเคยเกบคาเชาและไมเคยบอกใหออกจากทดนคาเสยหายจรงไมเกน๕๐๐บาทขอใหยกฟอง ศาลพเคราะหวาขอเทจจรงน�าสบไมโตแยงกน โจทกทงสองเปนเจาของกรรมสทธในโฉนดทดน(ตอมาแยกเปน๖แปลง)ประเดนวนจฉย:โจทกมอ�านาจฟองหรอไมน�าสบนายส.สงปลกสรางกอสรางขนภายหลงท�าสญญาเชาจ�าเลยท๑น�าสบวาปพ.ศ.๒๕๒๖เขามาปลกบานในทดนพพาทตอมาไดบานเลขทxxx(มทะเบยนบานเปนหลกฐาน)จ�าเลยท๒น�าสบวาเดมบานทปลกในทดนพพาทมบดาภรรยาจ�าเลยท๒ เปนผปลกและพกอาศยตอมาปพ.ศ.๒๕๒๔จ�าเลยเขามาพกอาศยบานเลขท yyy (มส�าเนาสตบตรบตรสาวและทะเบยนบานเปนหลกฐาน) ประเดนจ�าเลยไมเขาใจขอความในสญญาและตอสครอบครองปรปกษ (มสทธหรอไมทครอบครองป๒๕๒๔และ๒๕๒๖)ศาลวนจฉยวาจ�าเลยไมไดน�าสบพยานบคคลอนทรบรการครอบครองทงทสภาพทดนมลกษณะเปนชมชนพยานเอกสารไดแกทะเบยนบานและสตบตร ไมใชพยานหลกฐานอนนาเชอถอ และมน�าหนกในการรบรองการครอบครองทดน และไมไดน�าสบพยานหลกฐานอนมาสนบสนนความเปนมาของเลขทบาน ในสวนภาพถายเปนภาพเกาแตไมไดแสดงวาสรางมาหลายสบปแลวโดยสรปพยานหลกฐานขาดความนาเชอถอไมมน�าหนกวาครอบครองทดนตงแตปพ.ศ.๒๕๒๔และ๒๕๒๖จนถงปจจบนสรปกรรมสทธเปนของโจทก เมอบอกกลาวใหจ�าเลยรอถอนสงปลกสรางออกจากทดนแลวเพกเฉยจงละเมดตอโจทกทงสองโจทกจงมอ�านาจฟองความเสยหาย๑,๐๐๐บาท/เดอนนบแตบอกกลาว(๒๐เม.ย.๕๔)และนบไปจนกวาจะรอถอนทรพยสนและบรวารออกจากทดนพพากษาใหจ�าเลยทงสองรอถอนบานพรอมขนยายทรพยสนและบรวารออกจากทดนชดใชคาเสยหายกอนฟองคนละ๓,๐๐๐บาทแกโจทกและอก๑,๐๐๐บาท/เดอนไปจนกวาจะขนยายทรพยสนและบรวารออกจากทดนและใชคาทนายแกโจทก๕,๐๐๐บาท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๑๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๓

ปจจบนจ�าเลยคดท๒อยระหวางการขออทธรณ ดงนนการออกเอกสารโฉนดทดนของคนภายนอกทบทอยอาศยของชมชนจงกระท�าเปนกระบวนการใชความเปนผมการศกษามความรสามารถพดจาตดตอกบเจาหนาทไดจนไดรบความไวเนอเชอใจจากเจาหนาทและไดรบเลอกเปนผน�าทองทและใชโอกาสการเปนผน�าทองทไปอางการครอบครองทดนและออกเอกสารสทธทดนโดยทชาวเลในชมชนไมไดรบรและมไดยนยอมจงเปนความไมเปนธรรมแกชาวเลในชมชน ส�าหรบการอางวาชาวบานทถกกลาวหาเปนจ�าเลยไดเซนตสญญาเชาทดนนน จากการสมภาษณชาวบานหลายคนใหขอมลตรงกนวาเพราะมผมอทธพลมาขมขหากไมยอมเซนตสญญาเชาทดนจะน�ารถแบคโฮมาดนบานเรอนทงและไมมการคดคาเชาทดนแตอยางใดซงเปนการผดวสยการเชาอสงหารมทรพยทวไปจงนาเชอไดวาผมชอในโฉนดเปนเจาของทดนไมไดเปนเจาของทดนจรง แตไปกลาวอางขอออกหลกฐานการครอบครองทดนและกรรมสทธทดนทเปนของชมชน กระบวนการการเขามาครอบครองทดนของคนภายนอกทไมใชชาวเล ไดอาศยความเปนพนกงานเจาหนาทของรฐคอผใหญบานมความรและใชกฎหมายเปนเครองมอไปออกเอกสารสทธในทดนทชาวเลในชมชนครอบครอบครองเปนเจาของโดยไมค�านงถงชมชนทอาศยมาแตดงเดมรวมทงไดอาศยเหตการณสนามท�าสญญาเชาโดยชาวบานทไมรหนงสอพมพลายนวมอลงในสญญาเชา และใชกระบวนการทางการศาลฟองขบไลจงเปนการใชอ�านาจรฐทไมถกตองและไมเปนธรรมกบชมชนทไมรหนงสออานไมออกเขยนไมไดไมมความรเกยวกบกรรมสทธทดนแตมสทธชมชนในการครอบครองและใชประโยชนทดนในชมชนของตน ปจจบนชาวเลในพนทศกษามอาชพหลกคอหาปลาหาหอยรบจางทวไปและอาชพอสระ เชน งมเหลกในทะเลไปขาย โดยประกอบอาชพท�าประมงราวรอยละ๖๐ รบจางรอยละ๒๐ท�างานบรการเปนแมบานรอยละ๑๐และเปนเจาของกจการธรกจในชมชนทองถนรอยละ๑๐มรายไดเฉลยประมาณครอบครวละ๗,๐๐๐บาทตอเดอนแตมรายจายคอนขางสงไปตามกระแสและมหนสนคอนขางมากชวตความเปนอยยากล�าบากและชาวเลสวนใหญประกอบอาชพประมง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๓

พนบานเมอมการประกาศเขตอทยานและเขตอนรกษท�าใหไมสามารถท�ามาหากนตามเกาะตางๆทเคยท�ามาหากนกนมาแตครงบรรพบรษไดตองออกทะเลไกลออกไปอก ท�าใหเกดอนตรายจากน�าหนบพนทท�ามาหากนแคบลงเรอยๆ แตในทางกลบกนบรเวณดงกลาวกลบมเรอประมงขนาดใหญจ�านวนมากสามารถเขาไปท�าประมงไดจากการท�ามาหากนทยากขนนเองท�าใหเกดหนนอกระบบดอกเบยรอยละ๒๐-๖๐ตอเดอนและยงมกรณพพาททดนและการจดการปญหาทไมเปนธรรมยงสงผลใหชาวบานไดรบความเดอดรอนมากยงขนกลาวคอชาวบานบางสวนตกส�ารวจไมมบตรประชาชน มสภาพความเปนอยแบบแออดทรดโทรม ขาดแคลนสาธารณปโภคและเปนอยอยางไมถกสขลกษณะ เมอมผอางในกรรมสทธทดนทชาวบานอาศยอยท�าใหชาวบานไมสามารถสรางหองน�าหรอสงปลกสรางใดๆในทดนนนไดสวนใหญไมมหองน�าหองสวมใชวธขบถายบรเวณรมทะเลท�าใหไดรบความล�าบากเปนอยางยงนอกจากนยงไมมน�าประปาและไฟฟาใชตองใชน�าและไฟฟาชวคราวของเอกชน โดยใชระบบไฟฟาแบบพวง เหมาจายหลงละ ๕๐๐–๑,๐๐๐บาทใชน�ายนตละ๒๐บาทอกทงบอน�ากลางบานทใชมายาวนานกถกเอกชนถมภายหลงเอกชนอางกรรมสทธในทดนและตองการใหชมชนออกจากทดนดงกลาว ชาวเลราไวยตองด�าเนนชวตทามกลางปญหาสทธในเอกสารทดน (ทออกโดยมชอบ)อยเหนอสทธชมชนดงเดมประกอบกบปญหาจากนโยบายทองเทยวสงผลใหชายหาดทเคยหาหอยกลายเปนของโรงแรมทะเลถกประกาศเขตอนรกษหามเขาหากนในทดงเดมตองออกทะเลไกลและด�าน�าลกมากขนท�าใหเกดอนตรายจากน�าหนบ ท�ามาหากนยากขน ไมมเงน และมหนนอกระบบดอกเบยรอยละ๒๐-๖๐ตอเดอน แนวโนมปญหา หากกระบวนการยตธรรมไมเปนธรรม ปจจบนชาวชมชนชาวเลราไวยยงไมมความมนคงดานทอยอาศยและยงไมสามารถเขาถงการบรการขนพนฐานคอน�าประปาและไฟฟาจากรฐอกทงยงถกจบกมคมขงในกรณทออกไปจบปลาหากนในทถกอางวาเปนเขตอทยาน รวมทงถกฟองด�าเนนคดขบไลออกจากทดน หากปญหายงไมไดรบการแกไขจะท�าให

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๑๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๕

ชาวเลชมชนราไวยกวา๒,๐๐๐คนตองไรทอยอาศยและทท�ากนเนองจากจะถกทยอยฟองขบไลออกจากทดนทงชมชน

๔.๕ ทางออกของปญหา ผลจากการวจยครงนไดวเคราะหทางออกเพอแกไขปญหาประชาชนทอยอาศยรวมกนเปนชมชนดงเดมมายาวนานทต�าบลราไวย จงหวดภเกต ใหไดรบความเปนธรรมในคดทดนและการพฒนาคณภาพชวตดงตอไปน ๑) การตรวจสอบการออกเอกสารแสดงกรรมสทธทดนทไมเปนธรรม ทดนเปนฐานชวตและความเปนชมชนของชาวเลราไวยหลกฐานความเปนมาและการตงถนฐานเปนชมชนทราไวยมายาวนานกวา๑๐๐ปโดยไมมเหตจงใจใหตองแบงแยกทดนออกไปใหคนอนแลวเชาทดนตวเองอยแทนท�าใหเชอไดวาการออกเอกสารสทธโฉนดทบทดนชมชนไมเปนธรรมและสงสยวาจะออกโดยมชอบดวยกฎหมายเนองจากไมไดรบการยนยอมจากราษฎรทครองครองอาศยในทดนผนนมาแตบรรพบรษ ๒) การคมครองสทธในการมททากนในทะเล ชมชนและทะเลเปนวถชวตของชาวเลแตปจจบนทะเลสวนใหญทชาวเลใชเปนแหลงจบสตวน�าถกประกาศเปนพนทอนรกษและหามเขาไปจบสตวน�าจงตองเสนอใหมการเจรจาตอรองกบรฐหรอขอใชอ�านาจศาลปกครองประกาศใหชาวเลเขาไปจบสตวน�าในพนททเขาหากนมาดงเดมได ทงนอาจจะตองมการเจรจาตอรองเพอปรบเครองมอบางอยางใหเหมาะสมและเออตอการรกษาแหลงทรพยากรเพอการทองเทยวดวย ๓) การชวยใหชาวเลเขาถงสาธารณปโภคและการบรการของรฐขนพนฐาน ในความเปนจรงองคกรปกครองสวนทองถนพรอมทจะสนบสนนอยแลวทงในเรองการจดการตนมะพราวทลม ไฟฟาน�าประปาการจดการน�าขงหองสขาฯลฯ แตตดขดทผอางเปนเจาของทดนไมยอม จงตองด�าเนนการตามกระบวนยตธรรมเพอใหความเปนธรรมแกชาวเลในเรองน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๕

๔) การเยยวยาชมชนชาวเล เนองจากชาวเลในชมชนราไวยถกกระท�าอยางไมเปนธรรมมานานจนคณภาพชวตตกต�าถงทสดเพอความเปนธรรมจงตองเยยวยาชมชนดวยการส�ารวจขอมลและรวมกบชมชนสนบสนนการพฒนาทกดานเพอใหคณภาพชวตคนในชมชนดขน

๕. ชมชนทบยาง จงหวดพงงา ๕.๑ ความเปนมา ชมชนทบยางเปนหมบานหมท๙(เดมเปนหม๓)ต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาเดมราษฎรอาศยอยในทองทอ�าเภอทงมะพราวซงมราษฎรอยอาศยหนาแนนตงแตสมยรชกาลท๔มการปลกมะพราวมากยงมทาเรอใหญทปากน�าล�าแกนทเรอกลไฟเขามาไดมการคาขายกบตางชาตและมการท�าเหมองหาบกนมากจนมโรงถลงแรอยททงมะพราวดวยแตเมอทายเหมองมการท�าเหมองสบกนมากขนโดยเฉพาะในบรเวณบานทบยางในปจจบนซงเดมเปนเหมองแรดบกอยในเขตประทานบตรเหมองแรดบกมานานนบรอยปในชวงการท�าเหมองกอนปพ.ศ.๒๕๐๐บรเวณบานทบยางยงเปนพนททใชท�าเหมองทงหมดไมมบานคนมเพยงชมชนดงเดมทอยบรเวณตลาด(หม๔ในปจจบน) ชาวบานทบยางหม๓ต.ทายเหมองอ.ทายเหมองจ.พงงาในปจจบนนแรกเรมนนอยในเขตประทานบตรเหมองแรดบกจ�านวน๔แปลงไดแกประทานบตรหมายเลขทอเหลกท๒๖๑๑,๖๐๘๗,๖๒๒๕และ๔๗๓๕เมอกจการเหมองแรตกต�าลงและเหมองแรบางแปลงหมดอายประทานบตร ชาวบานจงเรมอพยพเขามาอยตงแตป พ.ศ.๒๕๐๐ เปนตนมา โดยปลกเปนกระตอบเลกๆอาศยหลบนอนท�างานเปนกรรมกรเหมอง และมอาชพรอนแรทายเหมองสบ จนมจ�านวนมากขนเรอยๆ หลงชวงหมดอายสมปทาน และผถอประทานบตรคนสดทายคอนายยม ยงไดเกลยดนขมเหมองและประกาศใหจบจองทดน จงมผคนมาจบจองทดนเพออยอาศยและรอนแรทายเหมองขายมากจนกระทงเปนชมชนใหญทางการ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๑๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๗

จงยกขนเปนอ�าเภอและลดฐานะอ�าเภอทงมะพราวลงเหลอเพยงกงอ�าเภอและต�าบลและขนกบอ�าเภอทายเหมอง ตอมาเมอหมดอายสมปทานนายยมเปนผถอประทานบตรเหมองแรดบกจ�านวน๔แปลงนคนสดทายไดประกาศใหผคนมาจบจองทดนเพอเกบคาเชาทและน�าทดนไปออกเอกสารสทธเปนโฉนดรวม๑๐แปลงกอนน�าทดนไปจ�านองกบธนาคารจนถกยดขายทอดตลาด แตกไปไถถอนมาและขายทดนบางแปลงใหแกบรษทเอกชนไปท�าสนามกอลฟรวมทงไดเกบคาเชาจากราษฎรทตงบานเรอนอยในเขตทดนกรรมสทธของตนโดยใหราษฎรท�าสญญาเชา ราษฎรทไมยอมท�าสญญาเชาถกฟองรองด�าเนนคดขบไลและเรยกคาเสยหายชาวบานถกทนายหลอกใหขาดนดยนค�าใหการและขาดนดพจารณาจนแพคดทงหมบานตองถกยดบานทสรางเองแลวยงตองจายคาเชาบานของตวเองแกนายยม ชาวบานทไมยอมกถกบงคบคดรอถอนบานท�าใหมชาวบานเดอดรอนถง๙๙หลงคาเรอนรวมกวา๔๐๐คน

๕.๒ ลาดบเหตการณ ปพ.ศ๒๔๖๐อ�าเภอทายเหมองมประทานบตรเหมองแรดบกอยหลาย

แปลงแตทเกยวกบทดนพพาทม๔แปลงดวยกนไดแกประทานบตรท๒๖๑๑,๔๗๓๕,๖๐๘๗และ๖๒๒๕

ปพ.ศ.๒๔๖๑นายสทธเปนผไดรบประทานบตรเหมองแรคนแรกไดแกประทานบตรเลขท๒๖๑๑

ตอมาในปพ.ศ.๒๔๖๘ • นายสทธโอนประทานบตรตอใหแกนายอรามซงเปนนายเหมองราย

ใหญแตนายอรามใหนายอทยเปนผเชาท�าเหมองทงนนายอทยไดผกเชาประทานบตรแปลงตดกนของนายอดมอยดวยแลว ในนามยหอทายเปงหรอบรษททายเปง

• นายอดมพสดยนขอประทานบตรและไดรบประทานบตรท๔๗๓๕ในปถดมา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๗

ปพ.ศ.๒๔๗๖ • นายอดมประสบปญหาทางการเงน จงโอนประทานบตรใหแกนาย

อราม • นายอรามขอประทานบตรท๖๐๘๗ • ในทสดนายอรามเปนผถอประทานบตรทงหมด ปพ.ศ.๒๔๗๙ • นายอราม ถงแกกรรม นายประเทศ บตรชาย จงเปนผรบโอน

ประทานบตรทมอยทงหมดไดแกบรเวณทพพาทกนอยในปจจบน๔แปลงไดแกประทานบตรหมายเลขทอเหลกท๒๖๑๑,๖๐๘๗,๖๒๒๕และ๔๗๓๕และอก๒แปลงไดแกทอเหลกท๖๖๐๑และ๖๒๑๘ โดยประทานบตรสวนใหญของนายอราม มกใหผอนผกเชาตออกทหนง

• ประทานบตรท ๒๖๑๑ ครบก�าหนดตออายนายประเทศ จงมอบหมายใหนายอทยยนขอตออายและน�ารงวดเขตประทานบตรตามแนวเขตเดม

ป พ.ศ.๒๔๘๐พบวาทดนนนทบทชมชนและสถานทราชการบางสวนทบทท�ากนของชาวบาน๒๔รายและทบปาไสออนตองเสยคาชดเชย๗ไรและยนยอมใหตออายประทานบตรแตไมปรากฏการซอขายทดนหรอเปนทดนกรรมสทธของเอกชนแตอยางใด

ปพ.ศ.๒๔๘๔ยงไมทนไดรบประทานบตรกเกดสงครามมหาเอเชยบรพาในปพ.ศ.๒๔๘๔ท�าใหนายประเทศ(นายอทยผผกเชา)หยดท�าเหมองชวคราวครงละ๑ปตลอด๔ปจนสนสดสงครามในปพ.ศ.๒๔๘๘

ป พ.ศ.๒๔๙๐ นายประเทศโอนประทานบตรทงหมดใหแกนายอทยเพอน�าเงนไปแบงมรดกหลงจากนนนายอทยกเปนนายเหมองทายเปงโดยเปดใหเถาแกรายอนมาผกเชาท�าเหมอง โดยใชวธแบงเปอรเซนตนายอทยท�าการเปดเหมองบรเวณแปลง๒๖๖๑ อย ๔ ป จงขอหยดชวคราวเพราะคางคาเชาตลอด๗ปและหาอปกรณไมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๑๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๙

ปพ.ศ.๒๔๙๑ • นายอทยขอหยดท�าเหมองทละแปลงจนหมดอายประทานบตร • ชาวบาน(แปะหงวน)เรมเขาท�างานในเหมองเถาแกอทย ปพ.ศ.๒๔๙๒ • นายอทยไดยนเรองราวขออนญาตอาศยทประทานบตรท ๒๖๑๑

ปลกโรงเรอนและกงส๓หลงปลกผกและเลยงหมเปดไกโดยตองเสยคาธรรมเนยม ๒ บาท กลางปจงขออนญาตเปดเหมองอกครงโดยชแจงวาแรดบกก�าลงมราคาดและทแปลงนยงมแรเหลออยจนกระทงไดเปดเหมองอกครงในชวงปลายปเดยวกน

• ประทานบตรท๖๐๘๗สนอายลงและนายอทยไดยนขอตออายเมอเจาหนาทลงไปตรวจสอบแลว มรายงานวาประทานบตรแปลงนเดมทนายอทยเคยใหถอยค�ารบรองกบโลหะกจจงหวดพงงา

ปพ.ศ.๒๔๙๕นายอทยโอนประทานบตรทง๖แปลงใหแกบรษทอทยโดยแจงตอโลหะกจวาเนองจากอายมากแลวและสขภาพไมดจงประสงคใหกจการและทรพยสนตางๆ ตกแกลกหลาน ตอมาอก ๑ เดอนกขอถอนเรองราวการโอนประทานบตรแปลงท๒๖๑๑และ๖๖๗๙ปลอยใหสนอายประทานบตรไปเอง

ปพ.ศ.๒๔๙๘ • นายอทยแจงครอบครองทดนมสค.๑เลขท๑๗๓และ๑๕๓ • นายการณแจงครอบครองทดนมสค.๑เลขท๒๕๓ ปพ.ศ.๒๕๐๒ • ประทานบตรเหมองแรของนายอทยหมดอายทกแปลง • นายยมยนเรองราวขอประทานบตรบรเวณแปลง๒๖๑๑เดมกอน

นายอทยขอตออายประทานบตรเพยง๑สปดาหจนเกดพพาทกนเรองสทธผวดน

• ชาวบาน(แปะหงวน)ปลกบานอยอาศยนบแตหยดท�าเหมองเพราะเถาแกบอกวาเปนทของรฐ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๑๙

ป พ.ศ.๒๕๐๓ นายอทยยอมถอนค�าคดคานการขอประทานบตรของนายยมและนายยมเปนผไดรบประทานบตรในทสด

ปพ.ศ.๒๕๐๕ • นายยมยนเรองราวและไดรบประทานบตรเพมอก๔แปลงในบรเวณ

เดยวกน • นายอทยขายทดนมสค.๑และนส.๓เลขท๑๗๓แกนายยม(ตอ

มาน�าไปออกโฉนดท๖๐๘,๖๑๔,๖๔๖,๖๔๗,๖๔๙)โดยไมทราบการท�าประโยชนขณะซอขาย

ปพ.ศ.๒๕๐๗ • นายอทยขอออกนส.๓เลขท๑๕๓และขายตอใหแกนายยมในวน

เดยวกนระบในสญญาวาเปนการซอขายทดนนา(ตอมาน�าไปออกเปนโฉนดท๘๐๙)

• นางเรมแบงขายทดนนส.๓เลขท๑๐๔ใหแกนายยมโดยนายยมน�าไปออกเปนนส.๓เลขท๓๕๒ในวนเดยวกน(ตอมาน�าไปออกเปนโฉนดท๘๐๗)

• นายการณขอออกนส.๓เลขท๒๕๓และขายตอใหแกนายยมในวนเดยวกน(ตอมาน�าไปออกเปนโฉนดท๘๐๘)

ปพ.ศ.๒๕๐๘นายยมไดรบประทานบตรท๙๒๙๒พรอมกนกบแปลง๑๐๖๐๖ซงนายยมซอทดนอางมส.ค.๑ตอจากชาวบาน

ปพ.ศ.๒๕๐๙นายยมขอประทานบตรท๑๐๖๕๐หรอ๖๐๘๗และไดรบประทานบตรแปลงนในปพ.ศ.๒๕๑๐

ปพ.ศ.๒๕๑๐ภาพถายทางอากาศโดยกรมแผนททหารปรากฏสภาพเปนเหมองแร มขมน�ากระจายทวไปและสามารถเชอมตอออกทะเลไดและมการสรางอนามย

ปพ.ศ.๒๕๑๑–๒๕๑๒ • ปพ.ศ.๒๕๑๒นายยมขอผอนผนออกสค.๑เลขท๔๒๐และ๔๒๑

แตเจาพนกงานทดนลงรบป๒๕๑๕

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๑

• นายยมเรมถมขมเหมองและประกาศใหชาวบานเขามาจองทอยและรอนแรขายได และตดถนนจากสแยกอ�าเภอทายเหมองไปยงชายทะเล

ในปพ.ศ.๒๕๑๒นายยมเลกท�าเหมองกอนหมดอายประทานบตรแลวน�าทดนไปขอผอนผนแจงครอบครองทดนจ�านวน๒แปลงใหญกอนขอออกโฉนดในเวลาตอมาสวนทดนน.ส.๓ทอางซอจากนายอทยนางเรมและนายการณในปพ.ศ.๒๕๐๕และ๒๕๐๗นนนายยมน�าไปขอออกโฉนดในปพ.ศ.๒๕๑๓และ๒๕๑๕อก๘แปลงรวมเปนทดนมโฉนดจ�านวน๑๐แปลงเนอทกวา๒๐๐ไรทมชอเปนของนายยม

ปพ.ศ.๒๕๑๓–๒๕๑๘ • ประทานบตรของนายยมหมดอายทกแปลง ตงแตป ๒๕๑๓ จน

กระทงแปลงสดทายในป๒๕๑๘ • นายยมขอออกโฉนดทดนตงแตป๒๕๑๓–๒๕๒๑รวม๑๐แปลง

ทเดมอยในเขตประทานบตรของนายยมเองจ�านวน๔ แปลง โดยปรากฏวาโฉนดทดน๕โฉนด(เลขท๖๐๘,๖๑๔,๖๔๖,๖๔๗,๖๔๙)ออกกอนหมดอายประทานบตร (๑๐๖๕๐,๑๐๖๐๖)และยงระบในใบไตสวนเพอขอออกโฉนดวาเปนทบานและสวนท�าประโยชนแลวเตมทงแปลง

ป พ.ศ.๒๕๑๙ภาพถายทางอากาศโดยกรมแผนททหารปรากฏสภาพเปนเหมองรางมขมน�าและไมพมขนกระจดกระจายทวบรเวณ

ปพ.ศ.๒๕๒๑นายยมจ�านองโฉนดทดน๙๗๒และ๙๗๓กบธนาคารกรงไทย

ป พ.ศ.๒๕๒๕นายยมจ�านองทดนอกหลายแปลง และเรมเกบคาเชาหลงละ๒๐บาทโดยใหชาวบานเซนสญญาเชา

ในปพ.ศ.๒๕๒๖มการแบงเขตการปกครองใหมบานทบยางซงเดมเปนสวนหนงของหม๓ไดแบงแยกออกเปนหม๙เนองจากชมชนขยายตวมากขนและมชาวบานเขามาอาศยอยเรอยๆ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๑

ปพ.ศ.๒๕๒๗ผใหญอนไดรบเลอกเปนผใหญบานคนแรก ปพ.ศ.๒๕๓๐ธนาคารยดทรพยนายยมขายทอดตลาดไมมการเกบคา

เชาเปนเวลา๓ปผใหญอนไดรบรางวลแหนบทอง ปพ.ศ.๒๕๓๓ • นายยมไถถอนทดนจากธนาคารในป ๒๕๓๒ และขายทดนโฉนดท

๙๗๓ใหแกบรษททายเหมองบชรสอรทเพอสรางเปนสนามกอลฟ • นายยมกกลบมาเกบคาเชาอกครงแตเกบแพงขนจากเดมมากโดย

อางวาเพราะชดเชยกบทไมไดมาเกบ๓ปเชนจาก๑๐๐บาทเปน๓๐๐บาทหรอ๕๐๐บาท

• ชาวบานทอยอาศยบรเวณสนามกอลฟถกไลออกไปอยทเนนทรายโดยใหสรางบานเองแตตองจายคาเชาทเดอนละ๑๐๐บาทมทงหมด๑๒หลงจงรวมกนไปหาผใหญอนประทวงวานายยมเกบคาเชาแพงเกนไปนายยมกไมยอมลดอางวาเปนการยอนหลงทไมไดเกบมา๓ปเรองนน�ามาสการฟองชาวบานทงหมบานภายหลง

ชวงปพ.ศ.๒๕๓๔-๒๕๓๗ • เรมมการฟองชาวบานขอหาผดสญญาเชาทงชมชน • ชาวบานถกทนายหลอกใหยอมเซนสญญาเชาและยอมความจนตอง

แพคดถกศาลสงใหรอถอนบานหมดทกราย • ชาวบานม ๔ กลม ไดแก ๑) กลมทยอมซอทดนแตยงไมแบงแยก

โฉนด๒)กลมทตองเชาบานตวเองอย๓)กลมทช�าระหนครบแลวท�าสญญาเชาทดนอกครง โดยบานยงเปนของตวเอง ๔) กลมทถกรอถอนบานและยายออกไปอยทอน

ป พ.ศ.๒๕๓๘ มการรอบานนายอดมทไมยอมคด จนตรอมใจตายทงสามและภรรยา

ปพ.ศ.๒๕๔๗ • มการฟองชาวบานรอบ๒ กลมบานทยงเปนของตวเอง อางวาไม

จายคาเชาเพอจะไดยดบาน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๓

• ศาลชนตนพพากษาใหชาวบานออกจากพนทโดยทกคนตองรอถอนบานออกจากทดนนายยมหากไมท�าสญญาประนประนอมยอมความชาวบานสวนมากยอมท�าสญญาบานจงตกเปนของนายยมไปโดยปรยายแตบางสวนไมยอมจงมค�าสงบงคบคดจากศาลมาเรอยๆและถกตดน�าตดไฟฟา และตองรอทงในทสด บางคนถกแจงความจบขอหาบกรก

• คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(กสม.)ลงพนทชาวบานรองเรยนตอกสม.ดวยวาจาวาขอใหตรวจสอบวานายยมไดสทธในทดนมาโดยชอบหรอไม

ปพ.ศ.๒๕๔๘ • มการขอผอนผนการบงคบคดเปนเวลา๔ป • กบร. ชาต ไดแตงตงคณะอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอ

แสดงสทธในทดนในเขตทดนของรฐอ.ทายเหมองจ.พงงา ปพ.ศ.๒๕๔๙ • กสม.มมตวาทดนโฉนดเลขท๙๗๓ต.ทายเหมองจ.พงงาเปนทดน

ของรฐอยางชดแจงสมควรทรฐจะเพกถอนทดนดงกลาวและมขอเสนอมาตรการแกไขปญหาตอหนวยงานตางๆ

ปพ.ศ.๒๕๕๒มการบงคบคด๕รายโดยใหชาวบานรอบานออกจากทดน

ปพ.ศ.๒๕๕๓ • กบร.ชาตมมตเหนชอบมตของอนกรรมการฯใหเพกถอนเอกสาร

สทธ๑๗๐ไรซงกรมทดนออกเอกสารสทธมชอบจากสค.๑ • ชาวบานรวมตวเคลอนไหวเจรจากบกรมบงคบคด ซงสงผลใหไมม

การบงคบคดเกดขน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๓

ปพ.ศ.๒๕๕๔ • มมตคณะรฐมนตรใหชาวบานฟองศาลปกครอง โดยใหกองทน

ยตธรรมเปนผดแลคาใชจายและใหมการชะลอการบงคบคด • ยนฟองศาลปกครอง ใหทดน ๑๗๐ ไรกลบคนมาเปนทดนของรฐ

และเสนอใหเปนพนทโฉนดชมชนในการใชประโยชนรวมกน

๕.๓ การวเคราะหประเดนความไมเปนธรรม กรณศกษาชมชนบานทบยางมประเดนความไมเปนธรรมทพบจากเอกสารและจากการสมภาษณชาวบานเบองตนไดดงน ๑) การครอบครองทดนประทานบตรเหมองแรหลงหมดอายประทานบตร การทผถอประทานบตรเหมองแรคนสดทายหลงหมดอายประทานบตรไดแจงสทธในทดนทเปนขอพพาทโดยอางวาไดเขาครอบครองท�าประโยชน แตในความเปนจรงมไดเขาครอบครองท�าประโยชน และน�าทดนไปขอออกโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาจงไมชอบดวยกฎหมายและไมเปนธรรมกบราษฎรคนอนๆทครอบครองทดนเพราะ ๑.๑) ทดนดงกลาวเคยอยในเขตประทานบตรเหมองแรซงใบอนญาตหมดอายแลวผถอประทานบตรจงไมไดมาซงสทธครอบครองสทธในประทานบตรทเคยไดรบครงประทานบตรยงมอายอยตามมาตรา๗๓(๓)การใชประโยชนตางๆในพนทประทานบตรทสนอายแลวโดยอาศยอ�านาจตามพ.ร.บ.แรพ.ศ.๒๕๑๐จงไมสามารถกระท�าไดคงเปนสทธเฉพาะผมกรรมสทธในทดนหรอหนวยงานของรฐทมสทธและหนาทในทดนเหลานนเทานน ๑.๒)ภาพถายทางอากาศป๒๕๑๐ไมปรากฏรองรอยการท�าประโยชนในทดนแปลงพพาทแตอยางใดการใชประโยชนทดนทมขอพพาทเพงจะมการครองครองใชเปนทอยอาศยกนมากๆในชวงหลงหมดอายประทานบตรเหมองแร โดยชาวบานมาตงเพกพกอาศยและรอนแรขาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๕

๑.๓มหลกฐานทนายยมยอมรบวาทดนแปลงนเปนของรฐมาแลวโดยนายอทยผถอประทานบตรเดมจะขอตออายแตนายยมยนขออนญาตท�าเหมองแรกอนนายอทยจงคดคานวาทบทตนเองแตนายยมมหนงสอเปนเอกสารเมอวนท๒๒ม.ย.๒๕๐๒แจงวาเขาใจวาทดนแปลงนเปนของรฐหากนายอทยจะอางสทธกตองน�าหลกฐานมาพสจนซงนายอทยไมไดแสดงหลกฐานพสจนวาครอบครองมากอนทดนนจงปราศจากการครอบครองของผใดและตกเปนของรฐ ดงนนหากจะมการรบรองสทธในการครอบครองทดนหลงปพ.ศ.๒๕๑๐กตองเปดโอกาสใหทกคนเสนอหลกฐานการพสจนอยางเทาเทยมกนมใชใหสทธแกผหนงผใดแลวผทไดสทธไปละเมดสทธของผอน ๒) การทาสญญาเชาอาคารและทดนและการซอทดนทไมเปนธรรม การทนายยมอางวาเปนเจาของทดนตามโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาซงหนวยงานของรฐทงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต และ กบร. ตรวจสอบลงมตวาไดโฉนดมาโดยมชอบดวยกฎหมายท�าใหเกดการกระท�าทไมเปนธรรมหลายประการเชน ๑.ไปท�าสญญาเชาและเกบคาเชาทงจากราษฎรทเชาและไมไดเชาแตอาศยในทดนผนนจากการสมภาษณชาวบานจายคาเชาเพราะความร�าคาญและทงโดนบบบงคบจงไมเปนธรรมตอชาวบาน ๒.ชาวบานทตดใจซอทดนจากนายยมโดยจายเงนมดจ�าลวงหนาไวแตไมไดรบการโอนทดนใหทงหมด เพราะนายยมตงเงอนไขไววาจะตองซอครบทงผนรวม๗รายจงจะแบงแยกโฉนดทดนให ๓.นายยมฟองเรยกคาเสยหายโดยชาวบานไมสามารถช�าระคาเสยหายเปนเงนไดจงถกยดบานโดยประเมนราคาใหต�ามาก(อาคารปนซเมนตขนาดกวาง๕เมตรยาว๒๕เมตรใหราคาเพยง๕๐,๐๐๐บาทหรอตารางเมตรละ๔๐๐บาทเทานน)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๕

๓) สทธในการครอบครองและทาประโยชนในทดนพพาทของชมชนทอยอาศยมานาน ค�าถามส�าคญในประเดนนคอเมอสทธในทดนพพาทตกเปนของรฐแลวใครควรจะไดรบการรบรองสทธตามกฎหมาย จากขอมลทศกษาพบวาต�าบลทายเหมองมชมชนตงถนฐานตอเนองกนมายาวนานนบรอยปแลว แมทบานทบยางในอดตเปนทประทานบตรเหมองแรไมมผ อย อาศย แตเนองจากชมชนทายเหมองมระบบเศรษฐกจด จงดงดดคนใหยายเขามาตงถนฐานและหางานท�าจงมการขยายของชมชนทายเหมองเดมออกมาเปนชมชนบานทบยางและบานทบยางกถอเปนชมชนทลงหลกปกฐานอยถาวรแลว หากจะยายออกกจะเปนการไมเปนธรรมเมอเปรยบเทยบกบพนทอนซงรฐจดสรรทดนใหคนจนคนไรทอยทท�ากนไดมทอยอาศยท�ากนเชนนคมสรางตนเองเขตปฏรปทดนใหสทธท�ากนฯลฯจงควรจะตองด�าเนนการรบรองสทธของราษฎรในชมชนอาจจะใชรปแบบสทธชมชนใหมโฉนดชมชนเพอเปนหลกประกนใหราษฎรในชมชนทกครอบครวไดมสทธและโอกาสในการครอบครองเพออยอาศยและประกอบอาชพทมนคงถาวรตอไป ๔) การใหบรการชวยเหลอทางกฎหมายจากผมอาชพทนายความ ในระหวางการตอสคดความชาวบานแตละรายไดรวมเงนกนจางทนายตอสคดความใหแตปรากฏวาไมไดรบการปฏบตทถกตองและเหมาะสมจากทนายจนชาวบานใชค�าวา “ทนายหลอกหรอทนายโกง” เพราะเอาเงนชาวบานไปจ�านวนมาก แตไมมความเปนมออาชพโดยไมไดชวยใหค�าแนะน�าแกราษฎรอยางเหมาะสมท�าใหจ�าเลยขาดนดยนค�าใหการ จ�าเลยขาดนดพจารณา จ�าเลยไมสบพยานฯลฯ จนท�าใหคดความแพทงหมบานท�าความเดอดรอนใหกบราษฎรจ�านวนมากการประพฤตปฏบตของทนายความทไมถกตองไมเหมาะสมจงไมเปนธรรมกบราษฎร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๗

ลอมกรอบ ๗ ตวอยางคดททนายละเลยการทาหนาท คดแดงหมายเลขท๑๕๗/๒๕๓๔ โจทกฟองวาเปนเจาของทดนมโฉนด เลขท ๙๗๒ ต.ทายเหมอง พงงาเมอ๘ส.ค.๒๕๒๑จ�าเลยท�าสญญาเชาทดนจากโจทกบางสวนเพอปลกบานเลขท๔/๓๐ระยะเวลาเชา๓ปคาเชาเดอนละ๔๐บาทเมอครบสญญาเชาจ�าเลยยงคงอาศยอยในทดนตลอดมาจนปจจบนโดยไมจายคาเชา เปนเงน๒๔๐๐บาทโจทกใหทนายทวงถามจ�าเลยแตเพกเฉยท�าใหโจทกเสยหายจงฟองขอใหบงคบจ�าเลยรอถอนสงปลกสรางพรอมทงขนยายสงของและบรวารออกไปจากทดนโจทกและช�าระเงนใหโจทกพรอมดอกเบย จ�าเลยขาดนดยนค�าใหการและขาดนดพจารณา สวนทางพจารณาของโจทกมตวโจทกเบกความประกอบพยานเอกสารศาลน�าสบฟงไดเชนเดยวกบค�าฟองของโจทก ศาลพพากษาใหจ�าเลยรอถอนบานพรอมทงขนยายสงของและบรวารออกไปจากทดนของโจทก ใหจ�าเลยช�าระคาเชาพรอมดอกเบยใหจ�าเลยชดใชคาเสยหายเดอนละ๔๐บาทนบแตวนท๒๓ม.ค.๓๔เปนตนไปจนกวาจ�าเลยจะรอถอนบานออกไป...

๕) การขบไลราษฎรออกจากพนท สบเนองจากมตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตท ๑๑/๒๕๔๙และมตของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ (กบร.)เหนชอบมตของอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอแสดงสทธในทดนในเขตทดนของรฐอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาเมอวนท ๒๑ ก.พ. ๒๕๕๑ทชชดตรงกนวาทดนทดนโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ซงออกจากหลกฐานการแจงครอบครองทดน(ส.ค.๑เลขท๔๒๐และ๔๒๑ต.ทายเหมองอ.ทายเหมอง)ของนายยมเมอปพ.ศ.๒๕๑๕ไมท�าใหไดสทธในทดนตามทแจงตามนยมาตรา๕แกงพ.ร.บ.ประมวลกฎหมายทดนพ.ศ.๒๔๙๗จงใหกรมทดนเพกถอนโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓นนถอเปนประเดนส�าคญทจะน�าไปสการตรวจสอบพสจนรบรองสทธของราษฎรทครอบครองและท�าประโยชนทดนผนนโดยชอบตอไปแตกรมทดนไมด�าเนนการ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๗

ตามมตดงกลาว และเจาหนาทระดบปฏบตมการทาทายดวยค�าพดท�านองวากฎหมายทดนอยเหนอมตครม.และมตขององคกรอสระฯลฯจงมนยยะถงการขาดความตระหนกและส�านกตอสทธมนษยชนเปนอยางยง

๕.๔ ทางออกของปญหา กรณศกษาเรองนมขอมลเกยวของจ�านวนมากทจ�าเปนจะตองใชเวลาศกษาใหนานกวาน แตเนองจากระยะเวลาศกษามจ�ากด จงพยายามศกษาวเคราะหประเดนหลกๆ ทส�าคญและเกยวของกบความเปนธรรม โดยมขอเสนอเบองตนดงน ๑)กรณเอกสารสทธทดนทสงสยวาจะออกโดยมชอบดวยกฎหมายคอทดนโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาสมควรด�าเนนการตามมตของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตท๑๑/๒๕๔๙และมตของคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ(กบร.)เหนชอบมตของอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอแสดงสทธในทดนในเขตทดนของรฐอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาเมอวนท ๒๑ ก.พ. ๒๕๕๑ทชชดตรงกนวาทดนทดนโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ซงออกจากหลกฐานการแจงครอบครองทดน(ส.ค.๑เลขท๔๒๐และ๔๒๑ต.ทายเหมองอ.ทายเหมอง)ของนายยมเมอปพ.ศ.๒๕๑๕ไมท�าใหไดสทธในทดนตามทแจงตามนยมาตรา๕แหงพ.ร.บ.ประมวลกฎหมายทดนพ.ศ.๒๔๙๗เนองจากเหตผลขอมลสนบสนนดงน ๑.๑) ทดนดงกลาวเคยอยในเขตประทานบตรเหมองแรซงใบอนญาตหมดอายแลว ผถอประทานบตรจงไมไดมาซงสทธครอบครอง สทธในประทานบตรทเคยไดรบครงประทานบตรยงมอายอยตามมาตรา๗๓(๓)การใชประโยชนตางๆในพนทประทานบตรทสนอายแลวโดยอาศยอ�านาจตามพ.ร.บ.แรพ.ศ.๒๕๑๐จงไมสามารถกระท�าไดคงเปนสทธเฉพาะผมกรรมสทธในทดนหรอหนวยงานของรฐทมสทธและหนาทในทดนเหลานนเทานน ๑.๒)ภาพถายทางอากาศป๒๕๑๐ไมปรากฏรองรอยการท�าประโยชนในทดนแปลงพพาทแตอยางใด

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๒๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๙

๑.๓)หลกฐานทนายยมยอมรบวาทดนแปลงนเปนของรฐมาแลวโดยหลกฐานทนายอทยณ ระนอง ผถอประทานบตรเดมจะขอตออายแตนายยมยนขออนญาตท�าเหมองแรกอนนายอทยจงคดคานวาทบทตนเอง แตนายยมมหนงสอเปนเอกสารเมอวนท๒๒ม.ย.๒๕๐๒ยนยนยนวาเขาใจวาทดนแปลงนเปนของรฐ จากขอมลหลกฐานขางตนนจงสมควรเพกถอนเอกสารสทธทดนโฉนดเลขท๙๗๒และ๙๗๓ต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาใหทดนตกเปนของรฐ ๒)กรณทไดกนทดนออกระหวางการส�ารวจขออนญาตของนายยมในปพ.ศ.๒๕๐๒ซงทบทของราษฎรอกหลายคนควรจะตองด�าเนนการสอบสวนสทธและจดการแกปญหาเอกสารสทธดวย ๓)กรณถกทนายโกงท�าใหราษฎรไมไดรบความเปนธรรมในการพจารณาคดควรเปดโอกาสใหราษฎรทตกเปนจ�าเลยเขาถงทนายความหรอผใหค�าแนะน�าทางกฎหมายทไดมาตรฐานและมคณธรรมจรยธรรมเพอไมใหราษฎรตกเปนเหยอทนายความทประพฤตไมสจรตตอลกความของตน ๔) การท�าสญญาเชาทดนและเรยกเกบคาเชาทดนเอากบราษฎรและฟองรองขบไลเรยกคาเสยหายจากการผดสญญาจากราษฎรในขณะทยงมประเดนขดแยงตอสกนในเรองกรรมสทธในทดนจงนาจะไมเปนธรรมกบราษฎรจงควรจะตองชะลอการพจารณาคดในศาลและด�าเนนการแกปญหาเรองกรรมสทธทดนใหจบเสยกอน ๕) ยงมทดนอกหลายแปลงทมลกษณะเดยวกนกบทดนทเปนกรณพพาทเพอใหเกดความเปนธรรมแกสงคมโดยเฉพาะราษฎรในทองถนจงทบทวนการออกเอกสารสทธทดนในเขตต�าบลทายเหมองอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาทงหมดเพอแยกแยะเอกสารสทธทดนทออกโดยชอบดวยกฎหมายและเอกสารสทธทดนทออกโดยมชอบดวยกฎหมาย เพอใหเกดความเปนธรรมแกราษฎรทงปวงโดยเฉพาะทอยมาดงเดม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๒๙

ความไมเปนธรรมในคดทดน

กลาวถงภาพรวมความไมเปนธรรมในคดทดนโดยสรป คดทดนทฟองรองขบไลราษฎรออกจากทดนทชาวบานครอบครองท�าประโยชนมานานมาเปนของเอกชนและของหนวยงานรฐกระท�ากนเปนขบวนการซงมผทเกยวของหลายฝายเรมจากผมอ�านาจทงนายทนหรอหนวยงานของรฐทตองการใชทดนมกจะรขอมลขาวสารวงในของทดนทมศกยภาพในการพฒนาท�าประโยชนทางเศรษฐกจไดจงตองการไดทดนจากชาวบานมาแสวงหาผลประโยชนทดนนมกเปนทดนทชาวบานครอบครองใชประโยชนอยแตยงไมมเอกสารสทธ รวมทงทดนสาธารณะทชมชนใชประโยชนรวมกนแตไมมกลมองคกรชมชนรบผดชอบทชดเจนอยางเปนทางการเชน ทปาใชสอยชมชน ปาชา ทท�าเลเลยงสตว หรออาจเปนทดนทนายทนเคยครอบครองอยกอนเชนทสมปทานปาเหมองแรหรอทไดรบอนญาตใหเชาจากรฐซงมกอยในชนบทหางไกลโดยมกใชอ�านาจบารมทงในระบบและนอกระบบสรางความไววางใจจากชาวบานหรอท�าใหชาวบานเกรงกลวหรอไมบอกใหชาวบานรเรองกอนแลวใชวธการตางๆและโอกาสทอ�านวยเขามาแยงชงทดนเชนปลอมเอกสารสทธแสดงความเปนเจาปลอมเอกสารของซอขายทดนรบซอทดนตลอดจนบบใหชาวบานขายทดนโดยการสมรรวมคดจากเจาหนาทรฐหรอผมอทธพลในทองถนทไมสจรต น�าหลกฐานไปออกเอกสารสทธแสดงการครอบครองทดนเชนใบจอง,สค.๑หรอนส.๓กอนโดยไมผานขนตอนตามกฎหมาย เชนการชแนวเขตจากเจาของทดนขางเคยง ไมฟงค�าคดคานจากราษฎรผทครอบครองทดนอยเดมท�าใหนายทนมชอเปนเจาของทดนชอบดวยกฎหมายโดยไมไดครอบครองและใชประโยชนทดนมากอน แลวจงน�าทดนทงผนหรอแบงเปนแปลงยอยๆ ไปขายหรอน�าไปฟอกใหมหลกฐานมนคงทางกฎหมายดวยการน�าทดนไปผานกระบวนการทางสถาบนการเงนคอจ�านองธนาคารไดเงนมาแลวไมช�าระหนปลอย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๓๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๑

ใหลมละลายใหธนาคารยดทดนทเปนทรพยประกนแลวหาคนมารบซอทดนหรอจดการใชหนใหพนลมละลายเพอน�าทดนกลบมาขายตอใหบคคลภายนอกแลวจงฟองขบไลราษฎรทครอบครองทดน ชาวบานแพคดจะถกบงคบคดตองอพยพรอถอนบานเรอนทรพยสนออกจากทดนหากราษฎรไมยอมออกจากทดนหรอใชทดนทกระทบตอผลประโยชนของผมชอเปนเจาของทดน กจะถกฟองรองด�าเนนคดทางแพงและทางอาญาจนอาจจะตองตดคกและชดใชคาเสยหายใหนายทนครอบครวเดอดรอนแสนสาหส หลายกรณคดยดเยอทงฝายโจทกคอนายทนหรอเจาหนาทรฐและจ�าเลยคอราษฎรเสยชวตทายาทกจะฟองรองเปนคดความกนตอไปไมมทสนสดท�าใหราษฎรซงเปนฝายเสยเปรยบตองหมดเวลาและเงนทองไปกบการขนศาลไมสามารถท�ามาหากนเลยงชพไดตามปรกตนานเขากกลายเปนปญหาทางสงคม การศกษาวเคราะหประเดนความไมเปนธรรมจากกรณศกษาพบวาราษฎรทยากจนมปญหาไมไดรบความเปนธรรมคดทดนจ�านวน๑๗ประเดนดงน ๑)การปลอยใหขอมลทดนวงในหลดออกมาภายนอก จนท�าใหนายทนสามารถเขาถงขอมลขาวสารการพฒนาทดนของรฐซงเปนขอมลปกปดวงในจากหนวยงานของรฐ ๒)การเขาไมถงขอมลหลกฐานของทางราชการ ราษฎรไมสามารถเขาถงขอมลของรฐในหลายๆเรองเชนขอตรวจสอบการไดมาของเอกสารสทธทดนของเอกชนทสงสยวาจะไดมาโดยมชอบแตไมไดรบความรวมมอ ๓)เจาหนาทรฐในพนทไมวางตวเปนกลางหรอไมเปนทพงของราษฎรพนกงานเจาหนาททองทและทองถนบางคนไดรบผลประโยชนจากการเปนเครองมอใหนายทนหรอหนวยงานรฐใชอ�านาจบารมกดดนใหราษฎรยอมขายทดนหรอยอมออกจากทดนตามคดทถกฟองรอง ๔)ราษฎรผตองคดถกจ�ากดการพฒนา คดทดนแทบทกราษฎรถกจ�ากดการพฒนาเชนถนนเสนทางสญจรไฟฟาน�าประปาสาธารณปโภคอนๆตลอดจนการสงเสรมดานอนๆ ของรฐ ท�าใหราษฎรอยไดยากล�าบาก กรณตวอยางท

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๑

กระท�ารนแรงโหดรายเชนกรณชาวเลหาดราไวยถกบบใหอยแออดไมใหตอน�าตอไฟฟาเขาบานเอง หามสรางสขาตองไปถายชายหาด สรางก�าแพงไมใหน�าไหลระบายออกท�าใหน�าเนาทวมขงทงป ทดนสาธารณะถกถม ตลอดจนถกจ�ากดทหากนท�าประมงในทะเล ๕)หนวยงานของรฐคคดไมใหความรวมมอในการแกปญหาทางนโยบายโดยอ�านาจของฝายบรหารของรฐบาล เชน ไมปฏบตตามมตคณะรฐมนตรตลอดจนการไมปฏบตตามขอตกลงรวมของคณะกรรมการและคณะท�างานตางๆซงแตงตงโดยทางราชการเชนกรณสวนปาคอนสารไมจดสรรทดนใหชาวบานทสมครเปนสมาชกหมบานสวนปาไม ๖)เจาหนาทปฏบตการกบราษฎรคพพาทอยางลแกอ�านาจดวยความรนแรงเชนการรอฝายเกบน�าของชาวบานทบานทงพระกรณสวนปาคอนสาร ๗)การปลอมแปลงเอกสารหรอสรางหลกฐานเทจไปออกเอกสารสทธทดนทบทชาวบานและทสาธารณะประโยชนชมชนเชนกรณหนองปลาสวายหนองกนเพล ซงแมราษฎรจะรองเรยนใหตรวจสอบ และกรณทมหนวยงานของรฐทเกยวของเขาตรวจสอบและชมลความผดหนวยงานรฐกไมด�าเนนการแกไขใหถกตอง ๘)การฟอกทดนใหมความมนคงทางกฎหมายผานธนาคารพาณชยและหนวยงานยตธรรมของรฐเชนการจ�านองทดนกบธนาคารแลวปลอยใหหลดจนถกบงคบคดขายทอดตลาดแลวไปซอกลบคนจากการขายทอดตลาด ๙)ฟองคดโดยหลกฐานไมเพยงพอชาวบานเดอดรอนตองแกคดกรณหนองปลาสวายราษฎรคนเดยวถกฟอง ๔๒ คด ยกฟอง ๔๐ คด หรอกวารอยละ๔๐แสดงถงความไรประสทธภาพและความสามารถในการท�าคดของเจาหนาทรฐทรบผดชอบ ๑๐)เพมภารคดใหราษฎรโดยน�าทดนซอยเปนแปลงยอยไปขายตอขายทดนโดยไมบอกใหผซอทราบวาทดนตดคดใหผซอรายยอยแตละรายซงมจ�านวนมากฟองรองเอาทจากผครอบครองเองชาวบานตองรบภาระคดเพมขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๓๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๓

๑๑)การบงคบคดขบไลราษฎรผครอบครองทดนใหออกจากพนทขณะคดยงไมสนสด ท�าใหราษฎรซงเปนเกษตรกรประกอบอาชพจากการใชทดนท�าการเกษตรตองไรอาชพท�าใหสญเสยรายไดและโอกาสในการเขาถงการชวยเหลอของรฐดานตางๆมากมายเชนเดกเลกไมไดเรยนหนงสอผสงอายไมไดรบการดแลดานสขภาพ ๑๒)การลงโทษทสงผลกระทบรนแรงมากตอราษฎรและครอบครวราษฎรถกฟองคดถกตดสนใหไดรบโทษจ�าคกสวนมากจะเปนหวหนาครอบครวทตองรบผดชอบสมาชกในครอบครวเมอถกลงโทษจ�าคกท�าใหครอบครวขาดความอบอนขาดรายไดประกอบอาชพไมพอเลยงชพตองกหนยมสนจงเปนผลกระทบรนแรงตอครอบครวผตองหา ๑๓) กระบวนการทางคดยดเยอราษฎรไมมทนทรพยและเวลามาตอสคดนายทนและหนวยงานรฐค คดมเงนจางทนายความและตวแทนมาตอส ในกระบวนการยตธรรม แตราษฎรตองใชหวหนาครอบครวผเปนทกอยางของครอบครวมาตอสคดซงตองใชเวลาและคาใชจายในการเดนทางการกนอยระหวางเดนทางตลอดจนการวาจางทนายความท�าใหราษฎรไมสามารถตอสคดทยดเยอไดเตมทจงมกจ�าใจตองยอมความหรอแพคด ๑๔)ภาษาทใชสอสารในกระบวนการยตธรรมชาวบานสงอายมขอจ�ากดทไมสามารถอธบายใหการเปนภาษาไทยภาคกลางได เชนกรณราษฎรทอบลราชธาน หรอชาวเลทหาดราไวย และในกระบวนการยตธรรมยงไมไดเปดโอกาสใหมการใชภาษาถนจงไมเปนธรรมกบราษฎรทตอสคด ๑๕) ขาดผใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมาย กระบวนการตอสคดทดนมความซบซอนทตองใชความรความเขาใจตวบทกฎหมายและแนวทางปฏบตของหนวยงานรฐตลอดจนการจดเตรยมเอกสารพยานประกอบราษฎรในชนบทขาด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๓

ความรความสามารถในดานนและไมมผใหค�าปรกษาแนะน�าทางกฎหมายทดมคณธรรมมาชวย ๑๖)ผมอาชพใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายขาดความรความสามารถความเอาใจใส และบางกรณมประเดนความไมสจรตท�าใหการสบคนพยานหลกฐานฝายราษฎรจ�าเลยไมมประสทธภาพบางกรณไมแจงใหราษฎรทราบท�าใหตองขาดนดยนค�าใหการและขาดนดพจารณาของศาลเปนตน ๑๗) ขาดการเยยวยาราษฎรทบรสทธเนองจากไมมความผดตามค�าฟองหลายกรณทราษฎรผตกเปนจ�าเลยพนขอกลาวหาจากการฟองคดเปนผบรสทธแตไดรบความเดอดรอนเสยหายจากการตอสคด ตองเสยโอกาสประกอบอาชพแตไมมการชดเชยเยยวยาราษฎรผบรสทธดงกลาว ปญหาความไมเปนธรรมทง๑๗ประเดนอาจสรปไดเบองตนวาเปนความไมเปนธรรมทเกดจากการปฏบตของเจาหนาทรฐความไมเปนธรรมเกยวกบพยานหลกฐานความไมเปนธรรมในการฟองคดและพจารณาตดสนคดและความไมเปนธรรมในการใหค�าปรกษาทางกฎหมายและการตอสคด ๑) ความไมเปนธรรมจากการปฏบตของเจาหนาทรฐ การปฏบตของเจาหนาทรฐทไมเปนธรรมมหลายประการอาทปลอยขอมลวงในรวไหลไมตอบสนองการรองขอตรวจสอบขอมลของราษฎรหรอการวางตวไมเปนกลางตลอดจนการใชอ�านาจรฐและอทธพลนอกกฎหมายไปจ�ากดการด�ารงชวตและการพฒนาของราษฎร เชนปดกนการเขาถงสาธารณปโภคตางๆ การสงเสรมดานอนๆของรฐการใชความรนแรงเชนรอถอนสงกอสรางหรอแมกระทงจ�ากดทท�ามาหากนหรอไมยอมรบปฏบตตามมตหรอขอตกลงหรอค�าแนะน�าของหนวยงานรฐทเปนกลางรวมทงการก�าหนดเขตทดนของรฐเชนเขตปาไมทดนสาธารณะประโยชนโดยขาดการส�ารวจตรวจสอบพสจนหลกฐานในพนทจรงกอนการใช

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๓๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๕

กฎหมายประกาศบงคบใชซงเกดจากกความไมใสใจความประมาทเลนเลอและความไมสจรตของเจาหนาทรฐดวย ปญหานเกยวของกบธรรมาภบาลการบรหารจดการหนวยงานของรฐโดยตรง[36]

๒) ความไมเปนธรรมเกยวกบพยานหลกฐาน เกยวกบการคนหา ความนาเชอถอ และการรบฟงพยานหลกฐาน เรองนเกยวของทงเอกชนและเจาหนาทรฐ เชน การปลอมแปลงชอ การปลอมแปลงเอกสารหรอสรางหลกฐานเทจเพอน�าไปออกเอกสารสทธทดน รวมทงการฟอกทดน ท�าใหเอกสารเทจกลายเปนเอกสารถกตองตามกฎหมาย ตลอดจนการไมยอมรบหรอไมใหน�าหนกในพยานหลกฐานทไมเปนเอกสารเชนพยานบคคลพยานวตถหรอหลกฐานทางประวตศาสตรและวฒนธรรม

[36]พระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทดพ.ศ.๒๕๔๖มาตรา๘ในการบรหารราชการเพอประโยชนสขของประชาชน สวนราชการจะตองด�าเนนการโดยถอวาประชาชนเปนศนยกลางทจะไดรบการบรการจากรฐและจะตองมแนวทางการบรหารราชการดงตอไปน

(๑)การก�าหนดภารกจของรฐและสวนราชการตองเปนไปเพอวตถประสงคตามมาตรา๗และสอดคลองกบแนวนโยบายแหงรฐและนโยบายของคณะรฐมนตรทแถลงตอรฐสภา

(๒) การปฏบตภารกจของสวนราชการตองเปนไปโดยซอสตยสจรต สามารถตรวจสอบได และมงใหเกดประโยชนสขแกประชาชนทงในระดบประเทศและทองถน

(๓)กอนเรมด�าเนนการสวนราชการตองจดใหมการศกษาวเคราะหผลดและผลเสยใหครบถวนทกดานก�าหนดขนตอนการด�าเนนการทโปรงใสมกลไกตรวจสอบการด�าเนนการในแตละขนตอนในกรณทภารกจใดจะมผลกระทบตอประชาชน สวนราชการตองด�าเนนการรบฟงความคดเหนของประชาชนหรอชแจงท�าความเขาใจเพอใหประชาชนไดตระหนกถงประโยชนทสวนรวมจะไดรบจากภารกจนน

(๔)ใหเปนหนาทของขาราชการทจะตองคอยรบฟงความคดเหนและความพงพอใจของสงคมโดยรวมและประชาชนผรบบรการ เพอปรบปรงหรอเสนอแนะตอผบงคบบญชา เพอใหมการปรบปรงวธปฏบตราชการใหเหมาะสม

(๕)ในกรณทเกดปญหาและอปสรรคจากการด�าเนนการใหสวนราชการด�าเนนการแกไขปญหาและอปสรรคนนโดยเรว ในกรณทปญหาหรออปสรรคนนเกดขนจากสวนราชการอนหรอระเบยบขอบงคบทออกโดยสวนราชการอนใหสวนราชการแจงใหสวนราชการทเกยวของทราบเพอด�าเนนการแกไขปรบปรงโดยเรวตอไปและใหแจงก.พ.ร.ทราบดวย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๕

[37]ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยการครอบครองปรปกษมาตรา๑๓๘๒บคคลใดครอบครองทรพยสนของผอนไวโดยความสงบและโดยเปดเผยดวยเจตนาเปนเจาของ ถาเปนอสงหารมทรพยไดครอบครองตดตอกนเปนเวลาสบป ถาเปนสงหารมทรพยไดครอบครองตดตอกนเปนเวลาหาปไซร ทานวาบคคลนนไดกรรมสทธ

๓) ความไมเปนธรรมในการฟองคดและพจารณาตดสนคด การฟองคดสวนใหญเปนการฟองทไมรอบคอบท�านองฟองไวกอนจนท�าใหราษฎรแตละคนตองคดมากมายหลายสบคดโดยมไดพจารณาหลกฐานทเพยงพอหรอตงฐานการฟองทผดขอเทจจรงเชนการฟองครอบครองปกปกษ[37]ซงไมถกตองการบงคบคดขบไลราษฎรผครอบครองทดนใหออกจากพนทขณะคดยงไมสนสด การลงโทษทสงผลกระทบรนแรงมากตอราษฎรและครอบครว คดยดเยอราษฎรไมมทนทรพยและเวลาตอสคด ภาษาทใชสอสารในกระบวนการยตธรรมรวมทงการทบคลากรในกระบวนการยตธรรมใชวาจาขมขกดดนใหราษฎรยอมความจงไมเปนธรรมกบราษฎรยากจนทตอสคด ๔) ความไมเปนธรรมในการใหคาปรกษาทางกฎหมายและการตอสคด ราษฎรมปญหาเขาไมถงผมความรและประสบการณทจะใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายใหทนกบเหตการณ หรอถาเขาถงกไมมคณภาพจงมปญหาในการตอสคดชนศาลมากกระบวนการตอสคดทดนมความซบซอนทตองใชความรความเขาใจตวบทกฎหมายและแนวทางปฏบตของหนวยงานรฐตลอดจนการจดเตรยมเอกสารพยานประกอบราษฎรในชนบทขาดความรความสามารถในดานนและไมมผใหค�าปรกษาแนะน�าทางกฎหมายทดมคณธรรมมาชวยจงมกขาดพยานหลกฐานหรอหลกฐานไมเพยงพอไมมน�าหนกในการสคดยงกวานนยงเปนเรองทผมอาชพใหค�าปรกษาแนะน�าดานกฎหมายขาดความรความสามารถความเอาใจใสและบางกรณไมสจรตท�าใหการตอสคดของราษฎรไมเขมแขงไรประสทธภาพรวมทงยงมกรณชวยคความมาเกลยกลอมใหราษฎรยอมความ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๓๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๗

ปญหาราษฎรไมไดรบความเปนธรรมในกระบวนยตธรรมทง ๔ ดานรวม๑๗ประเดนนนมทงสวนทเปนปญหาเฉพาะหนาซงสมควรจะตองเรงรดแกไขใหส�าเรจลลวงโดยเรวเพราะกระทบกบชวตความเปนอยของครอบครวราษฎรยากจนผตองคดโดยตรง ยงแกไขปญหาลาชาเทาใดกเทากบไปเพมความไมเปนธรรมกบราษฎรใหมากยงขนไปเทานน และอกสวนทส�าคญคอปญหาเชงโครงสราง ทงปญหาในเชงหลกการและแนวคดเครองมอทางนโยบายและกฎหมายความเปนสถาบนของหนวยงานและองคกรของรฐ องคกรนอกภาครฐ และภาคเอกชนทเกยวของตลอดจนบคลากรทเกยวของซงจะตองแกไขโครงสรางอ�านาจตดสนใจอยางเปนระบบซงจะเสนอในหวขอถดไป

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๗

การอภปรายและตงขอสงเกต ทางวชาการ

จากการสมมนาน�าเสนอกรณศกษาทง๕กรณ ไดมการอภปรายกนอยางกวางขวางและมการตงขอสงเกตทางวชาการเพมเตมในเรองส�าคญหลายประเดนสรปความไดวาปญหาคดทดนทเกดขนทง๕กรณนเปนปญหาทมความซบซอนมทงเรองฉอโกงหลอกลวงกนและมการวางแผนระยะยาว คดนหากมหลกฐานชดเจนแนวค�าพพากษาของศาลฎกาจะเพกถอนไดหมดแตปญหาคอหลกฐานจะมหรอไมโดยสวนใหญอางมาตรา๑๒๙๙วรรค๒มาเปนประโยชนและบางตอนกอางมาตรา๑๑๓๐วามการขายทอดตลาดโดยเจาพนกงานแลวเพราะฉะนนผทไดทดนไปโดยสจรตจงมสทธ แตปญหาขอกฎหมายนไปผกกบหลกฐานทมอยกอนหากจะมการเพกถอนไดตองน�าสบวาหลกฐานทมมากอนหนานในระยะเวลาหลายสบป มชวงตอนไหนทหลกฐานขาดหายไปหรอเปนสงทถกปนขนมากนอยเพยงใดดงนนดานหนงในกระบวนการศาลควรจะมการสอบสวนแสวงหาหลกฐานกนอยางจรงจงโดยทเหนอกเหนใจรบฟงชาวบาน ดานหนง เมอศาลเชอประชาชนกจะเปดโอกาสใหมการน�าสบคดกจะยดยาวศาลกอาจถกโจมตอกดานหนงหลกฐานทซบซอนนกมหลกฐานทขดกนเองและศาลกหนไมพนทจะตองรบฟงหลกฐานมหาชนในฐานะทเปนสงทถกตองแทจรง จะปฏเสธไดกตองน�าสบใหหายสงสยจรงๆ แตคนทจะน�าสบไดกคอเจาหนาทของรฐนนเองเปนผทท�าหลกฐานมหาชนเหลานน เมอน�าสบใหแนชดสดทายตนเองหรอผรวมงานในอดตหรอผทเคยเปนผบงคบบญชาของตนกอาจไดรบความเดอดรอนไปดวยวาไดยอมตนไปเปนเครองมอของนายทนซงจะเปนการขดกนเองในระบบวาผทจะมาน�าสบหรอชแจงใหเหนในขอผดของตนนนคงจะหายากเตมท ประเดนทนาสนใจคอ จะหาทางออกอยางไรใหประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมได ซงจะพจารณาทงใน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๓๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๙

แงกระบวนการยตธรรมในภาพรวมหรอเฉพาะเรองเฉพาะคดกไดโดยใชวธยกคดขนมาอภปรายซกถามกนเพอน�าไปสการปรบปรงระบบกระบวนการยตธรรม รปคดทตอสสวนใหญทผานมาจะใชแนวทางการครอบครองปรปกษซงมทงชนะคดและแพคดและทนายความทชวยวาความคดทดนใหตองมความเขาใจพนทรประวตศาสตรทดนเพอน�าไปสการตงรปคดทถกตองเชนในระยะหลงมการตงรปคดวาโฉนดทออกมานาจะออกโดยมชอบจงฟองศาลปกครอง ปญหาเรองทดนเปนเรองทแกไขคอนขางยากเพราะวาทดนไมเหมอนทรพยากรอน ทดนเปนทรพยากรทมอยจ�ากด บางสวนสามารถจดสรรใหไดบางสวนไมสามารถจดสรรใหไดประเดนส�าคญคอเรองการบงคบใชกฎหมายตงแตเจาหนาทชนตน ตงแตการออกเอกสารสทธ ซงจะตองตงค�าถามกนวา ในกรณของการออกเอกสารสทธและมขอโตแยงกนเชนน ในสวนของเจาพนกงานทดนมวธแกไขขอพพาทเบองตนอยางไร การออกเอกสารสทธจ�านวนหนงถกตงค�าถามวาออกบนหลกฐานจากความเปนจรงในพนทจรงหรอออกบนกระดาษแผนท หนวยงานทดแลเกยวกบเรองนมหลายหนวยงานการตงหนวยงานใหมจะท�าใหมปญหาเพมขนแตปญหากยงคงเดมหรอไมหากเปรยบเทยบกบปญหาการคมครองผบรโภคจะแตกตางกน เนองจากปญหาการคมครองผบรโภคไมไดเปนกรณพพาทในศาลแตมปญหาในเรองกลไกในการคมครองผบรโภคไมสมบรณในชนของเจาพนกงานซงมปญหาในการตงขอสนนษฐานเปนตน ในสวนของเรองทดนท�าไมจงเปนปญหาเชนทดนในปาหรอทดนเหมองแรเกาท�าไมจงลดหายไปจากเดมทเปนทดนของรฐสวนหนงตองยอมรบวาประชาชนเขาไปบกรก แตกตองตงค�าถามวาการเขาไปบกรกของประชาชนมสาเหตมาจากเรองอะไร จากการเพมขนของประชากร หรอการถกแยงชงทรพยากรไปดวยกระบวนการออกโฉนดหรอการออกเอกสารสทธทงหลาย จนน�าไปสสภาวะทประชาชนเหลานนไมสามารถถอครองทดนทจะท�าเกษตรกรรมไดจงเขาไปบกรกทดนหรอการกระท�าการบกรกโดยนายทน เรองการพสจนนาจะท�าไดนอกเหนอจากภาพถายทางอากาศยงมทมาของทดนหลายเรองทน�าไปสการพสจนเชนภาพถายทางอากาศของกรมแผนททหาร

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๓๙

เปนตนโดยหลกการถาคดไปสศาลโดยฝายใดฝายหนงไมสามารถพสจนทมาทไปของทดนไดการตงขอสนนษฐานตองตงค�าถามกลบไปวาการออกเอกสารสทธนนมปญหาในการออกหรอไมซงเปนประเดนทตองน�ามาพจารณาถาไมสามารถตอบทมาทไปของเอกสารได เจาพนกงานทดนตองน�าไปพสจนใหไดวาทมาทไปเปนอยางไรถากระบวนการสามารถยอนกลบไปสเจาพนกงานทดนไดและน�ากลบมาสการพสจนในศาลเรองทงหลายทจะมาเปนคดในศาลจะลดลงและชาวบานกจะไดรบความคมครองมากขนในแงของกระบวนการด�าเนนงานของเจาพนกงานทดนคดวามเงอนไข๒ประการทตองน�ามาพจารณาประการทหนงคอเรองการมสวนรวมของประชาชนในพนท ควรมระบบของการพสจนทดนโดยชาวบานในพนทมสวนรวมประการทสองคอมาตรา๖๑การใชอ�านาจของอธบดกรมทดนในการเพกถอนเอกสารสทธ ในทางปฏบตจะมความยงยาก รฐจะตองรบผดเพราะออกเอกสารโดยมชอบท�าใหเกดปญหาไมกลาใชอ�านาจจงควรจะยกเลกหรอไมแลวตงเปนระบบคณะกรรมการในการวนจฉยเรองเหลานแทน ระบบคณะกรรมการถาเปนระบบทมการแตงตงมาโดยกระบวนการทถกตองจะลดขอพพาทไปสศาลไดมากขนจงตองมการแกกฎหมายโดยเฉพาะอ�านาจเจาพนกงานเชนการรบฟงหลกฐาน การไมกลาใชอ�านาจโดยเฉพาะคดทเกยวของกบกรรมสทธ เนองจากมาตรา ๖๑ ความรบผดชอบจะอยทตวบคคลมาก อาจปรบใหเปนรปแบบคณะกรรมการแทน ประเดนปญหานขนตนดวยหลกสทธสจรตซงมองได๒ทางคอ๑)สทธสจรตนเกดจากการทมผขอออกโฉนดตองอยบนพนฐานทเจาหนาทท�าหนาทนนโดยสจรตงานวจยชนนสะทอนไดวากระบวนการในการออกเอกสารสทธเหลานไมไดอยบนพนฐานของหลกสทธสจรตจงตองน�าผลเขาสกระบวนการยตธรรมหรอกระบวนการทางศาลใหปรบปรงแกไข ในแงของประเดนมาตรา๖๑อธบดทดนมกไมใชอ�านาจแลวกลบมาหารอส�านกงานอยการสงสด ขอหารอนนสามารถตงขอสนนษฐานวาเจาหนาทไมไดใชสทธสจรตขอเทจจรงเปนเรองทละเอยดซบซอนมากจงเปนเรองยากทอธบดกรมทดนจะน�ามาตรา๖๑มาใช๒)สทธกลมน�างานวจยประกอบเขาไปในศาลปกครองและประกอบกบศาลปกครองเคยท�าคดนตง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๑

เปนประเดนไวแลวใหน�ากรณทก�าลงอทธรณเขามาศกษาแลวฟองเขาไปเปนกลมเพอใหอธบดใชอ�านาจตามมาตรา๖๑โดยขมวดในทายฟองวาอธบดกรมทดนตองด�าเนนการภายในระยะเวลาทก�าหนดเพอใหศาลปกครองมค�าสงในทางปกครองในกรณคดทสนสดเปนคดทผกพนคกรณอยซงกเปนปญหาทตองคดวาในกรณของศาลยตธรรมในกรณคดทสนสดและมผลผกพนจะมผลกระทบมากนอยแคไหนแตคดทยงอยในการพจารณาและอยในศาลอทธรณนนนาจะมกระบวนการทขอใหศาลยตธรรมชะลอเพอรอใหเกดกระบวนการทจะบงคบใหมการใชมาตรา ๖๑ตรวจสอบทดนในพนทนโดยสทธกลม โดยมงานวจยนเปนพนฐานของสทธกลมเพอใหศาลปกครองวนจฉยสงการก�าหนดใหมการรงวดหรอสบหาขอเทจจรงขนใหมในการจดการทดนสทธกลมทงหมดเทาทท�าได ถาท�าไดเชนนกระบวนการยตธรรมกบความคดในการวจยหรอสงคมวทยากจะเขาสกระบวนการของศาลและใหศาลพจารณาวาจะใชความเหนตรงนอยางไร กระบวนการฟอกทดนเกดจากการเตบโตของตลาดทดนหลงป ๒๕๓๐ มคนวางโครงสงคนของตนไปเปนก�านนผใหญบานพรอมกบสนบสนนหาเสยงสรางหลกฐานควบคมเจาหนาททดนและด�าเนนกระบวนการทงหมดวธแกไขจงท�าไดยาก ไมวาจะท�าแบบลางกระดานซงมความรนแรง อาจมการประทวงมจลาจลหรอคอยๆแกไขทละเรองซงอาจสงผลกระทบตอศาลปกครองและศาลยตธรรมซงหลกสจรตจะชวยลางไดแตตองมนคงและท�าตอเนอง กรณการฟอกทดนอาจแบงได๓กลมคอ๑)อยระหวางด�าเนนการเชนกวานซอ ใชอ�านาจขมขคกคาม ๒) ด�าเนนการแลว ๓) ฟอกเสรจแลว ซงกลมสดทายจะแกปญหาไดยากทสดจากขอมลทงหมดพบวาประเดนทชาวบานเดอดรอนเนองจากขาดโอกาสขาดความรขาดการเขาถงซงกระบวนการทจะเปนตวชวยใหเขาถงได เชน การด�าเนนคดแบบกลม และการใหค�าปรกษา/ศนยใหค�าปรกษาและการชวยเหลอ เปนตน กลมทถกด�าเนนคดขาดดอยในการน�าเสนอพยานหลกฐานเชนแผนททางอากาศการพสจนสทธเพกถอนควรหาคดตวอยาง(BestPractice)แนวทางพสจนสทธทดดวยกระบวนการตางๆจดจางนกกฎหมายทมความเชยวชาญเรองทดนมาชวยแกไขปญหาเผยแพรความรท�าคมอประชาชน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๑

ลงพนทและหาแนวรวม เชนสทธกลมอาสาสมครไกลเกลยในชมชนและใชสอในการน�าเสนอการปกปองการใชสทธของชาวบาน การขอเพกถอนการออกเอกสารโดยมชอบเงอนไขของการไปสศาลปกครองหรอศาลยตธรรมวาคดไหนควรไปอยศาลไหนศาลยตธรรมอาจตองปรบกระบวนวธพจารณาเปนแบบไตสวนแบบศาลปกครองจะท�าใหประชาชนไดรบความเปนธรรมมากขน การใชกระบวนการยตธรรมแบบสมานฉนท กระบวนการรบฟงประชาชนควรใชเครองมอทางสงคมเปนกลไกในการพสจนความเปนมาเปนไปของทดนผใหความเหนประกอบในการพจารณาคดของศาล เชน ผเฒาผแกในพนททสามารถบอกเลาประวตความเปนมาของพนทไดจะชวยในเรองการพสจนขอเทจจรงของศาลได ปญหาอยางหนงทเคยพบคอคนทท�าหนาทออกโฉนดเปนขาราชการชนผนอยมเงนเดอนไมมากนกบางรายพอมคนจางใหออกเอกสารมชอบกยอมท�าไมใชเฉพาะกรมทดนแตเปนปญหาในหนวยงานของรฐหลายแหง วธพจารณาศาลปจจบนศาลยตธรรมกยงท�าคดเพกถอนโฉนดอยไมเกยวกบการกระท�าทางปกครอง เปนเรองทประชาชนมปญหากนอางวาเปนเจาของทดนศาลจงตองมาพจารณาวาใครโกงใครโกหกใครเมอฟงวาเปนโฉนดของใครแลวจงจะเพกถอนไมเกยวกบการกระท�าของรฐเปนเรองของเอกชนทไปสงผลตอเจาหนาทรฐทตองเปนคนด�าเนนการใหตามหนาททางกฎหมายเพราะฉะนนการสคดทกคนมสทธสคดเทาเทยมกนแตขอสนนษฐานทางกฎหมายสนนษฐานไวกอนวา นส.๓ หรอโฉนดเปนสงทถกตองในเบองตน เพราะฉะนนคนทมชอในทางทะเบยนจะไดรบประโยชนของขอสนนษฐานคนทบอกวาไมชอบตองน�าสบวาไมชอบอยางไร จงควรบรรจความรพนฐานทางกฎหมายเปนหลกสตรใหเดกป.๖หรอมธยมตนศกษาเรยนร เชน การกยม การจ�าน�า การจ�านอง การซอขาย เปนตน เพอสามารถใหขอมลกบพอแมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๓

