upravljacki informacioni sistemi

_____________________________________________Upravljački informacioni sistemi

UVOD

Svijet u kojem danas živimo karakteriše brz naučno-tehnički i tehnološki razvoj, koji permanentno

mijenja tempo privrednog i društvenog života. To vrijeme označavamo kao vrijeme tzv.

"informacijskog društva". Informaciona tehnologija, informacioni sistemi i njihova primjena u okviru

poslovnih sistema poslednjih decenija doživljavaju snažan razvoj. Elektronski računari pretvaraju se od

uređaja za masovnu obradu podataka u uređaje za informacije. To je ključni momenat koji mijenja

samu suštinu informacionog sistema, a posebno mjesto i ulogu informacionih sistema u poslovnim

sistemima.

Naročito u ekonomskoj sferi postaje sve značajnije raspolaganje informacijama, posjedovanje i

korištenje informacione tehnologije. Dinamika razvoja informacionih sistema i "informacione

industrije" postaje pokretačka snaga privrednog i društvenog napretka. Svakako je teško reći da li je

informaciona tehnologija presudno uticala na društvene odnose ili je bilo obrnuto. U svakom slučaju

može se reći da postoje veoma intenzivni interaktivni odnosi. Složene relacije između ekonomske i

informatičke sfere mogu se sagledati sa dva aspekta. Prvi aspekt je značaj i oblik uticaja informacione

tehnologije na obavljanje ekonomske djelatnosti. Svakako da je ekonomija upućena na korištenje

informacione tehnologije jer bilo da se radi o pojedinom preduzeću ili o cjelokupnoj nacionalnoj

ekonomiji svakodnevna aktivnost je korištenje velikog broja podataka, i na osnovu njihove analize

donošenje poslovnih odluka. Dinamičan razvoj privredne aktivnosti neprekidno prozvodi nove

informacije koje treba da budu sakupljene, obrađene i sačuvane. S druge strane ekonomski sistem da bi

funkcionisao mora da koristi određene podatke i informacije u cilju donošenja racionalnih odluka. Sve

ove zahtjeve, njihovo usklađivanje i optimizaciju kroz povezivanje ulaznih i izlaznih tokova podataka,

na najbolji način može da ostvari samo dobro planiran i realizovan informacioni sistem.

Pored kvantitativnih prednosti koje pruža informaciona tehnoogija kroz efikasnu i brzu obradu

podataka, ona iz osnova mijenja i kvalitet poslovanja mijenjanjem starih i stvaranjem novih metoda

poslovnog upravljanja i odlučivanja. Na primjer, ako proces upravljanja podijelimo na aktivnosti

planiranja, organizovanja, rukovođenja i kontrole svakako da nema te aktivnosti u kojoj se informatika

ne primjenjuje. Informacioni sistem utiče na menadžment organizacije realizacijom jedne od osnovnih

funkcija informacionog sistema, a to je da osoblju i menadžerima, snadbijevajući ih potrebnim

informacijama, omogući efikasno istraživanje procesa i uvid u ponašanje organizacije, tako da mogu

1


efikasnije i efektivnije da se koriste svojim umijećem izvršenja zadataka, planiranja, organizovanja,

vođenja i kontrolisanja, kako bi postigli poželjan razvoj, rast i prosperitet organizacije. Od

informacionog sistema se očekuje da pomogne efektivno i efikasno funkcionisanje organizacije

obezbijeđujući da prava informacija u pravi čas, u pravom obliku i u pravoj količini prispije pravoj

osobi – korisniku, odnosno menadžeru u organizaciji. Informacioni sistem, budući da pomaže u

snabdijevanju i distribuciji informacija, pretpostavlja usvajanje posve različitog menadžerskog stila u

procesu poslovnog odlučivanja, koji bi više bio zasnovan na analitici, a manje na provizornim

procjenama i nagađanjima. Iz tog razloga, menadžeri sve više traže rješavanje problema na temelju

novih analitičkih i integrišućih znanja i vještina, te informacionog sistema, a sve manje na osnovu

intuicije. Uspješno upravljanje preduzećem i uspješno vođenje biznisa je nemoguće organizovati bez

pouzdanih podataka odnosno informacija.

Upotreba informacione tehnologije je bila različita od perioda do perioda.

U početku, krajem pedesetih, i početkom šezdesetih godina ovog vijeka, primjena informatike svodila

se isključivo na korištenje sistema za obradu transakcija (Transaction Procesing System). Taj koncept

najčešće se naziva "automatska obrada podataka" (Data Processing).

Tokom šezdesetih godina dolazi do značajnih tehničkih inovacija u oblasti telekomunikacija. Prenos

podataka i informacija na velike udaljenosti postaje ostvariv u tzv. "realnom vremenu". Time se

stvaraju preduslovi da se informaciona tehnologija ne koristi samo za obradu podataka već i za prenos i

plasiranje informacija (Information Reporting System).

U situaciji kada je dostupno obilje često kontradiktornih informacija tradicionalne metode intuitivnog

odlučivanja pokazale su se nemogućim. Zbog toga dolazi do promjene ne samo objekata odlučivanja

već i do promjena u načinu i tehnologiji donošenja najvažnijih poslovnih odluka. Informativnu osnovu

obezbjeđuju tzv. sistemi za podršku odlučivanju (Decision Support System).

U periodu od poslednjih trideset godina razvoj računarske tehnike bio je veoma dinamičan. U oblasti

računarske opreme značajan napredak ostvaren je u pogledu brzine obavljanja operacija, memorijskih

kapaciteta, snage mikroprocesora i raznovrsnosti i kvaliteta periferne opreme.

Primjena informacione tehnologije u poslovnim sistemima zahtjeva veoma sveobuhvatan i kompleksan

pristup. Prije svega treba definisati pojmove informacioni sistem i informaciona tehnologija.

Neophodno je sagledati svaki poslovni sistem ponaosob a za to su potrebna i odgovarajuća znanja iz

teorije sistema.

2


Informacioni sistemi se primjenjuju u različitim djelatnostima koje imaju svoje specifičnosti. Te

specifičnosti imaju uticaja na karakteristike informacionog sistema koje poslovni sistem mora da

posjeduje. Za postizanje ciljeva uspostavljanja informacionog sistema neophodno je da on bude

efikasan. Organizacija podataka treba da bude zasnovana na jedinstvenoj bazi podataka podržanoj

odgovarajućim programskim rješenjem, odnosno sistemskim i aplikativnim softverom. Posebnu pažnju

treba posvetiti projektovanju informacionog sistema za poslovni sistem. Pod projektovanjem se

podrazumjeva utvrđivanje faza izgradnje, specifikacija metoda, tehnika i sredstava projektovanja, kao i

uvođenje, praćenje i ocjena projektovanog informacionog sistema. Iz teorije organizacije poznati su

brojni interni i eksterni faktori, koji determinišu organizaciju, pa prema tome i projektovanje

informacionog sistema. Bez razumijevanja prirode, strukture i dinamike organizacije, njenih

unutrašnjih procesa, ponašanja, kao i njene interakcije sa okruženjem, nezamislivo je izgrađivanje

informacionog sistema date organizacije. Posebnu ulogu informaciona tehnologija ima u upravljanju

poslovnim sistemom. Informacioni sistem neće ispuniti cilj zbog kojeg je stvoren ako se svede samo na

obradu podataka. Zbog toga su stvoreni tzv. upravljački informacioni sistemi" (MIS – Management

Information Systems) čiji su produkt unaprijed definisane informacije za potrebe rukovođenja. Za

rukovodioce na nižim i srednjim nivoima te su informacije detaljne, dok su za više rukovodioce to

uglavnom uopštene informacije. Viši nivo podrazumjeva sistem za podršku u odlučivanju koji treba da

omogući rješavanje problema koji nisu struktuirani već su veoma specifični. Na najvišem nivou su

"ekspertni sistemi" (Expert Systems) koji se zasnivaju na bazama znanja projektovanim od strane

eksperata i koji imaju mogućnost samoučenja.

3


I. INFORMACIONI SISTEMI

1. POJAM INFORMACIONE TEHNOLOGIJE I INFORMACIONIH SISTEMA

U literauri se sreće mnogo različitih definicija informacionih sistema. Jedna od najopštijih je da se pod

informacionim sistemom podrazumjeva skup metoda, postupaka i resursa oblikovanih tako da bi se

potpomoglo postizanje nekog cilja.

Informacioni sistem se može definisati kao set međusobno povezanih komponenti koje funkcionišu

zajedno u procesu izbora, prerade, skladištenja i slanja informacija, a u cilju pomoći donošenju odluka,

koordiniranju i kontroli u organizaciji.

Razvojem računara došlo je do mnogo intenzivnjije upotrebe informacija i do povećanog povjerenja u

donošenje upravljačkih odluka na bazi informacija.

Osnovni cilj svakog informacionog sistema je da omogući prikupljanje podataka i prikazivanje

dobijenih informacija na najbolji način.

Informacioni sistem bilo kog ekonomskog subjekta jedan je od njegovih podsistema. Zbog toga i cilj

informacionog sistema mora da bude usklađen sa opštim poslovnim ciljevima, tj. informacioni sistem

svojim funkcionisanjem mora da poboljša funkcionisanje cijelog poslovnog sistema kako bi se postigli

što bolji rezultati poslovanja. Zbog toga svrha informacionog sistema jeste da upravljačkoj strukturi

osigura tačne i pravovremene informacije potrebne za donošenje odluka. Pored toga postoji i

ekonomski zahtjev da se ovi zadaci obave uz što niže troškove.

Svaki poslovni sistem, odnosno organizacija mora da ima svoj informacioni (pod)sistem koji prikuplja,

pohranjuje, čuva, obrađuje i isporučuje informacije. Cilj informacionog sistema je pribavljanje

potrebnih informacija za vođenje poslovnog procesa i upravljanje organizacijom.

Internacionalna federacija za obradu informacija (Internacional Federation for Information Prosessing -

IFIP) definiše informacioni sistem na sljedeći način: "Informacioni sistem je sistem je sistem koji

prikuplja, pohranjuje, čuva, obrađuje isporučuje informacije važne za organizaciju i društvo, tako da

budu dostupne i upotrebljive za svakog ko se želi njima koristiti, uključujući poslovodstvo , klijente,

zaposlene i ostale. Informacioni sistem aktivni je društveni sistem koji se može, ali ne mora, koristiti

informacionom tehnologijom".

4


Odnosno "Informacioni sistem je sistem koji koristi hardverske resurse (mašine i medije),

softver(programi i procedure) i ljudske resurse (korisničke i specijaliste) radi sprovođenja aktivnosti

ulaza, obrade, izlaza, memorisanja i kontrole, a koje treba da transformišu resurse podataka u

informacione podatke".

Informacioni sistem djelujući u okviru neke organizacije, omogućava joj da komunicira unutar sebe i sa

svojim okruženjem. Prema tome, uslov opstanka bilo koje organizacije je da raspolaže adekvatnim

informacionim sistemom, u kojem su razrađeni postupci informacionih aktivnosti. U nekim

organizacijama te postupke obavljaju ljudi, a u drugim se koriste moderna informaciona tehnologija. Iz

toga proizlazi da informacioni sistem može biti manuelan ili podržan informacionom tehnologijom,

odnosno kompjuterizovan.

Na osnovu navedenog bitno je uočiti sljedeće:

1. Informacioni sistem je kompleksan organizacioni sistem, a kompleksnost se odnosi i na strukturu

elemenata i na strukturu veza kako u okviru sistema tako i sa okruženjem.

2. Pojam informacionog sistema znatno je širi u odnosu na računar i računarsku obradu podataka. To

znači da informacioni sistem obuhvata i kompjuterizovani i nekompjuterizovani dio informacionih

djelatnosti, što upućuje na zaključak da informacioni sistem postoji i onda kada nema računarske

podrške.

3. Informacioni sistem obuhvata sve informacione djelatnosti , što znači da se ne može poistovijetiti sa

jednom, pojedinačnom od tih djelatnosti.

Na osnovu svega navedenog, može se zaključiti – da bi postala konkurentan učesnik na

internacionalnom tržištu, organizaciji su potrebni moćni informacioni i komunikacijski sistemi. IS

služe kao pomoć menadžerima i zaposlenima u analiziranju problema, razvijanju (kreiranju) novih

proizvoda. Takođe, IS sadrže informacije o značajnim ljudima, mjestima i elementima u oprganizaciji,

ali i njenom okruženju.

IS pomoću tri aktivnosti proizvode informacije koje su potrebne organizaciji za donošenje odluka,

kontrolu operacija, analizu problema, kreiranje novih proizvoda i usluga. Ove aktivnosti su: ulaz

(podrazumijeva sakupljanje neobrađenih podataka iz organizacije i okruženja), procesiranje (prerada

prikupljenih podataka iz organizacije i okruženja u razumljivije, korisnije oblike) i izlaz (odnosi se na

transfer podataka ljudima ili aktivnostima kojima su potrebni). IS zahtjevaju i povratnu informaciju,

koja podrazumijeva da "izlaz" odlazi do određenih članova organizacije koji će ih vrijednovati ili

napraviti ispravke u fazi ulaza.

5


Na slici 1., koja slijedi, prikazano je funkcionisanje IS. IS sistem sadrži informacije o organizaciji i

njenom okruženju. Postoje tri osnovne aktivnosti IS – ulaz, procesiranje i izlaz. Faktori okruženja, kao

što su kupci, dobavljači, konkurenti, akcionari i regulatorne agencije, interaguju sa organizacijom i

njenim IS.

Slika 1. Funkcionisanje Informacionog sistema u okruženju

Ciljevi informacionog sistema proističu iz ciljeva organizacije, čiji je on podsistem i sa njima moraju

biti usklađeni. Opšti cilj je da stvori neophodne preduslove za bolje funkcionisanje organizacije i

ostvarivanje boljih rezultata poslovanja. Međutim, ne postoji jedan uopšten model informacionog

sistema koji je adekvatan i optimalan za svaku organizaciju. Što je u konkretnom slučaju optimalno

zavisi od čitavog niza okolnosti.

Svakako treba imati na umu činjenicu da se organizacije međusobno razlikuje po nizu obilježja kao što

su ciljevi, društvena uloga, djelatnosti i menadžmenta. To drugim riječima znači da je svaka

organizacija relativno jedinstvena kombinacija strukture, menadžmenta, ljudi, ciljeva i okruženja.

6


Upravo zato informacioni sistem projektovan za jednu organizaciju ne može direktno biti preslikan u

druge organizacije.

Postojanje i razvoj bilo kojeg poslovnog sistema nemoguće je zamisliti bez aktivnosti prikupljanja,

obrade ili razmjene informacija. Sve ove aktivnosti obavlja informacioni sistem koji neminovno

predstavlja objektivno postojeći konstitutivni dio svake savremene organizacije, odnosno njen

podsistem. Isto se odnosi i na proces upravljanja i odlučivanja (menadžmenta), koji su po svojoj suštini

prevashodno informacioni procesi. Upravo iz tog razloga je potrebno da savremeni menadžeri

posjeduju neophodna informatička znanja u korištenju informacione tehnologije, budući da su oni ti

koji donošenje odluka treba da zasnivaju na informaciji i znanju, a ne na intuiciji i psihološkim

faktorima.