ประเดนพยานเอกสารมาอภปรายวาปญหาส�าคญอกประการคอเรองพยานเอกสารหลกฐานมกจะสญหายไปกบบคคล ไมมระบบเกบรกษาเอกสารทกระบวนการยตธรรมใชเปนมาตรฐานถากระบวนการทมไมสามารถพสจนพยานหลกฐานเอกสารไดจะสงผลใหปญหายงคงอย ชาวบานกจะประสบปญหาเดมๆเพราะฉะนนจะมทางออกเกยวกบการเกบรกษาเอกสารหรอปญหาการปลอมแปลงเอกสารอยางไร ชาวบานเหมอนคนทไมมหนทางใดจะตอสมความเสยเปรยบมากทางทจะชวยชาวบานใหไดรบความเปนธรรมไดทกฝายจะตองเขาไปชวยใหความรใหชาวบานมความเสมอภาคมากขน โดยเฉพาะนกศกษามหาวทยาลยและนกกฎหมายควรชวยใหความรชาวบานในเรองกฎหมาย นอกจากนชาวบานยงตองประสบปญหาแบกรบภาระในการพสจนขอมลเอกสารหลกฐาน ไมมทนทรพยในการรวบรวมเอกสารจะขอหลกฐานจากหนวยงานราชการกไมกลาล�าบากในการตอสในระบบกลาวหาทกคนไมวาจะเปนหนวยงานราชการศาลอยการทนายความฯลฯตองพยายามเขาใจชาวบานใหมากขนแมคนจนจะมทงดและเลวปะปนแตตองค�านงถงสภาพในเชงโครงสรางดวยเวทลกษณะนจะชวยใหเกดการแลกเปลยนเรยนรและน�าไปสการหาทางออกในการแกปญหาใหประชาชน โดยสรปทกคนไมวาจะเปนหนวยงานราชการศาลอยการทนายความฯลฯตองพยายามเขาใจชาวบานใหมากขน แมคนจนจะมทงดและเลวปะปน แตตองค�านงถงสภาพในเชงโครงสรางดวย วาอะไรคอปญหาเชงโครงสราง อะไรคอทางแกเชงโครงสรางอะไรคอปญหาในรายละเอยดในการแกปญหาตองพจารณาทงในเชงมหภาคและจลภาคจากการพดคยพบวาปญหาใหญและปญหาส�าคญทตองแกไขใหไดคอ ปญหาการจดสรรทรพยากรธรรมชาตทไมเปนธรรมจะน�าไปสการลกฮอแยงทดนการครอบครองยดทดนและการใชก�าลงในทสดจะมากขนจนรฐไมสามารถจดการแกปญหาไดปญหาใหญเกดจากกฎหมายไมถกสรางเสรมเขาไปสจตส�านกของประชาชนอยางจรงจง ถาไมสามารถแกปญหานไดกฎหมายและความเปนธรรมจะเปนสงทประชาชนเขาไมถงจงสมควรจดการสมมนาบอยๆครงเพอปลกจตส�านกใหกบผเกยวของในกระบวนการยตธรรมอยางสม�าเสมอและน�าไปสการปฏบตทแทจรง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๓

การชวยเหลอใหราษฎรไดรบความเปนธรรม มทดนอาศยท�ากนอยไดโดยไมเดอดรอนและมการชวยเหลอราษฎรทยากจนใหตอสคดไดอยางเปนธรรมเทาเทยมกนมหลายชองทางทงชวยเหลอในระยะสนและการชวยเหลอในระยะยาวส�าหรบงานวจยนไดเสนอประเดนและค�าอธบายกวางๆทพอจะชวยเปนแนวทางแกไขปญหาความไมเปนธรรมคดทดนบางประการใหเบาบางลงดงน ๑. การชวยใหราษฎรไดรบความเปนธรรมขนพนฐาน เพอใหราษฎรทยากจนใหอยไดอยางมศกดศรความเปนมนษย และค�านงถงหลกการปฏบตดานสทธมนษยชนจงเสนอใหท�าเปนอนดบแรก๓เรองไดแก ๑.๑) การเยยวยาราษฎรทบรสทธพนขอหาทางคดความ จะตองมการจดตงทมงานซงอาจประกอบดวยตวแทนของราษฎรภาครฐและภาคเอกชนในระดบทองถนทมความเหนอกเหนใจคนจนและมความรเกยวกบสนตวธ ท�างานรวมกนเปนทม เขาไปชวยเยยวยาทงทางจตใจเพอใหมก�าลงใจในการด�ารงชวตและทางกายภาพดวยการชดเชยคาใชจายและคาเสยโอกาสของราษฎรทสญเสยไประหวางตอสคด ๑.๒)การคมครองราษฎรยากจนไมใหถกไลรออพยพออกจากทดนโดยไมมทไประหวางตองคด กรณทเปนทดนของรฐและมความจ�าเปนจรงๆ ทจะตองเคลอนยายราษฎรออกจะตองจดเตรยมทดนอาศยท�ากนรองรบกอน

แนวทางจดการแก ไขปญหา ความไมเปนธรรมคดทดน ของราษฎรยากจน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๕

๑.๓)ชวยใหราษฎรทตองคดเขาถงสาธารณปโภคทจ�าเปนส�าหรบการด�ารงชวตเชนเสนทางเขาออกแหลงน�าไฟฟาแหลงประกอบอาชพและบรการของรฐอนๆทจ�าเปน

๒. ชวยใหราษฎรมโอกาสตอสคดอยางเปนธรรม และเทาเทยม ๒.๑)การค�าปรกษาดานกฎหมายและคดความ เสนอใหจดตงหนวยใหค�าปรกษาดานกฎหมายและคดความของราษฎรยากจนทตองคดทดนในพนทใหทวถงโดยอาจท�าได๒รปแบบ ๑)รปแบบอาสาสมครนกกฎหมายหรอทนายความอาสาชวยใหบรการแกราษฎรทตองการความชวยเหลอโดยจดใหมชองทางตดตอไดในระดบต�าบลและ ๒)รปแบบองคกรคมครองสทธในทดนและทรพยากรของราษฎรใหรฐจดตงหนวยงานในระดบพนทเชนต�าบลและสนบสนนงบประมาณจางผมความรดานกฎหมายและทนายความใหปฏบตงานประจ�าคอยใหค�าแนะน�าราษฎรทตองคดทดน ๒.๒)คาใชจายตอสคดเสนอใหชวยเหลอสนบสนนคาใชจายในการตอสคดโดยก�าหนดใหมกลไกและยอดงบประมาณจ�านวนหนงจากเงนกองทนยตธรรมมาชวยคาใชจายทจ�าเปนในการตอสคดของราษฎรทยากจนและรองขอ ๒.๓)พยานหลกฐานเสนอใหชวยใหราษฎรเขาถงขอมลเอกสารพยานหลกฐานของรฐโดยงายชวยรบฟงพยานหลกฐานทไมเปนเอกสารของราษฎรดวยเหตและผลและการเปดโอกาสใหมการสอบพยานฝายจ�าเลยไดตามทราษฎรตองการ

๓. การปรบปรงแก ไขการบรหารจดการของรฐ ส�าหรบการแกปญหาในเชงโครงสราง มขอเสนอใหแกปญหาเกยวกบการบรหารจดการทท�าใหเกดความไมเปนธรรมเกดจากนโยบายและการกระท�าของเจาหนาทรฐทไมถกตองอาท ท�าดวยความประมาทเลนเลอ มความล�าเอยงเปน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๕

เครองมอของผมอ�านาจการทจรตประพฤตมชอบไมโปรงใสตรวจสอบไมไดรวมทงการเลอกปฏบตทไมสอดคลองกบนโยบายรฐบาล มกอางปฏบตเฉพาะทเปนประโยชนแกหนวยงานสวนตนจงเสนอให ๓.๑ การเกบรกษาและการเขาถงขอมลขาวสารและหลกฐานทดน ขอมลและหลกฐานทดนเปนสงส�าคญยงในกระบวนยตธรรมคดทดนแตปจจบนมปญหาขอมลไมเปนปจจบนเกดการสญหายและราษฎรทวไปไมสามารถเขาถงขอมลไดจงควรปรบปรงใหมการเกบรกษาหลกฐานพยานเอกสารใหเปนระบบและไดมาตรฐานและมระเบยบการเขาถงขอมลทโปรงใสและเปนธรรมแกทกฝาย ๓.๒ การปรบปรงแกไขขอมลแนวเขตทดนของรฐ แนวเขตทดนของรฐประเภทตางๆควรจะตองมการปรบปรงแกไขใหถกตองชดเจนโดยเรวโดยเฉพาะอยางยงแนวเขตปาและแนวเขตทดนสาธารณะประโยชนและแนวเขตทดนทหนวยงานรฐครอบครองใชประโยชนกรณแนวเขตไมชดเจนและมปญหาพพาทกบราษฎรจะตองใหคนกลางซงประกอบดวยตวแทนประชาชนและหนวยงานรฐในทองถนรวมเปนกรรมการตดสน และเมอมขอพพาทรฐตองเปนฝายพสจนความถกตองถาพสจนไมไดตองยกประโยชนใหราษฎร ๓.๓ตรวจสอบการออกเอกสารสทธทสงสยวาจะออกโดยมชอบกรณนเจาหนาทของรฐมอ�านาจตามกฎหมายทใหกระท�าไดอยแลวและเมอมการชมลความผดจากองคกรตรวจสอบอสระหนวยงานของรฐควรจะตองเรงรดตรวจสอบขอเทจจรงโดยดวนในรปแบบคณะกรรมการซงมหนวยงานอนๆทเกยวของกบประชาชนและกระบวนการยตธรรมเขารวมดวย ๓.๔ ยตการกระท�าทรนแรงตอราษฎรยากจนทอยระหวางตอสคดทดนการกระท�าทรนแรงใดๆ เชนการไลรออาคารบานเรอนหรอสงปลกสราง หรอโรงเรอนประกอบกจการใดๆเพอการเลยงชพจะตองยตลงในระหวางการด�าเนนคดในกระบวนการยตธรรม ๓.๕การปฏบตตามมตคณะกรรมการทแตงตงโดยอ�านาจรฐปญหาคดทดนเปนปญหาทเกยวของเชอมโยงกบการปฏบตงานตามกฎหมาย ทงรฐธรรมนญกฎหมายเฉพาะทเกยวของ และนโยบายรฐบาลทไมสอดคลองกบความเปนจรง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๗

เมอมขอพพาทขดแยงกบแนวนโยบายของรฐบาล จงตองใชอ�านาจบรหารของรฐบาลเขามาจดการแกไขปญหาหนวยงานรฐจงตองปฏบตตามแนวนโยบายและขอเสนอแนะในการแกไขปญหาของรฐบาลโดยไมชกชา ๓.๖ด�าเนนการกบเจาหนาทททจรตประพฤตมชอบรวมทงการด�าเนนการทลาชาของเจาหนาทรฐซงถอวาไมเปนธรรมกบราษฎรดวย ๓.๗กลไกการแกไขกรณไมบงคบใชกฎหมายเชนการเพกถอนเอกสารสทธทดน[38]ทหนวยงานแกไขปญหาเชนกบร.หรอหนวยงานตรวจสอบองคกรอสระเชนกรมสอบสวนคดพเศษ,ปปช.,คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตผตรวจการแผนดนมมตวาออกเอกสารสทธทดนโดยมชอบแลวหนวยงานรบผดชอบไมปฏบตเสนอใหไมตองรอใหมอ�านาจศาลสงสดมาสงใหท�าทกกรณแตเสนอใหตงคณะกรรมการดานยตธรรมมาด�าเนนการแทน

[38]ประมวลกฎหมายทดนพทธศกราช๒๔๙๗มาตรา๖๑เมอความปรากฏวาไดออกโฉนดทดนหรอหนงสอรบรองการท�าประโยชนหรอไดจดทะเบยนสทธและนตกรรมเกยวกบอสงหารมทรพยหรอจดแจงเอกสารรายการจดทะเบยนอสงหารมทรพยใหแกผใดโดยคลาดเคลอนหรอไมชอบดวยกฎหมาย ใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายซงด�ารงต�าแหนงรองอธบดหรอผตรวจราชการกรมทดนมอ�านาจหนาทสงเพกถอนหรอแกไขได

กอนทจะด�าเนนการตามวรรคหนงใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงตงคณะกรรมการสอบสวนขนคณะหนงโดยมอ�านาจเรยกโฉนดทดนหนงสอรบรองการท�าประโยชนเอกสารทไดจดทะเบยนสทธและนตกรรม เอกสารทไดจดแจงรายการทะเบยนอสงหารมทรพย หรอเอกสารอนทเกยวของมาพจารณาพรอมทงแจงใหผมสวนไดเสยทราบเพอใหโอกาสคดคานถาไมคดคานภายในก�าหนดสามสบวนนบแตวนทไดรบแจงใหถอวาไมมการคดคาน

คณะกรรมการสอบสวนการออกโฉนดทดนหรอหนงสอรบรองการท�าประโยชนทออกโดยคลาดเคลอนหรอไมชอบดวยกฎหมายอยางนอยตองมเจาพนกงานฝายปกครองและตวแทนคณะผบรหารทองถนหรอผบรหารทองถนททดนนนตงอยเปนกรรมการ

การสอบสวนตามวรรคสองตองด�าเนนการใหแลวเสรจและสงใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงภายในก�าหนดหกสบวนนบแตวนทไดมค�าสงใหท�าการสอบสวนในกรณทคณะกรรมการสอบสวนไมสามารถด�าเนนการใหแลวเสรจ ภายในก�าหนดเวลาดงกลาว ใหคณะกรรมการสอบสวนรายงานเหตทท�าใหการสอบสวนไมแลวเสรจตออธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงเพอขอขยายระยะเวลาการสอบสวน โดยใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงสงขยายระยะเวลาด�าเนนการไดตามความจ�าเปนแตไมเกนหกสบวน

ใหอธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงพจารณาใหแลวเสรจภายในสบหาวนนบแตไดรบรายงานการสอบสวนจากคณะกรรมการสอบสวนตามวรรคสเมออธบดหรอผซงอธบดมอบหมายตามวรรคหนงพจารณาประการใดแลวกใหด�าเนนการไปตามนน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๗

๓.๘กรณเจาหนาทรฐขาดธรรมาภบาลความไมเปนธรรมอนเกดจากการเดนส�ารวจออกโฉนดของหนวยงานรฐ จะตองด�าเนนการสอบสวนและพจารณาปรบปรงแกไขหรอลงโทษตามระเบยบกฎหมาย ๓.๙การรบฟงหลกฐานของราษฎรควรพจารณารบฟงหลกฐานพยานทงทเปนเอกสารและหลกฐานพยานไมเปนเอกสารของราษฎร ๓.๑๐ปองกนมใหมการใชอ�านาจรฐและอทธพลทองถนขมขชาวบานเมอชาวบานรวมตวกนมกถกสลาย ๓.๑๑การด�าเนนคดกบราษฎรควรจะพจารณาคดดวยความเหนอกเหนใจผอนปรนดวยวธการตางๆ นานาทกฎหมายเออใหกระท�าได เชน การชะลอการฟองลงโทษดวยวธทไมรนแรงการชะลอการบงคบคดเปดโอกาสใหเขาถงกองทนยตธรรมไดสะดวกเพอราษฎรจะไดตอสกบความไมถกตองใหเกดความเปนธรรมในสงคมไดดวยสนตวธ

๔. การปรบปรงแก ไขกฎหมาย กฎหมายรฐธรรมนญ • การท�าความเขาใจกบสทธชมชนตามรฐธรรมนญ เสนอใหมเวท

วชาการอภปรายประเดนสทธชมชนทงในเชงแนวคดทฤษฎและในเชงขอเทจจรงจากการปฏบตเพอใหเกดความเขาใจเกดการเรยนรและปรบเปลยนทศนคตตอชมชนในทางทถกตอง

• การออกกฎหมายสทธชมชน ขณะนมความพยายามของเครอขายนกวชาการ องคกรพฒนาเอกชนและผน�าชมชนในการพฒนารางกฎหมายสทธชมชนจงควรเปดโอกาสใหมงานวจยสนบสนนแนวคดและการปฏบตในเรองสทธชมชนและพฒนาเปนกฎหมายหรอกฎกตกาทเปนทยอมรบของสงคมโดยเรว

• การกระจายการถอครองทดนและใหเกษตรกรมกรรมสทธหรอสทธในทดนอยางทวถง (มาตรา ๘๕ (๒)) ประเดนนเขยนไวตงแตรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ.๒๕๔๐ และฉบบ ๒๕๕๐ แตยงไมสามารถ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๔๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๙

ท�าใหเกดการปฏบตไดจรง จงตองพยายามเรงรดผทเกยวของใหก�าหนดมาตรการและแผนงานรองรบตอไป

การแกกฎหมาย • กฎหมายทดน มหลายมาตราทเขยนไวแลวไมเหมาะสม ไมน�าไป

ปฏบตหรอปฏบตไมไดเชนมาตรา๒“ทดนซงมไดตกเปนกรรมสทธของบคคลหนงบคคลใด ใหถอวาเปนของรฐ” ซงเปนการรอนสทธของชมชนมาตรา๖“การทอดทงไมท�าประโยชนทดนหรอปลอยทดนใหรกราง”ซงไมบงคบใชรวมทงมาตรา๖๑เกยวกบการเพกถอนเอกสารสทธทดนทออกโดยมชอบ ซงท�าใหเกดการกระจกตวของการถอครองทดนและการออกเอกสารสทธทดนโดยมชอบ จงควรตองทบทวนปรบปรงแกไขโดยดวน

• กฎหมายปาไมมประเดนในสาระส�าคญทไมเหมาะสมสอดคลองกบบรบทสงคมในปจจบนและท�าใหเกดปญหาการละเมดสทธในทดนของราษฎรซงสมควรตองปรบปรงแกไขโดยดวนเชนการนยามปาการประกาศเขตปาการหามราษฎรเขาใชประโยชนจากปาฯลฯ

• ประมวลกฎหมายแพงและพานชย มาตรา ๑๒๙๙ การมใหใชสทธผไดอสงหารมทรพยโดยทางอน

นอกจากนตกรรมขน ตอสกบบคคลภายนอกผไดสทธมาโดยเสยคาตอบแทนและโดย

สจรต มาตรา๑๓๓๐การรบฟงหลกฐานมหาชน มาตรา๑๓๗๓ถาทรพยสนเปนอสงหารมทรพยทไดจดไวในจด

ทะเบยนทดนทาน ใหสนนษฐานไวกอนวาบคคลผมชอในทะเบยนเปนผมสทธครอง

ครอบ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๔๙

ประเดนเหลานอาจไมถงกบตองปรบปรงแกไขกฎหมายแตควรตองทบทวนหลกการและวธการพจารณาเพอใหเกดความเปนธรรมกบราษฎรทใชทดนสบตอกนมาตามจารตประเพณของชมชนและเขาไมถงขอมลและหลกฐานของทางราชการจงไมมเอกสารสทธมาตอสในกระบวนการยตธรรมไดเทาเทยมกบนายทน ทบทวนนโยบาย • การอนญาตใหเชาทดนในเขตปาใหเกดความเปนธรรมแกราษฎร • การท�าสญญาเชาทดนและเรยกเกบคาเชาทดนทไมเปนธรรมกบ

ราษฎรและฟองรองขบไลเรยกคาเสยหายจากการผดสญญาจากราษฎรในขณะทยงตอสกนในเรองกรรมสทธในทดนควรจะตองชะลอการพจารณาคดในศาลและด�าเนนการแกป ญหาเรองกรรมสทธทดนใหจบเสยกอน

การจดสรรทดนใหเปนธรรม โดยหลกสทธมนษยชน ประชาชนคนไทยทเกดและอาศยบนแผนดน

ไทยทกคนโดยเฉพาะอยางยงผทมวถชวตและประกอบอาชพการเกษตรจะตองมทอยอาศยและทท�ากนทพอเพยงกบการยงชพและการพฒนาคณภาพชวตเพอแกปญหาคดทดนจงควรสงเสรมใหมการวางแผนการใชทดนและการจดสรรทดนเพอการใชประโยชนอยางสมดลยงยนและเปนธรรมแกราษฎรทถอครองและใชประโยชนทดนอยางแทจรง

๔.๕ การปรบปรงกระบวนการพจารณาคดของศาล มหลายประเดนทอภปรายกนเชนการกลนกรองคดใหรอบคอบรดกมกอนการน�าคดขนสการพจารณาของศาล การชวยใหผมอ�านาจตดสนคดเขาถงความเปนจรงระบบการไตสวนการเดนเผชญสบรวมทงการบงคบคดทควรตงอยบนหลกเมตตาธรรมไมปลอยใหเกษตรกรยากจนไรทอาศยท�ากน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๕๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๑

๕. การปฏรปหนวยงาน/องคกรทเกยวของกบการแก ปญหาความไมเปนธรรมคดทดน มหลายประเดนทจ�าเปนตองพจารณาเชนการเตรยมบคลากรใหมความรความเขาใจในบรบททางสงคมและวฒนธรรมการใชทดนและทรพยากรของทองถน การทบทวนวธปฏบตทขาดการมสวนรวมของประชาชนและเปนเหตใหเกดปญหาการฉอโกงทดนของราษฎรทยากจน ตลอดจนการทบทวนกลไก เชนการเพกถอนโฉนดทออกโดยมชอบเพกถอนเขตปาไมทผดพลาด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๑

การบรหารจดการทดนของประเทศโดยเฉพาะอยางยงทดนเพอการเกษตรทไมเปนธรรมและมความเหลอมล�ามากจนกอใหเกดปญหาและผลกระทบเสยหายแกประเทศชาตและประชาชนโดยรวมในหลายๆดาน กเพราะมการใชอ�านาจรฐและกฎหมายแยงชงทดนจากเกษตรกรดวยวธการตางๆนาๆทไมเปนธรรมและใชกระบวนการยตธรรมเปนเครองมอขบไลเกษตรกรใหออกไปจากทดนทตนเปนเจาของมาแตเดมท�าใหคนในชนบททมวถชวตและอาชพท�าการเกษตรตองไรทดนหรอมทดนไมพอท�ากนนบลานครวเรอนและสถานการณปญหาทดนกมแนวโนมทจะรนแรงขนหากไมมการบรหารจดการปญหาขอพพาทขดแยงและการปรบปรงแกไขกระบวนการยตธรรมใหเปนธรรมกบเขา งานวจยซงใชกรณศกษา ๕ กรณ มาสะทอนการท�างานของกลไกรฐและกระบวนการยตธรรมครงน ไดพบปญหาเฉพาะหนาในกระบวนการยตธรรมของศาลหลายประการอนไดแกปญหาหลกฐานเอกสารสทธทออกโดยมชอบและการเพกถอนภาระในการน�าสบเพอพสจน(BurdenofProof)และน�าหนกของหลกฐานในการพจารณาของศาล ประเดนระบบกลาวหาหรอระบบไตสวน รวมทงประเดนสทธชมชนตามรฐธรรมนญ และประเดนความเหลอมล�าไมเทาเทยมกนของกระบวนการตอสในศาลยตธรรม ประเดนปญหาเหลานหากศาลและหนวยงานในกระบวนการยตธรรมยอมรบวาเปนปญหาและท�าใหเกดความไมเปนธรรมกบราษฎรทยากจนกตองชวยกนหาทางแกไขโดยเฉพาะอยางยงในเรองการเพกถอนเอกสารสทธทออกโดยมชอบซงตนธารของความไมเปนธรรม สวนปญหาในกระบวนการยตธรรมคดทดนทพบทง๑๗เรองแตละเรองมความเชอมโยงและเกดจากเหตปจจยรากเหงาใหญเดยวกนคอความโลภความไมร

บทสงทาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๕๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๓

จกพอซงน�าไปสการใชอ�านาจรฐทไมสจรตและไมเปนธรรมปฏบตกบราษฎรทยากจนทงการเขาถงขอมลของรฐการเลอกปฏบตของเจาหนาทการปฏบตหนาทอยางไมซอตรงเปนเครองมอของนายทนเขาครอบครองทดนทรฐจดใหเกษตรกรไรทดนหรอออกเอกสารสทธทดนในททตวเองไมไดครอบครองใชประโยชนทบบนทดนของราษฎร และเมอนายทนตองการทดนกตองฟองขบไลราษฎรผถอครองทดนเดมอยอยางไรเมตตาธรรมจงเกดขอพพาทกน และเมอฟองรองคดตอศาลศาลกจะเชอหลกฐานของฝายนายทนและหลกฐานทางเอกสารของรฐโดยขาดการสบคนพยานหลกฐานขอเทจจรง จงมกตดสนใหราษฎรแพคดถกขบไลออกจากทดน และยงถกฟองคดแพงตองเสยคาปรบจ�านวนมากเกนความสามารถในการจายคาปรบจงมกตองถกจ�าคกคนจนทตองคดทดนจงมจ�านวนมากทงทถกจ�าคกแลวยงอยระหวางถกด�าเนนคดและทก�าลงจะถกฟองด�าเนนคดเพราะกลไกการฉอโกงทดนของราษฎรทยากจนดงกลาวขางตนนเกดขนเปนวงจรจากความโลภการแสวงหาทดนเพอเกงก�าไรจากแหลงขอมลภายในของรฐ การใชเลหเพทบายเขาไปมกรรมสทธเหนอทดนของราษฎรและฟองขบไลราษฎรออกจากพนทเกดขนทกหนแหงทพนทมศกยภาพในการพฒนาและรฐมนโยบายและแผนพฒนาเขาไปในพนทราษฎรทยากจนจงมกเปนเหยอของการพฒนา หากประเดนความไมชอบมาพากลความไมเปนธรรมรวมทงความเหลอมล�าทอธบายไวอยางละเอยดแลวในงานวจยฉบบนเปนทตระหนกของสงคมและไดรบการพจารณาทบทวนปรบปรงแกไข ทงในเชงเนอหา และโครงสรางการตดสนใจทางนโยบายและกฎหมายโดยประชาชนและราษฎรผไดรบผลกระทบมสวนรวมดวย กเชอวาปญหาความไมเปนธรรมในกระบวนการยตธรรมคดทดนอาจจะบรรเทาลง ราษฎรทยากจนกจะมโอกาสในการด�ารงชพและพฒนาคณภาพชวตของเขาไดเศรษฐกจสงคมฐานรากกจะดขนเศรษฐกจสงคมโดยรวมของประเทศกจะเตบโตไดแตหากขอเสนอเหลานไมไดรบการพจารณาไปปฏบตขอพพาทขดแยงเรองทดนกอาจทวความรนแรงและลกลามใหญโตจนยากทจะแกไข

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๓

การปฏรปกระบวนการยตธรรมคดทดนใหเปนธรรมแกราษฎรจงเปนสงจ�าเปนและจะส�าเรจลงไดตองท�าการปฏรปทงระบบตงแตกระบวนการยตธรรมตนน�าคอผออกกฎหมายเจาหนาทรฐผบงคบใชกฎหมายและต�ารวจจะตองสบสวนสอบสวนหาพยานหลกฐานดวยใจเปนกลาง สจรต ไมล�าเอยง และสวนกลางน�าคอพนกงานอยการผน�าคดขนสศาลจะตองมความละเอยดรอบคอบรวมทงสวนปลายน�าซงมความส�าคญและชขาดขอพพาททงปวงคอศาลกควรจะตองทบทวนวธพจารณาทใหความเปนธรรมแกคกรณทกฝายและทส�าคญคอแตละหนวยงานทเกยวของจะตองศกษาขอเสนอจากงานวจยและพจารณาทบทวนเหตปจจยแหงปญหาทท�าใหกระบวนการยตธรรมไมเปนธรรม และผลกดนใหเกดการปฏรปองคกรและกระบวนการยตธรรมทงระบบ เพอใหสามารถอ�านวยความเปนธรรมใหกบประชาชนและราษฎรทยากจนไดทวหนากน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๕๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๕

ขอมลจากเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยขอมลจากเครอขายองคกรชาวบานอนรกษลมน�าเซนขอมลพสจนสทธกรณความขดแยงเรองทดนบานทบยางหมท๓ต�าบลทายเหมอง

อ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงาคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(๒๕๔๙)รายงานผลการตรวจสอบ การละเมดสทธมนษยชน,รายงานผลการตรวจสอบท๑๑/๒๕๔๙คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (๒๕๕๐) รายงานผลการตรวจสอบการ

ละเมดสทธมนษยชนเรองการละเมดสทธในทดนและทรพยสนกรณการปลกสรางสวนปาคอนสารทบทท�ากนราษฎรต�าบลทงพระอ�าเภอคอนสารจงหวดชยภม,รายงานผลการตรวจสอบท๔๑๘/๒๕๕๐

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (๒๕๕๐) รายงานผลการตรวจสอบการละเมดสทธมนษยชนเรองสทธชมชนกรณทอยอาศยของชาวบานชมชนไทยใหมต�าบลราไวยจงหวดภเกต,รายงานผลการตรวจสอบท๔๗๐/๒๕๕๐

คณะอนกรรมการปฏรประบบการจดการทดนฐานทรพยากรสงแวดลอมและน�า คณะกรรมการปฏรป(๒๕๕๓)เอกสารประกอบการลงพนทศกษาขอเทจจรง

และรบฟงความคดเหนเกยวกบความเดอดรอนของประชาชนดานทดนค�าปนอกษร (ไมระบปทพมพ) โครงการจดท�าขอมลปญหาการครอบครองทดน

กรณศกษาต�าบลบงหวายและต�าบลหนองกนเพลอ�าเภอวารนช�าราบจงหวดอบลราชธาน.

เอกสารอางอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๕

จรสทองจน (๒๕๓๖)ปรญญานพนธชาวเลในจงหวดภเกต :การศกษาสภาพชมชนเพอหาแนวทางจดการศกษานอกโรงเรยนส�าหรบชนกลมนอย,หลกสตรปรญญาการศกษามหาบณฑต วชาเอกการศกษาผ ใหญ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ,กรงเทพฯ.

ใจสณ คดอาน (๒๕๕๑) รายงานการอานขอมลสารบบทดนและแผนทภาพถายทางอากาศกรณปญหาทดนหนองกนเพลจ�านวนน�ารอง๑๐ราย.

เพมศกดมกราภรมยจกรพงศธนวรพงศและบารมชยรตนโครงการศกษาวจยเพอการปรบปรงแกไขนโยบายกฎหมายทละเมดสทธมนษยชนดานทดนและปา รายงานผลการวจยฉบบสมบรณ สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษามหาวทยาลยมหดล

มลนธชมชนไท(๒๕๕๒)การศกษาการสงเสรมกระบวนการมสวนรวมของชมชน(ชาวเล) ดานสทธทางเศรษฐกจ สทธสงคม สทธวฒนธรรม และสทธในการพฒนากรณศกษาพนทน�ารองจงหวดภเกต,กรงเทพฯ.

รายงานการตรวจสอบโดยชมชน (๒๕๕๑) กรณความขดแยงเรองทดนในเขตประทานบตรเหมองแรบานทบยางอ�าเภอทายเหมองจงหวดพงงา

รวมบทความนกวชาการดานเศรษฐศาสตรนตศาสตรสงคมศาสตรประวตศาสตรและนกวชาการอสระตอกรณปญหาทดนล�าพน(๒๕๕๕)

สถาบนวจยสงคมจฬาลงกรณมหาวทยาลยและมลนธชมชนไท(๒๕๕๓)แนวคดเขตสงคมและวฒนธรรมพเศษกลมชาตพนธชาวเล โครงการน�ารองอนดามน,กรงเทพฯ.

สมพงศอาษากจ(๒๕๕๐)สารนพนธการเคลอนไหวทางสงคมเพอเรยกรองสทธทดนท�ากน : กรณศกษาชาวบานทไดรบผลกระทบจากการปลกสรางสวนปาคอนสาร อ�าเภอคอนสาร จงหวดชยภม, ปรญญาศลปศาสตรบณฑตมหาวทยาลยขอนแกน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๕๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๗

ผรวมอภปราย นายสแกวฟงฟ เกษตกรผน�ากลมเกษตรกรผไดรบผลกระทบ

ในพนทชมชนเวยงหนองลองจ.ล�าพน นางหนเดอนแกวบวขาว เกษตรกรผไดรบผลกระทบในพนทชมชนหนอง

กนเพลจ.อบลราชธาน นายสนทแซซว ชาวเลราไวยจ.ภเกต นางทศนานาเวศน แกนน�าชาวบานชมชนทบยางจ.พงงา นางอรนชผลภญโญ จ.ชยภม นายพงษศกดสายวรรณ จ.อบลราชธาน นายจ�านงคจตรนรตน จ.อบลราชธาน นางปรดาคงแปน ผจดการมลนธชมชนไท นายนกรวสเพญ ทนายความ นายสรศกดรอนใหม ทนายความ นายพสษฐถาวรล�าเลศ ทนายความอาสา ผศ.ดร.สรพลสนธนาวา อปนายกสภาทนายความ

การอภปรายแลกเปลยนความคดเหนในเวทเสนอผลงานวจย

• ครงท๑ กรณหนองกนเพลจ.อบลราชธานเมอวนท๒๗มนาคม๒๕๕๕ • ครงท๒ กรณราไวยจ.ภเกตเมอวนท๒๒มถนายน๒๕๕๕ • ครงท๓ กรณคอนสารจ.ชยภมเมอวนท๑สงหาคม๒๕๕๕ • ครงท๔ กรณทบยางจ.พงงาเมอวนท๘ตลาคม๒๕๕๕ • ครงท๕ กรณหนองปลาสวายจ.ล�าพนเมอวนท๘ตลาคม๒๕๕๕ • ครงท๖ ประเดนสทธชมชนเมอวนท๑๙มถนายน๒๕๕๖ • ครงท๗ เมอวนท๑๔มถนายน๒๕๕๗ประเดนงานวจยทดนกบการน�า ไปใชแกปญหา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๗

นายธนกฤตวจตรนวกล ผแทนสภาทนายความ นางสาวจนทมาธนาสวางกล อยการพเศษฝายยตการด�าเนนคดแพง และอนญาโตตลาการ นายจกรพนธจนทรภม ผแทนกรมทดน นายพลชยทรรพมทย ผแทนกรมทดน นางกรรณกาจนทราสทธ นกวชาการทดนช�านาญการ หวหนากลมงาน

เพกถอนกรมทดน นางสาววลลภาทองงาม นตกรช�านาญการส�านกกฎหมายกรมทดน นายพงสรรกณฑลสรกานต ผแทนกรมปาไม นายสรยาศรยะพงศ ส�านกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม นายประเสรฐศรเกตนตกร องคการอตสาหกรรมปาไม(อ.อ.ป.) ม.ล.สรชยสประดษฐ ส�านกงานปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม(ส.ป.ก.) พ.ต.อ.สมชายวองไวเมธ ผแทนส�านกงานต�ารวจแหงชาต พ.ต.ท.ประวธวงศศรนล ผบญชาการส�านกคดคมครองผบรโภคและ สงแวดลอมกรมสอบสวนคดพเศษ นายธนาชยสนทรอนนตชย อาจารยคณะนตศาสตรมหาวทยาลยหวเฉยว

เฉลมพระเกยรต ศ.ดร.อานนทกาญจนพนธ ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม รศ.ดร.ชยนตวรรธนะภต หวหนาศนยศกษาชาตพนธ และการพฒนา

มหาวทยาลยเชยงใหม ดร.เจมศกดปนทอง นกวชาการดานเศรษฐศาสตร อาจารยไพสฐพาณชยกล อาจารยคณะนตศาสตรมหาวทยาลยเชยงใหม อาจารยขรรคเพชรชายทวป คณบดคณะนตศาสตรม.อบลราชธาน ผศ.อทธพลศรเสาวลกษณ อาจารยคณะนตศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย อาจารยคมสนโพธคง นกวชาการนตศาสตร

นางสาวจระวรรณบรรเทาทกข นกวชาการศนยมานษยวทยาสรนธร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๕๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๙

อาจารยธนะจกรเยนบ�ารง สถาบนวจยและพฒนา (RDI) มหาวทยาลยขอนแกน

อาจารยสรสมกฤษณะจฑะ นกวชาการดานสงคมและนกวจยในพนท นางสาวลดาพรเผาเหลองทองผอ�านวยการกลมงานตรวจสอบฯ๔ส�านกงาน

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต นายศราวฒประทมราช ส�านกงานคณะกรรมการปฏรปกฎหมาย นายพนจตนตวญพงศ ผแทนส�านกงานผตรวจการแผนดน นายธาวนอนทรจ�านง ผแทนส�านกงานผตรวจการแผนดน พลเอกสรนทรพกลทอง ประธานคณะกรรมการแกปญหาทดนทท�ากน

และพนททางวฒนธรรมชาวเล นายศกดณรงคมงคล นกวชาการนตศาสตร นางสาวศรนพรพมมณ นกวชาการ นายกรปกฤตธรานนท เจาหนาทสอบสวนผเชยวชาญส�านกงาน ผตรวจการแผนดน รศ.ดร.ม.ร.ว.อคนรพพฒน หวหนาโครงการวจย ผศ.ดร.กตตศกดปรกต อาจารยคณะนตศาสตรมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร ดร.เพมศกดมกราภรมย สถาบนสทธมนษยชนและสนตศกษา

มหาวทยาลยมหดลทมงานวจย นางสาวอนทราวทยสมบรณ นกวชาการการศกษาอสระ ผพพากษา๑ ผพพากษา๒ ผพพากษา๓ ผพพากษา๔ ผพพากษา๕ ผพพากษา๖ ผพพากษา๗ ผพพากษา๘

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๕๙

สรปผลการอภปราย กรณชมชนเวยงหนองลอง จ.ลาพน สแกว ฟงฟผไดรบผลกระทบในพนทชมชนเวยงหนองลองอธบายวาพนทจดสรรหนองปลาสวายเกดจากมตครม.จดสรรทดนใหชาวบานในปพ.ศ.๒๕๐๘–๒๕๐๙ใหเกษตรกรทถกยายจากเขอนภมพลและคนในพนทกอนทจะไดไปอยมผใหญบานประกาศใหผอยากไดทดนไปลงชอไวหลงจากนนมการแจกใบจองสวนการจดสรรทดนท�ากนบนโตะ ขดแบงแปลงโดยไมไดค�านงถงล�าหวยหรอวาเปนพนททท�าประโยชนไดหรอไม และใชวธจบสลาก ท�าใหบางคนไปไดพนทไกลเกษตรกรตองใชเวลาในการเดนทางถงครงคอนวน เมอจดสรรแลวจงมการแยงเลอกพนทใกลเปนปญหาคาราคาซงกนมานานตอมาเจาหนาททดนขอใบจองคนสวนชาวบานทยงไมคนกไปทวงถามวาเมอไหรจะมการจดสรรใหมในพนทจดสรรหนองปลาสวายมทงหมด๑๔หมบาน๒ต�าบลคอต.หนองลองกบต.ศรเตยปจจบนมต.หนองปลาสวายเพมขนมารวม๑๐,๐๐๐กวาครอบครวหลงจากนนมปญหาเนองจากรฐไมจดสรรทดนตอหลงจากป๒๕๓๒กมการเดนส�ารวจและออกเอกสารสทธโดยรวมกน๓หนวยงานคอภาครฐนายทนและธนาคารโดยบอกวาถาอยากไดเงนใหน�าใบจองมาจ�านองกบทางธนาคารกอนทจะออกเอกสารมภาครฐไปบอกวาทตรงนจะมการส�ารวจออกเอกสารพวกนายทนกไดไปหมดแตชาวบานไมไดนายทนกน�าเอกสารทดนเขาธนาคารโดยชาวบานไมรแลวปลอยทดนทงรางจนป๒๕๔๐ชาวบานเหนเปนทรกรางวางเปลาของปยาตายายทเกดการแยงชงทรพยากร ตางคนตางไมรวาทตวเองอยทไหน จงคดวาหากเปนเชนนจะท�าใหเกดความแตกแยก ชาวบานจะแยงสทธในทดนกน จงมาคยกนวาจะท�าอยางไรสดทายเขาไปใชประโยชนในทดนประมาณ๑๐๐กวาครอบครววนแรกกมนายทนน�าต�ารวจเขามาชาวบานบางสวนกเรมถอยออกมาจนวนสดทายเหลอประมาณ๙๘รายในพนทซงก�านนธนาเปนผน�าการตอสเรองนตงแตป๒๕๓๘เปนตนมา แลวตงคณะกรรมการขนมาเพอตรวจสอบเรองทดน หาหลกฐาน หาขอมล รวมทงมเอนจโอและชาวบานเขาไปชวยกดดนจนไดหลกฐานเอกสารมา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๑

ตรวจสอบวาทดนตรงนเปนของใครออกตงแตเมอไหรซงพบวามการซอจากคนตายบางซอจากคนทยงไมเกดบางซอจากคนทไมมทดนบาง เลยไดน�าคนทไมมทดนมาสอบแลวบนทกไวแตยงไมมการถกเพกถอนหลงจากนนชาวบานกไปฟองฟอง ปปช. แต ปปช.บอกวาหมดอายความ ตอมาไปฟองศาลปกครอง ซงศาลปกครองไดอานค�าแถลงเมอ๒เดอนทผานมาวาทลาดชนเกน๓๕เปอรเซนตตองเพกถอนโดยเรวพลนดวนงานวจยนจะชวยชาวบานไดมาก พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลเคยไปท�าคดฆาตกรรมทสราษฎรแลวมการจบผดตวกรณนถกตดสนประหารชวตพอถงศาลอทธรณเมอตรวจสอบพยานหลกฐานทางนตวทยาศาสตรพบวาพยานบคคลค�าพดกลบกนกบหลกฐานทางวทยาศาสตรทงหมดจงเสนอขอมลทงหมดไปทศาลอทธรณแตศาลไมรบเนองจากวาเปนการผดกระบวนการพจารณาหลกฐานทกชนจะตองถกวากลาวมาตงแตศาลชนตนวธทไดรบการแนะน�าจากผรคอ จะตองไปยตคดอาญาทด�าเนนอยแลวรอฟนขนมาใหมภายใน๑เดอนเมอมาถงศาลฎกาจะท�าอยางไรใหคดนสนสดถาพยานหลกฐานใหมทพรอมหลงจากสนสดแลวเราอาจตองขอรอฟนขนมาใหมไดแตศาลแพงจะเปนคนละแบบกน กตตศกด ปรกตกรณนกระบวนการยตธรรมไมสามารถเปนเครองชวยหยดยงบรรเทาผลทจะเกดขนได หลายกรณศาลอาจใชขออางหรอวจารณญาณวาจ�าเลยไมมเจตนา แตกรณนจ�าเลยมเจตนาทจะเขายดครองทดน รวมทงการน�าเสนอขาวทไมรอบดานท�าใหคนสวนใหญเขาใจวาประชาชนบกรกเอกชนเปนการใชสทธชมชนในทางทผดโดยถอเอาเสยงขางมาก แตเมอฟงขอเทจจรงกลบพบประเดนทแตกตางออกไปจากทเคยคด ชยนต วรรธนะภตกรณทดนในภาคเหนอมอตราผทไรทดนโดยเฉลยผถอครองทดน๒-๕ไรเกษตรกรทเปนชาวไรชาวนาจะมทดนนอยหรอเปนผเชาสวนใหญ ในชวงปลายป๒๕๓๐เกดการตนตวในการซอขายทดนโดยเฉพาะน�าไปท�าสนามกอลฟรสอรททดนถกเปลยนแปลงเปนสนคาทสามารถจบจองและซอขายเพอปนราคาได ทดนบรเวณนเปนมนายทนเขามากวานซอ กรณนเปนตวอยางท

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๑

ตองท�าความเขาใจวาท�าไมมเหตการณเชนนเกดขนไดซงไมใชเรองปฏรปทดนเพยงอยางเดยวแตมพลงเบองหลงทท�าใหความหมายเรองทดนเปลยนไปจะมมาตรการอยางไรใหการถอครองทดนหรอการจดการปญหาความขดแยงทดนสามารถคลคลายไดไมเชนนนคนทมฐานะทางเศรษฐกจนอยจะไมสามารถสคนรวยไดเลย ทดนบรเวณนสวนหนงเปนทดนทชาวบานเคยใชท�าประโยชนมากอนเกบหนอไมพชผกฯลฯเรยกวาเปนปาชมชนชวงปพ.ศ.๒๕๓๐ยงไมมแนวคดเรองปาชมชนแตชาวบานไดปฏบตกนมากอนแลวปพ.ศ.๒๕๓๕–๒๕๓๗นกวชาการภาคเหนอไดท�าการวจยเรองปาชมชนท�าใหชาวบานตระหนกวาเขามสทธในการใชทดนเปนกรรมสทธรวมแตไมไดครอบครองรกษาไวเปนปาชมชนไมไดเปนสทธของปจเจก กรณนชาวบานใชประโยชนในทดนมากอน แตวนหนงกมคนภายนอกมาออกโฉนดบางคนเปนคหบดในตระกลใหญและไมไดเขาไปท�าประโยชนในทดนเขาเชอโดยบรสทธวาเขามสทธใชประโยชนในทดนกรณนเปนสทธชมชนดงเดมทชาวบานสามารถอางสทธไดตามรฐธรรมนญหากมคนจนเขามาอยเพมเตมกมการแบงปนกนแตถาเปนคนรวยมกเขามาจบจองเปนเจาของ ปญหาคอชาวบานขาดเอกสารพยานหลกฐานจะมวธอยางไรทจะท�าใหหลกฐานทไมใชเอกสารเปนทรบฟงของศาล เชน หลกฐานค�าบอกเลาของเจาอาวาสหรอผเฒาผแกในชมชนหรอผช�านาญการดานพฒนาการการใชทดนเดม แนวคดเรองสทธชมชนจ�าเปนตองมการอธบาย ขยายความ ยกตวอยางและปฏบตอยางชดเจนใหสาธารณะไดรบรสทธชาวบานในการครอบครองโฉนดชมชนจะมความหมายอยางไร หรอเปนเพยงมตครม.หรอนโยบายส�านกนายกรฐมนตร เจมศกด ปนทองถามองเฉพาะกระบวนการยตธรรมวาเรองนจะแกอยางไรเหมอนเปนการแกปลายเหต ตนเหตคอทดนเปนทตองการ มการใชทดนเพอกจกรรมอนมากขนเชนท�าสนามกอลฟบานจดสรรโรงงานอตสาหกรรมจงเปนเรองการแสวงหาทดนซงตนเหตมาจากเจาหนาทไมเขาใจชาวบานคดแบบหมบานจดสรรทจบสลากจดสรรทดนเมอชาวบานอยไมไดจงเกดปญหาตอเนองรวมทง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๓

บางกรณมเจาหนาทรเหนเปนใจจงคอนขางเชอวามการแบงผลประโยชนของคนทตองการทดนกบเจาหนาทรฐ และใชลกเลนทางกฎหมายเปนเครองมอ ดงนนตองมองยอนกลบไปแกทตนเหตดวยมองทางระบบใหชดเจนไมเชนนนจะแกเพยงประเดนการตอสทางกฎหมายเทานน กตตศกด ปรกต เปนอกความเหนทมองวาศาลอาจเปนปลายเหตในการแกปญหานซงความจรงอาจมความสมพนธซงกนและกนเนองจากค�าพพากษาทมคณภาพอาจเปลยนโลกไดและค�าพพากษาทเปลยนแปลงแนวคดใหญๆในโลกนลวนแลวแตเปนค�าพพากษาซงไมเคยมมากอนทงสนเปนค�าพพากษาทเมอตดสนออกมาเปนของเสยงขางนอยทงสนเพยงแตเปนเสยงขางนอยทกลายเปนเสยงขางมากในเวลาขางหนาหรอเปนเสยงทขดตอระบบในขณะนนแตเมอชออกมาแลวกลบเหนวาระบบทงระบบตางหากทผดค�าพพากษาในประวตศาสตรของกฎหมายทมการพฒนามาจนทกวนนเพราะมค�าพพากษาเหลานอยจงอาจมองทงสองดานวา ปญหาไมไดอยทค�าพพากษาอยางเดยว แตในขณะเดยวกนค�าพพากษานนกเปนจดทผลกดนใหเกดการแกปญหาได อทธพล ศรเสาวลกษณปญหาทดนของประเทศไทยเรองใหญๆกคอขอมลเรองทดนไมมความชดเจนมความลกลบซบซอนประชาชนเขาไมถงมเพยงไมกคนทรวาทสาธารณะขอบเขตอยตรงไหนกระทรวงมหาดไทยสงใหทองถนดแลแตทองถนกไมมขอมลมเพยงบญชซงไมรวาทดนอยตรงไหนเปนเหตใหมความรฝายเดยวซงท�าใหเกดปญหามงานวจยทไดท�าไววาปญหาของประเทศเกยวกบทดนม๗ประการ เหนใจผพพากษาซงเปนปลายเหตในการตดสนใหฝายใดฝายหนงชนะ ซงศาลยตธรรมนาจะใชวธไตสวนไดหากใชระบบกลาวหาคงไมสามารถแกปญหาไดซงขนอยกบประธานศาลฎกาทจะออกค�าแนะน�าใหผพพากษาไดปฏบตซงขณะนในคดสงแวดลอมมการท�าเชนนแลวแตคดอนๆยงไมไดท�าเปนทางออกทางหนงทอาจจะแกไขได ในฐานะทเคยเปนอนกรรมการสทธมนษยชนฯ เรองทดนและปาไม มคดเขามากวา๑,๐๐๐คด เฉพาะเรองทเขามายงอนกรรมการฯกหลายรอยคดถา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๓

ท�าละเอยดถถวนคงใชเวลานานมากกวาจะเสรจจงตองท�าเปนเพยงแนวทางสงใหรฐบาล ขนอยกบวารฐบาลจะด�าเนนการตอไปอยางไร ซงคดเหมองแรกเขามาทอนกรรมการฯ และมความเหนในแนวทางนนวา ควรมการเพกถอนเอกสารสทธแตกไมมการด�าเนนการ เนองจากตางฝายตางมเหตผลดงนนตองแกไขกนตอไปวาจะท�าอยางไร สวนกรณล�าพนมงานวจยทท�าเมอป พ.ศ.๒๕๔๕บคลากรสวนหนงขณะนอยในเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทย ดานขอมลพนทนนเปนพนทสาธารณะทประชาชนใชรวมกนตอนหลงมโครงการจดสรรของรฐเขามาพอจดสรรไมไดกเพกถอนไปเฉยๆ มการน�าโครงการเดนส�ารวจเขามาซงเปนชวงทมการสวมสทธเขามาดวยกรณนหากถามวาใครผดชาวบานผดแนๆเนองจากเขาไปชวงทเขามโฉนดแลว ถาจะท�าใหถกตองตองเรมตงแตวาโฉนดนนออกไมถกตองอยางไร แตการรวมตวกนเขาไปแบงสรรปนสวนกนเองทางกฎหมายกถอวาผดเพราะสทธในทรพยสนของประเทศไทยเหนอสงอนใด การแกปญหาเรองนควรมแนวคดเกยวกบเรองการประจนหนาหรอการมสวนรวมของประชาชนถาชาวบานสามารถมสทธดแลทดนหรอทสาธารณะในเขตพนทตวเองไดจะเปนจดเรมตนของสทธอะไรบางอยาง แตชาวบานจะรเรมเองไมได ภาครฐตองเปดทางใหชาวบานท�าอะไรสกอยางเกยวกบเรองทดนของตนเองการมขอมลทเทากนจงเปนสงส�าคญอกประการคอการตรวจสอบขององคกรภาครฐตางคนตางท�าตางมหนาทแบงแยกอ�านาจชดเจนหากมคนใดคนหนงไมอยกจะมปญหาเรองขอมลทหายไปหรอไมตอเนองดงนนภาครฐตองบรณาการสงเหลานเขาดวยกนเพอใหเดนหนาตอไดเชนคดทมผลกระทบกบคนจ�านวนมากและคดทเกยวกบทดนของรฐแปลงใหญหรอมผลกระทบตอสทธจ�านวนมาก ซงงานวจยนสามารถเสนอใหเกดกลไกเหลานขนมาได ใหมกลไกทมองคกรภาครฐประชาชนธรกจเอกชนมาพจารณารวมกนอยางนอยทสดกเปนการไมปลอยใหชาวบานตอสกนตามล�าพงโดยไมมใครชวยเหลอ ขอมลสวนใหญอยในมอภาครฐ เปนไปไดหรอไมวาภาระการพสจนตกอยในภาครฐมากกวาภาคประชาชนทเขาถงขอมลตางๆไดยากกวาในการแกปญหาไมควรพจารณาเฉพาะคดแตควรพจารณากลไกในภาพรวมมากกวา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๕

กตตศกด ปรกตกลไกหนงทมอยคอกบร.ชาตแตปญหาทพบคอเมอเขาสกระบวนการยตธรรมแลวผลจะออกมาอกแบบหนง ซงอาจเปนปญหาระหวางฝายบรหารและกระบวนการยตธรรมทความรยงไมเชอมโยงกน ดงนนอาจตองแสวงหาทางออกทมากขนกวาเดม ท�าไมกบร.แมมมตทดเชนใหใชภาพถายทางอากาศครงแรกเปนหลกฐานประกอบ แตยงไมสามารถแกปญหาได อาจตองมองทงสวนฝายบรหารและกระบวนการยตธรรมซงพบวาความรวมมอรวมใจยงนอยอย ปจจบนกระบวนการยตธรรมยงมเครองมอและวธคดแบบศตวรรษท ๑๙ซงเปนชวงเวลาทรฐยงถกคนทกคนเชอวาทรงคณธรรม ไมไดเปนรฐทกดขขมเหงคดโกงหรอถกกลนกนโดยภาคธรกจเหมอนปจจบนแตในศตวรรษท๒๑นก�าลงเจอกบรฐอกรปแบบหนงทมหลายภาค เปนรฐทตองควบคมกนเองไมใชเปนรฐททรงคณธรรม ทรงปญญา แลวด�าเนนกระบวนการตางๆ ดวยความเปนระเบยบเรยบรอยเปนรฐทมอหนงโกงกนอกมอหนงแกไขแตมอดานทแกไขยงไมแขงแรงเทามอดานทโกงกนกระบวนการทตรวจสอบทรกษาความเปนระเบยบความเปนเอกภาพยงไมเขมแขงท�าอยางไรกระบวนการนจงจะเขมแขงไดซงตองชวยกนคด ผพพากษา ๑ จากค�าพพากษา๑๓๘๙/๒๕๕๐ เปนเรองทมการน�าทดนสาธารณะไปใหเชาซงศาลฎกากไมไดท�าใหหลกเดมเปลยนแปลงไปคอทดนของรฐใครจะเขาไปยดถอครอบครองไมไดแตระหวางเอกชนดวยกนยงกนไดซงมค�าพพากษาวา“..ทดนพพาทเปนทดนอยในเขตปาไมถาวรจงเปนสาธารณสมบตของแผนดนการเขายดถอครอบครองจงไมไดสทธครอบครองตามกฎหมายทงไมอาจอางสทธใดๆ ใชยนรฐได แตระหวางราษฎรดวยกนยอมยกการยดถอครอบครองกอนขนยนผอนทมารบกวนไดในขณะเวลาทตนยงยดถอครอบครองอยเทานนดงนนการทโจทกใหจ�าเลยเชาทดนพพาทจงเปนการกระท�าทไมมสทธเพราะเทากบน�าทดนของรฐไปใหบคคลอนเชาโดยรฐไมยนยอมและมผลเปนการมอบการยดถอครอบครองใหแกจ�าเลยโจทกจงไมใชผยดถอครอบครองทดนพพาทอกตอไปจงไมมอ�านาจฟองขบไล...” ...ถามองประเดนนจะสามารถเชอมโยงกบกรณทบยางได เนองจากทดนเปนสมปทานและกลบมาเปนของรฐ ในระหวางคกรณถาใคร

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๕

ครอบครองอยเขามสทธครอบครอง แตในค�าพพากษานจะบอกวาการทน�าไปใหคนอนเชาถอวาไมไดครอบครองแลวเพราะฉะนนสทธครอบครองหมดจงฟองขบไลไมได ยกตวอยางค�าพพากษากรณเหมองแรจ.พงงาเมอปพ.ศ.๒๕๓๕คดนศาลก�าหนดประเดนไว๒ขอหนงทดนพพาทเปนของโจทกหรอไมสองโจทกมคาเสยหายเพยงใด เนอความคอ โจทกไดสทธในทดนซงเปนสมปทานเหมองแรมาแลวฟองขบไลจ�าเลยขอตอสของจ�าเลยบอกวาทดนนเปนทดนทรกรางวางเปลาไมใชทของโจทก ในการวนจฉยประเดนทหนง ศาลพจารณาเฉพาะวา “...โจทกน�าสบวาโจทกเปนเจาของทดน เดมซอมาจากบรษท....จ�ากดพรอมสงปลกสรางและอปกรณท�าเหมอง หลกจากนนไดจดตงเปนหนสวน.... ด�าเนนการท�าเหมองแรตอมาป๒๕๒๗เปลยนเปนบรษท....โดยใหนายป.ดแลกจการโดยทประทานบตรยงไมหมดอาย ระหวางนนจ�าเลยทปลกบานอยในทดนของโจทกบางสวนไดมาไดท�าสญญาเชาทดนกบนายป.ตอมาประทานบตรถกเวนคนโจทกจงไดท�าการขอออกโฉนดทดน ขณะขอออกโฉนดไมมผใดคดคาน โจทกไมประสงคใหจ�าเลยอยในทดนพพาทจ�าเลยไมยอมออกและท�าใหโจทกไดรบความเสยหายโจทกจงฟองเรยกคาเสยหาย ฝายจ�าเลยน�าสบวา ทพพาทเปนทรกรางวางเปลาเขาปลกบานและท�าประโยชนตงแตปพ.ศ.๒๕๒๒ไมมใครโตแยงและโจทกออกโฉนดโดยมชอบดวยกฎหมาย ซงศาลพเคราะหพยานหลกฐานและขอเทจจรงรบฟงไดวาทดนพพาทมชอโจทกเปนเจาของ วนจฉยตามประเดนขอพพาท ๑) โจทกเปนเจาของทดนตามเอกสารโฉนดทน�ามาแสดง ขอเทจจรงรบฟงยตไดแลววาทดนพพาทสวนหนงอยในทโฉนดแปลงน และมพยานเบกความวาไดไปท�าการรงวดทดนตามค�าสงผบงคบบญชาถกตองตามระเบยบราชการทกประการโดยไมมผใดโตแยงคดคาน จงเหนวาเจาพนกงานทดนของรฐปฏบตไปโดยไมมสวนไดเสยกบฝายใดทจะเบกความเทจชวยเหลอโจทกสวนจ�าเลยไมมพยานหลกฐานใดมาแสดงใหชดวาโฉนดทดนออกมาโดยมชอบ ดงนนเมอประมวลพยานหลกฐานเอกสารสองฝายแลวเหนวาพยานโจทกมน�าหนกมากกวา จงรบฟงไดวาทดนพพาทเปนของโจทก...”

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๗

จากงานวจยนไดกลาวถงกระบวนการทศาลรบฟง ซงตองมการเสนอวาตองการใหศาลฟงอะไรมากกวาน ประเดนหนงกระบวนการทางศาลมจ�านวนคดคอนขางมากและมระยะเวลาจ�ากดสอง เพราะศาลไมลงไปดพนทซงศาลนาจะรบฟง แลวลองพจารณาวาถามปญหาขอขดของจะมกระบวนการแกไขตอไปอยางไร อกประการคอ กรณนเอกสารถาไมถกเพกถอนถอวาใชไดตามกฎหมายแตอาจเปนหลกทไมแนใจวาถกตองหรอไม ถากฎหมายไมเปนธรรมกไมถอวาสงนนเปนกฎหมาย ถาค�าพพากษาออกมาเปนขอเทจจรงทไมถกตอง จะถอวายงมค�าพพากษาและสามารถไปฟองซ�าไดหรอไม จากหนงสอ “I then” เปนค�าพพากษาเกยวกบจ�าเลยทถกศาลพพากษาไปเมอป ๑๙๕๓ แลวตดสนใหประหารชวตดวยการแขวนคอ หลงจากนนมนกภาษาศาสตรไปวเคราะหค�าเบกความในคดนแลวบอกวากระบวนการในค�าเบกความทงหมดไมใชเปนสงทจ�าเลยพดแตเปนค�าบนทกของต�ารวจแลวไดวเคราะหวาจ�าเลยคดนไมผดสดทายศาลอทธรณประเทศองกฤษประกาศคนความบรสทธใหจ�าเลยคนนนแตเขาไดตายไปแลว ซงเกดขนโดยคณะกรรมการทเรยกวาCriminalCaseReviewCommission...ในคดอาญาเมอสามารถมคณะกรรมการเชนนไดและมอ�านาจสงไปใหศาลอทธรณประกาศคนความบรสทธใหจ�าเลยคนนได ถาจะท�าในคดแพงบาง ถามค�าพพากษาทเกดขนดง ๒ กรณ และมคณะกรรมการฯขนมาเชนคนหาแพะในเรอนจ�าคดแพงจะมผลกอใหเกดความไมเปนธรรมจรงๆซงนาจะตงคณะกรรมการฯขนเพอท�าหนาทน การรบฟงพยานอนเชนพระผใหญตนไมในพนทฯลฯท�าไดหรอไมแตทงนบางกรณความรสกของคนทเชอจะตองพจารณาวากระบวนการอะไรในทางศาลทจะใชเปนดลยพนจในการรบฟงของศาลเพอใหรขอเทจจรงถาเปนกระบวนการไตสวนถาใหศาลชนตนไปท�าเองถาฝายหนงฝายใดรองเรยนซงระเบยบปฏบตปจจบนใหศาลวางตวเปนกลางการเรยกหลกฐานหรอเดนเผชญสบทท�าใหฝายใดฝายหนงชนะแลวรองเรยนขนมาถาไมเขาใจกอาจเกดปญหาขนไดดงนนศาลฎกานาจะวางแนวยกตวอยางงานวจยคดสงแวดลอมนกวจยยกวาเปนค�าแนะน�าของประธานศาลฎกาในการพจารณาคดเกยวกบสงแวดลอม โดยมการกลาววาใหใช

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๗

กระบวนการไตสวนมากกวากลาวหา แตคดรปแบบอนยงมปญหาอย ทในทางปฏบตยงมความคนเคยกบระบบเดมอย พลเอกสรนทร พกลทองปฏรปกระบวนการยตธรรมตองท�าทงตนน�าและปลายน�าโดยเฉพาะปลายน�าคอศาลพระบรมราโชวาทในหลวงไดเคยใหไวกบคณะผพพากษาวา“...อยาใชกฎหมายแครกษากฎหมายจงใชกฎหมายรกษาความเปนธรรมตามสภาพความเปนจรง...” ในความเปนจรงประเทศไทยมโฉนดทออกโดยไมชอบคอนขางมาก ถาจะชดเชยเงนใหผเสยหายจากโฉนดทออกไมชอบจะเปนตวเลขถงประมาณ๖พนลานบาท ถาศาลเหนโฉนดแลวเหนวาชอบหมดนนคอปญหา จงควรดเบองหลงของการไดมาซงโฉนดจะชวยอ�านวยความเปนธรรมไดมากขนซงอาจจะพจารณาจากสารบบทดนถงทมาทไปของโฉนดได สวนกรมทดนควรด�าเนนการกบโฉนดทสงสยวาจะออกโดยไมชอบมการน�ามาพจารณากนใหมโดยอาจไมเอาโทษกบเจาหนาทซงสวนใหญเสยชวตไปแลว กตตศกด ปรกตถามคดหนงศาลไมไดรอใหประชาชนฟองเพกถอนโฉนดแตจ�าเลยหรอโจทกอางวาโฉนดมชอบ แลวศาลตองไปรอจนมการสงใหเพกถอนซงคดจะยาวนาน หากมคดอางโฉนดมชอบจะมคดคางเตมศาลไปหมด ซงจะมปญหาตอระบบเศรษฐกจทนท คอความแนนอนของระบบโฉนดทงหมดถกสนสะเทอนอนทจรงปญหานเปนปญหาของกรมทดนตราบใดยงไมมลายเซนอธบดกรมทดนสงเพกถอนโฉนดมาทงๆทศาลเชอวาปลอมแตในทางคดมการยนยนวามสทธและพยานหลกฐานตางๆยงไมผานกระบวนการพสจนซงตองเปนกระบวนการในศาลปกครองทจะพจารณาเพกถอนหรออธบดกรมทดนเพกถอนออกมาในระหวางนศาลจะเลอกอะไร ถาศาลเลอกวา สงนนไมเปนธรรมชดเจนกอาจเปนอนตรายอยางหนงไดเหมอนกน ซงเปนจดทท�าใหศาลหนกใจมากทสด วาคดถดจากนจะวาคดกนไมสนสดเพราะจะมการโตแยงเรองความชอบดวยกฎหมายของโฉนดตามมาในทกคดศาลมอ�านาจในการหยบยกขนมาไดหากศาลมขอสงสยเองวาโจทกหรอจ�าเลยไมมกรรมสทธ แตบทกฎหมายทจะอางในการวนจฉยคดนนสามารถหยบยกขนไดเพราะเปนความสงบเรยบรอย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๖๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๙

คมสน โพธคงศาลเตมไปดวยขอจ�ากดทไมสามารถอ�านวยความยตธรรมใหชาวบานไดงานวจยนมขอดเนองจากเปนการสะทอนภาพของปญหาของสงคมวาสงคมภายนอกนกวชาการชาวบานมองกระบวนการยตธรรมอยางไรซงสวนใหญชาวบานจะไมมก�าลงทรพยในการจางทนายเกงๆหรอนกกฎหมายทมฝมอในการชวยตอสคดได จ�าเปนตองมกลไกเขาไปชวยเหลอ หากไมสามารถใหความยตธรรมกบชาวบานได จะท�าใหเกดปญหาชาวบานรวมตวเปนกลมใหญแลวใชกฎหมอยเหนอกฎหมายดงกรณทเกดขนทจ.ล�าพนเปนตน คดนมขอผดสงเกตหลายประการทผพพากษานาจะน�ามาพจารณาประการแรกในปพ.ศ.๒๕๔๕มการรวมคดชาวบานถกออกหมายจบทศาลเดยวกนจ�านวนมากมคดทงหมด๑,๐๖๗คดในศาลเดยวกนในพนทแหงเดยวกนแตศาลกลบไมมขอสงเกตถงจ�านวนคดแบบเดยวกนทมเปนจ�านวนมากในคดเหลานมการตงหลกทรพยรายละหนงแสนบาทเปนตวเลขทมหาศาลซงมความเปนกลางหรอไมหรอมอะไรจงใจใหคดอกแบบโดยไมมการวเคราะห ระบบวธคดเชงคด เชงกระบวนการยตธรรมนน วธคดของกระบวนการยตธรรมยงไมเปลยนไปจากเดมปจจบนสงคมเปลยนไปสทนนยมแบบผกขาดโดยมราชการเปนเครองมอ กบฝายทนทตองการผกขาดอ�านาจรฐและแสวงหาทรพยากรในระบบกระบวนการยตธรรมยงไมเหนพษภยของทนนยมจงวางหลกเรองความเปนกลางภายใตความไมเปนกลางหรอไมเปนธรรมและความเปนกลางทเกดขนกลบท�าใหระบบภายในศาลสญเสยความเปนอสระ จนกระทงมการรองเรยนเรองความไมเปนธรรมได กระบวนการยงยดตดตวหนงสอโดยลมนกถงเจตนารมณของความเปนธรรมซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเคยมด�ารสวา “...ในเรองบางเรองผลแหงคดขนมาสศาลจะเหนวาตามกระบวนการยตธรรมชาวบานควรจะชนะแตเมอดตามลายลกษณอกษรชาวบานกจะแพดงนนใหนกกฎหมายชวยกนวาจะท�าอยางไรใหการปกครองเกดความเปนธรรมถาจ�าเปนตองแกกฎหมายบางกตองแก รวมทงนกวชาการและสถาบนการศกษาควรมหนาทนกฎหมายจะมประสทธภาพเตมทหรอไมขนอย กบผใชกฎหมาย หากใชตามวตถประสงคกฎหมายกมประสทธภาพ หากใชพลกแพลงบดพลวดวยเจตนาไม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๖๙

บรสทธประสทธภาพจะลดลงบางทนกกฎหมายใชกฎหมายนานยดตดกบกฎหมายมากๆ อาจท�าใหตดกบตวบทกฎหมาย คดวาตวบทกฎหมายคอความยตธรรมความจรงเปนเพยงกฎหมายทตราไวเพอรกษาความยตธรรมการผดงความยตธรรมตองอาศยผใชเปนส�าคญ เพราะผใชกฎหมายตองมความตงมนรกษากฎหมายพรอมมมโนธรรมของกฎหมาย สงส�าคญอยางยงคอการสรางนกกฎหมายทดสามารถวเคราะหกฎหมายไดตามวตถประสงค มความกลาหาญปฏบตหนาทไดถกตองไมเอนเอยงไปทางฝงผมอทธพล...” ปญหาบานเมองปจจบนทางการเมองมการกลาวถงกระบวนการยตธรรมทไมสามารถอ�านวยความยตธรรมใหกบทกคนไดหรอทเรยกวาสองมาตรฐานแตไมไดหยบยกปญหาชาวบานเขามาน�าเสนอ ดงนนงานวจยนจะเปนงานส�าคญทท�าใหเกดการแลกเปลยนกบศาลและระบบการพฒนากฎหมายใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงคมซงเปนฐานส�าคญในตางจงหวดคดทเกดปญหามกเปนคดทผพพากษาคอนขางเดกหรอขาดประสบการณซงเปนเรองทผพพากษาผใหญอาจจะตองเปนพเลยงทส�าคญทจะน�าไปสการเปลยนแปลงในกระบวนการยตธรรมโดยเฉพาะในกระบวนการของศาลชนตน ผพพากษา ๒การฟงขอเทจจรงเรองทดนบางครงตองมองอกดานคอการคมครองกรรมสทธเอกชน ซงกรรมสทธสามารถใชยนบคคลไดทวโลก การออกโฉนดทดนมกระบวนการวา ใครมชอในโฉนดใหสนนษฐานไวกอนวาเปนผมสทธครอบครองใครกลาวอางวาไมไดเปนเจาของคนนนตองมภาระพสจนคความตองเสนอศาล โฉนดทดนเปนหลกฐานมหาชนจากค�าพพากษาศาลฎกามหลายเรองเชนออกโฉนดไปทบทคนอนศาลกพพากษาใหเพกถอนกมมากดงนนจะน�าหลกฐานอะไรมาชวาทดนเปนของฝายใด จงจ�าเปนตองพจารณาทเอกสารเปนหลกและจ�าเปนตองอาศยพยานหลกฐานในส�านวน วธน�าเสนอหลกฐานของคความตองมวธวาจะท�าใหศาลเชอถอไดอยางไรค�าพยานบคคลอาจเปนการกลาวอางลอยๆ ท�าอยางไรจะมพยานหลกฐานทเชอถอไดทงนอยทวธการน�าสบของคความดวย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๗๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๑

เมอประชาชนเดอดรอนแลวมการรวมตวกน องคกรอสระหรอสภาทนายความอาจยนมอเขาไปชวยหรอราษฎรดวยกนรวมตวกน การชวยรวบรวมพยานหลกฐานจะเปนการชวยศาลอกวธหนงในมมของศาลถาราษฎรมขอตอสจะขอเลอนคดหรอขยายค�าใหการหากมเหตมผลศาลกจะรบฟง กตตศกด ปรกตการออกโฉนดทผดพลาดคลาดเคลอนจะมการตรวจสอบอยางไรเชนกรณล�าพนน�าชอคนตายหรอเดก๓ขวบมาโอนทดนกรณเชนนไมทราบวาเจาพนกงานทดนมการตรวจสอบกนหรอไม ชยนต วรรธนะภต เคยมการพยายามอธบายถงทมาทไปของการอพยพชาวบานถาดจากล�าดบเหตการณทางประวตศาสตรจะเหนไดวา มเหตมผล ใครมากอนหลง การออกใบจบจองหรอเปลยนแปลงเอกสารสทธในการถอครองมความเปนมาอยางไร และไดน�างานวจยทท�าดานสงคมศาสตรมานษยวทยาหารอกบผพพากษาบางทานซงศาลบอกวายงไมเปนทรบฟง เพราะศาลตองการเพยงหลกฐานเชงประจกษแตถาเปนนกสงคมศาสตรมานษยวทยาจะมองปญหาหรอปรากฏการณทางสงคม ตองอาศยความเขาใจเชง holistic หรอเชงภาพรวมปรากฏการณทเกดขนไมไดดเฉพาะผอางเปนเจาของทดนมโฉนดหากแตศาลไมไดพจารณาวาโฉนดนนออกถกตองหรอไมวธการทงสองฝายตองการแสวงหาความเปนจรงทางสงคม ปจจบนความยตธรรมหรอไมยตธรรมอยภายใตระบบของอ�านาจของทนและการเมองภายใตระดบทองถนเปนอ�านาจทองถนทครอบง�าถาแกะสงนไมออกจะมองแบบแยกสวนตอไป กตตศกด ปรกต ในทางหลกวชาสากลในการพจารณาของศาลจะไมลวงเขาไปตรวจสอบหลกฐานมหาชนวาจรงแทแนนอนหรอไม กฎหมายไดก�าหนดไวเลยวาใหเชอไวกอนวาถกตองแทจรงแตกมกรณทเขาไปตรวจสอบไดถาน�าสบไดวามขอนาสงสยมากๆแตศาลอาจถกรองได เปนกระบวนการตรวจสอบอ�านาจการใชดลยพนจเจาหนาทในทางปกครอง เจาหนาทมอ�านาจหนาทเมอเขาใชดลยพนจศาลมหนาทเชอไวกอนวาเขาใชอ�านาจหนาทโดยชอบแตหากผทคดคานชใหเหนวาผมอ�านาจหนาทจรงแตใชอ�านาจหนาทโดยไมสจรตหรอแสวงหาผลประโยชนโดยมชอบพอใหเชอไดศาลกจะเขาไปลวงไดแตถาอยดๆ ศาลเขาไปลวง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๑

กจะเปนการกาวกายอ�านาจในการบรหารทนท คดนเชอวาสงสยจะไมไดน�าสบแตหากน�าสบแลวจะเหนชดวาเปนไปไมได เพราะเดกอาย๓ขวบจะโอนทดนไดอยางไรซงกรณนอาจเปนขอคนพบในภายหลงแตเมอเกดขนแลวตองท�าใหกระจางศาลมหนาทช�าระสะสางใหสะอาดสวนกรมทดนตองรบท�าหนงสอตรวจสอบเจาหนาทตนและเพกถอน ถากระทบชวตและเสรภาพประชาชนทถกด�าเนนคดอยกตองหาทางขจดปดเปาใหเขาดวยถงจะเปนการใชอ�านาจหนาทในฐานะทเปนเจาหนาทของรฐซงไมไดเปนเพราะไดรบเงนเดอนจากรฐแตเปนเพราะก�าลงท�างานแทนรฐทมอ�านาจหนาททจะตองใหความยตธรรมซงนกสงคมศาสตรกบนกกฎหมายจะไมตางกน ลดดาพร เผาเหลองทองคดเกยวกบทดนนอกจากคดแพงทเปนคดขบไลจะมคดทนาสนใจคอคดอาญา ในกรณทชาวบานถกฟองในขอหาบกรกไมวาจากเอกชนหรอรฐกตามจะมต�ารวจกบอยการทจะตองแสวงหาขอเทจจรงเกยวกบคดไดมากเมอเปนเรองเกยวกบเอกสารหลกฐานและรฐเปนไปไดหรอไมวาสององคกรนจะชวยศาลในการตรวจสอบวาควรสงฟองหรอไม กตตศกด ปรกตปญหาอาจเรมมาตงแตเรองการศกษาทยงใหการศกษาทท�าใหเกดผลยาวนานไมเพยงพอ การสอนจะสอนใหชนะคดมากกวาสอนใหน�าความเปนธรรมเปนทตง ศกดณรงค มงคล เรองทเปนพนฐานทตองมองคอความสมพนธระหวางของคนกบทรพยากรธรรมชาตซงคนมสทธทจะใชประโยชนและไดประโยชนจากทรพยากรไมวาคนๆนนจะเปนใครแตเมอมองความเปนธรรมอาจตองมองเปนสองระดบ คอ ๑) การจดสรรทดนระหวางบคคลกบรฐมความเปนธรรมหรอไมตงแตในอดตรฐมการหวงกนทดนมากเชนเพอความมนคงท�าภารกจรฐรกษาสงแวดลอม กระจายใหประชาชนในภายหลง ๒) ความเปนธรรมในการไดทดนระหวางบคคลดวยกนซงควรมความเปนธรรมซงความเปนธรรมนไมจ�าเปนตองไดเทากนเสมอไปในระบบเศรษฐกจกสามารถปลอยใหมการแขงขนกนไดแตไมวาจะจดสรรอยางไรกควรจดสรรใหคงเหลอเผอใหคนทยากจนและเสยเปรยบมากๆซงจะเปนปญหาทเกดขนทวไปคนยากจนเหลานนมกลไกทางเศรษฐกจท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๗๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๓