Informacioni sistemi se mogu objasniti i na sledeći način – predstavljaju rješenje za organizaciju i

mendažment, bazirano na informacionoj tehnologiji, na izazove koje postavlja okruženje. Da bi u

potpunosti razumjeo IS, menadžer mora poznavati organizacione, menadžment i tehnološke dimenzije

sistema, kao i njihovu moć da obezbijede rješenja za izazove i probleme iz poslovnog okruženja.

IS je više nego kompjuter. Efektivno korištenje IS zahtjeva razumijevanje organizacije, menadžmenta i

informacione tehnologije koje utiču na sistem i čine sistem. Svi informacioni sistemi mogu biti opisani

kao organizaciona i menadžment rješenja na izazove koje nameće okruženje.

Slika 2. Odnos IS sa organizacijom, tehnologijom i menadžmentom

7


Kako je glavni cilj informacionog sistema da omogući prikupljanje podataka i prikazivanje dobijenih

informacija na najbolji način, postavlja se kao prvi zadatak izbor mašinske i programske opreme i

donošenje odluke o tipu organizacije podataka. U poslovnim informacionim sistemima koriste se dva

tipa organizacije podataka u obliku:

- datoteka

- baza podataka.

Datoteka je kolekcija povezanih slogova iste strukture koji su smješteni na sekundarnim memorijskim

medijumima. Informacioni sistem koji ima ovakvu organizaciju podataka je osposobljen da prihvata i

čuva podatke i da prikazuje rezultate speifične primjene na bazi odgovarajućih ulaza.

Organizacija podataka u baze podataka predstavlja savremeni trend u oblasti poslovnih informacionih

sistema. Baza podataka je skup podataka koji su povezani preko određenih relacija. Ove relacije

formira ili održava jedan ili više programa koji se nazivaju upravljački sistem baze podataka (Data

Base Managament System – DBMS).

8


2. FUNKCIJE INFORMACIONOG SISTEMA

Funkcije informacionog sistema su brojne i raznovrsne ali se ipak mogu svesti na dvije:

- funkcija dokumentacije

- funkcija upravljanja.

Funkcija dokumentacije omogućava subjektima poslovnog sistema ostvarivanje kontrole i ocjenu

preduzetih akcija.

Funkcija upravljanja kao osnovna funkcija informacionog sistema omogućava da svi subjekti jednog

poslovnog sistema imaju na raspolaganju relevantne informacije kako bi bili u mogućnosti da donose

odgovarajuće poslovne odluke.

Savremena poslovna organizacija teško se može predočiti na uobičajen način, putem organizacionih

šema, tj. "hijerarhije" kvadratića povezanih linijama. Danas je korisnije organizaciju posmatrati kao

kompleks sistema za rješavanje različitih poslovnih problema koji izviru iz različitih promjena sa

kojima se organizacija susreće, a čije se strukture mogu opisati informacionim tokovima. Informacioni

sistem predstavlja "krvotok" tako shvaćene savremene organizacije, jer pruža "hranu" donosiocima

odluka u rješavanju problemskih situacija.

Informacioni sistem djeluje unutar nekog poslovnog sistema omogućavajući mu da komunicira unutar

sebe i sa svojim okruženjem. Samim tim i funkcije informacionog sistema poslovnog sistema nastaju,

traju tokom postojanja i prestaju kada nestaje poslovni sistem. Budući da u poslovni sistem ulaze i

izlaze materijali, energetski i informacioni tokovi, zadatak informacionog sistema je da preuzima

informacije, obrađuje ih i prerađene prezentuje poslovnom sistemu i okruženju.

Poslovni sistem dobija informacije iz raznih izvora, spoljnih i unutrašnjih, a informacioni sistem ih

obrađuje u nove, korisne informacije. Cilj informacionog sitema je da poslovni sistem snabdije

potrebnim informacijama, kako pri izvođenju poslovnog procesa, tako i pri upravljanju poslovnim

sistemom.

Kada se govori o poslovnom procesu, misli se na osnovnu djelatnost posmatranog poslovnog sistema.

Iako svaka organizacija ima svoj specifičan poslovni proces, informaciona tehnologija je pronašla

svoju primjenu gotovo svugdje i doprinijela podizanju efikasnosti odvijanjanja poslovnog procesa. U

mnogim poslovnim procesima nemoguće je konkurentno obavljati posao bez primjene informacione

9


tehnologije. Samim tim je i automatizacija poslovnog procesa jedan od važnih zadataka informacionog

sistema zasnovanog na informacionoj tehnologiji.

Jedna od osnovnih funkcija informacionog sistema jeste da osoblju menadžerima, snabdjevajući ih

potrebnim informacijama, omogući efikasno istraživanje procesa i uvid u ponašanje organizacije tako

da mogu efektivnije i efikasnije da se koriste svojim umijećem izvršenja zadataka

planiranja,organizovanja, vođenja i kontrolisanja, kako bi postigli poželjan rast, razvoj i prosperitet

organizacije.

Informacioni sistem neke organizacije prikuplja, kodira, skladišti, sintetizuje i prezentira informacije o

marketingu, proizvodnji, radnom osoblju, pa i o samome sebi, a takođe o ekonomskim, tehnološkim,

socijalnim, političkim, pravnim i drugim važnim aspektima okruženja organizacije, da bi omogućio

njeno uspješno funkcionisanje.

Od informacionog sistema se očekuje da pomogne efikasno i efektivno funkcionisanje organizacije

obezbjeđujući da prave informacije u pravi čas, u pravom obliku i u pravoj količini prispiju pravoj

osobi, odnosno korisniku u organizaciji. Uopšteno govoreći, informacioni sistem poslovnog sistema,

upravlja tokovima podataka i informacija od njihovog izvora do korisnika koji ih koristi u procesu

odlučivanja.

Iz naprijed navedenog evidentno je da se djelatnost informacionog sistema može dekomponovati na

sljedeće aktivnosti:

prikupljanje i evidentiranje podataka – aktivnosti obuhvatanja podataka na mjestima njihovog

nastanka,

prenos i obrada podataka – obrada podataka je proces pretvaranje podataka u informacije,

memorisanje i arhiviranje podataka i informacija – kada se podaci obrade, oni se radi daljeg

korištenja memorišu i arhiviraju i

distribucija podataka i informacija korisnicima – na kraju, obrađeni podaci, odnosno

informacije se dostavljaju relavantnim korisnicima i oni služe kao podloga za donošenje odluka.

10


PRIKUPLJANJE PODATAKA

SKLADIŠTENJE PODATAKA

OBRADA PODATAKA

DISTRIBUCIJA INFORMACIJA

1.

2.

3.

4.

Interni izvori

Eksterni izvori

Primarni podaci

Sekundarni podaci

Slika 3. Aktivnosti poslovnog informacionog sistema

Odlučivanje u organizaciji predstavlja proces transformacije informacija u odluku.

Potreba za izgradnjom efikasnog informacionog sistema, koji bi omogućavao prikupljanje, obradu,

čuvanje i pristup informacijama kada je to potrebno, kao i podršku pri donošenju poslovnih odluka,

nameće se kao imperativ. Pri tome se ne smije zaboraviti da se savremeni informacioni sistemi ne

mogu projektovati bez adekvatne računarske podrške. Može se reći da su računarsko pokrivanje

poslovnih transakcija i osiguranje potrebnih informacija menadžerima u odgovarajućem vremenu i

upotrebljivom formatu, ključne funkcije informacionog sistema u organizaciji.

Polazeći od osnovne funkcije informacionog sistema, a to je da doprinese uspješnom poslovanju

organizacije, od informacionog sistema se očekuje da adekvatnim, pravovremenim i pouzdanim

podacima i informacijama obezbijedi ekonomičnu realizaciju poslovnih procesa, poslovnih funkcija i

odlučivanja. Ovu funkciju karakterišu i određeni specifični ciljevi koji se postavljaju pred informacioni

sistem:

1. Da pravovremeno i u potpunosti odgovori na sve informacione zahtjeve korisnika

2. Da obezbijedi kompletnu dokumentacionu osnovu za praćenje poslovnih događaja između

poslovnih funkcija, kao i sa okruženjem uopšte.

11


Da bi informacioni sistem mogao da realizuje osnovne funkcije, on mora da posjeduje određeni

kvalitet, kako bi kao posebna cijelina unaprijedio uspješnost rada cijele organizacije. To će postići

ukoliko sadrži samo one činjenice, tj. skupove podataka koji su relavantni za saglasnost stanja

organizacije, ukoliko obezbijedi prikupljanje onih podataka na osnovu kojih će se kreirati kvalitetna

informaciona podloga neophodna za uspješno odlučivanje. Samo uspješan informacioni sistem

olakšava bolje razumijevanje same organizacije i njenih funkcija, lokalizaciju slabosti i prednosti

organizacije, poboljšava komunikacije u organizaciji, otkriva probleme i pomaže u njihovom

rješavanju, podržava planiranje, usmjeravanje, koordinisanje aktivnosti i kontrolisanje, kao i mjerenje

rezultata organizacije.

Organizacija koja nema razvijen informacioni sistem nema potrebne preduslove za uspješno

funkcionisanje i takmičenje sa konkurencijom, za razliku od organizacije sa razvijenim informacionim

sistemom koja koristi sve raspoložive mogućnosti savremene informacione tehnologije, poput Internet

servisa, pristup eksternim bazama podataka, koncepcija Data Warehouse i sl.

Povezivanje organizacije sa okruženjem putem računarskih mreža, razvoj telekomunikacija,

elektronskog poslovanja, elktronske razmjene podataka i sl. zahtijeva i novu ulogu informacionog

sistema.Od informacionog sistema organizacije se ne očekuje samo da prikuplja i obrađuje informacije

o promjenama iz okruženja, već i da predstavlja organizaciju okruženju. Savremene informacione

tehnologije, poput intraneta, ekstraneta i interneta mogu predstavljati ishodište, kako za povezivanje

organizacije sa užim i širim okruženjem, tako i za predstavljanje organizacije okruženju i to na

globalnom nivou.

Glavne koristi od informacionog sistema:

• Izvršavanje radnji velikom brzinom, obrada velike količine podatka i računskih operacija

• Obezbjeđivanje brze, precizne i jeftine komunikacije unutar i između organizacija

• Memorisanje na što je moguće manjem prostoru ogromne količine informacija i obezbjeđenje,

brzog i jednostavnog pristupa svim korisnicima

• Obezbjeđivanje brzog i jeftinog pristupa ogromnim količinama informacija širom svijeta

• Mogućnost komunikacije i saradnje bilo gdje i u bilo koje vrijeme

• Porast efikasnosti i efektivnosti ljudi koji rade u grpama na jednom mjestu ili na nekoliko

lokacija

12


3. KOMPONENTE INFORMACIONOG SISTEMA

Sa aspekta sistemskog pristupa strukturu informacionog sistema čine sljedeće komponente:

HARDWARE

SOFTWARE

ORGWARE

LIFEWARE

DATA BASE

NETWARE

Slika 4. Struktura informacionog sistema

Hardware - tehnička oprema ili materijalno tehnička komponenta – ovu komponentu čine mašine,

uređaji i sredstva namjenjeni procesiranju (obradi) i prenosu podataka, odnosno informacija.

Software - programska podrška ili nematerijalna komponenta – predstavlja skup ljudskog znanja

ugrađenog u mašine, opremu i uređaje, koji diktiraju način način obrade podataka.

Orgware - organizaciona podrška – obuhvata organizacione postupke, metode i načine kojima se

usklađuje tj. koordinira rad svih komponenata informacionog sistema, kako bi one činile skladnu i

funkcionalnu cijelinu.

Lifeware - kadrovska podrška ili ljudska komponenta – ovu komponentu čine svi ljudi koji u bilo

kojoj funkciji učestvuju u radu sa informacionom tehnologijom, bilo kao profesionalni informatičari,

bilo kao korisnici rezultata obrade podataka, odnosno informacija.

13


Data base - podaci i informacije – ovu komponentu čine podaci (koji predstavljaju predmet obrade),

informacije i znanje, shvaćeni kao informacioni resursi koji postaju izuzetno vrijedna imovina svake

organizacije.

Netware - prenosna (mrežna) komponenta – predstavlja projektovanje i povezivanje računara radi

razmjene podataka i međusobne komunikacije fizički udaljenih računara, odnosno telekomunikaciona

sredstva i veze u sistemu.

Sve komponente su međusobno usko povezane a najveća efikasnost informacionog sistema se može

postići samo ukoliko se podjednako razvijaju sve komponente, kao funkcionalna cjelina, te ukoliko su

one međusobno usklađene.

4. INFORMACIONI SISTEMI I POSLOVNI SISTEMI

Svaki poslovni sistem pod kojim se podrazimijeva bilo koji ekonomski subjekt može se posmatrati kao

sastva tri dijela ili podsistema. To su izvođački (izvršni), upravljački i informacioni podsistem.

Izvođački podsistem usmjeren je ka ostvarivanju konkretnog cilja poslovnog sistema.

Cilj upravljačkog podsistema je realizacija upravljačkih funkcija. Kvalitetu poslovnog odlučivanja

doprinosi informacioni podsistem, odnosno poslovni informacioni sistem (BIS – Business Information

System). Stvaranje i prezentacija poslovnih informacija ima svoj smisao samo kada su ljudi u

upravljačkom podsistemu sposobni i spremni da odaberu i koriste poslovne informacije.

Poslovni informacioni sistem povezuje upravljačke i izvršne funkcije tako što formirane informacije na

osnovu poslovnih podataka stavlja na raspolaganje upravljačkom podsistemu.

Poslovni informacioni sistem je svako uspješno uređivanje ljudi, postupka, uređaja i tehnologije

organizovanih u svrhu pružanja blagovremene i pouzdane informacije potebne za rukovođenje

preduzećem radi ostvarivanja dobiti.

Poslovni informacioni sistem ima četiri osnovne funkcije:

1. obezbjeđivanje informacija o prošlim poslovnim zbivanjima,

2. obezbjeđivanje informacija o budućim poslovnim zbivanjima,

3. obezbjeđivanje kontrolnih informacija i

4. obezbjeđivanje analitičkih informacija.

14


Sadržaj poslovnih podataka i informacija u poslovnom informacionom sistemu može da bude različit

pa su zbog toga različite i metode njihovog prikupljanja i sređivanja. Na primjer, finansijskim

informacijama, bavi se prvenstveno računovodstveni podsistem u okviru jednog poslovnog sistema.

Postojanje opšteg informacionog sistema ima za cilj da rukovodstvu poslovnog sistema pruži potrebne

podatke na svim nivoima, odnosno da pruži podršku za donošenje poslovnih odluka i preduzimanje

konkretnih akcija u tekućem poslovanju, tj. teži da stvori informacije koje su namijenjene i razumljive

svakom rukovodiocu u okviru poslovnog sistema. To je sistem koji analizira podatke o proteklim i

sadašnjim poslovnim događajima ali koji omogućava projektovanje poslova u budućnosti.

Pored toga poslovni informacioni sistem mora da bude postavljen tako da

- govori jezikom menadžera,

- da je jednostavan u prezentiranju datih informacija,

- da je pouzdan,

- da omogućava iskazivanje obrađenih informacija u vrlo kratkim vremenskim intervalima.