แขงขนกนยาก ความบกพรอง ความเชยวชาญ ความแตกตางดานศกยภาพทางกฎหมายจะตางกนอยางไรทสดคนเหลานตองไดรบการเหลยวแลในการจดสรรทรพยากร จงควรเนนเรองการจดท�านโยบายของรฐการใชกระบวนการยตธรรมการใชกฎหมายโดยทกฝายคดถงเรองเหลานโดยมงไปสความยตธรรมได กระบวนการยตธรรมจะใชกฎหมายเพอแกปญหาเหลานไดอยางไรฝายศาลเองมองวามขอจ�ากดในเชงวธพจารณาในการอ�านวยใหเกดความยตธรรมซงจ�าเปนตองตดสนตามพยานหลกฐานหรอแนวค�าพพากษาของศาลสง แตกรอบวธพจารณาทกวางทสดคอเพอประโยชนแหงความยตธรรมบรรดาวธพจารณาทเปนปญหากควรตองถกจดการเพอใหบรรลสงนนแมอยในวธพจารณาแบบกลาวหากจรงแตกมขอยกเวนวาศาลสามารถใชอ�านาจไตสวนไดบางกรณทเปนกรณพพาทอาจมการก�าหนดประเดนขนมาไดและศาลอาจตองลวงเขาไปจดแจงเพอใหเกดขอเทจจรงในเรองนนซงศาลอาจจะน�ามาใชนอยโดยเฉพาะในคดแพงเมอสภาพเปนเชนนในทางปรชญากจะมองวาแทนทกฎหมายจะเปนเครองมอไปสความยตธรรมกลบกลายเปนเครองมอทสกดกนคนทจะไปถงความยตธรรมกระบวนพจารณากกลายเปนปดกนเพอน�าไปสความยตธรรมเพราะฉะนนกฎหมายกลายเปนตวสกดกนไปสความยตธรรม ซงจะแกสภาพปญหานอยางไร แมเราจะอยในระบบกฎหมายทคมครองกรรมสทธเอกชน แตกรรมสทธเอกชนทไดรบการคมครองกตองเปนกรรมสทธเอกชนทแทจรง ไมใชกรรมสทธเทยมทไดรบการหมหอดวยพยานหลกฐานทไมเปนความจรง ผพพากษา ๑เปนมมมองทตางกนแตละศาสตรกมกรอบของตวเองทแตกตางกนอยแตเปาหมายคอความเปนธรรมวธการทงหลายเพอน�าไปสสงนนอยางนอยการทมงานวจยนกเปนการเปดมมมองใหไดมการแลกเปลยนกน และเชอวาจะมการเปลยนแปลงทดเกดขน เพมศกด มกราภรมย คนททมเทมากคอชาวบาน ทคลกคลกบงานนมาตงแตตนซงกวาจะไดขอมลแตละกรณเบองหลงเตมไปดวยชวตหยาดเหงอเลอดเนอจงมความหวงวางานวจยจะไมหยดเพยงเทานและตองการใหทกฝายไดชวย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๓

กนท�าใหเกดการเปลยนแปลงในเชงโครงสรางและเนอหาสาระ ซงคาดเดาไดวาปญหาทดนทรนแรงและกระจกตวมความรนแรงมากขนตามสถานการณเศรษฐกจสงคมการเมองทเปนเชนน หลงจากนคณะผวจยจะประมวลความเหนจากการจดประชมฯทงหมดใหเปนความเหนกลางเชงโครงสรางกระบวนการเนอหาสาระและจะเชญทกทานมาชวยใหความเหนอกครงเพอใหเกดพลงน�าไปสการแกไขทงนตองรวมกนคดหาทางปรบปรงกระบวนการยตธรรมใหเปนธรรมกบประชาชน ผพพากษา ๒การเพกถอนโฉนดทดนค�าพพากษาศาลฎกามจ�านวนมากทเพกถอนโฉนดทออกโดยมชอบ แตการผดพลาดอาจมาจากกระบวนการทน�าเสนอขอเทจจรงไมเพยงพอทจะรบฟงคความไมน�าสบหรออางวาศาลไมใหโอกาสถาชแจงใหศาลเหนวาไมมลกษณะประวงคดจะขอเวลาแสวงหาหลกฐาน คดวาศาลจะใหโอกาสทงนค�าพพากษาทมความผดพลาดไมทราบวาถงทสดหรอยงหลกฐานทไดมาวามขอบกพรองนนคนพบในภายหลงหรอไม ซงท�าอยางไรประชาชนจงจะมแรงตอสหรอมการรวมกลมกนตอสใหเปนประโยชนในการทจะเกดความเปนธรรม กตตศกด ปรกต มหลายมตทตองหารอกนตอ รวมทงการท�าใหคนจนสามารถเขาถงความยตธรรมได ในหลายประเทศกมวธชวยใหคนจนเขาถงความยตธรรมไดเชนเดยวกบหลกประกนสขภาพถวนหนา อาจมหลกประกนความยตธรรมถวนหนา มทงในรปการใหความชวยเหลอในหลายประเทศใหกเทาไหรกได เพยงแตจะหกตามสดสวนรายไดของประชาชนในระยะเวลา๔ป ซงอยในอตราทยงสามารถด�ารงชพไดเปนตน มการกลาวถงประเดนวธพจารณาความคอนขางมากซงทางคณะผวจยจะประมวลและน�าเสนอผทมความเกยวของรวมทงประธานศาลฎกาเพอเสนอแนวทางใหมๆ รวมทงผเกยวของทงรฐบาลและบคคลในวชาชพตางๆ ซงจะถกท�าใหเปนประโยชนอยางแทจรงเพอใหความเปนธรรมมพลงมากขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๗๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๕

กรณหนองกนเพล หนเดอน แกวบวขาวผไดรบผลกระทบในพนทหนองกนเพลใหขอมลเพมเตมวาหลงจากคณะวจยลงไปในพนทท�าใหมขอมลเพมแตกอนกจะคดวาเราเปนผบกเบกสามารถอยในทดนไดตอมาถกกลาวหาวาเปนผบกรกวนดคนดมาบอกวาใหเราออกจากทดนเพราะเปนทดนทมโฉนดของคนอนมองวางานวจยนเปนสงทส�าคญมากเพราะวาแตกอนชาวบานถกฟองคดจะไมกลาไปศาลกลววาไปแลวจะถกจบกลววาไปแลวจะไมไดกลบบานเพราะไมรสทธของตวเองเมอคณะวจยลงไปเกบขอมลในพนทกมการใหความรทางดานกฎหมายและการเกบขอมลดวยท�าใหชาวบานรเรองสทธตวเองงานวจยสวนหนงเปนการรวบรวมหลกฐานซงหลกฐานเปนสงส�าคญมากเวลาขนศาล เราพบวาแตกอนเราไปพดปากเปลาแลวศาลจะไมคอยฟงและพบวาเอกสารเปนสงส�าคญทสดเวลาเราพดตองยนเอกสารดวยศาลทานจงจะรบฟงอยางกรณตวเองไปขนศาลไดบอกผพพากษาวาทานไมลงไปดสกหนอยหรอวาตนไมทชาวบานปลกใหญแคไหนแลวทานบอกวาผมลงไปดผมกเหนแตตนไมไมเหนคนปลกแลวจะเชอไดอยางไรวาใครเปนคนปลกตองไปหาหลกฐานมาซงศาลจะมองวาชาวบานพดลอยๆไมมหลกฐานซงงานวจยนท�าใหชาวบานรกลโกงตางๆจากการรวบรวมเอกสารส�าคญของคณะวจยซงสวนใหญเปนเอกสารราชการทชาวบานไมสามารถไปคนดได ทงนชาวบานไดน�าเอกสารทไดมาไปตอสเพมเตมเรองคดเชนน�าไปประกอบเวลาขนศาลอยางทนกวชาการชใหเหนวามขอพรธอะไรบางวธการโกงมอะไรบางกไดน�าไปสบพยานทศาลซงในกรณของวทยาแกวบวขาวกไดน�าไปประกอบส�านวนขนศาลปกครองดวยเพอใหผพพากษาไดเหนและพจารณาในสงทชาวบานพดไมไดอธบายไมเปนชวงหลงจากงานวจยทมการจดเวทแลกเปลยนหากชาวบานไปพดเองนกวชาการหรอผรกฎหมายกจะไมคอยฟงแตถามคนอนมาพดแทนจะดกวานอกจากนกรณหนองกนเพลไดถกตแผท�าใหสงคมรบรวาปญหาทเกดขนมายาวนานกบชาวบานนนเปนความไมเปนธรรมซงไดนกวชาการหรอผรกฎหมายมาชวยพดท�าใหสถานการณดขน ในสวนชาวบานเองเมอมขอมลหลกฐานมคนมาชวยพดกท�าใหชาวบานมก�าลงใจทจะตอสมากขนกลาทจะแสดงออกกลาทจะออกมาผลกดนใหสงคมรบ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๕

รวาปญหาทเกดขนมายาวนานตองไดรบการแกไขมหนวยงานลงไปตรวจสอบเรองเอกสารสทธ มาพดเรองการเขาไมถงกระบวนการยตธรรม จนท�าใหขณะนกลมหนองกนเพลไดใชกองทนยตธรรมดวยจากการผลกดนจากการมาชมนมการทมขอมลจากนกวชาการตางๆ มาสนบสนน ปจจบนมดเอสไอลงไปท�าขอมลของหนองกนเพล ทงรวบรวมเอกสารตางๆ ศกษาขอกฎหมายเกยวกบขอพรธของเอกสารทจะรวบรวมน�าไปฟองศาลปกครองใหกบชาวบาน ทงนจากหลกฐานงานวจย ท�าใหศาลรบฟงมากขน จากทกอนหนานชาวบานพดแบบปากเปลาไมมเอกสารรบรองแตเมอพดวามหนวยงานลงมาตรวจสอบวามเอกสารขอพรธตางๆพรอมทงมเอกสารประกอบสงใหศาลพจารณาดวยศาลทานกรบฟงมากขน โดยชวงหลงจากทมเอกสารยนตอศาล มคดในศาลยตธรรมของคณวทยา เพมมาอก ๓ คด ซงเราไดรวบรวมขอมลหลกฐานเหลานและท�าส�านวนยนใหศาลรบฟง ทานกรบฟงและสามารถชะลอคดในศาลยตธรรมเพอรอการพจารณาคดของศาลปกครอง นกร วสเพญ ขอขยายความในสวนกรณหนองกนเพล ไมใชชลอคด แตเปนการจ�าหนายคด ในสวนโฉนดทมาทบทดนของคณหนเดอน มประมาณ๕๐ราย เปนทดนประมาณ๘๐–๙๐ไรถาเอาจ�านวนรายเปนตวตง เราจะตองเปนจ�าเลยถง๕๐ครงซงจะไมมเวลาไปท�าอยางอนเลยคดนสกนมา๒๐–๓๐ปทดนเปนหมนไร ชาวบานมการตอสคดโดยตงรปคดผดบางถกบาง เชน ครอบครองปรปกษ จนกระทงไดเขาไปใหแนวคดวา ถาเราตงรปคดเปนครอบครองปรปกษแสดงวาเรายอมรบวาโฉนดออกถกตองทงทจรงมนผดเมอไดเขาไปท�างานรวมกนจงไดมการตงรปคดใหมโดยตอสวาโฉนดนนออกโดยมชอบโดยกระบวนการตอสกมาพจารณาดวา เอกสารทเกยวของมอะไรบาง ไลมาใหมหมด เรมตนนบหนงใหมโดยใหแนวคดวาสงทเราตองการคออะไรแหลงขอมลอยทไหนการไดมาซงขอมลจะท�าอยางไรพอไดขอมลมาแลวน�ามาวเคราะหแลวน�าขอมลไปใชในศาลเมอตงรปคดใหมไปทศาลปกครองกเหนใจศาลทวไปวาคดขนสศาลในเรองนอยางเดยวเปนพนๆ เรอง ไมสงเกตเลยหรอวา คดโจทกคนเดยวกนฟองชาวบานทละคนๆ จ�านวนมากเปนพนๆ คนนนเปนสงผดปกต ภายหลงมคณะนตศาสตร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๗๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๗

ม.อบลราชธานและสภาทนายความเขามามงานวจยนมดเอสไอลงไปชวยและทใชไดผลทสดคอในศาลปกครองหลงจากศาลปกครองกมานงคยกนวาโชคดทศาลใหไปรงวดทพพาท เมอรงวดออกมาปรากฎวา ขอมลทท�าไวแตตนพบวา โฉนดออกทบทกจรงและขายเปนทอดๆไปแตใบจองไมไดถกยกเลกซงกระบวนการศกษากระบวนการลงพนทนนพบวาทกอยางมประวตทดนโฉนดทกแปลงมประวตวาออกชอบหรอไมแตการครอบครองเอกสารไปอยในมอคกรณรวมทงเอกสารทอยกบรฐกสญหาย เมอลงพนทเสรจดเอสไอระบวา ดงนนการทเจาหนาทออกใบจองในปพ.ศ.๒๔๑๔ซ�าซอนกบใบจองเดมท�าใหโฉนดทดนจากใบจองทซ�าซอนเปนการออกโฉนดโดยมชอบดวยกฎหมายตามหลกผรบโอนยอมไมมสทธดกวาผโอนนเปนผลงานดเอสไอและเราโชคดเมอศาลปกครองมค�าพพากษาในศาลชนตน กรณผถกฟองคดไมด�าเนนการสอบพยานหลกฐานหรอเรยกโฉนดทดนมาพจารณาตรวจสอบ ผฟองคดพพาทกบเจาของโฉนดทดนแปลงใดเปนหนาทของเจาหนาททดนตองเรยกมาแตเมอไมเรยกมาแสดงวามชอบเพราะฉะนนคดหลงๆคนทซอโฉนดตอๆกนไปเราแคยนค�าพพากษาศาลปกครองและยนเอกสารของดเอสไอไปขอจ�าหนายคดชวคราวใหศาลปกครองชขาด ถาศาลปกครองชอยางไรคดแพงเปนไปตามศาลปกครอง ทงนยงไมถงขนบงคบคด ขอเสยในการรงวดทพพาทยงรงวดไมครอบคลมจาก๘๔ไรรงวดไดเพยง๑๘ไรเพราะฉะนนคดใดทไมครอบคลมจะมผลท�าใหผทมชอในโฉนดทะยอยฟองเรอยๆ แตเราพยายามขยายใหครอบคลมในโอกาสตอไปทงนศาลปกครองสงสดไดเรยกคณหนเดอนไปฟงค�าแถลงปดคดเมอเดอนทแลวซงแถลงยนตามศาลชนตนนเปนเพยงแคกรณเดยว แตยงเหลออกเปนพนๆ กรณทยงไมเขาสกระบวนการฟองรอง ซงคงตองเปนไปในแนวเดยวกนน เปนบรรทดฐาน ทงนการจะแกปญหายงยนองคกรชาวบานตองเขมแขง ตองรวมกลมกนเรยนรและถายเทความรกน คณะนตศาสตรม.อบลราชธานใชเปนพนทฝกนกกฎหมายรนใหมเพอไปรบใชชาวบานมการลงพนทเรยนรของจรงสงส�าคญคอการเผยแพรออกสอจะเปนขอมลตรงทท�าใหไดพดในสงทอยากพดและไดแสดงเอกสารทตองการแสดงซงบางครงไมสามารถท�าในศาลไดจงอยากใหทกคนทกองคาพยพไดเรยนรรวมกนในกระบวนการยตธรรม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๗

พงษศกด สายวรรณ ในชวงทคณวทยาถกตดสนจ�าคก๒คดตางกรรมตางวาระคดละ๒ป๔เดอนแตกอนตดสนคดท๒พอดดเอสไอลงตรวจสอบและเราไดหลกฐานของดเอสไอมายนยนสดทายน�ามาสการตอสทางสงคมโดยน�ามาเปดเผยวาคนไมผดตดคกบกรกทดนตวเองและไดรวมผลกดนในเชงนโยบายดวยกบขบวนการประชาชนเพอสงคมทเปนธรรม และไดมการเจรจากบรฐบาลหลายเรอง จนกระทงไดดเอสไอลงไปตรวจสอบ เมอไดขอมลกน�ามาชกบสงคมรวมทงการออกสอ ตอมาชวงทคณวทยาตดคก มการตดสนคดท ๒ ชวงทออกรณรงคเรองขอเทจจรงทดนนออกโดยมชอบและไดน�ามลนมาชคดท๒เขากไมตดสนเปนตางกรรมตางวาระแตตดสนรวมเปนคดเดยวกนแทนทจะตดคก๔ป๘เดอนกเหลอเพยง๒ป๔เดอนเมอรวมเปนคดเดยวกนหลงจากนนกกดดนใหปลอยตวคณวทยาซงไมงายเพราะตองรอใหตดคกจนครบเกณฑทจะพจารณาชนโทษโดยไดตดคกอย๑ป๖เดอนและไดรบการปลอยตวในทสดการน�าออกมาเปดเผยตอสงคมและผลกดนท�าใหศาลเรมเหนวาจดบกพรองของศาลมอยางไรในการพจารณาตดสน ในสวนของงานวจยน เมอน�ามายนตอศาลปกครองสงสดศาลไดรบเอกสารนไวเปนเอกสารหนงทใชในการพจารณาของศาลปกครองสงสดซงแนวพจารณาคดทไดแถลงไปนนไดมการยนตามศาลชนตน สงหนงทเหน คอกรณหนองกนเพล ถาศาลปกครองดภาพรวมทงหมดจะเหนวาเปนคดสาธารณะเพราะเกดขนในพนทสวนใหญของ๒ต�าบลแตจดออนของศาลปกครองจะไมแยกวาคดนเปนปจเจกคดนเปนสาธารณะซงการหมดอายความทางคดไมเทากนซงเปนจดหนงทควรน�ามาพจารณาในกระบวนการศาลปกครอง หนเดอน แกวบวขาว กรณนจากทเราไดกองทนยตธรรมไปท�าเรองศาลปกครองใหพนองทางกองทนยตธรรมจะใชทนายในกองทนฯซงเปนระเบยบทไมสามารถใชทนายขางนอกหรอวาผทมความเชยวชาญเรองศาลปกครองได โดยทนายความบอกวาเขาไมเชยวชาญเรองศาลปกครองและไมทราบขอกฎหมายเกยวกบศาลปกครองมากนกซงศาลบอกวารางไมเปนประโยชนตอสาธารณะ เลยตดในเรองของอายความและไมรบฟอง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๗๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๙

นกร วสเพญ ในเรองกองทนยตธรรมหากมความยงยากสลบซบซอนมากนกกจะไมมใครอยากเขาไปยงเพราะเขาถงไดยากมากในการกรอกเอกสารและเงอนไขทเปนขอจ�ากด คมสน โพธคงคดทเขามาถงงานวจยสวนใหญตองถอวาคดมโชคคอมการตงรปคดทเปนเรองเปนราวมการวเคราะหรวบรวมสงเคราะหขอมลมการตงเคาโครงการตอสคด แนวทางการตอสคด แตกจะมคดอกมากทไมไดมโอกาสเชนนจงตองมทนายอาสาคณะนตศาสตรมหาวทยาลยตางๆกตองเขามามบทบาทในการชวยเหลอเชงคด ทผานมาศนยชวยเหลอทางกฎหมายของคณะนตศาสตรไมมคนท�าจรงจงและความเชยวชาญในเชงการสงเคราะหคดของทนายความและอาจารยในศนยสวนใหญไมคอยไดท�ากบของจรง แตท�าในเชงงานวจย การสอนหนงสอ ดเอกสารมากกวาลงไปคลกกบคดจรงๆ จงอยากเสนอใหมการถอดกระบวนการการท�าคดทงหลายอาจจะเปนอกชดงานหนงทถอดกระบวนการจดออนจดแขงปจจยทท�าใหกระบวนการตอสคดประสบความส�าเรจแลวน�าสงทไดไปสรางแบบของการตงรปคด ซงคณะนตศาสตรทกมหาวทยาลยสามารถน�ามาพดคยแลกเปลยนกนไดแลวน�ามาท�าเปนคมอเพอเปนพนฐานในการตงรปคดและสรางระบบการฝกคนทจะมาท�างานอาสาคดแบบน รวมทงอาจารยในศนยกฎหมายของคณะนตศาสตรดวยเพอสรางทนายอาสาขนมาในอนาคต อกรปแบบหนงเรามองคกรตรวจสอบอย ๒ องคกรทท�าหนาทดแลเรองนโดยตรงคอผตรวจการแผนดนและคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตค�าถามคอทงสององคกรตงมานานสบกวาป แตปญหาเหลานยงมจ�านวนมากอาจตองกลบไปทบทวนวาเกดอะไรขนในเชงประสทธภาพในการรบเรองรองทกข กรณกรรมการสทธฯแมมความเหนทชาวบานไดประโยชนแตมกไมมหลกฐานรองรบในรายงานทจะน�าไปด�าเนนคดไดในสวนผตรวจการแผนดนปญหาคอระบบการท�างานของเจาหนาทการลงลกถงพยานหลกฐานคนควาวจยยงขาดระบบนอกจากท�าคมอจงควรถอดบทเรยนการท�าคดทงทประสบความส�าเรจและไมประสบความส�าเรจ เพอหารปแบบการตงรปคด และมาแลกเปลยนกบองคกรตรวจสอบทงหลายดวยเพอจดใหรปแบบใกลเคยงกนและท�ามาตรฐานของแตละฝาย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๗๙

การทกองทนยตธรรมระบวาตองใชทนายของกองทนฯ จงตงค�าถามกบกองทนยตธรรมท�าไมตองผกขาดทนายทงทไมสามารถควบคมคณภาพของทนายไดนอกจากนน�าทนายทถนดท�าคดอาญามาท�าคดปกครองซงไมสามารถตงรปคดไดเปนการกอปญหาใหชาวบานเพราะฉะนนกองทนยตธรรมตองเลกระบบผกขาดทนาย เพมศกด มกราภรมยในกรณหนองกนเพลถาดภาพใหญชาวบานเดอนรอน๒,๐๐๐–๓,๐๐๐ครอบครวหนงท�าอยางไรจะขยายกระบวนการเรยนรพฒนาสการตอสคดใหทวถงไดสองท�าอยางไรจะสรปบทเรยนเปนคมอแนวทางส�าหรบคนรนใหมไดน�าไปใชโดยไมตองมาเรมตนจากศนยในทกคด ขรรคเพชร ชายทวปไดมสวนเกยวของกบคดหนงทเปนประสบการณในการท�าคดปกครองเปนคดของชาวบานทฟองเพกถอนการอนญาตใหตงโรงไฟฟาชวมวลและเปนคดทศาลปกครองหยบยกเรองสทธชมชนขนมาสงทสงเกตทมทท�าคดพยายามท�าใหเปนเรองทเกยวของกบคนจ�านวนมากๆ ซงจะเปนคดทคมครองประโยชนของสาธารณะ โดยใหมคนฟองคดจ�านวนมาก มการเซนมอบอ�านาจกน ซงจะแกปญหาเรองอายความ ในสวนคดหนองกนเพลถามองดวาคนซอเปนคนเดยวกนและไปพรอมๆกนกนาจะเปนไปไดเทาทดกระบวนการจะเรมทการขอเพกถอนโฉนดกอนซงตองไปทส�านกงานทดนกอนและตองดขอเทจจรงไปทละคดกฎหมายทตองดฉบบหนงคอกฎหมายวธปฏบตราชการทางปกครองเรองการเพกถอนโฉนด กรณคณวทยา คดหนงทเขาไมพจารณาด�าเนนการอะไรเลยกไปฟองวาละเลยลาชากไปศาลปกครอง กรณโรงไฟฟาชวมวลเมอคดเสรจศาลปกครองชนตนพพากษาแลวเขากพยายามจดเวทถอดบทเรยน และชวนโรงไฟฟาทตางๆ มารวมฟง มชาวบานมาหลายกลมมารวมถอดบทเรยนซงวธการแบบนนนาจะน�ามาใชในกรณแบบนบางวา ไปสคดอยางไร ไปเจออะไรมาบาง สวนใหญชาวบานจะเรมจากไมรกจะกลวกอนและมประเดนตอนทจะฟองหรอไมฟองคดเขากงวลวาจะแพกลววาถาฟองไปแลวจะเสยกระบวนของชาวบานจงฝากวาถงจะแพกสามารถถอดบทเรยนความพายแพไดคดวาการไปเรยนรรวมกนแบบนจะชวยได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๑

ในสวนงานวจยนมขอสงเกตวา เรองการจดการทดนยงไมเหนขอเสนอทเกยวของกบบทบาทของชมชนในการจดการทดนเพราะถาเราบอกวารฐธรรมนญรบรองสทธชมชนไมวาจะดนน�าปากเปนทรพยากรเพราะฉะนนชมชนตองเขาไปจดการทดนไดดวยและคณะกรรมการในระดบชาตหรอระดบจงหวดกไมมชมชนเขาไปเกยวของ อยางทอบลฯ ตอนนมปญหาทเปนเรองใหญคอ ผวาฯ กบนายอ�าเภอไปขดลอกทสาธารณะ โดยเอาดนจากทสาธารณะไปถมทเอกชน ซงเรองทดนในประมวลกฎหมายทดนนาจะเสนอประเดนพวกนไปดวยวา ตองใหชมชนมามสวนรวมในการจดการไมใชเฉพาะเรองการเพกถอนโฉนด จานงค จตรนรตนในความขดแยงของชมชนเรองทรพยากรไมมใครเปนหนวยกลางทจะมายนยนวาชมชนนเปนคนเกาหรอคนใหมอยมานานจรงหรอไมจรงแตเปนการพดกนของคกรณท�าอยางไรจะมขอมลทเชอถอไดใหมผลตอการคดของราชการ ถามหลกฐานทถกตองกมาเทยบเคยงกนวาใครอยมากอน สวนงานวจยนใหหาวธใชประโยชนในฐานะเปนคนกลางทจะเชอถอไดในการเสนอตอสงคมและหนวยงานทเกยวของและใชกระบวนการเจรจากบรฐรวมดวย พลเอกสรนทร พกลทอง สวนใหญทกพนททไปจะขอประวตชมชนถามวดหนงวดถอวามชมชนแนนอน เพราะจะสรางวดไดตองมชมชนมากอน เพราะฉะนนประวตชมชนจะเปนเรองหนงทส�าคญในกระบวนการตรวจสอบสทธของคนและสทธชมชนเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทดทสดถาเอกสารวจยนสามารถแสดงใหเหนไดวามชมชนมากอนจะเปนตวบงชไดเปนอยางด พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลกรณหนองกนเพลเขามาสดเอสไอ๒ครงสงทเหนจากบทเรยนของหนองกนเพลในภาพรวมแตละคดทไปขนศาลกน มมมมองของศาลอยางไรในการตอส และชาวบานตอสในประเดนใดบาง และแพจดไหนบางแลวเกบประเดนเหลานมาวเคราะหขอดของหนองกนเพลคอทดนมใบจองถาศกษาดๆจะมมมมองทางกฎหมายทลกซงมากแตหลายคดทผานมาไมไดมองมมมองนเลยจงหยบมมมองนมาวเคราะหสงตางๆทชาวบานไดตอสมาบางครงพดเรองการซอขายทดนโดยไมไดเซนชอ ชอปลอมบาง หรอเซนจรงแตถกหลอก

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๑

บาง ซงประเดนเหลานศาลมกจะไมรบฟง และใหประเดนนของชาวบานตกไปแลวไปเจอหลกฐานชนหนงทมาอยในการออกโฉนดทดนแตละแปลงทไปทบซอนคอ มหนงสอมอบอ�านาจฉบบหนงทนายทนไปใหชาวบานเซน ในขอความมอบอ�านาจมขอความหนง คอ นอกจากเปนการมอบอ�านาจใหไปออกโฉนดแลว ยงเปนลกษณะของการซอขายทดนดวยบางรายมการบอกจ�านวนเงนวาซอขายเทาไหร หรอเวนชองวางไวแลวบอกรบเงนไปแลว ถามาดระยะเวลาของใบจองมกฎหมายมาตราหนงในประมวลกฎหมายทดนบอกวาหามซอขายกนในขณะทเปนใบจองในค�าพพากษาฎกาหลายฉบบบอกวาถาซอขายกนในขณะทกฎหมายหามไวเปนโมฆะเพราะฉะนนสทธตางๆกจะเปนโมฆะตามมาไมวาจะเอาทดนไปออกโฉนดหรอไปท�าอะไรกตาม มองวาในขอกฎหมายนนาจะหยบยกขนมาตอสไดในเรองความเปนโมฆะของการซอขายทดนจากหนงสอมอบอ�านาจฉบบนน เพราะมองดแลไมมแระเดนอนทจะสไดชนะตองเลนมมมองกฎหมายนทอาจจะสไดซงไดสรปของแตละคนไวเปนชดๆ บางคนตองยอมรบวาหลกฐานด บางคนตองยอมรบวาหลกฐานไมด อยทเนอหาของแตละคนไป ตอนนเหลอกรณสดทายคอคณวทยาโดยวเคราะหจากใบจองทคณวทยามสวนหนงและวเคราะหจากใบจองทเปนทมาของเอกสารซบซอนอกสวนหนงสวนของคนถอครองทดนอกสวนหนงและคนทมาทบซอนอกสวนหนง แลววเคราะหสองดาน ซงคดวานาจะเปนตวทชวยเรองพยานหลกฐานไดเสรมกบเรองทไปฟองศาลปกครอง ในกรณศาลปกครองมขอเสนอแนะวา เรองของศาลปกครองจะเปนเรองของการใหกรมทดนตงคณะกรรมการตามมาตรา๖๑ซงมองวากระบวนการตรงนอาจจะชาเพราะวาถาเรารองขอใหกรมทดนเพกถอนแลวกรมทดนปฏเสธวาไมเพกถอนนาจะน�าประเดนนไปฟองศาลปกครองใหเพกถอนเลยซงการตงกรรมการตามมาตรา๖๑จะมการอทธรณไปอกและใชเวลาไปอกสวนหนงหากศาลสงมค�าสงใหกรมทดนตงคณะกรรมการกจะลาชาไปอก หากวเคราะหออกมาวาไมเพกถอน เรากตองไปฟองอกวามหลกฐานควรเพกถอน เปนเรองทควรทบทวนวาจะพจารณาอยางไรใหกระบวนการนเรวขนจงขอเสนอไวเปนแนวทาง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๓

สรสม กฤษณะจฑะปญหาทดนแยกไมออกจากปญหาความเปนธรรมและความยตธรรมในสงคม ปญหาทชาวบานไมสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมเชน ปญหาการสอสารและการใชภาษา ท�าใหเกดชองวางระหวางผทเปนจ�าเลยกบศาลชาวบานไมเขาใจกระบวนการยตธรรมไมมเงนจายในการตอสคดแมขอความชวยเหลอจากกองทนยตธรรมแตกยงไมไดรบการชวยเหลอเนองจากมหลายขนตอนสงส�าคญคอตองค�านงถงชาวบานวาจะท�าอยางไรตอไป ปญหาทชาวบานถกยดบานจากการถกฟองขบไลซงอยระหวางบงคบคดจะท�าอยางไรกบปญหาเฉพาะหนาทชาวบานตองเผชญหนากบความทกขจะชวยชาวบานไดอยางไรเนองจากชาวบานไมมทไป ปจจบนสงคมไทยและระบบราชการพยายามแกปญหา เชนDSIลงพนทพบวาอาจมการออกโฉนดโดยมชอบทางกรมทดนกมการตงคณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรงมการลงพนทส�ารวจโดยใชGPSวดและอานสารบบสวนใหญไดขอสรปวาไมมหลกฐานใดทจะชวาออกหลกฐานโดยมชอบแตเมอDSIมาตรวจสอบกลบพบวามปญหาเรองการออกเอกสารหลกฐานไมถกตองเมอมผลสรปออกมาตางกนเชนนจะด�าเนนการตอไปอยางไรใครเปนเจาภาพใครมอ�านาจจดการ ชาวบานมการรองตอรฐบาลทกรฐบาล แตยงไมรจะแกปญหาไดอยางไรปญหาเหลานมความซบซอนจงจ�าเปนตองมการเรยนรรวมกน นกร วสเพญ พนทบรเวณนนสมยกอนไมมราคา แตสมยนเรมเปนท�าเลทองมหางรานขนาดใหญเกดขนจ�านวนมาก กรณพพาทนตอสมาหลายปรนตอรนทงเจาของทนายทนและทนายความชาวบานเจาของทดนยงอยท�ากนในพนท สวนนายทนมชอในโฉนดแตไมไดอยในพนทแลวน�าโฉนดไปจดสรรขนโครงระวางทบทชาวบานกรณทเจาของทดนซอทดนตอๆ กนมาจะเขาไปท�ากนแตไมรวาพนทของตวเองอยตรงไหนจงใชวธสมเอาท�าใหเกดความขดแยงและปะทะกบชาวบานในพนทเปนประจ�า รปคดทตอสสวนใหญทผานมาจะเปนการครอบครองปรปกษมทงชนะคดและแพคด เมอรองเรยนสภาทนายความกชวยเหลอโดยมอบทนายความในทอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๓

ถนเขาไปชวยกรณทดนนตองใชทนายความทมความเขาใจพนทรประวตศาสตรทดนเพอน�าไปสการตงรปคดทถกตองระยะหลงมการตงรปคดวาโฉนดทออกมานาจะออกโดยมชอบ เชน กรณนาย ว. ขอออกโฉนดมใบจองชดเจนมเจาหนาททดนรบรองแตพนกงานทดนไมออกใหโดยแจงวามแปลงอนออกโฉนดแลวจงฟองศาลปกครองศาลปกครองใชระบบไตสวนออกมาดขอเทจจรงในพนทศาลสงใหมการรงวดโดยเจาพนกงานทดนแตผฟองคดรงวดไมเหมอนกนผลออกมาท�าใหนาย ว. ไมลงลายมอชอในเอกสารรงวด ภายหลงศาลพพากษาใหเปนการออกโฉนดทบซอนกบทดนทมอยแลวกรมทดนอยระหวางอทธรณโฉนดบางสวนเปนชอนางก.บางสวนเปนของเจาของรายยอยท�าใหมการฟองคดจ�านวนมากปจจบนกยงคางอยในศาลเสนอวาควรมการตงหนวยงานหรอคณะกรรมการศกษาเรองนอยางจรงจงแลวน�าเสนอในการแกปญหาน กตตศกด ปรกตปญหาทเกดขนมความซบซอนทงเรองฉอโกงหลอกลวงกนและมการวางแผนระยะยาว คดนหากมหลกฐานชดเจนแนวค�าพพากษาของศาลฎกาจะเพกถอนหมด แตปญหาคอหลกฐานจะมหรอไม โดยสวนใหญอางมาตรา๑๒๙๙วรรค๒มาเปนประโยชนและบางตอนกอางมาตรา๑๑๓๐วามการขายทอดตลาดโดยเจาพนกงานแลวเพราะฉะนนผทไดไปโดยสจรตจงมสทธแตปญหาขอกฎหมายนไปผกกบหลกฐานทมอยกอนหากจะมการเพกถอนไดตองน�าสบวาหลกฐานทมมากอนหนานในระยะเวลา ๔๐ กวาปมชวงตอนไหนทหลกฐานขาดสายหรอเปนสงทถกปนขนมากนอยเพยงใด ตองการใหเหนประเดนวาดานหนงในกระบวนการศาลจะมการสอบสวนแสวงหาหลกฐานกนอยางจรงจงโดยทเหนอกเหนใจรบฟงชาวบาน เมอศาลเชอประชาชนกจะเปดโอกาสใหมการน�าสบคดกจะยดยาวศาลกอาจถกโจมต อกดานหนงหลกฐานทซบซอนนกมหลกฐานทขดกนเองและศาลกหนไมพนทจะตองรบฟงหลกฐานมหาชนในฐานะทเปนสงทถกตองแทจรง จะปฏเสธไดกตองน�าสบใหหายสงสยจรงๆแตคนทจะน�าสบไดกคอเจาหนาทของรฐนนเองเปนผทท�าหลกฐานมหาชนเหลานน เมอน�าสบใหแนชดสดทายตนเองหรอผรวมงานในอดตหรอ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๕

ผทเคยเปนผบงคบบญชาของตนกอาจไดรบความเดอดรอนไปดวยวาไดยอมตนไปเปนเครองมอของนายทนซงจะเปนการขดกนเองในระบบวาผทจะมาน�าสบหรอจะมาชแจงใหเหนในขอผดของตนนนคงจะยากเตมท ประเดนทน าสนใจคอจะหาทางออกอยางไรใหประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมไดซงจะพจารณาทงในแงกระบวนการยตธรรมในภาพรวมหรอเฉพาะเรองเฉพาะคดกไดโดยใชวธยกคดขนมาอภปรายซกถามกนเพอน�าไปสการปรบปรงระบบกระบวนการยตธรรม จกรพนธ จนทรภมประเดนส�าคญคอสวนหนงชาวบานยากจนจงตองขายทดนมาด�ารงชพเมอขายทดนแลวกจะโอนเอกสารสทธตอใหผซอเมอนายทนไดทดนไปหากมการรองเรยนกรมทดนจะตรวจสอบวาเอกสารสทธออกโดยชอบหรอไมโดยเนนทพยานเอกสารเปนหลกโดยพจารณาขนตอนการออกโฉนดซงมการรงวดน�าชโดยเจาของทดนในการออกโฉนดทดนทกครงจะตองมการรงวดไมมการทจะไมรงวดแลวปกหลกเขต ในการด�าเนนการทกครงจะมหนวยงานทเกยวของทงผปกครองทองท เจาของทดน และเจาของทดนใกลเคยงรวมในการรงวดดวยหากด�าเนนการผดพลาดคลาดเคลอนเจาหนาทกจะถกด�าเนนการอยแลวในกรณทเปนทหลวงจะไมสามารถออกโฉนดไดแตในกรณทเปนทเอกชนจะมกระบวนการในการออกโฉนด หากพบการกระท�าผดจะมการเพกถอนโฉนด และด�าเนนการทางวนยกบเจาหนาททรวมกระท�าผดดวย คมสน โพธคง การออกเอกสารสทธโดยมชอบ แลวน�าไปสการเพกถอน(มาตรา๖๑)เปนประเดนส�าคญหากทราบขอมลทางสถตเกยวกบจ�านวนการเพกถอนจะท�าใหรวามการใชอ�านาจตามมาตรา๖๑แคไหน ผพพากษา ๓ การสมมนาครงนไมไดตองการหาจ�าเลยของสงคม แตตองการแลกเปลยนเรยนรเพอหาทางออกรวมกนในการชวยเหลอประชาชนทไดรบความเดอดรอนหรอดอยโอกาสในสงคมเชอวาปจจบนหลายหนวยงานไดมการท�าโครงการเพอคมครองสทธของเดกสตรคนพการผบรโภคหรอผดอยโอกาสอนในสงคม วธการแกปญหาหากใชกฎเกณฑเดยวกนกบทกกลม จะมปญหาวาประชาชนสวนหนงไมสามารถเขาถงความเปนธรรมในสงคมได เมอเขยนกราฟ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๕

เปรยบเทยบในแตละกลมวามมาตรการทรฐเขาไปดแลกลมตางๆเหลานมากนอยแคไหนจะเหนระดบของการเขาไปจดการทมความเขมขนตางกนไมวาจะเปนตวกฎหมายหรอการมหนวยงานเขามารองรบ เชน กลมผบรโภคจะมส�านกงานคมครองผบรโภคทมมาตรการทางการบรหารในการชวยแกปญหาเปนตนจงอยากตงค�าถามวาในกรณทดนจะมเจาภาพหรอส�านกงานหรอคณะกรรมการเขามาดแลเรองนอยางจรงจงหรอไมอยางไร ผพพากษา ๔กรณทดนทพดถงนเบองตนนาจะมาจากอดตเมอ๔๐กวาปกอนทดนคงไมมราคาเสมอนวานายทนเขามาหลอกชาวบานขอเทจจรงตองยตแบบนนวา นกการเมองนายทนมาหลอกชาวบานวาออกโฉนดไดและจะซอดวยแตสดทายผดสญญาแลวน�าหนงสอมอบอ�านาจไปออกโฉนดเปนทดนของตวเองกรณนตองดวาศาลปกครองวนจฉยวาอยางไร นกร วสเพญศาลปกครองไดไปดในพนทบอกวาโฉนดทดนแปลงเลกๆททบกบทนายทนนนทกแปลงตองมประวตวาทดนออกมาจากแปลงใหญแปลงไหนถาโฉนดออกโดยชอบกใหเจาพนกงานทดนน�าประวตแตละแปลงมา จนกระทงปจจบนกยงไมมประวตนนออกมาวาทดนแตละแปลงออกมาจากแปลงใหญแปลงไหนอยางไรในความจรงตองมประวตออกมาไดเชนจากสค.๑มาเปนนส.๓มาเปนโฉนดขายตอใหใครบางเพยงแตวาขนตอนไหนจะชอบหรอมชอบอยางไรเมอขอเทจจรงไมมประวตแตละแปลงน�าเสนอตอศาลศาลจงมองวาการออกโฉนดไมนาจะชอบโดยใชมาตรา๖๑ซงเปนคดแรกทเหนวาใชมาตรา๖๑ในศาลปกครองชนตนแตขอตอสของผถกฟองคดเหนวาไมตองใชมาตรา๖๑เพราะทกแปลงชอบแลวแตไมมรายละเอยดขณะนคดอยในศาลปกครองสงสด กตตศกด ปรกตใหขอมลและใหความเหนวาเรองนรปเรองจะเหมอนวานกการเมองหลอกเทาททราบนกการเมองคนนมความคดเปนสงคมนยมมแนวคดจะตงเปนสหกรณโดยมประชาชนทงหมดเปนบรวารแลวจะเปนพรรคการเมองทมประชาชนเปนบรวารดวยแตทงหมดเขาจะเปนเจาของทดนเพอใหประชาชนมาอยรวมกนแตเมอเขาเสยชวตภรรยาของเขากลบคดจะจดสรรเปนอสงหารมทรพยขนาดใหญ เพราะฉะนนตองเขาใจววฒนาการทางความคดของนายทน ในความ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๗

เปนจรงนายทนกอาจจะกงหลอกโดยเชอวาประชาชนรกษาทดนไวไมไดซงเขาจะเปนผปกปองประชาชนเองอาจตองใหความเปนธรรมกบผตายในแงนดวย พนจ ตนตวญพงศ ถาพดถงเรองเจาภาพกรณทดนคดวามอยแลว คอกบร.และศนยด�ารงธรรมแตละจงหวดกจะเปนเจาภาพแตปญหาทคยกนณวนนคงไมตองลงในรายละเอยดเพราะบางสงบางอยางอยในการพจารณาของศาลรวมทงขอมลทน�าเสนอกไมแนชดวาเทจจรงแคไหนจงอยากใหพจารณาโครงสรางการจดการปญหามากกวาปญหาทดนปจจบนสภาวะของโลกเปนยควตถนยมการแสวงหาปจจยสโดยเฉพาะเรองทดนทกคนกจะแกงแยงกน แตการแกงแยงทดนไมมระบบระเบยบหนวยงานของรฐกพรอมทจะชวยชาวบานแตตองคดแยกใหดวาเราชวยประชาชนชวยคนดอยโอกาสคนเดอดรอนแตถาคนเลวคนชวตอใหจนหรอดอยโอกาสเรากไมควรชวยเพราะจะเปนปญหาในระยะยาว ในเรองการจดสรรทเหมาะสมนนในอดตประเทศไทยมปาไมอยประมาณ๗๐%แตปจจบนเหลอประมาณ๒๐%แสดงวาปาไมถกบกรกถกครอบครองโดยชาวบานทขยายตวจากครอบครวเลกๆทเพมจ�านวนมากขนปจจบนปาไมเหลอแลวจากภาพถายทางอากาศเหนสเขยวไมใชปาแตเปนสวนยางพารา ในเรองของการแกไขปญหาตองยอมรบวาคนทมความรมากทสดคอเจาพนกงานทดนเพราะจะม ขอมลภาพถายทางอากาศใหเหนวาประชาชนเขาไปอยในพนทตงแตเมอไหรการจะมเจาภาพในการแกไขปญหาทดนนตองเสรมสรางจรยธรรมใหกบคนรนใหม และรฐจะเขาไปจดสรรอยางไรทจะหาขอยตท เปนธรรม คอทกฝายเหนวาจะสามารถปกปกษรกษาทรพยากรไวไดจะทาอยางไร คมสน โพธคงปญหาเรองทดนเปนเรองทแกไขคอนขางยากเพราะวาทดนไมเหมอนทรพยากรอนทดนเปนทรพยากรทมอยจ�ากดบางสวนสามารถจดสรรใหไดบางสวนไมสามารถจดสรรใหได ประเดนส�าคญคอเรองการบงคบใชกฎหมายตงแตเจาหนาทชนตนตงแตการออกเอกสารสทธซงจะตองตงค�าถามกนวาในกรณของการออกเอกสารสทธและมขอโตแยงกนเชนน ในสวนของเจาพนกงานทดนมวธแกไขขอพพาทเบองตนอยางไร การออกเอกสารสทธจ�านวนหนงถกตงค�าถามวาออกบนพนทจรงหรอออกบนแผนทคดวาหนวยงานทดแลเกยวกบเรองนมหลาย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๗

หนวยงานการตงหนวยงานใหมจะท�าใหมปญหาเพมขนแตปญหากยงคงเดมหรอไม หากเปรยบเทยบกบปญหาการคมครองผบรโภคจะแตกตางเนองจากปญหาการคมครองผบรโภคไมไดเปนกรณพพาทในศาลแตมปญหาในเรองกลไกในการคมครองผ บรโภคไมสมบรณในชนของเจาพนกงานซงมปญหาในการตงขอสนนษฐานเปนตนในสวนของเรองทดนท�าไมจงเปนปญหาเชนทดนในปาหรอทดนเหมองท�าไมจงลดหายไปจากเดมทเปนทดนของรฐ สวนหนงตองยอมรบวาประชาชนเขาไปบกรกแตกตองตงค�าถามวาการเขาไปบกรกของประชาชนมสาเหตมาจากเรองอะไร จากการเพมขนของประชากร หรอการถกแยงชงทรพยากรไปดวยกระบวนการออกโฉนดหรอการออกเอกสารสทธทงหลายจนน�าไปสการทประชาชนเหลานนไมสามารถถอครองทดนทจะท�าเกษตรกรรมไดจงเขาไปบกรกทดนหรอการกระท�าการบกรกโดยนายทนเรองการพสจนนาจะท�าไดนอกเหนอจากภาพถายทางอากาศยงมทมาของทดนหลายเรองทน�าไปสการพสจน เชนภาพถายทางอากาศของกรมแผนททหารเปนตนโดยหลกการถาคดไปสศาลโดยฝายใดฝายหนงไมสามารถพสจนทมาทไปของทดนไดการตงขอสนนษฐานตองตงค�าถามกลบไปวาการออกเอกสารสทธนนมปญหาในการออกหรอไมซงเปนประเดนทตองน�ามาพจารณาถาไมสามารถตอบทมาทไปของเอกสารไดเจาพนกงานทดนตองน�าไปพสจนใหไดวาทมาทไปเปนอยางไรถากระบวนการสามารถยอนกลบไปสเจาพนกงานทดนไดและน�ากลบมาสการพสจนในศาลเรองทงหลายทจะมาเปนคดในศาลจะลดลงและชาวบานกจะไดรบความค มครองมากขน ในแงของกระบวนการด�าเนนงานของเจาพนกงานทดนคดวามเงอนไข๒ประการทตองน�ามาพจารณาประการทหนงคอเรองการมสวนรวมของประชาชนในพนท ควรมระบบของการพสจนทดนโดยชาวบานในพนทมสวนรวม ประการทสองคอ มาตรา ๖๑ การใชอานาจของอธบดกรมทดนในการเพกถอนเอกสารสทธนนควรจะยกเลกหรอไมแลวตงเปนระบบคณะกรรมการในการวนจฉยเรองเหลานแทนระบบคณะกรรมการถาเปนระบบทมการแตงตงมาโดยกระบวนการทถกตองจะลดขอพพาทไปสศาลไดมากขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๘๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๙

เพมศกด มกราภรมย กรณทน�าเสนอนนายทนครอบครองทดนประมาณหนงในสามของพนททงหมดของ๒ต�าบลจงตงค�าถามวาผทเขาไปรวบรวมทดนนนไดมาโดยวธการสจรตหรอไมถาไดขอสรปวาไมนาจะไดมาโดยวธการสจรตแลวจะแกไขประเดนเหลานซงยงมคดทคางอยทงทฟองแลวและยงไมไดฟองมากมายตอไปอยางไรและเพอเปนบทเรยนส�าหรบพนทอนๆทจะน�าไปอธบายความและเสนอแนะตอไป จนทมา ธนาสวางกล ปญหานซบซอนมากโดยเฉพาะในเชงสงคมวทยาทจะน�ามาส กระบวนการยตธรรม เพราะนกกฎหมายอาจไมไดค�านงถงในแงสงคมวทยาประเดนปญหานขนตนดวยหลกสทธสจรตซงมองได๒ทางคอ๑)สทธสจรตนเกดจากการทมผขอออกโฉนดตองอยบนพนฐานทเจาหนาทท�าหนาทนนโดยสจรตถางานวจยชนนสะทอนไดวา กระบวนการในการออกเอกสารสทธเหลานไมไดอยบนพนฐานของหลกสทธสจรตกนาจะใชงานวจยนเปนตวสะทอนและน�าเขาสกระบวนการยตธรรมหรอกระบวนการทางศาลใหไดไมเชนนนงานวจยนจะไมมประโยชนอนใดเลยหากเราเพยงน�ามาพดกนในวงประชม ในแงของประเดนมาตรา๖๑อธบดทดนมกไมใชอ�านาจแลวกลบมาหารอส�านกงานอยการสงสดขอหารอนนสามารถตงขอสนนษฐานวาเจาหนาทไมไดใชสทธสจรตขอเทจจรงเปนเรองทละเอยดซบซอนมากจงเปนเรองยากทอธบดกรมทดนจะน�ามาตรา๖๑มาใช๒)สทธกลมน�างานวจยประกอบเขาไปในศาลปกครองประกอบกบศาลปกครองเคยท�าคดนตงเปนประเดนไวแลวใหน�ากรณทก�าลงอทธรณเขามาศกษาแลวฟองเขาไปเปนกลมเพอใหอธบดใชอ�านาจตามมาตรา ๖๑ โดยขมวดในทายฟองวาอธบดกรมทดนตองด�าเนนการภายในระยะเวลาทก�าหนด เพอใหศาลปกครองมค�าสงในทางปกครองในกรณคดทสนสดเปนคดทผกพนคกรณอยตรงนกเปนปญหาทตองคดวาในกรณของศาลยตธรรมในกรณคดทสนสดและมผลผกพนจะมผลกระทบมากนอยแคไหนแตคดทยงอยในการพจารณาและอยในศาลอทธรณนนนาจะมกระบวนการทขอใหศาลยตธรรมชะลอเพอรอใหเกดกระบวนการทจะบงคบใหมการใชมาตรา ๖๑ ตรวจสอบทดนในพนทนโดยสทธกลมโดยมงานวจยนเปนพนฐานของสทธกลมเพอใหศาลปกครองเกดการก�าหนด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๘๙

ใหมการรงวดหรอเกดขอเทจจรงขนใหมในการจดการทดนสทธกลมทงหมดเทาทท�าได ถาท�าไดเชนนกระบวนการยตธรรมกบความคดในการวจยหรอสงคมวทยากจะเขาสกระบวนการของศาลและใหศาลพจารณาวาจะใชความเหนตรงนอยางไร ผพพากษา ๓ขณะนทางสถาบนวจยรพพฒนศกดมการจดประชมผน�าสงสด๕ฝายของกระบวนการยตธรรมโดยมทานประธานศาลฎกาเปนประธานทานอยการสงสด ทานผบ.ตร. ทานปลดกระทรวงยตธรรม และทานนายกสภาทนายความเพอแกไขปญหาขอขดของและกระบวนการทจะพฒนากระบวนการยตธรรม ซงอาจเปนอกชองทางหนงในการประสานงานกบคณะผวจย ถาเครองมอในกระบวนการยตธรรมเพยงพอกจะไมมเรองทประชาชนไดรบความเดอดรอนตองแยกกรณทดนทงทชาวบานบกรกปาจรง หรอถกคกคามจากผทมก�าลงทนมากกวางานวจยนแกปญหาการบกรกปาดวยหรอไมหรอเพยงคมครองประชาชนหากเปาหมายชดเจนทางสถาบนฯกมเครองมอทจะเขามาชวยได กตตศกด ปรกตกระบวนการฟอกทดนเกดจากการเตบโตของตลาดทดนหลงป๒๕๓๐มคนวางโครงสงคนของตนไปเปนผใหญบานพรอมกบสนบสนนหาเสยงสรางหลกฐานควบคมเจาหนาททดนและด�าเนนกระบวนการทงหมดวธแกท�าได๒ทางคอ๑)ลางกระดานโดยมความรนแรงมจลาจลหรอ๒)ลางทละเรอง ซงอาจสงผลกระทบตอศาลปกครองและศาลยตธรรม แตหลกสจรตจะชวยลางไดแตตองมนคงและท�าตอเนอง คมสน โพธคงการแกกฎหมายกเปนสงส�าคญเพราะเปนเครองมอหนงในการแกไขปญหาใหชาวบานตองปรบกฎหมายบางประการเชนประมวลกฎหมาย.ทดนโดยเฉพาะอ�านาจเจาพนกงานเชนการรบฟงหลกฐานการไมกลาใชอ�านาจโดยเฉพาะคดทเกยวของกบกรรมสทธ เนองจากมาตรา๖๑ความรบผดชอบจะอยทตวบคคลมากอาจปรบใหเปนรปแบบคณะกรรมการแทน การขอเพกถอนการออกเอกสารโดยมชอบเงอนไขของการไปสศาลปกครองหรอศาลยตธรรมวาคดไหนควรไปอยศาลไหนศาลยตธรรมอาจตองปรบกระบวนวธพจารณาเปนแบบไตสวนแบบศาลปกครองจะท�าใหประชาชนไดรบความเปนธรรมมากขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๙๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๑

การใชกระบวนการยตธรรมแบบสมานฉนท กระบวนการรบฟงประชาชนควรใชเครองมอทางสงคมเปนกลไกในการพสจนความเปนมาเปนไปของทดนผใหความเหนประกอบในการพจารณาคดของศาล เชน ผเฒาผแกในพนททสามารถบอกเลาประวตความเปนมาของพนทไดจะชวยในเรองการพสจนขอเทจจรงของศาลได ผพพากษา ๕มาตรา๖๑แมใหอ�านาจอธบดกรมทดนแตการไปเพกถอนจะมความยงยาก รฐจะตองรบผดเพราะออกเอกสารโดยมชอบท�าใหเกดปญหาไมกลาใชอ�านาจ การฟงตองหาเหตผลหกลางหลกความจรงไมวารวยหรอจนกมทงดและชวตองพสจนวาสงทพดจรงหรอไมจรง คดนเชอวานายทนไมไดหลอกแตเปนเพราะมแนวคดแบบสงคมนยมเชอวาในชมชนอยอยางม ความสมพนธอนดตอกนจงไมไดมการฟองรองกน อกประการหนงสมยกอนทดนราคาถกแตพอนานเขาทดนมราคาจงเรมมปญหา ปญหาอยางหนงทเคยพบคอคนทท�าหนาทออกโฉนดเปนขาราชการชนผนอยมเงนเดอนไมมากนกบางรายพอมคนจางใหออกเอกสารมชอบกยอมท�าไมใชเฉพาะกรมทดนแตเปนปญหาในหนวยงานของรฐหลายแหง วธแกปญหาประการหนงคอใชวธรฐศาสตรทางปกครองโดยใหคนมบารมในทองถนทประชาชนสองฝายเชอ มความนาเชอถอมาชวยเจรจา หรอศาลของฝายปกครองชวยไกลเกลยควบคกบการด�าเนนคดทางศาล เพอใหท�าสญญาประนประนอมยอมความกน วธพจารณาศาลณตอนนศาลยตธรรมกยงท�าคดเพกถอนโฉนดอยไมเกยวกบการกระท�าทางปกครองเปนเรองทประชาชนมปญหากนอางวาเปนเจาของทดนศาลจงตองมาพจารณาวาใครโกง ใครใครโกหกใคร เมอฟงวาเปนโฉนดของใครแลวจงจะเพกถอนไมเกยวกบการกระท�าของรฐเปนเรองของเอกชนทไปสงผลตอเจาหนาทรฐทตองเปนคนด�าเนนการใหตามหนาททางกฎหมายเพราะฉะนนการสคดทกคนมสทธสคดเทาเทยมกนแตขอสนนษฐานทางกฎหมายสนนษฐานไวกอนวา นส.๓ หรอโฉนดเปนสงทถกตองในเบองตน เพราะฉะนนคนทมชอในทาง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๑

ทะเบยนจะไดรบประโยชนของขอสนนษฐานคนทบอกวาไมชอบตองน�าสบวาไมชอบอยางไร ควรบรรจความรพนฐานทางกฎหมายเปนหลกสตรใหเดกป.๖ หรอมธยมตนศกษาเรยนร เชน การกยม การจ�าน�า การจ�านอง การซอขาย เปนตน เพอสามารถใหขอมลกบพอแมได ผพพากษา ๓กรณการฟอกทดนอาจแบงได๓กลมคอ๑)อยระหวางด�าเนนการเชนกวานซอใชอ�านาจขมขคกคาม๒)ด�าเนนการแลว๓)ฟอกเสรจแลวซงกลมสดทายจะแกปญหาไดยากทสด จากขอมลทงหมดพบวาประเดนทชาวบานเดอดรอนเนองจากขาดโอกาสขาดความรขาดการเขาถงซงกระบวนการทจะเปนตวชวยใหเขาถงได เชนการด�าเนนคดแบบกลม และการใหค�าปรกษา/ศนยใหค�าปรกษาและการชวยเหลอเปนตน กลมทถกด�าเนนคดขาดดอยในการน�าเสนอพยานหลกฐานเชนแผนททางอากาศ การพสจนสทธเพกถอน ควรหาคดตวอยาง (Best Practice) แนวทางพสจนสทธทดดวยกระบวนการตางๆ จดจางนกกฎหมายทมความเชยวชาญเรองทดนมาชวยแกไขปญหา เผยแพรความรท�าคมอประชาชนลงพนทและหาแนวรวมเชนสทธกลมอาสาสมครไกลเกลยในชมชน ใชสอในการน�าเสนอการปกปองการใชสทธของชาวบาน เพมศกด มกราภรมย หยบยกประเดนพยานเอกสารมาอภปรายวาปญหาส�าคญอกประการคอเรองพยานเอกสารหลกฐานมกจะสญหายไปกบบคคลไมมระบบเกบรกษาเอกสารทกระบวนการยตธรรมใชเปนมาตรฐานถากระบวนการทมไมสามารถพสจนพยานหลกฐานเอกสารไดไดจะสงใหปญหายงคงอยชาวบานกจะประสบปญหาเดมๆ เพราะฉะนนจะมทางออกเกยวกบการเกบรกษาเอกสารหรอปญหาการปลอมแปลงเอกสารอยางไร สรปขอเสนอแนะจากการอภปราย ม/ตงหนวยงานเจาภาพในการแกไขปญหาทดนโดยเฉพาะมศนย/สายดวนใหความรใหค�าปรกษาและใหความชวย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๙๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๓

เหลอประชาชนในกรณทดน ใชมาตรา ๖๑ เปนเครองมอผานรปแบบคณะกรรมการ ใชมาตรา ๖๑ โดยเนนหลกสจรตและใชบรการศาลปกครองในรปคดกลมแกกฎหมายเชนประมวลกฎหมายทดนปรบวธพจารณาความใชกระบวนวธพจารณาแบบไตสวน ใชกระบวนการทางสงคม กระบวนการมสวนรวม และกระบวนการยตธรรมแบบสมานฉนทและคมครองสทธชมชน มรว.อคน รพพฒนชาวบานเหมอนคนทไมมหนทางใดจะตอสมความเสยเปรยบมาก ทางทจะชวยชาวบานใหไดรบความเปนธรรมไดทกคนจะตองเขาไปชวยใหความร ใหชาวบานใหมความเสมอภาคมากขน โดยเฉพาะนกศกษามหาวทยาลยและนกกฎหมายควรชวยใหความรชาวบานในเรองกฎหมายนอกจากนชาวบานยงตองประสบปญหาแบกรบภาระในการพสจนขอมลเอกสารหลกฐานไมมทนทรพยในการรวบรวมเอกสาร จะขอหลกฐานจากหนวยงานราชการกไมกลา ล�าบากในการตอสในระบบกลาวหา ทกคนไมวาจะเปนหนวยงานราชการศาลอยการทนายความฯลฯตองพยายามเขาใจชาวบานใหมากขนแมคนจนจะมทงดและเลวปะปนแตตองค�านงถงสภาพในเชงโครงสรางดวยเวทลกษณะนจะชวยใหเกดการแลกเปลยนเรยนรและน�าไปสการหาทางออกในการแกปญหาใหประชาชน กตตศกด ปรกตอะไรคอปญหาเชงโครงสรางอะไรคอทางแกเชงโครงสรางอะไรคอปญหาในรายละเอยดตองพจารณาทงในเชงมหภาคและจลภาคจากการพดคยพบวาปญหาใหญและปญหาส�าคญทตองแกไขใหไดคอ ปญหาการจดสรรทรพยากรธรรมชาตทไมเปนธรรมจะน�าไปสการลกฮอแยงทดน การครอบครองยดทดนและการใชก�าลงในทสดจะมากจนรฐไมสามารถจดการแกปญหาไดปญหาใหญเกดจากกฎหมายไมถกสรางเสรมเขาไปสจตส�านกของประชาชนอยางจรงจงถาไมสามารถแกปญหานไดกฎหมายและความเปนธรรมจะเปนสงทประชาชนเขาไมถงเวทเชนนจงสมควรจดบอยครงโดยไมจ�ากดวงเลกๆเสมอไปเพอปลกจตส�านกใหกบผเกยวของในกระบวนการยตธรรมอยางสม�าเสมอและน�าไปสการปฏบตทแทจรง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๓

กรณขอพพาททดนชาวเลราไวย จ.ภเกต (๒๒ ม.ย.๕๕) สนท แซซวชาวเลราไวยจ.ภเกตสะทอนวามการฟองวาชาวบานอยในพนทพพาทเมอมการฟองรองเกดขนไดรวบรวมกลมและปรกษาทมมลนธชมชนไท และไดมการรวมกบทนายในการน�าหลกฐานมาลางขอครหาของโจทก ศาลพพากษา๒รายแรกใหแพคดเรองครอบครองปรปกษดงนนอก๗รายทถกฟองตอมาจงน�าเอกสารวจยของอ.อคนและอ.นฤมลมาเปนพยานเอกสารเพมเตมท�าใหศาลรบรวามชาวเลอยจรงทวอนดามน แตกอนหนานนศาลไมเคยรบรวามชาวเลอยมากอนและไมเคยรวาชาวเลมชวตความเปนอยดงเดมแบบไหนซงงานวจยจะชวยบอกเลาเรองราวโดยทเราไมตองไปเลาใหศาลฟงทงความเปนมาชวตความเปนอยประเพณวฒนธรรมและภาษาซงตวเองเปนคนหนงในจ�าเลยในคดทถกยกฟองปญหาของชาวเลคอพดภาษาไทยไมไดฟงกไมเขาใจท�าใหมความล�าบากในการสอสารในศาลจงขอใชลามชวยแปลแตกอนหนานนเมอขอใชลามศาลไมอนญาตและมองวาเราเปนตางดาวแตเมอมงานวจยท�าใหศาลเขาใจวาตองใชลามเพราะชาวเลมภาษาของตวเองและมสวนนอยทจะพดภาษาไทยไดลาสดเมอวานนมชาวเลขนศาล๑รายและตองใชลามซงชาวเลถงกบรองไหเพราะไมเขาใจภาษากฎหมายเวลาทศาลหรอทนายโจทกซกมาจงตองใชทนายพสษฐชวยในการพดภาษาทเขาใจงายไมเปนภาษากฎหมายหรอวชาการมากเกนไปซงขอมลหลกฐานในงานวจยเลมนมการขยายวงกวางมากขนในการขนศาล เพราะเขารบสภาพปญหามากขนวาพวกเราอยในพนทดงเดมจรงๆมวฒนธรรมจรงๆวนกอนอยการ ๒ คนลงพนท และเหนวาเปนชมชนทแออดจรง ซงกอนหนานกมทมอ.คมสนพล.อ.สรนทรดเอสไอและหนวยงานตางๆลงพนทเกบขอมลเพอใชในการสงแนบศาลหลงจากนนไดตงวงคยกบชาวบานวายากทจะสในศาลยตธรรมได เพราะจะพจารณาเฉพาะเอกสารสทธ แตไมไดค�านงถงความเปนจรงในพนทจงใหเตรยมขอมลตางๆ ในการตอสในศาลปกครองแทน ขณะนอยระหวางการรวบรวมขอมล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๙๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๕

ธนาชย สนทรอนนตชย จากทเคยชวยคดทบยางจนมาถงราไวย ในสวนราไวยก�าลงด�าเนนการเตรยมฟองศาลปกครอง ในเรองการสอสาร ราไวยไมไดสในเชงกฎหมายอยางเดยว แตมเรองหลกฐานทางโบราณคด วฒนธรรมประวตศาสตร วาจะตองมการรวบรวมขอมล เปนสงทจะเสรมวาเขามความเปนอยมากอนการออกโฉนดตางๆสงหนงททางทมพยายามจะชวยคอกระตนใหชาวบานรสกวาหองหวงแหนชมชนของตวเองเขารแตวาเขาอยในพนทมากอนและนาจะไดอยตอแตวนดคนดตองมาขนศาลแตกตางจากกรณทบยางคอพอชาวบานไมรกระบวนการทางกฎหมายเขาจะมความกลววาสไปจะไดอะไรหรอไมพอตองรวบรวมหลกฐานโบราณคดจ�านวนมากความรสกวาตองตอสของชาวบานจะเรมถดถอยนายทนเองกพยายามแทรกซมเขามาพดคยทละรายใหท�าสญญาเพอไดอยตอไปซงจะท�าใหความเขมแขงของคนในพนททจะตอสรวมกนอาจจะมปญหาวาจะรวมตวแลวเกดความขดแยงขนในพนทหรอเปลาซงไมใชประเดนทางกฎหมายแลวแตควรตองมกระบวนการการมสวนรวมของชมชนทจะเขาไปชวยดวย ศกดณรงค มงคลเรองทเราก�าลงพดและงานวจยทท�าเปนงานทท�าในชวงทายของเรองความยตธรรมของการจดสรรทรพยากรคอเรองคดแตจรงๆมปญหามาตงแตเรองโครงสราง การท�าภารกจนใหเสรจและยงยนคดวา ตองท�าเปนขบวนการเคลอนไหว ไมใชเฉพาะฝายใดฝายหนงท�า จะมภารกจของชาวบานภารกจของฝายวชาชพอยางทนายภารกจของฝายวชาการทเปนนกนตศาสตรหรอเปนนกวชาการอสระตองลอกนใหเปนขบวนงานวจยชนนในบทคดยอหนาท๒ทบอกวาม๔ประเดนของขอเสนอส�าหรบการตอสคดตองท�าอะไรบางคดวาขาดไปตวหนงทจะขอเรยนเสนอทบอกวาคดยดเยอไมมทนทรพยในการตอสราษฎรมขอจ�ากดทางภาษาความสามารถในการสอสารขาดผใหค�าปรกษาขาดค�าแนะน�าแตจรงๆหวใจของเรองนอยทการพฒนาศกยภาพของชาวบานทจะรบภาระเรองนเองเปนฐานส�าคญทสดในการจะท�างานนอยางยงยนเพราะการตอสคดประกอบไปดวยการท�างานภายในเยอะมาก สงส�าคญกคอวา การเตรยมพยานหลกฐานการสบคนการท�างานภายในเพอเสรมชวยจะขาดชาวบานไมไดเลยถาเขาไมท�า

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๕

เองถาเขาไมสเองและไมไดรบการฝกสฝกปฏบตและมเครอขายถายเทเรยนรระหวางพนทหรอแตละกรณทแตกตางทสดคณภาพการท�างานคดจะผอนลงมากจากกรณทบยางล�าพงททมวชาการลงไปชวยกเปนแคระดบหนงแตหวใจของความกาวหนาประสทธภาพในการท�างานอยทชาวบานเพราะพอไปดขอเทจจรงพยานหลกฐานทเขาท�ามาบางเรองเรายงไมไดชแนะเลยแตเขาศกษามาเองแลวขณะเดยวกนเรองทเราชแนะไปเขากไปตามตด หลายเรองเรายงท�าไมไดเลย แตเขามวธจดการมความฉลาดทจะหาขอเทจจรงทงจากคตอสและเจาหนาทซงจ�าเปนตองมการชวยฝกฝนท�าเปนขบวน หรออยางทนายความทมจตอาสาสงๆ กไมสามารถรบคดทกเรองไดถาชาวบานไมชวยขณะเดยวกนฝายวชาชพกตองจบมอกบฝายวชาการในกรณทส�าคญเรองบางเรองทตองเขาไปฝกและพนองชาวบานตองเปนหวใจ คมสน โพธคงทงคดราไวยและทบยางทมวชาการตงรปคดเปนคดตอสใหเปนประโยชนสาธารณะการตอสในฐานสทธชมชนตามมาตรา๖๗งายทสดในการตงฐานคดใหเปนประโยชนสาธารณะตองไปดบทบญญตของรฐธรรมนญตองมความเขาใจในเนอหาของการเขาสสทธของสาธารณะ ถาไมตอสคดในเชงสทธชมชนแลวรปแบบอนจะสยากมาก จากบทเรยน๒ชมชนทเขาไปสมผสมความแตกตางกนของทบยางมความเขมแขงในเชงผน�าคอนขางสงผน�าวาอยางไรวาตามกนมการประชมการจดกลมพดคยกนเพราะฉะนนความเขมแขงของกลมทเคลอนไหวอยนเปนสวนส�าคญแตของราไวยจะมความแตกตางกนคอความเขมแขงของชมชนนอยผน�ากลงเลในการทจะตอสและพบวาคดทบยางยากกวาราไวยแตท�าไดเรวกวาซงทมทปรกษาถอหลกวาในการท�างานจะฝกชาวบานไปดวยเราไมท�าคดใหโดยทเขาไมมความเขมแขงในเชงความรมากขนจงตองท�าคดรวมกนคดราไวยสงายกวาแตหลกฐานนอยกวาหลกฐานเชงเอกสารทจะน�าไปสการตงรปคดมนอยแตเปนหลกฐานเชงวฒนธรรมเอกสารอางองเชงขอมลความเปนอยเสยสวนใหญจนดเอสไอลงไปชวยตรวจพสจนดเอนเอท�าใหหลกฐานแนนขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๙๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๗

การตอสคดประเภทนตองเขาใจธรรมชาตของรปคด คดราไวยตอสวาเปนสทธชมชน วธตอสเรองสทธชมชน คอ ตองตอสวาชมชนอยมากอนการมโฉนดทดน แตถาสเรองครอบครองปรปกษกเตรยมตวแพไดเลย นอยมากทจะชนะคดราไวยตอสในเชงความเปนอยทยาวนานความเปนอยเชงวฒนธรรมรวมทงหลกฐานทางนตวทยาศาสตรซงเปนสวนส�าคญมาก คอ วตถโบราณและโครงกระดกในการตอสเราตองแสดงใหเหนวาหนงพนทป๒๔๙๗กอนมกฎหมายทดนชาวเลราไวยอยมากอนแลวตอนเรมตนเราไดอาศยแผนทภาพถายทางอากาศยอนหลงประกอบกบการท�าผงสาแหรกตระกล๗ตระกลทมอบหมายใหชาวบานท�าแตกวาจะท�าออกมาไดเกอบ๒ปการตอสคดราไวยนนสยากเพราะชาวบานเองสวนปญหาของหนวยราชการโยง๒เรองหนงส�านกงานทดนทจรตคอรรปชนแนนอนหลกฐานทงหลายมความขดแยง เชนคนทเปนเจาของทดนเปนผหญงหรอผชายยงไมรเลยสองเรองการออกโฉนดทดนมปญหาเรองการรงวดแบงเขตตอมาทเปนปญหาคอ ศาล คดราไวยทผานมาปญหาเกดจากศาลและแพคดในศาลเกอบทกคดและทศนคตของศาลมองวาชาวเลคอคนตางดาวมองวาชาวเลตองอยในน�าจดส�าคญคอศาลตงธงวาชาวเลซงเปนคนตางดาวบกรกราไวยคดจงแพทงทหลกฐานมวาการออกโฉนดผดรงวดไมมการรบรองแนวเขตเพราะฉะนนปญหาราไวยม๓ประการหนงปญหาเชงทศนคตของหนวยงานรฐตอชาวเลสองปญหาคอรรรปชนในพนทราไวยทมผลประโยชนสงสามปญหาความเขมแขงของชมชนเปนตวถอดบทเรยนทส�าคญส�าหรบงานวจยเรองราไวยทไดสมผสในชวง๒ปทผานมา พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลกรณราไวยเปนกรณทยากจรงสงทศกษาจากค�าพพากษาเหนเลยวา สงทเลาใหศาลฟงจากพยานประวตศาสตร ประเพณตางๆศาลเชอแตยงไมถกพฒนาเปนพยานหลกฐานเปนเพยวค�าบอกเลา จงคดวาท�าอยางไรค�าบอกเลาจะมพยานหลกฐานเกดขนทจะไปเชอมโยงทหลายหนวยงานไดท�าประวตศาสตรทดนตรงนไว เรากตองศกษาวาอะไรคอประเดนปญหาของเรองน และเราจะแกทจดไหน เราตองไปดรากเหงาของโฉนดทดนทเอามาฟองวาเกดจากอะไรโฉนดทดนใบนเกดจากส.ค.๑ทประกาศเมอป๒๔๙๗โดยมการระบวามการท�าประโยชนเปนสวนมะพราวค�าถามตอไปคอใครเปนคนปลกมะพราว

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๗

คนทแจงส.ค.๑หรอวาชาวเลคอสงทตองไปตรวจสอบและยนยนหลกฐานชนนนเราไดมาคยกบชมชนเพราะชมชนเปนคนทรประวตศาสตรดงนนชมชนตองมความเขมแขงและมสวนรวมเรากหาวากจกรรมทเกดขนกอน๒๔๙๗มการท�าอะไรบางจงจะวเคราะหและเกบพยานหลกฐานไดเขากพดมาค�าหนงวาเคยเจอโครงกระดกทฝงอยใตบานแลวเลาวาสมยกอนมการเอาโครงกระดกฝงไวใกลบาน เนองจากมความผกพนกนกบคนทเสยชวต ซงสมยนนยงอยกนจ�านวนไมมาก เมอคนมากขนกยายไปฝงทสสานหรอกโบจากนนมการรอบานตกแตงกมการเจอโครงกระดกเขาแลวไปโยนทงทะเลโดยไมไดคดวาเปนพยานหลกฐานส�าคญทจะพสจนสทธชาวเล แตกยงมความหวงวาเมอชาวบานเจอโครงกระดก นาจะมโครงกระดกมากกวานทอยใกลๆกนนคอโจทยทตงไวแลวถามชาวบานวาคดวาจดไหนทจะพบโครงกระดกไดอกทเขาบอกเลาจากบรรพบรษมาวาการฝงจะฝงเรยงกนไปในทศทางนและคดวามมมองนนาจะเปนจดทจะเจอเรากลงไปส�ารวจกนซงกวาจะไดต�าแหนงทดนมามการเปลยนกนหลายครง เพราะชาวเลกไมคอยแนใจ นนคอจดเรมตนและกวาจะไดพยานหลกฐานชนนมาถาเราไปขดแลวเจาของทมาคดคานเราจะท�าอยางไรจะขดตอไหมถาขดตอจะเปนพยานหลกฐานทไดมาจากการกระท�าผดหรอไมจงตองไปขอหมายคนจากศาลศาลกไมเคยเจอกรณเชนนวาไปคนอะไรตง๖วนและไมเคยอนญาตใหใครไปคนอะไรนานเทานตองใชความพยายามกวาจะไดหมายศาลนมาตองคยกบผพพากษาถง๕ทานโดยใหเหตผลวาเปนความจ�าเปนทางโบราณคด ในทสดกพบวาโครงกระดกทฝงอยนนสามารถเชอมโยงดเอนเอกบคนในชมชนได ซงนบวาโชคดมาก แตสงทไปเจอกบสาแหรกทชาวเลท�าพบวาดเอนเอทตรวจพบจากคนเฒาคนแกในชมชนไมสมพนธกบสงทชาวบานบอก ตรงนทเราตองไปท�าการบาน ไปท�าความถกตองอกชนหนง นคอหลกฐานทางวทยาศาสตร ในการวเคราะหดเอนเอเราไดเชญผเชยวชาญทางดเอนเอทงประเทศในสถาบนนตวทยาศาสตรซงมกลยทธหากมการตอสเรองดเอนเอในศาลเขาจะเชญผเชยวชาญดานดเอนเอมาหกลาง ในครงนกไดเชญผเชยวชาญดานดเอนเอมาประชมกนและลงนามรบรองผลทานไดพดสรปสดทายวางานชนนเปนงานทมคณคานาจะเขยนเปนงานวจยทดอกชนหนงทเผยแพรไดเพราะเปนหลก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๑๙๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๙