15


4.1. PRIKUPLJANJE, OBRADA I KORIŠTENJE INFORMACIJA U

POSLOVNOM INFORMACIONOM SISTEMU

Obrada podataka je proces pretvaranja podataka u informacije. Odlučivanje, u okviru poslovnog

sistema, je proces pretvaranja informacija u odluke.

okolina

upravljanje sistem

stvarnostanje

zeljeno stanje

Informac.sistem

poremećaj

informacije zaupravljanje

upravljačkiulaz

Slika 5. Upravljački model poslovnog informacionog sistema

Podaci i informacije se u skladu sa određenim tehničkim, tehnološkim zakonitostima obrađuju da bi se

dobila slika o stanju poslovnog procesa i potrebi preduzimanja ili nepreduzimanja određenih aktivnosti.

Obrada podataka u najširem smislu obuhvata:

prikupljanje podataka;

pripremu podataka za obradu – najčešće se ovaj dio izvršava u procesu prikupljanja podataka

jer su podaci po strukturi već spremni za obradu; pri korištenju računara ovaj postupak

podrazumijeva i sam unos podataka u računar;

16


obradu podataka u užem smislu – prikupljeni podaci namijenjeni su analizama čija je struktura i

složenost veoma različita od jednostavnih pretraživanja pohjedinih baza podataka do vrlo

složenih proračuna i

prezentaciju rezultata obrade – ovaj dio obrade podataka podrazumijeva iskazivanje rezultata

korišćenjem različitih tehničkih sredstava.

17


4. 2. OBLIKOVANJE POSLOVNIH INFORMACIONIH SISTEMA

Koji će se pristup pri oblikovanju poslovnih informacionih sistema prihvatiti zavisi od kompleksnih

faktora kao što su:

društveni i ekonomski uslovi u kojima se poslovni informacioni sistem oblikuje i izgrađuje,

nivo organizovanosti poslovnog sistema,

raspoloživa računarska tehnologija,

subjektivni faktori koji ove podsisteme definišu i postavljaju itd.

Kod parcijalnog pristupa radi se o oblikovanju, izgradnji i projektovanju autonomnih sistema

informacija koji su usmjereni prema različitim nivoima upravljanja u okviru pojedinih dijelova procesa

rada, odnosno pojedinih funkcionalnih područja.

Osnovno obilježje parcijalnog pristupa je da se razmjena informacija obavlja samo na višim nivoima

upravljanja, izvještajima koje podnose pojedina funkcionalna područja. Parcijalni pristup pri

oblikovanju informacionog sistema se danas smatra prevaziđenim i gotovo je potpuno odbačen pri

projektovanju novih informacionih sistema, jer ne omogućava ni kvalitetnu bradu podataka koji su

poslovnom sistemu potrebni a naročito ne ostvaruje neophodnu povezanost pojedinih funkcija unutar

poslovnog sistema i povezanost poslovnog sistema sa okruženjem.

Danas se uglavnom u oblikovanju informacionog sistema primjenjuje integramlni pristup. Osnovno

obilježje ovog pristupa jeste da se poslovni subjekat posmatra kao povezan i zavisan skup više

podsistema, a informacioni sistem se oblikuje, izgrađuje i projektuje kao jedinstvena cjelina. Cilj

ovakvog pristupa je da informacioni sistem formira široku informacionu osnovu koju treba da koriste

svi nivoi upravljanja i svi procesi rada u kojem se donose odluke koje utiču na definisanje ciljeva,

ostvarivanje rezultata i uspješno rješavanje rješavanje problema u poslovnom procesu. Veoma bitne

karakteristike ovog pristupa su razvijenost komunikacija između korisnika informacija i mogućnost

vertikalnog i horizontalnog komuniciranja.

18


4.3. VRSTE POSLOVNIH INFORMACIONIH SISTEMA

Postoji mnogo pristupa klasifikovanju informacionih sistema, i ja ću u ovom radu prikazati tri različita

pristupa.

Klasifikacija informacionih sistema može se izvršiti prema:

usmjerenosti,

dijelovima procesa rada koji obuhvataju,

međusobnoj povezanosti dijelova iz kojih se sastoje,

nivoima odlučivanja,

tehničkoj osnovi na kojoj su razvijeni,

sistemu procesa obrade podataka koji se primjenjuje.

Prema usmjerenosti postoje informacioni sistemi usmjereni pretežno na prošle događaje i informacioni

sistemi usmjereni kako prema prošlim tako i prema sadašnjim i budućim događajima. Prvu grupu čine

informacioni sistemi za obradu podataka (Data Processing), dok osobine druge grupe imaju upravljački

informacioni sistemi.

Prema poslovnim funkcijama koje se realizuju ili prema dijelovima procesa rada koje obuhvataju u

okviru poslovnog informacionog sistema obično može da se izdvoji više podsistema, koji funkcionišu

prema određenoj strukturi konkretnog poslovnog sistema. Dakle, s obzirom na sistem poslovanja i

definisane poslovne politike, svaki poslovni sistem utvrđuje svoju organizacionu strukturu i prema njoj

projektuje i izgrađuje svoj informacioni sistem, dijeleći ga na specifične podsisteme.

Prema povezanosti dijelova iz kojih se sastoji informacioni sistem može da bude integrisan ili

neintegrisan. Neintegrisani informacioni sistem čini skup više nepovezanih pojedinačnih informacionih

sistema. Integrisani informacioni sistem čine više međusobno povezanih podsistema.

Prema nivou odlučivanja kojem služe informacioni sistemi mogu se podijeliti na:

- informacione sisteme za operativne odluke,

- informacione sisteme za taktičke odluke,

- informacione sisteme za strategijske odluke.

19


Prema tehničkoj osnovi na kojoj su zasnovani informacioni sistemi se dijele na:

- inforamcione sisteme zasnovane na pretežno neautomatizovanoj obradi podataka,

- informacione sisteme zasnovane na automatizovanoj obradi podataka.

Prema sistemu procesa obrade koji se primjenjuje razlikuju se informacioni sistemi zasnovani na:

- serijskoj obradi (Batch Processing)

- "off-line" obradi,

- "on-line" obradi.

Prema prvom pristupu 1 istorijski razvoj informacionih sistema može da bude podijeljen na četiri

perioda, na osnovu vrste informacionih sistema uvedenim u tom periodu. Brojni su faktori koji su

uticali na taj proces – od čisto tehničkih do eknoomskih. Takođe, postoje različiti kriterijumi

klasifikacije etapa u razvoju informacionih sistema. Danas je uglavnom prihvaćena sledeća podjela na

periode koje karakterišu:

- informacioni sistemi za obradu podataka (Data Processing),

- upravljački informacioni sistemi (MIS – Management Information Systems),

- informacioni sistemi za podršku odlučivanju (DSS – Decision Support Systems),

- ekspertni sistemi (Expert Systems).

Sistemi za podrškuodlučivanja

Ekspertni sistemi

Upravljačka podjela

Sistemi za obradupodataka

Upravljački IS

Slika 6.

1 prof. dr. Rade Stankić

20


Ovu klasifikaciju ne treba miješati sa generacijama računara koji se nalaze u upotrebi jer je ona vezana

za organizaciona i softverska rješenja koja se primjenjuju. Istovremeno, ove četiri vrste informacionih

sistema treba shvatiti kao istorijski sukcesivne faze u razvoju informacionih sistema ali i kao

konstitutivne elemente informacionih sistema koji već funkcionišu. To znači da, na primjer, period

informacionih sistema za podršku odlučivanju nastupa iza perioda upravljačkih informacionih sistema,

ali i da ovi informacioni sistemi sadrže kroz svoje funkcije sve kvalitete ne samo upravljačkih

informacionih sistema, nego i informacione sisteme koji su služili isključivo za obradu podataka. Sa

aspekta problema upravljanja ova klasifikacija ističe i različite osnovne namjene informacionih sistema

a to su: analiza poslovanja, operativne odluke, donošenje taktičkih odluka i strateško upravljanje.

Prema drugom pristupu2 savremeni informacioni sistemi organizacije bazirani na i podržavani

informatičkim tehnologijama mogu se podijeliti na: operativne informacione sisteme i sisteme za

podršku menadžmenta (menadžerski informacioni sistemi).

OPERATIVNI INFORMACIONI SISTEMI

2 Balaban, N., Ristić, Ž.

21


Operativni informacioni sistemi su informacioni sistemi namijenjeni za obradu podataka nastalih u

poslovnim i tehnološkim procesima i koji obezbeđuju podatke i informacije za poslovne operacije.

Uloga ovih sistema je podrška unapređenju i efikasnom izvršavanju poslovnih transakcija, kontrola

tehnoloških procesa, automatizacija poslova u kancelarijama, podrška u kreiranju, distribuciji i

korištenju znanja, podrška komunikaciji i saradnji u organizaciji, formiranje i održavanje integralne

baze podataka organizacije.

OLTP sistemi (On Line Transaction Procesing System) su sistemi koji trenutno obrađuju podatke

nastale u poslovnim transakcijama. U toku dana se obrade milioni različitih poslovnih transakcija i

automatski izvrši ažuriranje velikih baza podataka. Ovi sistemi su bazirani na relacionoj tehnologiji i

koriste najsavremenije tehnike računarstva. Tipični poslovni procesi su, na primer, ovi: obrada

porudžbenica, fakturisanje, kontrola zaliha, obrada zaliha, prodaja robe u trgovinskim objektima,

obrada transakcija u bankarskom poslovanju i slično. Dakle, OLTP omogućavaju automatizaciju

odvijanja poslovnih procesa, aktivnosti, poslova, radnih zadataka i operacija. Oni su, takođe, osnova i

sredstvo za razvoj sistema koji podržavaju odlučivanje u menadžmentu. Teško je, zapravo,

pretpostaviti i praktično je neostvariva zamisao razvoja upravljačkih informacionih sistema, Data

Warehouse-a, sistema poslovne inteligencije i drugih, a da organizacija nije prethodno razvila i

implementirala OLTP. Krajnji korisnici ovih sistema su, pre svega, stručnjaci različitih profilacija,

operativni menadžeri, administrativno i tehničko osoblje organizacije.

SISTEMI ZA PODRŠKU MENADŽMENTA

Sistemi za podršku menadžmentu mogu biti: upravljački informacioni sistemi MIS (Management

Information Systems), sistemi podrške odlučivanju DSS (Decision Support Systems), izvršni

informacioni sistemi ESS (Executive Support Systems), koji su najčešće zasnovani na informacionim

arhitekturama kao što su Data Warehouse (DW) i sistemi zasnovani na znanju KBS (Knowledge Based

Systems)

22


Prema trećem pristupu3 akronim MIS (Management Information Systems) - Upravljački informacioni

sistemi uključuje sledeće vrste informacionih sistema:

NIS – Neautomatizovani informacioni sistemi

ES (Expert Systems) - Ekspertni sistemi

DW (Data Warehouse) – Skladište podataka

ESS (Executive Support Systems) - Izvršni informacioni sistemi

HS (Hybrid Systems) – Hibridni sistemi

DSS (Decision Support Systems) – Sistemi za podršku odlučivanju

DB (Data Base) – Baza podataka

KBS (Knowledge Based Systems) - Sistemi zasnovani na znanju

Executive Support Systems

Hybrid Systems

Management Information Systems

NIS

Data Warehouse

Decision Support Systems

Expert Systems

Data Base

Knowledge Based Systems

3 Prof. dr. Dragan D. Milanović

23


4.3.1. UPRAVLJAČKI INFORMACIONI SISTEMI (MIS)

Upravljački informacioni sistem je mreža zasnovana na računarima a koja pruža odgovarjuće podatke

rukovodstvu u svrhu donošenja odluka, a takođe sadrži neophodne mehanizme za uvođenje promjena

koje rukovodstvo vrši prilikom donošenja odluka.

Ovi sistemi javljaju se kao druga faza razvoja informacionih sistema i to kao posljedica, s jedne strane,

potrebe poslovnih sistema da prikupljene i obrađene informacije iskoriste u svrhu upravljanja i s druge

strane, kao posljedica razvoja softvera (savršeniji operativni sistemi, baze podataka, programski jezici i

sl.)

Javljaju se kao odraz potrebe da se menadžmentu na adekvatan način obezbijede neophodne

informacije za odlučivanje i upravljanje, prije svega, za donošenje operativnih i taktičkih odluka. Oni

obezbjeđuju za menadžere i druge korisnike informacije, koje su im neophodne u svakodnevnom

donošenju menadžerskih odluka. Proizvode veoma mnogo različitih izvještaja koje su menadžeri na

osnovu istraživanja njihovih informacionih potreba unaprijed definisali. Ovi sistemi pretražuju

informacije o internim operacijama iz baza podataka i kontinuirano ih ažuriraju OLTP sistemima. Oni,

takođe, obezbjeđuju mnogo korisnih podataka i informacija o relavantnom okruženju organizacije, koji

dolaze iz eksternih izvora. Na primjer, menadžer prodaje može:

a) koristiti web brauser da bi primio neposredno i u realnom vremenu vizuelne prikaze, na svojoj

radnoj stanici, informacije o prodaji pojedinih proizvoda različitim kupcima,

b) pristupiti nedjeljnim, mjesečnim, kvartalnim ili drugim analitičkim izvještajima koji

omogućavaju ocjenjivanje rezultata prodaje, odnosno, postignuća njegovog odjeljenja u

domenu prodaje različitih proizvoda, različitim kupcima, na različitim tržišnim segmentima.

Ovaj period u razvoju informacionih sistema zadržava sve pozitivne osobine informacionih sistema za

obradu podataka ali i uvodi savremeniji pristup u :

- način obuhvata podataka, tamo gdje nastaju, terminalskom mrežom,

- procese izvještavanja (osim pisanog izvještaja uvodi se i ekranski tip izvještaja putem terminala

koji se nalazi kod korisnika),

- proces donošenja rutinskih odluka na nekim, uglavnom nižim, nivoima upravljanja.

Postoje različiti tipovi upravljačkih informacionih sistema koji se koriste za veoma raznovrsne oblike

poslovnog odlučivanja. Svi upravljački informacioni sistemi uglavnom omogućavaju:

24


- rješavanje problema ekonomičnosti,

- analizu tržišta,

- analizu cijena pri upoređivanju različitih alternativa.

Sve ove aktivnosti obično se grupišu u tri cjeline:

1. određivanje alternative,

2. priprema modela i obrada altenativa,

3. upoređivanje alternativa.

Za razliku od informacionih sistema za obradu podataka koji su zasnovani na podacima, upravljački

informacioni sistemi su orjentisani ka informacijama. Sistemska analiza u okviru ovih sistema nije

samo opisna već se zasniva na toku podataka a poslovi su uglavnom polustrukturisani.

Softvesrka rješenja urađena su korištenjem viših programskih jezika, a izlazi su hijerarhijski

diferencirani i dati u mreži. Čitav upravljački informacioni sistem, kao i poslovni sistem kojem daje

podršku, oblikovan je kao originalna struktura podsistema koji su međusobno povezani i čine cjelinu u

ekonomskom i informaionom smislu.

Međutim, u mnogim poslovnim sistemima danas postoje mnogo kompleksniji oblici informacione

podrške upravljanja koji se klasifikuju kao potpuno nova faza u razvoju informacionih sistema.

4.3.1.1. NEAUTOMATIZOVANI INFORMACIONI SISTEMI

U neautomatizovanim informacionim sistemima primjenjuje se ili ručna ili mehanografska obrada

podataka. Osim ručnih i stonih kalkulatora koriste se mehanografska sredstva za izvršavanje

specifičnih poslova, kao što su knjiženje, fakturisanje, izdavanje naloga i sl.

Mehanografskim sredstvima se automatizuje izvršavanje srodnih računskih operacija afministrativnog i

rutinskog rada. Pošto obrada nije objedinjena, veliki broj radnika se bavi prikupljanjem i djelimičnom

obradom podataka, popunjavajući razne obrasce i izvještaje u okviru svojih redovnih operativnih

poslova. Istina, postoje kategorije radnika kojima je to jedina djelatnost i radna mjesta gdje se jedino

vrši obrada podataka. Na primjer, pri vođenju knjigovodstva, računovodstva, personalne evidencije i sl.

Obrada podataka vezana je za izvršavanje osnovnih funkcija organizacije. Informacione aktivnosti

vezane za izvršenje funkcija mogu se predstaviti kao na slici:

25


Nosioci podataka su dokumenti. Na njima su podaci upisani tako da se mogu čuvati i prenositi.

Informaciona baza je skladište dokumenata koji se u njoj čuvaju. To mogu biti kartoteke, biblioteke,

skupovi zapisnika, službenih listova itd.

Na osnovu ulaznih podataka u toku izvršavanja radnog procesa dopunjava se, odnosno ažurira

informaciona baza koja može poslužiti pri donošenju operativnih odluka. Obrada nije jedinstvena i

ponekad se ne obavlja uvijek na isti način, podaci nisu formatizovani i strogo strukturirani, a zadaci

koji se rješavaju često nisu do kraja definisani.

U neautomatizovanim informacionim sistemima značajni su i usmeni informacioni tokovi. Oni su

promjenjivi i nepostojani.

Informacije se, dakle, mogu razmjenjivati formalno (pomoću izvještaja) i neformalno (usmeno i

opservacijom). Subjektivni činioci mogu znatno da utiču na tok obrade podataka i dobijanja rezultata.

U neautomatizovanim informacionim sistemima obično dolazi do dupliranja rada na obradi podataka

(vodi se više sličnih kartoteka i sl.), naročito pri izradi pojedinačnih (kvartalnih i godišnjih) izvještaja,

kada je potrebno obrađivati velike količine podataka.

Za neautomatizovanu obradu podataka svojstveno je:

da pravila za obradu podataka nisu strogo definisana već su dobrim dijelom iskustvena,

da je obrada spora, što dovodi do kašnjenja informacija,

da se prave greške koje mogu nastati zbog: nepridržavanja ili nepostojanja strogih upustava za

obradu, pogrešno prispjelih podataka, pogrešno upisanih rezultata i pogrešnog računanja.

26


4.3.1.2. EKSPERTNI SISTEMI

"Ekspertni sistem je računarski program koji

djeluje kao ljudski ekspert u dobro

definisanom specifičnom zadatku, na bazi

znanja".4

Ekspertni sistemi (Expert Systems) su

najnovija rješenja u razvoju informacione

tehnologije koja se još ne nalaze u široj

komercijalnoj upotrebi. Oni su povezani sa

nastankom vještačke inteligencije i razvijaju

se kao jedan njen dio. Vještačka inteligencija je termin koji je istorijski dodijeljen nizu oblasti

istraživanja koja se bave rastućom sposobnošću računara da izvršavaju zadatke kako to čovjek radi.

Kao rezultat, očekuje se da ovakvi sistemi dostignu nivo performansi koji je uporediv sa nivoom

eksperata za datu oblast problema.

Pojavom ekspertnih sistema, znatno je olakšan rad na onim mjestima odlučivanja gdje se donose

veoma složene ili veoma značajne odluke, rj. svuda gdje se ne smije dozvoliti donošenje pogrešne

odluke iz razloga nemogućnosti saniranja posljedica. Za ekspertne sisteme se kaže da predstavljaju

informatički izazov. Oni su u osnovi dijagnostički sistemi, ali sve češće preuzimaju funkcije

upravljačkih sistema, koji traže nove tehnologije rada, prije svega korištenje vještačke inteligencije.

Poslovanje privrednih subjekata je djelatnost u koju su uključene brojne veličine koje su često

nepredvidive, funkcionalno zavisne i promjenjive. Da bi se izgradio ekspertni sistem u poslovnom

okruženju potrebno je definisati prihvatljivo problemsko područje, odrediti kriterijume, moguća

rješenja i moguće ishode.

U izradi ekspertnog sistema učestvuje veći broj eksperata za oblast rješavanja problema i za softver. Za

razliku od informacionih sistema za podršku odlučivanju, gdje je korisnik bio u situaciji da dobije

pomoć od sistema, ali samo ako je imao ideju vodilju za tip izvještaja ili korišćenje nekog modela,

ekspertni sistem nudi alternativu, odgovor kako bi drugi eksperti riješili sličan problem.

4 Liebowitz Jay, 1992

27

Izgled konferencijske sale za grupno odlučivanje uz podršku ES


Ekspertni sistemi su samoučeći tako da pamte dobra rješenja korisnika koja mogu da budu od interesa

za obogaćivanje baze znanja sistema. Takođe, ekspertni sistemi koriste prirodan jezik – uglavnom

engleski – i na taj način je još manje formalizovano njihovo korištenje.

Za razliku od svih prethodnih perioda u razvoju informacionih sistema, koje danas već možemo da

nazovemo konvencionalnim sistemima, ekspertni sistemi se ne zasnivaju na bazi podataka već na bazi

znanja. Baza znanja odvojena je od baze odlučivanja.

Ekspertni sistemi pokrivaju specifičan domen ekspertize, sadrže bazu znanja organizovanu za

korištenje kao kolekciju pravila, a ne kao nepromjenjiv kod programa. Rezultat razmišljanja prikazuju

na jasan i razumljiv način. Mogu da se skokovito razvijaju i pružaju savjete umjesto tabela i grafikona.

Kako je vrijeme primjene vještačke inteligencije još uvijek pred nama, ekspertne sisteme mogli bismo

da definišemo kao "sisteme bazirane na znanju".

Ekspertni sistemi uključuju osnovne ideje inteligentnog rješavanja problema kao što su:

znanje je skup činjenica, uvjerenja i heuristika;

uspjeh je nalaženje dovoljno dobrog odgovora korištenjem raspoloživih sredstava;

efikasnost pretraživanja baza podataka i baza znanja direktno utiče na uspjehe;

na povećanje kompleksnosti problema značajno utiču greške u podacima i znanju, dinamične

promjene podataka, broj mogućnosti koje treba uzeti u obzir i kompleksne procedure za

eliminisanje mogućnosti;

na efikasnost rješavanja utiče i primjenjivost i tačnost znanja, brzo elominisanje redundatnih

operacija, povećanje brzine računara, višestruki izvori znanja i rezonovanje na različitim

nivoima apstrakcije.

Od uključivanja ovih elemenata do konstruisanja ekspertnog sistem za potrebe određene vrste

poslovanja, veoma je dug put. Zbog toga za ekspertne sisteme za potrebe poslovnih sistema treba

posebno detaljno razraditi sve faze projektovanja. Prvo treba izvršiti identifikaciju problema i odrediti

koncept za prikazivanje znanja. Zatim se dizajnira struktura za organizaciju znanja, vrši implementacija

i formulišu pravila za prikazivanje znanja. Zadnja faza je testiranje sistema i ustanovljavanje validnosti

pravila koja predstavljaju znanje.

Što se softversko dijela ekspertnog sistema tiče, moguća su dva pristupa pri izgradnji ekspertnih

sistema:

1. razvijanje programa na bazi specijalizovanih programskih jezika za manipulaciju simbolima

(LISP, PROLOG i drugi);

28


2. izgradnja prototipova

Kod izgradnje prototipova sistem bira pravila koje je ustanovio ekspert ili korisnik i sa dobijenim

rezultatima ih vraća u bazu znanja, što čini osnovu samoučenja sistema čime se on približava vještačkoj

inteligenciji. Informacije u bazi znanja su definisane kao različita mišljenja. Ta mišljenja, ili u slučaju

determinističkih mišljenja – zaključci, zasnivaju se na teoriji vjerovatnoće, teoriji modeliranja i

simulacije sistema ili nekom drugom odgovarajućem konceptu.

Izgradnja ekspertnog sistema na osnovu prototipova podrazumijeva postojanje:

- prototipa za prezentaciju,

- istraživačkog prototipa,

- radnog prototipa,

- izvršnog prototipa,

- komercijalnog prototipa.

Sadržaj prototipa ekspertnog sistema za donošenje strateških odluka u poslovanju jednog poslovnog

sistema mogao bi da obuhvati:

- analizu stanja,

- tržišne uslove,

- analizu konkurentnosti,

- performanse poslovnog sistema,

- faktore uspjeha itd.

Ekspertni sistemi su prirodna faza u evoluciji računara. Sljedeća faza predstavlja dalju evoluciju

ekspertnih sistema u formu koja se naziva "kreativna inteligencija" (CREATIVE INTELIGENCE),

gdje nove ideje treba da stvara sam računar.

Trenutno na tržištu nema ni jednog ekspertnog sistema koji je u stanju da formuliše sva pravila, uči na

osnovu grešaka ili dodaje pravila u svoju bazu znanja.

Cilj ekspertnog sistema:

Formalni načini predstavljanja znanja

Metodi logičkog zaključivanja

Davanje ekspertnog saveta

Iznošenje mišljenja za koje je korisnik zainteresovan

Treba da obezbedi odgovore na pitanja

Rezonovanje, rasuđivanje, prepoznavanje i poređenje formi

29


Teži se ka stvaranju takve softverske podrške koja će omogućiti simuliranje ponašanja čoveka eksperta

u datoj problemskoj situaciji.

Ponašanje čoveka eksperta podrazumeva:

Dijagnosticiranje problema

Mehanizme i logiku zaključivanja

Transfer znanja

Manipulisanje znanjem

Vrednovanje alternativa

U izgradnji ekspertnih sistema javljaju se dodatne poteškoće zbog činjenica da preuzimanje znanja od

eksperata uvek sa sobom nosi i neka pretežno lična pravila, rezonovanja i zaključivanja, učenje na bazi

ranijih iskustava, mogućnosti adekvatne primene analogije.

30


Svrhe aplikacije:

Korisnik traži odgovor na zadati problem

Korisnik ekspert dodaje znanje u ES

Korisnik uči od ES, povećava svoje znanje

Rezultati ES prikazani u grafičkom obliku:

31


Grafički prikazani rezultati glasanja.

Najviše glasova ima predlog preseljenja u novu poslovnu zgradu a zatim predlog smanjiti operativne

troškove u budžetu za 25% kako bi se povećao profit preduzeća u narednoj fiskalnoj godini.

Osnovne razlike između DSS i ES

Da-ograničenoNeMogućnost rezonovanja

Stvarno i proceduralno znanje

Stvarno znanjeSadržaj baza

Uzak domenVrlo širokoPodručje problema

Mašina-čovekuČovek-mašiniKo postavlja pitanja

Transfer znanja i savetOdlučivanjeOrjentacija

Zamena čoveka u odlučivanju

Pomoć čoveku koji odlučuje

Namena

ESDSSATRIBUTI

Zadaci ES se odlikuju time što:

32


• Kompleksne i složene zadatke rešavaju na nivou eksperta

• Primenjuju strategije rešavanja iz specifičnih oblasti

• Samosaznanjem rezonuju u procesu zaključivanja i pružanju obrazloženja zaključaka

• Rešavaju probleme koji pripadaju širokoj skali funkcionalnih kategorija u sledećoj tabeli

Funkcionalne, kategorije, zadaci i nazivi tipičnih ES.

Kategorija zadataka Suština zadataka Naziv tipičnih ES

Interpretacija Zaključivanje o datoj situaciji,

uključivanje opisa problema

odlučivanja i stanja sistema

DENDRAL

PUFF

VM

Dijagnostika Postavljanje dijagnoze i

zaključivanje o greškama na

osnovu podataka i pokazatelja

MZCIN

DART

BDS

Planiranje Oblikovanje akcija,

modeliranje,

Projektovanje

TALIB

SPEX

MOLGEN

Predviđanje Zaključivanje o verovatnim

posledicama

PTRANS

I&m

Oblikovanje Konfigurisanje objekata i

rešenja uz data ograničenja

XCON

MOLGEN

PALADIO

Kontrolisanje Kontrola ponašanja sistema,

formulisanje kolektivnih

planova

ZES MIN

vm

Strukturu ES čine:

• Podsistemi uzimanja i predstavljanja znanja eksperta u bazi znanja

• Baze znanja

• Mehanizmi zaključivanja i obrazlaganja zaključaka

• Korisnički interfejsi

Proces izgradnje baze znanja može se razložiti u nekoliko koraka:

33


Identifikacija problema

Predlog koncepcije baze znanja

Izbor načina prikazivanja znanja

Implementacija baze znanja

Podešavanje baze znanja

Najpoznatiji metodi predstavljanja znanja su:

Produkciona pravila

Semantičke mreže

Frejmovi (ramovi) znanja

Trojke objekat - atribut - vrednost

Mehanizmi zaključivanja i obrazlaganja zaključka čine podsistemi ekspertnog sistema koji je najčešće

veoma bitan za korisnika jer omogućava uvid u način rešavanja problema i razloge zbog kojih

ekspertni sistem predlaže određene zaključke u vezi njegovog rešavanja.

4.3.1.3. DATA WAREHOUSE (DW)

Data Warehouse (DW) je prema shvatanju Inmona, veliko, jedinstveno, integrisano, prilagodljivo,

elastično i bezbijedno spremište podataka koje obezbjeđuje infrastrukturalnu osnovu informacionih

softverskih aplikacija u organizaciji, i koje sadrže ka korisniku usmjerene, integrisane, postojane,

multivarijantne skupove relevantnih, konzistentnih podataka, lako dostupnih i podložnih analiziranju i

manipulisanju, za svrhu podržavanja procesa odlučivanja u upravljanju organizacijom i njenim

procesima.

Skladište podataka (Data Warehouse-DW) je:

- subjektivno orjentisana

- integrisana

- nevolatilna

- vremenski promjenjiva kolekcija podataka za podršku menadžerskom procesu odlučivanja.

Organizacije pribjegavaju gradnji Data Warehouse zbog toga što raspoloživi podaci u obliku u kojem

su uskladišteni ne mogu efektivno i efikasno da budu analizirani, kako bi se iz njih iscrpjele

34


informacije potrebne za odlučivanje u upravljanju procesima u nekoj organizaciji i upravljanju tom

organizacijom,

Gradnjom Data Warehouse organizacija sakuplja svoje podatke i smješta ih u jedno skladište,

organizujući ih na način koji obezbjeđuje laku i brzu dostupnost podataka, kao i njihovu podložnost

odovarajućem manipulisanju i analiziranju s ciljem sticanja potrebnih relevantnih novih informacija, pa

i takvih koje će omogućiti nove uvide u procese kojima se upravlja.