ฐานทส�าคญนอกจากนยงมหลกฐานอนๆทเราไปรวบรวมมาจากการตอสครงแรกเชนเรองคนทเขาไปเรยนในโรงเรยนวดสวางอารมณเจอทะเบยนเลมแรกป๒๔๗๕แตยงไมเคยมการน�าหลกฐานชนนเสนอศาลเลยแตยงมความขาดตกบกพรองอยอยางหนงคอ ยงไมสามารถไปเชอมโยงคนทอยในทะเบยนกบคนทอยในพนทไดและคนทเชอมโยงตรงนคอ ผอ�านวยการโรงเรยนเดมทเปนคนพนท อยในพนทชมชนมาตงแตเกดและรวานามสกลนเปนนามสกลของชาวเลราไวยทมถนทพกอยทเดยวกบต�าแหนงทเกดเหต เรองหลกฐานนนเราไดมาดวยความยากล�าบากมากภาพถายทางอากาศป๒๔๙๓ก�าลงใหผเชยวชาญแปลวาในการเขาอยของคนเปนไปตามทเขาบอกหรอไมวาอยมานานเปนรอยๆปแตป๒๕๑๐เราเหนแลววามชมชนอยใตตนมะพราวนเปนสวนหนงทเกดขนทราไวยหลายคนบอกวาเราใชงบประมาณมากในการท�ากรณนแตเราคดวาคมคาแตความรวมมอของชมชนยงนอยไปนดหนง ซงในครงแรกกวาจะเจาะไปถงชมชนไดกถกปฏเสธ จงคดวาประเดนนจะแกปญหาอยางไร ไดคยกบหนวยงานทงโบราณคดนตวทยาศาสตรและไดขอสรปมา อยากจะมาน�าเสนอใหชมชนเพอทใหเขาตดสนใจวาจะใหเราเขาไปด�าเนนการหรอไมตอนแรกจะตดสนใจถอยกลบแลวแตกมาคดวาถาเราไมลงไปชวยแลวใครจะชวย จงไดประสานเครอขายเอนจโอ ในทสดกไดเขาไปชวยอกครงแตเรากรวาปญหาการทหนวยงานของรฐไดเขาไปแลวขอมลรวไปถงฝายตรงขามท�าใหประชาชนในพนทถกฟองขนมา พลเอกสรนทร พกลทองในฐานะอดตประธานอนกรรมการแกปญหาทดนชาวเลเวลาท�างานไมวาทไหนจะไมเอาประเดนเยอะแตเอาเรองเดยวเลยคอออกโฉนดโดยมชอบส.ค.๑กแจงมาโดยมชอบไมเปนของจรงครงแรกเมอเหนภาพในหลวงเสดจราไวยกมนใจแลว แตพอไดเหนพยานหลกฐานอนเขามาเปนสวนประกอบไดอกมากเปนไปไมไดทป๒๔๙๘จะแจงส.ค.๑เพราะ๔ปหลงจากนนในหลวงเสดจตนมะพรางยงมอยเตมประกอบกบภาพถายทางอากาศป๒๔๙๓ซงชดเจนวาส.ค.๑ทแจงทงหมดในบรเวณนนนแจงโดยททบหวชาวเลไวสงทเราท�ากนถามวาคมคาไหมแมแตชวยชาวเลได๑ชวตกถอวาบญแลวคมแลวใหเขาสามารถมชวตไดอยตอไปและเรยกรองชาวเลวาตราบใดททานไมรวมมอรวมใจ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๑๙๙

ดวยความบรสทธใจไมมทางทจะชนะไดเลยการเหนแกไดเลกๆนอยๆจะสงผลเสยท�าใหชมชนไปไมรอดเพราะฉะนนตองรวมมอรวมใจกน จานงค จตรนรตน ประเดนความออนแอของชาวบานอาจเปนจดตายเพราะกระบวนการของเรามการท�าขอมลกวาจะตดสนอาจยาวนานถง ๓ ป ซงยาวนานมากส�าหรบชาวเลทไมเขมแขงเพราะเขาสตามฤดกาลถามรสมมากอาจขนมาสบนบกไดแตถามรสมไมมหาปลาไดกจะไปหาปลาและเรองความขใจนอยกเปนลกษณะพเศษของชาวเล งานวจยนและทหลายทานพดท�าใหเหนวามคอรรปชนแนนอนเพราะฉะนนจงอาจตองมอ�านาจอนชวยถาหวงใหเปนเหมอนทบยางหรอหนองกนเพลคงยากเพราะเปนคนละแบบงานวจยชนนอาจเสนอถงโครงสรางราชการแผนดนใหมการลงไปชวยแตถาหวงวาใชหลกฐานแลวสไปตามขนตอนปกตกวาถวจะสกงากไหม อยางกรณหนองกนเพล โมเดลทมดเอสไอกรรมการสทธฯ ทนายความลงไป คอบางเรองกสามารถชนะไดเลย เชน ทสงหนงสอถงผวาฯ ใหออกโฉนดให กมชยชนะเลกๆ เกดขน อาจตองมการตงโครงสรางใหมเพอชวยเหลอวามชองทางใดหรอไมทตองท�าในเชงนโยบายโดยภาครฐเขามาชวยหาดเสนอในงานวจยนาจะท�าใหมน�าหนกมากขน กตตศกด ปรกตปญหาเรองการขยายพนทของคนเมองทบซอนทอยอาศยและทท�ากนชนพนเมองมในหลายประเทศ เชน ประเทศญปน ซงไดมการแกไขตงแตสมยสงครามโลกจากสมยปฏรปการปกครองใหมๆรฐประกาศเขตปาสงวนปาคมครองรวมทงมการขยายตวของคนเมองเมอประชาชนไมสามารถตอรองไดในทสดจงเผาปารฐจงตองเขามาชวยแกไขในแคนาดากเปนปญหาแบบเดยวกนเมอเมองขยายเขาไปในพนทของชนพนเมองกเกดความขดแยง ศาลฎกาของแคนาดาตดสนวาเปนปญหาOwneroftheSovereignหรอการรกษาค�ามนสญญาในฐานะองคอธปตยทจะคมครองสทธชนพนเมองเปนการใชอ�านาจรฐโดยสจรต โดยค�านงถงหลกคณธรรม จากการทในแคนาดามชนพนเมองบางเผาทจ�าเปนตองประกอบพธกรรมบชาไฟในเขตปาอทยานศาลตดสนวาคนอนผดหมดยกเวนคนทมจารตประเพณสามารถท�าไดตราบใดทยงควบคมใหจารตประเพณไมขดตอการคมครองปา เพราะเหตทพระราชบญญตหรอกฎหมายนนไมไดมงทจะ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๑

ลมลางจารตประเพณอนมมาแตเดม แตมงทจะคมครองไมใหท�าการอนเปนปฏปกษตอการคมครองรกษาธรรมชาต ตราบใดทยงรกษาประเพณอยโดยไมขดกนกบการคมครองรกษาธรรมชาตใหท�าไดแตท�าในฐานะเปนขอยกเวนในละตนอเมรกากมการอางจารตประเพณบางกรณในเขตรกษาพนธสตวกรณชนเผาหนงมประเพณวาการจบจระเขไดจะถอวาคนๆ นนเปนผใหญเพยงพอและสามารถแตงงานได แตจระเขเปนพนธสงวนหามจบหามขายหามจ�าหนาย ชนเผาจงถกจบกม ระหวางจระเขกบชนเผาตองเลอกวาจะใหอะไรสญพนธ ศาลจงตดสนวาคนอนหามหมดยกเวนชนเผานดงนนจงใหชนเผาชวยคมครองจระเขไมใหมพอคามาลาเปนขอยกเวนโดยอางจารตประเพณเชนกน ประเดนในครงนเปนเรองเอกชนกบเอกชน โดยเฉพาะขอโตแยงทวาจะมทางคมครองชนพนเมอง (ชาวเล) อยางไร ซงเหนไดชดวาชาวเลเปนชนพนเมองดงเดมแนนอนในเมอเปนชนดงเดมปญหาคอเขาจะมสทธดงเดมหรอไมและสทธดงเดมนนจะอางกฎหมายตราสามดวงไดไหมในกฎหมายตราสามดวงถาหากผใดไปจบจองทอาศยใชท�ากนแลวตองไปแจงนายบานใหนายบานจดแจงไวถามหลกฐานกรมทดนกคงคมครองแนนอน ปญหาคอไมมหลกฐาน แตมหลกฐานอนจะฟงไดหรอไม ในหลายประเทศใหกรณนเปนขอยกเวนโดยฟงหลกฐานจากพยานบอกเลาซงกรณนหากบอกวาเปนทบานทสวนเขาไดกรรมสทธแตไมไดหมายความวาจะไดสทธตอไปเพราะไมชานายทนกจะซอตอไปจนไดอกหลกทใชในยโรปบอกวาเปนสาธารณสมบตของแผนดน ถาชมชนอยมาโดยไมไดถอเปนกรรมสทธเองเปนสาธารณสมบตของแผนดนทสงวนไวส�าหรบประโยชนพลเมองใชรวมกน แตใหสทธพลเมองทอยอาศยในบรเวณนนเปนผมสทธดกวาสวนในออสเตรเลยจะถอสทธวา เทศบาลทองถนหรอเทศาภบาลทองถนเปนผถอสทธแทนประชาชนทอยในชมชนนนเชนเดยวกบการใชทางหากชมชนแหงไหนมการเดนกนเปนทางเทอกจนกลายเปนทางสาธารณะขนมาเพราะการกระท�าแลว เทศบาลหรอเทศาภบาลกมหนาทในการดแลใหอยในความสงบเรยบรอย ชมชนกไมสามารถหามใหผอนใชทางได แตตวเองกสามารถใชทางได ถาเปนสาธารณสมบตกมเหตใหเพกถอนกรรมสทธในทดนได

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๑

สทธชมชนตามรฐธรรมนญในกรณนมลกษณะเปนสทธอะไรตามความคดทวโลกสทธชมชนประเภทนของชนเผาพนเมองไมใชกรรมสทธแตเปนสทธเสมอนทรพยสทธมสทธเหนอทรพยสนและสาธารณสมบตของแผนดนท�าใหเขามสทธในการใชพวกหนงบอกวาสทธนอยกบชมชนนนตราบเทาทชมชนนนมอยชมชนสลายไปเมอไหรสทธกสลายไปเมอนน(เทยบกบสทธเกบกนทไมสามารถโอนทางมรดกได) ตามหลกทฤษฎสทธชมชน ถาชมชนด�ารงอยตราบใด ผทเปนสมาชกชมชนตายไปชมชนไมไดสนสลายไปกยงคงสงสทธไดเปนการเทยบเคยงกฎหมายทใกลเคยงอยางยงมาปรบใช ผพพากษา ๖กรณขอพพาทเรองทเกดขนระหวางประชาชนแบงเปน๒ระดบคอ เปนเรองของประชาชนกบรฐ และเอกชนกบเอกชนกรณทราไวยนนเปนกรณเอกชนกบเอกชนพพาทกนหลกกฎหมายดงเดมจนถงปจจบนไมไดเปลยนหลกการ กฎหมายตราสามดวงถอวา พระเจาแผนดนเปนเจาของแผนดนทงราชอาณาจกร แตถาผใดไดครอบครองทดนทสวนและท�ากนจะไดสทธทเอกชนหรอประชาชนใชยนตอกนไดแตขณะเดยวกนถาไมไดใชตามก�าหนดแลวมคนอนมาใชคนทมาใชทหลงกไดสทธเหมอนกนคนแรกกถอวาเสยสทธไปดวยหลกการเดยวกนกบทใชในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยหรอแมแตกฎหมายทดนกถอหลกการวาถาทดนใดไมมใครครอบครองถอวาเปนทดนของรฐแตถามการครอบครองหรอมสทธในทดนแลวทดนนนกจะตกแกเอกชนลกษณะการเสยเรองการครอบครองปรปกษกเปนหลกการเดยวกนคอถอหลกวาทดนถาไมใชของรฐกเปนของเอกชนในเรองกรรมสทธกรณทเกดขนกก�าลงโตแยงในพนฐานกรรมสทธในทดนเชนกนถาประชาชนไดกรรมสทธแลวทดนนนกไมใชของรฐอกตอไป ปญหาอยทวาทดนนนเปนของชมชนชาวเลหรอของคนแจงการครอบครองในทนชาวเลไมมการครอบครองทดนสทธนนกจะเสยไปตามหลกการกฎหมายทดน เมอมการครอบครอง(แจงการครอบครองส.ค.๑ในป๒๔๙๗)การแจงการครอบครองแลวถอวาสทธของเขาไมเสยไปกจะมสทธในทดนทดนนนกจะตกเปนกรรมสทธของเอกชนในกรณนเหนวา ส.ค.๑ คอทมาของโฉนดทดนซงน�ามาใชในการพพากษาคด เมอมโฉนดทดนแลวเอกสารนถอเปนเอกสารสทธ บงคบใชไดในศาล ปญหาคอชาวเล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๓

น�าสงไหนไปโตแยงเขา เมอดคดแลวมการสเรองครอบครองปรปกษซงกยงมพนฐานของกรรมสทธอยนนเอง แตแพคดในศาลชนตนเนองจากอางเรองการครอบครองปรปกษแลวเกดไปท�าสญญาเชาอย นนคอปญหาทเกดขนวาไมมการครอบครองอยทเหนชดเจน ปญหาคอถายงใชหลกกรรมสทธในการสคดจะไมมทศทางจบและปญหาจะไมไดรบการแกไข แมชาวเลจะชนะคดมา แตเขากจะไมไดกรรมสทธในทดนแปลงนนอยดเปนปญหาทจะตอเนองตอไปวาทดนกยงไมใชทดนของชมชน หากตอสคดในลกษณะนจะท�าใหศาลมทางเลอกนอย ถาจะเพกถอนโฉนดกตองอาศยศาลปกครอง เนองจากศาลยตธรรมไมสามารถยนมอเขาไปในกรณเพกถอนโฉนดมชอบได หากจะอางสทธชมชนตองอางอกระดบในศาลรฐธรรมนญโดยตงประเดนสศาลรฐธรรมนญอางสทธตามรฐธรรมนญเพอใหศาลรฐธรรมนญมค�าพพากษาในการคมครองสทธกรณHouseofLordของแคนาดานนในระบบขององกฤษจะมศาลเดยวเพราะฉะนนเมอศาลสงพพากษาแลวเทากบพพากษาเพกถอนหรออางสทธตามรฐธรรมนญไดแตศาลยตธรรมของไทยหากตความเรองสทธชมชนขนมากไมมขอผกมดใดๆ ทงสน ยกเวนแตจะพจารณาตามหลกของศาลรฐธรรมนญเพราะศาลรฐธรรมนญมขอบเขตในการพพากษาเรองสทธชมชนตามรฐธรรมนญซงจะผกพนทกศาล และจะสามารถครอบคลมประเดนในการแกไขปญหาไดมากกวาดวยพนฐานศาลยตธรรมมขอจ�ากดมากถาไมพพากษาตามหลกกรรมสทธระบบศาลกจะอยไมไดเชนกนความเชอมนของศาลกจะเสยไปดวย กรรณกา จนทราสทธ กรณนเปนเอกชนพพาทกบเอกชนซงในการออกโฉนดทดน (ใหนายทน) นนตองมกระบวนการออก ประการหนงคอ มาจากพ.ร.บ.ใหใชฯกรณนมการแจงการครอบครอง(ซงตองพจารณาวาใครเปนผแจงใครเปนผอยรบแจงกนอยางไร)แตจากความเชอทไมยดถอครอบครองท�าใหชมชนเสยเปรยบคนทรกฎหมายมากกวาจงไปแจงการครอบครองสมยกอนจะออกโฉนดไดวธเดยวคอเดนส�ารวจและมมาตรา๕พ.ร.บ.ใหใชฯทวาถาใครไมแจงถอวาสละสทธ แตณปจจบนยกเลกไปแลว ปจจบนมมาตรา๕๙ทว แหงประมวลกฎหมายทดนคนทไมไดแจงการครอบครองกสามารถออกเอกสารสทธไดถาครอบ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๓

ครองตอเนองมากอนประมวลกฎหมายทดนบงคบใชในกรณนนายทนออกเอกสารสทธไดอยางไรเนองจากเขามส.ค.๑สามารถน�าพสจนสอบสวนซงกอนหนานนตองมกระบวนการรงวดแจงหนวยงานทเกยวของเชนถาตดหาดทรายชายทะเลตองแจงเจาทาผดแลรกษา เจาของทดนผน�าช การรบรองเขตหมด การประกาศใหผครอบครองสทธคดคาน แตจากงานวจยนจะเหนวาชาวเลไมไดยดถอจบจองเปนเจาของหรอเขาอาจไมรจงไมไดมาคดคานเมอกระบวนการครบจงออกโฉนดใหผทถอครองกรรมสทธสนนษฐานไวกอนวาคอเจาของโฉนดผมชอในโฉนดแตกสามารถเพกถอนไดทงนตองพจารณาวาแตละกรณจะใชกฎหมายใดมาเพกถอนโฉนดนซงจากหลกฐานภาพถายทางอากาศแมสามารถยนยนไดวามคนอยมากอนแตกไมอาจรไดวาคนทอยมากอนนนเปนใคร กรมทดนจะไมสามารถทราบไดวาใครเปนผใชประโยชนในทดนนนจรงจงเปนเรองโตแยงสทธสครอบครองปรปกษแตหากทางชมชนหาไดวากระบวนการออกเอกสารสทธไมครบกระบวนการเชนทจรตประพฤตมชอบหรอมการออกไมถกตองตามกระบวนการกรมทดนสามารถพจารณาไดวาถกตองตามกระบวนการขนตอนหรอไมหรอมการน�าแบบแจงการครอบครองของทอน(บน)มาสวมในทดนนกสามารถตรวจสอบไดหรอมการออกเกนหลกฐานจากส.ค.นน(บวม)หรอเคยน�าไปออกทอนแลวไมมการขดฆาแลวน�ากลบมาออกอก (บด)กสามารถตรวจสอบไดเชนกนถาม๓กรณนไมตองรอศาลกไดสามารถท�าเรองขนมายงกรมทดนไดเพราะทผานมาใช๓กรณนเพกถอนมาหลายรายแลว ตวอยางการเพกถอน ถาโฉนดออกมาโดยสมบรณ และมการโตแยงเรองสทธกสามารถแยกได๒ประเดนคอรายทเคยถอนโดยไมถงศาลเนองจากเจาของยอม มการรบในเบองตนวาทจรงแลวไมใชของเขา เขาไมรคนอนใหออกกออกเจาของทดนรบมขอเทจจรงชดแจงแตถาขอเทจจรงไมปรากฏชดแจงเชนนายทนหรอเจาของทดนยนยนวาเปนของเขา ผานกระบวนการโดยชอบ คนทอยไมใชเจาของแตมาเชากรณนจากการใชอ�านาจตามประมวลกฎหมายทดนมาตรา๖๑ซงมแคอ�านาจหนาท ไมมอ�านาจพจารณาขอโตแยงสทธวาทดนเปนของใคร จงตองพงศาล ทงนขนอยกบการพสจนสทธวาศาลจะเชอใคร กรณนมการวจยมา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๕

อยางละเอยดวาใครอยใครครอบครองยนยนไดวาจ�าเลยไดอยตอเนองตลอดมาศาลสามารถใชพยานหลกฐานนพจารณาในคดนไดสามารถเพกถอนโฉนดไดถาศาลมองวาสทธครอบครองเปนของจ�าเลยกจะสามารถใชมาตรา๖๑ตงกรรมการสอบสวนเพกถอนหรอแกไขโฉนดทดนไดแตขอใหมประเดนวาสวนทพพาทอยนนใครมสทธครอบครองหรอใครมกรรมสทธซงสามารถบอกไดวาใครมสทธดกวาแตไมสามารถบอกไดวาเปนของชมชนหรอไมชาวเลกรบสทธของคนทอยแตไมไดรบสทธของชมชน ถาชมชนอยากใหเปนของชมชนกสามารถอทศใหราชการ น�าเงนของรฐไปซอทดนเอกชนและจดเปนโฉนดชมชนกไดหรอนายก.เปนเจาของอาจจะขาย โดยทรฐมนโยบายเขาไปรวมดวย ท�าอยางไรใหทตรงนนออกมาจากเจาของทดนใหไดซงตองอาศยเรองการครอบครองและกรรมสทธผมอ�านาจคอศาลทจะพจารณาความยตธรรมกฎหมายรบรองสทธของคนทท�าประโยชนอยแมศาลจะมขอจ�ากดแตทงนกขนอยกบพยานหลกฐานขนอยกบกระบวนการยตธรรมและกระบวนการน�าสบเชอมโยงกบสภาทนายความทรบวาความสวนกรณชาวเลชมชนอนกจะมทของรฐดวยมหนวยงานรฐเปนโจทกกมซงสามารถแกปญหาไดอกหลายอยางแตตองเปนเชงนโยบายเรองการจดทดนใหกบชมชน ผพพากษา ๖ กรณพพาทเรองกรรมสทธในกรณทเกดขนน หากชนะคดเกยวกบครอบครองปรปกษปญหาเรองกรรมสทธกยงเปนของเอกชนอยซงไมไดยกระดบไปสสทธชมชนเพราะฉะนนปญหาทเกดขนกจะยงเปนปญหาไมรจบการอทศใหทดนเปนของชมชนนนไมมหลกเกณฑทบอกไวชดแจง อทศไดอยางเดยวคอเปนสาธารณสมบตของแผนดนซงกจะเปนปญหาทคาราคาซงอยถาสในหลกกรรมสทธหลกการเหลานเปนเรองของพยานหลกฐานแตวาฝายผถอกรรมสทธผมโฉนดไดขอสนนษฐานไวกอนทเปนประโยชนแกเขาอกทงเปนเอกสารมหาชนเพราะฉะนนจงไดรบสนนษฐานทเปนประโยชนมากขนอกการทชาวเลจะไปสกบเขาตองสดวยพยานหลกฐานทแขงกวาถาไมมการจดตงองคกรหรอorganizeทดจะสคอนขางยาก เปนปญหาทนาหนกใจเพราะศาลตองถอตามพยานหลกฐานดงนนฝายโจทกจงไดเปรยบในกรณน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๕

ประเดนทวาศาลเพกถอนไดหรอไมนนตามประมวลกฎหมายทดนมาตรา๖๑วรรค๓บอกไววากรณพพาทกนศาลพพากษาไปแลวปรากฏวาทางทดนไมยอมเปลยนแปลงชอในโฉนดทดนศาลจงไดบงคบไปแลวจงมหนงสอของกรมทดนวาตอไปถามการเพกถอนตองปฏบตตามค�าสงศาลคอการทศาลยนมอเขาไปสงเพกถอนโฉนด นนคอประเดนทอาจจะสไดแตวาตองใชพยานหลกฐานคอนขางมาก ผพพากษา ๕กรณนชาวเลไมใชคนทองถนของคนไทยแตอพยพเขามาจากประเทศอนมปญหาวาอพยพเขามากปจงจะมสทธในการครอบครองทดนแปลงนเมอไดสทธครอบครองแลวการตอสคดถกตองหรอไมซงควรตอสวาการทเจาของทดนทมโฉนดหรอ น.ส.๓ ออกโดยมชอบ ไมใชตอสครอบครองปรปกษ ถาตอสครอบครองปรปกษแสดงวาทดนตรงนมเจาของอยแลวแลวมาแยงการครอบครองจงจะไดการครอบครองปรปกษ แตถาเดมทเขามาอยเปนทเปลาไมมคนอย ตองตอสวาการออกโฉนดหรอน.ส.๓ไมชอบ ขอสงเกตอกประการหนงคอทดนทเปนปาชาน�ามาออกโฉนดไดหรอไมถาออกไมไดแลวกรมทดนออกไปแลวมคนรองใหเพกถอนเพราะสภาพเปนทปาชาซงตอนไปรงวดกเหนอยแลวแตท�าไมจงยงออกโฉนด กตตศกด ปรกตเคยมคดปาชาทศาลวนจฉยไวอยางนาฟงคอปาชานอยทสลมเดมออกโดยทรสตใหคณะบคคลมาถอกรรมสทธคนเหลานลมหายตายจากไป ลกหลานกไมรอยทไหน คนเฝาปาชาอางครอบครองปรปกษและขอใหศาลแสดงสทธ เมอศาลแสดงสทธเรยบรอยแลว จงไปขอออกโฉนดทกรมทดน กรมทดนกไปตรวจสอบพบวาทตรงนนเปนปาชาจงไมออกโฉนดใหเขากฟองกรมทดนขอใหศาลบงคบสถงศาลฎกาศาลฎกาบอกวาคนแจงแจงดวยเจตนาไมสจรตใหขอมลแกศาลไมครบถวน ศาลจงพพากษาวาครอบครองปรปกษ แตศาลกไมไดเพกถอนการครอบครองปรปกษแตเขาบงคบสทธไมไดเพราะวาศาลอางวาจะไมบงคบใหกรณนถงแมจะมสทธกตามเพราะใชสทธแจงมาโดยไมสจรตและศาลกไมไดเพกถอนเปนเรองทนาสนใจเปนบทเรยนหนงทนาจะน�ามาพจารณาประกอบได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๗

จนทมา ธนาสวางกลประเดนนตองยอมรบขอเทจจรงสวนหนงวานอกจากสสานแลวยงมสถานทท�าพธกรรมโรงเรยนวดอยในการออกโฉนดนดวยสงเหลานถามองเปนภาพรวมจะเปนสถานททเปนวถชวตของเขาถามองเรองThewayoflifeมองความเปนมนษยความพงพงทจะอยรวมกนกบสงเหลานทงหมดเปนวถชวตของชมชน สทธชมชนเปนสทธทอยบนพนฐานของรฐธรรมนญและศาลทกศาลมหนาทมอ�านาจทจะน�าสทธนนมาพจารณาวนจฉย รบรองสทธของเขาตามกฎหมายรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดของประเทศ ขอดอยของนกกฎหมายบานเรามกละเลยสทธทเปนพนฐานสทธชมชนเปนสทธตามธรรมชาตเปนสงทผกพนในชวตมบอน�าทจะใชแตกถกถม เนองจากการออกโฉนดและเอกชนเขามาครอบครองประเดนนไมใชเฉพาะเอกชนกบเอกชนแตมกระบวนการของรฐเขามาเกยวเนองดวยสสานวด โรงเรยนบอน�า สงเหลานไปอยบนพนทของเอกชนซงสามารถออกโฉนดได เปนสงทกระบวนการของรฐออกโฉนดโดยประมาท เลนเลออยางรายแรงหรอไม ทางออกทสามารถท�าไดคอ๑.คดขนสศาลชนตนแลวจะขนสศาลอทธรณอาจขอชะลอการวนจฉยบางสวนควรด�าเนนการทเปนกระบวนการชมชนเพอเขาสศาลอกครงหนงท�าใหเปนเรองสทธชมชนหลกกฎหมายจะเปนสาธารณสมบตของแผนดน เปนกฎหมายใหมทนาจะลองคด วจย หรอน�าประเดนสสาธารณะประเดนเหลานไมเคยมการเรยนรในมหาวทยาลย นาจะน�าสมหาวทยาลย สสาธารณะสกระบวนการผประกอบวชาชพทางกฎหมายรวมทงส�านกอยการสงสดเพอเปดประเดนวามเรองสทธนอย และหลกกฎหมายตางประเทศทเขาใชนน ใชเรองสาธารณสมบตของแผนดนหรอไมใชหลกanalogyมาคลคลายปญหาสงคมทเตบโตอยางสลบซบซอนและมเหตปจจยอนเนองมาจากการกระทบสทธของกลมคนบางกลมบนสทธชมชนหรอไมเปนสงทสงคมและนกกฎหมายตองเรยนรความคดใหมๆเพอแกไขปญหาเยยวยาสงคมทเกดขนชาวเลถกกระบวนการทางสงคมเบยดขบซงหมายถงอ�านาจของรฐ แตมชองทบกพรองและผดพลาด ซงจะแกไขกระบวนการนนอยางไร เปนสงทาทายนกกฎหมายถามองวารฐออกโฉนดโดยม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๗

ประเดนนอาจจะขนสศาลปกครองหรอท�าอะไรไดทจะพดถงกระบวนการของรฐสวนเรองเอกชนกตองวาตามกฎหมายและอาจชะลอcasebycaseไวกอนแตตองน�าเรองสทธชมชนเขาสกระบวนการของศาล สงเหลานเปนสงทตองเปดเวทเปดประตเปดความคดใหมๆใหกบศาล กตตศกด ปรกตประเทศออสเตรยใชการฟองทองถนอางภาระจ�ายอมใหสาธารณชนเลนสกจากทประเทศออสเตรยมเชงเขาส�าหรบเลนสกแตเลนไดเฉพาะฤดหนาวทมหมะมากตอมาทดนตรงนนออกโฉนดใหชาวบานส�าหรบเลยงววซงสามารถเลยงไดในชวงหนารอนเทานนผานไป๕๐-๖๐ปคนเลนสกมากขนชาวนารสกวาคนเอะอะพลกพลานจงกนรวกนทางสกเอกชนจงฟองอางภาระจ�ายอมวาเลนสกมานาน รองไปยงทองถน แตตกลงกนไมได ทองถนจงฟองวาเปนภาระจ�ายอมขององคกรปกครองทองถน ซงยอมใหคนเลนสกในฤดหนาวมาเปนเวลานานแลวจงอางภาระจ�ายอมใหสาธารณชนเลนสกบนทดนของเอกชนซงทองถนจะชวยควบคมไมใหคนสงเสยงเอะอะรบกวนเปนตน ผพพากษา ๖กรณนไมไดอางสทธชมชนในศาลชนตนหากอางสทธชมชนสามารถรองตอศาลรฐธรรมนญได ขอบเขตอ�านาจการพจารณาคดของศาลยตธรรมมจ�ากด ดงนนหากฟองกรมทดนเพกถอนออกโฉนดมชอบตองฟองศาลปกครอง สทธของประชาชนสทธพลเมองเปนสทธทางอาญาทงสนซงเปนสทธใหญของระบบสทธมนษยชนศาลยตธรรมเปนคนพจารณาและมความเชยวชาญทสด ผพพากษา ๑จากผงตระกลทแสดงในงานวจยจะเหนพฒนาการการอาศยอยของชาวเล ท�าใหตดประเดนเรองผอพยพหรอประเดนไมใชคนไทยออกไปไดปจจบนชาวเลมบตรประชาชน กฎหมายไทยยอมรบและอยภายใตกฎหมายไทยดงนนเขาเปนคนไทยตามกฎหมายไทยจงควรมสทธพงมพงไดของคนไทย กระบวนการใชอ�านาจรฐและกระบวนการยตธรรมท�าใหเกดปญหากบชมชนผวจยเชอวาเกดจากการใชอ�านาจรฐและกระบวนการยตธรรมจดมงหมายคอตองการใหศาลเขาใจชาวบาน เขาใจชมชนวามสภาพเชนนนจรง จากรายงานประชมคราวกอนพบวาศาลยตธรรมไมไดลงไปดพนทแตศาลปกครองลงดพนท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๐๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๙

แลวจงวนจฉย กระบวนการฟองเปนเอกชนกบเอกชนศาลยตธรรมสามารถเพกถอนเอกสารสทธไดหากพสจนไดวาออกโดยมชอบไมถกตองแตการรบฟงขอเทจจรงของศาลยตธรรมรบฟงถงแคไหน จากทกรมทดนกลาวไววา ใครจะเปนคนชหรอยนยนแผนทวาใครเปนผอยอาศยท�าประโยชนมากอน ถาโฉนดออกมชอบกตองเพกถอน งานวจยนชใหเหนความเปนมาของทดนตรงนน ซงเปนสงทศาลยตธรรมตองพจารณา ยกตวอยางพระองคเจารพฯ ในอดตมกรณขดคลองรงสต เปนสญญาสมปทานถาคลองระยะไมเกน๔กม.จะใหทดนเปนคาจางทดนระหวางคลองจงเปนของผขดซงน�าทดนไปขายเปนของเอกชน๒-๓รายศาลนครนายกจ�าคกคนทอยในทดนเดมเพราะคนไดสมปทานขบไลแลวไมยอมออกประชาชนรองวาเขาอยมานานท�าไมตองจ�าคก พระองคเจารพฯ ใชกระบวนการรฐศาสตรมาชวยภายหลงศาลอทธรณพพากษากลบ แมไดสมปทานและอางสทธตามกฎหมายปจจบนแตพระองคเจารพฯมองความเปนธรรมวาราษฎรอยมากอนจะใหความเปนธรรมกบพวกเขาอยางไร กรณนสทธชมชนเปนเหตอางวาโฉนดนออกมาโดยไมถกตองไดแมวาจะไมวนจฉยวาเปนสทธของชมชนหรอไมหรอทดนจะตกเปนของใคร หากพอมสงเทยบเคยง หรอเปนชองทาง อยางนอยยดหลกทวา ถาไมมกฎหมายหามท�าไดกบไมมกฎหมายใหอ�านาจท�าไดอาจน�าสองสงมาปรบใชกบกรณนหากไมมกฎหมายหามศาลวนจฉยตรงนศาลกนาจะใชอ�านาจไดคดวาศาลยตธรรมนาจะพจารณาได แลวการรบรองสทธในทดน แมจะมขออางชวงออกประมวลกฎหมายทดนป ๒๔๙๗ทใหแจงครอบครองเพอออก ส.ค.๑ นน หลกความไมรกฎหมายในทางอาญาอธบายไดในทางแพงกสามารถพจารณาไดความทชาวเลไมรภาษาไทยอานไมออกเขยนไมไดการทจะใหไปอานประมวลกฎหมายทดนวาใหแจงครอบครอง จงนาพจารณาอยางยงวาเขาไมร ในทางแพงยงนาจะเปดกวางยงกวาสามารถสบสาวราวเรองวาเขาท�าประโยชนในทดนมากอนและยงยนยนสทธนนอยดงนนสทธเขาควรมอย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๐๙

ผพพากษา ๕จากเดมทชาวเลเขามาโดยมชอบดวยกฎหมายแลวเมอไหรจงจะชอบดวยกฎหมายตองเรมจากตรงนนแลวเขาครอบครองหรอไมชาวเลมปญหาวาไปมาระหวางเกาะ ชวงทไมอยเปนการครอบครองหรอไม ถาประมวลกฎหมายทดนบอกตองแจงการครอบครอง ปญหาคอคนไทยอนทไมไดแจงการครอบครองแตเราไปตดสทธเขาสวนชาวเลไมแจงครอบครองแตกลบไดสทธ เราจะเอาอะไรมาเปนมาตรฐานหากศาลตดสนวาชาวบานทรเรองไมมสทธแตชาวเลอานหนงสอไมออกมสทธกจะกลายเปน๒มาตรฐานไป เพมศกด มกราภรมย พนทดงเดมของชาวเลทแสดงความเปนชมชนประกอบดวย พนทอยอาศย พนทท�ามาหากนในน�า พนทหากนบนบก พนทประกอบพธกรรม จากเดมทเคยท�างานกรมปาไมในเรองการประกาศปา ไดเหนปญหาวากะเหรยงประสบปญหาเรองนมากประมาณครงหนงทอยในเงอนไขคลายชาวเลคออยในพนทรฐเปนเจาของเชนปาสงวนและอทยานแตพวกเขากมจารตประเพณควบคมวถชวตอย ค�าถามคอเขาจะมแผนดนอยอยางไร ในตางประเทศพบวามประชาชนไรทอยอาศยตองมานอนตามขางถนนไมอยากเหนประเทศไทยเปนเชนนน โดยจารตประเพณคนเหลานไมครอบครอง แตเขามความเปนชมชนปจจบนในประเทศไทยการเคลอนไหวรองรบสทธชมชนชากวาปญหาทเผชญอยนอกจากความถกผดในเชงกรรมสทธแลวจะมทางออกอยางไรใหเอกชนอยรวมกบชมชนไดซงกรณนจะเปนตวอยางส�าหรบอกหลายกรณทชาวบานไมมความรทางกฎหมายและถกเอารดเอาเปรยบ ผพพากษา ๓ จดมงหมายในการประชมครงนคอ การแลกเปลยนความเหนวาจะมทางดแลปญหาเหลานอยางไรบางไมไดมงหาคนผดแตน�าสถานการณตวอยางมาพจารณาวาในความเปนจรงนนมความเปนธรรมหรอไมหากยงไมเปนธรรมอาจลองดเครองมอทมอยในปจจบนเชนกฎหมายกระบวนการยตธรรมผเกยวของฯลฯวาสามารถชวยแกไขปญหาไดหรอไมหรอหากมขอขดของจะมวธการแกปญหาอยางไร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๑๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๑

มรว.อคน รพพฒนมตวอยางแพทยทปฏบตตอคนไขจากกฎระเบยบของโรงพยาบาลทท�าใหคนไขทนทกขทรมานแตมแพทยบางคนหลกเลยงกฎระเบยบบางอยางเพอชวยลดความทกขของคนไขและครอบครวได เรองนจะน�ามาใชในกระบวนการยตธรรมไดหรอไมซงจากประวตกฎหมายและค�าพพากษาศาลหรอผพพากษาทมความสามารถจะมองประเดนทชวยบรรเทาความเดอดรอนทกขยากของประชาชนได ปจจบนในประเทศไทยมความแปลกแยกของชนชนปกครองกบชาวบานหรอชนเผาทไมสามารถเขาใจเขาได ท�าใหเกดปญหามากมายและมผพพากษาจ�านวนนอยมากทมองเหน การศกษาดานกฎหมายของไทยยงขาดความเหนอกเหนใจความเขาใจมนษยหรอความทกขยากซงเปนพลงทจะชวยใหเขาชวยเหลอคนได กรรมสทธเปนหวใจของระบบทนนยมกฎหมายระยะหลงมกเปนกฎหมายของทนนยมและเรากยดมนในสงนน ควรมการอภปรายเพมเตมในประเดนสทธชมชนตามรฐธรรมนญวา ศาลอนน�ามาใชไดหรอไมหรอใชไดเฉพาะศาลรฐธรรมนญ พลชย ทรรพมทยกรณปาชาบอน�าถาอยในททมการออกโฉนดนาจะไมถกตอง เพราะเปนสาธารณประโยชนทพลเมองใชรวมกนโดยสภาพการใช ตามมาตรา๑๓๐๔(๒)ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยซงศาลปกครองวนจฉยไวแลววาเปนสาธารณประโยชนของแผนดนใชประโยชนรวมกนกรณทออกเอกสารสทธแลวปรากฏวาสวนหนงสวนใดเปนทสาธารณะตองกนพนทนนออก ถาน�าทสาธารณประโยชนไปออกโฉนดรวมกนตองเพกถอนเมอเพกถอนหรอแกไขโฉนดในบางสวนแลว ตองด�าเนนการออกหนงสอส�าคญส�าหรบทหลวง ซงอธบดกรมทดนในฐานะผด�าเนนการออกหนงสอฯ ตามมาตรา๘ ตร ในประมวลกฎหมายทดนไดมอบใหผวาราชการจงหวดทกจงหวดเปนผออกหนงสอฯซงสามารถด�าเนนการไดทนทภายหลงจากทมการแกไขหรอเพกถอนในสวนททบกบทสาธารณะการออกโฉนดนอกเหนอจากเจาของทดนขางเคยงตองวางแนวเขตแลวผปกครองทองทเชนนายอ�าเภออบต.ในฐานะผดแลทสาธารณประโยชนตามมาตรา๑๐๒๒

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๑

พ.ร.บ.ปกครองทองท ฉบบท๑๑พ.ศ.๒๕๕๐มหนาทรวมกนในการด�าเนนการคอตองกนพนทสาธารณประโยชนหามมใหออกโฉนดซงกรณนเจาหนาทฯนาจะเฉลยวใจบางวาเปนทสาธารณะ ขณะนสมาชกสภาผแทนราษฎรเสนอราง พ.ร.บ.คณะกรรมการทดนแหงชาต พ.ศ... เสนอมาทางประธานสภา แลวเสนอหนวยงานทเกยวของวาแยงกบกฎหมายทมอยหรอไมและไดเพมเตมเรองการสงวนหวงหามเพอความมนคงของประเทศดวยซงอ�านาจคณะกรรมการนโยบายทดนแหงชาตมาตรา๖ความวาการบรหารจดการทรพยากรดนและทดนของประเทศตองอยบนหลกการดงตอไปน การจดทดน จดรปทดน การสงวนหวงหาม การพฒนาทดน การจดสรรทดนการถอครองทดนสงแวดลอมผงเมองควบคมการใชทางการรกษาการจดหาผลประโยชนทดนของรฐหรอสาธารณสมบตของแผนดน หรอเรองอนๆ ทเกยวของกบทรพยสนของแผนดนและทดน ตองด�าเนนการใหประชาชนมทดนส�าหรบอยอาศยและเลยงชพตามสมควรแกอตภาพ...ซงหากมกฎหมายฉบบนนาจะชวยลดปญหาลงไดเพราะคณะกรรมการฯมโครงสรางใหญ กตตศกด ปรกตกรณนทดนมคนอยอาศยมบอน�าสสานมกจกรรมทท�าอยประจ�าเพยงแตวาเขาไมไดอางปรปกษเพราะไมมเจตนาทจะครอบครองถอเอาเปนเจาของแตมเจตนาใชสอยเปนทสาธารณะไดหรอไมซงทผานมายงไมมกรณน เพมศกด มกราภรมยกระบวนการการท�างานของหนวยงานรฐเรองทดนสามารถท�างานไดดในชมชนทมการศกษาชมชนทเขมแขงชมชนทเขาใจแตจะมปญหามากในชมชนทมลกษณะเปนชนเผาทไมสามารถสอสารกนไดทงกะเหรยงและชาวเล หากไมมองคกรไปชวยกไมสามารถแกปญหาได เพราะเขาไมอยในสภาวะทจะโตแยงหรอชวยเหลอตนเองไดหรอสามารถใชเครองมอทางกฎหมายอยางยตธรรมอยางเทาเทยมกบคนอน มหลายกรณทผปกครองทองทเปนผมผลประโยชนเอง กระบวนการนจงกลายเปนกระบวนการสรางหลกฐานและครอบครองทดนเปนจ�านวนมากๆทครอบครองเปนหมนๆไรโดยอาศยกลไกนถาเปนกรณคนดอยโอกาส ชนเผา คนทอยในสภาวะคนชายขอบจะท�าใหเกดความเปน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๑๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๓

ธรรมไดอยางไรในกรณทถกอางสทธใชกรรมสทธใชกฎหมายเขาไปประกาศครอบครองแสดงความเปนเจาของ สรชย สประดษฐทดนบรเวณหนามหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร(มทส.)จ.นครราชสมาส.ป.ก.จะด�าเนนการเฉพาะทดนมอเปลาไมมเอกสารสทธและไมใชทดนของรฐบรเวณหนงออกโฉนด๖๒๘ไรกรณนกบร.จงหวดมมตวาเปนการออกโฉนดโดยมชอบเพราะออกโฉนดในทดนรฐซงเปนสค.บวมเปนการออกโฉนดเกนจ�านวนทแจงครอบครองไวโดยตองคมครองสทธในสวนทถกตองคอ๘ไรซงคลายชาวเลคอชาวบานอยในบรเวณนนทเปนปาสงวนเปนเรองเอกชนกบเอกชนและมาเกยวกบรฐคอส.ป.ก.และกรมปาไมถาพนทดงกลาวมอบใหส.ป.ก.แลวไมไปออกเอกสารสทธโดยไมชอบดวยกฎหมายส.ป.ก.จะตองน�ามาปฏรปทดนชาวบานบอกวาทดนตรงนนเขาครอบครองมาโดยตลอดและด�าเนนงานกบกรมทดนเพอขอออกโฉนดแตไมสามารถออกไดจนกระทงมคนน�าโฉนดมาแสดงและไลเขาออกจากพนทดงนนถาชาวเลมหลกฐานเพอน�าสกบร.ไดกสามารถเพกถอนไดเชนเดยวกบกรณน กรป กฤตธรานนทปญหานเกดขนทวไปทส�านกงานผตรวจการแผนดนไดรบเรองรองเรยนอยเสมอการออกโฉนดทดนทมมาชานานและมการครอบครองกนมากระบวนการไดโฉนดทดนเปนมาอยางไรแตทางหลกฐานบคคลอนทไมใชผ ครอบครองเดมมหลกฐานชดเจนวาถอครองในกรรมสทธนน ซงศาลกตองพจารณาหลกฐานตามเอกสารซงพสจนยากวาไดเอกสารนนมาโดยฉอฉลหรอไมการตอสคดกด�าเนนไปตามกระบวนการกฎหมายซงศาลตองพจารณาพยานหลกฐานเปนหลก ในสวนผตรวจการแผนดนมอ�านาจหนาทในการพจารณาเรองรองเรยนจากการปฏบตของเจาหนาทรฐทไมเปนธรรมจากงานวจยนพบวาการถอครองมานานแลวแตไมวาจะออกโฉนดทดนดวยวธใดกตามแตไมใชของชนดงเดมอ�านาจของผตรวจการแผนดนกจะพจารณากระบวนการในเชงนโยบายชองทางหนงคออาจเสนอเรองไปยงผตรวจการแผนดน ถาพยานหลกฐานปรากฏวาการครอบครองของบคคลหรอชมชนเหลานครอบครองมานานแลวอยางแทจรงกจะพจารณาเรอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๓

การผลกดนเชงนโยบายเพราะไมสามารถเปลยนค�าพพากษาไดแตจะผลกดนไปยงผก�าหนดนโยบายและหนวยงานทเกยวของในการใหความชวยเหลอ หรอเยยวยาตอไปไดเชนรฐอาจตองจดสรรงบประมาณบางสวนไปซอคนซงเปนหนาทของรฐ สามารถผลกดนรฐบาลใหก�าหนดนโยบายและเยยวยาชวยเหลอไดเชนรฐจดสรรงบประมาณซอคนทดนเปนตนอกชองทางคอในกรณทจะพจารณาเรองกระบวนการยตธรรม ตองพจารณาเรองความเปนธรรมทางกฎหมาย อ�านาจผตรวจการแผนดนมอยในกรณทกฎหมายทขดตอรฐธรรมนญกสามารถเสนอเรองไปยงศาลรฐธรรมนญไดหรอวากฎหมายไมเปนธรรมผตรวจการแผนดนกสามารถเสนอขอแกไขกฎหมายได ทเคยศกษาพบวาในสหรฐอเมรกาในกรณทกฎหมายหรอกฎของภาครฐจะออกในลกษณะใหแตมตอบคคลทดอยโอกาสทางสงคม ในกรณนถาศกษาแลวมเหตผลมหลกฐานงานวจยมาสนบสนนกสามารถเสนอเรองมายงผตรวจการแผนดนเพอผลกดนใหมการออกกฎหมายระเบยบหรอกฎทจะใหแตมตอตอบคคลทดอยโอกาสทางสงคมเหลานได วลลภา ทองงาม เพอใหการประชมเปนรปธรรมเสนอใหท�ารายงานการประชมเสนอไปยงอธบดกรมทดนเนองจากตามมาตรา๖๑อธบดสามารถออกค�าสงทางปกครองไดเองถาความปรากฏวามการออกโฉนดมชอบการออกโฉนดในทสาธารณะ จะไดแคกนสวนนนออก แตถาออก ส.ค.๑ โดยไมไดครอบครองท�าประโยชนมาสามารถเพกถอนไดทงแปลง การฟองศาลปกครองชาวเลผตรวจการแผนดนหรอผเกยวของสามารถฟองศาลปกครองเพอเพกถอนโฉนดทดนตามมาตรา๖๑ได พลชย ทรรพมทยมาตรา๘ตรสาระส�าคญวาทบวงการเมองใดมความประสงคตองการออกหนงสอส�าคญส�าหรบทหลวง(นสร.)ใหแจงอธบดกรมทดนเปนคนด�าเนนการออกหนงสอฯซงเปนหนงสอแสดงขอบเขตการครอบครองทดนของรฐ ทดนทจะออก นสร.ไดตองเปนทสาธารณประโยชน หรอเปนทราชพสดการออกมระเบยบกรมทดนระบชดเจนโดยกระบวนการออกตองมทะเบยนทดน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๑๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๕

สาธารณประโยชน ซงกรมทดนจดท�าขนมาโดยการระบชอทสาธารณประโยชนขนาดประวตการใชซงสามารถคดลอกจากประกาศหวงหามทะเบยนทดนรกรางวางเปลาทรฐบาลสงวนหวงหามไววาสงวนหวงหามไวเมอไหรใชประโยชนอยางไรฯลฯ แลวลงรายมอชอผคดลอกไว หากไมไดน�าขนทะเบยน เชนท�าเลเลยงสตวบอน�าตองใหผปกครองดงเดมผใชประโยชนรวมกนสอบประวตวาความเปนมาของทดนเปนมาอยางไรแลวท�าเปนบญชส�ารวจแมจะมทะเบยนหรอระวางกรมทดนแลวแตผปกครองทองทตองน�าชรวมทงพนทขางเคยงตองรบรองเขตในการรงวดดวย แลวเสนอกลมงานวชาการตรวจสอบความถกตองครบถวนตางๆ เมอด�าเนนการเรยบรอยแลวกออกนสร.ใหผเกยวของดแลเมอมปญหาขอพพาทกใชเอกสารนเปนหลกฐานน�าสการพจารณาของศาล สาธารณสมบตของแผนดนทงหลายถาไมมทบวงการเมองใดดแลใหอธบดกรมทดนดแล สวนทดนราชพสดสมยกอนใหหนวยงานทใชประโยชนเปนผดแลแตหลงจากป๒๕๑๘ใหกระทรวงการคลงเปนผถอกรรมสทธ กรมทดนไมมหนาทดแลทสาธารณประโยชนแตมหนาทบรหารจดการเชนมการบกรก โตแยงสทธ หรอมการรองวาออกหนงสอฯ ทบทดนราษฎร ซงตองพจารณากระบวนการวาถกตองหรอไม แลวเสนอจงหวดใหด�าเนนการใหถกตองตามกฎหมายทงนผดแลทงอบต.และนายอ�าเภอไมมการบงคบใชกฎหมายตามทตนเองมหนาท กตตศกด ปรกตกรณนชาวเลอางสทธเอกชนหนวยงานของรฐจงไมเขาไปเกยวของ แตถาอางสทธเรองทสาธารณประโยชนหนวยงานของรฐกสามารถเขามาชวยดแลได เพมศกด มกราภรมย ประเดนสทธชมชนทกลาวถงเฉพาะในรฐธรรมนญแตไมอยในขอบเขตของอ�านาจศาลยตธรรมเชนท�าใหเกดเปนกฎหมายเกยวกบสทธชมชนในทางวชาการจะชวยใหประชาชนเขาถงกระบวนการยตธรรมหรอไม การอางองสทธชมชนจ�าเปนตองบญญตเปนกฎหมายหรอไม ถาศาลจะอางองความเปนชมชนจากหลกฐานหรอขอสรปทางวชาการไดหรอไม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๕

ผพพากษา ๕ กรณศาลยตธรรมไมรบสทธชมชน นาจะเปนกรณ TheBeachรฐธรรมนญ๒๕๔๐ก�าหนดไววาสทธชมชนสามารถใชไดแตตองมกฎหมายรองรบอกเมอยงไมมกฎหมายรองรบไมรวาชมชนคอใครเมอครงอยศาลอทธรณตความสทธชมชนวาน�ามาใชได แมไมมกฎหมายกใชได แตเมอถงศาลฎกา ไมมกฎหมายมาสนบสนน ทงนคนทไปขอเพกถอนโฉนดนน ชมชนยอมรบหรอไมวาเปนตวแทนของพวกเขาชมชนคอใครทจะรบวาเปนผฟองคดไดแตถาจบตองไมไดศาลกไมอาจรบรองสทธไดดงนนตองใหยตกอนวาใครเปนชมชน ศาลมอสระระดบหนงแตศาลอทธรณศาลฎกาอสระลดลงเพราะการจะเปลยนค�าตดสนกเปนเรองยากเนองจากระบบศาลถาจะออกนอกแนวฎกากท�าไดยากตองเดนตามแนวฎกา กตตศกด ปรกต ศาลปกครองกอนใชรฐธรรมนญ๒๕๕๐ไดตดสนคดหนงแมกฎหมายไมบญญตสทธชมชนกมอย หลกกคอสทธตามรฐธรรมนญเปนสทธทสาระขนต�าไดรบการคมครองเสมอการตความกฎหมายตองตความใหเปนผลหรอกรณทศาลรฐธรรมนญตดสนค�าพพากษาท ๓/๒๕๕๒ แตตดสนโดยอาศยรฐธรรมนญป๒๕๔๐เนองจากประเดนแหงคดเปนประเดนทขอพพาทกนมาตามรฐธรรมนญป๒๕๔๐แตเผอญมาตดสนในขณะทประกาศใชรฐธรรมนญป๒๕๕๐แลวทานกบอกวาเมอพจารณา๒อยางประกอบกนแลวค�าวาทงนตามกฎหมายบญญตนน หมายความวา ประชาชนมสทธขนพนฐานอยแลว เพยงแตฝายนตบญญตอาจบญญตรายละเอยดเพมเตมตอไปได จะเหนวา ความจรงศาลยตธรรมกไดตดสนแลวในคดอาวมาหยาศาลสงสยเพยงวาชาวบาน๑๘ต�าบลมาเปนโจทกรวมไดหรอไม เพราะบางคนไมไดอยอาวมาหยา แลวจะเปนชมชนอางสทธไดอยางไร จงให สทธเฉพาะ อบต.ในเขตทองทอาวมาหยา อางสทธไดเลยสทธชมชนไดรบการรบรองตามรฐธรรมนญแลวศาลจะน�ามาปรบใชไดเลยหรอไมซงสามารถท�าไดแตสงทศาลจะน�ามาปรบใชนนสาระส�าคญขนต�าของสทธนนเพยงใด หนง ศาลอาจรเองโดยการตความ หรอ สอง คความตองน�าเสนอหรอชแจงแสดงใหปรากฏซงหากตงประเดนถกทางกจะชวยใหศาลปรบใชไดดขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๑๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๗

ผพพากษา ๓ หากลองศกษาแนวค�าพพากษาศาลฎกาจะพบวา แมบางเรองยงไมมบรรทดฐานในการตดสนแตศาลฎกากพยายามดแลใหความเปนธรรมเชน กรณสญญาเชาตางตอบแทนยงกวาสญญาเชาธรรมดา หรอในกรณอนทกฎหมายมชองใหตความกรณสทธชมชนหากมกฎหมายลกออกมารองรบในทางปฏบตยอมดกวา ชวงหลงมการออกกฎหมายใหศาลใชระบบไตสวน แตไมไดอธบายวาท�าอยางไรกตองใชการตความซงมมมองการไตสวนของแตละทานกยงตางกนแมของเยอรมนและฝรงเศสกตางกนการออกกฎหมายควรมการอธบายสทธหนาทใหชดเจนแบบไมตองใชการตความมาก เพมศกด มกราภรมยสทธชมชนหากใหอยในรฐธรรมนญแลวใชการตความอธบายความไมตองออกเปนพ.ร.บ.ทอาจมฐานะเทาพรบ.อนเชนปาไมอทยานซงมความเฉพาะกวาท�าใหประเดนสทธชมชนเสยเปรยบมากกวา ผพพากษา ๓การออกกฎหมายลกจะปดกนการสรางกฎหมายหรอไมนนการจะสรางหลกการใหมๆวธออกกฎหมายสามารถเปดชองใหท�าไดรฐธรรมนญเปนการออกหลกการพนฐานในเชงปรชญากฎหมายลกสามารถลงรายละเอยดในสวนสทธหนาทไดโดยเขยนเปดชองใหศาลหรอผบงคบใชกฎหมายสามารถพฒนาไดกไมนาถอวาเปนการปดกน กตตศกด ปรกต นกกฎหมายกยงมการถกเถยงกนอย ในกรณสาธารณสมบตของแผนดนมาตรา๑๓๐๔ทรพยสนของแผนดนทพลเมองใชรวมกนเชน...เมอบญญตเชนนจะเหนไดวาเรองสาธารณสมบตแผนดนเปนงาย เพราะมค�าวาเชน แทนทจะใชค�าวา ไดแก ซงเปนวธรางกฎหมายแบบ inclusive รวมเขามากจะมปญหาวาสทธในทรพยสนหรอกรรมสทธคดแบบ inclusive หรอ แบบexclusiveมาตรา๑๓๓๖เรองกรรมสทธทบอกภายใตบงคบแหงกฎหมายไมใชภายใตบทบญญตแหงกฎหมายขนอยกบวาจะคดอยางไรกรรมสทธเปนexclusiverights เปนสทธแตผเดยว หรอเปน inclusive rights ทเอกชนแตละคนมสทธใชสอยมสทธไดดอกผลแตกมคนอนทอาจเขามาดวย เครองบนบนผานไดชาวบานเดนผานไดหรอมจารตประเพณอยางใดอยางหนงหรอทเรยกวาinclusiveapproachทประเทศไทยยงไมคอยน�ามาใชมากนกแตในดานทดนการใชกฎหมาย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๗

มหาชนจะมลกษณะทตองค�านงถงinclusiveapproachมาก มรว.อคน รพพฒนเรองสทธชมชนมความเหนคลายทานศรชยปญหาอยทวาความหมายของชมชนหากไมรความหมายของชมชนจะน�าสทธอะไรไปใชไดชมชนจะเปนชมชนไดตองมองคกรชมชนทเปนหลกซงตองเปนนตบคคลซงเปนปญหาใหญ ตอนทรฐบาลใหโฉนดชมชนแรกกบสหกรณของชมชน ในเมองโดยมากทมชมชนกจะมองคกรชมชนทเรยกวากรรมการชมชนกบกลมออมทรพยทไมใชนตบคคล หรอกรณโครงการบานมนคงตองตงสหกรณขนมา แตการจงสหกรณกลบมปญหาอยางยงกบชมชน เพราะกฎหมายใหสหกรณควบคมชมชนแตชมชนตองการเปนอสระจากรฐบาล แตหากรฐบาลควบคมกไมสามารถเปนอสระได ชมชนจ�าเปนตองมองคกรเชนวดแตกคลายเปนสงทแปลกแยก กตตศกด ปรกตในทางทฤษฎกมการถกเถยงวานตบคคลตองเปนนตบคคลทมลายลกษณอกษรรองรบหรอไม ขณะนในทางทฤษฎทวโลกยอมรบแลววา มนตบคคลทมกฎหมายรบรองแจงชดกบนตบคคลโดยสภาพแตตองจบตองไดรบร แกสาธารณชนได มการตงอย ในลกษณะทแสดงเจตจ�านงปรากฏรบรแกสาธารณชนตองมองคกรหรอกลไกทมความเปนปกแผนแสดงเจตจ�านงไดแตในทางความคดทางวชาการความแพงบอกวาหากจะมนตบคคลนตบคคลตองตงขนดวยอ�านาจกฎหมายหมายถงกฎหมายรายลกษณอกษรไมไดพดวานตบคคลอาจตงขนโดยจารตประเพณไดจงท�าใหเกดความลกลนกนอยความจรงทเปนปญหาคอนกกฎหมายจะยอมรบไดหรอไมวาชมชนมสทธไดซงรฐธรรมนญเขยนไวแลวแตเมอไหรจงจะเปนชมชนหลกการม๒วธคอเขยนกฎหมายรองรบบญญตหรอปรบความคดของนกกฎหมาย ซงชมชนตองมลกษณะรวมกนอยโดยมแบบแผนและรวมกนอยเปนปกแผนทสามารถแสดงเจตจ�านงได การอาศยสทธรวมในฐานะเปนเจาของรวมสามารถใชสทธในทางเปนประโยชนหรอบรรลวตถประสงคความเปนเจาของรวมได ตองใชการเทยบเคยงหลกกฎหมายและพจารณาในทางนตวธตอไปแตหากหมนกกฎหมายมเจตจ�านงแนวแนทจะหาทางกพอมทางโดยรวมกบฝายวชาการประชาชนศาลอยการเจา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๑๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๙

พนกงานของรฐสรางสะพานขามไปซงจะเปนผลงานของชมชนวชาการและชมชนผทรกษากฎหมายนนเอง เพมศกด มกราภรมยกรณนหากชาวเลรวมชอฟองเพกถอนเอกสารในพนทสาธารณประโยชนในพนททชมชนอาศยรวมกนโดยทกคนลงชอทงหมดในฐานะชมชนฟองออกเอกสารสทธทบทชมชนทเขาอยมาไดหรอไม ผพพากษา ๕ตองพจารณากอนวาใครเปนชมชนทแทจรงการรางกฎหมายมความซบซอนหากผลประโยชนชมชนขดกนกจะมปญหาภายหลงไดการทเขยนเปนชมชนจะใหเปนนตบคคลหรอไมเปนกไดตองพจารณาผลดผลเสยใหดการใชสทธชมชนควรมจ�ากดวาเกยวกบชมชนหรอท�าเพอชมชนไมใชแสวงประโยชนจากการเปนชมชน ผพพากษา ๓ การมกฎหมายแมกฎหมายลกคดวาดกวายกตวอยางปญหาการตความเรองสงแวดลอมกยงมปญหาอย ดงนนการรางกฎหมายตองใหมการตความนอยทสดไมเชนนนจะท�าใหผลการบงคบใชต�าโดยไมจ�าเปนคณะกรรมการปฏรปกฎหมายนาจะท�าใหเปนประโยชนเพอใหเกดความชดเจนมากขน กตตศกด ปรกต การสรางชมชนปลอมหรอปลอมชมชน เชน การสรางสะพานแหงหนงผสรางยนดวางแผนลวงหนา๔-๕ปยายคนจากทอนเปนรอยคนเขามาในพนทประกาศตนเปนชมชนซงตอไปจะเปนปญหาทจะเกดขนเมอไหรกตามทชมชนไดรบการรบรองใหมสทธทประสงคจะแสวงหาประโยชน ในทสดผท�าหนาทกตองวนจฉยวาการใชสทธนนคมครองจารตประเพณซงเปนสาระส�าคญมาตรา๖๖หรอคมครองความยงยนของทรพยากรธรรมชาตหรอไมซงเปนกรอบใหญ ทงนการใชจารตประเพณหรอภมปญญาทองถนตองไมท�าลายความยงยนทรพยากรธรรมชาต หากปลอมชมชนขนมาเพอรกษาความสมดลและยงยนของทรพยากรกสามารถด�ารงอยรวมกนไดเวลาคดตองคดแบบinclusiveไมใชexclusiveวาใครคนใดคนหนงมสทธเดดขาดตองมสทธรวมกนแตตองมความมงหมายเดยวกน หรอมความมงหมายรวมกนเพอประโยชนสวนรวมซงตอไปประเดนนจะเปนปญหาใหญตองเตรยมศกษาลวงหนา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๑๙

ผพพากษา ๓ใครจะมสทธเปนตวแทนกลมนนเมอเทยบเคยงกฎหมายผบรโภคการมตวแทนฟองในนามผบรโภคทงหมดไดหรอไมหรอกรณสงแวดลอมในตางประเทศจะมกฎหมายรองรบใหคนกลมนใชสทธในทางศาลอยางไรไดบางจะเปนตวแทนกลมไดอยางไร ผพพากษา ๕ กรณนเปนกรณศกษาทเราก�าลงแกปญหาแตเราไมไดปองกนไมใหปญหาเกดขนซงผเกยวของตองปองกนจดอนทจะเกดขนตอไปเพราะจดทชมชนชาวบานอยตามเกาะตามเขารมทะเลรมแมน�าเหลานเปนททมคณภาพคนจะเขาไปแยงเยอะ จงตองเขาไปปกปองสวนทยงไมโดนไว เชน ถายภาพถายทางอากาศวาปจจบนมคนอยแคนตองมการลงทะเบยนไวเลย พรบ.จดทดนฯ ปจจบนคนทไดรบการจดสรรทดนมกคน ขายไปแลวเทาไหรเชนปญหาตางชาตเขามาฮบทดนไวยกตวอยางออสเตรเลยหามมกรรมสทธใหเชาอยางเดยวตราบใดการทรฐจดสรรใหมกรรมสทธขายไดจะมปญหาตองใหสทธอย ตลอดจนลกหลานแตหามขาย โดยตองรวมมอเปนระบบ เมอส.ป.ก.จดสรรแลวตองใหกรมวชาการเกษตรเขามาดแลวาทดนตรงนท�าผลผลตไดเทาไหรไมเชนนนปาจะหมดทดนจะไมมเหลอ ผพพากษา ๓ ประเดนเพกถอนทสาธารณประโยชนมชองทางหลายชองทางตามมาตรา๖๑และอนๆแตจะสามารถตงตนเรองไดอยางไร กรรณกา จนทราสทธ กรณทจะน�าสศาลอาจพจารณากอนวาชมชนหมายถงอะไรระเบยบส�านกนายกฯวาดวยเรองโฉนดชมชนทรบรองสทธชมชนทจะขอโฉนดชมชนได มนยามชมชน หมายถง กลมประชาชนทรวมตวกนโดยมวตถประสงครวมกนเพอการจดการดานเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรมรวมทงการมสวนรวมในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและมการวางระบบการบรหารจดการและแสดงเจตนแทนกลมไดโดยด�าเนนการอยางตอเนองเปนระยะเวลาไมนอยกวา ๓ ปกอนวนทระเบยบนใชบงคบ ถาชมชนชาวเลเกดเปนชมชนตามลกษณะนชมชนจะสามารถน�าคดสศาลไดหรอไม อกหนงชองทางคอมาตรา ๖๑ หากมขอสงสยกสามารถยนเรองมาทกรมทดนไดเลยโดยตองแยกเรองสทธกบกระบวนการสทธเปนของใครศาลจะวนจฉย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๑

แตหากกระบวนการมชอบ กรมทดนจะรบผดชอบในการเพกถอน สวนสทธเปนของใครคอยไปวากนอกท การเพกถอนตองดเงอนไขวาเพกถอนจากอะไร ถาเปนการทบทสาธารณะทดนกเปนสาธารณประโยชนของแผนดนไปซงอาจออกนสร.ไดถาเปนเรองการครอบครองท�าประโยชนแตไมไดท�าหลกเกณฑกมวาจะออกใหเฉพาะผมสทธชอบโดยกฎหมายและครอบครองท�าประโยชน ถาไมมการครอบครองท�าประโยชนโดยทคนอนท�าประโยชนอยกระบวนการกอาจจะผดไดสวนทดนทถอนออกมานนกตองพจารณาวาเปนอะไร ถามคนครอบครองท�าประโยชนอยแตยงไมไดออกเอกสารสทธ ถาไมใชทสงวนหวงหามกเปนทรกรางวางเปลาซงบคคลอาจจะไดมาตามประมวลกฎหมายทดนถาไมไดมาทรกรางวางเปลากอาจเปนสาธารณสมบตของแผนดนสามารถออกเปนโฉนดชมชนไดกจะมหลายชองทางทงพงศาลหนวยงานราชการหรอผตรวจการแผนดน สวนการทอธบดจะเพกถอนเอกสารสทธโฉนดทออกทบทสาธารณประโยชนชาวบานในพนทจะรองเรยนผานชองทางไหนอยางไร มหลายกรณ เชนหนงสอพมพลงขาว ทางกระทรวงฯ มหนงสอใหกรมทดนชแจงและท�าเรองเพกถอนหรอชาวบานรวมตวกนมตวแทนท�าหนงสอรองเรยนมาหรอกรณถกทบทคนเดยวกมหรอมลนธตางๆยนเรองรองเรยนกม เพมศกด มกราภรมย กรณทดนทเสนอครงทแลว ดเอสไอ และคณะกรรมการสทธฯลงพนทตรวจสอบขอเทจจรงและมความเหนเดยวกนวาออกโฉนดโดยมชอบแตกรมทดนกลบบอกวาชอบไมยอมเพกถอนเมอศาลปกครองพพากษากรมทดนกตอสด�าเนนการตอแตชาวบานในพนทเดอดรอนยกตวอยางนเพอแสดงใหเหนวาแมเขาชองทางแลวแตไมสามารถไปตอไดแตสทธชมชนนาสนใจในกลมชนเผาทไมมฐานตอสเปนปจเจกเพราะอยกนเปนชมชนเปนตน ผพพากษา ๕สมมตวาชาวเลเปนกลมนอยของต�าบลนนมปญหาวาจะพจารณาชมชนจากหมบานหรอต�าบลถาหมบานนนชาวเลนอยกวาชาวบานทวไปซงอาจมผลประโยชนขดกนใครจะเปนชมชนเวลาออกกฎหมายท�าอยางไรจะใหคนกลมนอยมสทธมเสยงไดในกรณทเขาจะมสทธใชหรออบต.เปนชมชนแลว๓กลมนขดกนจะใหใครเปนคนด�าเนนการซงจะมความซบซอนอกมาก

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๑

การออกโฉนดยงมขอบกพรองจะมวธการออกโฉนดอยางไรเจาหนาททองถนบางคนอาจอยใตอ�านาจอทธพลของบางกลมจงตองมเงอนไขทยากขนใหชมชนเขาไปดแลหรอเมอออกโฉนดแลวภายในกปหามสรางหรอหามจ�าหนายถายโอนจนกวาจะตรวจสอบวาออกโดยชอบหรอการรงวดถามคนอาศยอยตองแจงบคคลในพนทใหสามารถคดคานไดเปนตน การทชาวเลไมรหนงสอแลวไปลงนามเชา จะยากในการแกปญหา แตถาการออกโฉนดทงแปลงในทดนทมคนอยยงสามารถมทางแกปญหาได กรรณกา จนทราสทธปจจบนกระบวนการออกโฉนดกมการเปลยนแปลงบางแลวตามพรบ.แกไขฉบบท๑๑ป๒๕๕๑มาตรา๘เรองการออกโฉนดโดยอาศยเอกสารการครอบครองทดนสค.๑ณวนนถามใครตองการยนออกโฉนดทดน ตองมค�าพพากษาศาลถงทสดวาเปนผครอบครองท�าประโยชนมากอนกฎหมายทดนใชบงคบ จงจะออกใหได ซงปญหาโดยสวนมากคอการออกโฉดจากสค.๑ กตตศกด ปรกตในเยอรมนเจาพนกงานทะเบยนทดนคอศาลการจะจดทะเบยนรบรองศาลตองเปนผจดทะเบยนในฐานะเจาพนกงานทะเบยนทดนกรมทดนเปนเพยงผตรวจ ศาลเปนผจดทะเบยนให เมอศาลออกใหแลวจงไมเปนคดปกครอง เพราะเปนการกระท�าในงานยตธรรม การออกโฉนดโดยศาลเปนการแสดงสทธไปไดในตวการทผใดอางสค.๑มาออกโฉนดแลวตองขอใหศาลแสดงสทธกอนกอาศยกรณนเทยบเคยงแตกระบวนพจารณาจรงๆ ไมไดก�าหนดลงไปถงการพสจนสทธจนถงทสด จงยงมเรองตองแกไขอกมากทางวชาการเรองทดนเปนเรองยากของแผนดนแตเทาทฟงกมทางออกหลายทาง ปรดา คงแปน กรณทสาธารณะทเปนปาชานน ขณะนมปาชาแหงหนงทชมชนชาวเลสเหรและราไวยใชรวมกนแลวมเอกชนมาออกเอกสารสทธและท�ารวตดประกาศวาเปนทบคคลหามเขาแตชาวเลสามารถขอกญแจน�าศพเขาไปฝงไดกรณนควรยนเรองไปกรมทดนกอนหรอใหศาลตดสน พลชย ทรรพมทยกรณนขอเทจจรงรบฟงไดวาเปนสสานฝงศพทพลเมองใชรวมกน ซงไมจ�าเปนวาตองเปนคนทองถน การเจตนาลอมรวเปนการขดขวาง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๓

การใชประโยชนพบเหนแลวกลาวโทษไปยงนายอ�าเภอกบอบต.ใหด�าเนนการในฐานะผดแลหากเขาอางมโฉนดกเขากระบวนการตามมาตรา๖๑และน�าคดเขาสศาล กตตศกด ปรกตมกรณหนงทคลายกนคอทดนสมาคมแหงหนงทขอจดตงเปนสสานเปนปญหาถกเถยงวามสถานะอยางไรฝายหนงบอกเปนของเอกชนใหเชาท�าสสานตอมาสมาคมใหน�าศพออกไปเนองจากจะขายเปนคอนโดเชนนสามารถรองเรยนไดแมเปนทเอกชนแตสภาพเปนลกษณะใชสอยถกจ�ากดโดยจารตประเพณเปนทรพยศกดสทธ หากไปใชในทางอนอาจท�าใหขดตอจารตประเพณและศลธรรมอนดไดแตกมกรณทลางปาชาและท�าบญใหญยายปาชาไปทอนทลกเขาไปบรเวณนนกสามารถท�าการคาได คมสน โพธคงการใชมาตรา๖๑ในแตละปมสถตการใชเพกถอนมากนอยแคไหนทผานมาคอนขางใชอ�านาจตามมาตรานนอยดงนนควรแกมาตรา๖๑จากเปนอ�านาจอธบดเพยงรายเดยว ควรเปลยนเปนรปแบบคณะกรรมการฯ ขอมลทางสถตนมความส�าคญในการน�าไปใชตอ เชน โฉนดชมชน การรกทสาธารณประโยชนทตอเนองจากการออกโฉนดโดยมชอบ หรอกรณราไวยมหลกฐานในหลวงเสดจเยยมราษฎรในชมชนป๒๕๐๒กอนการออกโฉนดป๒๕๐๘ซงชมชนอยมาดงเดมดงนนเกดอะไรขนในการออกโฉนด ปจจยส�าคญมาตรา๖๑เทยบสดสวนเรองเขากบออกเปนอยางไรกรณทบยางออกโฉนดทบทของรฐ ตรวจสอบจนคณะรฐมนตรใหชาวบานขอเงนกองทนยตธรรม เรยกโฉนดทดนคนแกรฐดวยเหตผลทอธบดกรมทดนไมใชมาตรา ๖๑เปนตน ซงชาวบานถกรกรานดวยวธนคอนขางมาก แตการคมครองยงไมมเทาทควรในกรณทดนของรฐ กรณมาตรา๖๑เปนการใชอ�านาจกรมทดนเพกถอนเอกสารสทธทถกออกโดยมชอบ แตเรองนกลบไปตกทศาลเปนสวนใหญ ทดนในแตละพนทตองมสวนในการออกโฉนดยอมตองรวาความเปนไปในแตละพนทเปนอยางไรสถตมความส�าคญในการประกอบงานวจยวามาตรา๖๑ไดใชหรอไมถาไมไดใชอยางทควรอาจทบทวนกระบวนการบางอยางใหเกดขน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๓

กรรณกา จนทราสทธในเรองหลกการโฉนดทดนตองมความเชอถอไดเรองเพกถอนจะมคกรณ๒ฝายไมวาจะเปนหนวยงานหรอในระดบศาลจะตองใหความเปนธรรมตอทกฝายในเรองการเพกถอนเปนการระงบสทธจากการอนญาตใหเขาใชประโยชนในทดนไดหลกการการเพกถอนของกรมทดนคอสงสดทายทจะท�าในแงความเปนธรรมถาคนนนไดมาโดยสจรตจงตองค�านงความเสยหายทเกดขนตองคมครองทงเอกชนและรฐจนกวายตวาออกโดยไมชอบจรงๆจงเพกถอนดงนนตองอาศยเวลาถาประเดนไมครบถวนจรงๆกไมมาสามารถเพกถอนไดมหลายกรณทกรมทดนแพคดซงหนวยงานทเกยวของไมกลาชณวนนท�างานยากขนตองรอบคอบสงส�าคญตองคมครองทงสทธเอกชนและสทธของรฐ กตตศกด ปรกต ทกหนวยงานอาจท�างานลาชาเนองจากตองอาศยความรอบคอบ ดงนนทกคนตองปรบตว ทกฝายตองพฒนาความรและประสทธภาพหรอตอไปชมชนจะอางวาไมรสทธ ไมรหนงสออยางเดยวไมได ซงประเดนความหวงฝากอยกบกรมทดนทตองกระตนและพฒนาองคความรใหชดเจนซงงานวจยจะชวยชมากขน กรณทชาวเลตองถกบบใหหากนในน�าลก ถาอางสทธชมชนมสทธจดการทรพยากรรวมกบกรมอทยาน กรมอทยานมสทธตามกฎหมายธรรมดา ชมชนมสทธตามรฐธรรมนญแมอาจโตแยงไดวาไมใชชมชนแตหากไดรบการยอมรบแลววาเปนชมชนแสดงวามสทธรวมจดการ มสทธตอรองและตกลงกบหนวยงานของรฐในการจดการรกษาทรพยากรธรรมชาตโดยเขามสทธใชสอยโดยทไมขดตอหลกความยงยนและสมดลของธรรมชาต แตปจจบนกลายเปนจดตงอทยานแหงชาตแลวเปนประโยชนแกนกทองเทยวตางชาตมากกวาคนในชมชนทองถน ซงตอไปจะเปนปฏปกษกนได ผพพากษา ๕ กรณปาชาถาจะเพกถอนมปญหาอยวา อาณาเขตแคไหนโดยธรรมชาตปาชาตองมทางเดนกวางโดยประมาณการเพกถอนไมใชเพกถอนแคปาชาแตตองรวมทางเดนดวยนอกจากเปนทเอกชนแลวขอเขาไป การออกโฉนดไมควรออกงายเกนไปตองมระยะหามโอนหามกอสรางเพอใหมการตรวจสอบอยางละเอยดกอน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๕

กรมทดนควรขอแผนททางอากาศของกรมแผนททหารมาทงหมด เพอใหเหนการครอบครองท�าประโยชนวามมาตงแตเมอไหรอยางกรณชาวเลนเปนตนซงจะสามารถชวยรฐและประชาชนได เนองจากการฟองคดมความยากล�าบากส�าหรบบางคนเนองจากมคาใชจายสง จระวรรณ บรรเทาทกขกรณชาวเลราไวยมปญหาสาธารณปโภคทเปนผลพวงจากทดนจะมชองทางทางกฎหมายในการเยยวยาชาวบานอยางไรเนองจากทองถนบอกเปนทดนเอกชนไมสามารถน�าไฟฟาและน�าเขาไปใชได ผพพากษา ๕กรณนนาจะเปนขออางหรอไมเพราะสาธารณปโภคนาจะเปนสงทน�าเขาไปไดจงตองประสานงานใหคนมอ�านาจสงการลงไป ปรดา คงแปนคนทอางสทธในทดนมการฟองการไฟฟาอบต.จงไมสามารถน�าไฟฟาเขาไปไดทงนอบต.กพยายามตงประปาไวหวหนงขางชมชนใหชาวบานใชแทนบอทถกถมไปแตชาวบานล�าบากเพราะน�าไฟฟรจากรฐบาลกไมสามารถใชไดตองใชวธพวงไฟฟาจากเอกชนซงคาน�าคาไฟสงกวาทวไปถง๓เทาโดยเอกชนคดตราคาเปนหลอดไฟหรอเครองใชไฟฟาแตละอน ดงนนสทธนโยงกบสทธทดนหรอไมชาวเลมสทธใชสาธารณปโภคตามนโยบายรฐบาลหรอไม กตตศกด ปรกตองคกรปกครองสวนทองถนสามารถใชอ�านาจในการดแลประโยชนไดเสยของผอยในทองถนได แตตองยอมเสยงกบการถกฟอง และเปนธรรมดาทจะมการฟอง แต อปท.ตองพรอมดแลรกษาความสงบเรยบรอย กรณกระทรวงมหาดไทยของฝรงเศสไมยอมขบไลประชาชนในสลมทอยโดยไมชอบดวยกฎหมาย แมศาลพพากษาจนถงศาลสงสดแลววา อยโดยมชอบดวยกฎหมายใหขบไลกระทรวงมหาดไทยบอกขบไลไมไดเนองจากมคนเปนหมนขดตอความสงบเรยบรอยแลวจงเสนองบประมาณขอใหรฐบาลซอทดนแปลงนกรณนเปนตวอยางชดวา รฐไมโตแยงค�าพพากษา เพราะค�าพพากษาชอบ แตการบงคบใชสทธเปนอ�านาจฝายบรหารเมอเหนวาขดตอความสงบเรยบรอยกไมท�า การรกษาสทธขนพนฐานในการเขาถงสทธสาธารณะนนองคกรทองถนมหนาทสามารถพจารณาไดวาทไหนท�าอยแลวถาอปท.ไมท�าอางไดวาไมปฏบตเพอท�าใหผเกยวของมาปฏบตใหได

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๕

คมสน โพธคง การไฟฟาหรอการประปาจะมสทธในการรอนสทธเอกชนไดเชนการประปาสวนภมภาคมมาตรา๓๐เรองการรอนสทธในกรณทดนของเอกชนในกรณทมความจ�าเปนตองวางทอสงน�าหรอการด�าเนนการตางๆแลวตองจายเปนคาชดเชย ถาการประปาจะท�าในหลายกรณกนาจะมอ�านาจพเศษตามมาตรา๓๐นอยทวาจะใชหรอไมใชแตเปนปญหาวาอบต.หรอเทศบาลทอยตรงนนไมยนยอมพรอมใจทจะท�าใหชาวเลหรอเปลาซงเปนประเดนในเชงการบรหารจดการ ผพพากษา ๑สนบสนนทานศรชยเรองชมชนแตนอกจากในเชงพนทแลวปจจบนยงมชมชนทมความสมพนธในรปแบบอนๆเชนจส.๑๐๐เปนตนดงนนตองท�าเรองชมชนใหชดเจน กอนหนานมกรณทชมชนมความขดแยง เจาของกรรมสทธฟองขบไลกนเอง ดงนนหากชมชนมความเหนตางกน แลวใชสทธทางกฎหมายสกนสทธชมชนนนจะเปนอยางไรตวบทกฎหมายตองมการเกดการตายของชมชนและรายละเอยดอนๆซงอาจเปนประเดนทตองพดคยกนในโอกาสตอไป กตตศกด ปรกต กรณความเปนชมชนปญหาทสามารถพบไดคอ ชมชนปลอม ชมชนเลกขดกบชมชนใหญ หรอชมชนใหญขมเหงชมชนเลก ชมชนขางเคยงครอบครองใชประโยชนทรพยากรขดแยงกนเพราะมหลายชมชนซอนทบกนอยตางฝายตางหาทางใชประโยชนสงเหลานเปนเรองทตองหาทางแกไขนานาชาตทวไปเหนวาใครสอดคลองวถชวตดงเดมมากกวาคนนนมากอนหรอถาแปลงเปนรปการแสวงหาประโยชนเชงพาณชยหรออตสาหกรรมจะท�าไมได เพราะกระทบตอความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตทงนเมอชมชนมสทธแลวมความรบผดหรอเปลาเนองจากเมอมสทธแลวตองมหนาทมความรบผดชอบและมการรบผดทางกฎหมายดวย ดงนนตองอาศยการคนควาและท�าการวจย เรองชมชนหวใจคอเปนปญหาทางมานษยวทยานกกฎหมายจะตความตามใจชอบไมไดตองใหนกมานษยวทยามาชวยเพราะชมชนแตละชมชนเปนสภาพตามกาลเทศะและลกษณะเฉพาะมผลประโยชนตางกนตองใชสตปญญาผทรงคณวฒทงเจาหนาทรฐและผพพากษาในการตดสน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๗

มรว.อคน รพพฒนครงนเปนเวททไดเรยนรอยางยงไดเหนความพยายามของทกคนทจะชวยกนแกไขปญหา บานเมองมปญหามากขน ดงนนตองอาศยหลายสงสงแรกคอความเขาใจซงกนและกนเนองจากคนแตละระดบแตละกลมเขาใจตางกนนอกจากนชมชนมการเกดและตายอกทงปญหาระบบทนนยมไดเขามาท�าใหชมชนมการขดแยงแตกแยกเพราะคนมงหวงผลประโยชนและพรรคพวกตนเองดงนนจงไมใชมเพยงเฉพาะขอกฎหมายแตตองมขอสงคมทเกดขนดวยซงงานวจยจะมความส�าคญในการหาทางออกในการแกปญหาสงคมไทยไดอกหลายประการ เวทลกกษณะนจะมอกหลายครงในการน�าไปส ประสทธภาพและประสทธผลในการท�างานมากขน

กรณทดนเกษตรกรพพาทสวนปาคอนสาร จ.ชยภม อรนช ผลภญโญนกพฒนาพนทคอนสารจ.ชยภมเปนจ�าเลยท๒๑ของคดสวนปาคอนสารทงทตวเองไมไดมทดนตรงนนแตพวพนในฐานะทเปนทปรกษาของชาวบานแลวทางออป.กฟองโดยเรมจากป๒๕๒๑ทออป.ไดสมปทานพนทปาแลวปลกยคาลปตสหลงจากนนในกระบวนการรองเรยนชาวบานกไดรองเรยนมาตลอดชวงป๒๔๔๗กไดมการเรยกรองอยางเปนระบบและมคณะท�างานขนมาในระดบอ�าเภอและระดบจงหวดเพอแกไขปญหาหลงจากนนชาวบานไดไปรองกรรมการสทธฯซงในป๒๕๕๐กรรมการสทธฯไดมรายงานการละเมดสทธของสวนปาคอนสารกบชาวบานแตแมวาจะมมตค�าสงตางๆทเปนประโยชนกบชมชนกตาม แตในสวนเจาหนาทไมไดละความพยายามทจะผลกดนชาวบานออกจากพนทจนกระทงป๒๕๕๒ไดรวมกบเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทยไดมาเรยกรองในสมยรฐบาลอภสทธเวชชาชวะหลงจากนนกไดมตของคณะกรรมการฯซงใหผอนผนใหชาวบานท�ากนไปพลางกอนจนกวาการแกไขปญหาจะสนสดชาวบานกดใจเขาไปในพนท ทายทสดถกฟอง แตเอกสารในการขนศาลของสวนปาคอนสาร ถาศาลทานตงใจพจารณาจรงๆ ดวยความเปนธรรม มคณธรรม และจรยธรรมจะสามารถชวยเหลอชาวบานไดสงทเปนขอสงเกตคอศาลไมรบฟงไมไดพจารณาเรองสทธชมชนไมไดน�ากฎหมายรฐธรรมนญมาประกอบการพจารณา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๗

แตศาลจะเลอกเอกสารจากภาครฐมากกวาทจะบอกวาชาวบานมสทธแมเรามใบจบจองสค.๑ฯลฯแตศาลบอกวาเราไมไดน�าสบวาเอกสารนนเปนทเดยวกบทถอครองอยจงท�าใหแพคดจนกระทงมการเตรยมฟองขบไลและแพคดทง๒ศาลโดยศาลชนตนบอกวาชาวบานผด ใหออกจจากพนท และไมตองยงเกยวกบสวนปาคอนสารตลอดไปซงศาลอทธรณกยนตามศาลชนตนชวงนนมหลายหนวยงานลงไปในพนทเพอชวยชะลอไมใหมการบงคบคดซงงานวจยสวนหนงอาจชวยชาวบานในเรองการจดระบบขอมล การจดล�าดบความคดเรองการตอส และขอเทจจรงแตสงทไดผลจรงๆคอการพดคยเจรจาตอรองและการเรยกรองจะเปนสงทชวยชาวบานไดมากทสด รวมทงพลงของชาวบานในการดอแพงไมยอมออกจากพนทณวนนชาวบานบอแกวไดยกระดบการปฏรปหมบานใหเปนเกษตรอนทรยเรมมไฟฟาใชและท�าระบบน�าในสวนการคกคามจากภาครฐยงไมเหนเดนชดมากนกถาเทยบกบสมยกอนนบวาเบาบางไปมากสามารถอยไดแมไมปกตสขมากนกโดยเฉพาะกรณทเราไดมขอเสนอกบทางออป.ชวงปพ.ศ.๒๕๕๒–๒๕๕๓ทพดเรองการจดสรรทดนในรปแบบโฉนดชมชน๑,๕๐๐ไรซงมมตออกมาแลวแตยงไมมการด�าเนนการปญหาคอกระทรวงทรพยากรฯไมยนยอมในเรองการเตรยมคดสงส�าคญ คอ เรองสขภาพจต เมอชาวบานมปญหาสขภาพจตและตอสไประดบหนงแลวบอกวาชาวบานไมผดแตไมมการเยยวยาบางรายเสยชวตถงทสดแลวไมมพดถงวาจะมการดแลในเรองนอยางไรขอเสนอตองานวจยคออยากใหเอกสารงานวจยนน�าไปสบทเรยนของศาลและอยการในการพจารณาคดตอไป นอกจากน�ากฎหมายมาพจารณาคดแลวควรน�ามตอนมาพจารณาดวยซงนอกจากเรองทดนแลวยงมอกหลายคดทไมไดรบความเปนธรรม เพมศกด มกราภรมยจากเรองทดนไปสการแปรรปยางพาราและหลายๆเรองทเกดขนในพนท คดวาชาวบานกตงรบไมคอยทนกบปญหาหลายๆ ดานในเวลาเดยวกนการสเพอเอาทดนมาท�ากนและเลยงชพใหอยไดตองใชความพยายามอยางมาก แตวากรณนตางจากทราไวยและทบยางตรงทเปนการสกบหนวยงานของรฐทมอ�านาจทงในทางกฎหมายอ�านาจบรหารคอรฐมนตรทดแลอยกเลยคอนขางสยาก แมแตการตอสในศาลกขอพยานจ�าเลยทเปนผบรหารโครงการจดสรร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๒๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๙

ทดนของรฐทรบเขาไปเปนโครงการโฉนดชมชน แตกยงไมไดรบการพจารณาใหสบพยานจ�าเลยเปนขอจ�ากดของการตอสมาก พลเอกสรนทร พกลทองปญหาทดนไมวาจะขดแยงกบใครรฐกบประชาชนประชาชนกบประชาชน แกอ�านาจไดเพราะมกฎกตกาชดเจน แตทยากคอความจรงทเอามาพจารณานนยาก เพราะประชาชนกไมไดซอหมดทกคนถาเอาความจรงมาวางบนโตะจะสามารถแกปญหาไดหมด แมแตคนทไมมสทธกหาทางชวยเหลอไดดวยกระบวนการของกฎหมายปญหาคอไมพดความจรงแตวาเอกสารวจย เอกสารทางประวตศาสตรชมชนจะสามารถชวยไดมาก เพราะเปนสงทไมสามารถปนแตงขนได ธนกฤต วจตรนวกลจากประสบการณการเปนทนายอาสาคดสงแวดลอมสงทพบคอถาเปรยบเทยบคดทชาวบานฟองชาวบานดวยกนเมอขอคมครองชวคราวศาลมกจะใหแตถาเปนกรณชาวบานกบหนวยงานของรฐศาลมกจะไมใหคมครองชวคราวทงนศาลมกเชอเจาหนาทรฐมากกวามองความจรงรวมทงมองทตวบทกฎหมายเปนหลก บางกรณทศาลไมดเพยงเอกสารอยางเดยวและมการเดนเผชญสบจะสามารถพสจนความจรงไดมากขนแตถาไมเดนเผชญสบชาวบานจะเดอดรอนมากขน พงสรร กณฑลสรกานตปญหาทแทจรงไมใชระบบกฎหมายแตตองยอนไปถงกระบวนการจดการในอดต ทงนสงคมแบงเรองการอนรกษและการใชประโยชนชดเจน อกสวนอนญาตใหใชประโยชนได สวนทอนรกษคอสวนทแตะตองไมไดเพอปองกนเรองสภาวะแวดลอมแตเมอประชากรเพมขนความตองการใชทดนกมากขน แมรฐพยายามผอนปรนออกกฎหมายใหประชาชนใชประโยชนเชนการใชประโยชนในปาสงวนแหงชาตหรอสปก.เปนตนแตสดทายทดนเหลานกไปอยในมอนายทน ขนตอนในประกาศเขตปาสงวนแหงชาตมหลายขนตอนโดยตองถามความเหนในพนทกอนและไมใหกระทบคนทมสทธในทดนนนมากอนประมวลกฎหมายทดนกรณนอ.อ.ป.พพาทกบประชาชนซงอ.อ.ป.เปนผดแลพนทแทนกรมปาไม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๒๙

เทานน เนองจากในแรกเรมกรมปาไมไมสามารถเขาไปท�าไมดวยตวเองได จงตงรฐวสาหกจคอ อ.อ.ป. ซง อ.อ.ป.มหนาทจดการไม แปรรปไมขายไม ก�าจดของกลางในคดตดไมโดยผดกฎหมาย โดยพจารณาวาจะน�าไปใชในการท�าประโยชนอยางไรตอมาอ.อ.ป.กปลกไมเองซงกรมปาไมอนญาตเฉพาะในเขตปาสงวนแหงชาต กรณประกาศปาทบทท�ากนชาวบานนนกมแนวความคดทจะแกไขปญหาโดยการผลกดน พ.ร.บ.ปาชมชน แตไมผาน เนองจากเปนเรองของผลประโยชนเมอเขาสรฐสภากตดขดเรองการเมองเปนตนท�าใหกรอบกฎหมายทจะเดนไปดวยเนอแทของปญหาความเดอดรอนของชาวบาน จงไมสามารถท�าได ซงเจาหนาทของรฐมหนาทท�าตามนโยบายของผบรหาร ระบบศาลปกครองและศาลยตธรรมนน มาตรฐานของสองศาลไมเทากนดงนนการแกไขปญหานอาศยเพยงมมมองของนกกฎหมายไมพอแตนกการเมองประชาชนและทกฝายตองรวมมอกนตองเขามารวมกนแกปญหาแกไขโครงสรางระบบทนนยม มตวผลกดนกลไกในการแกไขเชงลกไปถงนโยบายของประเทศวาจะรกษาปาอยางไรจะเพมหรอลดพนทท�ากนเปนตนเพอใหเกดการแกปญหาทแทจรง สมชาย วองไวเมธปญหาทเกดขนเรมตงแตฝายทออกบทบญญตเกยวกบกฎหมาย ไปจนถงการบงคบใชกฎหมาย ซงต�ารวจกถกพาดพงเรองการบงคบใชกฎหมายดวย ดงนนจงตองทบทวนรวมกนวาท�าอยางไรจะบงคบใชกฎหมายทมอยแลวใหมมาตรฐานสง กตตศกด ปรกตผมอ�านาจหนาทในการบงคบใชกฎหมายฝายนตบญญตฝายนโยบายลวนเกยวของกนเมอมการรองเรยนเรองมกไปคงคางทฝายนโยบายปจจบนทงฝายนโยบายและประชาชนลวนใชกระบวนการยตธรรมและเรมแสดงปฏกรยาไมพอใจกระบวนการยตธรรมทงในแงการขาดประสทธภาพและไมเปนธรรม ไมมมาตรฐาน ค�าถามคอกระบวนการยตธรรมจะมประสทธภาพในการสะทอนกลบไปโดยผลของการตดสนคดตางๆ ททาใหเกดการปรบตวของฝายบรหารและฝายนตบญญตไดหรอไม โดยทวไปในทางทฤษฎยอมรบวาเมอศาล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๓๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๑

ตดสนแลวจะเกดมาตรฐานปญหาคอถาศาลตดสนแลวไมเกดมาตรฐานจะเกดความยงเหยงตามมา แตหากเกดมาตรฐานกจะเกดการปรบตวของระบบตามมาไดขณะนลวงเลยเวลาทจะแกปญหาในเชงบรหารทท�ากนมาหลายสบปซงนบแตป๒๕๔๐จะเหนไดวาเรองคงคางมาทกระบวนการยตธรรมและหลงจากทมการเคลอนไหวครงใหญทจะใชนตรฐในการแกปญหาซงผทจะวางมาตรฐานคอทกฝายแตทายทสดกจะอยทศาลซงศาลเปนทงความหวงและเปนผถกกลาวหาได คมสน โพธคงทศนคตของเจาหนาทฯมองปญหาหลายเรองทไมอาจแกไดนอกจากนทศนคตทวาคนเปนสวนเกนของปาและชาวบานเปนศตรของปาซงไมใชความจรงเสมอไปดงนนสงแรกคอตองปรบทศนคตของเจาหนาทฯ ประเดนกรรมสทธ ประเทศไทยปกครองระบอบประชาธปไตย มระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมและมลกษณะเปนทนนยม แตทกประเทศถอหลกเหมอนกนคอทดนทกแปลงเปนของรฐรฐเปนผใหกรรมสทธหรอใหการครอบครองขนอยกบนโยบายของแตละประเทศ ซงอาจตองมการทบทวนกนในเชงนโยบายฐานทรพยากรส�าคญคอทดนการมทดนคอการไดมาซงทรพยากรดงนนถามองในเชงทนทดนจงเปนทรพยากรทมมลคามหาศาลดงนนการแยงชงหรอการหาประโยชนของทดนจงเปนเรองปกตของเอกชน แตสงทผดปกตคอหนวยงานของรฐเขาไปชวยหาประโยชน ปญหาส�าคญคอ ๑)การก�าหนดเขตปาสงวน ถาประกาศโดยไมมการส�ารวจจะท�าใหเกดปญหาตามมามาก ทงนกฎหมายปาไมมลกษณะเปนกฎหมายท�าไมมากกวากฎหมายสงวนปาไม ๒)กรณคอนสารทมปญหานนทงทมประชาชนอยอาศยแตเหตใดจงใหไปท�าสวนปาจนเกดขอขดแยงขนซงการพสจนการด�ารงอยของชมชนและการขอใชพนทของ อ.อ.ป.ในพนทพพาทนน อ.อ.ป.ไดเคยไปดภมหลงของพนทนนหรอไมวาเคยท�าอะไรมากอนซงเปนการใชกฎหมายทไมเปนธรรมหากอ.อ.ป.จะอยรวมกบชาวบานโดยไมขดแยงนนตองส�ารวจภมหลงของพนทนนๆกอนเพอไมใหเกดความขดแยงภายหลงซงตองอาศยการประนประนอมกน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๑

๓)ค�าพพากษาของศาลในกระบวนการยตธรรมการใหเหตผลของศาลในคดนเปนการใหเหตผลแบบก�าปนทบดนและพบวามขอบกพรองในกระบวนการใหการในชนศาลคอนขางมากซงเอกสารทชาวบานไดน�าเสนอขนมาเชนเอกสารสค.๑ไมไดแสดงวาทดนนนอยตรงไหนและศาลกไมไดน�าสบวาพนทพพาทนนอยบรเวณใดเปนตนนอกจากนค�าพพากษาปฏเสธองคกรทท�าหนาทตรวจสอบกรณเหลานเพราะมองวาเปนเพยงองคกรทใหค�าปรกษาเทานนเชนความเหนของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตทตรวจสอบการใชอ�านาจรฐและการละเมดสทธมนษยชนซงศาลมองวาเปนเพยงการละเมดสทธมนษยชนเทานน สทธชมชนเปนหลกการตามรฐธรรมนญ ซงค�าพพากษาไมไดยอมรบหรอน�ามาเปนเหตผลหนงในการวนจฉยวาท�าไดหรอไมไดซงในการรบรองสทธพนฐานหรอสทธชมชนนศาลปกครองเคยมการน�าประเดนนมาพจารณา แตในศาลยตธรรมไมไดรบรองในเรองน กรมปาไม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตฯควรเชญนกประวตศาสตรและนกมานษยวทยาเขาไปเปนทปรกษาในการท�างานเรองนเพราะจะสามารถชวยสบภมหลงของพนทนนๆได กตตศกด ปรกตตองชวยกนมองวากรณคอนสารจะมทางออกอยางไรเมอหลกฐานปรากฏชดวาประชาชนอยในพนทมากอนการประกาศปาสงวนแนนอนซงมทงประชาชนทมเอกสารสทธ ประชาชนทไมมเอกสารสทธ และประชาชนทโยกยายจากทอนเขามาภายหลงแลวเปนผทอยในเขตซงเมอประกาศเขตปาสงวนแลวถกกระทบสทธแตขอเทจจรงทปรากฏไมมผใดทไดรบการคมครองหรอถกกนออกจากเขตปาสงวนทงทนาจะมการกนเขตได ส�าหรบคนทยงไมมคดหรอกรณอนๆทก�าลงรอเขาสกระบวนการยตธรรมจะมทางออกอนอยางไร พงสรร กณฑลสรกานตสทธชมชนตามรฐธรรมนญคอนขางมปญหาผทรสกวาไมไดรบความเปนธรรมจากค�าพพากษาคอผทจะสญเสยประโยชนจากทเคยมเคยใช หรอเคยไดประโยชน แตทงนทดนนนไดมาโดยชอบหรอไม ซงเจาหนาทของรฐเพยงพสจนวาชอบหรอมชอบ ซงกฎหมายของไทยเปนแบบลายลกษณอกษรทเขยนไวชดเจนไมสามารถเดนออกนอกกรอบได ทงนแมมผทเสย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๓๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๓

ประโยชน เชน เจาของรสอรท เกษตรกร รสกวาไมไดรบความเปนธรรม แตประชาชนสวนใหญกลบรสกวาสมควรแลวเพราะจะไดรกษาปาไว คดอาญาชาวบานมกไมกลวเชนพพากษาจ�าคก๒ปรอลงอาญาแตสงทชาวบานกลวคอกระบวนการฟองคดแพง เชน คดโลกรอน ซงเปนกระบวนการตามกฎหมายทบอกวารฐเสยหายอยางไรซงคนทตดสนคอผพพากษาซงหากใหช�าระเงนคาเสยหายจ�านวนมากชาวบานจะรสกวากระทบมาก ดงนนประเดนในการฟองคดแพงคอประชาชนกลวทตองช�าระเงน ความลาชาของกระบวนการยตธรรม ท�าใหชาวบานไดรบความเดอดรอนจากการมคาใชจายในการตอสคดเพมมากขน ทงคาทนาย คาเดนทาง เปนตนนอกจากนการเขาถงขอเทจจรงถกบดเบอนโตแยงเชนมมอบท�าใหกระบวนการยตธรรมไมไดขอเทจจรงทเปนจรง กตตศกด ปรกต เรองขอเทจจรงกรณนนนนาจะพอยดไดจากงานวจยวาปาสงวนไดประกาศทบทชมชนจรง ซงชมชนไดอยมากอนนานมากแลวแตผทรงสทธอาจจะมเอกสารทยนยนสทธหรอโตแยงสทธไมมากนกซงลกษณะนจะเปนปญหาทวไปคอฝายรฐเปนผเกบเอกสารและเปนผประกาศตาม พ.ร.บ.ปาสงวนซงมเอกสารครบเวลาตอส คดจงเปนผ ทอย ในฐานะทไดรบประโยชนจากขอสนนษฐานของกฎหมายชดเจน สวนประชาชนนนถาฟงจากขอเทจจรงกพอสรปไดวามชมชนอยจรงกอนประกาศใชประมวลกฎหมายทดนและกอนประกาศใชพ.ร.บ.ปาไม ป ๒๔๘๔ แตขาดเอกสารสทธหรอขาดหลกฐานแหงสทธ กรณทมหลกฐานแหงสทธกไมไดรบการรบฟงพยานหลกฐานอยางเพยงพอ จนทมา ธนาสวางกล กรณสวนปานนเกยวของกบเรองผลประโยชนจ�านวนมากประเดนทส�าคญคอเรองนโยบายและการพสจนสทธในทดนจากวดทศนทน�าเสนอจะเหนวากฎหมายทเกยวของม๒ระดบคอพระราชบญญตและประกาศในสวนของพนกงานอยการเวลาทจะพจารณาส�านวนคดทงแพงและอาญา จะพจารณาโดยอาศยฐานของกฎหมายในสวนทเกยวของ ประเดนทางกฎหมายกรณคอนสารเขาใจวานาจะมหลายคดเนองจากเปนพนททมขนาดใหญมากมบางคดทมการถอนฟองในชนศาลทงคดแพงและคดอาญา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๓

เนองจากเอกสารในการพสจนสทธคอนขางชดเจน หากมตวเลขวามคดพพาทกเรองคดแพงกเรองถอนฟองกเรองศาลพพากษากเรองฯลฯนาจะเปนสวนหนงในการสะทอนปญหาไดด สรยา ศรยะพงศ การพสจนสทธครอบครองทดนบคคลในเขตของรฐมระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐ พ.ศ.๒๕๔๕ ซงไดวางแนวทางมาตรการในการพสจนสทธกรณทราษฎรอางวาอยมากอนราษฎรอาจจะน�าพยานหลกฐานเชนสค.๑มายนคณะกรรมการแกไขปญหาการบกรกทดนของรฐระดบจงหวดเพอพสจนสทธวาฝายใดมสทธดกวากนแตรายใดทฟองศาลแลวกตองด�าเนนการไปตามกระบวนการยตธรรมนน เนองจากฝายบรหารคงไมไปกาวกายอ�านาจของศาล หากน�าสบแลวทดนตรงนนเปนทดนของรฐประเภทปาสงวนแหงชาตกพจารณาเอกสารหลกฐานของราษฎรทพสจนไดวาอยมากอน แลวดภาพถายทางอากาศ ถามชมชนอยในเขตปาสงวนกออกกฎกระทรวงกนพนทใหชาวบานไปซงเปนแนวทางทสามารถด�าเนนการได กระบวนการยตธรรมในขนตอนพสจนสทธ สวนมากศาลปกครองจะไมมอ�านาจมากเทาศาลยตธรรมแตเหนวาควรใชศาลปกครองมากกวาเนองจากศาลปกครองจะใชวธไตสวนวาชาวบานอยมากอนหรอไมอยางไร เพมศกด มกราภรมยมการถอนฟอง๒-๓รายเนองจากชาวบานยนยอมออกจากพนท จากทมการตอสเรยกรองมายาวนานจนชาวบานรบสภาพไมไหวบางรายตองไปอาศยอยกบญาต ขอเสนอกระทรวงทรพยากรธรรมชาตฯ และกรมปาไมเกยวกบการใชขอเทจจรงทางกฎหมายนาจะน�ามาพจารณารวมกนกรมปาไมประกาศใชพ.ร.บ.ปาสงวนในป พ.ศ.๒๕๐๗ และชวงป ๒๕๑๖–๒๕๑๗ มเรองรองเรยนความไมเปนธรรมทไดรบจากการประกาศปาสงวนปหนงเปนหมนเรองจนนายกรฐมนตรตองประกาศยตการจบกมในสมยนนกรมปาไมเชอวามาตรา๑๒และมาตรา๑๓จะชวยสรางความเปนธรรมใหกบชาวบานแตในทางปฏบตไมไดเปนไปตามนนเพราะคนทอยในชนบทมเรองรองเรยนมาทกรมปาไมทกภาค จงคดวาตองปรบปรง ๒มาตรานน แตกยงไมไดรบการปรบปรงแกไขเงอนไขเหลานท�าใหประชาชนอยใน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๓๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๕

พนทของรฐโดยไมชอบดวยกฎหมาย ซงตวเลขทส�ารวจในป ๒๕๔๗มประมาณหนงลานครอบครว จงท�าใหมการพดคยกนวาชาวบานบกรกปา หรอปาบกชาวบาน กตตศกด ปรกตการตความเรองมาตรา๑๒เปนปญหาใหญทถกเถยงกนมานานเนองจากกรมปาไมสามารถผอนผนใหประชาชนอยไดการแกไขกฎหมายหรอตความใหประชาชนมสทธจะท�าใหราชการเสยอ�านาจในการควบคมดแลรกษาทรพยากรปาไมและท�าใหคนใชสทธในทางทผดเปนจ�านวนมากตองใชอนญาตเปนรายๆเนองจากเกรงวาสดทายทดนจะถกเปลยนมอจากคนจนไปสคนรวยซงเปนปญหาเชงนโยบาย กระบวนการยตธรรมตองพจารณาปญหาในขอกฎหมายทงนกฎหมายเหลานไมไดมงลบลางสทธทไดมาตามจารตประเพณ เมอเกดปญหาขนหนวยงานในกระบวนการยตธรรมหรอหนวยงานทเกยวของจะรบฟงการสบสทธทไดมากอนการประกาศใชกฎหมายปาสงวน ปาคมครองมากนอยเพยงใด ปจจบนยอมรบเฉพาะสทธทตราไวในหนงสอไมยอมรบสทธทตกทอดหรอสบสทธมาโดยไมมหลกฐานเปนหนงสอ ปญหาในเชงนโยบายเปนปญหาเพราะคอนขางเปลยนไปมาประกอบกบกระบวนการใชกฎหมายทไมชดเจนหากกระบวนการบงคบใชกฎหมายยงไมชดเจนและขาดประสทธภาพ จะมผลตอการปฏบตงานของเจาหนาท นอกจากนยงมปญหาในกระบวนการยตธรรมทสะทอนมาในรปการรบฟงพยานหลกฐาน ปจจบนกรมปาไมและกรมอทยานฯตนตวเรองสทธชมชนมากขนมการตงหนวยงานดแลเรองสทธชมชน จดสรรทดนท�ากนใหประชาชน แตยงไมสามารถแกปญหาได ซงเปนเรองใหญทตองรวมคดกนตอไปวาจะแกปญหาในระยะยาวอยางไรโดยใชกรณคอนสารเปนตวอยางในการแกปญหากระบวนการยตธรรมและสะทอนไปยงการแกปญหาเชงนโยบายตอไป ลดดาพร เผาเหลองทองหนวยงานตนสงกดจะเปนคนออกพ.ร.บ.ตางๆแตหนวยงานในพนทจะรวาในพนทนนๆมชาวบานอยและท�ากนจรงมการครอบครองท�าประโยชนมากอนประกาศเขต ท�าใหประสบปญหาเรองการประกาศเขต

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๕

ปาทบซอน กระบวนการส�าคญทคณะอนกรรมการทดนและปาฯ ของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (กสม.) ตรวจสอบกคอ การขาดกระบวนการมสวนรวม การรบฟงความคดเหนประชาชนในพนท จากการลงพนทตรวจสอบสามารถยนยนไดวาเปนการละเมดสทธชมชนและสทธชาวบานจรงเพราะชาวบานอยมากอน การแกปญหาเรองเขตทบซอนควรแกดวยหลกรฐศาสตรมากกวาใชหลกกฎหมายผพพากษามกไมลงพนทตรวจสอบขอเทจจรงทงนควรมหลกสตรความรดานสทธมนษยชนอบรมใหกบผชวยผพพากษาดวย กตตศกด ปรกต การใชหลกรฐศาสตรคอการใชกฎหมายใหตรงกบความมงหมายของกฎหมายโดยไมเครงครดยดตดกบตวบทกฎหมายดงนนจะแกปญหาทางกฎหมายอยางไรประเดนทเปนขอโตแยงเชนมาตรา๑๒ทไมกระทบสทธทมอยกอนจะรวมสทธทไมมหลกฐานเปนหนงสอดวยหรอไม ผพพากษา ๑ทศนคตของศาลในเชงสงคมวทยาศาลยงจ�ากดหรอตกรอบตนเองอย สทธชมชนเปนสทธทยงไมมตวบทกฎหมายเปนรายลกษณอกษรในระดบบงคบใชเชนเดยวกบกฎหมายอนๆ ปญหาทเกดขน เชน เจตนารมณของกฎหมายจะยดเจตนารมณใดรวมทงดลยพนจในการรบฟงของศาลดวย ศาลยตธรรมสามารถใชระบบไตสวนไดแตไมคอยไดใชซงเปนขอจ�ากดควรจะวางแนววาคดประเภทใดทศาลยตธรรมจะใชหลกในการไตสวนไดในคดแตละประเภทจ�าเปนตองใชพยานหลกฐานอะไรบางเชนภาพถายทางอากาศเพอศาลยตธรรมจะสามารถใหความเปนธรรมในกรณเหลานไดสงส�าคญตองปรบทศนคตของศาลวามแนวทางทสามารถปรบไดภายใตกรอบทมอยรวมทงสทธชมชนดวยการวางแนวของศาล เชนสทธของปจเจกชนทยงไมออกเอกสารสทธ และมการยอมรบโดยศาลปญหานจะแกไขไปไดโดยไมตองแกกฎหมาย กตตศกด ปรกตในทางทฤษฎระบบการพจารณาคดในศาลแพงเปนระบบผสมตามมาตราทเกยวกบการสบพยานศาลสามารถเปนฝายรเรมหาพยานรวมทงการก�าหนดรปคดการชสองสถานแตยงไมไดท�าอยางจรงจงสทธชมชนจะมสทธ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๓๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๗

อะไรไดบางตองมการพจารณาและศกษาอยางจรงจงเพอเปนแนวในการวนจฉยและจะเปนทางออกในการแกปญหาได ผแทนสานกงานตารวจแหงชาตจดเรมตนของคดเรมตนมาจากเจาหนาทต�ารวจท�าอยางไรจะไมใหมการรองทกขในกรณใชหลกรฐศาสตรเชนนโดยเฉพาะขอเทจจรงทยงไมเปนคดจะใชหลกรฐศาสตรมาใชแกปญหากอนเขาสกระบวนการยตธรรมสามารถตกลงกนไดในกรอบทไมเปนคดซงท�าอยางไรจงจะหาขอสรปได พงสรร กณฑลสรกานต ค�าพพากษาของศาลมผลตอการท�างานของเจาหนาทมผลตอสงคมและประชาชนซงบคลากรทจะวนจฉยหรอท�าค�าพพากษาในกฎหมายเฉพาะ บางครงจะพจารณาเฉพาะหลกกฎหมายทวไปเทานน แตไมไดมองผลกระทบและเจตนารมณของกฎหมายเฉพาะนนความชวยเหลอทางคดหรอการประนประนอมเชนกรณของจ.เชยงใหมทใหชาวบานมาชดเชยโดยใชแรงงานแทนเพอเปนมาตรการในการปองปรามการกระท�าผดมากกวาทจะด�าเนนคด คมสน โพธคงจากค�าพพากษาศาลอทธรณในคดนมาตรา๖๖ศาลวนจฉยวายงท�าอะไรไมไดจนกวาจะมกฎหมายรองรบเสยกอน ซงเปนปญหาในเชงหลกการของรฐธรรมนญในเรองสทธชมชนและเปนเรองทตองท�าความเขาใจกนมาก กรณเจาหนาทรฐแพคดแลวถกตงกรรมการสอบความรบผดทางละเมดซงอาจจะขดกบเจตนารมณของกฎหมายนทสรางมาเพอคมครองเจาหนาท ดงนนควรมหนวยงานของกระทรวงยตธรรมไปท�าความเขาใจกบกรมบญชกลางเพราะสดทายเจาหนาทจะท�าอะไรกกลววาจะโดนสอบ ท�าอยางไรไมใหหนวยงานทเกยวของกบการเงนเขามามอทธพลเพราะจะไมเกดความเปนธรรม การรายงานของกสม.มกใชในทางคดไมไดเนองจากขอเทจจรงบางเรองไมครบถวนในแงหลกการทางกฎหมาย ทงนควรพจารณากฎหมายภายในกอนกฎหมายตางประเทศท�าอยางไรจงจะปรบปรงในสวนนไดทงนกสม.เปนองคกรส�าคญองคกรหนงในการตรวจสอบการท�างานของรฐ หลกการในการใชบงคบทางกฎหมาย มการตความไดหลายรปแบบ เชนการตความตามตวอกษร การแปลความตางตวอกษรโดยยดหลกเจตนารมณ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๗

กฎหมาย ดงนนจะใชกฎหมายอยางไรจงจะตรงวตถประสงคและเกดความเปนธรรม ควรมการกระจายอ�านาจบงคบใชกฎหมายของต�ารวจไปสหนวยงานอนทเกยวของและมความเชยวชาญในแตละประเดนมากกวา ศาลฎกาตองวางหลกและบรรทดฐานในมาตรา ๖๖ และมาตรา ๖๗ ในรฐธรรมนญเพอศาลชนตนและศาลในระดบถดมาจะไดยดเปนแนวทางในการวนจฉย จนทมา ธนาสวางกล นกกฎหมายตองเปดแนวคดใหม มองกฎหมายรฐธรรมนญวานกกฎหมายสามารถน�ามาใชโดยไมตองรอกฎหมายลก กรณคอนสารเปนลกษณะพนททหมบาน/ชมชนอยมากอนเปนชมชนดงเดมขอบขายนยามค�าวาสทธชมชนมเพยงพอหรอไมการทกฎหมายประกาศทบทชมชนไมสอดคลองกบธรรมชาตทมอยดงนนหากใชหลกกฎหมายทฝนธรรมชาตความเปนธรรมจะไมเกดขน หลกการพสจนสทธกบการบกรกบางครงท�าใหชาวบานพสจนสทธไมไดรฐมองเพยงวาทดนนนอยโดยอาศยสทธอะไรเชนสทธครอบครองมสค.๑หรอไมมการแจงการครอบครองหรอไมมเอกสารสทธหรอไมมโฉนดหรอไมแตไมมการพดถงวา การพสจนสทธนนเปนสทธชมชนหรอสทธดงเดมหรอไม ซงเปนกบดกความคดของนกกฎหมายและคนในกระบวนการยตธรรม เพราะฉะนนถาจะคลคลายเรองนตองท�าเรองสทธใหชดเจนวามสทธเกดขนตามรฐธรรมนญมาตรา๖๖คอสทธชมชนเปนสทธดงเดมเปนสาธารณสมบตเปนพนททชมชนหมหนงจะใชสทธอยรวมกนในฐานะเปนสทธพลเมองไดหรอไมถาไดใหเสนอเลยวาชมชนกลมนพสจนสทธไดวาคอสทธชมชนตามรฐธรรมนญโดยน�างานวจยมาถกพสจนท�าความเหนแลวเสนอคณะรฐมนตร(ครม.)แลวใชมตครม.ในการคลคลายปญหาซงรฐบาลเดมไดพยายามสรางประเดนสทธไวคอโฉนดชมชน รฐตองเปดใจวาสทธนนเปนสทธทประชาชนมอยกอนประกาศเขตปา ถายอมรบไดกฎหมาย ความเปนธรรม และความเปนจรงจะเปนสงทสอดคลองกนและสามารถแกไขปญหาได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๓๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๙

กตตศกด ปรกตหลกทยอมรบทวไปเกยวกบสทธชมชนม๓ประการ ๑)กฎหมายทเปนกฎหมายเฉพาะทกเรองไมไดมงหมายลบลางสทธทมมาโดยจารตประเพณซงรวมสทธชมชนดวยทงนสทธชมชนไมไดเหนอกวากฎหมายเพยงแตมอยไดตราบใดทไมท�าลายความสมดล และความยงยนของทรพยากรธรรมชาตรวมทงไมขดตอศกดศรความเปนมนษย ๒)สทธชมชนเปนเนอหาท�านองเดยวกบสทธเหนออสงหารมทรพยเหนอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในกรณนเทยบไดวาเปนสทธท�ากนเนองจากทดนมสภาพเปนสาธารณสมบตแตประชาชนบางกลมเปนชมชนดงเดมมลกษณะใชและไดประโยชนทเปนทรพยสทธเหนออสงหารมทรพยชนดหนงตามรฐธรรมนญ ๓)สทธนเปนสทธทไมไดตดสทธคนอน สทธนนยงด�ารงอยรวมกนหนวยงานของรฐสามารถท�าขอตกลงทางปกครองท�ากฎเกณฑวาชมชนทองถนจะท�ากนไดแคไหนอยางไรในเขตอทยานใชสอยอะไรไดอะไรใชไมไดอะไรกระทบตอความสมดลยงยนตามธรรมชาตฯลฯซงขอตกลงนสามารถเปลยนแปลงไดตามอ�านาจหนาทของรฐซงชมชนสามารถจดการรวมกบรฐไดอาจน�าการศกษาของเอลนอรออสตรอมทไดรางวลโนเบลเนองจากเหนวาการบ�ารงรกษาทรพยากรของรฐทมขนาดใหญมากๆรฐท�าหรอใหสมปทานแตถาเปนขนาดกลางหรอขนาดเลกวธทดทสดคอชมชนรวมกนดแลรกษาเพราะเปนผไดประโยชนโดยตรงจากการทท�าใหทรพยากรธรรมชาตคงอยอยางถาวรและยงยนซงสามารถน�าการศกษานมาปรบใชในทางปฏบตได พงสรร กณฑลสรกานต องคกรศาลมความส�าคญมาก เนองจากค�าพพากษาของศาลสามารถกอใหเกดสงตางๆ ตามมาไดมากยกตวอยางกรณเกาะแหงหนงทศาลพพากษาใหประชาชนมสทธในทดนแตสดทายทดนกถกเปลยนมอไปอย ในมอนายทน เปนตน ซงเปนกระบวนการออกเอกสารสทธโดยใชกระบวนการยตธรรม กตตศกด ปรกต ตามกฎหมายศาลสามารถวนจฉย แสดงสทธ พพากษาสทธในทดนไดแตหลงจากนนเปนหนาทของผมอ�านาจบงคบใชกฎหมายเปนผออกเอกสารสทธแตมความเปนไปไดทบางครงศาลอาจถกหลอกเชนการแสดงสทธ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๓๙

ครอบครองปรปกษทเปนเทจซงกรณเชนนมมาก กรณทใชศาลหรอกระบวนการราชการเปนเครองมอเจาหนาทรฐทเกยวของควรหยบยกขนมาแลวน�าเสนอผบงคบบญชาเปนลายลกษณอกษร ผพพากษา ๑โดยปกตทรพยสทธจะกอตงโดยผลของกฎหมายดงนนทรพยสทธนกอตงโดยรฐธรรมนญ ซงมสถานะเหนอกวากฎหมายอน หากศาลฎกาใชถอยค�านกไมขดตอหลกกฎหมาย เราตดอยในโซตรวนคอระบบทงหลายไมวารฐหรอระบอบการปกครองจะถกเปลยนแปลงไปอยางไรกจะตองมผท�าหนาทเปนผพพากษาเปนคนตดสนเสมอเปนหนาทของทกสงคมตองม เพมศกด มกราภรมย การมอ�านาจตามกฎหมาย ปญหาระหวางรฐกบราษฎรสวนหนงเพราะเจาหนาทรฐมอ�านาจมากเกนไป ท�าใหการท�างานของเจาหนาทไมคอยสนใจฟงเสยงของชาวบานการออกแบบวางแผนวางมาตรการตางๆกจะคดจากกรอบคดน แนวโนมคดพพาทระหวางรฐกบประชาชนมากขนการมอ�านาจมากจะท�าใหเกดการแสวงหาผลประโยชนทมากขนดวย หากตองการจะหยดการเพมขนของคดพพาทตองทบทวนการกระจายอ�านาจทมออกไป เพอเพมอ�านาจในการตรวจสอบถวงดลใหมากขน โดยใชกระบวนการมสวนรวมของประชาชนจะชวยสรางกลไกตรวจสอบถวงดลอยางไรทจะคลคลายปญหาทเหนตางไดโดยไมตองเขาสกระบวนการยตธรรมทงหมด กตตศกด ปรกต การแกปญหาตองอาศยกระบวนการทางสงคมทมทงขาราชการและประชาชนอยดวยจากกระบวนการทวโลกตองใหศาลตดสนกจะเกดผลกระทบทน�าไปส การมสวนรวม กรณมาบตาพดทศาลตดสนวาตองมกระบวนการรบฟงความคดเหนกท�าใหเกดกระบวนการรบฟงความคดเหนขนจรงขณะเดยวกนกมการสรางกระบวนการรบฟงความคดเหนปลอมๆ ขนเพอบดบงการแสดงความคดเหนจรงดวย ดงนนจะอาศยค�าพพากษาอยางเดยวไมพอประชาชนตองตนตวอยางแทจรงดวยยกตวอยางกรณการส�ารวจเขตกอนประกาศปาสงวนกมการสรางชมชนขนมารบรองการปกเขตซงเปนชมชนปลอมทสวมเขา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๑

มาในกระบวนการของราชการดงนนประชาชนตองลกขนมาตงค�าถามตอสงเหลานทงหมดตองอาศยการดแลรวมกน เพมศกด มกราภรมยชมชนทเขมแขงตอรองกบกระบวนการยตธรรมไดมนอยมากหากไมมองคกรพฒนาเอกชนหรออาสาสมครเขาไปชวยดงนนท�าอยางไรชมชนหรอคนดอยโอกาสจะมโอกาสเขาถงกระบวนการยตธรรมมากกวาน สรชย สประดษฐกรณนศาลพพากษาใหชาวบานออกจากพนทซงนาจะมวธไกลเกลยไดโดยหาทดนทชาวบานสามารถอยอาศยและท�ากนไดตามขอเสนอของงานวจย และใชหลกทใหคนกบปาอยรวมกนได โดยชวยปลกปาใหมากขนอาจยนเรองไปทกบร.จงหวดชวยพจารณากอนจะมาถงศาล ประเสรฐ ศรเกตคดนเรมแรกอ.อ.ป.จะด�าเนนคดทางอาญาแตมการใหชะลอคดอาญาไวกอนในความเปนจรงชาวบานทองถนดงเดมมจรง แตมคนนอกพนทปะปนเขามาดวยเมอรฐเยยวยาเขาอาจจะไดพนทนนไปดวยคอนสารไมใชกรณเดยวทอ.อ.ป.ประสบปญหาอยหลายแหงมการรวมกลมเรยกรอง(มอบ)ซงแนวโนมขอเรยกรองของชาวบานและมอบจะประสบความส�าเรจ นายกฯอภสทธเคยกลาวในทประชมหนงวาถามคดกนแลวคงตองใหเปนไปตามค�าพพากษาของศาล จะไปถอนฟองหรอระงบการด�าเนนคดใดๆ คงไมไดใหเปนไปตามกระบวนการยตธรรมของศาลกอน กรณคอนสารผบรหาร อ.อ.ป.จงไมรวาจะด�าเนนการในการบงคบคดตอไปอยางไรแตนโยบายกระทรวงฯตองด�าเนนการไปตามค�าพพากษากอนแตถาอ.อ.ป.ไมท�าตามค�าพพากษา(ขบไลชาวบานออกจากพนท)ไมทราบวาจะสามารถท�าไดหรอไม การด�าเนนการสวนใหญกอนมกรณพพาทอ.อ.ป.จะเจรจาใหชาวบานมามสวนรวมเขาเปนสมาชกหมบานปาไมแบงสรรผลประโยชนสรางงานสรางรายไดสรางอาชพซงการแกปญหาเปนรายกรณท�าไดงายกวาแตภายหลงมปญหาคอมการรวมกลมกนเปนชมชน ขอเรยกรองจงมากขน และไมยอมรบแนวทางของอ.อ.ป.ท�าใหการแกไขปญหาของอ.อ.ป.เปนไปไดยากรวมทงเมอผลประโยชนในสวนปามมากขนจากการปลกยางพาราและไมสกกท�าใหเกดปญหาตามมามากขน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๑

คมสน โพธคงเสนอวาทอยอาศยกบทท�ากนควรแยกกนหากไมแยกจะน�ามาสขอพพาทในเชงประนประนอมนนกรณทอยอาศยสามารถกนใหแตละรายไดสวนทท�ากนกออกในรปแบบโฉนดชมชนซงอ.อ.ป.อาจตองเลอกใชวธแกปญหาทเหมาะสม รวมทงการแยกชาวบานดงเดมทอยมากอนและชาวบานทยายเขามาภายหลง พงสรร กณฑลสรกานต อ.อ.ป.เปนผไดรบอนญาตจากกรมปาไมเขาไปด�าเนนการ เพราะฉะนนอ�านาจหนาท อ.อ.ป.จะมขอจ�ากด เมอหมดระยะเวลาตามทไดรบอนญาตกตองคนพนทใหกรมปาไมปญหาเหลานกจะวนกลบมาทกรมปาไมอก จนทมา ธนาสวางกลหลกการเดมหนวยงานรฐสวนใหญจะผลกดนใหถงทสดแตถาหลกแนวใหมสามารถท�าความเหนประกอบขอเทจจรงไดและพดคยกบกรมปาไมวาหากเจรจากบชาวบานจะมนโยบายอยางไรเชนโฉนดชมชนสหกรณหรอแบงผลประโยชนอยางไรถามหลกฐานเพยงพอกเสนอเขาครม.ใหครม.รบรองและออกเปนมตแลวน�ามตเสนอตอศาลซงสามารถท�าไดในทางปกครอง กตตศกด ปรกต ความเขาใจและทศนคตในการปรบใชกฎหมายของเจาหนาทรฐและบคคลในกระบวนการยตธรรมทมองเหนปญหาความเดอดรอนของประชาชนทยากจนนาจะไดรบการปรบปรงซงตองสรรหาวธการในการปฏบตใหสอดคลองกบแนวคดทจะชวยเหลอประชาชนทไดรบความยากล�าบากจากการไมมทท�ากนมากขน สทธชมชนและอปสรรคทจะใชสทธนตามรฐธรรมนญ ซงสามารถน�าไปสการปฏบตไดโดยเชอมโยงกบมตคณะรฐมนตร เพยงแตการรบรองสทธเหลานในความส�านกหรอความเขาใจโดยทวไปในระบบราชการยงไมกวางขวางเทาทควร กระบวนการยตธรรมยงมขอขดของตางๆ ทยงเปนปญหาทตองเสนอแนะเพอแกไขเปนเรองๆไปเชนฝายศาลฝายอยการฝายต�ารวจฝายเจาหนาทหนวยงานของรฐซงคณะผวจยคงตองน�าไปเสนอแนะวาแตละฝายควรมการพจารณาเรองอะไรเพมเตมมากขน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๓

หลกคอ สทธชมชนไมใชสทธของเอกชนทจะไดกรรมสทธในทดน ยกเวนเปนททมเอกสารสทธไดทไมไดเปนทสาธารณสมบต แตถาเปนทสาธารณสมบตสทธชมชนมไดตามรฐธรรมนญเทาทไมท�าลายและไมขดตอความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตเปนสทธอยอาศยใชท�ากนในสภาพจ�ากด ไมใชท�ากนเชงพาณชยซงเปนทางออกไดและตองท�าใหประชาชนเขาใจดวยวาสทธชมชนเปนinclusiverightไมใชสทธผกขาดของผหนงผใดและตองมการตกลงกบหนวยงานของรฐวาจะใชสอยอยางไรซงเปนอ�านาจของอธบด มรว.อคน รพพฒนการประชมในแตละครงมพฒนาการทดขนเรอยๆโดยเฉพาะครงนไดเรยนรสงตางๆ มากมาย รวมทงมขอเสนอทดและสามารถน�าไปปฏบตไดซงจะรวบรวมและน�าเสนอตอไปเพอใหหลายฝายไดรวมกนปฏบตใหถกตองเปรยบราชการเหมอนมาทถกบงดานขางมองเหนเฉพาะขางหนาซงราชการตองปรบตวใหเขากบสถานการณทเปลยนแปลงไปไมเพยงเฉพาะท�างานของตนใหเสรจสนไปโดยลมมองรอบขาง ซงจะกอใหเกดปญหาตางๆ ตามมา และหวงวาแนวทางทรวมเสนอกนในครงนจะชวยจดประกายใหทกฝายเปดตามองรอบดานมากขน ในสวนของศาลตองเปดตามองมากขนเชนกนเราไมอาจมองไดวาโจทกและจ�าเลยนนเทากน เนองจากมความแตกตางและความเหลอมล�าในสงคมมาก แมคนจนมทงดและเลวแตตองไมลมวามโครงสรางสงคมบบเขาอยคนสวนใหญมกไมรสกวาความไมเทาเทยมในโครงสรางทบบคนกลมหนงใหตองทนทกขทรมานเปนสงส�าคญมากหากเราไมคดไมมองไมเหนใจหรอพยายามเขาใจคนอกกลมหนงทไมเหมอนเราเราจะท�างานล�าบากมากววฒนาการของประเทศทกแหงก�าลงมปญหาเพราะไดรบกระแสเรองสทธทจะท�าใหเกดความเทาเทยมกนมากขนในระยะยาวทงนการทประเทศมทรพยากรมากขนถาเราแยงชงกนมากขนตอไปคนไทยจะตอสกนเอง มหาอ�านาจกจะน�าอาวธมาใหแตละฝายสกน นนคอจดจบประเทศไทย เพราะฉะนนทกฝายจงตองชวยกนประเทศไทยจะอยรอดไดขอขอบคณทกฝายทรวมแสดงความคดเหนและเชอวาทกคนและทกฝายจะไดเรยนรอยางมากในการประชมในครงน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๓

กรณชมชนทบยาง จ.พงงา ทศนา นาเวศน แกนน�าชาวบานชมชนทบยาง จ.พงงา ซงเปนขอพพาททดนหลงสมปทานเหมองแรจากกระบวนการของชมชนทเขาส กระบวนการยตธรรม โดยเฉพาะกระบวนการของศาลทมการบงคบคดทงชมชน โดยมองวาชมชนถกเอาเปรยบจากผรกฎหมายไมวาจะเปนนกกฎหมายหนวยงานรฐองคกรทองถนผน�าหมบานฯลฯป๒๕๓๕ชมชนถกฟองคดและแพคดทงชมชนในป๒๕๓๘ถกบงคบคดและถกใหออกจากพนทแตโชคดทเกดเหตการณภยพบตสนามท�าใหมคณะกรรมการแกไขปญหาทดนฯ(กบร.)ทใหความชวยเหลอหลงจากนนเกดการตอสคดในเชงลก มการคนควาขอมลเอกสารสมปทานบตรเหมองแรจนกระทงมตกบร.ป๒๕๕๓เหนชอบใหเพกถอนเอกสารสทธทออกโดยมชอบ๑๗๐ไรและมการรองเรยนถงคณะกรรมการสทธมนษยชนฯกมมตเชนเดยวกนหลงจากนนมการผลกดนทงในเครอขายระดบจงหวดและเครอขายระดบชาตแลวใชกลไกของกบร.ในกระบวนการเพกถอนเอกสารสทธ เขาสมตคณะรฐมนตรป๒๕๕๔และน�าเขาสกระบวนการศาลปกครองเรองการละเวนการปฏบตหนาทของหนวยงานรฐ เมอมงานวจยชนนท�าใหเหนวามความเหลอมล�าในสงคมน�าไปสความไมเปนธรรมซงทผานมาศาลจะใหความส�าคญกบเอกสารสทธมากกวา แมไดมการเสนอใหศาลรบทราบถงกระบวนการแกไขปญหา ทงมต กบร. มต ครม.กระบวนการในศาลปกครอง แตศาลไมรบพจารณาเพราะมองวาไมเกยวของกนลาสดชาวบานถกฟองและถกบงคบคดหลายรายทงนกระบวนการชมชนไดมเงนจากกองทนออมทรพยของชมชนเปนเงนชวยเหลอชาวบานเรองคด พรอมทงยนขอความชวยเหลอจากกองทนยตธรรมดวยแมมการอนมตแลวแตยงไมไดรบเงนชวยเหลอ ศกดณรงค มงคลกรณทบยางชวงทมการลงไปชวยเหลอนนชาวบานถกบงคบคดแลวสงทพยายามชวยคอขอใหงดบงคบคดหรอชะลอการบงคบคดเทาทกฎหมายวธพจารณาจะเปดชองใหไดซงไมงายนกทงนชอของผวจยกมผล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๕

คมสน โพธคงในชวงทเขาไปชวยเหลอนนไดมการตดสนใจกนวาจะด�าเนนการอยางไรตอไป สดทายกตองปลอยเรองการบงคบคด แตรบฟองคดปกครองแทนการตอสในคดแพงเพราะถาสในคดแพงหลกฐานทจะเอาไปสเมอดจากเนอหาแลวกจะมปญหาเรองวธคดศาล เพราะศาลจะไมออกเกนกรอบขอพพากททการฟองกนจงตดสนใจไปคดปกครองและอาศยประโยชนจากคดปกครองเปนสวนทใหทนายความไปยนขอทเลาการบงคบคดโดยอางวาขณะนศาลปกครองไดรบแลวเปนสวนหนงเมอตอนหลงมงานวจยนเพมขนจงไดน�างานวจยไปเสนอทหลงแตศาลกไมคอยอยากรบแตเมอเปลยนผพพากษาวธคดเปลยนผพพากษาคนหลงกจะใชวธยดระยะเวลาในการบงคบคดทไมไดขดในหลกการวธพจารณาความแพงกมผลอยางหนงแตหากจะบอกวางานวจยมสวนในการทเลาหรอชะลอการบงคบคดนนยง๕๐:๕๐เพราะขนอยกบทศนคตของผพพากษาดวย กรณชมชนทบยางคดปกครองมคดเดยวแตคดอาญามหลายคดคดทเปนคดแพงกมหลายคดซงจะมการขนศาลเปนระยะๆมการฟองขบไลในคดแพงและคดอาญาทฟองบกรกปญหาทส�าคญคอ ในคดแพงและคดอาญาศาลจะยดถอค�าพพากษาของศาลยตธรรมเดมทเคยใหไวในอดตเกยวกบสญญาเชาทชาวบานทบยางไปเชาและท�าสญญาในสมยกอนแตปจจบนมขอเทจจรงทเปลยนแปลงไปจากคดเดมคอนขางมากทางชาวบานกพยายามใหทนายเสนอเรองไปยงศาลพอรบฟงการฟองคดของศาลปกครอง เพอชะลอการบงคบตามค�าพพากษา เนองจากจะมผลตอการเพกถอนสทธของเจาของโฉนดทดนแตปญหาทผานมาคอศาลไมคอยรบฟงเพราะมองวาเปนเรองคดปกครองท�าใหการบงคบคดของศาลยตธรรมมประเดนคาบเกยวกบศาลปกครองซงสดทายชาวบานไมไดรบความเปนธรรมในการบงคบคดทเปนเชนนเนองจากถาศาลชนตนทท�าหนาทบงคบคดพจารณามตครม.ในสมบรฐบาลอภสทธ เวชชาชวะ ไดท�าไว จะเหนไดวามขอสงสยเกยวกบการเปนเจาของสทธซงศาลจะยดวาสทธการเชาไมเกยวกบเรองการมกรรมสทธแตการบงคบตามสทธการเชาทจะสงผลกระทบตอบทบญญตของการอยของสทธชมชนตามรฐธรรมนญมาตรา๖๗ซงศาลไมไดน�ามาใชและไมไดรบฟงบทบญญตเทาทควรเพราะฉะนนสงทศาลควรท�าคอการรบฟงขอเทจจรงทเกดขนใหมซง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๕

จะตองใชดลยพนจไมไดหมายความวาจะไมมการบงคบคดแตกระบวนการบงคบคดจะถกตองและเปนธรรมกตอเมอไดฟงการวนจฉยเกยวกบการเปนเจาของกรรมสทธทแทจรงในทดนวาเปนใคร ซงเปนประเดนส�าคญ กรณนแมจะท�าการเชาหากพจารณาตามหลกกฎหมายแมยงไมไดเพกถอนกตองถอวาผถอโฉนดไมใชเจาของทดน และไมใชวาการครอบครองทดนโดยมชอบจะน�าไปสการมสทธการเชาในหลกกฎหมายตองถอวามความไมสจรตเกดขนแตกระบวนการของศาลจดหนงทมปญหาคอศาลไมรบฟงกนและแยกการท�างานกนระหวางศาลชดเจน ในแงของพยานหลกฐานขอดของคดทบยางทไดเขาไปชวยตงรปคดใหนนจะถอหลกขอหนงวา ทมทปรกษาจะไมท�าคดให ถาชาวบานไมท�าคดดวยตวเองดวยซงตองใชเอกสารหลกฐานดงเดมจนถงปจจบนจ�านวนมากและใชเวลาถง๓เดอนจงตงรปคดไดซงพบวาจดออนของชาวบานคอกระบวนการเขาถงขอมลขอเทจจรงของคดท�าไดยากแตชาวบานทบยางไดน�ามตกบร.ไปใชในการขอเอกสารเพมเตมรวมทงตองสบคนภมหลงการท�าเหมองแรในจ.พงงาทงหมดพบวาทดนอ.ทายเหมองเกอบทงอ�าเภอเปนทดนเหมองแร ซงมปรากฏการณทางวชาการทนาคดคอมไมกพนททเปนเชนนซงเปนพนททนาศกษาภมหลงในเชงสงคมวทยาและเชงประวตศาสตรกฎหมายเพอทจะน�าไปสการแสวงหาขอเทจจรงกรณทบยางในการท�างานใชหลกการสงคมวทยาในการสบคนขอมลใชหลกการเชงคนควาทางประวตศาสตรกฎหมายการอางองเอกสารยอนหลงและน�าขอมลทงหลายมารวมกน จดออนของกระบวนการยตธรรมในกรณนคอเราก�าลงท�าเรองทดนโบราณแตใชกฎหมายสมยใหมเพราะฉะนนจะตอกนไมตดเพราะกฎหมายใหมอยางเชนประมวลกฎหมายทดนทเกดเมอป พ.ศ.๒๔๙๗ ไดพดถงการบรองสทธของประชาชนโดยทมกฎหมายจ�านวนมากกอนหนานนกอนทจะพดถงเรองทดนเชนพรบ.การออกโฉนดทดน ร.ศ.๑๒๗พรบ.การท�าเหมองแร พ.ศ.๒๔๖๔ รวมทงกฎหมายเกยวกบปาทงหลายซงมมากอนประมวลกฎหมายทดน ปรากฏวากระบวนการแสวงหาขอเทจจรงทผานมาทท�าใหชาวบานสไมได เพราะฉะนนกระบวนการสบคนทเปนจดออนทผานมาคอทกคนจะมงไปทการออกโฉนดทดน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๗

ตามประมวลกฎหมายทดน โดยลมหลกการส�าคญเรองทดนบางประเภททมกฎหมายเฉพาะดแลอยซงกวาจะแกะขอกฎหมายเสรจใชเวลาถง๒เดอนโดยสอบกฎหมายทกฉบบทเกยวของจนกระทงยอนไปสการออกประทานบตรฉบบแรก คดนมประโยชนทางวชาการสงในแงการพฒนานกกฎหมายในเชงสงคมวทยากฎหมาย เปนกรณศกษาส�าคญทน�าภมหลงทางสงคมวทยา ภมหลงของพนทประวตศาสตรทางกฎหมายมาใชซงท�าใหการท�าคดของชาวบานตองมาคยกนแลววา เรองของชาวบานเปนเรองเกาแกทมมายาวนาน แตการด�าเนนคดนนไมท�าคดเชงวจยการไมท�าคดในเชงวจยการตงรปคดทงหลายจะออกมาภายใตบรบทของสภาพปจจบนซงไมสอดคลองกบในอดตทเคยเกดขน เพราะฉะนนการสบคนขอมลทจะเชอมตอกนไมสามารถแสดงตอศาลไดเพราะวาคนท�ากไมรวาภมหลงเปนอยางไร มาถงเรมใหมกมโฉนดแลว ขณะเดยวกนศาลกเหนแตเอกสารสทธ ไมไดเหนภมหลงความเปนมาของพนท สภาพสงคมวทยา ในเรองเอกสารประวตศาสตรและเอกสารขอมลทงหลายเพราะฉะนนการท�าคดทผานมาจงเปนไปในลกษณะทชาวบานจะแพเสยสวนใหญเพราะท�าคดแบบคดทวไปแบบเอกชนท�าคดกนคดนมกระบวนการเตรยมคดประมาณ๕-๖เดอนกอนจะเรมฟองศาลปกครองได ขอเสนอตองานวจยนการฟองคดปกครองศาลสรางภาระใหกบประชาชนมากดวยการสรางรปแบบแบบเดยวกบทศาลยตธรรมเคยใชทงทแนวคดของศาลปกครองคดตองฟองงายแตกลบกลายเปนเรองฟองคดยากเพราะท�าเอกสารยากชาวบานไมสามารถท�าเองไดท�าใหตองพงทนายเทานน พลเอกสรนทร พกลทองกรณนมองประเดนเดยวคอโฉนดออกโดยมชอบเหตทกลาตดสนใจเชนนนเพราะหลงจากเหนเอกสารฉบบแรกทแจง ส.ค.๑ แจงเมอปพ.ศ.๒๕๑๒อางวาไดรบซอมาจากนายอทยเมอปพ.ศ.๒๔๙๘ซงยงอยในชวงสมปทานซงทดนสมปทานเปนทดนของรฐเมอแจงส.ค.๑ทดนเกน๕๐ไรกตองสงไปทกรมทดน ผวาฯ ตองไดรบอนญาตจากกรมทดนวาสามารถใหความเหนชอบออกเปนส.ค.๑ไดเฉพาะรายแตใชเวลา๓ปเปลยนผวาฯ๒คนผวาฯคนท๒ออกส.ค.๑และออกน.ส.๓ใหในวนเดยวกนเทานกชดเจนแลว

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๗

ประการแรก กระบวนการหาขอมล เอกสารหลกฐานจากทางราชการนนยากมากประการทสองผพพากษาไมท�าตามพระบรมราโชวาทของในหลวงทใหไวแกผทจะเปนผพพากษา ทใหไวเมอป พ.ศ.๒๕๐๔ ความวา “อยาใชกฎหมายรกษากฎหมายควรใชกฎหมายรกษาความเปนธรรมตามสภาพความเปนจรง”ถาความเปนจรงถกปดทบเอาแตโฉนดขนมากกลายเปนไมมทางชนะเลย ขอเสนอตองานวจย คอ ตองการใหรวบรวมขอเทจจรงทจะทะลโฉนดขนมาใหไดไมวาทไหนกตามหากไมลวงถงขอเทจจรงตามทในหลวงทานบอกไวความเปนธรรมไมเกดแนนอนแตจะเกดความเปนธรรมตอคนทถอโฉนดอยางเดยวทงนไดเคยพดไวเมอปพ.ศ.๒๕๓๑ทส�านกนายกฯวา ถาจะชดเชยเงนใหกบผทเปนเจาของโฉนดทออกโดยมชอบและซอตอๆ กนมาถงวนน จะตองใชเงนประมาณเทาไหร ซงอาจใชเงนถง ๖,๐๐๐ ลานบาท เพราะวามการออกโฉนดทดนโดยมชอบจ�านวนมากทงทดนของรฐทดนทประกาศหวงหามฯลฯนนไมไดกนทดนทเปนของชมชนออกมาเลย ถอวาผใดทไมไดมเอกสารถอครองทดนถอวาเปนปาทงหมด แตความจรงคนทอาศยอยในพนทนนมสทธ แมแตสตวปา เอกสารนจะชวยใหผพพากษาไดใชขอเทจจรงมาประกอบมากยงขนและถาการเมองไมบรสทธแลวจะไมสามารถดแลคนจนไดยกตวอยางทเขาใหญส�านกงานทดนหอบเอกสารหนแลวเผาทงทไทรโยคตะเกยงลมใสเอกสารเพราะฉะนนเอกสารวจยจะชวยหาขอมลขอเทจจรงใหกบประชาชนตองอาศยนกวชาการนกกฎหมายทนายความเขามาชวยรวบรวมจะเหนไดวาในหลายพนทชาวบานอยอาศยมากอนจงเชอวาเอกสารวจยเหลานจะมน�าหนกตอศาลได กรณทบยางและคดอนๆ ท�าอยางไรใหการบงคบคดหยดไวกอนเพราะฉะนนเวลาทศาลจะพจารณาตองค�านงถงสภาพความเปนจรงของพนทนนๆ ดวย ถาตราบใดไมเอาความเปนจรงซงหายากประชาชนทวไปตองใชวธหลากหลาย มอกฎหมายกตองเขาใจในวธการดวย ถาเรยบเรยงขอเทจจรงใหเกดขนมาไดนนคอประโยชนอยางยง พสษฐ ถาวรลาเลศในดานคดความทบยางในสวนงานวจยอยางนอยถงแมวาศาลจะปฏเสธการรบงานวจยในศาลยตธรรม เพราะศาลเหนวางานวจยกบโฉนดเปนคนละสวนกน งานวจยเปนเพยงการศกษาเทานน แตในสวนคดนถงท

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๔๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๙

สดไปแลวศาลจงไมสามารถรบงานวจยนมารบฟงไดแตอยางนอยท�าใหศาลทราบและเขาใจกระบวนการตางๆ ท�าใหศาลสามารถหาชองทางชวยเหลอในการออกค�าสงหรอผอนปรนมาตรการตางๆเชนทผานมาชาวบานทถกออกหมายจบและไปศาล แลวถกจบในศาล ศาลใหประกนตวมา กรณนศาลไดทราบวามงานวจยหรอมการตรวจสอบสทธ และมการฟองคดศาลปกครองอย ศาลจงพยายามไกลเกลยกบฝายโจทก ซงผลการเจรจาไกลเกลยท�าใหฝายโจทกยอมเลอนการบงคบคดออกไปอก๕เดอนเพอใหฝายจ�าเลยหรอผถกจบหาทอยใหมไดกรณนท�าใหศาลทราบและเขาใจวา ชาวบานมปญหา หรอมการศกษา หรอก�าลงท�าอะไรอยบางถงแมวาในสวนกระบวนการศาลยตธรรมและศาลปกครองจะเปนคนละสวนกน เพราะศาลยตธรรมเหนวา ศาลปกครองเปนกระบวนการทก�าลงอยในการพจารณาซงยงไมแนวาสดทายศาลปกครองจะมการเพกถอนโฉนดทดนหรอไมในขณะเดยวกนศาลยตธรรมมค�าพพากษาแลววาฝายจ�าเลยอยโดยการละเมดสทธของฝายโจทก และศาลยตธรรมมค�าพพากษาถงทสดไปกอนแลว ศาลจงตองฟงค�าพพากษาคดดงกลาวไวกอนซงบางคดมการถงทสดในศาลชนตนบางคดมการอทธรณบางคดมการฎกาถงทสดบางกรณเปนการท�าสญญาประนประนอมยอมความระหวางคความจงเสมอนวาคความตกลงรวมกนเองทจะท�าตามสญญาเชนนนและไมมฝายใดอทธรณและฎกาขนไปท�าใหคดถงทสดในสวนศาลยตธรรมกมองวาเมอคดถงทสดแลวกตองฟงไวกอนสวนศาลปกครองผลจะเปนอยางไรกตองรอใหศาลปกครองมมตหรอค�าพพากษาออกมากอนถามค�าพพากษาอยางไรแลวกสามารถยนเรองตอศาลยตธรรมได ซงศาลกจะมการเปลยนแปลงตามศาลปกครองอกทหนงและพยายามชวยเหลอชาวบานในการผอนปรนเชนกรณทชาวบานไปถงศาลโดยไมมทนายความไปทานกชวยขยายเวลาใหเพอใหมทนายความมาผอนในการด�าเนนคด นอกจากนศาลยงชวยไมใหชาวบานถกขง ซงเปนสวนหนงของงานวจยทท�าใหศาลเขาใจในหลกการและกระบวนการ รวมทงเนอหาความเปนมาของคดมากขน พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลเปรยบเทยบคดทสราษฎรธานมชาวบานเขาไปอยในพนทสวนปาลมทเขาคดวาเปนททเปนของรฐอยมาวนหนงนายทนน�าน.ส.