Tokom građenja Data Warehouse, neizbježno, nastaju dodatne promjene u organizaciji : s jedne strane,

uvode se neki sasvim novi procesi i procedure neophodni za građenje Data Warehouse, dok se s druge

strane, neki procesi u organizaciji mijenjaju usljed novih mogućnosti koje Data Warehouse priređuje.

"Mart podataka" se odnosi na bazu podataka za podršku odlučivanju izgrađenu da se njome koristi

neka organizaciona jedinica ili grupa ljudi u oragnizaciji ili neki poslovni proces. Mart podataka je

logički podskup Data Warehouse. Data Warehouse sačinjava unija svih pripadajućih martova podataka.

Data Warehouse sadrži veliki skup detaljnih podataka, a martovi podataka sadrže sumarne podatke

saobražene posebnim potrebama korisnika. Izgleda da se opravdano može postaviti pitanje da li takva

unija martova obezbjeđuje cjelovitost i uključuje relacije i interakcije između organizaciponih jedinica

ili između poslovnih procesa, kao i interakcije sa okruženjem organizacije.

IBM za Data Warehouse (DW) ponekad koristi termin "informaciono skladište". Uobičajeno je da je

skladište podataka smješteno na mainframe serverima u preduzeću. Na sledećoj slici dat je grub prikaz

skladišta podataka.

4.3.1.4. IZVRŠNI INFORMACIONI SISTEMI (ESS)

ESS su kategorija informacionih sistema, namijenjena za podršku odlučivanju izvršnim menadžerima,

odnosno vrhovnom menadžmentu organizacije, mahom da bi zadovoljavali strategijske informacione

potrebe. Uzimaju podatke iz mnogih izvora, agregiraju ih, komparairaju, analiziraju raznovrsnim

analitičkim postupcima i vrše njihovu vizuelizaciju prema zahtjevima menadžera. Obezbjeđuju

selektivno, brzo i lako razumljive informacije o ključnim faktorima koji su kritični za postizanje

strategijskih ciljeva organizacije. Mnogi ih smatraju podskupom DSS.

ESS (Executive Support System) su informacioni sistemi za podršku odlučivanju.

Osobine su:

35


- Baza znanja

- Komunikaciona okruženja

- Minimalno računarsko predznanje

- Minimum vremena za obuku

- Brzo prikazuju podatke

- Za rad se koristi miš ili touchpad

Dobro dizajniran ESS predstavlja moćan alat za :

strateško odlučivanje

istraživanje konkurencije

finansijske analize

analize trendova

interno izveštavanje

i druge zadatke izvršnih rukovodioca

ESS reorganizuje podatke u sirove podatke i liferuje informacije u prihvatljivom obliku. ESS je

prvenstveno usmeren na SADAŠNJOST a potom na budućnost za razliku od DSS-a.

Koristi i “Goal-seeking” i “What-if “ analize i informacije iz eksternih baza podataka.

Poznatiji ESS paketi su:

- Command Center EIS

- Commander EIS

- EIS Toolkit

- Executive Edge

- Incite

- RediMaster

- Resolve

Jedan od oblika u kojem se DSS često u praksi realizuju su i izvršni informacioni sistemi (EIS –

Executive Information System). EIS predstavlja razvojnu fazu DSS-a, a zbog niza svojih prednosti ali i

nedovoljne razvijenosti ekspertnih sistema veoma se mnogo koristi. Oni sadrže nove mogućnosti

pripreme izvještaja, odnosno kreiranja informacija na bazi podataka iz informacionog sistema koji se

36


ostvarju neposredno od strane korisnika, jednostavnim izborom tipa izvještaja, korištenjem kvalitetne

softverske podrške i izborom aplikacije sa ekrana. Ovi sistemi, umjesto unošenja tekstualnih poruka,

koriste mogućnosti izbora slikom ili razne opcije u vidu windows programa. Ovaj softver uglavnom je

veoma kvalitetan i sadrži mnoge matematičke i statiswtičke funkcije, modele ponašanja i pripremanja

odluka. Kod EIS-a nema potrebe za aktivnim učešćem korisnika u programiranju i za detaljnim

poznavanjem modela, već je dovoljno da korisnik izabere tip izvještaja, a softver automatski koristi

cijelu proceduru. Sistem uvijek nudi više altenativa a korisnik sam donosi odluku. Osnovna predenost

je da se za pripremu ovih alternativa ne daje nikakav poseban zahtjev za programiranje, već se miodel

realizuje korištenjem "banke modela".

4.3.1.5. SISTEMI PODRŠKE ODLUČIVANJU (DSS)

Informacioni sistemi za podršku odlučivanja (DSS – Decision Support Systems) počinju da se razvijaju

nastankom programskih jezika četvrte generacije i tzv. generatora aplikacija. To su sistemi koji pomažu

rukovodstvu da rješava probleme koji nisu strukturirani odnosno koji nisu rutinske prirode već su jako

specifični. Korištenje informacija je veoma fleksibilno.

Osnovna karakteristika ovih informacionih sistema je da korisnik donosi poslovne odluke u interakciji

sa izlaznim informacijama iz informacionog sistema i da pružaju mnoge važne prednosti u odnosu na

prethodne vrste informacionih sistema, u vidu:

- raznovrsnijeg izvještavanja,

- korištenja grafičkih i drugih izlaznih mogućnosti,

- smanjivanje obima štampanih dokumenata,

- eliminacije većeg dijela papirne dokumentacije na ulazu,

- uvođenja elektronske pošte itd.

Informacioni sistem za podršku odlučivanju okrenut je problemima najvišeg rukovodstva u firmi, pa

kao takav mora da bude interaktivan, vremenski sinhronizovan i interdiscipliniran. Svakako da kreatori

ovog sistema moraju da budu sami njegovi korisnici koji koriste određene podatke koji su već sadržani

u postojećim bazama podataka u firmi ili izvan nje. Ove se informacije, prema potrebi preuređuju u

37


zavisnosti od specifičnih potreba i zahtjeva a zatim analiziraju korištenjem statističkih tehnika za

optimizaciju, a u nekim slučajevima i tehnika simulacije. Danas postoji veliki broj softverskih paketa

za korištenje podataka za potrebe upravljanja na bazi programskih jezika četvrte generacije, programa

za izradu i analizu tabela i raznih paketa za dizajniranje koji su kreirani za potrebe raznih korisnika.

U odnosu na klasičnu obradu DSS se koristi na aktivan način jer korisnici imaju mogućnost direktnog

pristupa podacima. Njihov osnovni cilj je efikasnost a način rada je mnogo fleksibilniji. Vremenski

okvir koji pokrivaju odnosi se na sadašnje i buduće događaje. Odluke koje DSS podržava su:

- strukturirane ili djelimično strukturirane,

- odluke namjenjene grupama i pojedincima,

- međusektorske odluke,

- uzastopne odluke i

- odluke koje se donose na svim menadžerskim nivoima.

DSS takođe, treba da podrži i različite stilove odlučivanja. Karakteristike kvalitetnog informacionog

sistema za podršku u odlučivanju bile bi:

- jednostavnost korištenja,

- evolutivan način korištenja,

- fleksibilnost,

- kontrola čovjeka nad mašinom.

Ovi sistemi mogu da budu pouzdan oslonac za strateško odlučivanje.

Informacioni sistemi za podršku odlučivanju baziraju se na skupovima procedura koji pak koriste

modele za obradu podataka i odluka. Centralno mjesto u njima ne zauzimaju ni podaci ni informacije

već odluke. Sistem analiza vrši se u obliku prototipova a opis poslova je polustrukturiran. Izlazi iz

sistema su relacioni pregledi a softverska osnova su generatori programa. Cijeli sistem dizajnira se u

obliku prototipova.

Pod sistemima podrške odlučivanju (DSS) se podrazumijevaju interaktivni, na računarima zasnovani,

informacioni sistemi koji se koriste sofisticiranim modelima analize podataka, modelima odlučivanja i

specijalizovanim bazama podataka sa svrhom podržavanja procesa menadžerskog odlučivanja.

DSS se, s jedne strane, razlikuju od sistema transakcione obrade podataka, koji su usredsređeni na

obradu podataka generisanih poslovnim transakcijama i operacijama, a s druge strane, od MIS, koji su

usredsređeni na obezbjeđivanje unaprijed specifikovanih informacija- izvještaja za menadžere, kojima

38


bi trebalo da pomognu u procesu donošenja efektivnih upravljačkih odluka, dok DSS omogućavaju

menadžerima analitičko modelovanje, simulacije mogućih alternativa.

Sistemi podrške odlučivanju imaju veću analitičku moć od drugih sistema, jer se koriste mnoštvom

sofisticiranih modela analize i mogu sažimati ogromne količine podataka u formu koju donosioci

odluka mogu lako mogu lako tumačiti i razumjeti. Ovi sistemi su tako oblikovani da se donosioci

odluka njima mogu neposredno koristiti, a softver je izrazito "user-friendli" . Sistemi podrške

odlučivanju se koriste u interaktivnom načinu i na ad hoc osnovi- korisnik može mijenjati pretpostavke,

postavljati nova pitanja, uključivati nove podatke.

4.1.3.6. SISTEM ZASNOVAN NA ZNANJU (KBS)

Na pomjeranju granica informacionih sistema znatan uticaj su imala dostignuća u oblasti vještačke

inteligencije (AI). Među prve istraživače i osnivače oblasti vještačke inteligencije spadaju Džon

Makarti (J. Mccarthy), Marvin Minski (M. Minsky), Alen Njuel (A. Newell) i Herbert Sajmon (H.

Simon). Pod vještačkom inteligencijom se, prema definiciji podrazumijeva multidisciplinirana oblast

koja uključuje filozofiju, psihologiju, fiziologiju centralno nervnog sistema, lingvistiku, nauku o

računarstvu, a bavi se reprodukovanjem načina i rezultata aktivnosti mozga i ljudskog rezonovanja.

Značenje izraza vještačka inteligencija je teško odredivo, a na jezgro toga značenja ukazuju neke iz

mnoštva definicija: "Vještačka inteligencija je nauka koja čini da mašine obavljaju stvari koje bi

zahtijevale inteligenciju kada bi ih obavljao čovjek".

"vještačka inteligencija je proučavanje mentalnih moći kroz upotrebu modela kompjuterizacije. Pri

tome je fundamentalna radna pretpostavka da "Ono što mozak čini može biti zamišljeno na nekom

nivou kao vrsta kompjuterizacije". Osnovne oblasti vještačke inteligencije su: razumijevanje i obrada

prirodnog jezika, robotika, računarsko viđenje, automatsko zaključivanje, automatsko programiranje,

mašinsko učenje, neuronske mreže, sistemi zasnovani na znanju – ekspertni sistemi (ES).

U osnove vještačke inteligencije utkana je i pretpostavka da se čovjeklovo mišljenje može dobro

razumjeti posredstvom reprezentacionih struktura i kompjuterizovanih procedura kojima se operiše na

ovim strukturama.

39


Među veoma praktične aplikacije vještačke inteligencije u klasi sistema zasnovanih na znaju (KBS),

spadaju ekspertni sistemi (ES). Prd ekspertnim sistemom se podrazumijeva računarski program koji se

koristi znanjima radi oponašanja čovjeka – eksperta. Ekspertni sistemi su karakteristični po:

- raspolaganju znanjem eksperata o nekom uskom domenu,

- rješavanju zadataka simboličke prirode,

- obrazlaganju svog ponašanja i svojih zaključaka,

- proširavanju opsega svojih mogučnosti i moć da se usavršavaju,

- rješavanju teških problema u uslovima neizvjesnosti.

4.1.3.7. DATA BASE (DB)

Korištenje računara u poslovnim sistemima započelo je prije više od trideset godina i to prije svega u

funkciji prikupljanja podataka. Pojava informacionih sistema za obradu podataka predstavlja prvi korak

ka današnjim razgranatim funkcijama koje razni sistemi za obradu podataka vrše. Da bi određeni

podataka postao bilo kakav predmet odlučivanja mora prethodno da bude na odgovarajući način

obuhvaćen i sačuvan. Podaci i informacije zbog svoje brojnosti moraju da se klasifikuju i grupišu kako

bi dalje mogli da budu obrađeni tako da služe određenoj svrsi. Osnovna uloga ovakvih informacionih

sistema bila je prihvatanje i obarda poslovnih transakcija tako da se njihova najčešća primjena sastojala

u zamjeni ručne obrade mašinskom u smislu tzv. mehanografske obarde. Ovakav način obrade je, u

odnosu na klasičnu ručnu obardu, povećao brzinu i tačnost obrade a takođe i kvalitet i obim obrađenih

informacija čime je ispunjen osnovni cilj da se omogući prihvat velikog broja podataka. U središtu

pažnje kod DP sistema su podaci. Sistemska analiza vrši se isključivo opisno a svi poslovi su detaljno

struktuirani. Softverska rješenja baziraju se na klasičnim programskim jezicima (COBOL i drugi).

Osnovni izlazi iz sistema su štampani izvještaji. Čitav sistem oblikovan je na bazi opisa poslovnih

tokova i obrade podataka.

Osnovn eosobine informacionih sistema za obradu podataka su:

- pasivan način korištenja,

- korisnici su isključivo zaposleni u posebnom organizacionom dijelu za elektronsku obradu

podataka (ERC – elektronski računarski centar),

40


- mehanička efikasnost u obavljanju posla,

- zasnovanost na analizi prošlih događaja,

- konzistentnost u načinu rada.

DP sistem, često se naziva i sistem za obradu transakcija (Transaction Processing System), sastoji se od

radnih postupaka koji su praćeni velikom količinom papira i koji se obavljaju od strane pojedinaca ili

grupa zaposlenih, a tiču se rutinskih poslova. Osnovni cilj DP u poslovnom sistemu je efikasno

funkcionisanje organizacije uz što niže troškove automatizovanjem poslova koji se obavljaju

svakodnevno.

4.1.3.8. HIBRIDNI SISTEMI

Hibridni sistemi nastaju integracijom dva ili više kompjuterskih informacionih sistema. Do danas

razvijeno je više klasa hibridnih sistema, ali među osnovne ubrajaju se: integracija sistema za podršku

odlučivanju i ekspertnih sistema, ekspertnih sistema i neuronskih mreža, kao i aspekti globalne

integracije više informacionih sistema.

Oblici integracije dva ili više kompjuterska informaciona sistema međusobno se razlikuju po

arhitekturnim rješenjima spajanja sistema.

Integracija ekspertnih sistema i sistema za podršku odlučivanju može se izvesti na dva osnovna načina i

to:

ekspertni sistem integrisan kao SPO komponenta gdje je moguće identifikovati pet različitih

slučajeva:

1. ekspertni sistem kao inteligentna komponenta uz bazu podataka u SPO,

2. ekspertni sistem kao inteligentna komponenta uz bazu modela u njeno upravljanje u

SPO,

3. ekspertni sistem kao komponenta u SPO sa namjenom da se poboljšaju karakteristike

korisničkog interfejsa,

4. ekspertni sistem kao komponenta za pomoć u izgradnji SPO,

5. ekspertni sistem kao komponenta u SPO koja pruža korisniku razne konsultativne

usluge.