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๔๙

๓ไปด�าเนนคดกบชาวบานขอหาบกรกขณะนนชาวบานรองใหกรมสอบสวนคดพเศษเขาไปชวยในสวนของพยานหลกฐานเพราะชาวบานคดวาการไดมาซงน.ส.๓นนไดมาโดยมชอบซงในขณะนนรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมซงเปนอดตผพพากษาเหนดวยกบการทจะเขาไปชวยเรองพยานหลกฐาน ถาคนทไดมาโดยเอกสารสทธไดมาโดยมชอบเขากไมมสทธทจะมาฟองใครไดเลยรวมทงชาวบานดวยซงการรวบรวมพยานหลกฐานไดขอมลเชงลกมากในเรองภาพถายทางอากาศเรองพยานบคคลคนทกระท�าผดกจ�านนตอหลกฐานวาเขาออกเอกสารไปโดยเขยนขอความทเปนเทจและออกเอกสารสทธใหบคคลเหลานไปโดยมชอบจรงจากทไดไปเบกความในศาลกไดแสดงพยานหลกฐานตางๆจนมนใจวาเอกสารสทธนนศาลตองมองวามชอบแนแตในทสดเมอค�าพพากษาออกมาศาลไมไดน�าเอาหลกฐานนมาพจารณาเลยทานมองเรองเอกสารสทธเปนหลกและบอกวากระบวนการในการเพกถอนเปนเรองของฝายรฐทตองไปด�าเนนการในฝายรฐเองเพราะฉะนนในเมอเอกสารสทธยงไมไดเพกถอน เมอขอเทจจรงพบวาชาวบานไปอยในพนทชาวบานกถอวาเปนผกระท�าผดและตดสนลงโทษไปหนงปครงประเดนนชดเจนกวาทบยางเพราะวากรณทบยางยงเปนแคงานวจยแตกรณนมพยานหลกฐานทชดเจนมากแตศาลไมไดน�ามาพจารณาเลยซงในกระบวนการแจงความบกรกนนมองวาชาวบานกตองการโตแยงสทธวาคนทมาฟองเขาไมมสทธเพราะไดเอกสารสทธมาโดยมชอบซงเปนประเดนเดยวกนจงอยากเสนอวาควรมองถงภมหลงใหลกลงไปวาคนทมาฟองนนมสทธในทดนหรอไม พลเอกสรนทร พกลทอง กรณนทดนจงหวดเคยมหนงสอถงกรมทดนใหตรวจสอบการออกเอกสารสทธกรมทดนมหนงสอเมอป๒๕๓๐วาทดนนออกเอกสารสทธโดยชอบดวยกฎหมายแลว ชวงทเปนประธานอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอแสดงสทธในทดนของรฐอ.ทายเหมองไดมการตรวจสอบเอกสารสทธซงพบประเดนส�าคญวาตอนทนายงมตามไปแจงผวาฯขอผอนผนออกสค.๑เมอป๒๕๑๒และไดรบอนญาตเมอป๒๕๑๕นนไดอางวาไดซอทดนมาจากนายอทยเมอป๒๔๙๖ซงขณะนนอยในสญญาสมปทาน ซงจะหมดอายสญญาในป ๒๕๐๒ แตนายงมตามไมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๕๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๑

เกยวของเลย ซงผวาฯ กเหนชอบ และสงเรองมาทกรมทดน กรมทดนเหนชอบและตอบไปในวนนน(เมอป๒๕๔๕)และออกเปนนส.๓ในวนเดยวกนแลวจงออกโฉนดในป๒๕๒๑ซงแสดงใหเหนวากรมทดนไมไดมการตรวจสอบสทธตามประมวลกฎหมายทดนในมาตรา๕เรองการแจงสค.๑วาเกดขนจรงหรอไมเมอขนศาลกไมไดพจารณาวาเบองหลงการออกโฉนดนนถกตองหรอไมเหตทศาลเหนวาถกตองเนองจากเปนเอกสารหลกฐานทออกโดยรฐ ซงเปนปญหาทส�าคญมากของประเทศไทยในขณะน กตตศกด ปรกตปญหานเปนปญหาซบซอนและมแบบฉบบทมขอสงสยวามการน�าทดนของรฐมาออกโฉนดเนองจากเอกสารสทธตางๆมสถานะไมแจงชดมความพวพนกบกฎหมายเกา และมเวลาสบเนองมายาวนาน ซงปญหาใหญทมตามมาคอปจจบนทดนมราคาแพงมการแสวงหาประโยชนทางธรกจมากท�าใหเกดพลงทมองไมเหนทท�าใหกฎหมายไมสามารถท�าหนาทได สรพล สนธนาวากรณนทนายผดแตนาจะเปนทนายทตดตอเองไมใชทนายของสภาทนายความ หรอทนายอาสาทอย ในแผนกชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย ทงนในกรณทชาวบานตองการความชวยเหลอสามารถตดตอทสภาทนายความหรอประธานสภาทนายความทกจงหวดได หากทนายกระท�าผดสามารถยนถอดถอนใบอนญาตทนายได กรณนขอเทจจรงโจทกฟองวาเปนเจาของทดนมโฉนดจ�าเลยท�าสญญาเชาทดน๓ปการยอมรบในเรองสญญาเชามกสยากตนเหตคอการออกเอกสารสทธไมชอบตองฟองศาลปกครองใหเพกถอนโฉนดทดน กตตศกด ปรกตการพจารณาโครงสรางองคกรทนายความเสนอใหออกกฎหมายทใหอ�านาจในการควบคมทนายความมากขน เกบคาธรรมเนยมมากขนและสภาทนายความตองรวมรบผดในกรณททนายความไมสามารถรบผดไดหรอลมละลาย ทดนแปลงนตกอยในฐานะเปนทดนรกรางวางเปลาหรอไมและถายงอยในฐานะทดนรกรางวางเปลาเรอยมาโดยทมการขออาชยบตรนน จะไปขอหนงสอแสดงสทธและอางขอสทธในทดนอยางอนไดหรอไมซงฝายหนงเหนวาหากเปน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๑

ทรกรางวางเปลาเดมใครเรมท�ากนกอนถาท�าเปนทไรทสวนอยครบ๑๐ปกอนมการประกาศกฎหมายทดนกจะมสทธไปขอออกหนงสอแสดงสทธครอบครองและสทธในทดนตอมาไดแตอกฝายหนงเหนวาท�าไมไดเนองจากมการขอจบจองในฐานะทเปนการขออาชยบตรหรอประทานบตรตงแตป๒๔๖๑ตามพระราชบญญตการท�าเหมองเมอปรศ.๑๒๐แกไขป๒๔๖๑และแกไขเพมเตมป๒๔๘๓และ๒๕๑๐ ในเวลาตอมา แสดงใหเหนวารฐถอสทธ ถงแมจะเปนทรกรางวางเปลากเปนทรกรางวางเปลาทรฐใหประทานบตรและมเจตนาทจะใหถอเอาเปนของรฐเพราะฉะนนน�าไปออกเปนหนงสอแสดงสทธหรอออก หนงสอสทธในทดนอยางใดอยางหนงไมไดซงเปนปญหายงยากและการโตแยงในประเดนนยงไมสนสด ทดนแปลงนเปนของรฐหรอเอกชนมสทธได ถาเปนทของรฐสามารถเพกถอนโฉนดไดหากเปนทเอกชนมสทธไดตงแตตนและยงคงมสทธเรอยมารฐกไมไดตดสทธนและมการขอออกโฉนดกตองเคารพสทธนนและหากยงไมถกเพกถอนโฉนดกยงไดรบประโยชนจากขอสนนษฐานทาง กฎหมาย กรณปญหานตองพจารณาตามขอเทจจรงวาเปนล�าดบอยางใด กรณทชาวบานเขาไปอยในทดนโดยอาศยสทธทมอยเดมหรออาศยอ�านาจตางคนตางเขาไปอาศยอยท�ากนกตองพจารณาตามขอเทจจรง ถงแมวาประชาชนจะไปอยโดยไมมสทธ ถาเขาอยโดยถอสทธของตนเองและอยมาตงแตหลงปพ.ศ.๒๕๑๐จนกระทงเกดสภาพเปนชมชนเขาจะอางสทธชมชนตามรฐธรรมนญอยางหนงอยางใดไดหรอไมและจะเปนขอถกเถยงวาชมชนนจะเปนชมชนทองถนชมชนดงเดมและเขาควรมสทธอยอาศยและหากเปนทดนของรฐเขากควรมสทธใชประโยชนและรวมจดการทดนของรฐรวมกบหนวยงานของรฐดวยจงเปนปญหาททบซอนกนอย เพมศกด มกราภรมยผทถอครองกรรมสทธทดนชวงทยนขอออกเอกสารสทธนนมหลกฐานภาพถายทางอากาศชชดวากอนป๒๕๑๐ทดนนนไมมผครอบครองทมวจยจงสนนษฐานคอนขางชดเจนวาการยนขอออกเอกสารสทธและการอางครอบครองทดนมากอนเปนการใหขอมลทไมถกตอง คนทอยมากอนและอยมานานกวาคอชาวบานแตไมไดใชสทธในการยนขอเอกสาร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๕๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๓

กตตศกด ปรกต กรณนมการท�านาในทดนนน แตยากทจะบอกไดวาเรมท�านาตงแตเมอไหร หากในระยะเวลาทเกดสงครามถาอางวามการท�านาหลงป๒๔๘๔ ซงเปนปญหาขอเทจจรง ประเดนภาพถายทางอากาศไมปรากฏการถอครองท�าประโยชนถาบอกวาท�านาเลยงววกจะเปนขอโตแยงทสามารถโตแยงได เพมศกด มกราภรมย พนททอางวาท�านานนจะอยบรเวณดานลางและมบรเวณไมมาก สวนพนทพพาทจะอยในแนวถนน ซงชวงนนยงไมไดใชประโยชนจงเปนประเดนทชาวบานอางวามการขอออกเอกสารโดยไมไดครอบครอง พลเอกสรนทร พกลทองชวงทมการตรวจสอบไดมกาตรวจสอบกรมทดนซงกรมทดนอางวา ระหวางชวงทไมไดท�าเหมองเปนทรกรางวางเปลา ราษฎรมสทธเขาไปจบจองไดจงยนยนไปวาถาเปนทดนรกรางวางเปลากเปนเชนนนแตการแจง สค.๑ทไปแจงกบผวาฯ เมอป๒๕๑๒อางวาซอมาจากนายอทยเมอป๒๔๙๖ ซงยงอยในระยะสมปทานจนถงป ๒๕๐๒ทงนนายงมตามไมไดมความเกยวของเลยการตออายสมปทานตองตอลวงหนาแตนายอทยปวยจงไมไดไปตอเมอสมปทานหมดจงไปตออายแตตองแพเนองจากนายงมตามยนกอน๗วนและไดเปนความกบนายงมตามซงนายงมตามไดสมปทานเมอป๒๕๐๙ทบรเวณนนจงไมใชทดนรกรางวางเปลาแตเปนทสมปทานและในสญญายงระบวาหากหมดอายสมปทานใหเกลยทดนส�าหรบใชท�าประโยชนตอไป กรณนชาวบานอยมากอนตงแตเรมท�าเหมองและมคนเพมเตมเขามาภายหลงมากขนซงในชวงปพ.ศ.๒๕๐๒–๒๕๐๙ทดนนนเปนทดนของรฐทรกรางวางเปลาเพราะฉะนนชาวบานสวนหนงจงมสทธในทดนแตไมไดมสทธกอนป๒๔๙๗จงไมไดไปแจงสทธสวนผทอยกอนป๒๔๙๗กเปนผทอยในทสมปทานทงหมดดงนนนายงมตามมการแจงเทจจงไมเกดสทธตามมาตรา๕ประมวลกฎหมายทดน กตตศกด ปรกตปญหาทเปนหวใจกคอทดนแปลงนหากเปนทดนของรฐกตองด�าเนนการเพกถอนใหเปนทดนของรฐ ซงฝายทเกยวของบอกวา ออกโดยชอบแลวจงเหลอทางออกเพยงการเวนคนเทานน จนทมา ธนาสวางกลสงทจะแกไขปญหาไดคอ๑) เสนอเขาไปทอธบดกรมทดนเพอเพกถอนเอกสารสทธแตอธบดไมด�าเนนการเนองจากเมอสาวเรอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๓

ไปจะพบการทจรตคอรรปชน อาจเกยวของกบขาราชการหรอผใหญทเกยวของจงยนยนวากระบวนการนนชอบแลวเพอตดปญหา แตถามแรงกดดนหรอสรางความกดดนในฝายบรหาร หรอนโยบายของรฐชดเจนกสามารถใชชองทางฝายบรหารเขาไปได๒)ศาลทงศาลปกครองและศาลยตธรรมประเดนนพพาทดวยเอกสารสทธสงทเปนจดออนของศาลในแงกระบวนการคอเมอเกดขอพพาทเรองทดนมกจะมองประเดนการพสจนสทธสดทายนกกฎหมายถกตกรอบทวาเอกสารสทธนนชอบหรอไมอยางไรแลวจะฟงเอกสารหรอเจาหนาทของรฐเปนหลกเวลาทพดเรองขอเทจจรงทมาจากชาวบานทงการบอกเลาภาพถายฯลฯซงเอกสารทปรากฏในเชงประวตศาสตรและเชงสงคมวทยาหรอแมแตประเดนสทธชมชนนนในศาลยตธรรมยงออนดอยดวยวธคดน ดงนนจงตองเปดใจหากมขอเทจจรงตามททมวจยไดน�าเสนอซงจะเปนการทาทายศาลยตธรรมวา จะมองประเดนปญหาเหลานอยางไรประเดนเรองชมชนหรอในขอเทจจรงมการฟอกทดนเปนกระบวนการทางสงคมซงเปนปญหาทซบซอนและศาลจะไปถงประเดนเหลานหรอไม งานวจยนหากมโอกาสเขาสกระบวนการยตธรรมและใชในการตอสทางศาลดวยตองมประเดนสทธชมชนการเขาไปอยกอนการออกเอกสารสทธมการแจงเทจหรอไม ซงศาลยตธรรมตองเปดใจรบฟงสงเหลานไมใชเพยงฟงจากเจาหนาททดนเทานน แตหากจะเขาสศาลปกครองตองสดวยค�าสงทจะเพกถอนค�าสงเจาหนาททออกโฉนดทดนซงตองใชขอเทจจรงในท�านองเดยวกนและนาจะมแนวทางทเปนไปไดมากกวา ประเดนนเปนกระบวนการทางปกครองทกระทบสทธของชาวบานผอยอาศยคนทมารบสมปทานเปนเพยงสทธเกบกนเทานนแตไมไดอยบนพนฐานสทธครอบครองและกรรมสทธ ดงนนสทธในการแจงขอออกโฉนดในทดนนนในกระบวนการขอสมปทานตอสงมอบทดนคนรฐหรอไม อยางไรกอน ตองมกระบวนการยนยนวาจะคนทดนนแกรฐ ไมใชใชสทธเกบกนไปสการแจงครอบครองถามองประเดนกฎหมายเหลานชดเจนทดนเหลานยงเปนทสาธารณประโยชนและเปนทรพยสมบตของแผนดน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๕๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๕

กตตศกด ปรกตผถอสมปทานจะมาแจงเปนผครอบครองสทธพรอมกนไมได เพราะวาการถอสมปทานเปนการถอแทนรฐ เพราะฉะนนเมอยงไมเปลยนลกษณะการยดถอจะมาอางวาเปนผครอบครองทดนและขอ สค.๑ จงเปนการกระท�าทไมชอบ ซงเปนประเดนขอกฎหมายทเทาทผานมายงไมมค�าพพากษาทตดสนในแนวนซงเปนประเดนทนาคด พลเอกสรนทร พกลทอง ในกรณนนายงมตามไมไดใชสทธของสมปทานไปแจงสค.๑เพราะสทธของนายงมตามในสมปทานเกดขนป๒๕๐๙แตการแจงครอบครองตองแจงตงแตป ๒๔๙๗ เขาจงอางวาซอทดนจากนายอทยตงแตป๒๔๙๖แตจากหลกฐานชวงนนยงเปนทสมปทานของนายอทยดงนนจงเปนการแจงเทจอยางชดเจน วลลภา ทองงามเคยมค�าพพากษาศาลปกครองสงสดคดหมายเลขแดงทป.๓๐๓/๔๙ เปนเรองการฟองเจาพนกงานทดนตะกวปา ศาลไดเคยวนจฉยวาประทานบตรเปนเพยงหนงสอส�าคญทออกใหเพอท�าเหมองภายในเขตทก�าหนดเทานน ไมใชหนงสอทแสดงสทธในทดนตามมาตรา๗๓(๓)แหงพรบ.แรพ.ศ.๒๕๑๐ผฟองคดจงมอาจอางสทธครอบครองโดยประทานบตรไดศาลจงมองวาผถอประทานบตรมสทธในเขตเหมองแรเฉพาะแตทดนทขดเอาเหมองแรเทานนหรอมแรทไมสมบรณพอทจะเปดท�าเหมองแรในระหวางอายประทานบตรแตทงนเมอสนอายประทานบตรไมถอวาไดมาซงสทธครอบครอง กตตศกด ปรกตขอโตแยงในเรองนเกดจากการเปลยนแปลงกฎหมายหลายตอนกฎหมายท�าเหมองแรรากเหงากคอการท�าเหมองแรรศ.๑๒๐ตอมาแกไขใหเปนระบบอกครงในป ๒๔๖๑ ซงเปนปเดยวกบการเรมใหสมปทานเหมองแรทดนแปลงน ซงยงไมมการก�าหนดวาถาประทานบตรหมดอายทดนนนใหถอเปนทรพยสนของแผนดนแตไดมการเปลยนแปลงแกไขในป๒๔๘๔ในกฎหมายเหมองแรฉบบท๖ โดยแกไขในมาตรา๔๒วาถาหากประทานบตรหมดอาย ใหถอวาทดนแปลงนไมวาจะมใครครอบครองท�ากนอยหรอไมใหถอวาเปนทรพยสนของแผนดนกรณนจะไปตดสทธทจะอางสทธตามกฎหมายในกฎหมายตราสามดวงในกรณทเปนทบานทสวนท�ากนอยในเขตประทานบตร

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๕

ถามองจากแงมมของฝายรฐ รฐถอวาทดนนไมวาจะเปนทรพยากรธรณโลหะกจหรออะไรกตามกถอทรพยสนนเปนทรพยสนของแผนดนซงจะมปญหาโตแยงกนไดตอมาวา ยงมฐานะเปนทรกรางวางเปลาไดหรอไม แตจะไมเปนทรกรางวางเปลาของผถอประทานบตรเพราะผถอประทานบตรนนเปนผอาศยสทธของแผนดนถอแทนแผนดนอยจะอางการครอบครองไมไดและจะน�าเอาสทธไปแสดงตอเจาหนาททดนซงจะรบโอนสทธตอมาไมได จงน�าไปสการเพกถอนการออกโฉนดทงหมด ศกดณรงค มงคลกรณนชาวบานฟองศาลปกครองใหกรมทดนมการด�าเนนการแกไขปญหา เนองจากเหนวามความลาชา แตไมไดฟองเพอเพกถอนโฉนดโดยตรงจากประเดนทมการตงไววานายงมตามมสทธมากแคไหนนนคอนขางไลเรยงขอเทจจรงไดยาก แตชาวบานไดมการท�างานในเรองนอยางละเอยดและยาวนานมากเปนการท�างานของผเดอดรอนและตองชวยตวเองฐานการท�าคดในเรองขอเทจจรงจงชวยไดมากในแงของขอกฎหมายเมอพจารณาขอเทจจรงแลวเชอวาทดนยงเปนของรฐอยตอเนองมาไมเคยขาดตอนเนองจาก ๑)ทผานมารฐไดหวงกนทดนนนมาโดยตลอดซงการใหสมปทานเหมองแรเปนการหวงกนแบบหนง และกฎหมายเหมองแรกอนหนานนกยนยนวา รฐมอ�านาจใหสมปทานทดนทกครงทมการตออายสมปทานไมเพยงโลหะกจเทานนทมอ�านาจในการพจารณาแตกรมปาไมหรอเจาหนาทในพนทกตองเขามาดพนทและใหความเหนวาจะใหสมปทานหรอตออายหรอไมและในพรบ.แรพ.ศ.๒๔๘๓ระบชดเจนวาไมวาทดนทใหสมปทานแรจะเปนของรฐหรอเอกชนกตามใหถอวาทดนเมอสนสดสมปทานใหตกเปนของรฐทงหมด ดงนนการน�าทดนไปแจงออกสค.๑และออกเปนโฉนดจงท�าไมได ๒)ขอพรองของขออางนายงมตามเกยวกบพฤตการณ เชน กอนแจงการครอบครองไดมขอพพาทกบนายอทยในการแยงขอประทานบตรนายงมตามบอกวาทดนนนเปนของหลวงและสดทายนายอทยไมไดสมปทานเนองจากบรษทขาดคณสมบต นายงมตามจงไดสมปทานไปซงจะเหนไดวามความขดแยงกบสงทนายงมตามอางวาซอทดนตอมาจากนายอทยเปนตน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๕๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๗

๓)ภาพถายทางอากาศไมไดแสดงใหเหนการครอบครองตามทนายงมตามอางมเพยงคนงานเหมองทครอบครองตามเรองตามราว จดยนการตอสของชาวบานไมไดคดจะเอาทดนนนมาเปนของตนเองพวกเขาอางเปนผเสยหายตามฐานสทธชมชน และฐานจากสทธสวนตวทไดรบผลกระทบมสทธทจะอาศยอยในทดนของรฐได เพราะฉะนนจงฟองเพอใหเกดการด�าเนนการเพกถอนเอกสารสทธทออกไมชอบใหรฐดงกรรมสทธนนมาจดการเองเพอประโยชนของชมชนไมไดเปนการฟองเพอตวเองโดยตรงเพอใหไดเอกสารสทธ ฝายรฐโดยกรมทดนไดตอสวากระบวนการในการออกเอกสารสทธนนชอบมการแจงสค.๑ตามทมการขออนญาตผอนผนจากผวาฯเมอไดสค.๑แลวไปขอออกนส.๓และออกโฉนดในเวลาตอมาแตสงทกรมทดนไมไดเขาไปดคอเนอหาของกระบวนการออกเอกสารสทธนนไมชอบ และอางวา เหตทกรมฯ ไมปฏบตตาม กบร.เนองจาก กรมทดนมอ�านาจโดยตรงโดยอธบดกรมทดน แตความเหนจากกบร.เปนค�าสงเชงนโยบายไมมผลบงคบทางกฎหมาย กตตศกด ปรกตขอใหน�าคดนเปนคดรปแบบตวอยางเนองจากจะมคดในท�านองเดยวกนอกมากประเดนทนาสนใจน�ามาอภปรายตอคอคดนอยในฐานะททนายธรรมดาในจงหวดหนงๆจะสามารถคนควาหยบยกขนเปนขอตอสในศาลไดหรอไมหรอจ�าเปนตองมระดบกบร.หรอกรรมาธการสภาฯทจะไปคนขอมลเพอมาตอสไดหรอวาคดแบบนขนศาลยตธรรมไมพอจ�าเปนตองขนศาลปกครองดวยเปนตน สมชาย วองไวเมธ เคยเขาไปตอบคณะกรรมการสทธฯ เกยวกบผทตอสดานสทธมนษยชนซงมการสะทอนวากระบวนการยตธรรมไมคอยใหความยตธรรมกบพวกเขา ทงต�ารวจ อยการ และศาล เมอคดเกยวกบสทธมนษยชนเขาไปสกระบวนการยตธรรม มกถกด�าเนนการในลกษณะทไมไดรบความเปนธรรม เชนการไมใหประกนตวในการพจารณาคดกมกถกตดสนดวยความรวดเรวเจาหนาทในกระบวนการยตธรรมเปนเครองมอของนายทนเปนตน ดงนนจงมความเหนวา ทกภาคสวนตองเขามามสวนรวมในการแกไขกระบวนการยตธรรมทกคนทราบดวาขอเทจจรงประชาชนท�ากนอยดงเดมหาก

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๗

มกรณลกษณะนขนมา ทกสวนในกระบวนการยตธรรมตองมการประชมรวมกนเพอหาทางแกไข เมอขอเทจจรงปรากฏในชนไหนหากประชาชนเดอดรอนหนวยงานทเกยวของนนๆตองรบเขาไปแกไขไมใชปลอยใหชาวบานตอสคดกนเอง คมสน โพธคงในกระบวนการแสวงหาขอเทจจรงคอนขางซบซอนมากแตชาวบานสามารถคนหาเอกสารหลกฐานทคอนขางสมบรณ โดยเขาไปขอคนจากหนวยงานราชการในพนทเชนทรพยากรธรณเหมองแรคดเหลานมมากแตชาวบานไมสามารถตอสได เนองจากไมสามารถแสวงหาหลกฐานได ถาหนวยงานทเกยวของกบขอมลหลกฐานราชการ เอกสารนจะใชไมไดและเสยหายในอนาคตเชนปลวกกนเปนตนทงทเปนเอกสารส�าคญดงนนตองมหนวยงานเฉพาะกจทเขาไปรวบรวมท�าส�าเนาเปนฐานขอมลไวในทกหนวยกอนเอกสารจะหายไปซงหากรวบรวมไวจะเปนพยานหลกฐานส�าคญส�าหรบหลายคด ในการฟองคดนมความประหลาดในระบบราชการเนองจากเปนคดทรฐใหเงนเอกชนไปฟองทดนน�ามาคนรฐ ไมใชคดปรกต เนองจาก มตครม. ใหใชเงนกองทนยตธรรมใหชาวบานน�าเงนไปฟองหนวยงานของรฐรวมทงนายกฯ เพอน�าทดนทหนวยงานทเกยวของมอ�านาจในการเพกถอนแตไมท�าหนาทน�ามาฟองคนรฐ ในขอเทจจรงพบวา นายกรฐมนตรในสมยนนมค�าสงใหกรมทดนด�าเนนการตามมตกบร.แตมขอโตแยงจนตองน�าเขาส ครม.และมการยนยนโดยรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยวาท�าไมไดเพราะออกโดยชอบแลวและกรมฯไมยอมเพกถอน คนในกระบวนการยตธรรมและองคกรอสระตางๆตองปรบตวในการท�างานใหสามารถชวย แกปญหาใหชาวบานไดจรง กระบวนการตอส แมเปนคดแพงกควรมการไตสวนวานายงมตามมกรรมสทธจรงหรอไมเปนตน ผพพากษา ๗ ประเดนสทธชมชนในการฟองคด เดมศาลยตธรรมเคยวนจฉยวาสทธชมชนยงใชบงคบไมไดในขณะนนรฐธรรมนญป๒๕๔๐ไดบญญตวา ตองมกฎหมายบญญตรองรบไว จงเปนทมาของค�าพพากษาศาลฎกา แตในรฐธรรมนญป๒๕๕๐ไดตดปญหานไปแลวประชาชนทไดรบผลกระทบสามารถใชสทธได๒ชองทางคอในฐานะผเสยหายทไดรบความเสยหายเปนพเศษซงฟอง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๕๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๙

คดตามปกต อกประเภทคอ ประชาชนสามารถใชสทธชมชนไดตามรฐธรรมนญมาตรา๖๖และมาตรา๖๗ซงอาจไมใชผเสยหายทไดรบความเสยหายเปนพเศษกไดเปนการฟองเปนรายบคคลแตอาจอางในค�าฟองไดวาเปนผมสทธฟองคดในฐานะสทธชมชนได ซงเปนมตใหมทอาจฟองไดทงศาลปกครองหรอศาลยตธรรมขนอยกบวาคดนนอยในเขตอ�านาจของศาลไหน ขอจ�ากดในการท�าคดของศาลยตธรรมมคอนขางมาก โดยเฉพาะคดในลกษณะนเมอเขาสศาลยตธรรมแลวอาจแยกเปน๒ลกษณะคอกฎหมายสารบญญต(เชนกม.สงแวดลอมกม.ทดนกม.อาญาฯลฯ)และกฎหมายวธบญญต(วธพจารณาความแพง วธพจารณาความอาญา) หากแกปญหาจะสามารถแกไดทงระบบ ถาเปนคดแพงจะจ�ากดเฉพาะประเดนขอพพาทในคดเทานนถาไมไดมการตอสเรองการออกโฉนดทดนมชอบศาลกมอาจไปพพากษาในประเดนนนไดเปนขอจ�ากดของกฎหมายในแงวธพจารณาความปญหาอกประการคอการน�าระบบพยานหลกฐานเขาสศาล ขอจ�ากดคอศาลเองตองวางตวเปนกลาง ไมสามารถตงธงไวลวงหนาได ชาวบานสามารถขอความชวยเหลอไดจากทนายขอแรงซงมจตวญญาณทจะชวยเหลอชาวบานชดเจน แตความรความสามารถจะถงขดทท�าคดนนไดเปนอกเรองหนง ระบบทนายขอแรงในประเทศญปน จ�าเลยหรอคความทยากจนสามารถเลอกทนายชวยคดได โดยทองถนเปนผเสยคาใชจายภายในวงเงนทกฎหมายก�าหนดไว และทนายจะปฏเสธไมวาความไมได ระบบทนายขอแรงจะไมใชทนายฝกหดใหม แตเปนทนายทมความเชยวชาญหรอมชอเสยงในการชวยท�าคดไดซงเปนเรองทประเทศไทยตองพจารณาทงระบบ การหาความเปนเอกภาพของคดมความส�าคญแตโดยทวไปของไทยจะไมมคดจงมกไปจบทศาลฎกาแตความยตธรรมตองไมลาชา การมองภาพรวมในการแกไขปญหาตองดวากฎหมายสารบญญตและกฎหมายวธบญญตมขอบกพรองตรงไหนแลวแกไขใหไมควรโยนใหผปฏบตเปนคนแกเชอวาไมวาหนวยงานใดกตองการใหประชาชนไดรบความยตธรรมเพยงแตตองคดแกปญหาขอกฎหมายให

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๕๙

ดวย ดงนนคนทเกยวของในกระบวนการยตธรรมตองเสนอวธแกกฎหมายทเปนรปธรรมในการแกไขปญหา นาจะเปนการแกปญหาทตรงจดมากกวาการตงศาลเฉพาะขนมาใหม ปญหาคอขาดคนตดสนใจในการแกปญหา เชน ปญหาในการเวนคนทดนไมใชการเวนคนเฉพาะไปท�าถนนเทานนในรฐธรรมนญมาตรา๔๒ระบไววาการเวนคนทดนสามารถเวนคนทดนผนใหญเพอสงแวดลอมเพอการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรมเพอประโยชนสาธารณะไดซงหากศาลไมสามารถแกปญหาไดกตองใหสภาฯชวยแกไขในการออกพรบ.เวนคนทดแลวน�าทดนไปใชในทางทถกทควร ความเปนกลางขององคกรทท�าหนาทในการชขาดปญหาและการแกไขปญหานาเปนหวงในกรณทมการใชกฎหมายไปเปนประโยชนตอฝายใดฝายหนงจงจ�าเปนตองหาคนทเปนกลางมาชวยสวนรวมในการแกไขปญหา กตตศกด ปรกตเปนโอกาสทจะไดมาพดคยเรองปญหาใหญๆเหลานวาทจรงแลวอยทกฎหมาย เจตจ�านงทางการเมอง หรอการบงคบการตวบคคลทจะบรหารงานใหเปนไปตามกฎหมายหรอการไมมบคลากรทมคณภาพถงขนาดทจะท�าใหบรรลตามความตงใจอะไรเปนปญหาหลก เจมศกด ป นทอง ในฐานะทเคยท�าวจยเรองทดน และเปนประธานกรรมาธการของวฒสภาในการตรวจสอบเรองทดน ประเดนทจะตงขอกฎหมายเปนประเดนทางสงคมและเศรษฐกจซงมคนตงค�าถามวาทนายความธรรมดาคงไมสามารถคนควาหรอลงลกในคดนไดแตนายงมตามกลบมความรเรองนคอนขางดจงวางสงตางๆไวเชนจ�านองแลวซอกลบมาเปนไปไดหรอไมวานายงมตามมทนายทดหรอเจาหนาททดนทรประเดนดชวยเหลอผมอ�านาจในทองถนซงพบไดบอยและพวพนกบการบรหารราชการแผนดนคณภาพของคนผลประโยชนของเจาหนาทรฐและผทจะไดประโยชนซงเปนอกเรองทจ�าเปนตองดแล สงทนาสนใจคอการเกบรวบรวมพยานหลกฐานของชาวบานในกรณนหรอกรณอนๆสามารถท�าไดดมากเนองจากเกยวพนกบชวตของพวกเขาเพราะฉะนนจงมทมาจากหลายสวนไมใชเพยงผพพากษาอยางเดยว

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๑

คนทท�างานพฒนาหรอท�างานกบชาวบานนาจะสงเสรมใหชมชนและชาวบานไดศกษาคนควาเอาจรงเกยวกบเรองขอมล ซงจะเปนประโยชนมาก ไมตองนงรอทนายหรอหนวยงานรฐในการชวยหาขอมลซงคอนขางยากและเปนระบบอปถมภชาวบานตองรวมตวและชวยเหลอกน ทดนทเปนของรฐ รฐไมมระบบในการดแลควบคมทดน ไมมการบรหารจดการทดเพราะเจาหนาทมองวาไมใชทดนของตวเองแตเปนทดนของรฐในทสดกจะเกดปญหาใหมทบซอนไปมาอาจมการเสนอเรองกรรมสทธใหมจะเปนแบบทนนยมเตมตวเชนเปนของเอกชน(ชาวบาน)เลยหรอเปนแบบใดหรอจะกลบมาคดเรองสทธชมชน โฉนดชมชน เอกสารสทธของชมชนซงจะแคบกวาของรฐอาจชวยในเรองการรวมกนดแลรกษาไดมากกวา ดงนนตองมระบบปฏรปเรองกรรมสทธใหม กรณนถาศาลตดสนวาเปนทดนของรฐแลวจะด�าเนนการอยางไรตอใครจะเขาไปดแลดแลอยางไร ผพพากษา ๘ปญหาทดนนมค�าพพากษาไปแลวการพสจนไปแลวจะมผลผกพนคความตามวแพงและไมสามารถฟองกนไดอกเพราะจะเปนการฟองซ�าสวนปญหาในการพจารณาคดมมาตรา๘๔/๑วแพงศาลแสวงหาพยานหลกฐานเองไมไดตองวางตวเปนกลาง การแกปญหากรณน ตองพจารณาวานายงมตามมกรรมสทธหรอไม ค�าพพากษาสงสดศาลปกครองวนจฉยวาการท�าประทานบตรไมไดกรรรมสทธในทดนเวนแตวาเขามการแจงครอบครองหลงจากนนกอนป ๒๔๙๗ ซงเปนเรองของประมวลกฎหมายทดน ผพพากษา ๕ถากรณนเพกถอนแลวกรณอนจะถกไลตามหรอไมพรบ.แรสมปทานหมดเมอไหรทดนตกเปนของรฐ การทพนสมปทานบตรแลวเขาไปอยถอวาบกรกปาลวนแตท�าผดกฎหมายไมสามารถอางสทธครอบครองปรปกษได คดนศาลไมสามารถสาวลกไดเพราะเปนคดเชาทรพยผเชาไมไดเปนเจาของทดนกฎหมายสนนษฐานวาผมชอเปนเจาของโฉนดเปนเจาของทดนถาจะกลาวอางตองพสจนใหไดยากทศาลจะไปกาวลวงเรองการเพกถอนโฉนด

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๑

การแกปญหาทกคนตองเปนกลางถงจะสามารถแกปญหาไดจรงทกวนนมการออกกฎหมายเพอใหทนคนแตคนกมกหลกเลยงกฎหมายไปเรอยๆปญหาทส�าคญคอเจาหนาทไมด�าเนนการทางกฎหมาย ศราวฒ ประทมราช ทง ๕ กรณทศกษามหลายประเดนทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมอยากใหประมวลขอเสนอนใหชดเจนเชนขอเสนอเรองอตราโทษรนแรงกวาโทษทไดรบหรอเรองการน�าสบภาระการพสจนตกแกชาวบานซงบางเรองเปนขอกฎหมายทเฉพาะและเปนเรองหลกทวไปหากในภาพรวมบอกวากองทนยตธรรมมปญหากเสนอไปเลยวาระบบการใหความชวยเหลอของกองทนยตธรรมมปญหาอยางไรใหเขาท�าอะไรถาจะบอกวาโทษแรงตองแกไขโทษกตองท�าใหชดเจนเพราะในทางปฏบตการออกกฎหมายในระยะหลงยงคดเรองโทษเปนหลกคดวาคนจะกลวแลวไมตองท�าผดอกซงคดวาอนตรายมากเพราะจะท�าใหลแกอ�านาจไดมากขน แต คปก.พยายามเสนอภาพรวมของกระบวนการยตธรรมอยากใหท�าทงระบบในเรองทวา มกระบวนการอะไรมากอนหรอไมกอนมาสกระบวนการยตธรรมใหไกลเกลยยตธรรมสมานฉนทการไมฟองใชวฒนธรรมของชมชน เมอมาเปนคความกบรฐ รฐกตองไมท�าตวเปนคความ ไมสรางปญหาใหกบประชาชนสวนเรองกองทนยตธรรมขาดการเยยวยาราษฎรทไมมค�าผดตามค�าฟอง เปนระเบยบทกรรมการสทธฯ ชดทแลวมมตใหแกไขระเบยบเรองน ในรฐธรรมนญเขยนเพยงวาใหจายเงนแกผเสยหายทศาลยกฟอง แตไปเขยนในระเบยบวาตองยกฟองเพราะเปนผบรสทธ แตยกฟองเพราะหลกฐานไมพอหรออนๆเขาไมจายเงนใหซงเปนปญหาของกองทนยตธรรมทตองปรบปรงแกไขแตทคปก.จะเสนอนนจะดเรองของกองทนยตธรรมรวมกบเรองของใหความชวยเหลอทางกฎหมาย ใหกองทนยตธรรมนอยในรางพรบ.การใหความชวยเหลอทางกฎหมายซงเรองนอาจตองไปพดคยกบคปก.ในการผลกดนเรองนอกครงเพราะงานนมตวอยางกรณศกษาเหตการณจรงทชาวบานทไดรบผลกระทบจากกระบวนการยตธรรมซงจะเปนงานระยะยาว อกประการทคณนกรพดถงการไดรบประโยชนมากจากสอมวลชนงานวจยอาจตองท�ากรณศกษาทง๕กรณนและเชญสอมวลชนมารบทราบหรอไปตดตาม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๓

คดทก�าลงขนศาลเพอจะไดน�าเรองราวมารายงานตอสาธารณะได เปนเรองทนาสนใจและคนในกระบวนการยตธรรมจะไดมองเหนภาพ ในการน�าเสนอในศาล อยากเสนอใหสถาบนวจยรพฯ จดเวทเรองนในสถาบนฯโดยเชญผพพากษามารบฟงการน�าเสนอเชนนอกครงโดยมชาวบานมาน�าเสนอดวย เพอจะไดเหนวากระบวนการยตธรรมสรางผลกระทบใหเปนภาระแกประชาชนทงกระบวนการซงจรงๆแลวศาลเปนกระบวนสดทายแตเรมตนมาตงแตการสอบสวนการชงเรองเกบรปคดมาตงแตชนต�ารวจอยการซงศาลกจะดแคหลกฐานทมอยตรงหนาเทานน ศาลคงไมสามารถไปตสวนหรอหาหลกฐานอนนอกเหนอจากส�านวนไปไดซงกตองเหนใจศาลเพราะระบบบานเราเปนแบบนแตจะใหศาลใชวธไตสวนใหมากขนกเปนอกเรองหนงในการไตสวนใหเกดความเปนธรรมคดบางเรองสามารถดพยานหลกฐานรวมกนกอนไดวาเราจะพสจนเรองอะไรตงประเดนอะไรซงเชอวาศาลสามารถท�าไดตงประเดนพพาทวาเรองอะไรแลวใหหาหลกฐานมาเฉพาะเรองนน แตกเปนปญหาวาหากสกบรฐ หลกฐานมกจะอยทรฐกจะขอหลกฐานไดยากทางออกคอใหมหนวยงานใหความชวยเหลอทางกฎหมายหลายหนวยงานเชนในมหาวทยาลยสวนราชการเอนจโอโดยขอเงนจากกองทนชวยเหลอทางกฎหมายนไปใชประโยชนแลวสรางความเขมแขงใหกบชมชนในการขบเคลอนดานกฎหมายขยายไปยงชมชนโดยรอบไดดวย ธาวน อนทรจานง ในสวนงานวจย๕กรณมความส�าคญและเปนประโยชนตอการน�ามาใชโดยเฉพาะในเรองคดแมอาจสายไปสกหนอยแตหลกการทจะน�ามาใชในคดไมไดใชเฉพาะ๕กรณนไดเทานนแตในประเทศไทยยงมทยงไมเปนคดอกจ�านวนมาก ซงถาในหลกการยอมรบกนนาจะเปนทางออกทด ในสวนกระบวนการทางกฎหมายจะมเฉพาะและเหนชดวาในการเปนคดในศาลนนจะมทงศาลบญญตและวธบญญตก�าหนดไวชดเจนวาศาลจะตองด�าเนนการอยางไรอยางไรกดกระบวนการทางกฎหมายใชวาจะตายตวสามารถแกไขถาเหนวาเปนปญหาสามารถทน�าเสนอไดอาจเปนเวทสาธารณะใหประชาชนรบรจะท�าใหมน�าหนกในสวนผพพากษาหลกคดและวธคดเฉพาะตวบคคลกเปนอปสรรคเพราะถาเรมตนคดถาหยบกระบวนการพจารณาของศาลมาพจารณาโดยทบอกวาถาพยาน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๓

หลกฐานใดทยงไมไดอยในบญชพยานถงแมจะบอกวาเพมเตมไดถาศาลทานคดวาในคดนสงทจะมาเปนตวตงทนบหนงคอเอกสารสทธในทดนยงไปมการตอสวาครอบครองปรปกษแลวเทากบยอมรบวาเอกสารสทธนนชอบแตในกรณทเราไลเรยงมาวาเอกสารสทธนนออกโดยชอบหรอไมซงผลการวจยเปนประโยชนมากโดยเฉพาะถาแกไขกฎหมายกระบวนการวธทมอยมาเปนรอยปอาจจะยากแตน�าแนวคดคนทอยในกระบวนการยตธรรมจะรบเอาอะไรไปไดบาง โดยเฉพาะคดอาญา ดงนนถาเรมตนจากน�าสงเหลานมาประกอบจะสามารถชวยได ในสวนส�านกงานผตรวจการแผนดนไดรบเรองเกยวกบทดนประมาณ๓๐เปอรเซนตจาก๑๐,๐๐๐กวาเรองตงแตตงส�านกงานมาในแงมมนโยบายแนวการด�าเนนงานเหนวาความทกขรอนตอหนาเปนเรองส�าคญโดยเฉพาะเรองทดนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกรณวงน�าเขยวจะเปนปญหาทวาการทรฐไปประกาศก�าหนดเปนเขตปาสงวนอทยานทไมไดมองในเรองชมชนทมอยสวนปญหาเฉพาะหนาเรองทดนผยากจนกไดชวยเหลอไปเปนจ�านวนมากถาในเชงระบบกรณหนงทชาวบานขอออกโฉนดแลวในพนทตรงนนมการประกาศเปนเขตสปก.หรอเปนปาไมมาแตเดมแตทกวนนเขามน.ส.๓สดทายพอจะออกกตองไปถามสปก.วาอยในเขตหรอไมผานมา๒ปไมตอบแลวไปถามปาไมตอใชเวลาอกปกวานเปนความทกขรอนและท�าในเชงระบบทเหนวาจงหวดนส�าเรจกจะไปเปนโมเดลออกเปนหนงสอเวยนทวไปเรยนวางานทผตรวจการแผนดนท�าไปบางอยางกมขอจ�ากดดวยเรองอ�านาจเชนการสอบสวนหาขอเทจจรงเปนตน

อภปรายสทธชมชนตามรฐธรรมนญ : บนเสนทางกระบวนการยตธรรม (๑๙ ม.ย. ๕๖) อานนท กาญจนพนธ สาเหตทคนไมเขาใจเรองสทธชมชนเพราะเหตวาสทธชมชนมความเขาใจทแตกตางหลากหลายมากแตประเดนปญหาอยทวาเราก�าลงพดถงสทธชมชนในรปแบบหรอเราจะพดถงสทธชมชนในเรองของหลกคดซงมความแตกตางกน โดยความเขาใจของคนโดยสวนใหญ แมแตในกฎหมายรฐธรรมนญกยงตดอยในสทธชมชนในเชงรปแบบและรปแบบเวลาบนทกไปแลว

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๕

จะคอนขางตายตว ในกฎหมายเมอเขยนนยามแลวจะหยดนงตายตว ทงทความเปนจรงมความหลากหลายซบซอนมาก จงคดวา เปนสทธชมชนในเรองหลกคดหากไมเขาใจหลกคดแลวไปเนนทรปแบบจะท�าใหไมสามารถตความหรอขยายความคดเรองสทธชมชนใหครอบคลมเปนปญหาทกระทบสทธชมชนซงมรปแบบหลากหลายดงนนเราตองระมดระวงในแงทวา ไมตกหลมพรางความคดเรองนทไปตดอยในสทธชมชนเชงรปแบบเพยงอยางเดยว แตตองใหความส�าคญกบสทธชมชนในเชงหลกคดมากขนเพอเราจะไดเขาใจปญหาทซบซอนเหลานในลกษณะทมความเขาใจเชงหลกคดแลวน�าไปปรบใชไดในสถานการณปจจบนทมพลวต มความเคลอนไหวเปลยนแปลงมากมาย ซงอาจจะเกดสทธชมชนในลกษณะใหมๆหรอหากไปนยามตายตวจะเปนปญหาวาหลายกรณอาจตความเขาเรองสทธชมชนไมได เพราะเราตดในรปแบบมากเกนไป คดวาตองระมดระวงอยางมากในการเชอมโยงรปแบบกบหลกคดซงตองมาคดตอวาความสมพนธเชอมโยงทงสองอยางนจะมความเปนไปได หรอมขอคดอะไรทจะท�าใหเราไมตกหลมพราง ในขณะเดยวกนถาหลกคดมากเกนไปกจะกลายเปนลองลอยดงนนยดตดหรอลองลอยกมปญหาทงสองดาน แตคนทประสบปญหาจากการทสทธชมชนยงไมไดรบการปกปองกมหลากหลาย เราจะแกกบดกทตดอยกบคตรงขามนานเกนไปอยางไรทงนตองคดในเชงซอนมากขน จากการน�าเสนอไดพดถงปญหาการปฏบตตามกฎหมายหรอการบงคบใชกฎหมายทเกดขนในกรณตางๆ โดยมสมมตฐานวา การปฏบตตามกฎหมายในปจจบนนไมยอมรบสทธชมชน ซงเหนดวยครงหนง แตอกครงหนงทเปนปญหามากกวาแตไมไดรบการพดถง คอ ปญหาการลดรปกฎหมาย หมายความวากฎหมายมความซบซอนมหาศาลอยภายใน แตการบงคบใชทมปญหาเพราะน�ากฎหมายมาบงคบใชเพยงบางสวนเพราะฉะนนถาเราพดเพยงวาไมยอมรบสทธชมชนจะไมท�าใหเราแกปญหาทางกฎหมายได กฎหมายมความซบซอนอย ๓ ระดบแตเราน�ามาใชระดบเดยวคอ เนนเรองกรรมสทธเปนสทธของปจเจกซงเปนสทธทเบดเสรจเดดขาดแตในความเปนจรงกฎหมายไดพดถงสทธชนดอนดวยแตเราไมน�ามาใชทส�าคญทสดกฎหมาย

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๕

ทดนไมไดบอกวากรรมสทธเปนเบดเสรจเดดขาดอยางเดยว อยางกรณทไมไดใชทดนเปนเวลา๑๐ปสามารถถกเพกถอนไดแสดงวากฎหมายไมไดรบรองเฉพาะกรรมสทธแตใหความส�าคญกบการใชประโยชนทส�าคญทสดกฎหมายท�าหนาทในการปกปองสงคมเพราะฉะนนกฎหมายจะไมไดปกปองเฉพาะปจเจกแตปกปองสงคมดวย แตสวนทกฎหมายมมตในการปกปองสงคมดวยนนเราไมคอยน�ามาใชเชนกฎหมายผงเมองทปกปองสงคมหมายความวาถามทอยในเขตสเขยวหามท�าอตสาหกรรมเปนตนซงกฎหมายมซอนความคดหลายตวอยในนนแตการเกดปญหาไมใชการไมยอมรบสทธชมชนอยางเดยวแตเปนปญหาทไมรวากฎหมายมอะไรซอนอยในนนดวย ท�าใหลมมตอนๆ ไป ซงจะท�าใหเกดผลกระทบในสงคมมากมายเพราะฉะนนสทธชมชนเปนสทธทสงกวาปจเจกแตเราไปลดรปกฎหมายจงท�าใหกระทบสทธชมชนโดยปรยาย กตตศกด ปรกตมการต�าหนวากระบวนการยตธรรมไมเขาใจสทธชมชนหรอปรบใชสทธชมชนอยางผดๆซงคนในกระบวนการยตธรรมกโตแยงวาไมมใครบอกวาสทธชมชนคออะไร ไมมกฎหมายระบมา ทเปนเชนนเพราะสทธชมชนไมไดรบความสนใจเพยงพอ รวมไปถงการมองดานเดยวทใชกฎหมายแบบผดๆ ซงกระบวนการยตธรรมอาจก�าลงเชอดเฉอนสงคมแทนทจะไปแกปญหาสงคมทงนมประเดนทจะตองพจารณาคอความหมายของสทธชมชนตามรฐธรรมนญควรจะมการระบขอบเขตชดเจน มกฎหมายรองรบชดเจนหรอไม ในขณะทไมมกฎหมายจะปรบใชอยางไรใหเหมาะสม ขณะนมกฎหมายทนยามค�าวา“ชมชน”ไวซงนยามความหมายกวางมากคอพ.ร.บ.สภาองคกรชมชนพ.ศ.๒๕๕๑กลาวคอ “ชมชน” หมายความวา กลมประชาชนทรวมตวกนโดยมผลประโยชนและวตถประสงครวมกนเพอชวยเหลอหรอสนบสนนกน หรอทากจกรรมอนชอบดวยกฎหมายและศลธรรมรวมกน หรอดาเนนการอนอนเปนประโยชนรวมกนของสมาชก มการดาเนนการอยางตอเนองและมระบบบรหารจดการและการแสดงเจตนาแทนกลมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๗

เพราะฉะนนสมาคมตางๆหรอสภาอตสาหกรรมลวนเปนชมชนตามความหมายนซงกวางมาก สวน“ชมชนทองถนดงเดม” หมายความวา ชมชนทองถนซงเกดขนกอนประกาศใชรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๔๐ และความคดอยางกวางนไปปรากฏอยในรางพระราชบญญตทก�าลงเสนอในขณะนคอ • รางพ.ร.บ.สทธชมชนของกรรมการปฏรปกฎหมาย • ราง พ.ร.บ.สงเสรมการมสวนรวมของชมชน ซงใหนยามชมชนไวใน

ท�านองเดยวกน(อยางกวาง) • มอกแนวคววามคดหนง ซงเปนแนวความคดแบบชมชนเชงพนท หรอ

ชมชนตามหลกทฤษฎมานษยวทยาดงเดมคอเนนลกษณะความสมพนธซงกยวของโดยตรงหรอโดยออมกบพนทตวอยางคอ

• ราง พ.ร.บ.การจดการทรพยากรธรรมชาตในชมชนทองถน ซงคนท�าวจยสวนใหญคอกลมของสถาบนพระปกเกลา

• รางพ.ร.บ.การมสวนรวมของชมชนในกระบวนการใชอ�านาจของรฐทมผลกระทบตอการใชทรพยากรของชาตในทองถน

• รางระเบยบส�านกนายกรฐมนตรวาดวยการมสวนรวมในการใชอ�านาจรฐทมผลกระทบตอทรพยากรธรรมชาตของชมชน

ทงหมดนอยในขนตอนการเสนอ ซงจะมการก�าหนดหรอใหนยามความหมายของชมชนไวแตกตางกนเลกนอยคอใหนยามวา“ชมชน” หมายความวา หมคณะทางสงคมทมวถชวตรวมกนในทองถนใดทองถนหนง ซงมสภาพทางโครงสรางสงคมทชดเจน มสายสมพนธตามธรรมชาต แตมไดมเปาหมายหรอตกลงกนดาเนนกจการอยางใดอยางหนงรวมกนในลกษณะสมาคมหรอมลนธ หรอนตบคคลอน ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย หรอมลกษณะอนตามมาตรา ๙(มาตรา๙จะระบวาชมชนทจะเขาลกษณะเปนชมชนตองมลกษณะการอยรวมกนอยางไรเปนการด�าเนนวถชวตรวมกนอยางไรมกจวตรอยางไรและมการจดองคกรอยางไร)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๗

ซงสะทอนอะไรบางอยาง เพราะคนทรางกฎหมายนคอนกกฎหมายทงสนทไดรบอทธพลทางความคดของนกสงคมศาสตร หรอนกสงคมวทยา นกมานษยวทยา ปญหาใหญคอ เราจะใชความหมายของสทธชมชน รวมทงเขาใจบคคลทรวมกนเปนชมชนตามมาตร๖๖และ๖๗ในความหมายเชงสญลกษณคอกวางมาก หรอใชในเชงความหมายดงเดม คอ ผกพนอย กบทองถนและทรพยากรธรรมชาต ซงเปนเรองหนงทเปนปญหา และจะกระทบตอคนในกระบวนการยตธรรมวา จะน�าไปปรบใชอยางไร สวนหนงอาจเพราะไมอยากใชอกสวนเพราะไมแนใจทจะใชหรอใชไมเปนจงเชญชวนใหขอคดเหนกนตอไป ถาเราดสทธชมชนตามรฐธรรมนญเปนสทธทใชยนหนวยงานรฐหรออ�านาจรฐ เพราะเปนสทธทรฐธรรมนญมงไวส�าหรบคมครองใหประชาชนมสทธขนพนฐานไมใหรฐใชอ�านาจกาวกายเพราะฉะนนสทธชมชนจงเหมอนสทธชมนมในการแสดงความคดเหน สทธพวกนไมมใครนยามแลว ซงศาลสามารถน�ามาใชได แตเมอพดถงสทธชมชนบอกใชไมคอยไดดงนนจงไมเกยวกบการมกฎหมายลกรองรบหรอไมรองรบ อยางไรกตามหากเปนคดระหวางรฐกบเอกชนจะงายเชนเปนเรองระหวางกรมปาไมกบเอกชนซงอาจไมเปนธรรมประชาชนอางสทธชมชนขนยนกรมปาไมโดยอางวา สทธของเขาเปนสทธตามรฐธรรมนญจงมศกดสงกวาอ�านาจของกรมปาไมซงเปนอ�านาจตามกฎหมายธรรมดา แตคดทขยายตวเปนความขดแยงระหวางเอกชนกบเอกชนไมใชรฐกบเอกชน เพยงแตรฐเขาไปมสวนเกยวของในการใหน�าหนกกบพยานหลกฐานในการออกเอกสารสทธหรอในการบงคบการตามกฎหมายหรอในการด�าเนนนโยบายตางๆรวมทงรฐเขาไปเกยวของในกระบวนการยตธรรม รวมทงสทธชมชนตามทเราเขาใจจะยกขนอางกบเอกชนดวยกนไดมากนอยแคไหนในเมอเอกชนกจะบอกวาความขดแยงระหวางเอกชนตองวากนตามกฎหมายเอกชนคอวากนตามสทธในทางประมวลกฎหมายแพงและพาณชยและศาลควรจะตองตดสนไปในทางนน ซงเปนปญหาทถกเถยงกนทวโลก เรยกวาปญหาผลขางเคยงของรฐธรรมนญตอสทธของเอกชนทมขอพพาทระหวางเอกชนดวยกน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๖๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๙

ถาเปนการสอนกนโดยมากจะเปนทฤษฎแบบอเมรกนคอรฐธรรมนญเปนเรองระหวางรฐกบเอกชนเทานน ถาระหวางเอกชนกบเอกชนจะอางรฐธรรมนญมได เวนแตจะมกฎหมายเฉพาะมารบรองสทธของเอกชนใหสามารถอางกนไดเทานนซงเปนแนวคดแบบสหรฐอเมรกาถาเปนแบบยโรปจะคอนขางมแนวคดทแตกตางกนจะถอวารฐธรรมนญไมไดเปนเพยงก�าหนดสทธระหวางประชาชนกบรฐเทานนแตเปนคณคาพนฐานทเปนฐานของระบบกฎหมายทงปวงการใชและตความกฎหมายแพงกฎหมายอาญาและกฎหมายเฉพาะตางๆลวนแลวแตตองตความใหสอดคลองกบรฐธรรมนญเพราะฉะนนจะอางยนรฐหรอเอกชนกไดเพยงแตตองมจดเกาะเกยวใหการปรบใชกฎหมายนนตองดงเอาคณคาพนฐานทรฐธรรมนญรบรองไวเขามาดวย ปญหาคอความเขาใจอยางหลงในบานเรายงไมคอยกวางขวางนกค�าถามตอไปคอสทธพวกนเวลาน�าไปปรบใชตองใชใหเปนไมใชเพยงไมใชแตจะใชอยางไร อานนท กาญจนพนธ จากทอาจารยกตตศกด กลาวไววา สทธชมชนมาจากการมสทธประโยชนรวมกน มสทธชมชนดงเดม สทธชมชนทนยามตามกฎหมายสทธชมชนเชงสญลกษณแตขอเพมเตมวาจรงๆแลวสทธชมชนมาไดจากการปฏบตการทมความสมพนธทางสงคมดวยหมายความวาสทธชมชนเกดขนเมอมความเสยหายรวมกนดวยไมใชเฉพาะประโยชน เชน ตอนสรางรถไฟฟาแลวไมมลฟทกไปละเมดสทธคนพการท�าใหเกดสทธชมชนขนมาทนทซงส�าคญมากคนมกจะลมไปไมมการนยามแตมาจากปฏบตการทมการละเมดเกดขนท�าใหเกดความเสยหายบางอยางแกคนบางกลมหรอมองไมเหนหวเขา เชนกฎหมายเกยวกบสทธความเปนพลเมองตางๆมการเรยกรองสทธคนไทยพลดถนขอเรยกวามนษยลองหนซงในสงคมไทยมมากสทธของผทกลายเปนมนษยลองหนหรอแมแตคนงานพลดถนทเมองไทยมมาก เขาไดรบความเสยหายจะเกดสทธชมชนขนมาทนท บางครงถาเราจะพดเรองการนยามทางกฎหมายอยางเดยวอาจไมครอบคลมเพราะสงคมเปลยนแปลงเรอยๆ เนองจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคมการเมองไปละเมดหรอสรางความเสยหายใหกบคนบางกลมซงไมมการนยามมา

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๖๙

กอนเชนชมชนทไดรบความเสยหายทมาบตาพดหรอแมเมาะเปนความเสยหายทเขาสามารถลกขนมาอางสทธในฐานะทเปนผเสยหายซงในกฎหมายมการนยามแตเราไมคอยพดถงแตกฎหมายสงแวดลอมป๒๕๓๕มการพดถงเรองนบางพอสมควรวาถาเกดผลกระทบสงแวดลอมเสยหายขนมากมสทธเรยกรองหมายความวาสทธชมชนเกดขนมาจากปฏบตการในความสมพนธทคนรวมกนหรอบางกลมไปสรางความเสยใหใหอกกลมเกดสทธชมชนขนมาดวยมาจากความเสยหายทถกละเมดจงขอเพมมตนเขาไปเพอท�าใหเราเขาใจสทธชมชนมากขนในสภาพปจจบนมเรองสทธชมชนซอนกนในหลายมตไมใชเฉพาะเรองดงเดมหรอตามรฐธรรมนญหรอเชงสญลกษณเทานน แตสทธชมชนปรากฏขนในหลายรปแบบ ในทางสงคมวทยาและมานษยวทยาเรยกวาการเมองของอตลกษณหมายความวาเรามองไมเหนหวคนจ�านวนมาก ทงทเขามตวตน ท�าใหเขากลายเปนมนษยลองหนทางสงคมและกฎหมาย ท�าใหเกดปญหามากและจะท�าใหเกดปญหาในอนาคตเพราะฉะนนถาเรายงพดถงสทธชมชน โดยทมองไมเหนคนกลมนจะกลายเปนลองหนตลอดกาล ซงเขาจะไมยอมเปนมนษยลองหนและตอสดวยการสรางอตลกษณในหลายรปแบบ เปนกระบวนการตอรองทางสงคมเพอบอกวาเขายงมตวตนอย เพราะฉะนนเราสามารถใชอาวธในการตอสเพอเพมสทธไดหลายทาง แตเราใชนอยไปดงนนตองเพมความคดในเชงรกเกยวกบเรองสทธชมชนมากขน กตตศกด ปรกต เปนประเดนใหญทวาสทธชมชนไมไดส�าคญทนยามแตส�าคญเรองการตอสและเกดจากการปฏบต เปนหลกทนกกฎหมายกยอมรบวาสทธทจะเกดขนจรงเปนผลมาจากการนยามของกลมคนทเกดจากการตอสเพราะจะชดกตอเมอมคนท�าใหเหนมคนทสดวยเหตนมมทเพมขนคอไมส�าคญทนยามไมส�าคญทมกฎหมายรองรบ ชใหเหนไดวา คดมาบตาพดเกดขนในระหวางไมมกฎหมายรายละเอยดใดๆมารองรบทงสนศาลกรบพจารณาหรออกคดคอชมชนทวาราวด เปนชมชนทฟองกรณทเทศบาลเมองนครปฐมรอส�านกงานเทศบาลซงตงอยทพระปฐมเจดยออกแลวจะสรางใหมตรงทเดมกลมอนรกษทวาราวดบอกหากรอแลวใหรอเลย เพราะเปนทโบราณสถาน ซงศาลรบฟองและใหระงบการกอสรางเนองจากตองรบฟงความคดเหนกอน จะเหนไดวา ศาลปกครองยอมรบ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๗๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๑

ความหมายของชมชนในความหมายทคอนขางกวาง แตในความหมายของศาลยตธรรมบางกรณเชนแมสอดชาวกะเหรยงตอสเรองสทธชมชนอางวาตองเผาปาตามจารตประเพณศาลชนตนรบฟงแตศาลอทธรณไมรบฟงเปนตนเปนขอทแตกตางกนโดยฝายศาลมองวาไมมกฎหมายใดจะใหปฏบตตามอกฝายมองวาวธพจารณาความแพงก�าหนดไวแลววาเพอประโยชนแหงความยตธรรมทานซกไซไลเลยงหาพยานหลกฐานเพมเตมไดซงเปนเรองโตแยงกนในสงคมปจจบนปญหามทงแงนยามและการปรบใชซงเปนมมทมความขดแยงกนเองขอทควรคดคอท�าอยางไรใหสงคมเดนไปขางหนาได จนทมา ธนาสวางกล ตองยอมรบวาปญหาสวนหนงมาจากมหาวทยาลยทไมไดสอนแนวคดหรอมตวธคดทางดานสงคมวทยาในกระบวนการการศกษาไมไดสอนนกกฎหมายวามกฎหมายทงในเชงสงคมและเชงปจเจกโดยเฉพาะในเรองกรรมสทธ สงทเปนปญหาหนกในขณะน คอ แนวคดของนกกฎหมายมกจะมองวากฎหมายนนมการก�าหนดนยามหรอสงทจะใหเขาใชเพอการตความหรอไมเขาจงใชกฎหมายในลกษณะทมองกฎหมายอยางจ�ากดจะไมมมมมองทกวางกวาการมองวา สทธชมชนมหลากหลายรปแบบอยบนพนฐานของบรบทสงคมและการพลวตของสงคมดวยเพราะฉะนนจงมความจ�าเปนในระดบหนงถาจะแกไขปญหาณขณะนอาจตองออกเปนกฎหมายทมความชดเจนขนมาในระดบหนงอยางนอยตองมอะไรบางซงคณะกรรมการปฏรปกฎหมายก�าลงรางขนมามบทนยามสวนนอยบางเปนตวอยางวาสทธชมชนอยางนอยตองมองคประกอบอะไรเพอใหนกกฎหมายน�ามาตความหรอน�ามาใชไดซงบทนยามทมอยอาจไมครอบคลมเมอเกดปญหาขนจะตองมการขยายความในแนวคดของเจตนารมณของกฎหมายวาดวยสทธชมชน การสรางหรอการพดคยตกลงกนใหชดเจนวา กฎหมายนในแงของเจตนารมณแลวควรจะใชอยางไรเพอใหเขาใจเรองสงคมวทยาโดยตองสรางคลนลกใหมองคความรใหมในสถาบนการศกษาเปนเรองทตองขยายฐานคดนใหกวางออกไป อานนท กาญจนพนธ ความคดเรองระบบกฎหมายบานเรามปญหา เราไมมมตเรองนเลยเรยกวาlegalpluralism(พหนยมทางกฎหมาย)ซงส�าคญมาก

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๑

กลาวคอกฎหมายมมตซอนกนอยภายในเตมไปหมดเราลดรปจนกฎหมายไมเปนรป จงท�าใหการบงคบใชมปญหา และโนมเอยงไปในทางปกปองปจเจก แตทงนไมใชปญหากระบวนการยตธรรมอยางเดยวเพราะในสงคมมกลไกเชงสถาบนหลายประการถาจะฝากความหวงไวทกลไกทางกฎหมายอยางเดยวจะไมแกปญหาเราเนนกลไกระยะยาวมากเกนไป ความจรงแลวในสงคมมกลไกกลาง คอ กลไกเชงสถาบนอาจเปนกลไกทางเศรษฐกจหรอกลไกทางสงคมอนๆเชนกลไกภาษการปรบแกภาษอตรากาวหนา ธนาคารทดน โฉนดชมชน เรยกวา กลไกเชงสถาบนทางเศรษฐกจเปนกลไกทอยระหวางกลางไมใชระยะสนหรอระยะยาวซงหากมอาวธใชมากจะสามารถน�าเสนอกบสงคมใหคดไดหลายทาง ไมใชตสงคมใหคดในกรอบเดยวปญหาทหยงรากลกคอเรามองกฎหมายในลกษณะเชงเดยวมานานและมกเปนการผลกภาระไปทสวนอนดงนนเรามกลไกชมชนกลไกทางสงคมและกลไกทางกฎหมายทตองท�างานในลกษณะควบคกนไป ไมใชเนนหนกในแงมมกฎหมายมากเกนไป ไพสฐ พาณชยกลเรองสทธชมชนไปไดเรวเพราะเรมจากการวจยเรองปาชมชนซงสามารถผลกเขาสรฐธรรมนญไดส�าเรจยทธศาสตรเมอ๑๐ปทแลวคอหากสามารถน�าสทธชมชนเขาสรฐธรรมนญไดจะน�ามาสการเปลยนแปลงระบบกฎหมาย และเปลยนแปลงแนวทางในการบงคบใชกฎหมายอนๆ ทขดกบรฐธรรมนญ แตภายหลงสทธชมชนกลบหายไปในโครงสรางการเปลยนแปลงทางการเมอง ดวยยทธศาสตรทคดกนในตอนนนและขบเคลอนกนมาถงวนนท�าใหสทธชมชนตดอยในรฐธรรมนญแลว แตประเดนปญหาอยทคนทตองอยในระบบของกฎหมายและตองน�ารฐธรรมนญไปใชนนเกดอะไรขน ซงเปนประเดนส�าคญของตวนกกฎหมายเองจากบทเรยนของตางประเทศทมการพดถงสทธชมชนในตะวนตกหรอในยโรปคดวาปญหาอยตรงทเราลมนกถงรากฐานแตสรางโครงสรางซอนทบลงบนชมชนซงมอกหลายกรณทไมไดปรากฎออกมาเพราะขาดกระบวนการท�าใหเกดการผสมกลมกลนระหวางชมชนตามความเปนจรงกบระบบกฎหมายกฎระเบยบของชมชนเปนคนละเรองกบทองคกรปกครองสวนทองถนออกคนละเรอง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๗๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๓

กบทกระทรวงมหาดไทยหรอหนวยงานอนๆคดเอาไวซอนทบลงไปเชนกรณสวนปาคอนสารเปนตนสวนส�าคญถาตอกบแนวคดเรองปาชมชนจะสามารถท�าใหเกดการผสมกลมกลนระหวางพนฐานเดมของประวตศาสตรชมชนกบการจดการสงใหมๆไดซงกลไกนขาดหายไปทงนในปจจบนเรมมหลายททเหนประเดนนและท�าใหเกดการผสมกลมกลนเปนรปแบบใหมขนมาแตอาจตองใชเวลา จากทเคยเขาไปชวยองคกรทองถนชมชนชาวบานในรปแบบตางๆในการผลกดนใหเกดขอบญญตทองถนเรองการใชทรพยากรเปนเรองของปฏบตการยดพนทและแทรกซมเขาไปในระบบกฎหมาย เปนหนอออนของปฏบตการทท�าใหเกดการสรางค�านยามสทธชมชนแนวใหมทไปฝงในฐานของโครงสรางแนวใหมโจทยใหญของระบบกระบวนการยตธรรมทโยงกบสทธชมชนคอดวยเหตทมการสอนเรองตวบทมากกวาการใชกฎหมายเพอใหเกดความเปนธรรมหากไปอานค�าพพากษาเดมของผพพากษาเกาๆ ทานเขาใจเรองความเปนธรรมมากกวาตวบทกฎหมาย มมตทางสงคมเขามามาก แตปจจบนยกตวบทใสเลยเพราะปลอดภยส�าหรบคนตดสน อกประเดนทเปนชองโหวใหญเนองจากค�าวาสทธชมชนทท�าใหไมสามารถเชอมกบระบบเดมไดดวยนกกฎหมายเองค�าในกฎหมายเดมมหลายค�าทเปนชองโหว แมมขอจ�ากดในการเขยนกฎหมาย แตเทคนคในการทจะน�าไปปรบใชใหสอดคลองกบสงคมกคอหลกกฎหมายทวไปทศาลสาสามารถสรางเองไดหรอค�าวา ประโยชนสาธารณะ จดเกาะเกยวระหวางกฎหมายใหมทน�ามาใชในบานเราการทจะเชอมโยงกบความจรงทเกดขนในสงคมหรอสงทเปนปรากฏการณจรงแตไมถกน�ามาใช ซงจดนอาจตองมการท�างานตอไปโดยน�าผพพากษายคหลงทเปนคนรนใหมทมความพยายามจะท�าความเขาใจเรองนแตตดระบบของผพพากษาจงไมกลาแหวกแนวการตดสนคดแตระยะหลงกเรมมตวอยางคดใหเหนมากขนดงนนยทธศาสตรในการเคลอนผานการมกฎหมายรฐธรรมนญ หรอการท�างานกบศาลตองท�าควบคกนไปกบการท�าขอมลและใหความรความเขาใจตอศาลซงเปนพฒนาการทไมงายแตตองท�า

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๓

อกประเดนหนงคอท�าอยางไรจะใหประเดนการลดรปกฎหมายไดรบการตแผออกมา มกลไกอะไรทจะท�าใหการเตรยมคดหรอการเตรยมหลกฐานตางๆกอนฟองถกด�าเนนการขนมา ปจจบนในกองทนยตธรรมพยายามผลกดนการจดสรรงบประมาณสวนหนงใหกลมชาวบานทลกขนมาปกปองทรพยากรธรรมชาตเปนไอเดยในการเตรยมหลกฐานตางๆในการสคดอยางไรอกประเดนทตองคดในเชงยทธศาสตร ในดานอนท�าอยางไรทจะเชอมโยงสทธชมชนตามรฐธรรมนญในการสกบเอกชนเปนเรองทตองคดเพราะทางฝงเขาคดในการใชศาลเปนเครองมออางวาตวเองมสทธและใชกระบวนการทางคดฟอกท�าใหตวเองมสทธทางกฎหมายทงทพนฐานขอเทจจรงตางๆ ไมตรงตามนน ดงนนตองน�าไปสการพดถงกระบวนการยตธรรมทางเลอกอนๆเชนกลไกระงบขอพพาทในเชงพนททตองยกระดบกลไกตางๆ ในพนททสามารถท�าตรงนได ไอเดยทคดกอนหนานมความพยายามทจะผลกดนระบบลกขนขนมา ระบบในการบงคบใหศาลตองเดนเผชญสบในคดทเกยวของกบสทธชมชนเหลานเปนสงทเคยมความคดวาหากศาลปรบระบบตรงนไดโดยประศานศาลฎกาวางแนวระบบนไดจะผาทางตนไปไดคอนขางมากและขยายตวออกไป ดวยเหตทลกษณะสทธชมชนมความหลากหลายการมกฎหมายกระจายในรปแบบตางๆท�าใหยากตอการเขาใจและบงคบใชการมกฎหมายเฉพาะพนทการมกฎหมายในมมทตองการจะคมครองลกษณะทผนแปรไดของชมชนจะเกดระบบอะไรขนมา อานนท กาญจนพนธดวยเหตวาสทธชมชนมรปแบบทหลากหลายหากจะซอนรปแบบและหลกคด คดวาขบเคลอนไดหลายแบบดวยกน สทธชมชนในทางกฎหมายเกดขนในทางปฏบตการไดมากกวา การขบเคลอนสทธชมชนเชงปฏบตการสามารถขบเคลอนได๒ทางทส�าคญ ในทางหนง คอ ใหชมชนนยามตวเอง ผาน Local Governance สรางธรรมาภบาลทองถนโดยการนยามกฎเกณฑของตนเองเพมเขามาในระบบกฎหมายทเปนการนยามมาจากภาครฐซงเปนประเดนส�าคญมากในการขบเคลอนท�าความ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๗๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๕

เขาใจประเดนสทธชมชนในสงคมหากตองการใหเกดความชดเจนหรอความเขาใจประเดนทมาจากทองถนเองในการสรางกฎเกณฑคอการนยามสทธชมชนทส�าคญ อกทางหนงขบเคลอนทางกฎหมายโดยไมตองนยามสทธชมชนในกฎหมายแตนยามจากประเดนของความเปนผเสยหาย ยกตวอยางในอเมรกามการออกกฎหมายขนมาชนดหนงซงส�าคญมากชอวาPublicAccommodationsLawคอ กฎหมายปกปองกลมคนบางกลม เชน โรงแรมหามปฏเสธคนทจะเขามาพกเพราะในอเมรกามคนผวสเวลาเขาไปพกโรงแรมในเมองทมคนเหยยดสผวอาจจะปฏเสธคนทมาเขาพกท�าใหเกดความเสยหายอยางมากอาจถงแกชวตหมายความวา เจาของโรงแรมแมมสทธเบดเสรจเดดขาดในโรงแรม แตไมมสทธปฏเสธคนทจะเขามาพกซงกคอสทธชมชนคอสทธของผทอาจถกละเมดสทธหรอเปนผเสยหาย เปนอกมตหนงของสทธชมชน ดงนนถาเราสรางความเขาใจเรองสทธของผเสยหายขนมาจะท�าใหเขาใจสทธชมชนโดยอตโนมตใหความเปนจรงบอกเราเพอใหเราเขาใจในสงทไมคอยเขาใจ โดยเรามหนาทดงออกมาและชใหเหน สกดสงเหลานออกมาใหไดมากทสดเพอใหเกดความเขาใจในกระบวนการยตธรรม สรศกด รอนใหม ในฐานะทเปนทนายความ มองวาแนวทางทจะหวงพงทางกฎหมายคงเปนไปไดยากการใหค�าจ�ากดความสทธชมชนเปนเรองยากเพราะกอนถกตราในรฐธรรมนญมการพดเรองนมามาก เมอเหตการณผานมาไมเหนวาจะเปนไปตามเจตนารมณของผรางรฐธรรมนญไดบญญตไว แตกควรขบเคลอนประเดนนไปสโครงสรางเชงนโยบายใหได พฤตกรรมของมนษยทจะน�าไปสการก�าหนดเปนกฎหมายคนทจะใชประโยชนคอคนทเหนชองวางของกฎหมายจากกรณศกษาความเปนธรรมทใชกฎหมายในการแกปญหา เปนการแกทปลายเหตเพราะทง๕กรณม๕เหตไมเหมอนกนถาไมมหลกอะไรใหยดกตองยดหลกความเปนธรรมตามจารตประเพณ แตในความเปนจรงไมไดน�ามาใช สทธชมชน สทธของมนษยชาตแทนทจะเปนการสงเสรมแตกลบเปนการท�าลายชาวบานเมอเดอดรอนหาทพง ใครจะเปนทพงทแทจรง ศาลปกครอง ศาลยตธรรม ผตรวจการแผนดนปปช.คณะกรรมการสทธมนษยชน(กสม.)สดทายประชาชนตองมาชมนมรองเรยนทท�าเนยบฯปจจบนประชาชนผเดอดรอนกหาทพงจากกรณศกษาทน�า

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๕

เสนอ ปญหาทเกดคอ คณธรรมจรยธรรมและทศนคตของคน รวมทงการทจรตคอรรรปชนของคนอกฝงหนงสทธในการทจะท�ากนและอยอาศยในทตนเองเปนสทธขนพนฐานของคน หากหลายสวนจะสามารถรณรงคน�าเรองนผานกลไกตลาการผพพากษากอนมาปฏบตหนาทตองมการอบรมใสความรเหลานเขาไปเพอใหเหนความเปนมนษยมากกวาการใชเหตผลเพยงอยางเดยวเราควรผลกดนภาระนผลกดนเขาสสถาบนการศกษาซงสภาทนายความกมส�านกฝกอบรมเปลยนทศนคตคนทจะออกมาในขณะทสงคมขบเคลอนไปขางหนาปญหากตามมาจงตองสรางทศนคตใหคนปฏบตงานเปนจดเรมตนของกระบวนการยตธรรมสดทายตองพจารณาและเสนอแทรกแซงเรองเหลานเพอใหเกดความยตธรรม ระบบดกชวยไมไดหากคนไมดดงนนคนทวไปตองเขาใจวาสทธของตนมอะไรบางในระดบผปฏบตในกระบวนการยตธรรมตามสถานการณทเปลยนไปการยกระดบสงทท�าวจยแทรกแซงไปในสถานการศกษา ซงขณะนมแนวคดวา จะรวบรวมเพอนทนายความกลบมาท�าความเขาใจเรองพวกนเพอเขาใจพนองโดยตองมการรณรงคเชงนโยบายเชงปฏบตทกภาคสวนของสงคมเพอใหเกดการเปลยนแปลง ศรนพร พมมณ จากการน�าเสนอและการอภปรายไดเหนถงความขดแยงในกระบวนการยตธรรมทเหนไดชดเพยงแตวามรายละเอยดแตกตางกนไปจากงานทท�าเกยวกบชมชนเมองยานใจกลางเศรษฐกจเมองสทธชมชนคนในบรเวณนเปนเรองซบซอนมาก เพราะเขาไมไดอยในทดนของตนเอง เปนทเจาและถกขายคนทอยมาตงแตตนกรงรตนโกสนทรเปนคนจนทอพยพมาตงรากฐานแลวเชาวนนไมมสทธเรยกรองแตใชการตอสเชงสญลกษณ และวฒนธรรมของตนเองแลวกาวขามไปสกฎหมายผงเมอง เพราะสกรรมสทธไมได ลาสดไดมการพดคยกบเจาของทวาถาจะออกแบบใหรกษาความเปนยานเดมอนรกษความเปนชมชนเกาแกจะยอมหรอไม ซงโชคดทเจาของทยนยอมแตกใชเวลานาน ค�าถามคอ สทธชมชนของคนกลมนอยตรงไหนเพราะตดอยกบสญญาเชาท�าใหถกขนคาเชาอยางรวดเรวตามราคาทซอขายซงคนเหลานไมมวธคดในทางการตอสเพราะไมอยากขนศาล

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๗๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๗

อานนท กาญจนพนธกรณทกลาวมาเปนเรองของการเมองอตลกษณซงความส�าคญเชงประวตศาสตรน�ามาเปนขอตอรองไดทงสนทงนเปนเรองการชวงชงการนยามและการมไชนาทาวนสามารถสรางมลคาทางเศรษฐกจไดดวย กตตศกด ปรกตเราคงไมสามารถท�าใหคนโกงเลกโกงแตจะท�าอยางไรใหคนทมหนาทจงจะท�าหนาทและไมไปรวมกบคนโกงหรออยางนอยตรวจสอบอยางจรงจงมากขน คดวาการแสวงหาความจรงของนกวชาการ และการพดถงปญหาเปนความพยายามทจะท�าใหความรชดเจนขน ผพพากษา ๑มค�าพดอยค�าหนงบอกวาอ�านาจของนกกฎหมายจะปรากฏเมอกฎหมายเขยนไวไมชดเจนเปนเรองทนาคดประเดนเรองแรกคอความไมชดเจนของกฎหมายบางครงมปญหาอยเชนกรณเดอะบชไดลองคนดวาทานใหเหตผลอยางไรมตอนหนงความวา..โจทกท ๓ ถง ๑๙ ซงอางวา ตนเปนบคคลในชมชนทองถนดงเดมของ จ.กระบ จะมอานาจฟองหรอไม เหนวาตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.๒๕๔๐ มาตรา ๔๖ บคคลซงรวมกนเปนทองถนดงเดม ยอมมสทธอนรกษหรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถน และของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบารงรกษา การใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางสมดลและยงยน ทงนตามทกฎหมายบญญต จะเหนไดวา คาวาชมชนทองถนดงเดมยงไมมคานยามความหมายขอบเขตทแนนอน ทงบทบญญตมาตรานมเงอนไขทตองมกฎหมายบญญตออกมาตามมาตรน เมอโจทกท ๓ ถง ๑๙ ฟองยงไมมกฎหมายบญญตใชบงคบ ดงนนยงไมอาจถอไดวามการโตแยงเกยวกบสทธหรอหนาทของโจทกท ๓ ถง ๑๙ แลว โจทกท ๓ ถง ๑๙ จงยงไมมอานาจฟอง ฎกาของจาเลยท ๕ ในสวนนฟงขน..เปนประเดนทอาจตองพจารณากรอบโครงสรางของระบบกฎหมายดวยหรอไมวาลกษณะเชนนถาบอกวาตามทกฎหมายบญญตตองมกฎหมายบญญตอกชนกอนหรอไมตรงนยงไมจ�าเปนถอวาสทธมอยแลวแตรปแบบขอบเขตเปนอยางไรตองวากนอก ในวธพจารณาความแพงมาตรา๑๓๔บอกวาไมวากรณใดๆ หามมใหศาลทรบฟองคดไวปฏเสธไมยอมพพากษาหรอมคาสงชขาดคดโดยอางวา ไมม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๗

บทบญญตแหงกฎหมายทจะใชบงคบแกคดหรอวาบทบญญตแหงกฎหมายทจะใชบงคบนนเคลอบคลมหรอไมบรบรณ.. ในทางปฏบตจรงมการอางวาไมมกฎหมายและไมรวามกฎหมายมาตรานคนทจะมาสอบผพพากษากจะดวามาตราไหนทส�าคญจะออกสอบเนอหาอนทไมเกยวของกไมสนใจจนกระทงลมมาจนถงเวลาท�างานลกษณะเชนนถอวาปฏเสธเขามาตรานหรอไม นกกฎหมายชาวแคนาดาทานหนงกลาวไววาโรงเรยนกฎหมายสอนขาพเจาอยอยางหนงวาท�าอยางไรในการจดการกบสถานการณ๒อยางทเหมอนกนแบบไมผดเพยน แลวแสดงใหเหนวามนแตกตางกนอยางไร .. ซงจะโยงกลบมาทขอเสนอใหบคลากรในกระบวนการปรบทศนคตและพยายามออกจากกรอบทมอยณปจจบนในทางปฏบตมปญหาพอสมควรคอถาใครจะแตกตางออกจากแนวคอนขางยาก ในหลายกระบวนการมการตรวจสอบไดจากทไปเรยนเพมเตมอาจารยถามวา ในการทศาลตดสนผดมการด�าเนนการหรอท�าอะไรบางหรอไม จงตอบวาในทางปฏบตถาศาลชนตนกอทธรณและฎกาแตถาเปนศาลฎกาตดสนแลวไมสามารถท�าอะไรไดทานบอกวาไมนาเปนเชนนนจงไดบอกไปวาแตเปนหลกอ�านาจสงสดของความเปนอธปไตย ซงอาจไมเปนธรรม ดงนนท�าอยางไรจะใหคนเหลานมคณสมบตไดรบการยอมรบในระดบเดยวกบสงทเปนอย อกตวอยางหนงในหนงเกาหลเรองหมอเจจงวอนมคนรวยกบคนจนมาหาจะรกษาใครกอนพระเอกตอบวาจะรกษาคนทอาการหนกกอนประเดนนคอเวลาเราสรรหาหรอทศนะของคนทจะเขามาท�างานตรงนมหลกทจะตงค�าถามอะไรกบเขาประเดนจรยธรรมมประเดนอะไรทส�าคญทสดเชนความเปนธรรมความไมมอคตซงผลกระทบอาจเกดกบความถกใจไมถกใจของผทไดรบค�าพพากษาสวนหนงและผทรบผลจากกระบวนการนนสวนหนงอกสวนหนงอาจเปนสงทอยในใจแตละคนเอง มกระบวนการอะไรทจะท�าใหสงนเขมขนเพยงพอซงเปนกระบวนการในการสรางคน อยางไรกตามจะรอแตตรงนนคงไมไดสงทงานวจยท�าคงเปนสวนหนงทน�ามาสะทอนและชใหเหนวา เกดปญหาอยางไรในสงคม และมวธแกอยางไร ท�า

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๗๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๙

อยางไรในระยะนเพอใหปญหาลดลงซงค�าวาสทธชมชนยงไมชดเจนนกในตวเองขณะเดยวกนบางครงสงทอยในประมวลกฎหมาย เวลากลาวหาบอกเขาวามเหตความผดเกดขนเปนการใชสทธเพอจะบอกผมอ�านาจหนาทวามปญหาเกดขนในสงคมแลวกรณเหลานเปนการประมวลวายอมรบสทธชมชนไมใชกรรมสทธทจะท�าอะไรกไดโดยไมค�านงถงสงทอยแวดลอม เมอเขยนเปนรฐธรรมนญเหมอนเปนหลกหรอทฤษฎขนมาในการหาลกษณะรวมกน จะท�าอยางไรใหผศกษาเขาใจน�าทฤษฎขนมาแลวแตกเปนขอยอย น�าไปสกรอบคอความเปนธรรม ปญหาขณะนคอพอตงหลกทวงกวางการเรยนการสอนทผานมามงจ�าตวบทในการเรยนการสอบท�าใหลมกรอบหลกวาสทธชมชนคออะไร ซงถาไมหาวธทท�าใหรสกวาเปนธรรมและยอมรบไดจะมปญหาตามมามากมาย กตตศกด ปรกตปญหาสทธชมชนในแงการจดการศกษาคงเปนปญหาหนงทนาจะน�าเรองเสนอไปยงมหาวทยาลยตางๆ การถกเถยงในวงวชาการยงมนอยขอทเปนปญหามากคอสงคมยงไมรสกวาเรองนจะท�าใหเปนปญหาลกลามในวงกวางถาไมรบแกไขอาจท�าใหสถาบนทส�าคญๆไมสามารถตงอยไดจงตองหยบยกมาพดใหชดเจนขน คมสน โพธคง สถาบนการศกษากเปนผสรางปญหาโดยเฉพาะนตศาสตรกเปนสวนทสรางปญหาใหกบสงคมคอนขางมาก ปญหาการผลตบณฑตไปสการประกอบวชาชพทางกฎหมายทกองคกรทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมลวนสรางปญหาใหสงคมทงสนปญหาทส�าคญคอความออนดอยในเรององคความรอนประกอบกบการใชวชาชพกฎหมาย เนองจากวชาทสอนใหเขาใจสงคม เขาใจโลกมนอยเชนนตปรชญาเปนวชาวาดวยเหตผลสรางกระบวนการทางความคดอยางมหลกการและสอดคลองกบความเปนธรรมตองกลบไปหาวธการใหคนสอนสอนรเรองและนกศกษาเขาใจ ปญหาเรองสทธชมชน คอ การไมสรางวธคดขนในกระบวนการยตธรรมไมมนวตกรรมทางกฎหมายเกดขนในวธคดของผใชกฎหมายขอส�าคญคอไมเขาใจสงคมโลกไมเขาใจสงคมปจจบนเพราะไมไดเรยนวชาสงคมวทยาเพราะไมใชวชาบงคบสวนใหญนกศกษาไมเลอก โดยเฉพาะสงคมวทยากฎหมายทหายไปทงท

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๗๙

เปนตวส�าคญทกลบไปสหลกพนฐานของกฎหมายวากฎหมายคอกฎกตกาทควบคมพฤตกรรมของคนในสงคมถาไมเขาใจสงคมกไมสามาถออกกฎกตกาเพอควบคมพฤตกรรมคนในสงคมได ในหลกสตรการเรยนการสอนวชานจงถกหลงลมและละเลยไปแมมความพยายามน�ามาพดถงแตยงไมประสบผลส�าเรจเทาทควรเพราะฉะนนการจะใชกฎหมายใหสอดคลองกบสภาพสงคมใชกฎหมายใหเปนนวตกรรมส�าหรบการใหความเปนธรรมในสงคมเกดขนไดยาก เพราะนกกฎหมายทเปนผลผลตสวนใหญไมเขาใจสงคมมาจากพนฐานของความรเรองนยงเปนประเดนทตองตงค�าถาม องคกรวชาชพในทางกฎหมายเชนสภาทนายความเนตบณฑตไมใหความสนใจ เนนแนวทางภาคปฏบตแตทฤษฎหรอปรชญาเปนเรองทถกละเลยเชนกนแมระยะหลงมการปรบเปลยนวธการอบรมศกษามากขนแตเนอหาในการท�าความเขาใจโลกและสงคมมกอยอนดบหลงเสมอทงทเปนหวใจของการใชกฎหมาย การใหนยามความหมายของค�าวาสทธชมชนโดยพนฐานของกฎหมายมอยในตวอยแลว แตพอไมมในต�าราหรอค�าสอนของอาจารยกกลายเปนเรองทคดไมไดการกระท�าของคนทเปนกลมถกก�าหนดในกฎหมายแตในขณะเดยวกนกมแบบทไมมรปแบบในกฎหมายแตเปนทยอมรบกนกรณทมกฎหมายอนบญญตคอการสรางรปแบบอนเพมเตมซงมปญหาเรองหลกความเปนนตบคคลของรฐขนมาแตกมการสรางรปแบบเกดขน ขณะเดยวกนกมการรวมกนแบบไมมรปแบบ เชนชมรมชมนมกมการรวมกลมกนได เพยงแตวาคนใชกฎหมายไปตกรอบวาการยอมรบสถานะของการรวมกลมหรอการกระท�ามเพยงตามรปแบบเทานนนนคอปญหาการใชการตความของกฎหมายไทย แลวพยายามยดเยยดรปแบบทมกบสภาพการเปลยนแปลงของสงคมทเปลยนแปลงตามววฒนาการตลอดเวลาใหไปสรปแบบตามกฎหมายทมอย โดยไมไดมองสภาพความเปนจรงวา เปนสงทอาจเปนไปไมไดยกตวอยางเชนการรวมกลมในโซเชยลมเดยไมสามารถน�ามาใชอะไรในทางกฎหมายไดเลยเพราะรปแบบทางกฎหมายมขอจ�ากด ชมชนโดยหลกการเปนเรองความเกาแกและดงเดม เพยงแตววฒนาการของชมชนในสภาพปจจบนเปลยนตามสภาพการเปลยนแปลงของสงคมและ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๑

เทคโนโลยตางๆ ชมชนมมาตงแตเราเกด เปนสงคมขนพนฐานรองจากสงคมครอบครวมความสมพนธทางสายโลหตทางความเชอรวมกนเราเรยกชมชนเหลานนวาชนเผา โดยมองในแงความเกยวพนคอการเกดของชมชนเกดขนแลวแตนวตกรรมทางกฎหมายไมไดยอมรบสงเหลานเพราะฉะนนกรอบการตความเรองสทธชมชนทมอยตามกฎหมายตความขยายไดหรอไม ความเปนจรงแมกฎหมายไมยอมรบเรองชมรมหรอชมนมแตรวามตวตนอย ทงนตองเรมจากสถาบนการศกษาเปนตวตงในการสรางองคความรทส�าคญสงคมวทยากฎหมายซงเปนวชาส�าคญในกระบวนการใชกฎหมายถกละเลยสดทายน�าไปสการผลตบณฑตทไมเขาใจสงคมและการใชกฎหมายในทางสงคมวทยาจงเกดการตความประหลาดเกดขนเปนประจ�าเชนกรณคดชาวเลราไวยเปนตนดงนนในวงการการศกษาตองคยกนเปนการแกปญหาขนพนฐาน รวมทงองคกรวชาชพตองคยกนใหชดน�านวตกรรมทางกฎหมายใหกลบมาเปนเรองส�าคญในการสอน ซงคนเรยนกฎหมายมกจ�ากดตวเองอยกบตวหนงสอในบทบญญตตามกฎหมายเทานนท�าอยางไรใหนกกฎหมายทะลกรอบคนจะเขาสศาลรนใหมตองมแนวคดเรองนขนมาโดยเฉพาะการสรางกระบวนความรกอนเขาสระบบ อานนท กาญจนพนธ มนกวชาการตะวนตกเขยนบทความ tragedyofthecommonโศกนาฏกรรมของพนทสวนรวมซงสทธชมชนเปนเรองความคดสวนรวมบทความนปลกฝงความเขาใจในลกษณะทเปนทศนะทางลบตอสงทเรยกวาcommonทกชนดและคกวาถาจะรกษาสงคมไวไดดานหนงตองยนหยดอยบนปจเจกอกดานหนงคอรฐไมนาแปลกใจทผพพากษาจงไมขดแยงกนเลยในการตดสนเพราะดานหนงกพทกษปจเจกอกดานกพทกษรฐซงเปนวาทกรรมครอบง�าทมอยสวนหนวยทเปนชมชนเปนปญหาทน�าไปสการชวงชงทรพยากรสทธชมชนมอยในกฎหมายอยแลวแตถกวาทกรรมครอบง�าลดรปกฎหมายเกยวกบสทธชมชนลงโดยถกทนนยมครอบง�าโดยเฉพาะทนนยมแบบไทยเพราะทนนยมทดในระบบโลกลวนค�านงถงสทธชมชน เพราะฉะนนตองมกลไกควบคมเศรษฐกจใหมการกระจายมากขน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๑

อทธพล ศรเสาวลกษณ ในระบบกฎหมายไทยในศาลยตธรรมใชระบบกลาวหาโดยตองกลาวหาใหฉลาดเพราะศาลจะตดสนไปในทางทกลาวหาเพราะฉะนนจะมการพดเสมอวาฟองไมครอบคลมและถาไมขอคาเสยหายไปศาลกไมใหเพราะศาลจะดเฉพาะสวนทขอมา เราแกโดยการมศาลปกครองทพดเรองสทธปจเจกทตอสกบผปกครองสามารถไตสวนไดเรยกดประเดนเพมเตมไดแตประเดนทวาเปนไปตามทกลาวหาจรงหรอเปลา ระบบศาลในประเทศไทย คดเลอกผทเขาไปเปนตลาการจากการจ�าค�าพพากษาฎกาสามารถอธบายไดแตกฉานโดยไมเขาใจเรองสงคม โดยธรรมชาตเปนเชนนน ซงผพพากษาจะมความเชยวชาญในเรองเหลานนเพยงเรองเดยว ในโรงเรยนกฎหมายอยากจะสอนอะไรเกยวกบสงคมมากมายอยากมวชาใสเขาไป แตตดขดกลไกของรฐทก�าหนดมาตรฐานวชาการเรองหนวยกต แตเกดไมไดเพราะหนวยกตเตมแลวทจฬาฯมวชาหนงทใสเขาไปไดคอกฎหมายกบสงคมทพาเดกไปดคนตดคกไปดคนถกไลทถกจบกมอยางไมเปนธรรมแตนอกนนเปนเรองเทคนคลวนๆซงคอปญหาทเกดขนถาจะแกคงตองขอใหทางประธานศาลฎกาก�าหนดใหผพพากษาผาน training เชนเดยวกบภาคราชการ ถาอยากใหมการกระตนเรองนอาจเสนอใหวชาเหลานสอดแทรกไปในวชาทถก training เพอท�าใหตลาการไดมขอมลเพมเตมยกตวอยางทเคยท�าวจยเรองสทธผเสยหายในคดสงแวดลอมไดก�าหนดกลไกในการดวาคาเสยหายในสงแวดลอมแบบไหนควรเรยกอยางไร ซงไดรบความสนใจจากผพพากษามากในการน�าไปพจารณา ถาเราใสขอมลไปทานกจะสนใจเวลาทมการฟองคดเหลานเขามาจะไดพจารณาตามปจจยตางๆและมผเชยวชาญของศาลมาชวย อกประเดนหนงคอกระแสโลกยอมรบแลววาทนนยมไปไมรอดหากเปนทนนยมตามล�าพง ระยะหลงเรมมกระแสชมชนมากขน ผคนถามความแตกตางเรองฐานะเศรษฐกจสงคมมากจะเกดปรากฏการณการปรบตวเชนตะวนออกกลางทมลกษณะการผกขาดอ�านาจในชนผปกครอง เกดการเปลยนชวขามคน ในแงทนนยมเชนกนระหวางดวาน�าหนกเทไปดานไหนแลวสงทเกดขนในปรากฎการณสงคมจะกระตนสงเหลานขนมา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๓

ถาเราจะมองสทธชมชนเปนเปาหมาย ในระบบสงคมปจจบนการอธบายความอยางเดยวไมพอ เพราะเหตวาผทเชอในการปกครอง การตอสของคนทคดคานสทธชมชนใชตวหนงสอใชลายลกษณอกษรเชอวาถามกฎหมายมสทธถาไมมกฎหมายไมมสทธถงแมจะมอยจรงในสงคมกตามนามธรรมกบรปธรรมตองมการขดเสนหรอก�าหนดขนมา ยกตวอยางการก�าหนดเสนความยากจนเพอใหความยากจนเปนรปธรรมมากขน ดงนนสนบสนนใหมอะไรสกอยาง ซงในรฐธรรมนญมแลวไดสถาปนาสทธทสามขนมาจากเดมมเพยงสทธปจเจกสทธรฐแตไดสถาปนาสทธชมชนขนมาทงนความสนใจของคนรางกฎหมายและประชาชนไมท�าใหสทธเกดขนเรวเทาทควรจะเปน ธนาชย สนทรอนนตชยการจดการเรยนการสอนในมหาวทยาลยจากทเปนอาจารยรนใหมท�าใหพบวา จดมงหมายเดกรนใหมอยากประกอบวชาชพ ผพพากษา อยการ รปแบบการเรยนการสอนหลก คอ มาตราแลววเคราะห เนตบณฑตมการเรยนค�าพพากษาเชนเอกสารสทธเปนสงทเอกชนสามารถใชยนและพพากษาตดสนตามนนถาโฉนดเปนตามนนบคคลนนกเปนผมกรรมสทธจะมการโตแยงในลกษณะนนเวลาท�าขอสอบกเปนลกษณะนซงเปนเรองทตองปรบเปลยน ในฐานะทเปนอาจารยเหนวา บทบาทการศกษาทจะลงสชมชนมความส�าคญแตเปนความกงวลวาณขณะนพยายามขบเคลอนประเดนตางๆ เพอใหคนเหนวามประเดนสทธชมชน แตเปนวงทออกมาจากสวนกลาง แตบทบาทอาจารยมหาวทยาลยในภมภาคควรตองมบทบาทมากขนหรอไม ซงนาจะมการแลกเปลยนประเดนเหลานกบมหาวทยาลยในสวนภมภาคถาสามารถสรางความแขงแกรงในการแลกเปลยนกนของนกวชาการในภมภาคโดยเฉพาะหวเมองใหญรวมถงใหนกวชาการในภมภาคมบทบาทมากขน ชาวบานอาจเขาไปคยวานกวชาการสามารถมบทบาทชวยชาวบานได ซงการจดประเดนในวงแคบๆ จะไมสามารถแกปญหาได ผพพากษา ๑ จากกรณศกษาเหมอนวาสทธชมชนหายไปสงทเรยกวาสทธชมชนถายกตวอยางใหชดขนจะท�าอยางไรสทธของชมชนตามทมในรฐธรรมนญรวมประเดนกรรมสทธหรอไม(มาตรา๖๗สทธชมชนยอมไดรบการคมครองตาม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๓

ความเหมาะสม) ทงนชมชนมความหลากหลาย ไมยดตดกบพนท ไมจ�าเปนตองอยตดพนทกไดแตความเปนชมชนยงมและสามารถด�ารงชวตอยอยางตอเนองและมความสข จากการประกาศเขตปาสงวน คดแบบนเกดขนจ�านวนมากในตางจงหวดคนท�าหนาทตดสนจะเชญเจาหนาทปาไม เจาหนาททดนมาชเขต เพอจะดเสนบกรกวาอยตรงไหน เมอชไมไดกจะตดสนไปตามทคด เนองจากจะกลาวหาวาราษฎรผดไดอยางไร ดงนนค�าวาสทธชมชนถายงพดใหเปนรปธรรมไมได ปญหาเหลานจะเกดเมอเปนสทธชมชนชมชนมสทธจะอยและมกรรมสทธหรอไมตองหาค�าบงชมากกวาสทธชมชน มาตรา๖๖ไมไดผกพนกบกรรมสทธรอยเปอรเซนตจงตองก�าหนดเสนใหชดเจนเพอใหศาลน�าไปใชได ซงสงเหลานสามารถเปลยนแปลงไดแตตองใชเวลาเทาไหรในการเปลยนแปลงซงตองสรางเกณฑในการใชสทธชมชนขนมาถาจะมขอเสนอจะมอะไรทบอกวาสทธชมชนคออะไร กตตศกด ปรกต สวนหนงเปนความบกพรองทางวชาการ จากประเดนทวาสทธชมชนรวมกรรมสทธหรอไมเวลาประชาชนอางสทธชมชนกมกอางรวมไปดวยวา จะอางสทธวาตวเองมกรรมสทธหรออยากไดสทธเชงกรรมสทธดวย แตตามความเขาใจตนเอง สทธชมชนไมใชกรรมสทธ เปนสทธตามกฎหมายมหาชนเปนสทธเบองตนทประชาชนน�ามายนรฐได หากการใชอ�านาจรฐกาวกายหรอกระทบตอสทธในการใชสอยหรอไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตในขอบเขตความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาต ในแงนถาเราถอวาสทธชมชนเปนสทธตามรฐธรรมนญยอมมศกดเหนอพระราชบญญตอนๆหมายความวาพระราชบญญตทงปวงแมใหอ�านาจรฐอยางไรกตามไมอาจลบลางหรจ�ากดสทธชมชนไดเลยชมชนใดตงอยในเขตปาสงวนปาอทยานหรอใชสอยในอทยานมาแตเดมเขายงมสทธเหมอนเดม แตสทธนไมไดรวมถงคนอนทไมไดรวมกนเปนชมชนและใชสอยทรพยากรธรรมชาตนนอยมาแตเดมชมชนอนๆทตอมามการประกาศเขตทบทเชนแมอายสามารถกนเขตไดเพราะสามารถพสจนไดวาเปนชมชนต�าบลทมความเปนอยมารอยกวาปแลว จงตองตความวา สทธชมชนเปนสทธใชสอย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๕

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทมลกษณะเปนทรพยสทธเหนอทรพยสนของแผนดน ทใดกตามทรพยสนแผนดนเปนสาธารณสมบตของแผนดน แมวาหนวยงานของรฐจะสงวนการใชประโยชนนนไวเพอประโยชนแผนดนอยางไรกตามจะไปจ�ากดตดสทธของชมชนทมอยเดมไมไดเปนทรพยสทธเหนออสงหารมทรพยเปนสทธเหนอทรพยสนของแผนดนในแงกฎหมายมหาชน ด�ารงเคยงคอยกบอ�านาจของรฐ ในการจดสรร ใชสอยหรอดแลรกษาทรพยากรธรรมชาต เมอเปนเชนนตองอธบายตอไปอกวาพ.ร.บ.ตางๆไมลบลางไมยกเวนหรอจ�ากดตดสทธของชมชนเลยแตชมชนตองไมใชสทธเกนกวาทรฐธรรมนญใหไวถามการด�าเนนชวตตามจารตประเพณเชนเผาปามากอนท�าไรเลอนลอยมากอนและพสจนไดวาไมไดกระทบกระเทอนตอความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตในระยะยาวเทยบไดกบสทธของชมชนในการใชสอยทสงวนหวงหาม เชน เลยงสตวพลเมองใชรวมกนซงอ�านาจในการดแลเปนขององคกรปกครองสวนทองถนโดยถามความเหนจากชมชนทอยโดยรอบ เปนสทธทไมไดกดกนสทธของคนอนๆ และควรใหสทธดกวาตอชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดม การนยามอยางละเอยดเปนหนาทขององคกรของรฐและผใชกฎหมายทงปวง ก�าหนดวาตองมลกษณะอยางนเปนอยางนอย ซงนกกฎหมายตองรวมเปนเครอขายความรทขยายความคดนออกไปใหปรากฏรบรแกสาธารณะคนจ�านวนมากเขาใจวาเมอไดโฉนดชมชนแลวจะไดกรรมสทธจรงๆแลวเปนสทธท�ากนทจะตกทอดถงชวลกชวหลานได แตไมอาจโอนเปลยนมอไดเลย สงวนไวเพอสาธารณประโยชน ซงตองท�าใหประชาชนเขาใจวาเขามสทธใชสอยถาไมท�าลายทรพยากรธรรมชาต และไมควรหวงวาจะไดสทธนนเปนสทธสวนตว ซงยงเปนความเหนทมขอขดแยงอย คมสน โพธคง ประเดนของหลกการ ค�าวาสทธชมชนตามรฐธรรมนญสาเหตทไมมค�าวา “กฎหมายบญญต” เพราะเกดจากค�าพพากษาจ�านวนมากไมใหสทธประชาชนซงตความวาสทธนนไมไดมอยดงเดมเปนสทธทเกดขนใหมโดยกระบวนการของฝายนตบญญต แตในความเปนจรงแลวเปนความหลงลม จากเอกสารทสรปไวจะเหนวาทจรงกอนจะมระบบกรรมสทธมระบบการครอบครอง

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๕

และใชประโยชนทดนมากอนการมระบบกรรมสทธไมไดไปเลกระบบนนแตการใชและการตความของนกกฎหมายในปจจบนท�าใหเกดประเดนปญหาและขอโตแยงระหวางประชาชนทใชประโยชนทดนแตสทธนนไมใชสทธตามหลกกรรมสทธเปนสทธในการใชประโยชน เพราะฉะนนเรองชมชนไมจ�าเปนตองบญญตนยามแตไปจ�ากดรปแบบตามรปแบบทางกฎหมายเทานน การก�าหนดความหมายเปนพเศษกเปนอกเรองหนงเพราะฉะนนการนยามไมใชการก�าหนดความหมายในเชงพจนานกรมในการตความในแงหลกการไดหลงลมไป๓ขอคอ ระบบชมชนตามพนททมอยดงเดมและระบบการครอบครองใชประโยชนทมอยดงเดมในทของรฐการครอบครองประโยชนในระบบตางๆนอกจากระบบกรรมสทธแลวยงมสทธในเรองอนดวยซงตองท�าความเขาใจกน ชยนต วรรธนะภต ประการทหนงจากการท�างานวจยเรองปาชมชนเปนทมาของมาตรา๔๖ในรฐธรรมนญป๒๕๔๐ค�าวาชมชนดงเดมศ.เสนหจามรกเปนคนใหถอยค�านตอนนนไมไดเรยกรองการมสทธชมชนหรอการใชประโยชนในการใชทรพยากร ไมไดคดถงการครอบครองเปนเจาของ เชน กลมปกากะญอแนวคดเกยวกบกรรมสทธทเปนเจาของไมมอย แตเปนสทธทชมชนใชประโยชนรวมกนเปนสทธในการใชประโยชนจากทรพยากรไมไดคดถงนยยะของการครอบครองเปนเจาของ แตเปนสทธทชมชนสามารถใชประโยชนรวมกนเทานน รฐน�ากรรมสทธมาใชจนเบยดขบคนเหลานไมสามารถใชประโยชนไดวธคดรฐไทยมองเปนสวนๆ ยกตวอยางการเกบรงนก กลายเปนการประมล รฐอางสทธการเปนเจาของทรพยากรเพยงผเดยว แตมาเลเซยใหโอกาสชนพนเมองในบรเวณนนสามารถเกบผลประโยชนจากรงนกไดแตละตระกลรบผดชอบเปนรายปหมนเวยนไป ของไทยทรพยากรเหลานเปนของรฐเพอน�าประโยชนรงนกมาเปนประโยชนของแผนดนจะเหนไดวาความคดเรองผลประโยชนทเกยวกของกบสทธชมชนมความขดแยงกน ประการทสอง ความคดทโรงเรยนสอนกฎหมายอาจเปนปญหาสวนหนงแตมปญหาทคาบเกยวถงการสอนวชาอนๆดวยเชนวชาปาไมน�าหลกสตรจากเยอรมน องกฤษมาใช โดยไมไดคดถงความรพนบานของชาวบาน เพราะฉะนน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๗

หลงรฐธรรมนญป๒๕๔๐จงมการเสนอพ.ร.บ.ปาชมชนโดยอาศยแนวคดสทธชมชนใหชาวบานรวบรวมรายชอ๕๐,๐๐๐ชอซงมรางหลายฉบบถกตตกไปสวนหนงของอปสรรคในการเสนอโดยประชาชนเพราะนกวชาการปาไมไมเหนดวยกบแนวคดในการจดการปาไมชองชมชน และวธการใชประโยชนจากการใชปาของชาวบาน เชน ท�าไรหมนเวยน โดยเฉพาะหนวยงานทเปนนกอนรกษแบบสดขวมองวาถาชาวบานเปนผรกษาปาชาตจะถกท�าลาย ประการทสาม มอะไรบางอยางทสงคมไทยและนกวชาการมองคนทเปนชาตพนธทแตกตางไป เชน ไมไววางใจหรอการมวฒนธรรมทตางไปหรอแมแตค�าเรยกขาน เชน ชาวเล ชาวเขา สะทอนวธคดรฐไทยทมองคนเหลานวาไมมวถชวตวฒนธรรมเหมอนคนอนแลวกลบไปสค�าถามวาเขาเหลานนอพยพมาทหลงหรอไม เพราะประวตศาสตรไทยไมเคยพดถงชาวเล ทงทเขาอาศยอยในพนทมากอนเปนตนในรฐธรรมนญป๒๕๔๐ไมมการพดถงกลมชาตพนธเลยท�าใหคนทน�ากฎหมายไปใชมองคนเหลานอกแบบหนง และท�าใหการอางสทธชมชนเปนไปไดยากเรองนกลบมาสแนวคดวารฐไทยมองคนไทยดวยสายตาแบบพหวฒนธรรมหรอไมหรอมองวาวฒนธรรมเดยวภาษาเดยวประวตศาสตรเดยว ปจจบนกระทรวงวฒนธรรมพยายามเสนอเขตพนทวฒนธรรมพเศษ แตกเปนเพยงแคมตคณะรฐมนตรไมมสถานภาพเปนกฎหมายไมมความชดเจนหนวยงานตางๆกไมใหการสนบสนนแตเรมมการมองเหนวาประชาชนมสทธในการใชภาษาการปฏบตวฒนธรรมและการด�าเนนชวตทหลากหลายซงลวนเกยวของกบสทธชมชน เพมศกด มกราภรมย ยกตวอยางกรณสามจงหวดชายแดนใต ไมควรน�ากฎหมายใหญไปตดสนกรณทองถนทมบรบทเฉพาะ ตองใหเขาตดสนใจกนเองเพราะเขาใชกลไกการรบรรวมกนในชมชนเวลามปญหาใชวธตกลงกนหากมคนขางนอกเขาไปแทรกมากขนตอไปอาจพดคยกนยากขนจากการท�างานพบวาความเปนชมชนของแตละชมชนมความตางกนมาก เมอพดถงสทธจะมหลากหลายรปแบบบางจดตองมการจดการ จงตองมสทธพเศษส�าหรบคนทเขาไปจดการ เชนการเกบหาของปาการใชทดนรมน�าทกคนตองรบเงอนไขหามใชทดนรมน�าทอน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๗

ใชได แตมสทธความจ�าเปนกอนหลง แตระบบเหลานพงเพราะการประกาศปาสงวนและอทยานระยะหลงทมความขดแยงรนแรงกใชระบบกรรมสทธเขามาเปนสวนหนงของความลมสลาย เพราะเปนระบบการจดการแบบปจเจกหลกแบบนตองมการอธบายความสทธชมชนมความหลากหลายมากไมใชแคความรสกดงนน ตองสรางองคความรทชดเจนและทนสมยมากขน ทผานมาเราตงรบมากในการท�างานปกปองสทธของชมชนดงนนในชวงเปลยนผานตองรวมกนเปนทมหากรณศกษาตางๆมาจดเวทแลกเปลยนกนมากขน สรพล ศขอจจะสกลอยางนอยเขาใจตรงกนวาสทธชมชนไมไดเปนสงเดยวกบกรรมสทธสทธชมชนเปนทรพยสทธตามรฐธรรมนญดงนนการทศาลชนตนจะตดสนวาเปนกรรมสทธหรอไมเปนอกเรองหนงแตการตอสใหเปนสทธชมชนเปนอกเรองหนง ถาประเดนนอยในฐานะทรพยสทธ มสทธอยในพนท มสทธใชประโยชน แตไมไดกรรมสทธ ซงเปนตวอยางทหยบยกใหเหนวา สทธชมชนคออะไรเพอน�ามาสการท�าความเขาใจรวมกน มรว.อคน รพพฒนจากขอสงเกตประการแรกหลายกรณเชนหนองกนเพลราไวย เมอไดโฉนดแลวแบงเปนหลายแปลงมคนถอครองโฉนดมากหากมการเพกถอนโฉนดจะกระทบกบคนจ�านวนมากศาลจงกลววาจะเปนคดทปนปวนมากซงปญหาของราชการไทยมกจะท�าใหงายไวกอน ประการทสองในเรองชมชนคอนขางเหนดวยกบอาจารยอานนทกาญจนพนธวาปญหาจรงๆ เกยวของกบระบบทนนยม ระบบทนนยมเมอเขาสองกฤษใหมๆมการปรบพนทท�าใหคนยากจนประสบปญหามากแตสมาชกรฐสภาไดรบผลประโยชนประเทศไทยสมยทรบทนนยมเขาใหมๆกไดรบทนนยมเชนนนมาซงนากลวมากมความเกยวของกบรฐสภาและสมาชกการเมองอยางมากระบบศาลระบบกฎหมายทน�ามาจากตะวนตกกลายเปนเครองมอของระบบทนนยม อยางเชนกรรมสทธเปนหวใจของระบบทนนยมแตชมชนตรงขามกบทนนยมชมชนเกดขนมาเพอตอตานทนนยมระบบนจงพยายามท�าลายชมชนตลอดเวลาชมชนหลายแหงทเปนชมชนทท�าขนมาเพอตอตานการแยงชงทรพยากรจากสวนกลาง เชนชมชนกาวเสงเปนชมชนทสามารถตอสไดตอรองไดแตปจจบนเมอคนใหมๆเขา

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๘๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๙

มาจ�านวนมากความเปนชมชนลดนอยลงเรมมความหวนไหวและแตละคนเอาผลประโยชนปจเจกเปนสวนใหญ ซงหลายชมชนมลกษณะเชนน จงมความเปนหวงเพราะชมชนแตกไปเรอยๆ ปญหาของเราคอเราพยายามสรางชมชน สรางเครอขายชมชน เพราะคดวาหนงจะชวยใหเราตอตานไมใหรฐสวนกลางแยงชงทรพยากรของทองถนท�าใหทองถนแขงแรงขนเปนชมชนสองการมชมชนการมเครอขายชมชนทแขงแรงน�าไปสการกระจายอ�านาจทแทจรงจงหวงใหมการสรางชมชนมากๆแตกมอปสรรคมาก กตตศกด ปรกต ขอสรปในเชงระบบโครงสราง โครงสรางทเปนอยเปนโครงสรางความขดแยงของการขยายตวของโครงสรางระบบทนนยม ตองอาศยระบบกรรมสทธเอกชนเปนโครงสรางพนฐาน กบโครงสรางระบบเศรษฐกจเชงสงคมทมงใหผคนหนมารบผดชอบรวมกนในการจดสรรทรพยากรจงน�ามาสการขดแยงกนและน�าไปสปญหาการกระจายอ�านาจการเมอง อ�านาจการจดสรรทรพยากร เปนการตอสแยงชงทรพยากรของกลมคน เหนไดชดจากตวเลขของส�านกงานสถตแหงชาตชใหเหนวาคนรวย๒๐%ของประเทศเปนเจาของทรพยสน๘๐%ของประเทศขณะทคนจน๒๐%เปนเจาของทรพยสนเพยง๑%ของทงประเทศและก�าลงขยายตวไปเรอยๆสทธชมชนทมขนในรฐธรรมนญมงแกปญหาวาท�าอยางไร๒๐%ทเปนเจาของ๘๐%จะลดเหลอ๖๐%ในขณะท๒๐%ทเปนเจาของ๑%จะคอยๆขยายเพมมากขนไดและท�าใหชนชนกลาง๖๐%มสวนรวมในการจดสรรทรพยากรแทนทจะมงเขาไปเปน๒๐%นนทมฐานะร�ารวยมากขนโครงสรางทางรฐธรรมนญจะตองไดรบการปฏบตหรอขยายผลหรอกอใหเกดผลกระทบอยางเปนลกโซโดยระบบกฎหมายผประกอบวชาชพกฎหมายรวมทงระบบการจดการศกษากฎหมายองคกรอนๆของรฐและหนวยสงคมดวย ปญหาคอความตระหนกในเรองนยงไมเพยงพอ หากความตระหนกขยายตวเพมขนองคความรจะขยายตวตามในขณะทองคความรขยายตวตามหรอตราบใดทมค�าพพากษาและมการวพากษวจารณค�าพพากษา จะท�าใหเกดความเปลยนแปลงเชงคณคาซงจะกระทบความเปลยนแปลงเชงโครงสรางดวยซงการ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๘๙

เปลยนแปลงทศนคตกจะตามมาจะท�าใหไปสความเปลยนแปลงดานความรและการแสวงหาทกษะในการท�าใหความรนนเปนจรงขนมาได สงเหลานตองไปดวยกน การสมมนาทางวชาการฯ ในครงนมการพดเรองสทธชมชนแงตวอยางคดและแงโครงสรางพรอมๆ กน ครอบคลมปญหาทงเชงโครงสรางและผลกดนใหโครงสรางและแนวความคด ตลอดจนองคความรเกดผลในทางปฏบตไดจรง แมยงตองใชเวลาเพราะเปนการตอสเชงโครงสรางขนาดใหญแตกมความเปลยนแปลงซงกระแสความเปลยนแปลงในกระแสพฒนาการของโลกและความเปลยนแปลงทเกดจากการตระหนกรในการเปลยนแปลงสงคมไทยกอาจเปนสงหนงทชวยท�าใหเกดแรงตานโครงสรางทนนยมแบบบดขยคนเลกคนนอยไดชะลอลง ซงอาจจะมการกระจายสทธและการกระจายประโยชนในการจดการทรพยากรไปยงคนเบองลางมากขน อกประการหนงทพดกนมากคอการจดการความรทจะสงผลตอเจาหนาทหนวยงานของรฐและบคลากรตางๆของสงคมซงจ�าเปนจะตองเกดขนจงจะท�าใหเกดผลในทางปฏบตซงตองใชเวลาเปนธรรมดา ดงนนถาเรามองเหนทศทางการเปลยนแปลงของสงคมมองเหนทศทางการเปลยนแปลงเชงคณคาแมจะยากล�าบากแตกเหนทาง แมตองใชเวลาแตทางถกสรางขนเรอยๆ ผ ทอย ในทนจะเปนผรวมสรางทาง ซงทานอาจารยอคนทานอาจารยชยนตและหลายทานไดบกเบกเสนทางไวแลวหลายทานมงานวจยเกยวกบสทธชมชนกเปนตวอยางอนดทจะน�าความรมาสรางเปนเครอขายและพฒนาตอไป ซงสวนหนงอาจเขาพบหรอสงขอเสนองานวจยไปยงผเกยวของเพอชวยกนผลกดนตอไป.. คมสน โพธคงไดพดคยกบอาจารยขรรคเพชรมขอเสนอวามหาวทยาลยมคณะนตศาสตรทส�าคญมศนยชวยเหลอประชาชนทางกฎหมายจงเสนออาจารยขรรคเพชรวาพอจะรบเปนเจาภาพไดหรอไม ในการนดผดแลศนยทงหลายมานงคยหรอมลนธชมชนไทจะรบเรองนไวถาสามารถประสานศนยเหลานเขามาโดยเรามวตถประสงคชดเจนวาเราจะสรางความสมพนธกบศนยชวยเหลอทางกฎหมาย

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๙๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๑

ของมหาวทยาลยใหมความส�าคญ โดยอาจจดประชม ๒-๓ วน ท�าเปนเทรนนงสนๆเพอสรางความสมพนธทดและระบบเชอมทดกจะเปนประโยชนซงคณหมอชชยเคยไดเตรยมเรองนอยเหมอนกน เพมศกด มกราภรมยเรองนในวงวจยกเคยคยกนอ.กตตศกด เคยพดวาตองมศนยหรอกลมทนายอาสาทจะชวยเหลอใหค�าแนะน�าทางกฎหมายโดยตองมในทกชมชนเพราะฉะนนถามใครรวบรวมคนทท�างานดานนมาคยกนสกทวาภาคประชาชนจะท�าอยางไรภาครฐจะใหการสนบสนนอยางไรแลวสรางใหเปนระบบทท�างานเชอมโยงกนไดไมตองท�างานซบซอนกน ขรรคเพชร ชายทวปกอนหนานอ.คมสนบอกวาศนยนตศาสตรหรอคลนกกฎหมายในมหาวทยาลยก�าลงจะตายในความจรงสภาพกประมาณนนขณะนทก�าลงจะท�าคอจะท�าใหเปนรายวชาดวยมบางมหาวทยาลยท�ารายวชาการศกษากฎหมายเชงคลนกแลวในพนทอบลฯไดเคยจดคยกนหนวยงานทชวยประชาชนในระดบพนทแตยงไมไดขยบตอแตวาในระดบประเทศทอ.คมสนเสนอกนาสนใจนอกจากจะมาคยกนแลวคลนกกฎหมายในมหาวทยาลยตองมาถอดบทเรยนรวมกนดวย คมสน โพธคงผตรวจการแผนดนพอจะรบเปนเจาภาพประสานไดหรอไมเพราะจะเปนประโยชนตอผตรวจการแผนดนทจะมเครอขายมหาวทยาลยทวประเทศดวย ศกดณรงค มงคล เรองศนยนตศาสตร เวลาพดเรองการเคลอนไหวเชนนภาคสงคมจะชวยกนเองเรามกจะพบวาประสทธภาพทงหลายมกจะเกดจากความคนเคยและความสนใจเฉพาะตวอาจารยนอกศนยนตศาสตรอาจมความสนใจและขบเคลอนเรองน ซงศนยนตศาสตรเปนภาพทางการซงจะไดมากด เพราะมภาพทางการและสถาบนมาสนบสนนแตตองมองไปทอาจารยอนทสนใจดวย ธนะจกร เยนบารง ทขอนแกนมกรณพพาทเรองทดนเยอะมาก ราษฎรพยายามมาพงศนยนตศาสตร แตศนยนเมอเกดขนแลวขนอยกบผบรหาร ซงในทสดศนยนกไมสามารถชวยเหลอตวเองไดแลวจะชวยเหลอราษฎรไดอยางไรจงคดวาศนยนตศาสตรเพยงอยางเดยวคงไมพอ ในมหาวทยาลยมอาจารยดาน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๑

สงคมวทยาและมานษยวทยา ทอาจตองเขามาผสมผสานกนในศนยน ซงในภาคอสานนอกจากม.อบลฯและม.ขอนแกนแลวยงมอาจารยหลายทานสนใจและพรอมทจะชวยเหลอ ซงตวชวดกมผล อยางตอนน ม.ขอนแกนขาดมากในเรองโครงการทเขาไปเกยวของสนบสนนชวยเหลอชมชน ซงไมแนใจปจจบนยงมศนยนตศาสตรในมข.อยหรอไมแตถาเรารอฟนขนมาจะมความจ�าเปนมากเพราะเวลาทราษฎรหรอชมชนมปญหาพพาททดนจ�าไมสามารถพงพงใครได กจะมาท RDIเพราะมประสบการณท�างานกบทานอาจารยอคน เรองสทธทดนของชมชน... ทอยในเทศบาลนครขอนแกนเปนชมชนเดยวทชนะกรณพพาทกบรฐและไดสทธในการครอบครองทดนเมอป ๒๕๕๑ซง กบร.ไดอางองถงงานวจยทานอาจารยอคนทท�าไวเมอป๒๕๔๑วาราษฎรมาอยตรงนกอนทจะถกประกาศเปนทสาธารณะจรงจนกระทงชนะคดแตกตองใชเวลาตอสยาวนานดงนนจงเหนวามความจ�าเปนทจะตองมศนยใหความชวยเหลอไมวาจะอยในชออะไรกตามในเรองสทธชมชนหรอกรณพพาทเรองทดน และมหาวทยาลยกคงจะพรอมทจะท�าเรองน เพราะเกยวของระหวางความสมพนธของนกวชาการกบชมชน นศานาถ โยธาสมทรหนงจากโครงการจดการน�า๓๕๐,๐๐๐ลานมบทเรยนทนาสนใจคอการเคลอนไหวของภาคประชาชนทเปนความส�าเรจอยางยงมาตงแตป ๒๕๕๔ ซงในการท�างานของวศวกรรมสถานฯ จะมสอมวลชนใหความสนใจจ�านวนมาก เพราะฉะนนในการขบเคลอนเรองทดนและทรพยากรทเปนสถาบนการศกษารวมสอจะใหความสนใจและเกาะตดอยางกรณราไวยสามารถท�าเปนสารคดหรอภาพยนตรสกเรองไดเลยสองปจจบนอ�านาจทนและกลไกรฐถกครอบง�าดวยอ�านาจทางการเมอง ซงเขาครอบง�าการจดการทรพยากรรวมถงเรองทดนดวยสามกระบวนการยตธรรมตอนทถกตงขอหายงไมไดพสจนวาท�าผดจรงหรอไมจะท�าอยางไรทจะปฏรปกระบวนการยตธรรมในเรองนได พลเอกสรนทร พกลทอง เรองศนยชวยเหลอทางกฎหมายเปนเรองทดทหาวทยาลยลงมาท�า แตจากทผานมากมมหาวทยาลยกถกซอดวยอ�านาจของเงนจงกงวลตรงน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๙๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๓

เพมศกด มกราภรมย เทาทสงเกตในหลายมหาวทยาลย ถาท�างานเชอมโยงกบภาคประชาชนอยกบความเปนจรงกจะไมมปญหาแตถาท�างานอยแตขางบนกมกท�างานตามอ�านาจเงน นอกจากนยงพบเหนการฟอกเงนกบทดนจ�านวนมาก กอนทจะท�างานวจยเราไดยกทมไปพบประธานศาลฎกา และทานไดชวนตลาการทดแลเรองนมาดวย ซงทานบอกวาถาท�างานลกษณะอยางนแลวกขอใหสถาบนตลาการไดท�าหนานตรงนกจะท�าใหนโยบายในระดบบนไดกระจายเพราะในระดบพนทไมเสถยรมการเปลยนบคคลเปลยนคณะซงเปนเรองแนวคดนโยบายและวธพจารณาทฝงรากมานานแตเมอบรบทสงคมเปลยนขอมลใหมประเดนใหมเกดขนและมวธการใหมๆในการเขาถงขอมลขอเทจจรงมากขนจะเปนไปไดหรอไมวาหลงจากปรบขอเสนอจากเวทนแลวสถาบนวจยรพฯจะจดประชมวงอาจใชในวงสมมนาทมอยแลวหรอจดสมมนาขนมาเฉพาะกไดและพวกเราไปน�าเสนองานวจยชนนใหแกบคลากรในกระบวนการยตธรรมทเปนฝายนโยบายไดรบทราบและชวยในการสอสารสงทมในงานวจยนไปยงบคลากรของกระบวนการยตธรรมจะเปนไปไดหรอไม วฒนพร คชภมมความเปนไปไดเพราะคดวาสถาบนวจยรพฯสามารถชวยสะทอนตอประเดนนไดแตจะน�าเสนออยางไรเพราะตองระวงในเรองการชน�าศาล ในเรองการเผยแพรงานวจย อาจตองจดเวทใหทมวจยนเขาไปน�าเสนอเผยแพร เขาใจวาแมกระทงเลขาธการคนปจจบนทานภทรศกด วรรณแสงกมสวนเขามารบทราบตงแตแรกเพราะฉะนนในเชงนโยบายคงตองเรยนทานเพอใหชวยมองตรงน และอาจมเวทดวย ในเรองขอเสนอเกยวกบการรบฟงพยานหลกฐานหรอเรองอนๆอาจเปนเรองทเสนอแนะเขาไปซงสามารถท�าได ศกดณรงค มงคลในความเหนสวนตวคดวางานวจยนมประโยชนมากเปนงานวจยทมกระบวนการศกษาขอเทจจรง อยากใหงานชนนสงผลไปถงการเปลยนแปลงการท�างานของกระบวนการยตธรรมแตกคงยงไมพอนาจะตอยอดเพมขน เขาใจวาศาลทานจะเปนคนทใชกฎเกณฑแขงคอกฎหมายแตอยางอนล�าบากทจะเอามาใชโดยตรง จงคดถงกฎเกณฑออน เชน ทฤษฎ ขอเทจจรงใน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๓

สงคมจารตประเพณขอปฏบตในสงคมทกวางขวางและประจกษจรงทผานการวจยออกมายกระดบเปนวชาการสงขนงานชนนคดวามรหสบางตวในนทควรยกระดบขนมาเปนงานทสะทอนความเปนจรงในสงคมนทเกยวกบกระบวนการยตธรรมท�าซ�าๆมากๆชดๆขนอาจจะเปนทฤษฎขนมาไดในสงคมไทยอยางนอยทสดความจรงเกยวกบการรบฟงพยานเอกสารมหาชนในสงคมไทยเปนปญหามากเรองนเขาบอกวาเอกสารทดนเปนเอกสารมหาชนใหสนนษฐานไวกอนวาถกตองแทจรง แตหลกกฎหมายนจะใชไดตอเมอโฉนดฉบบนนตองออกมาถกตองกระบวนการทออกถกตองสะทอนความเปนจรงทอยขางหลงไดถกตองจงจะรบฟงได แตศาลกจะตดอยทวาถาเปนโฉนดกเชอตามน แตออกมาอยางไรไมสนใจศาลทมความระแวดระวงมากกอาจจะใสใจมากกวานน ไปดหลกฐานใหน�าสบมาขอเทจจรงเรองการใชเอกสารมหาชนในกระบวนการยตธรรมเพอสะทอนความจรง เอาขอเทจจรงจากกรณศกษาถอดรหสออกมา เพราะปญหาทดนแสดงพฤตกรรมการรบฟงของศาล แสดงพฤตกรรมการออกเอกสารมหาชนของกรมทดนของหนวยงานรฐถาเปนอยางนจะสะเทอนและท�าใหศาลหนมามองศาลจะตองปรบตวกรมทดนและหนวยงานของรฐจะตองปรบตวเพราะมฐานทางวชาการทแนนจงนาจะตอยอดงานวจยใหแคบเขาและเปนงานวชาการทหนกแนนซงจะสงผลเยอะ ขรรคเพชร ชายทวปประเดนเรองเอกสารมหาชนเปนหลกในเรองการรบฟงพยานหลกฐานแตจะมประเดนเรองกฎหมายปกครองอยดวยคอโฉนดเอกสารสทธตางๆคอการแสดงเจตนาของเจาหนาททออกมาเปนค�าสงทางปกครองแมจะไมชอบดวยกฎหมายกมผลในทางกฎหมาย และจะมผลตอไปจนกวาจะถกยกเลกหรอเพกถอนและหนวยงานอนของรฐกตองผกพนกบสงทออกมา เพราะไมใชหนวยงานโดยตรงทจะไปตรวจสอบวาออกมาชอบหรอไมแตหนวยงานทออกจะมหนาทโดยตรงเขากตองออกมาและหนวยงานอนของรฐกตองผกพน ถาเราเหนวามชอบกอทธรณเพอใหพจารณาใหมทบทวนวาออกมามชอบ ไมใชเฉพาะหนวยงานรฐทตองผกพน แตเอกชนกตองผกพนไปดวย เพราะกฎหมายเปนเชนนน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๙๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๕

พลเอกสรนทร พกลทอง ปญหาทคยกนวนนกคอ การพจารณาเอกสารมหาชน แตสรางความเดอดรอนใหกบมหาชนอยางมหาศาล ท�าอยางไรใหศาลรตรงนวากตกานตองทบทวนกนใหมหรอไมเพราะเหนชดๆวาออกมาโดยมชอบท�าอยางไรใหกระบวนการนไดรบร และเอาไปพจารณา ท�าใหงานวจยนเปนประโยชนกบมหาชน พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลประเดนนเปนประเดนทส�าคญและทางฝายทออกโดยมชอบกมกจะใชเจาหนาทของรฐ โดยเฉพาะเจาหนาทกรมทดนไปเบกความตอศาลโดยใชค�าพดวาออกโดยกระบวนการและวธการทถกตองจงถอดรหสออกมาวาท�าไมถงใหการแบบน ปรากฏวาเขาไมไดพดถงทมาวาชอบหรอมชอบแตออกดวยกระบวนการหรอวธการทถกตองหมายความวาขนตอนในการออกเชนไปรงวดไปน�าชตางๆถกตองหมดเลยซงคดวาถาไปเบกความลกษณะนจะยงสรางน�าหนกใหเอกสารมหาชนฉบบน อาจท�าใหเขาใจผดไดวาเปนเอกสารทออกมาชอบดวยกฎหมาย อกเรองทอยากน�าเสนอในงานวจยคอการเขาถงพยานหลกฐานและขอมลของภาครฐ ในประเทศสเปนหนวยงานราชการตางๆ เวลาท�าขอมลเสรจแลวจะโยงไปทสาธารณะหมดใหประชาชนเขาถงและสามารถเขามาตรวจสอบไดเหมดวากระบวนการถกตองหรอไม ซงเปนเรองทด ถาหนวยงานทมฐานขอมลอย ยงปกปดกนอยแลวบอกวาเปนความลบเปนลขสทธของหนวยงานทงทใชภาษของประชาชนถาเผยขอมลเหลานสสาธารณะใหประชาชนเขาถงไดจะสรางความเปนธรรมไดโดยเฉพาะถาไดภาพถายทางอากาศมาใหประชาชนวเคราะหไดจะสรางความชดเจนมากขนวา ประชาชนจะรสทธตวเองและรฐไมสามารถละเมดสทธประชาชนไดเปนเรองทส�าคญและคลคลายปญหาความไมเปนธรรมมากขน เพมศกด มกราภรมยตอนนภาระการพสจนตกทประชาชนมากถาเราจะเสนอใหภาระการพสจนมหนวยอะไรสกอยางมากตรวจสอบความถกตองของหลกฐานแทนทจะใหเปนภาระของจ�าเลยมความเปนไปไดขนาดไหนและจะเปนเครองมอของประชาชนไดหรอไม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๕

พ.ต.ท.ประวธ วงศศรนลตองยอมรบวาในเรองคดทดนเนองจากโรงเรยนนายรอยเปนสถาบนทผลตพนกงานสอบสวนของประเทศขนมาเปนหลกแตไมไดศกษาจรงจงเกยวกบคดทดนเพราะมองเรองทางอาญามากกวาแมแตตวเองทจบโรงเรยนนายรอยและท�างานมาเปนสบๆป พอเจอคดทดนยงล�าบาก เพราะไมรขนตอนทดนกฎหมายเปนอยางไรซบซอนขนาดไหนตองใชเวลาศกษาอยหลายปเพราะฉะนนถาจะพงพนกงานสอบสวนเพราะในทองทมอยทวประเทศถาเราใหความรพนกงานสอบสวนในการใหความเปนธรรม เชน ภาพถายทางอากาศพนกงานสอบสวนสามารถเขาถงไดและสามารถรวบรวมพยานหลกฐานชวยชาวบานไดซงเปนตวส�าคญเพราะดเอสไอคงไมสามารถรบคดทงประเทศไดจะตองกระจายความรไปใหเจาหนาทต�ารวจทมอยทวประเทศ ธาวน อนทรจานงค ปญหาทศกษาและท�าวจยมา คงมาจากการบรหารงานของฝายบรหารคอหนวยงานทางปกครองโดยเฉพาะทเราพดถงเรองทดนทบอกวามการด�าเนนงานโดยชอบมการรงวดเปนขนตอนทถกแตถามวาเอาทดนอะไรมาออกซงปญหาอยางนทมการรองเรยนมายงผตรวจการแผนดนถอวาหนวยงานฝายปกครองตางๆทางผตรวจการแผนดนไดเขาไปไขนอตในบางสงบางอยางทลาชาเปนเรองทอยในอ�านาจหนาทของผตรวจการแผนดนซงจะเชอมโยงไดหรอไมในกรณทมงานวจยขนมามอยมาตราของผตรวจการแผนดนเกยวกบการตรวจสอบศาลคอตรวจสอบการละเลยการปฏบตหนาทหรอปฏบตหนาทโดยมชอบแตมตรงทายยกเวนการพจารณาพพากษาอรรถคด ซงในมาตรานการท�างานของผตรวจการแผนดนเกยวกบศาลทกประเภทวาในคดนอ�านาจหนาทของผตรวจนอกจากจะยกเวนการพพากษาอรรถคดแลวมอะไรบางทผตรวจการแผนดนจะตรวจสอบทานไดจะเปนไปไดหรอไมทงานวจยนจะมการสมมนาสรปและน�าความชดเจนแตละเรองผานไปยงผตรวจการแผนดนโดยใชการรองเรยนไปวาปญหานเกดแลว สดทายมการศกษาวจยแลวผลออกมาอยางน เรากจะใชชองทางทมอยใหตรวจสอบการละเลยหรอปฏบตหนาทมชอบของศาลจะเปนชองทางหนงทจะไปถงศาลหรอกระบวนการยตธรรมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๙๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๗

คมสน โพธคงการทจะเสนอในระบบปกตคงยากในงานวจยสามารถน�าเสนอมากกวานนไดเพอประโยชนของประชาชน เหนจดทเปนปญหา คอ หนงโครงสรางของหนวยงานทดแลเกยวกบทรพยากรทดนซงมหลายหนวยงานสองการออกโฉนดทดนการเพกถอนการจดทะเบยนสทธรวมอยทเดยวซงทผานมาไมเคยมการเพกถอนโดยใชมาตรา๖๑และตอมาคอการด�าเนนคดอาญาเกยวกบทดนโดยเฉพาะกบชาวบานเปนคดอาญาสามญซงเปนปญหาความเชยวชาญของเจาพนกงานทท�าหนาทสบสวนสอบสวนจงเสนอวาหนวยงานทองคประกอบครบถวนท�าทกอยางเบดเสรจเกยวกบทดนอยในองคกรเดยวกนโดยการจดองคกรแบบนน�าพาไปสการคอรรปชนไดงายจงเสนอใหแยกหนวยงานทมหนาทดแลทรพยากรทดนตงแตเรองการขนทะเบยน การจดทะเบยนสทธนตกรรม และการวนจฉยปญหาทเกดจากทดนทงหลาย ออกจากกนใหหมด โดยใหท�าภารกจเพยงอยางเดยวเชนหนวยงานทท�าหนาทในการออกโฉนดทดนกบรงวดเปนหนวยเดยวกนไดแตจะจดทะเบยนสทธนตกรรมตองเปนอกหนวยหนงสวนการใชอ�านาจในการวนจฉยเพกถอนทดนทออกโฉนดโดยมชอบตองแยกเปนหนวยเฉพาะและอาจตองท�าในรปคณะกรรมการผเชยวชาญ เปนกรรมการผทรงคณวฒดานการวนจฉยทรพยากรทดนโดยเฉพาะแทนการใชอ�านาจอธบดกรมทดนเพยงคนเดยว ซงในหนวยงานทสามนจะรบเรองรองเรยน ซงจะลดคดทงหลายทตองมาพสจนตรงนใหตกอยในหนวยงานฝายปกครอง และใหมความเชยวชาญเรองนโดยเฉพาะขนมา เรองตอมาคดทเกยวกบทดนซงเปนคดอาญาปจจบนด�าเนนคดโดยพนกงานสอบสวนคดอาญาสามญคดวาจะตองเปนคดในลกษณะพเศษหนวยนควรขนอยกบหนวยทดแลคณะกรรมการผเชยวชาญดานทดนแตการแกปญหาเรองศาลเปนเรองทยากมากเมอไปถงศาลแลวพยานหลกฐานมปญหาท�าใหศาลพยายามยดโยงดวยความเชอมนของเอกสารมหาชน มากกวาจะเชอพยานอน ดงนนตองแกประมวลกฎหมายทดนใหมการแยกสวนการท�างาน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๗

เพมศกด มกราภรมย เรองทดนเปนเรองทแกยากมากแตกเคยมขอเสนอวาเปนไปไดหรอไมทจะกระจายอ�านาจจากรฐมนตรจากอธบดใหลงไปอยในทองถนแทนทจะแยกหนวยงานใหยอยลงไป คมสน โพธคง ประเดนของทองถนจะท�าไดอยางเดยวคอเปนผดแลในระบบธรการของการจดทะเบยนสทธนตกรรม หามใหทองถนเปนคนด�าเนนการออกโฉนดทองถนท�าเพยงดแลส�าเนาโฉนดคฉบบเทานน รวมทงการจดทะเบยนการโอนการขายถาตองรงวดออกโฉนดตองสงหนวยทมหนาทเฉพาะเพอตดการมผลประโยชนตองไมใหชางรงวดเอกชนอยภายใตการก�ากบของกรมทดนและไมใหอยภายใตการดแลของหนวยงานทจดทะเบยนสทธนตกรรมดวย อนทรา วทยสมบรณ สรปความเหนของคนท�างานในพนทตอการใชประโยชนงานวจยพบวา งานวจยใชประโยชนในทางเปนเครองมอในการตอสคดชาวบานใชเคลอนไหวจนเกดการเปลยนแปลงเชนกรณชาวบานฟองศาลปกครองโดยน�าขอมลงานวจยมาใชในการบงคบคดตลอดจนชวยท�าใหศาลทราบและเขาใจในกระบวนการตางๆ และเปดโอกาสในการรบฟงชาวบาน เพราะมเอกสารประกอบทรบรองไดเกดการปรบเปลยนทศนคตของชาวบานจากเดมไมกลาตอสเกดความกลาลกขนมาตอส ชาวบานมความร ความเขาใจในเรองสทธ เรองการละเมดและกลอบายตางๆทนายทนใชรวมทงเกดกระบวนการเรยนรรวมกนของชาวบาน ท�าใหมหนวยงานลงไปตรวจสอบขอมลเพมเตม และเกดการเผยแพรขอมลทสงคมใหความสนใจมากขน อยางไรกดยงมปญหาอปสรรคหลายประการ เชนทนายความหรอนกวชาการในศนยขาดความเขาใจขาคความเชยวชาญไมเขาใจในเรองภาษาและปญหาทศนคตทางลบของเจาหนาทรฐตอประชาชนและเหนวาการใชขอมลเชงสงคม-มานษยวทยาเชนขอมลเชงประวตศาสตรปมหลงชมชนสาแหรกตระกลฯลฯ มความส�าคญในการท�าขอมลตอสคด ตองตอสบนแนวทางสทธชมชนเปนหลก ความเขมแขงของชมชนและผน�ามสวนส�าคญในการตอส การตอสในเรองกระบวนการยตธรรมตองมการท�างานmovementและการสรางกระบวนการมสวนรวมควบคไปดวยการตอสคดมผลอยางมากตอจตใจกระบวนการเยยวยาระหวางทางจ�าเปนมาก

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๒๙๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๙

ความยตธรรมตามตวอกษร : ความเปนธรรมตามความเปนจรง มรว.อคน รพพฒน

ความสนใจปญหากระบวนการยตธรรมนน สบเนองมาจากการท�างานในคณะอนกรรมการปฏรประบบการจดการทดนฐานทรพยากรสงแวดลอมและน�าในคณะกรรมการปฏรปทอาจารยดร.เพมศกดมกราภรมยอาจารยบณฑรออนด�า อาจารยศรศกร วลลโภดม และตวกระผมเองตลอดจนผแทนองคกรพฒนาเอกชน ผแทนเครอขายชมชน ไดรวมกนท�างานมาดวยกนในชวงป พ.ศ.๒๕๕๓–๒๕๕๔ เราไดพบวาทดนทท�าประโยชน ๙๐%กระจกตวอยในมอของคนราวรอยละ๑๐และประชากรรอยละ๙๐ถอครองทดนเพยง๑๐%ซงแสดงวามความเหลอมล�าในการถอครองทดนอยางสงยง จากขอมลป ๒๕๔๗ ปรากฏวาประชาชนมปญหาทดน๒.๒๒ลานรายจ�าแนกเปนผไมมทดนท�ากนราว๘.๘แสนรายมทดนแตไมมท�ากน๕.๒แสนราย ในขณะเดยวกนมทดนทถกทงรางอยถง๔๘ลานไรเพอรอการเกงก�าไร๒ นอกจากนนแลวเรายงทราบวามผอาศยท�ากนในทดนของรฐ๑.๑ลานรายกนพนทราว๒๑ลานไร(ขอมลพ.ศ.๒๕๔๑)มทดนเกษตรกรราว๓๙ลานไรเขาสกระบวนการฟองรองเพอขายทอดตลาดมเกษตรกรถกฟองรองไลทรอถอนสงปลกสรางถกจ�าคกและช�าระคาเสยหายถกคมขงอยในคกแลว๘๓๖ราย(ธนวาคม๒๕๕๓)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๒๙๙

ในการท�างานในคณะกรรมการปฏรปเราไดไปเยยมเยอนพนทและไดพบปะกบผทแพคดบางถกจองจ�าในคดอาญาบางถกสงใหออกจากพนทและจายคาเสยหาย ทกแหงพวกเขาแสดงความรสกวาไมไดรบความเปนธรรมจากกระบวนการยตธรรมมการประทวงรองเรยนกลาวหาตลอดจนฝาฝนไมปฏบตตามค�าสงศาลพวกเราเหนวาการกระท�าเชนนนไมไดท�าใหเกดการแกปญหา มแตจะท�าใหเกดการพพาทเดอดรอนวนวายเราจงคดท�าการศกษาวจยเรอง“กระบวนการยตธรรม:ปญหาและแนวทางแกไข(กรณคดความเรองทดน)”ขน การด�าเนนงานโครงการนเรมดวยการศกษากรณทเปนปญหาคอคดทเมอมการตดสนคดแลว ผแพคดมความรสกรนแรงวาเขาไมไดรบความเปนธรรมและคนอนๆ ททราบเรองกมกมความรสกเหนใจ เปนการศกษาอยางละเอยดและน�าผลการศกษาเสนอตอทประชมซงประกอบดวยผพพากษานตกรอยการต�ารวจทหารเจาหนาทกรมทดนและนกวชากรเพอรวมกนพจารณาหาทางแกไขปญหามาถงบดนไดมการประชมมา๔ครงแลวยงจะมการประชมสรปและพจารณาขอเสนอทงหมดอกครงกอนเสนอสสาธารณะ บทความนอาศยประเดนปญหาทน�าเสนอในการประชมดงนนจงจ�ากดอยเฉพาะปญหาเรองทดนเทานน

กรณพพาทท ไดรบการนาเสนอตอทประชมมดวยกนทงสน ๕ กรณ กรณแรก :เกดขนในพนทหนงของจงหวดอบลราชธานเรมขนเมอประมาณ๔๐ปมาแลวมผสมครส.ส.คนหนงบอกวาจะชวยชาวบานไดโฉนดทดนใหชาวบานมาลงชอไวแลวประกาศรบซอทดนโดยใหภรรยาไปซอแตปรากฏวาจายเงนเปนเชคทรบเงนไมได(เชคเดง)ตอมาภรรยาส.ส.ผนนน�าเอกสารมอบอ�านาจและสญญาซอขายทดนไปออกโฉนดในชอตนเอง เมอ ส.ส.ผนนสนลมแลว ไดแบงทขายบางน�าไปจ�านองบางภายหลงบตรชายส.ส.และคนทซอทดนไปยนฟองชาวบานฐานบกรกชาวบานสวนใหญแพคดบางรายถกตดสนจ�าคก กรณทสอง :เปนเรองของชาวเลหาดราไวยจงหวดภเกตทถกฟองขบไลออกจากทดนทอยมากวา๑๐๐ปชาวเลไดมาอยอาศยทหาดราไวยมานานแลวม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๑

หลกฐานเปนบอน�าโบราณและสสาน ประมาณป พ.ศ.๒๔๙๗ และตอมาคนภายนอกไดทยอยกนเขามาตงถนฐานและไดรบการแตงตงในเปนก�านนผใหญบานเพราะชาวเลอานหนงสอไมออกเขยนไมไดผใหญบานและบรวารแจงส�ารวจออกหนงสอส�าคญทดนส.ค.๑,น.ส.๓และโฉนดแลวแบงทดนใหลกหลานบรวารแลวขายเปลยนมอกนหลายครงราคาทดนเพมสงขนเปนอยางมากเพราะการทองเทยวผมชอเปนเจาของโฉนดจงฟองขบไลชาวเลศาลชนตนพพากษาใหออกจากพนท กรณทสาม :คอกรณสวนปาคอนสารจงหวดชยภมเปนเรองทกรมปาไมประกาศเขตปาสงวนขามทดนราษฎร (พ.ศ.๒๕๑๖) แลวอนญาตใหองคการอตสาหกรรมปาไม(อ.อ.ป.)ปลกสวนปา(พ.ศ.๒๕๒๑)โดยด�าเนนการในรปหมบานสวนปา ราษฎรไมเหนดวยและไดตอสคดคานโดยการรองเรยนตอหนวยงานราชการตงแตปพ.ศ.๒๕๑๗เปนตนมาปพ.ศ.๒๕๒๕–๒๕๕๒ราษฎรถกขบไลออกจากพนท ป พ.ศ.๒๕๒๕ ราษฎรเขาไปในสวนปา ปลกเพงพกและปลกพชเกษตรควบในสวนปารอการพจารณาแกไขปญหาจากรฐบาลโดยระหวางปพ.ศ.๒๕๓๐–๒๕๕๒ ราษฎรไดตอสคดคานตลอดมา รวมทงไดรองเรยนไปยงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต (กสม.)และชมนมหนาศาลากลางและท�าเนยบรฐบาลปพ.ศ.๒๕๕๒อ.อ.ป.ฟองขบไลปตอมาศาลพพากษาใหราษฎรออกจากพนท กรณทส :คอกรณทดนชมชนทบยางจงหวดพงงาซงเคยเปนทดนสมปทานเหมองแรมากอน เมอสมปทานหมดอายลง นายทนไดออกโฉนดทดนบรเวณนนเปนของตนเอง ไดเกบคาเชาจากผอยอาศยบางสวนแตไดฟองขบไลบางสวน คดนนมปญหาเรองทนายเรยกเงนจากจ�าเลยเปนจ�านวนมากแลวไมไดชวยใหค�าแนะน�าทเหมาะสมดวยท�าใหคดความแพทงหมบาน เพราะขาดนดยนค�าใหการและขาดนดพจารณา กรณสดทาย :เกดขนทหนองปลาสวายจงหวดล�าพนในปพ.ศ.๒๕๐๙–๒๕๑๑กรมทดนจดทดนใหชาวบานตามโครงการจดสรรทดนผนใหญหนองปลาสวาย และออกใบจองแตปรากฏวาราษฎรทไดรบใบจองเขาท�าประโยชนไมไดเนองจากหาแปลงทดนไมพบ และบางแปลงซอนทบทคนอยกอน เมอถงป พ.ศ.