41


Ekspertni sistem kao posebna komponenta SPO – gdje je takođe moguće definisati

podvarijante:

1. ulaz u ekspertni sistem je izlaz iz SPO,

2. ulaz u SPO je izlaz iz ES.

Povratni rad – izlaz iz ekspertnog sistema predstavlja ulaz u SPO, a potom izlaz iz SPO se vraća kao

ulaz u ES (SPO koristi izlaz iz ES za analizu, a dobijeni rezultat analize se vraća u ES kako bi

korišćenjem baze znanja izdvojilo konačno rješenje).

Moguće su sledeće varijante hibridnih ekspertnih sistema5:

Kompletno preklopljeni – gdje sistem ima dualnu prirodu, tj. zasnovan je i na znanju i na

neuronskoj mreži. Pomoću uređaja za konverziju sistem može da se prikaže, u zavisnosti od

želje korisnika, ili kao ekspertni sistem ili kao neuronska mreža.

Parcijalno preklopljeni – gdje sistem posjeduje karakteristike i ekspertnog sistema i neuronske

mreže ali ova dva sistema u ovom slučaju komuniciraju preko kompjuterske memorije ili neke

spoljašnje baze podataka.

Paralelni – gdje ekspertni sistem i neuronska mreža rade zajedno, paralelno i ne dijele svoje

unutrašnje promjenjive niti strukturu podataka. Sistemi komuniciraju preko ulaznih i izlaznih

uređaja i preko datoteka.

Sekvencijalni – gdje je izlaz iz jednog od komponentnih sistema (ekspertnog sistema ili

neuronske mreže)

Povezani ili ugrađeni – gdje je ekspertni sistem ugrađen u neuronsku mrežu ili neuronska mreža

u ekspertni sistem (tzv. gost i domaćin). U ovom slučaju korisnik vidi samo jedan sistem

(domaćina). Vrlo je čest slučaj da se neuronska mreža ugrađuje u ekspertni sistem i pri tom

koristi njegovu bazu znanja.

4.1.4. INFORMACIONI SISTEMI I STRUKTURA INFORMACIJA SA

ASPEKTA NIVOA ODLUČIVANJA

5 Stoiljković, Milosavljević (1995)

42


Bez obzira na razlike između informaconih sistema svaki od njih posjeduje određenu strukturu

informacija. Savremeni poslovni informacioni sistemi upravo se i razlikuju od klasičnih informacionih

sistema po strukturi informacija koja nije orjentisana na prikupljanje i obradu podataka već na

donošenje poslovnih odluka. Zboga toga je stuktura informacija poslovnog informacionog sistema

veoma razvijena i heterogena i sastoji se od više vrsta informacija kao što su:

- informacije o uslovima i ograničenjima u funkcionisanju poslovnog sistema u budućnosti,

- informacije o očekivanom ponašanju poslovnog sistema,

- informacije o rezultatima funkcionisanja poslovnog sistema,

- informacije o devijacijama u funkcionisanju poslovnog sistema.

Pojedini od ovih grupa informacija imaju različit značaj i različitu ulogu u procesu odlučivanja, a

različiti su i podaci na osnovu informacije nastaju.

Za donošenje odluka koje imaju strategijski karakter najveću vrijednost imaju informacije o

uslovima i ograničenjima funkcionisanja poslovnog sistema u budućnosti kao i očekivanog

ponašanja poslovnog sistema.

Ove informacije formiraju se uglavnom na osnovu podataka koji potiču iz okruženja. Za tekuće

odluke posebno su značajne informacije o rezultatima funkcionisanja poslovnog sistema, ali i

informacije o devijacijama u funkcionisanju poslovnog sistema. Ove vrste informacija zasnivaju se,

po pravilu, na internim podacima.

4.1.5. UPRAVLJANJE INFORMACIONIM SISTEMIMA

Razvoj informacione tehnologije i informacionih sistema tokom posljednje tri decenije nametnuo je

potrebu za razradom i implementacijom principa i metoda upravljanja informacionim sistemom.

Složenost informacionih sistema i složenost koordinacije i kontrole među elementima sistema

dovodi do toga da se aktivnosti bilo koje vrste prenose kroz sistem na dinamičan način što utiče na

obim operacija i usložnjava proces planiranja, organizacije i kontrole resursa i rezultata svih

komponenti informaciong sistema.

43


Strukturu upravljanja informacionim sistemom sačinjava skup podsticaja unutar sistema ali i

komunikacija sa drugim dijelovima poslovnog sistema, a posebno sa centralnim upravljanjem.

Glavni cilj upravljanja informacionim sistemom jeste identifikacija, mjerenje i korekcija troškova i

prihoda informacionih resursa.

Što se tiče troškova tu nema posebnih problema jer se troškovi lako identifikuju i iskazuju. Na

primjer, razvoj softvera ili održavanje hardvera znači trošak informacionog sistema i problem se

svodi na njegovo minimiziranje.

Kod prihoda stvar je daleko složenija. Kao rezultat rada informacionog sistema, mogao bi se uzeti

stepen realizacije težnji poslovnog sistema da ostvari što efikasnije, tačnije i kvalitetnije obavljanje

svojih funkcija korištenjem odabrane informacione tehnologije. Ovaj kriterijum, iako iskazuje

uspješnost funkcionisanja informacionih sistema veoma je teško primjeniti u praksi jer, korisnici

informacione tehnologije često subjektivno procjenjuju vrijednost informacija koje dobijaju i

koriste pri donošenju upravljačkih odluka.

Metodološka osnova za procjenu performansi upravljanja informacionim sistemom čini profitna

funkcija informacionog sistema. Profitna funkcija podrazumijeva utvršivanje veličine svakog

informaciong resursa i svakog proizvedenog izlaza kao i njihovu međusobnu koordinaciju i

kontrolu. Izlazi iz informacionog sistema su informacione usluge koje se pružaju upravljačkim

strukturama ali i operativnom osoblju. Ove usluge mogu da budu posebnog karaktera kao što su

posebni izvještaji, a mogu da budu i opšteg tipa kao što su opšte informacije.

Kod hardvera kao troškovi javljaju se kupovina, instaliranje i održavanje opreme i procjena gubitka

zbog zastarijevanja opreme.

Kod softvera u troškove spadaju izrada ili kupovina, održavanje softvera i slično.

U praksi se primjenjuj dva modela upravljanja informacionim sistemima.

Prvi je centralizovan mode, gdje se centralizovano određuje obim operacija, maksimum resursa i

rezultata i gdje centralni upavljač donosi sve odluke.

Kod drugog modela struktura modela je decentralizovana i vrši se dekomponovanjem upravljanja

po pojedinim dijelovima informaciong sistema uz postojanje obaveznih veza prema centralnom

upravljanju.

Kod primjene bilo kog modela neophodno je održavati ravnotežu između primljenih informacija i

dobijenih rezultata na osnovu tih ionformacija. Ako se ravnoteža poremeti sistem će oscilirati i

tražiti dodatne informacije, a to znači i dodatne troškove.

44


4.1.6. NAČINI OBRADE PODATAKA

U koncepcijskom smislu, u zavisnosti od potreba korisnika, postoje dva osnovna načina organizacije

obrade podataka:

- centarlizovana obrada podataka,

- distribuirana obrada podataka.

Centralizovana obrada podataka obavlja se na jednom mjestu – centralnom računarskom sistemu.

Korisnici pristupaju računaru preko terminala povezanih direktno za centralni računarski sistem ili

preko računarske mreže. Ovaj koncept organizacije obrade podataka karakterističan je za treću

generaciju računarskih sistema.

Distribuirana obrada podataka obavlja se pomoću dvije ili više sistemskih komponenata unutar jednog

sistema. Korisnici mogu da obavljaju svoje poslove na računarskom sistemu namjenjenom za njihovu

upotrebu, ali koji je povezan direktno (on-line) komunikacijskim mrežama sa ostalim dijelovima

sistema.

Kod obrade programa, uopšte, razlikujemo serijsko i paralelno izvršavanje programa.

Serijsko izvršavanje programa je ono kod kojega se programi u glavnoj memoriji računara izvršavaju

jedan za drugim, odnosno, tek kada se jedan program izvrši do kraja, može da počne sa izvršavanjem

sledeći program.

Kada se u memoriji računara istovremeno nalazi i izvšava više programa, kažemo da je riječ o

paralelnom izvršavanju programa. U ovom slučaju računar ne izvršava cijeli program odjednom, već

dodjeljuje svoje resurse u određenom vremenskom intervalu, jednom programu, zatim u sledećem

vremenskom intervalu drugom programu itd.

Na osnovu rada računarskog sistema postoje sledeći načini obrade:

- serijska obrada (Batch Processing),

- rad u raspoređenom vremenu (Time Sharing),

- multiprogramiranje (Multiprogramming),

- rad u realnom vremenu (Real Time).

45


Serijska obrada (Batch Processing), sa stanovišta računarstva, najednostavniji je način obrade.

Programi koji treba da se izvrše unaprijed se pripremaju i učitavaju u računar onim redom kojim želimo

da budu izvršeni. Međutim, i poslije učitavanja u računar, postoji mogućnost promjene redoslijeda

izvršavanja, odnosno davaja prioriteta nekom programu. Priprema podataka i programa može da se

organizuje i preko nekih udaljenih terminala, putem komunikacionih linija. Takav način obrade naziva

se daljinska serijska obrada podataka (Remote Access Batch Processing).

Rad u podijeljenom vremenu (Time Sharing) je tehnika obrade kod koje više korisnika imaju

mogućnost da istovremeno raspodjeljuju računarske resurse. Ovakav način obrade obezbjeđuje

efikasnije korištenje računarskog sistema, jer se svakom korisniku dodjeljuje određeni vremenski

interval rada na računaru. Na taj način je omogućen prividan istovremeni rad više međusobno

nezavisnih korisnika. Računar jedan kratak interval izvršava program jednog korisnika, zatim u drugom

vremenskom intervalu program drugog korisnika itd. Kako su ovi vremenski intervali veoma kratki, a

brzina iztvršavanja operacija na računaru veoma velika, svaki od korisnika ima utisak da se izvršava

samo njegov program. Ovakav način rada računara podrazumijeva veoma složen sistem prekidanja kao

sastvani dio operativnog sistema. Dobra strana rada u podijeljenom vremenu jeste što korisnik nečeka

na početak obrade. Time je omogućen interaktivan način komuniciranja na relaciji korisnik – računar.

Računar je svakom korisniku praktično odmah na raspolaganju. Računarsko vrijeme se racionalno

koristi. Na primjer, dok u toku interaktivne konverzacije sa računarom neki od korisnika priprema

sledeći korak (pitanja, odgovore, upustva itd.), računar za to vrijeme obrađuje programe drugih

korisnika. Nedostatak ovakvog načina rada je duže vrijeme obrade programa nego kada se programi

obrađuju serijski.

Multiprogramiranje (Multiprogramming) je način rada računara kod kojeg je moguća istovremena

obrada više programa koristeći mogućnost preklapanja operacija. Na primjer, dok se u centralnom

procesoru izvršava neki program, ulazna jedinica može da čita podatke ili neki drugi program, a na

izlazu mogu da se izdaju rezultati iz trećeg programa. Na ovaj način su mnogo racionalnije iskorišteni

računarski resursi. Razlika je u odnosu na rad u podijeljenom vremenu jeste u načinu prekidanja

izvršenja programa. Dok kod rada u podijeljenom vremenu do prekida dolazi kada istekne unaprijed

određeno vrijeme, kod multiprogramiranja do prekida, uglavnom dolazi kada treba obaviti neke spore

ulazne ili izlazne operacije.

Rad u realnom vremenu (Real Time) predstavlja način rada računarskog sistema koji omogućava

korisniku neposredan pristup potrebnim računarskim resursima, u aktuelnom vremenskom trenutku.

46


Programi koji rade u realnom vremenu moraju biti svo vrijeme u glavnoj memoriji, spadaju u programe

sa najvišim prioritetom i mogu da prekinu izvršavanje drugih programa.

Obrade kod kojih se koriste telekomunikacione linije nazivaju se daljinske obrade (Teleprocessing).

Obrada kod koje se zaista paralelno izvršava više programa, kod računarskih sistema koji imaju više

aritmetičko-logičkih jedinica, snažnije upravljačke jedinice i snažnije upravljačke linije, naziva se

simultana obrada (Multiprocessing).

4.1.7. KARAKTERISTIKE INFORMACIONIH SISTEMA

Osnovni zadatak informacionog sistema je da doprinese uspješnom poslovanju poslovnog sistema. Od

informacionog sistem se očekuje da odgovarajućim pravovremenim i pouzdanim podacima i

informacijama obezbijedi ekonomičnu realizaciju poslovnih procesa, poslovnih funkcija i poslovnog

odlučivanja. Ovaj zadatak ima sledeće specifične ciljeve:

- da u potpunosti i pravovremeno odgovori na sve informacione zahtjeve poslovnog sistema,

- da obezbijedi potpunu dokumentacionu osnovu za pračenje poslovnih događaja između

određenih poslovnih funkcija, kao i sa određenim sistemima u okruženju i sa okruženjem

uopšte.

Da bi ove zadatke i ciljeve ispunio informacioni sistem mora svojim osobinama da održava osobine

poslovnog sistema čije funkcionisanje podržava. Zato informacioni sistem mora da bude:

- realan sistem – nastaje kao rezultat čovjekove aktivnosti;

- dinamički sistem – informacioni sistem mora da omogući da se svi tokovi i aktivnosti unutar

njega mijenjaju u funkciji vremena;

- kompleksan sistem – mora da sadrži sve različite elemente i veze sa svom njihovom složenošću;

- stohastički sistem – kao posljedica složenosti informacioni sistem ne može da ima striktno

određeno i determinisano ponašanje, već je pod uticajem neplaniranih promjena i poremećaja

koji u određenim situacijama narušavaju njegovo funkcionisanje;

- hijerarhijski sistem – sastoji se od niza nadređenih i podređenih informacionih podsistema,

odnosno elementa;

47


- otvoren sistem – omogućava razmjenu podataka i informacija sa sistemima u okruženju i na taj

način obezbjeđuje povezivanje svih učesnika u razvoju poslovnog sistema.

Pored toga što informacioni sistem mora da bude prilagođen poslovnom sistemu čiji je dio, on mora

da sarži određene kvalitete da bi kao posebna cjelina unaprijedio uspješnost rada cijelog poslovnog

sistema. To su sledeće karakteristike:

- usklađenost ciljeva postojanja i razvoja informacionog sistema i poslovnog sistema, poštujući

osnovne ekonomske principe – produktivnot, ekonomičnost, rentabilnost.

- ekonomičnost sa stanovišta ulaganja tj. angažovanja novčanih resursa i vremena realizacije

poslova i obezbjeđivanja pravovremenih relevantnih i pouzdanih informacija za potrebe

planiranja, kontrole i odlučivanja.

- jedinstvenost i pristupačnost za sve korisnike informacionog sistema, radi njihovog brzog i

efikasnog informisanja odnosno ovladavanja sistemom informacija proizvedenim

funkcionisanjem informacionog sistema;

- samoorganizovanost, odnosno sposobnost za samostalnu reorganizaciju radi prilagođavanja

nastalim promjenama kako u poslovnom sistemu tako i njegovom okruženju;

- obezbjeđivanje razvoja i nadgradnje informacionog sistema u okviru poslovnog sistema sa

stanovišta svih osnovnih elemenata koji su osnovni u razvoju informacionog sistema (hardver,

softver, organizacija i kadrovi);

- intergralnost tj. postojanje jedinstvene koncepcije oblikovanja i izgradnje informacionog

sistema sa aspekta zahtjeva, karakteristika, ciljeva i principa funkcionisanja informacionog

sistema kao cjeline;

- sigurnost u podršci funkcije odlučivanja kao osnovnom pokazatelju efikasnosti informacionog

sistema.

Informacioni sistem treba da ima sve pobrojane karakteristike i treba da sadrži samo one činjenice,

odnosno skupove podataka koji su relevantni za sagledavanje stanja poslovnog sistema i da

obezbijedi prikupljanje podataka na osnovu kojih će se kreirati informacije neophodne za funkciju

upravljanja. Kako bi informacioni sistem mogao da odgovori postavljenim zahtjevima i ciljevima,

mora da bude efikasan, a to znači da bude jedinstven i kompletno računarski podržan. Sa gledišta

organizacije podataka, informacioni sistem treba da bude izgrađen i realizovan kao integralna baza

podataka podržana odgovarajućim programskim rješenjima, odnosno sistemskim i aplikativnim

softverom.

48


I. INTERAKCIJA MENADŽMENTA I INFORMACIONOG SISTEMA

49


1. ULOGA INFORMACIONE TEHNOLOGIJE U POSLOVNOM

ODLUČIVANJU

Najveći doprinos informacione tehnologije na području menadžmenta reflektuje se u stvaranju podloga

za brzo poslovno odlučivanje na svim nivoima menadžmenta. Informacioni sistemi omogućavaju

trenutno dobijanje informacija, a time i odlučivanje po svim organizacionim nivoima u bilo koje

vrijeme, na bilo kojem mjestu.

Upravljanje bilo kojom organizacijom uključuje poslovno odlučivanje i rješavanje problema, a za tu

svrhu neophodni su adekvatni podaci i informacije. Informacioni sistem obezbjeđuje neophodne

unutrašnje i spoljne podatke i informacije za svrhe odlučivanja i upravljanja. Informacioni sistem

prikuplja, kodira, sintetizuje i prezentuje informacije o svim funkcionalnim oblastima organizacije, o

samoj organizaciji, ali i o njenom okruženju u ekonomskim, tehnološkim, socijalnim, političkim,

pravnim i drugim značajnim aspektima.

Da bi informacija mogla da posluži kao podloga u procesu poslovnog odlučivanja, ona mora da

posjeduje određene karakteristike koje se odnose na kvalitet, kvantitet i vrijednost u vremenu.

Kvalitet informacije je njena sposobnost zadovoljavanja informacionih potreba menadžera, odnosno

stvaranje uslova u kojima menadžer može donijeti adekvatnu odluku koja će mu donijeti određene

koristi. Osnovno pravilo je da informacijama treba podržavati donošenje korisnih odluka. Zahtijevani

kvalitet informacija zavisi najprije od tipa odluke, odnosno njenog vremenskog horizonta, tj. od nivoa

menadžmenta na kojem se odluka donosi. Nije korektno tvrditi kako su informacije za potrebe

odlučivanja na najvišem nivou menadžmenta kvalitetnije od ostalih, već se poređenje kvaliteta

informacija može vršiti samo u okvirima istog nivoa odlučivanja. Kvalitet informacija ne može se

direktno mjeriti, već se može posredno ocijeniti preko predviđenih ili ostvarenih posljedica donesenih

odluka. Obično se pri tome koriste određene statističke metode ocjene ili procjene.

Uopšteno govoreći, količina informacija neophodna za donošenje odluke raste od najvišeg prema nižim

nivoima menadžmenta. Najviši nivo menadžmenta pri odlučivanju treba srazmjerno malo informacija,

koje će omogućiti dobijanje dobrog opšteg uvida u problem. Srednji nivo menadžmenta zahtjeva nešto

veću količinu djelimično agregiranih informacija, a operativni nivo menadžmenta mnogo analitičkih

informacija koje se odnose na pojedinosti vođenja poslovnog procesa.

50


Funkcija vrijednosti informacija u vremenu ima tri karakteristična područja. Prvo je područje

prognoziranja, kada se odgovarajuća informacija dobija i prije nego što je potrebno donijeti odluku.

Njezina je vrijednost tada najveća i ona nelinearno opada. Drugo karakteristično područje je područje

realnog vremena u kojem se informacija dobija, odnosno nastaje upravo onda kada treba donijeti

odluku. Vrijednost informacije je konstantna sve do područja zastarijevanja, koje nastupa kada se

informacija dobija prekasno i kada odluka nije više potrebna, budući da nije relevantna za dalji tok

događaja. U tome području vrijednost informacije eksponencijalno pada. Savremeni menadžment

zahtjeva raspoloživost informacija u području prognoziranja, odnosno u području realnog vremena,

kada njezina vrijednost nadmašuje ili je uravnotežena sa težinom odluke koju treba donijeti. Pri

donošenju odluke na bazi informacija iz područja prognoziranja potrebna je određena doza opreza, jer

nauka još uvijek ne poznaje sigurne metode prognoziranja. Zato se u praktičnim uslovima obično

postavlja zahtjev za posjedovanje informacija iz područja realnog vremena, koje će omogućiti

menadžerima blagovremeno donošenje adekvatnih odluka.

Da bi se raspoložive informacije mogle kvalietetno i u potpunosti iskoristiti, potrebno je znanje,

odnosno različita pravila i postupci koji omogućavaju racionalno iskorištavanje informacija za

rješavanje odgovarajućih zadataka.

2. INFORMACIONI SISTEM I FUNKCIJE MENADŽMENTA

Menadžment, kao proces usmjeravanja i koordinacije oraganizacionih resursa radi postizaja definisanih

ciljeva, čini skup upravljačkih, međusobno povezanih funkcija u koje se ubrajaju:

- planiranje

- organizovanje

- usmjeravanje i

- kontrola.

Planiranje je aktivnost kojom organizacija određuje budući tok svojih akcija. Planiranje obuhvata:

a) definisanje dugoročnih ciljeva i razvoj strateških planova od strane top menadžmenta,

51


b) definisanje ciljeva i razvoj planova sa vremenskim horizontom od 6 mjeseci do 2

godine, što je u nadležnosti srednjeg nivoa menadžmenta i

c) definisanje kratkoročnih ciljeva i planova sa vremenskim horizontom od jedne sedmice

do 6 mjeseci što je u domenu operativnog menadžmenta.

Iz toga proizilazi da kao i sve druge odluke, planske odluke mogu da budu strateške, taktičke i

operativne. Budući da planiranje ostvaruje povoljan uticaj, kako na individualni i grupni učinak tako i

na učinak organizacije kao cjeline, ovom funkcijom menadžemnta se postiže sinergetski efekat napora

u organizaciji.

Informacioni sistem može da doprinese da se funkcija planiranja obavlja kvalitetnije putem

prikupljanja i sređivanja podataka neophodnih za planiranje, kao i korištenjem savremenih metoda

statističke analize koje koriste modele sa velikim brojem promjenjivih i serije podataka iz dužih

vremenskih perioda. Planiranje, kao segment upravljanja, koristi podatke u prošlosti, sadašnjosti i

budućnosti. Planiranje ne nameće informacionom sistemu nikakve posebne zahtjeve u pogledu

prikupljanja podataka, jer se podaci unose u toku obavljanja svakodnevnih poslovnih aktivnosti i u

neizmjenjenom obliku se koriste u procesu planiranja. Zadatak informacionog sistema nije samo da

pruži operativne, taktičke i strateške informacije, već i da svaku pojedinu grupu veže za određene nivoe

odlučivanja.

Funkcija planiranja u tradiicionalnom menadžentu je bila u nadležnosti top menadžmenta, koji je

planske odluke donosio centralizovano. U savremenim uslovima, funkcija planiranja se odvija

decentralizovano uz uključivanje svih organizacionih jedinica i zaposlenih uz adekvatnu podršku

menadžmenta. U takvim novonastalim uslovima, informaciona tehnologija kao što je internet se koristi

da bi obuhvatio i uključio što veći broj ljudi u proces planiranja.

Organizovanje obuhvata identifikaciju aktivnosti koje će se u organizaciji odvijati, te njihovo

struktuiranje u poslove i radne jedinice u organizaciji. Nakon toga se za utvrđene poslove vrši izbor i

raspoređivanje ljudi koji posjeduju potrebne sposobnosti, znanja i odluke za njihovo obavljanje. Osim

toga, ova funkcija menadžmenta uključuje i donošenje odluka o tome koliko se odgovornosti i

autoriteta dodjeljuje pojedincima u odlučivanju i upravljanju. Organizovanjem se definiše ko šta treba

da čini i ko je kome odgovoran.

Prije izgradnje integralnog informacionog sistema, neophodno je što preciznije definisati pojedinačna

funkcionalna područja odlučivanja, što podrazumijeva preciziranje, ko donosi odluke, ko ih inicira, ko

priprema odluke i koje informacije prethode donošenju odluka. Svemu tome prethodi modeliranje

52


sistema, koje mora da odgovara strukturi potreba učesnika u procesu odlučivanja, nakon čega

informacioni sistem efikasno rješava probleme centralizacije i decentralizacije odlučivanja, postojanja

tačnih i blagovremenih informacija, kao i probleme koordinacije.

U tradicionalnom menadžmentu, menadžment definiše radne divizije, dok je u savremenim uslovima

omogućeno samoorganizovanje projektnih timova. Korištenje mreža olakšava formiranje i rad timova.

Usmjeravanje zahtjeva uspješne komunikacije i vješto vođenje, čemu uveliko može doprinijeti

informacioni sistem. Ova menadžment funkcija uključuje motivisanje i podsticanje pojedinaca i grupa

na realizaciju zajedničkih ciljeva organizacije, kao i nadgledanje njihovog rada. U tradicionalnom

menadžmentu menadžeri upravljaju izvršavanjem radnih zadataka radnika. U savremenim uslovima

stvorene su pretpostvake da zaposleni sami obavljaju svoje poslove kako najbolje znaju i umiju i u

takvim uslovima svi zaposleni upravljaju. Mrežna infrastruktura omogućava zaposlenim da održavaju

kontakt sa podređenim i nadređenim u njihovom poslu.

Kontrola obuhvata postavljanje standarda za postignuća, procjenu i mjerenje individualnih, grupnih i

učinaka cijele organizacije, komparaciju učinaka i postignuća sa definisanim standardima i planovima

te preduzimanje korektivnih akcija kako bi se postigli postavljeni ciljevi. Ukoliko se ustanovi

odstupanje između planiranih i ostvarenih rezultata, neophodno je promijeniti nešto u funkcijama

organizovanja i vođenja ili u funkciji planiranja.

Budući da kontrola predviđa utvrđivanje standarda, mjerenje realizcije u skladu sa njima, kao i

korekcije odstupanja od definisanih planova i programa, u tome značajnu podršku može da rpuži

informacioni sistem, omogući homogenizaciju informacija za sve nivoe menadžmenta. Naime,

prilikom procesa kontrole, top menadžment zahtjeva agregirane pokazatelje, jer ostvaruju globalne

mehanizme kontrole dok niži nivoi menadžmenta zahtjevaju detaljne informacije. Ovakvo podvajanje,

distribuciju i kombionovanje informacija, omogućava sistem podrške odlučivanju (DSS) zasnovana na

Data Warehouse (DW), uz podršku savremenih operativnih sistema.

U tradicionalnom menadžmentu bio je razvijen precizan mikromenadžent kontrolni sistem, dok se u

savremenim uslovima, kontrola prepušta projektnim timovima, sa kompjuterski baziranim

informacionim sistemima, koje vrše ravnopravnu kontrolu, fokusirajući se na globalni postignuti

rezultat. Informaciona tehnologija se koristi za razvoje kontrole i organizacije u realnom vremenu (Real

Time).

Da bi menadžment bio uspješan potrebno je da sve funkcije menadžmenta budu skladno objedinjene,

uz adekvatnu podršku informacionog sistema, jer bez koordiniranog korištenja organizacionih resursa i

53


mogućnosti koje pruža savremena informaciona tehnologija, ne mogu se postići postavljeni ciljevi

organizacije.

Jedna od osnovnih funkcija informacionih sistema je da menadžerima omogući efektivno i efikasno

planiranje, organizovanje, vođenje i kontrolisanje, odnosno odvijanje svih funkcija menadžmenta,

snadbijevajući ih potrebnim informacijama. Za sve navedene funkcije menadžmenta zajedničke su

informacije , čija upotrebljivost zavisi od njihove tačnosti, blagovremenosti i relevantnosti.

Koja vrsta informacionog sistema će se koristiti u cilju planiranja, organizovanja, usmjeravanja i

kontrolisanja prevashodno zavisi od menadžment nivoa na kojem se odvija proces menadžmenta.

3. INFORMACIONI SISTEM I NIVOI MENADŽMENTA

Informacioni sistem organizacije mora biti u funkciji menadžmenta, odnosno upravljanja

organizacijom radi realizacije određenih poslovnih rezultata. Takav odnos iziskuje prilagođavanje

konceptualne strukture informacionog sistema konceptualnoj strukturi menadžmenta. U ranijim fazama

informatike vladala su shvatanja, prema kome se koncept menadžmenta morao prilagođavati stepenu

razvoja informacione tehnologije i mogućnostima što ih nudi. Empirija je, međutim, takva shvatanja

demantovala iz jednostavnog razloga što informaciona tehnologija nije i ne smije biti sama sebi svrha,

što znači da informatika mora biti servis menadžmenta, a kao posljedica ovakvog stava, konceptualna

struktura informacionog sistema mora preslikavati konceptualnu strukturu menadžmenta.

54


KLASE MIS MENADZMNET NIVO

ESS

DSS

MIS

OAS

STRATESKO

PLANIRANJE

UPRAVLJACKA KONTROLA

TSP

OPERATIVNI

NADZOR

Ako se posmatraju informacioni sistemi naspram hijerarhijskog nivoa organizacije, moguće je

generalizovati tri nivoa informacionih sistema koji korespondiraju nivoima menadžmenta, u

organizaciji, a to su: informacioni sistem za podršku strateškom menadžmentu, informacioni sistem za

podršku taktičkom menadžmentu i informacioni sistemi za podršku aktivnosti operativnog nivoa

menadžmenta.

Top Management (Strateški menadžment) je odgovoran za strategiju i cjelokupnu politiku organizacije.

Osim što određuje opšte usmjerenje organizacije, odgovoran je i za interakciju između organizacije i

njenog okruženja. To znači da se zadaci ovog nivoa menadžmenta ne mogu programirati. Top

management donosi strateške odluke koje imaju dugoročne posljedice, a tiču se procesa postavljanja i

mijenjanja ciljeva organizacije, izbora i implementacije strategije i obezbjeđivanja resursa za postizanje

postavljenih ciljeva, strategije, planova, programa i politike. Problemi o kojima odlučuje Top

menadžment u načelu su nepredvidivi, dalekosežni i okrenuti budućnosti. Zato za taj nivo

menadžmenta treba imati dovoljno iskustva, dobre sposobnosti procjene i dalekovidnosti, ali i

kvalitetnu informacionu podlogu.