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๑

๒๕๒๘กรมทดนประกาศยกเลกใบจองและสงใหชาวบานออกจากทดนในปพ.ศ.๒๕๓๓มการรงวดออกโฉนดในทดนบรเวณโครงการปรากฏวากลมนายทนเขามากวานซอและออกเอกสารสทธในทดนบางสวนน�าไปท�าประโยชนทางธรกจบางสวนกทงรางไมท�าประโยชนในพนทระหวางปพ.ศ.๒๕๓๗–๒๕๔๐ชาวบานเรยกรองใหสอบการออกเอกสารสทธคณะกรรมการแตงตงจากนายกรฐมนตรสรปวาการออกเอกสารสทธตามโครงการดงกลาวนาจะพวพนกบกระบวนการทจรตโดยมผน�าทองถนบางคนใหความรวมมอปพ.ศ.๒๕๔๑ชาวบานทมทดนไมเพยงพอตอการท�าเกษตรไดเขาไปท�าการเกษตรในทดนปลอยทงรางโดยจดสรรทดนกนเองครอบครวละ๑-๒ไรเปนการจดการรวมกนของคนในชมชนในรปแบบโฉนดชมชนแตกถกแจงขอหาบกรกและถกด�าเนนคดเดอนมนาคมพ.ศ.๒๕๔๕ชาวบานรวมกนสหพนธเกษตรกรภาคเหนอ (สนก.)รองเรยนกบส�านกนายกฯใหมการตรวจสอบและเพกถอนทดนออกมชอบดวยกฎหมาย จนมการแตงตงกรรมการตรวจสอบปเดยวกนนจงหวดไดมมาตรการเขมกดดนชาวบานโดยการจบกมฟองรองชาวบานอยางตอเนอง พ.ศ.๒๕๔๖คณะอนกรรมการแกไขปญหาการถอครองทดนฯแตงตงโดยรองนายกรฐมนตรตรวจสอบขอเทจจรงพบวามความผดพลาดของเจาหนาทจดสรรทดนและพบกระบวนการทจรตคอรรปชนของเจาหนาทรวมกบเอกชนในการออกเอกสารสทธ ชาวบานไดน�าหลกฐานทงทเปนมตของคณะกรรมการตรวจสอบขอเทจจรง พยานบคคลและพยานแวดลอมตางๆ ทชใหเหนถงการไดมาซงกรรมสทธโดยมชอบของผฟองรองขนตอสคด แตกไมสามารถหกลางหลกฐานทเปนเอกสารสทธซงออกโดยราชการได จากทง๕กรณทศกษาจะพบวามปญหาในการออกเอกสารสทธ (โฉนด)และเพกถอนเอกสารสทธถง ๔ กรณ ในกรณแรกทอบลราชธาน ไดมการออกเอกสารสทธทบทดนของราษฎรและทสาธารณะถงประมาณ๑๐,๐๐๐ไรกรณทสอง ไดมการออกโฉนดทบททชมชนชาวเลเคยอยอาศยมากอนในจงหวดภเกตกรณทสามเปนการออกโฉนดโดยมชอบในเหมองทหมดสมปทานและกรณทสมการออกโฉนดโดยมชอบในทดนรฐทเคยก�าหนดใหเปนทจดสรรใหผไรทท�ากนในทกกรณผอยอาศยท�ากนในทดนเหลานนถกฟองขบไลออกจากทดนและบกรกดง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๓

นนปญหาเรองการออกเอกสารสทธ(โฉนด)และการเพกถอนเอกสารสทธจงเปนเรองแรกทจะพจารณา

๑. การออกเอกสารสทธและการเพกถอน หลงๆนไดพบวามการรองเรยนเรองการออกเอกสารสทธโดยมชอบจ�านวนมาก ปญหาอยางหนงเกดจากการคอรรปชน ไดมการอภปรายวาคนทท�าหนาทออกโฉนดเปนขาราชการชนผนอยมเงนเดอนไมมากนก บางรายพอมคนจางใหออกเอกสารสทธมชอบกยอมท�านอกจากนนมหลายกรณทผปกครองทองทเปนผมผลประโยชนเองดงเชนกรณชาวเลราไวยและกรณอบลราชธานจงมการสรางหลกฐานและครอบครองทดนจ�านวนมากบางแหงเจาหนาททองถนบางคนอยใตอ�านาจอทธพลของคนบางกลม เรองทรนแรงมากคอ เรองการฟอกทดน ในทประชมมการกลาวถงการฟอกทดนซงเกดขนจากการเตบโตของตลาดทดนหลงปพ.ศ.๒๕๓๐มคนวางโครงการสงคนของตนไปเปนผใหญบานพรอมกบสนบสนนหาเสยงสรางหลกฐานควบคมเจาหนาททดนและด�าเนนการทงหมด เมอมการรองเรยนเพอใหอธบดกรมทดนเพกถอนโฉนดตามกฎหมายทดนมาตรา๖๑ทใหอ�านาจอธบดกรมทดนแตผเดยวท�าการเพกถอนโฉนดไดปรากฏวาการเพกถอนมความยงยากรฐจะตองรบผดเพราะออกเอกสารมชอบท�าใหเกดปญหาไมกลาใชอ�านาจอธบดมกไมด�าเนนการเนองจากเมอสาวเรองไปจะพบการทจรตคอรรปชนซงอาจเกยวของกบขาราชการกรมทดนโดยใหเหตผลวาการเพกถอนเอกสารสทธ (โฉนด) เปนการระงบสทธจากการอนญาตใหเขาใชประโยชนทดนไดดงนนในหลกการการเพกถอนจงเปนสงสดทายทจะท�า เมอมการรองเรยนกรมทดนจะท�าการตรวจสอบกรณทตรวจสอบไดและไดเพกถอนมาแลวม๓กรณคอ๑.)น�าแบบแจงการครอบครองของทอนมาสวมในทดนน(บด)๒.)ออกเกนหลกฐานจากส.ค.นน(บวม)๓.)เคยน�าไปออกทอนแลวไมมการขดฆาแลวน�ากลบมาออกอก(บด) ปญหาส�าคญในเรองการตรวจสอบการออกเอกสารสทธโดยมชอบคอกรมทดนจะท�าการตรวจสอบโดยเนนทพยานเอกสารเปนหลก และพจารณาขนตอน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๓

ของการออกโฉนดจะไมสบสวนลวงลกไปถงเรองการคอรรปชนหรอการใชอทธพลของผมอ�านาจ และสภาพแวดลอมทางสงคมอนๆ ทท�าใหการออกเอกสารสทธบดเบอนไป การทการตรวจสอบของกรมทดนถกจ�ากดเชนน จงท�าใหเกดความแตกตางระหวางผลการสอบสวนของDSIและกรรมการทรฐตงขนกบผลของการสอบสวนโดยคณะกรรมการของกรมทดน ในกรณหนองปลาสวายจงหวดล�าพนในปพ.ศ.๒๕๔๖นายกฯทกษณชนวตร ไดแตงตงคณะกรรมการแกไขปญหาการถอครองทดน และการเพกถอนเอกสารสทธทออกโฉนดโดยมชอบในโครงการจดสรรทดนผนใหญบานโฮงหนองปลาสวายโดยมรองนายกฯพลเอกชวลตยงใจยทธเปนประธานคณะอนกรรมการของคณะกรรมการชดนไดพบวามความผดพลาดของเจาหนาทจดสรรทดนและพบกระบวนการทจรตคอรรปชนของเจาหนาทรวมกบเอกชนในการออกเอกสารสทธ คณะกรรมการไดสรปวา การออกเอกสารสทธตามโครงการดงกลาวนาจะพวพนกบกระบวนการทจรตโดยมผน�าทองถนบางคนใหความรวมมอ ในกรณพพาททดนหลงสมปทานเหมองแรจงหวดพงงาในปพ.ศ.๒๕๔๗คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(กสม.)ลงพนทตรวจสอบตามค�ารองของชาวบานแลวมมตวาทดนโฉนดเลขท ๙๗๓ เปนทดนของรฐสมควรเพกถอนและเสนอมาตรการแกไขปญหาใหหนวยงานตางๆ ในปพ.ศ.๒๕๕๓คณะกรรมการบรหารการแกไขปญหาทดนของรฐ(กบร.)ตงอนกรรมการตรวจสอบการออกหนงสอแสดงสทธในทดนของรฐ อ�าเภอทายเหมองแลวมมตเหนชอบมตอนกรรมการฯใหเพกถอนเอกสารสทธทดน๑๐๗ไรซงกรมทดนออกมชอบชาวบานเคลอนไหวในปตอมาพ.ศ.๒๕๕๔มมตคณะรฐมนตรใหชาวบานฟองศาลปกครองและใหกองทนยตธรรมดแลคาใชจาย กรมทดนตอสวากระบวนการในการออกเอกสารสทธนนชอบแลวเพราะไดมการแจงส.ค.๑ตามทไดมการขออนญาตผอนผนจากผวาราชการจงหวดเมอไดส.ค.แลวไดน�าไปขอออกโฉนดกรมทดนไมไดเขาไปดวาเนอหาของกระบวนการออกเอกสารสทธนนมชอบ และอางวาเหตทกรมทดนไมปฏบตตาม กบร. นนเนองจากกรมทดนมอ�านาจโดยตรงโดยอธบดกรมทดน แตความเหนจาก กบร.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๕

เปนค�าสงเชงนโยบายไมมผลบงคบทางกฎหมายความจรงกรณนนายกรฐมนตรสมยนนมค�าสงใหกรมทดนด�าเนนการตามมตกบร.แตมขอโตแยงจนตองน�าเขาสคณะรฐมนตรและไดมการยนยนโดยรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยวาท�าไมไดเพราะโฉนดออกโดยชอบแลวและกรมทดนไมยอกเพกถอน กรณขอพพาททดนในจงหวดอบลราชธานไดมการฟองศาลปกครองใหสงเพกถอนโฉนดตาม มาตรา ๖๑ ของกฎหมายทดน ศาลปกครองไดไปดในพนทบอกวา โฉนดทดนแปลงเลกๆ ททบทของราษฎรนน ทกแปลงตองมประวตของทดนทออกมาแตละแปลง มาจนกระทงปจจบนกยงไมมประวตออกมาวา ทดนแตละแปลงออกมาจากแปลงใหญแปลงไหน อยางไรเมอขอเทจจรงไมมประวตแตละแปลงน�าเสนอตอศาลศาลจงมองวาการออกโฉนดไมนาจะชอบจงสงใหเพกถอนโดยใชมาตรา๖๑กรมทดนสวาการออกโฉนดชอบแลวจงไมตองใชมาตรา๖๑ขณะนคดอยในศาลปกครองสงสด จะเหนไดวาการจะใหอธบดกรมทดนเพกถอนเอกสารสทธนนยากอยางยงจงท�าใหเกดความไมเปนธรรมขนในหลายกรณไดมการเสนอใหแกกฎหมายทดนมาตรา๖๑ใหมคณะกรรมการท�าหนาทเพกถอนเอกสารสทธทดน(โฉนด)แทนอธบดกรมทดน การทจะใหกรมทดนท�าการเพกถอนเอกสารสทธทออกโดยกรมทดนนน ยอมเปนการยากอยางยง อนง แมในการออกเอกสารสทธทดนกมการแสดงออกถงความปรารถนาทจะใหศาลเขามาเปนผปฏบตการ หรอมสวนรวมอยางส�าคญในการออกเอกสารสทธ

๒. ปญหาภาระในการนาสบเพ�อพสจน (Burden of Proof) และนาหนกของหลกฐานในการพจารณาของศาล ในคดบกรกและขบไลออกจากทดนหลกฐานทส�าคญทสดคอเอกสารสทธหรอโฉนดซงแสดงออกอยางชดเจนถงกรรมสทธซงผใดจะลวงละเมดมไดโจทกผฟองขบไลชาวบานเปนผถอโฉนดทดน ศาลใหความส�าคญกบการคมครองกรรมสทธเอกชน ในกรณมชอในโฉนดใหสนนษฐานไวกอนวา เปนผมสทธครอบครอง ใครกลาวอางวาไมไดเปนเจาของคนนนตองมภาระพสจน โฉนดทดนเปน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๕

หลกฐานมหาชน การจะน�าหลกฐานอะไรมาชวาทดนเปนของฝายใดจ�าเปนตองพจารณาทเอกสารเปนหลกและจ�าเปนตองอาศยพยานหลกฐานในส�านวน[1]

หลกปฏบตทศาลยดถอนอาจน�าไปสความไมเปนธรรมในการตดสนของศาลดวยเหต๒ประการดงตอไปน ประการแรก :การใหความส�าคญสงสดแกเอกสารสทธ(น.ส.๓และโฉนดทดน)ซงเปนเอกสารทออกโดยหนวยงานของรฐ (หรอราชการ) ไดนนจ�าเปนทจะตองมขอสนนษฐานเบองตนหรอความเชอวารฐทรงคณธรรมเจาหนาทของรฐท�างานดวยความบรสทธยตธรรม ซงขดแยงตอความเปนจรง เพราะจะพบวารฐกดขขมเหงหรอเขาขางภาคธรกจการท�างานของเจาหนาทของรฐเตมไปดวยการคอรรปชนและปราศจากความโปรงใสดงททราบกนอยทวไปในปจจบน ประการทสอง : การทจ�าเลยทเปนชาวบานตองรบภาระในการพสจนวาโจทกมไดมกรรมสทธ หรอโฉนดนนเปนเอกสารทออกโดยมชอบนน เปนภาระทยากมากส�าหรบจ�าเลยทงนเพราะขอมลสวนใหญอยในมอของภาครฐชาวบานจะคนหาเอกสารไดโดยการขอเขาไปคนจากหนวยราชการในพนท คดแบบนมมากแตชาวบานไมสามารถสได เพราะไมสามารถแสวงหาหลกฐานไดถาหนวยงานทเกยวของปฏเสธอางวาเอกสารใชไมไดเสยหายเชนปลวกกนทงทเปนเอกสารส�าคญ สาหรบกรณอบลราชธาน : มการอธบายกนวา ในการตอสคดจ�าเลยไมตอสโดยอางวาครอบครองปรปกษจงแพคดศาลยตธรรม(ศาลแพงและศาลอาญา)และศาลไมสามารถทจะน�าประเดนทมไดถกเสนอเปนประเดนในค�าฟองหรอค�าใหการคอ เรองการออกโฉนดโดยมชอบมาพจารณาได[2] นอกจากนนคดมหลก

[1] ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา๑๒๗“เอกสารมหาชนซงพนกงานเจาหนาทไดท�าขนหรอส�าเนาอนรบรองถกตองแหงเอกสารนนและเอกสารเอกชนทค�าพพากษาแสดงวาเปนของแทจรงและถกตองนนใหสนนษฐานไวกอนวาเปนของแทจรงและถกตองเปนหนาทของคความฝายทอางเอกสารนนมายนตองน�าสบความไมบรสทธหรอความไมถกตองของเอกสาร”

[2]ทงทตามกฎหมายวธพจารณาความแพงศาลอาจใชอ�านาจท�าการสบพยานเพมเตมเพอประโยชนแหงความยตธรรมโดยไมตองมฝายใดรองขอตามมาตรา๘๖วรรคสามหรอใชอ�านาจถามพยานตามทเหนจ�าเปนตามมาตรา๑๑๖และ๑๑๙ทงมอ�านาจหยบยกขอกฎหมายเกยวดวยความสงบเรยบรอยของประชาชนขนอางและวนจฉยคดไปตามมาตรา๑๔๒(๕)กตาม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๗

ฐานทซบซอน บางครงกขดกนเอง ศาลกมกหนไมพนทจะตองรบฟงหลกฐานมหาชนในฐานะทเปนสงถกตองแทจรงจะปฏเสธไดกตองน�าสบใหหายสงสยจรงๆซงยากมากแมตอมาไดมการฟองศาลปกครองและศาลปกครองชนตนสงเพกถอนแลวกอางวาคดยงไมถงทสดยงน�ามาใชเปนหลกฐานเปนเอกสารมหาชนทศาลยงถอวาเปนหลกฐานทมน�าหนกมากทสด ในกรณขอพพาทชาวเล หาดราไวย จงหวดภเกต :ทแพคดเนองจากอางเรองการครอบครองปรปกษทงๆทมสญญาเชาอยและอธบายกนวาการเพกถอนโฉนดตองอาศยศาลปกครองเนองจากศาลยตธรรมไมสามารถยนมอเขาไปในกรณเพกถอนโฉนดไดหากตอสในหลกกรรมสทธเชนอางวาเจาของโฉนดไมมกรรมสทธเปนเรองของพยานหลกฐาน ฝายผถอกรรมสทธผมโฉนดไดประโยชนจากขอสนนษฐานของกฎหมายไวกอนโดยทโฉนดเปนเอกสารมหาชนและศาลตองถอตามพยานหลกฐาน ในกรณหนองปลาสวาย จงหวดลาพน :ชาวบานทเขาไปครอบครองท�าประโยชนในทดนและจดสรรกนเอง ในทดนทถกทงรางยอมมความผดฐานบกรกแมวาเอกสารสทธนนออกโดยมชอบตราบใดทเอกสารสทธนนยงไมไดรบการเพกถอนในการตรวจสอบเอกสารสทธกระบวนการตรวจสอบเปนอ�านาจของเจาหนาทในทางปกครองศาลมหนาทเชอไวกอนวาเขาใชอ�านาจหนาทโดยชอบแตหากผทคดคานชใหเหนวาผมอ�านาจหนาทใชอ�านาจหนาทโดยไมสจรตหรอแสวงหาผลประโยชนโดยมชอบพอใหเชอถอได ศาลกจะเขาไปลวงลกได แตดงทไดกลาวมาแลววาการทจะแสดงใหเหนดงนนเปนการยากมากส�าหรบจ�าเลยเพราะเอกสารหลกฐานตางๆอยในมอเจาหนาท และในดานพยานบคคลศาลจะเชอค�าใหการของเจาหนาทและไมรบฟงค�าใหการของพยานทเปนชาวบานและคนในชมชนทรเรองด เชนพระหรอผเฒาผแกในชมชนในกรณนคณะกรรมการแกไขปญหาการถอครองทดน และการเพกถอนเอกสารสทธในป พ.ศ.๒๕๔๖พบวาเอกสารสทธออกโดยมชอบและในปพ.ศ.๒๕๔๐รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยลงตรวจสอบพบวามโฉนดทดนอยางนอย๑๓แปลงออกมชอบดวยกฎหมายเพราะอยในทลาดชนเกด๓๕%

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๗

ชาวบานไดน�าหลกฐาน ทงทเปนมตของคณะกรรมการส�ารวจขอเทจจรงพยานบคคลและพยานแวดลอมตางๆ ทชใหเหนถงการไดมาซงกรรมสทธโดยมชอบของฝายผฟองรองขนสคด แตไมสามารถหกลางหลกฐานทเปนเอกสารสทธซงออกโดยราชการได ส�าหรบกรณพพาททดนหลงสมปทานเหมองแรจงหวดพงงา:ในเรองนในการออกเอกสารสทธกรมทดนไมไดมการตรวจสอบการครอบครองท�าประโยชนอนเปนเงอนไขการไดสทธตามประมวลกฎหมายทดน มาตรา ๕ หรอตรวจสอบการแจงส.ค.วาไดมการท�าประโยชนกนตามทแจงจรงหรอไมเมอขนศาลกไมไดพจารณาวาเบองหลงการออกโฉนดนนถกตองหรอไม ปญหามอยวาการทจ�าเลยไดไปท�าสญญาเชา๓ปเปนการยอมรบวาโจทกเปนเจาของทดนสวนการเพกถอนเอกสารสทธกอธบายกนวาตองฟองศาลปกครอง ตราบใดทโฉนดยงไมไดถกเพกถอนโจทกกยงไดรบประโยชนจากขอสนนษฐานทางกฎหมาย มกมการอธบายกนวาในคดแพงศาลจะจ�ากดเฉพาะประเดนขอพพาทในคดเทานนถามไดมการตอสเรองการออกโฉนดทดนมชอบศาลกมอาจไปพพากษาในประเดนนนได เพราะตามมาตรา๘๔/๑ วธพจารณาความแพง ก�าหนดวา ผใดกลาวอางตองมภาระน�าสบและศาลแสวงหาพยานหลกฐานเองไมไดตองวางตวเปนกลาง คดนศาลไมสามารถสาวลกได เพราะเปนคดเชาทรพย ผเชาไมไดเปนเจาของทดนกฎหมายสนนษฐานวาผมชอเปนเจาของโฉนดเปนเจาของทดนถากลาวอางวาไมใชเจาของทดน ฝายผกลาวอางตองพสจนใหได ยากทศาลจะไปกาวกายเรองการเพกถอนโฉนด[3]

จดออนของศาล คอ ทงศาลยตธรรมและศาลปกครอง เมอเกดขอพพาทเรองทดนมกจะมองประเดนการพสจนสทธโดยปลอยใหคความรบภาระไปแทนทจะเขามบทบาทในการรวมแสวงหาความจรงทงอาศยขอสนนษฐานของกฎหมาย

[3]ทงๆทหากศาลจะพจารณาพฤตการณแหงคดและใชอ�านาจเพอประโยชนแหงความยตธรรมศาลกอาจจะอางมาตรา๘๖วรรคสามหรอมาตรา๑๑๙ในการแสวงหาความจรงและหยบยกขอกฎหมายทเกยวดวยความสงบเรยบรอยของประชาชนตามมาตรา๑๔๒(๕)ขนวากลาวในการวนจฉยคดกได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๐๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๙

โดยไมตรวจสอบอยางจรงจงในการรบฟงวาเอกสารสทธนนชอบหรอไมอยางไรทงยงใหน�าหนกการรบฟงเอกสารหรอเจาหนาทรฐเปนหลกแตขอเทจจรงทมาจากชาวบาน ไมวาโดยการบอกเลา ภาพถาย ฯลฯ หรอการกลาวอางเอกสารอนทปรากฏน�าหนกในเชงประวตศาสตรและสงคมวทยา หรอแมแตเรองสทธชมชนศาลกยงไมใหความส�าคญอยางเพยงพอทงๆทเหนไดวาประเดนสทธชมชนการเขาไปอยกอนการออกเอกสารสทธมการแจงเทจหรอไมเปนประเดนส�าคญแหงคด ซงหากศาลยตธรรมเปดใจรบฟงสงเหลาน ไมใชเพยงฟงจากเจาหนาททดนเทานน กจะเกดประโยชนแกความยตธรรมอยางจรงจงสมตามเจตนารมณของกฎหมายวธพจารณาความทมงจะใหพจารณาขอพพาทไปตามความเปนจรง ในคดนกบร.มค�าสงใหเพกถอนโฉนดแตกรมทดนปฏเสธทจะปฏบตตามเพราะความเหนจากกบร.เปนค�าสงเชงนโยบายศาลเองกถอวาตราบใดทโฉนดยงไมไดรบการเพกถอนเจาของโฉนดกยงไดรบประโยชนจากขอสนนษฐานวาถกตองเนองจากเปนเอกสารหลกฐานซงออกโดยรฐ กรณสวนปาคอนสาร จงหวดชยภม :นาสงสยวาศาลมกมทศนคตไปในทางเชอเจาหนาทของรฐไวกอนยงกวาการพเคราะหพฤตการณแหงคดอยางจรงจงหรอไม? เมอมพฤตการณสอวามสงผดปกตเกดขนในกระบวนการปฏบตงานของเจาหนาท อนเปนเหตควรสงสย กมขอทนาคดวา ศาลควรจะแสวงหาความจรงเพมเตมหรอไม และนาคดวา การทศาลจะพจารณาวนจฉยคดไปตามตวบทกฎหมายโดยไมไดพเคราะหใหถองแทวาบทกฎหมายนนตองดวยขอเทจจรงในกรณนนๆหรอไมจะกอใหเกดผลรายตอความเชอมนในกระบวนการยตธรรมเพยงใด?ในการตอสคดนรฐเปนผประกาศตามพ.ร.บ.ปาสงวนเปนผเกบเอกสารและมเอกสารครบถวนจงไดประโยชนจากขอสนนษฐานของกฎหมายแมวาชมชนอยกอนจรงแตขาดเอกสารสทธหรอขาดหลกฐานแหงสทธในกรณทมหลกฐานกไมไดรบฟงอยางเพยงพอการยอมรบสทธศาลปจจบนยอมรบสทธทตราไวในหนงสอเปนหลกไมใหน�าหนกแกพยานบคคลไมยอมรบสทธทตกทอดมาโดยพฤตนยหรอสทธทไดมาโดยไมมหลกฐานเปนหนงสอ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๐๙

รายงานของคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต นน มกใชในทางคดไมไดเนองจากขอเทจจรงบางเรองไมครบถวนในแงของกฎหมาย ในเรองภาระในการพสจน(BurdenofProof)และน�าหนกของหลกฐานจงเกดมขอเสนอวา ศาลควรรบฟงพยานหลกฐานทไมใชเอกสาร เชน ค�าใหการของผสงอายในชมชนเพอนบานเครอญาตตลอดจนหลกฐานทางประวตศาสตรรวมทงหลกฐานภบท.๕ทแสดงการเสยภาษทดนทครอบครองท�าประโยชนเมอพสจนไดวาจรงและไดรบการตรวจสอบยนยนจากหลายฝายดวย ขอทนาพจารณาคอ ปจจบนนทปรากฏแนชดแลววา ในรฐและเจาหนาทรฐมการทจรตคอรรปชนมากมายและมไดเปนรฐทบรสทธยตธรรมดงทกฎหมายไดสนนษฐานไวจงควรพจารณาวาจ�าเปนหรอไมทจะตองลดการใหน�าหนกแกค�าใหการของรฐและเอกสารของรฐ นอกจากนนแลวส�าหรบภาระในการพสจนในกรณทนาสงสยวาจะมการทจรตในการท�างานของรฐและเจาหนาทของรฐ นาจะผลกใหเปนภาระของเจาหนาทของรฐทตองพสจนวาตนเองไดท�างานโดยสจรต

๓. ระบบกลาวหาหรอระบบไตสวน เราไดพจารณาถงปญหาทท�าใหศาลยตธรรม(ศาลแพงศาลอาญา)ไมอาจใหความเปนธรรมในกรณพพาทเรองทดนทมทมาอนซบซอนเกยวพนกบการใชอ�านาจอทธพลตลอดจนการคอรรปชนของเจาหนาทผเกยวของเพราะเชอกนวาศาลตดหลกกฎเกณฑทท�าใหศาลไมอาจกาวลวงไปสอบสวนถงเรองราวเบองหลงของการไดมาซงเอกสารสทธ สาเหตส�าคญสาเหตหนงทศาลไมอาจลวงลกไปถงเรองราวเบองหลงไดนมกอธบายกนวา เพราะศาลใชระบบกลาวหาและปฏเสธทจะใชระบบไตสวน

ความแตกตางทสาคญของระบบทงสอง คอ ๑)ในระบบกลาวหาศาลมบทบาทในการพจารณาคดคอนขางจ�ากดโดย

เปนกรรมการผดแลใหคความด�าเนนคดไปตามหลกเกณฑทก�าหนดไวไมมอ�านาจสบพยานเอง แตตามระบบไตสวน ศาลมบทบาทในการ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๑๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๑

พจารณาคด จะสงสบพยานเพมเตม หรองดสบพยานกได ก�าหนดระเบยบวธการเกยวกบการสบพยานมนอย เพราะศาลมอ�านาจใชดลยพนจอยางกวางขวาง

๒)คความในระบบกลาวหาจะมบทบาทส�าคญในการตอสคดโดยเสนอขอเทจจรงและตรวจสอบขอเทจจรงกนเอง(AdversarySystem)แตในระบบไตสวนโดยเฉพาะคดอาญาจะเปนการด�าเนนคดระหวางศาลกบจ�าเลยโจทกเปนเพยงผชวยเหลอศาลในการคนหาขอเทจจรงเทานน

๓)ตามระบบกลาวหามหลกเกณฑการน�าสบพยานเครงครดมากเชนมบทตดพยาน (Exclusionary Rule) ไมยอมใหศาลรบฟงพยานนนเขาสส�านวนความเลยทงการใชค�าถามซกถามถามคานกตองอยในบงคบกฎหมายอยางเครงครดหากบกพรองหรอผดพลาดไปจากนศาลจะไมเชอเลยตางกบระบบไตสวนทเปดโอกาสใหมการเสนอพยานหลกฐานตอศาลไดโดยไมจ�ากดก�าหนดระเบยบวธการ(Technicality)เกยวกบการสบพยานมนอยและไมเปนสาระส�าคญศาลจงมดลพนจอยางกวางขวาง

ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความของไทยตามทศนคตของผพพากษาสวนใหญจะเอนไปในทางของระบบกลาวหาจงท�าใหมความเหนวาเปนระบบกลาวหา ผมคดวาประวตศาสตรววฒนาการของศาลไทย มสวนท�าใหศาลยดตดอยกบระบบกลาวหาเมอมการปฏรปการยตธรรมในประเทศสยาม(ประเทศไทยในปจจบน)ผมบทบาทโดดเดนคอพระวรวงศเธอพระองคเจารพพฒนศกดกรมหลวงราชบรดเรกฤทธพระบดาแหงกฎหมายไทยพระองคไดทรงศกษากฎหมายจากประเทศองกฤษการพจารณาคดในศาลองกฤษนนใชระบบกลาวหาเสดจในกรมฯ ทรงกอตงโรงเรยนกฎหมายซงปจจบนไดพฒนามาเปนเนตบณฑตยสภาพระองคไดทรงฝกสอนผพพากษารนแรกดวยพระองคเอง ดงนนผพพากษารนแรกๆจงเปนผทไดไปศกษาตอยงประเทศองกฤษแทบทงสนประเพณการใชระบบกลาวหาจงหยงรากลกในการพจารณาคดในศาลยตธรรม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๑

สงทนาสนใจคอองกฤษไมมประมวลกฎหมายการพจารณาตดสนคดอาศยการอางองฎกาคอ ค�าพพากษาเดมๆ โดยเฉพาะอยางยงของศาลฎกา แตไทยมประมวลกฎหมายแบบของฝรงเศสตามค�าแนะน�าของสมเดจกรมพระยาด�ารงราชานภาพ ดวยเหตผลทางการเมองและความสะดวกรวดเรวในการน�ามาใชงานประเทศฝรงเศสและประเทศอนๆ ในยโรปทใชประมวลกฎหมายใชระบบไตสวนในการพจารณาคด ไทยจงมการยตธรรมแบบฝรงเศสปนองกฤษ คอมกฎหมายเปนลายลกษณอกษรคอประมวลกฎหมายแตศาลพจารณาคดโดยใชระบบกลาวหาทงๆทระบบกฎหมายดงเดมของเราและกฎหมายวธพจารณาความแพงร.ศ๑๑๕และร.ศ.๑๒๗และแมในปจจบนบทกฎหมายกยงใหอ�านาจผพพากษามบทบาทแสวงหาความจรงไดดวยตนเอง ผมสงสยวาการทเราเขาใจวากฎหมายของเราเปนลกผสมแบบนอาจมสวนท�าใหเกดความไมเปนธรรมดงทชาวบานรสกในกรณตางๆ ทเราไดพจารณา ค�าตดสนของศาลแมศาลฎกากไมศกดสทธเทาตวบทกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรในการปฏบตงานของศาลองกฤษ เราจะพบวาผพพากษาทมชอเสยงมกเปนผทสามารถตความค�าพพากษาฎกาใหเหมาะสมกบสภาพทเปลยนไปของสงคมและท�าใหเกดความเปนธรรมแมวาจะเปนการขดแยงในความเปนจรงกบค�าพพากษาฎกาเดม แตการตความกฎหมายทเปนลายลกษณอกษร จะตองตความตามตวอกษรหรอตามเจตนาของกฎหมายซงในสภาพสงคมทเปลยนแปลงอยางรวดเรวอาจน�าไปสความไมเปนธรรมได หากใชระบบไตสวน ซงยอมใหศาลใชดลยพนจอยางกวางขวางคงจะท�าใหศาลสามารถทจะรกษาความเปนธรรมไดดกวา ศาลไทยแมกฎหมายจะยอมใหศาลสถตยตธรรมเดนเผชญสบหรอใชระบบไตสวนไดกตาม ศาลมกไมยอมใชวธการเหลาน เพราะมแนวความคดวาการเดนเผชญสบจะกระท�าในกรณทไมสามารถด�าเนนการไดดวยวธการอนอกแลว เพอเปนการรกษาความยตธรรมจงออกเดนเผชญสบนอกจากนยงมแนวความคดเกยวกบการรกษาความเปนกลางซงเปนเรองของวธการพจารณาคดคอระบบกลาวหาซงศาลวางตนเปนคนกลางการรบฟงพยานหลกฐานตางๆจะเกดจากการทคความน�าพยานหลกฐานตางๆมาเสนอตอศาลไมใชใหศาลคนหาความจรงเองทงๆ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๑๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๓

ทหากศาลเหนเปนการจ�าเปนกอาจด�าเนนการไดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา๑๐๒,๑๐๓,๑๐๓/๑[4]

สวนการทศาลไมคอยใชระบบไตสวน เพราะมาจากแนวคดทวา ศาลควรรกษาความเปนกลางการคนหาความจรงตางๆควรปลอยใหเปนหนาทของคความทจะเสนอพยานหลกฐานตางๆเขามาสศาลเองประกอบกบการเรยนการสอนสวนใหญในสถาบนการศกจะมองวา ระบบการพจารณาคดของไทยใชระบบกลาวหาท�าใหผพพากษาสวนใหญจะวางตวเปนกลาง แตหากเปนระบบไตสวนคความจะกลายเปนผชวยเหลอของศาลในการคนหาความจรง

[4]ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา๑๐๒ใหศาลทพจารณาคดเปนผสบพยานหลกฐานโดยจะสบในศาลหรอนอกศาลณทใดๆกไดแลวแตศาลจะสงตามทเหนสมควรตามความจ�าเปนแหงสภาพของพยานหลกฐานนนแตถาศาลทพจารณาคดเหนเปนการจ�าเปนใหมอ�านาจมอบใหผพพากษาคนใดคนหนงในศาลนนหรอตงใหศาลอนสบพยานหลกฐานแทนไดใหผพพากษาทรบมอบหรอศาลทไดรบแตงตงนนมอ�านาจและหนาทเชนเดยวกบศาลทพจารณาคดรวมทงอ�านาจทจะมอบใหผพพากษาคนใดคนหนงในศาลนนหรอตงศาลอนใหท�าการสบพยานหลกฐานแทนตอไปดวยถาศาลทพจารณาคดไดแตงตงใหศาลอนสบพยานแทนคความฝายใดฝายหนงจะแถลงตอศาลทพจารณาคดวาตนมความจ�านงจะไปฟงการพจารณากไดในกรณเชนน ใหศาลทไดรบแตงตงแจงวนก�าหนดสบพยานหลกฐานใหผขอทราบลวงหนาอยางนอยไมต�ากวาเจดวนคความทไปฟงการพจารณานนชอบทจะใชสทธได เสมอนหนงวาการะบวนพจารณานนไดด�าเนนในศาลทพจารณาคดใหสงส�าเนาค�าฟองและค�าใหการพรอมดวยเอกสารและหลกฐานอนๆ อนจ�าเปนเพอสบพยานหลกฐานไปยงศาลทไดรบแตงตงดงกลาวแลวถาคความฝายทอางองพยานหลกฐานนนมไดแถลงความจ�านงทจะไปฟงการพจารณากใหแจงไปใหศาลทไดรบแตงตงทราบขอประเดนทจะสบเมอไดสบพยานหลกฐานเสรจแลว ใหเปนหนาทของศาลทรบแตงตงจะตองสงรายงานทจ�าเปนและเอกสารอนๆทงหมดอนเกยวของในการสบพยานหลกฐานไปยงศาลทพจารณาคด

มาตรา๑๐๓ภายใตบงคบบทบญญตแหงประมวลกฎหมายน วาดวยการขาดนดการรองสอดและการขบไลออกนอกศาลหามมให ศาลทพจารณาคดหรอผพพากษาทรบมอบหมายหรอศาลทไดรบแตงตงดงกลาวขางตนท�าการสบพยานหลกฐานใดโดยมไดใหโอกาส เตมทแกคความทกฝายในดนทจะมาฟงการพจารณาและใชสทธเกยวดวยกระบวนพจารณาเชนวานน ตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายน ไมวาพยานหลกฐานนนคความฝายในจะเปนผอางองหรอศาลเปนผสงใหสบ

มาตรา๑๐๓/๑ในกรณทคความตกลงกนและศาลเหนเปนการจ�าเปนและสมควรศาลอาจแตงตงเจาพนกงานศาลหรอเจาพนกงานอนซงคความเหนชอบใหท�าการสบพยานหลกฐานสวนใดสวนหนงทจะตองกระท�านอกศาลแทนไดใหเจาพนกงานผปฏบตหนาทตามวรรคหนงเปนเจาพนกงานตามประมวลกฎหมายอาญาและใหน�าความในมาตรา๑๐๓มาใชบงคบโดยอนโลม(หมายเหต๑๐๓/๑เพมเตมโดยพ.ร.บ.แกไขเพมเตมปวพ.(ฉบบท๒๓)พ.ศ.๒๕๕๐)

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๓

การอภปรายในทประชมทง ๕ กรณทเกยวกบเรองการใชระบบกลาวหาหรอระบบไตสวนนน ไดมการอภปรายวาในคดเหลาน ถาไมใชระบบไตสวนหรอศาลมบทบาทเชงรกในการแสวงหาความจรงกจะไมสามารถแกปญหาเรองความเปนธรรมไดอาทเชนในกรณทดนหลงสมปทานเหมองแรจงหวดพงงามการแจงส.ค.๑ตามทมการขออนญาตผอนผนจากผวาฯเมอไดส.ค.๑แลวไปขอออกน.ส.๓และออกโฉนดความจรงผเปนโจทกตอนทไปแจงผวาฯขอผอนผนออกส.ค.๑นนไดอางวาไดซอทดนเมอปพ.ศ.๒๔๙๖ซงขณะนนอยในสมปทานซงจะหมดอายสญญาในปพ.ศ.๒๕๐๒ซงผวาฯเหนชอบสงเรองมาทกรมทดนกรมทดนออกน.ส.๓ในวนเดยวกนแลวออกโฉนดในปพ.ศ.๒๕๒๑ซงมขอนาสงสยวาส.ค.๑วาเกดขนจรงหรอไมเมอมการน�าขอเทจจรงขนสการพจารณาศาลกมกจะเหนวาเปนหลกฐานทถกตองเนองจากเปนเอกสารหลกฐานของรฐทงทความจรงแลวนาสงสยอยางยงวาจะมการแจงเทจในการออกเอกสารสทธซงศาลควรเปดใจรบฟงพฤตการณแวดลอมประกอบการพจารณาไมใชเพยงฟงจากเจาหนาเทานน คดนศาลยตธรรมไมสามารถสาวขอเทจจรงใหลกลงไปไดโดยอธบายกนวาเปนเพราะคดนเปนคดเชาทรพยผเชาไมไดเปนเจาของทดนกฎหมายสนนษฐานวาผมชอเปนเจาของโฉนดเปนเจาของทดนคดนเปนคดแพงคดแพงจะจ�ากดการพจารณาของศาลเฉพาะในประเดนขอพพาทในคดเทานน ถามไดมการตอสเรองการออกโฉนดทดนมชอบศาลกมอาจไปพพากษาในประเดนนนได(ปญหาในการ

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๑๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๕

พจารณาคดมาตรา๘๔/๑[5]วธพจารณาความแพง)ศาลแสวงหาพยานหลกฐานเองไมไดตองวางตวเปนกลางเรองการออกโฉนดมชอบทเปนตนเหตตองไปฟองศาลปกครองเพอใหเพกถอนโฉนดทดน ในกรณจงหวดอบลราชธานไดมการฟองศาลปกครองศาลปกครองชนตนใชระบบไตสวน จงไดพบวาการออกโฉนดไมนาจะชอบจงสงใหใชกฎหมายทดนมาตรา๖๑เพกถอนเอกสารสทธมการแสดงความเหนวาศาลยตธรรมอาจตองปรบกระบวนวธพจารณาเปนแบบไตสวนแบบศาลปกครองจะท�าใหประชาชนไดรบความเปนธรรมมากขน ในกรณชาวเล หาดราไวย กมการอธบายกนวาถาจะเพกถอนโฉนด ตองอาศยศาลปกครองศาลยตธรรมไมอาจยนมอเขาไปในกรณเพกถอนโฉนดไดทงๆทหากพจารณาตามแนวพจารณาของกรรมการวนจฉยเขตอ�านาจศาล หากมประเดนตองวนจฉยเบองตนวากรรมสทธเปนของฝายใด อ�านาจพจารณากเปนของศาลยตธรรมและหากศาลเหนสมควรกยอมพพากษาเพกถอนโฉนดได

[5]ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา๘๔การวนจฉยปญหาขอเทจจรงในคดใดจะตองกระท�าโดยอาศยพยานหลกฐานในส�านวนคดนนเวนแต(๑)ขอเทจจรงซงรกนอยทวไป(๒)ขอเทจจรงซงไมอาจโตแยงไดหรอ(๓)ขอเทจจรงทคความรบหรอถอวารบกนแลวในศาล(หมายเหตมาตรา๘๔แกไขเพมเตมโดยพ.ร.บ.แกไขเพมเตมปวพ.(ฉบบท๒๓)พ.ศ.๒๕๕๐)

มาตรา ๘๔/๑ คความฝายใดกลาวอางขอเทจจรงเพอสนบสนนค�าคความของตนใหคความ ฝายนนมภาระการพสจนขอเทจจรงนน แตถามขอสนนษฐานไวในกฎหมายหรอมขอสนนษฐานทควรจะเปน ซงปรากฏจากสภาพปกตธรรมดาของเหตการณเปนคณแกคความฝายใด คความฝายนนตองพสจนเพยงวาตนไดปฏบตตามเงอนไขแหงการทตนจะไดรบประโยชน จากขอสนนษฐานนนครบถวนแลว (หมายเหตมาตรา๘๔/๑เพมเตมโดยพ.ร.บ.แกไขเพมเตมปวพ.(ฉบบท๒๓)พ.ศ.๒๕๕๐)

เมอประชมพจารณาเรองหนองปลาสวาย จงหวดล�าพน มการอภปรายวาหากศาลไมรอใหประชาชนเพกถอนโฉนดแตจะรอลวงลกไปถงเบองหลงการออกโฉนดจนมค�าสงใหเพกถอนทกครงทจ�าเลยหรอโจทกอางวาโฉนดมชอบคดจะยาวนานและคดจะคางเตมศาลไปหมดนอกจากนนแลวยงมการกลาววาการใชวธการไตสวนนนลาชามาก ศาลเองกถกวา วาพจารณาคดลาชาอยแลว จะมท�าใหถกบนวามากขนดวยแตอยางไรกตามการพจารณาคดดวยวธกลาวหากถกตอวาอยแลววา ศาลไมรบฟงพยานหลกฐานทแสดงถงภาพรวมสภาพของสงคมจะรบฟงแตเอกสารทางราชการและค�าใหการของเจาหนาทของรฐเทานน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๕

ทางออกทนาเสนอม ๒ ประการหลกๆ คอ ๑)ตามกฎหมาย[6]ศาลยตธรรมสามารถใชระบบไตสวนหรอแสดงบทบาท

เชงรกในการแสวงหาความจรงไดเมอจ�าเปนเพอรกษาความยตธรรมแตปญหาใหญคอศาลไมคอยไดใชดวยทศนคตและความเคยชนตามเหตผลทไดกลาวมาแลว ขอเสนอมวาเมอศาลมองเหนและสงสยวาการออกโฉนดอาจไมชอบธรรมกอาจใชวธการพจารณาแบบไตสวนแทนกลาวหาไดอยางเชนกรณอบลฯการทคนๆเดยวออกโฉนดทดนเปนหมนๆไรกนาสงสยวาอาจออกโดยมชอบอยางกรณอนๆ ทคณะกรรมการทรฐบาลตงขนสอบสวนหรอคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาตไดท�าการสอบสวนและพบวาโฉนดออกโดยมชอบกนาจะใหศาลสงสยและใชระบบไตสวนได

๒)ไดมการเสนอวาประธานศาลฎกานาจะออกค�าแนะน�าใหผพพากษาปฏบต ซงขณะนไดมการกระท�าเชนนนแลวในคดสงแวดลอม เหนวาควรมการใหใชระบบวธแสวงหาความจรงในเชงรกหรอใชการไตสวนในการพจารณาคดทดนเชนเดยวกบทไดท�าในคดสงแวดลอม

นอกจากนแลว ไดเคยมการใหความเหนวานาจะจดตงศาลเฉพาะดานในคดทดนและสงแวดลอมทจะใชระบบไตสวนแทนระบบกลาวหา

[6]ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๘๖ วรรคสาม เมอศาลเหนวาเพอประโยชนแหงความยตธรรมเปนการจ�าเปนทจะตองน�าพยานหลกฐานอนอนเกยวกบประเดนในคดมาสบเพมเตม ใหศาลท�าการสบพยานหลกฐานตอไป ซงอาจรวมทงการทจะเรยกพยานทสบแลวมาสบใหมดวย โดยไมตองมฝายใดรองขอ

มาตรา๑๑๖ในเบองตนใหพยานตอบค�าถามเรองนามอายต�าแหนงหรออาชพภมล�าเนาและความเกยวพนกบคความ แลวศาลอาจปฏบตอยางใดอยางหนงตอไปน (๑) ศาลเปนผถามพยานเอง กลาวคอแจงใหพยานทราบประเดนและขอเทจจรงซงตองการสบแลวใหพยานเบกความในขอนนๆโดยวธเลาเรองตามล�าพงหรอโดยวธตอบค�าถามของศาลหรอ(๒)ใหคความซกถามและถามคานพยานไปทเดยว

มาตรา๑๑๙ไมวาเวลาใดๆในระหวางทพยานเบกความหรอภายหลงทพยานไดเบกความแลวแตกอนมค�าพพากษาใหศาลมอ�านาจทจะถามพยานดวยค�าถามใดๆตามทเหนวาจ�าเปนเพอใหค�าเบกความของพยานบรบรณ หรอชดเจนยงขน หรอเพอสอบสวนถงพฤตการณทท�าใหพยานเบกความเชนนนถาพยานสองคนหรอกวานนเบกความขดกน ในขอส�าคญแหงประเดน เมอศาลเหนสมควรหรอเมอคความฝายใดฝายหนงมค�าขอใหศาลมอ�านาจเรยกพยานเหลานนมาสอบถามปากค�าพรอมกนได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๑๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๗

ส�าหรบปญหาการพจารณาคดลาชา ถาใชวธการไตสวน มขอเสนอใหผพพากษามผชวยผพพากษาหรอนตกรท�าหนาทหาขอมลหลกฐานใหผพพากษาในคดทใชวธการไตสวนซงอาจท�าเปนกลมนตกรหรอแตงตงเปนแผนกพเศษประจ�าแตละศาลไดเพอชวยใหการพจารณาคดเสรจรวดเรวขน

๔. สทธชมชน : รฐธรรมนญมาตรา ๖๖ และ ๖๗ ในเรองสทธชมชนรฐธรรมนญพ.ศ.๒๕๕๐มขอก�าหนดไวดงนคอมาตรา๖๖(สทธอนรกษหรอฟนฟภมปญญาทองถนและทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม) มาตรา๖๖บคคลซงรวมกนเปนชมชนชมชนทองถนหรอชมชนทองถนดงเดมยอมมสทธ อนรกษ หรอฟนฟจารตประเพณ ภมปญญาทองถน ศลปวฒนธรรมอนดของทองถนและของชาต และมสวนรวมในการจดการ การบ�ารงรกษาและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมรวมทงความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดลและยงยน มาตรา ๖๗ สทธของบคคลทจะมสวนรวมกบรฐและชมชนในการอนรกษบ�ารงรกษา และการไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาต และความหลากหลายทางชวภาพและในการคมครองสงเสรมและการรกษาคณภาพสงแวดลอมเพอใหด�ารงชพอยไดอยางปกตและตอเนองในสงแวดลอมทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพอนามยสวสดภาพหรอคณภาพชวตของตนยอมไดรบความคมครองตามความเหมาะสม การด�าเนนโครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอชมชนอยางรนแรงทงทางดานคณภาพสงแวดลอมทรพยากรธรรมชาตและสขภาพจะกระท�ามไดเวนแตจะไดศกษาและประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชนและจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนรวมไดเสยกอนรวมทงไดใหองคกรอสระซงประกอบดวยผแทนองคกรเอกชนดานสงแวดลอมและสขภาพและผแทนองคกรสถาบนอดมศกษาทจดการศกษาดานสงแวดลอมหรอทรพยากรธรรมชาต หรอดานสขภาพ ใหความเหนประกอบกอนการมการด�าเนนการดงกลาว

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๗

ในทประชมไดมการอภปรายอยางยดยาวในเรองน วาศาลยตธรรมควรจะใชบทบญญตของรฐธรรมนญในเรองนหรอไมในการพจารณาคดของศาลไดมการอภปรายวาบทบญญตของรฐธรรมนญเรองนจะตองมกฎหมายรองรบดงทไดมค�าพพากษาฎกาในเรองTheBeachวาตองมกฎหมายเฉพาะมารองรบเมอยงไมมกฎหมายรองรบกไมรวาชมชนคอใครเนองจากในรฐธรรมนญฉบบพ.ศ.๒๕๔๐ไดก�าหนดไววา สทธชมชนสามารถใชไดตามทกฎหมายบญญต ค�าพพากษาฎกาเรองนนออกมาเมอยงใชรฐธรรมนญปพ.ศ.๒๕๔๐อยแตรฐธรรมนญปพ.ศ.๒๕๕๐มไดมเงอนไขขอจ�ากดนนแลวและศาลรฐธรรมนญไดเคยมค�าวนจฉยท๓/๒๕๕๒ตงแตวนท๑๘มนาคม๒๕๕๒วารฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช๒๕๕๐ มเจตนารมณใหสทธชมชนอนเปนสทธและเสรภาพทรฐธรรมนญฉบบนรบรองไวมสภาพบงคบไดทนททรฐธรรมนญประกาศใหมผลใชบงคบโดยไมตองรอใหมการบญญตกฎหมายอนวตการมาใชบงคบกอนดงนนโดยผลของค�าพพากษาศาลรฐธรรมนญฉบบน ศาลนาจะใชสทธชมชนไดโดยไมตองมกฎหมายลกมารองรบแลว อยางไรกดไดมขอโตแยงขนวา ในระบบศาลยตธรรมนน ถาจะออกนอกแนวฎกากท�าไดยากเพราะมกเชอกนวาศาลตองเดนตามแนวฎกา ไดมการอภปรายถงปญหาวาชมชนคอใครคออะไรมผอางถงระเบยบส�านกนายกฯวาดวยเรองโฉนดชมชนทรบรองสทธชมชนทจะขอโฉนดชมชนไดระเบยบส�านกนายกฯ ฉบบนน ใหค�าจ�ากดความของชมชนไววา ชมชน หมายถง กลมประชาชนทรวมตวกนโดยมวตถประสงครวมกน เพอการจดการดานเศรษฐกจสงคมและวฒนธรรม รวมทงการมสวนรวมในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและมการวางระบบการบรหารจดการและแสดงเจตนาแทนกลมไดโดยด�าเนนการอยางตอเนองเปนระยะเวลาไมนอยกวา๓ปกอนวนทระเบยบนใชบงคบ ความจรงการจะสรางค�าจ�ากดความของชมชนซงเปนทยอมรบโดยทกคนนนเปนสงทยากมากไดมการอางถงนกสงคมวทยามานษยวทยาวานาจะเปนผทสามารถใหความหมายของชมชนไดดทสดแตเทาทผมทราบความหมายของค�านกยงเปนทถกเถยงกนในวงการนกสงคมวทยามานษยวทยา ในความเหนของผม

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๑๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๙

การรวมกลมของคนมระดบทมความสมพนธกนนอยทสดซงผมขอเรยกวาชมคนหรอกลมชนไมใชชมชนเชนคนไปยนอยทสนามบนคอยจะแยกกนขนเครองบนไปตามทตางๆจนกระทงถงกลมทมความสมพนธกนแนบแนนทสดจนการกระท�าของผใดผหนงจะมผลกระทบถงสวนรวมทกคนและเปนทสนใจของทกคนเปนกลมทมกฎเกณฑควบคมความประพฤตรวมกนความเชอรวมกนพงพาตนเองเปนชมชนทเขมแขง เปนอสระและพงพาตนเอง ดงนนการทจะถอวาการรวมตวกนระดบไหนเปนชมชนตามกฎหมายรฐธรรมนญนาจะพจารณาจากเจตนาของกฎหมายวาจะใหชมชนท�าหนาทอะไรและอยางไรมากกวาซงจะเหนไดชดเจนวากฎหมายประสงคใหกลมคนนนท�าหนาทอนรกษหรอฟนฟภมปญญาทองถนและทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม ดงนนกลมคนกลมใดท�าหนาทนนๆ กควรจะไดรบการพจารณาวาเปนชมชนตามกฎหมายรฐธรรมนญ สวนทวากลมคนใดท�าหนาทดงนนหรอไมเปนขอเทจจรงทศาลควรจะพจารณาตดสนได การทรฐธรรมนญก�าหนดใหสทธดงกลาวแกชมชน กเพราะในปจจบนรฐสวนกลางและนายทนไดรกคบหนาไปขดรดทรพยากรธรรมชาตในทองถน หรอท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนอนมากอาทเชนยดครองผนปาทประชาชนทองถนอาศย หากน ท�าลายปาไม สรางโรงงานอตสาหกรรมทสรางมลพษ ฯลฯ รฐธรรมนญจงประสงคทจะรกษาความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตไว โดยใหชมชน และองคกรปกครองทองถนสามารถทจะปกปองตนเอง และรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของทองถน นคอเจตนารมณของกฎหมายตามทผมเขาใจ ปญหาอกประการหนงในการทจะใชบทบญญตของรฐธรรมนญคอปญหาทวาชมชนไมเปนนตบคคลจงไมอาจมสทธตามกฎหมายในเรองนนาสงเกตวาในการใหโฉนดชมชน รฐบาลมอบใหแกสหกรณ เพราะสหกรณเปนนตบคคลตามกฎหมาย แตกลมออมทรพย ซงเปนองคกรของชมชนสวนมากไมถอวาเปนนตบคคลจงไมสามารถจะมสทธตามกฎหมายไดท�าการฟองศาลไมไดชมชนสวนมากไมประสงคทจะแปลงกลมออมทรพยเปนสหกรณเพราะสหกรณตองอยภายใตกฎระเบยบของกรมสงเสรมสหกรณซงแขงตวขาดความยดหยนท�าใหองคกรไม

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๑๙

สามารถท�างานอยางมประสทธภาพและเหมาะสมกบสภาพสงคมของชาวบานได ในทางความคดทางวชาการความแพงบอกวาหากจะมนตบคคลนตบคคลตองตงขนโดยอ�านาจกฎหมาย หมายถง กฎหมายลายลกษณอกษร ไมไดพดวานตบคคลอาจตงขนโดยจารตประเพณไดปจจบนนทางทฤษฏทวโลกยอมรบวามนตบคคลทกฎหมายรบรองแจงชดกบนตบคคลโดยสภาพ แตจบตองได รบรแกสาธารณชนไดมการตงอยในลกษณะทแสดงเจตจ�านงปรากฏรบรแกสาธารณชนตองมองคกรหรอกลไกทมความเปนปกแผน แสดงเจตจ�านงได ความจรงทเปนปญหาคอนกกฎหมายจะยอมรบไดหรอไมวาชมชนมสทธไดซงรฐธรรมนญเขยนไวแลวจงถอไดวามกฎหมายรบรองใหมสทธไดและยอมมสภาพบคคลไดแลวแตเมอไรจะเปนชมชนหลกการม๒วธคอเขยนกฎหมายรองรบบญญตหรอปรบความคดนกกฎหมายซงชมชนตองมลกษณะรวมกนอยเปนปกแผนทสามารถแสดงเจตจ�านงได สทธชมชนไดรบการรบรองตามรฐธรรมนญแลว ศาลสามารถน�ามาปรบใชไดเลยแตสงทศาลจะน�ามาปรบใชนนสาระส�าคญขนต�านนมเพยงใดยอมมทางเปนไปไดสองทางคอ๑.)ศาลอาจรเองโดยการตความตามหลกทวาขอกฎหมายเปนสงทศาลรไดเองหรอ๒.)คความตองน�าเสนอหรอชแจงแสดงใหปรากฏซงหากตงประเดนและน�าสบใหถกทางกจะชวยใหศาลปรบใชไดดขน ไดมการพดถงเรองกรรมสทธวานาจะมการปฏรประบบกรรมสทธใหมวาจะเปนแบบทนนยมเตมตว เปนของเอกชนปจเจกหรอแบบอน เชนสทธชมชนโฉนดชมชนเอกสารสทธชมชนมการอภปรายวาสทธในทรพยสนหรอกรรมสทธเดดขาดของผเดยวเปนสทธเดดขาดแตผเดยว(ExclusiveRight)หรอเปนสทธทผอนมสวนรวมรวมอยดวยภายใตบงคบแหงกฎหมายตามหลกวาดวยInclusiveApproach ซงในทางทฤษฎเราควรจะท�าความคดใหกระจางวา กรรมสทธเปนExclusive right เปนสทธเดดขาดของเจาของแตผเดยว ในลกษณะทเปนสทธผกขาด หรอทจรงแลวกรรมสทธเปนสทธทสงคมและคนอนๆ มสวนรวมอยดวยในลกษณะทเปนInclusiverightดงทเหนไดจากกรณทกฎหมายรบรองใหเอกชนแตละคนแมจะมสทธใชสอยมสทธไดดอกผลในทรพยของตนและมสทธขดขวาง

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒๐ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๑

มใหผอนเขาเกยวของกบทรพยของตนโดยมชอบดวยกฎหมายไดแตกอาจมคนอนรวมดวยอาทเชนชาวบานเดนผานไดในฐานะทเปนทางจ�าเปน(ม.๑๓๔๙)ใชเปนทค�าจนในการปลกสรางหรอซอมแซมอาคารโดยบอกกลาวลวงหนา (ม.๑๓๕๑)วางทอน�า ทอระบายน�า สายไฟฟาผานทดนโดยจายคาทดแทน (ม.๓๕๒) พาปศสตวเขาไปเลยงหรอเอาน�าหรอเขาไปเกบฟนของปาตามจารตระเพณตราบเทาทเจาของไมหาม(ม.๑๓๕๓,๑๓๕๔)รวมทงขอจ�ากดกรรมสทธตามกฎหมายเฉพาะอนๆทมอกเปนจ�านวนมากซงอาจเหนไดวาสทธท�านองนเปนสทธในทางInclusiveapproachแตในประเทศไทยยงไมคอยเนนความส�าคญใหเหนชดมากนกยงในดานทดนในแงสงแวดลอมในแงคณคาพนฐานทางรฐธรรมนญอนเปนรากฐานของความสงบเรยบรอยของประชาชน โดยเฉพาะในแงการใชกฎหมายมหาชน กรรมสทธยอมมจ�ากดตามกฎหมาย ซงยอมจะมลกษณะทตองค�านงถงInclusiveapproachใหมาก สทธชมชน เปน Inclusive right ในแงกฎหมายมหาชน และในแงรฐธรรมนญ ซงตองถอวา ชมชนเปนผทรงสทธรวมกนกบหนวยงานของรฐ และองคกรปกครองสวนทองถน กรณการประกาศเขตอทยานแลวชาวเลถกบบใหไปหากนในเขตน�าลกนอกเขต ถาอางสทธชมชน ชาวเลมสทธจดการทรพยากรธรรมชาตรวมกบกรมอทยานฯ เปนสทธตามรฐธรรมนญ เปนสทธทมศกดทางกฎหมายสงกวากฎหมายธรรมดากรมอทยานฯมสทธตามกฎหมายธรรมดาชมชนมสทธตามรฐธรรมนญแมอาจโตแยงไดวาไมใชชมชนแตหากไดรบการยอมรบแลววาเปนชมชนแสดงวามสทธรวมจดการ มสทธตอรองและตกลงกบหนวยงานของรฐในการรกษาทรพยากรธรรมชาตโดยเขามสทธใชสอยโดยทไมขดตอหลกความยงยนและความสมดลของธรรมชาตกรณท�านองนมตวอยางในตางประเทศใหเหนไดมากมายควรทเจาหนาทของรฐนกกฎหมายและผเกยวของในการวนจฉยตดสนคดจะไดตดตามศกษาใหถองแท ในฐานะขอผกพนทองคกรของรฐและเจาหนาทของรฐมหนาทปฏบตตามความผกพนแหงสทธและเสรภาพขนพนฐานตามรฐธรรมนญ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๑

๕. ความเหล�อมลาในสงคม : ความเทาเทยมในศาลยตธรรม ดงทไดน�าเสนอมาแลวในบทแรกวา สงคมไทยมความเหลอมล�าในการถอครองทดนสงอยางยงในดานรายไดและทรพยสนกเชนกนหากแบงประชากรออกเปน๕กลมตามสดสวนการถอครองทรพยสนและรายไดปรากฏวากลมบนสดมทรพยสนครวเรอนถงรอยละ๖๙ ในขณะทกลมคนต�าสดมทรพยสนครวเรอนอยทรอยละ๑.๑เทานนในดานรายไดสวนแบงรายไดของกลมรวยสดมากถงรอยละ๕๕ในขณะทกลมจนสดมสวนแบงเพยงรอยละ๔.๔เทานนแมแตกลมทรวยอนดบสองกไดสวนแบงของรายไดเพยงรอยละ๑๘ เทานน[7] ปจจยทกอใหเกดความเหลอมล�าเชนนมหลายประการบทความนจะพยายามบรรยายอยางยอๆถงบางปจจยทเกยวของกบเรองทดนและโยงถงกระบวนการยตธรรมเทานน ในอดตสงคมไทยไมมสงทเรยกวากรรมสทธทดนทงประเทศถอวาเปนของพระมหากษตรยคอพระเจาแผนดนประชาชนมสทธครอบครองและใชประโยชนเขาจะมสทธนตราบเทาทเขาใชประโยชนในทดนผนนนและถาเขาตายลงลกเขากจะไดสบทอดมรดกในทดนผนนน ตราบใดทยงใชประโยชนในทดนผนนนอยหากวาเขาทงทดนผนนนรกรางวางเปลา ผใดทเขามาท�าประโยชนในทดนผนนนกจะไดสทธครอบครองใชประโยชนแทนเขาเพราะเมอเขาเลกท�าประโยชนในทดนการครอบครองทดนกจะกลบคนเปนของพระมหากษตรยซงจะพระราชทานใหผเขามาจบจองท�าประโยชนไดสทธครอบครองตอไป แนวความคดเรองกรรมสทธเปนแนวความคดในประเทศตะวนตก เปนแนวคดทเปนพนฐานหนงของระบบทนนยมท�าใหทดนกลายเปนสนคาเปนทรพยสนทเกบสะสมไวไดเสมอนดงวตถทเปนทรพยสนอนๆเชนรถยนตฯลฯทดนจงเปนทรพยสนอยางหนงทซอมาเกบไวเกงก�าไรโดยทงใหวางเปลาอยไดโฉนดคอเอกสารแสดงกรรมสทธซงอาจซอขายเปลยนมอไดทดนจงเปนสนคาชนดหนง ในระยะแรกๆการออกโฉนดนนจ�ากดอยบรเวณใกลเคยงกบกรงเทพฯเชนทงรงสตซงปรากฏวาเกดเจาทดนและเกษตรกรผเชานาขนสมยนนไดมการคาขาวเกดขนแลวและไดมการสงออก

[7]คณะกรรมการปฏรป(คปร.)แนวทางการปฏรปประเทศไทยกรงเทพฯ๑๔พฤษภาคมพ.ศ.๒๕๔๔.

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒๒ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๓

แตเดมมาประเทศไทยเปนดนแดนทชาวนาถอครองทดนผนเลกๆ และไมคอยมเจาทดนถอครองทดนผนใหญและใหเชาท แตเมอมการเปลยนแปลงทางกฎหมายเกดขนมโฉนดทดนมการสงออกขาวกเรมมเจาทดนมการเชานาเพอปองกนไมใหชาวนาสญเสยทดน รฐบาลสมยหลงเปลยนแปลงการปกครองพ.ศ.๒๔๗๕จงไดตรากฎหมายจ�ากดการถอครองทดนลงใหถอครองไดเพยงครอบครวละ๕๐ไรแตหลงพ.ศ.๒๕๐๐เมอไทยไดเขารวมกบสหรฐอเมรกาในสงครามตอตานลทธคอมมวนสตทแผเขามาในอนโดจนคอเวยดนามเขมร(กมพชา)และลาว ไดมประกาศคณะปฏวตยกเลกขอบญญตของกฎหมายขอน และปลอยใหมการถอครองทดนได โดยไมมการจ�ากดขนาด สหรฐถอวาไทยเปนดานหนาของทนนยมในการตอตานการแผขยายของคอมมวนสตในเอเชยจงมการทมทนเขามาในประเทศไทยเพอพฒนาประเทศ ใหเปนประเทศทนนยมตามแบบของสหรฐอเมรกามการสงเสรมอตสาหกรรมโดยการพฒนาเครอขายคมนาคมเชนการสรางถนนทวประเทศซงสวนหนงเปนถนนยทธศาสตรในการตอตานและปราบปรามคอมมวนสต มการสรางเขอนเพอผลตกระแสไฟฟา ส�าหรบโรงงานอตสาหกรรม มการเขามาลงทนของบรษทตางประเทศในการผลตสนคาอตสาหกรรม ตลอดจนการพาณชยขนาดใหญในสนคาทงสงและปลก สงเหลานไดท�าใหเมองเรมทกรงเทพฯแตตอมาเปนเมองใหญจนในทสดอ�าเภอและต�าบลแผขยายอยางรวดเรว การอตสาหกรรมและพาณชยดงดดผคนใหอพยพเขามาสเมองขนาดของเมองจงแผขยายเขาไปในเขตทท�าเกษตรกรรมโดยรอบท�าใหราคาทดนสงขนอยางรวดเรวและไมหยดยง จงมการกกตนทดนเพอเกงก�าไร รอคอยการขยายเมองและทางคมนาคม ในขณะทการพฒนาดานอตสาหกรรมและการเจรญเตมโตของเมองด�าเนนไปอยางรวดเรวการเปลยนแปลงดานการเกษตรมไดสงผลใหสถานะของเกษตรกรดขนเทาใด การทการผลตกลายเปนการผลตเพอขาย การปลกพชเชงเดยวในปรมาณมากๆกลายเปนสงทชาวบานหนมาท�าเพราะหวงวาจะขายไดเงนมากๆแตการปลกพชชนดเดยวในปรมาณมากดงดดศตรพชและกอใหเกดการระบาดของโรคพชท�าใหตองใชยาปราบศตรพชทตองซอหามาในราคาแพงนอกจากนนการ

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๓

ทจะไดเพมปรมาณผลผลตชาวบานไดรบค�าแนะน�าใหใชปยเคมซงมราคาแพงขาวพนธใหมๆทใหผลผลตสงทชาวบานตองซอหาเมลดพนธมากจ�าเปนตองใชปยเคมเชนเดยวกนเพอใหท�าการเพาะปลกไดรวดเรวยงขนกจ�าเปนตองใชเครองจกรกลการเกษตรทใชน�ามนซงราคาแพงขนๆ ในขณะเดยวกน เพราะรฐเนนการพฒนาการอตสาหกรรม จงไดมพรเมยมขาวซงเปนภาษเกบจากการสงออกขาวท�าใหราคาขาวในประเทศต�า ซงมผลท�าใหราคาอาหารต�าเชนเดยวกน จงท�าใหคาแรงงานอตสาหกรรมรกษาใหคงต�าไดอยเปนการชกจงใหตางชาตเขามาลงทนพฒนาอตสาหกรรมในไทย สถานการณเปนอยเชนนนเปนระยะเวลายาวนานชาวนาจงยากจนลง นอกจากนนแลว การทสนคาเกษตรของไทยสงออกไปขายตางประเทศราคาของผลผลตจงขนอยกบตลาดโลกและการทประเทศอนๆผลตไดมากหรอนอยดงนนราคาจงผนผวนอยางยงและเกษตรกรไมสามารถทจะคาดเดาไดสงทเกดขนบอยๆอาทเชนในปนผลผลตอยางหนง(เชนขาวขาวโพดฯลฯ)ขายไดราคาดมากชาวบานกจะทมเงนลงทนทจะผลตสงนนแตปรากฏวาในปตอไปเมอจะขายผลผลตชนดนน ราคากตกต�าลงจนขาดทนท�าการเกษตร เพราะปจจบนตองลงทนมากดงกลาวมาแลว เราจงพบวาหนครวเรอนเกษตรกรเพมขนอยางรวดเรวและเพราะความยากจนครอบครวเกษตรกรในชนบทจงตองท�างานเปนกรรมการหรอภาคการบรการตางๆในเมองซงสวนมากจะสงลกหลานทเปนหนมสาวเขาไปท�างานในเมอง งานในไรนา จงตกเปนหนาทของบดามารดาซงเปนผมอายแลวความจ�าเปนซงจะตองใชเครองจกรกลจงเพมขนเชนเดยวกนซงมผลท�าใหรายจายเพมขนมาก เมอมการพดวาจ�าเลยนนยากจน เพราะโครงการสงคมท�าใหยากจนนน มทมาจากสภาพการณทไดกลาวมาเชนน (ยากจนเชงโครงสราง) การทราคาทดนเพมสงขนอยางรวดเรวท�าใหผมทนและมความรอาศยการไดเปรยบในการมองเหนถงราคาทดนทจะเพมขนพยายามซอหาและกกตนทดนดวยวธการตางๆทสจรตกมแตบอยครงกฉอฉลดงปรากฏในคดตางๆทน�ามาเสนอในทประชม เมอมการฟองรองดงใน๕กรณทน�าเสนอคความในคดมไดมความเทาเทยมดงขอสนนษฐานของกฎหมายหากแตฝายหนงมทนทรพยทจะด�าเนนคด

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒๔ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๕

จางทนายทมความสามารถและใชเงนและอ�านาจอทธพลท�าใหหาพยานหลกฐานและความชวยเหลอจากเจาหนาทรฐไดโดยงาย ในขณะทอกฝายหนงยากจนแรนแคนการทตองเสยเวลามาขนศาลท�าใหเสยเวลาท�ามาหากนไมมเงนจางทนายทมความสามารถมาสคด และเสยเปรยบในการหาพยานหลกฐานทกประการฉะนนการทศาลไมค�านงถงการไดเปรยบเสยเปรยบของคความและสภาพแวดลอมทางสงคมของคความตลอดจนปฏเสธทจะสอบสวนถงความเปนมาทเปนเบองหลงของปญหาขอพพาท จงท�าใหเกดความไมเปนธรรมไดโดยงาย ในการศกษาวชากฎหมายโดยเฉพาะอยางยงในมหาวทยาลยนาจะมการจดการศกษาใหเรยนรใหรจกสงคมไทยและสภาพชวตของชาวชนบทหรอคนรากหญาในปจจบนอาจมการก�าหนดใหนกศกษาไปอยในชนบทหรอใชชวตในชมชนแออดสกระยะหนงและใหท�าสารนพนธเพอแสดงวาเขาไดเรยนรและเขาใจวถชวตและความคดของชาวบานและผยากจน ไดมการวจารณวาความจรงแลวศาลเปนปลายทางท�าไมจงไดอภปรายกนเปนอนมากเกยวกบการพจารณาพพากษาของศาลค�าวจารณนถกตองแลวความไมเปนธรรมนอาจยบยงไดตงแตหนวยงานของรฐโดยเฉพาะอยางยงกรมทดนเจาหนาทต�ารวจ ผควรจะทราบเรองราวเบองหลงดกอาจหยดยงได อยการกอาจพจารณาสงไมฟองได ถาใสใจสบสาวเรองราวเมอเกดความสงสย ศาลเปนปลายทางจรงๆ แตทประชาชนมกจะตอวาศาลกเพราะคดวาศาลเปนสถาบนททรงคณธรรมเปนสถาบนสงสดทอาจชวยแกไขความไมเปนธรรมได ประชาชนเชอวาศาลเปนทพงสดทายเปนแหงเดยวทสามารถชวยแกไขปญหาความไมเปนธรรมใหแกประชาชนได ดงนนหากศาลจะพจารณาปรบใชสทธชมชนในฐานะทเปนสทธตามรฐธรรมนญของชมชนทอาจยกขนยนรฐไดในฐานะเปนทรพยสทธเหนอทรพยสนของแผนดนไมวาจะเปนสาธารณสมบตของแผนดนดวยหรอไมโดยชมชนมสทธตามรฐธรรมนญทจะใชสอย บ�ารงรกษา และไดประโยชนจากทรพยสนของแผนดนนนภายใตขอบเขตของความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตท�านองเดยวกบสทธภารจ�ายอมสทธอาศยหรอสทธเหนอพนดนสทธเกบกนหรอภาร

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๕

ตดพนในอสงหารมทรพยตามประมวลกฎหมายแพง กจะท�าใหการพจารณาคดของศาลเกดประโยชนแกความยตธรรมและสอดคลองกบรฐธรรมนญยงขน สวนการกระท�าใดจะถอวาเปนการกระท�าอนเกนขอบเขตสทธชมชนเพราะเขาลกษณะเปนการท�าลายความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตอนอาจเปนเหตใหผกระท�าตองรบผดฐานฝาฝนกฎหมายทมงคมครองสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต และตองตกเปนจ�าเลยในคดอาญาไดนน ควรจะเปนกรณทเหนไดชดวาเปนการท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางแจงชดโดยปราศจากเหตผลสมควรทอาจไดรบความคมครองตามรฐธรรมนญสวนกรณทเปนทสงสยวาจะเปนการใชสทธชมชนเพอด�าเนนวถชวตตามจารตประเพณและวฒนธรรมอนดของชมชนศาลกควรยกประโยชนแหงขอสงสยแกจ�าเลย สวนการจะขดเสนแบงแสดงขอบเขตของสทธชมชนใหชดเจนกควรเปนเรองทชมชนและรฐ(หนวยงานของรฐทมหนาทโดยตรงเชนกรมอทยาน)และองคกรปกครองสวนทองถนตองรวมตกลงกนในรปของขอตกลงทางปกครองทงนโดยใหชมชนเปนผ ม สทธเสนอวาชมชนควรมสทธใช สอยและไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมประการใดบางจงจะไมเปนการท�าลายความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทกฎหมายมงคมครองและหนวยงานของรฐและองคกรปกครองสวนทองถนออกค�าสงหามใชสทธทเสนอไดแตตองแสดงเหตผลวากระทบตอความสมดลและยงยนของทรพยากรธรรมชาตอยางไร โดยใหถอวาค�าสงหามใชสทธเปนค�าสงทางปกครอง หากเกดขอขดแยงระหวางชมชนกบหนวยงานของรฐ หรอองคกรปกครองสวนทองถน กใหเปนอ�านาจของศาลปกครองในการวนจฉยวาขอโตแยงการใชสอยหรอบ�ารงรกษาของชมชนขดตอกฎหมายรฐธรรมนญหรอไมและในกรณทหนวยงานของรฐด�าเนนคดอาญากบประชาชนและประชาชนอางสทธชมชนกควรถอวากฎหมายรฐธรรมนญเปนบทสนนษฐานในทางเปนคณแกประชาชน เจาหนาทของรฐมหนาทน�าสบวาจ�าเลยไมเปนสวนหนงของชมชน หรอการกระท�าของจ�าเลยไมอยในขอบเขตทรฐธรรมนญมงคมครองอยางไร

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒๖ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๗

ในสวนทเกยวกบการอางสทธระหวางเอกชนกบชมชนศาลกควรพจารณาวาสทธชมชนเปนสทธทกฎหมายรฐธรรมนญมงคมครองดงนนจงเปนสทธอยางหนงอยางใดทประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา๔๒๐และเปนสทธทมลกษณะท�านองเดยวกบเจาของรวมรวมกบหนวยงานของรฐและองคกรปกครองสวนทองถนและสทธครอบครองซงกฎหมายมงคมครองใหยกเปนขอตอสหรอขอกลาวหาเอกชนทละเมดหรอรบกวนขดขวางการใชสทธของชมชนไดดวยทงในแงทเปนสทธทางทรพยสนเชนสทธใชสอยทรพยและสทธทไมใชทางทรพยสนอาทเชนสทธในการบ�ารงรกษาวฒนธรรมประเพณ หรอภมปญญาของทองถน ดงนนหากมการออกเอกสารสทธกระทบสทธชมชนชมชนกยอมคดคานหรออางตนเปนผเสยหายทงในทางแพงและในทางอาญาได

เหย�ออธรรม ทคอนสาร[8] ปญหาความไมเปนธรรมเรองทท�ากนของประชาชนต�าบลทงพระ อ.คอนสารจ.ชยภมจากนโยบายทดนปาไมของรฐนบวาเปนอกเรองหนงทรนแรงและรนทดไมนอย เพราะองคการอตสาหกรรมปาไม (ออป.) ใชอ�านาจทไมเปนธรรมน�าทดนท�ากนของชาวบานมาท�าสวนปา สาเหตทออป.น�าทดนชาวบานมาท�าสวนปาเพราะตองปลกปาทดแทนการท�าไมตามเงอนไขสมปทานและเหนวาทดนท�ากนของชาวบานอยในเขตปาสงวนแหงชาตผดกฎหมาย จงใชอ�านาจเขาไปยดมา แลวจางแรงงานชาวบานปลกปาและจดทดนสวนหนงใหชาวบานทสมครเขารวมโครงการทเปนเจาของทดนเดมและบคคลทวไปทมาเปนลกจางปลกปา ชาวบานทไดรบความเดอดรอนจงตอสคดคานมานานถง๓๒ปแตยงไมส�าเรจไมอาจกลบเขาไปท�ากนในทดนเดมได นายนดตอทนผน�าชาวบานทถกฟองเลาวาพอแมเขาไดท�ากนทต�าบลทงพระมาตงแตป พ.ศ.๒๔๙๖ โดยมหลกฐานการเสยภาษบ�ารงทองท และชวงประกาศปาสงวนแหงชาตปาภซ�าผกหนามในป พ.ศ.๒๕๑๖ กไดแจงการครอบครองไวโดยมหลกฐานราชการยนยนชาวบานทเขามาอยพรอมๆกนและเขามาท

[8]บทความนลงพมพในหนงสอพมพมตชนรายวนเมอวนท...๒๕๕๓

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๗

หลงอกจ�านวนหนงกมเอกสารสทธ แตกรมปาไมไมไดกนออกจากเขตปาสงวนฯกลบอนญาตใหออป. เขามาท�าสวนปาทบทชาวบานทงแปลงชาวบานตองออกจากทดนท�ากนเดมเพราะถกเจาหนาทรฐขมข แมจะไปรองเรยนตอหนวยงานรฐแตไมอาจแกปญหาได ชาวบานรวมตวเปนเครอขายองคกรชาวบานอนรกษล�าน�าเซนเรยกรองใหยกเลกสวนปาเพอน�าทดนมาจดใหราษฎรตงแตป พ.ศ.๒๕๔๗ มการแตงตงกรรมการระดบจงหวดระดบอ�าเภอรวมทงสภาต�าบลกรรมการทกชดมความเหนตรงวาชาวบานเดอดรอนจรงถง๒๗๗รายเสนอใหยกเลกสวนปาคอนสารและจดทดนใหราษฎรผเดอดรอนแตไมส�าเรจชาวบานยงไดรองเรยนไปยงคณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต(กสม.)จนกสม.ลงมาตรวจสอบและรายงานวาการปลกสรางสวนปาคอนสารท�าใหราษฎรไดรบความเดอดรอนไมมทดนท�ากนทงทราษฎรไดครอบครองท�าประโยชนมากอนการปลกสรางสวนปารวมทงการแกไขปญหาทลาชาของรฐ มการละเมดสทธในทดนและทรพยสน ไมเปนธรรมจงมขอเสนอใหกรมปาไมยกเลกสวนปาคอนสารและใหกระทรวงทรพยากรฯสนบสนนการพฒนาระบบการผลตและการจดการทรพยากรทยงยนใหแกผรองรวมทงการจดเปนปาชมชนแตกไมผลใดๆเกดขนอกเชนกน ในป๒๕๕๒ชาวบานเขากบเครอขายปฏรปทดนแหงประเทศไทย(คปท.)และชมนมทท�าเนยบรฐบาลเรยกรองใหแกปญหาจนมค�าสงแตงตงคณะกรรมการอ�านวยการแกไขปญหาทอาศยท�ากนของเครอขายปฏรปทดนทมนายกรฐมนตรเปนประธานและมอนกรรมการซงมรฐมนตรเปนประธานอก๖ชดรฐมนตรและขาราชการระดบสงไดจดประชมและลงพนทหลายครงจนมขอสรปใหผอนผนใหราษฎรท�ากนในพนทระหวางการแกปญหาและใหตงคณะท�างานแกไขปญหาระดบจงหวด แตการแกไขปญหากยงไมคบหนา ชาวบานจงเขาไปรอฟงผลการแกไขปญหาอยในสวนปาตงแตวนท ๑๗ ก.ค. ๒๕๕๒ โดยไดปลกพชเกษตรแทรกไมยนตนในสวนปาซงเคยเปนทดนเดมเพอยงชพและเจรจากบเจาหนาทออป.ขอใหแบงพนทสวนปาสวนหนงกลบคนมาใหชาวบานท�ากนแตไมส�าเรจออป.ฟองด�าเนนคดกบชาวบานและแกนน�ารวม๓๑คนขอหาบกรกท�าใหเขาไปในสวนปาไมได

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๒๘ คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๙

และท�าใหเกดความเสยหายกบตนไม นายกรฐมนตรไดตงอนกรรมการชวยเหลอและแกไขปญหาคดความของเครอขายคปท.มาชวยเหลอแตกไมเปนผลจนศาลชนตนพพากษาใหชาวบานออกจากพนทพพาทพรอมทงใหรอถอนสงปลกสรางไมผลออกจากพนทและหามมใหเกยวของใดๆกบสวนปาคอนสารอกตอไปชาวบานจงขอทเลาบงคบคด ชาวบานตองการให ออป.ถอนฟอง และกนพนทสวนปา ๑,๕๐๐ ไร มาจดใหราษฎรทากนโดยออกเปนโฉนดชมชน สาหรบความเหนของหนวยงานทไปตรวจสอบทงระดบทองถนและระดบชาตกมขอเสนอตรงกนใหเพกถอนสวนปาและนาทดนไปจดใหราษฎร สวน ออป. ไมยอมรบขอเสนอ ขอพพาทสวนปาคอนสารจงสะทอนถงการใชอ�านาจรฐเหนอชมชนอยางไมเปนธรรมอยางนอย๘ประการคอ ๑)การประกาศปาสงวนโดยไมกนพนทชาวบานทอยมากอนและแจงครอบ

ครองตามกฎหมายไวแลว ๒)การละเมดสทธดวยการน�าทดนของชาวบานมาท�าสวนปาโดยไมไดรบ

ความยนยอมและไมมโอกาสไดพสจนสทธ ๓)เงอนไขการชกชวนชาวบานเขาเปนสมาชกหมบานสวนปาไมเปนธรรม

กบชาวบาน ๔)การฝาฝนมตสภาต�าบลทใหยกเลกสวนปา ๕)การใชความรนแรงโดยการรอฝายกนน�าและท�าลายพชผลของชาวบาน ๖)มการเลอกปฏบตและฝาฝนกฎหมายในการอนญาตใหบางองคกรใช

พนทขนาดใหญถงกวา๒๐๐ไรและกอสรางถาวรวตถขนาดใหญซงขดกบระเบยบกฎหมายและการฟองขบไลชาวบานดวยขอหาปลกพชควบท�าใหตนไมสวนปาเสยหาย

๗)การแกปญหาทางนโยบายลาชา ๘)การฟองขบไลชาวบานออกจากพนทโดยไมมมาตรการชวยเหลอ

เปนการกระท�าทรนแรงผดขอตกลงวาจะไมกระท�ารนแรงตอกน

คลายปม “คดทดนคนจน” ๓๒๙

ความไมเปนธรรมเหลาน ทาใหเกดความเดอดรอนแกราษฎรทไมมททากนและมททากนไมพอยงชพจานวน ๒๗๗ ราย โดยเปนราษฎรทมทอาศยทากนกอนสวนปา ๑๐๓ ราย ราษฎรทเปนสมาชกหมบานปาไม ๔๑ ราย และราษฎรทเปนครอบครวขยาย ๑๓๓ ราย จงสมควรตองรวมมอกนแกไข สวนปาเปนการพฒนาชนบทและปาไมควบคกนไป สวนปาแบบเดมมองชาวบานเปนเพยงแรงงานชวคราวไมสนใจการพฒนาคณภาพชวตของราษฎรรอบสวนปาอยางจรงจงจงมกลมเหลว สวนปาทดในปจจบนราษฎรในทองถนจะตองเปนหนสวนไมเพยงแรงงานรบจาง ผบรหารจดการสวนปาจงตองเปนเพอนกบราษฎรรอบสวนปาไมใชเปนศตรและเมอมความขดแยงจะตองรบแกไขอยางจรงจงโดยเรวไมใหรนแรงและยดเยอจนแกไขไดยาก จงขอเสนอความเหนใหรฐบาลพจารณาแกไขปญหาโดยดวน ดงน ๑) ให ออป.ถอนฟองและเจรจากบราษฎรโดยสนตวธตอไป และอกทาง

หนงขอใหรฐบาลยนยนเจตนารมณและกระบวนการแกไขปญหาตามนโยบายชวยเหลอราษฎรใหมทท�ากนในรปโฉนดชมชนของรฐและหลกการยตธรรมชมชนสมานฉนท ใหบคคลากรในกระบวนการยตธรรมไดพจารณาการทเลาบงคบคดและการตดสนคดทออป.ฟองราษฎร

๒) ใหรฐบาลประกาศเพกถอนพนทสวนปาในสวน ๑๕๐๐ ไรทชาวบานเรยกรองและน�าทดนมาจดใหราษฎรทเดอดรอนท�ากนในรปแบบโฉนดชมชนและสงเสรมระบบการผลตแบบยงยนตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยงตามทราษฎรและคณะกรรมการทกฝายมความเหนรวมกน

๓) ใหรฐมอบอ�านาจตดสนใจแกปญหาสวนปาคอนสารใหทองถน ในรปแบบคณะท�างานรวมประกอบดวยตวแทนชาวบานทไดรบความเดอดรอน เจาหนาทสวนปา และตวแทนองคการบรหารสวนต�าบล (อบต.)จ�านวนฝายละเทาๆ กนมอ�านาจตดสนใจแกไขปญหาของสวนปาคอนสารสวนขอระเบยบกฎหมายจากสวนกลางทเปนอปสรรคขดขวางการด�าเนนการตามมตของคณะท�างานทองถนใหท�าขอยกเวนหรอปรบปรงแกไขใหสอดคลองกบอ�านาจของคณะท�างานในทองถน

โครงการวจยระบบยตธรรม คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร๓๓๐ คลายปม “คดทดนคนจน” PB

ไมมสวนปาแหงใดทประสบความส�าเรจไดหากมความขดแยงรนแรงกบราษฎร การสรางสวนไมเศรษฐกจยนตนเพอตอบสนองความตองการใชไมของประเทศตองมงใหเกดประโยชนสขแกประชาชนในทองถนและสอดคลองกบแนวนโยบายแหงรฐและนโยบายของคณะรฐมนตรในเรองทดนท�ากนและโฉนดชมชนทแถลงตอรฐสภาตามพระราชกฤษฎกาวาดวยหลกเกณฑและวธการบรหารกจการบานเมองทดพ.ศ.๒๕๔๖อยางเครงครดจงจะท�าใหสวนปาอยไดและราษฎรทองถนกอยอยางมคณภาพชวตทดไดดวย

เพมศกด มกราภรมยศนยศกษาและพฒนาสนตวธม.มหดล

๙ก.พ.๒๕๕๔