Odluke koje donosi Top menadžment je teško formulisati, pa samim tim i kompjuterizovati, savremene

informacione tehnologije i metode osiguravaju dovoljno alata pomoću kojih će se podražati aktivnosti

top menadžmenta. Strateškom nivou korespondira onaj nivo konceptualne strukture informacionog

sistema na kojem postoji najveća koncentracija konceptualnih znanja o načinu vođenja poslova. Radi se

o informacionim sistemima koji potpomažu donošenje strateških odluka, bilo mijenjajući stručne ljude,

odnosno savjetnike, bilo zbog pomoći menadžerima u identifikaciji prijetnji i šansi iz okruženja.

55


Naročito su značajni u brzo mijenjajućoj okolini. Za razliku od menadžera na ostalim nivoima, top

menadžeri moraju imati pristup specifičnim informacijama zbog permanentnog donošenja odluka koje

će pomoći prilagođavanju organizacije na stalne promjene u okruženju. Zbog toga ovi informacioni

sistemi pružaju podršku vrhovnim menadžerima u specifičnim zahtjevima za dobijanje informacija

koje su više orjentisane na spoljne informacije, ali se bave i unutrašnjim informacijama koje uzimaju iz

MIS i DSS. Sistemi ovog nivoa imaju za cilja dati odgovore na pitanje tipa :"šta učiniti?".

Ove informacione sisteme treba projektovati i izgraditi tako da obezbjeđuju sve vrste informacija

potrebne vrhovnom menadžmentu i njihovim štabovima radi izvršenja zadataka u domenu strateškog

upravljanja i planiranja. Taj nivo obezbjeđuje sledeće informacione tehnologije: DSS za strateško

upravljanje, Data Warehouse, Expert Systems. Za DW, kao preduslov razvoja fleksibilnih DSS za

podršku top menadžmentu se vjeruje da će uspješno podržavati buduće generacije OLTP, EIS, DSS,

KBS.

Middle management sačinjavaju menadžeri odjeljenja ili pogona koji su obično odgovorni za

administraciju i kontrolu. Većina informacija značajna ovom nivou menadžmenta uglavnom je

dostupna i najvoišoj upravi, ukoliko organizacija raspolaže sveobuhvatnim i adekvatnim

informacionim sistemom. Iz tog razloga, većina autora smatra da će se zbog uvođenja kompjutera

smanjiti potreba za menadžerima srednjeg nivoa. Srednji menadžment je veza između najnižeg i

najvišeg nivoa menadžmenta. Srednji menadžment koristi kontrolne i upravljačke informacije koje se

protežu na relativno kratak vremenski period, obično do jedne godine, pa je njihov posao veoma

složen, manje rutinski, manje struktuiran i više promjenjiv. Njihova je funkcija podrška strateškog

koncepta upravljanja, specifičnih strateških planova i programa za organizacione i strateške poslovne

jedinice, te različita funkcionalna područja.

Srednjem nivou menadžmenta su potrebne informacije u obliku sažetih pregleda, pa za njih

informacioni sistem mora osigurati periodične izvještaje, izvještaje prema potrebi ili izvještaje na

zahtjev. Kompjuterizacijom i informacionim obuhvatanjem poslovnih zadataka, uz generisanje

periodičnih izvještaja o stanju i procesima u organizaciji, smanjuje se vrijeme potrebno srednjem nivou

menadžmenta za pretragu potrebnih informacija. Cilj informacionih sistema ovog nivoa je dati odgovor

na pitanje tipa "Kako nešto učiniti?"

Srednjem nivou menadžmenta organizacije korespondira Management Information Systems (MIS) i

DSS za upravljačku kontrolu. MIS snadbijeva srednji nivo menadžmenta djelimično agregiranim i

kategiriziranim informacijama, dobijenim iz transakcionog dijela informacionog sistema i nešto manje

56


iz pretraživanja okruženja organizacije. U tim je sistemima koncentrisano metodološko znanje o načinu

vođenja poslova. Ovi sistemi obezbjeđuju menadžerima izvještaje i omogućavaju in online pristup

bazama podataka o tekućem poslovanju organizacije i podacima iz prošlih perioda. Gotovo su uvijek

orjentisani na interne događaje i prvenstveno služe funkcijama planiranja, kontrole i donošenja odluka.

Osnovno svojstvo MIS-a je podrška procesu donošenja poznatih, odnosno poslovnih odluka koje se

ponavljaju, a takav karakter ima većina odluka koje se donose na srednjem nivou menadžmenta.

Upravljačku kontrolu sačinjavaju procesi kojima srednji nivo menadžmenta obezbjeđuje da se

organizacioni resursi angažuju i efikasno i efektivno koriste kako bi se realizovali postavljeni ciljevi

organizacije. Kada se implementira DSS za upravljačku kontrolu u procese koje planira, organizuje,

usmjerava i kontroliše srednji nivo menadžmenta, tada on omogućava sledeće:

a) identifikovanje i rješavanje problema,

b) otkrivanje novih problema i njihovo uspješno rješavanje poslovnim i matematičko statističkim

modelima,

c) komuniciranje sa radnim timovima, motivaciju zaposlenih i kontrolu tokova organizovanja

aktivnosti sa implementiranim računarskim aplikacijama, pomaganje u donošenju upravljačkih

odluka, kreativno korištenje DSS u otkrivanju i rješavanju novih problema, odnosno podizanje

efikasnosti njihovog rada na najviši nivo.

Operational Management (Operativni menadžment) donosi odluke koje su konkretne i odnose se na

redovno poslovanje. Riječ je o aktivnostima koje su obično operativne i koje se mogu lako

programirati. Operativni menadžment treba od informacionog sistema najkonkretnije detalje i

izvještaje. Budući da je njihov posao donošenje odluka koje se temelje na jasnim temeljima i

postupcima, mogu se kompjuterizovati bez većih poteškoća. Zato je upotreba kompjutera na ovom

nivou rasprostranjena. Ključna pitanja što se na ovom nivou informacionih sistema postavljaju su

pitanja tipa "Pomoću čega nešto ostvariti?".

Najnižem nivou menadžmenta odgovaraće OLTP i DSS za operativnoplaniranje i kontrolu. OLTP

uključuje bilježenje svih poslovnih transakcija, sadrži poslovne procedure, generiše dokumente

potrebne u poslovanju – dakle automatizuje više poslova i omogućava vremensko, materijalno i

finansijsko praćenje pojedinih elemenata. Iako OLTP nisu informacioni sistemi čija je osnovna

namjena podrška poslovnog odlučivanja, radi se o sistemima u kojima se preduzimajući odgovarajuće

transakcije (aritmetičko-logičke operacije) nad podacima, nastoji uspostaviti kontrola nad pojedinačnim

poslovnim procesima i aktivnostima, te njima upravljati. Zbog brojnosti transakcija i srazmjerne

57


jednostavnosti postupka upravljanja na ovom nivou, osnovna je karakteristika OLTP koncentracija

činjeničnih znanja o poslovanju, poslovnim procesima i poslovnim operacijama.

DSS za operativno planiranje i kontrolu obezbjeđuje informacije potrebne operativnom menadžmentu u

cilju pomaganja operativnog planiranja i kontrole. Operativni menadžment nadgleda radnike koji

izvršavaju osnovne aktivnosti organizacije. Riječ je o kompjuterskoj podršci donošenja odluka koje su

učestale i rutinske, kao na primjer kontrola zaliha, terminiranje porudžbina i slično.

Konceptualno strukturu informacionih sistema u odnosu na konceptualnu strukturu menadžmenta ne

treba shvatiti striktno. Sa aspekta menadžmenta i osnovnih upravljačkih nivoa može se reći da iako su

navedeni informacioni sistemi dominantno vezani za određeni upravlčjački nivo, ne može se govoriti o

isključivoj vezi jedne vrste informacionog sisstemasa jednim upravljačkim nivoom, već prevashodno o

odgovarajućim mogućnostima kombinovanje različitih klasa da bi se zadovoljile razlličite potrebe

menadžmenta datog nivoa. Potreba za korištenjem jedne vrste informacionog sistema ne isključuje

potrebu korištenja i drugih vrsta, već prema potrebi. Tako npr. svi informacioni sistemi najvišeg nivoa

mogu pronaći svoju primjenu i na taktičnom nivou, dok menadžment informacioni sistemi mogu da se

koriste kako na srednjem, tako i na operativnom nivou menadžmenta.

4. MENADŽMENT INFORMACIONOG SISTEMA

S obzirom da infornacioni sistem olakšava bolje razumjevanje funkcija organizacije, same organizacije

i njenog okruženja, značajne je ali i zahtjevno, efikasno upravljati informacionim sistemom. Izostanak

efikasnog menadzmenta informacionog sistema,čine informacioni sistem nerazvijenim i neuspješnimu

vršenju svojih funkcija, te samim tim ne stvara potrebne preduslove za uspješno funkcionisanje i

nadmetanje organizacije sa konkurencijom. Sa druge strane, organizacija u kojoj se adekvatno upravlja

informacionim sistemom, pruža velike konkurentne prednosti, što posebno važi u slučaju kada

organizacija koristi elektronsku poštu, pristup eksternim bazama podataka, koncepciji Data Warehouse

i i slične mogućnosti novih informacionih tehnologija. Ukoliko se još tome dadju nagovještene

tehnološke mogućnosti sofisticiranih sistema telekomunikacija, koje najavljuju velike šane u kontekstu

globalizacije polovanja, tada neophodnost adekvatnog menadzmenta informacionog sistema postaje još

izraženija.

58


5. UTICAJ MENADZMENTA ORGANIZACIJE NA RAZVOJ

INFORMACIONOG SISTEMA

Uobičajeno je informacionu tehnologiju posmatrati kroz brži tempo razvoja i drastično poboljšanje

performansi. Međuti, mnogo rjeđe se analizira promjena sa aspekta uticaja na razvoj informacionih

sistema, koje su rezultat ne samo promjena u informacionoj tehnologiji, razvoju i saznanjima teorije

informacionih sistema, već i teoriji i praksi menadzmenta i organizacije. Budući da se informaciona

tehnologija, kao i način njene primjene veoma brzo razvijaju, pojmovno i stvarno, značajno je, ali i

zahtjevno, efikasno upravljati informacionim sistemom organizacije, odnosno primjenom informacione

tehnologije. Kao što savremeni menadzment ne može biti uspješan bez adekvatne podrške

informacionog sistema, tako ni informacioni sistem ne može pružiti podršku menadzmentu ukoliko se

adekvatno ne upravlja njegovim razvojem.

Uticaj menadžmenta na razvoj informacionih sistema se odvija na svim nivoima menadžmenta, a

najveći upliv se ostvaruje na strateškom i tehničkom nivou. Na strateškom nivou, sa aspekta Top

Managementa, značaj informacionih sistema se povećao usled:

- brzog razvoja informacione tehnologije u djelu hardvera, softvera, telekomunikacija,

- razvoj PC tehnologije i "user- friendly" koncepta njihovog korištenja , što ih je učinilo privlačnim

za vrhovne menadžere i

- razvoja novih klasa informacionih sistema u funkciji odlučivanja i podršku vrhovnom

menadžmentu.

Upravljanje razvojem informacionih sistema se ne može prepustiti samo informatičkim ekspertima,

već je neminovno angažovati top menadžment organizacije u rješavnju strateškog razvoja i kontrole

informacionih sistema. Informaciono planiranje stiče strateški značaj. Dok je u ranijim periodima

planiranje informacionog sistema bilo zaduženje jedne organizacione jedinice, savremeni pristup

planiranju informacionog sistema postaje dio strateškog planiranja organizacije. To podrazumjeva da

se uporedo sa strateškim planom organizacije, gdje se na najvišem nivou definišu misije, dugoročni

ciljevi i strategija organizacije, definišu i dugoročni ciljevi, ograničenja, struktura, resursi i planovi

informacionog sistema, kao i diverzifikacija njegovih planova po nivoima menadžmenta.

59


Razvoj informacionih sistema i primjena informacione tehnologije prestaje biti samo posao

informatičara, već postaje i bitan problem za top menadžmenta organizacije. Usprkos tome, stiče se

utisak da menadžeri nerado bave planiranjem razvoja informacionog sistema, smatrajući da je to

isključivi problem informatičara, koji će od menadžmenta dobiti "punu podršku" u njihovom radu. Čini

se kao da se još uvijek ne shvata da je informacioni sistem sredstvo za upravljanje organizacijom i svim

njenim aktivnostima, iz čega proističe da je to posao iz kojeg se top menadžment ne smije i ne može

isključiti. Strateški plan informacionog sistema može se izraditi na više načina:

- da se plan informacionog sistema izvodi iz strateškog plana čitave organizacije,

- drugi je način utvrđivanja uloge informacionog sistema u organizaciji. U nekim organizacijama

informacioni sistem samo podržava obavljanje poslovnog procesa, dok je u drugim organizacijama

strateški važan za njeno funkcionisanje,

- analiza kritički faktora uspjeha koja se temelji na analizi aktivnosti koje su kritične za uspjeh

organizacije, a informacioni sistem treba svojim funkcijama treba podržati te aktivnosti i

- planiranje poslovnog sistema primjer strateškog planiranja kojim se želi prepoznati stabilna

struktura poslova koji se rade u organizaciji, a nakon toga se može izgraditi stabilan informacioni

sistem na bazi utvrđene strukture poslova.

Organizacioni oblik angažovanja top menadžmenta u strateškom razvoju informacionog sistema,

različiti autori različito nazivaju. Kod nas bi najbolje odgovaro termin "Upravni odbor informacionog

sistema". Upravni odbor informacionog sistema je neophodan upravljački odbor za pitanja strateškog

razvoja informacionog sistema, a njega predstavljaju top menadžeri iz iz različitih funkcionalnih

oblasti organizacije koji nisu zaduženi za operativni razvoj informacionog sistema. Djelokrug

nadležnosti upravnog odbora informacionog sistema sastoji se u sledećem:

1. Definisanje strategije i politike upravljanja informacionim resursima – prestavlja definisanje

informacione politike organizacije, generalni odnos prema informacionim resursima, njihovom

korištenju i upravljanju, što je neosporni zadatak top menadžmenta organizacije.U užem smislu

pod informacionom politikom se podrazumjeva shvatanje i tretiranje informacija, podataka i

znanja kao informacionih resursa, dok u širm smislu obuhvata i značenje resursa koji proizvode

informacije, a to su hardver, softver i kadrovi.

2. Usvajanje planova razvoja informacionog sistema – postoji nosporna interakcija između

strateškog plana razvoja organizacije i strateškog plana razvoja informacionog sistema.

60


3. Definisanje strateške mreže, matrice aplikacija – nakon usvajanja strateškog plana razvoja,

upravni odbor informacionog sistema treba pristupiti ovom zadatku, gdje se kao korisnik

informacionog sistema javlja organizacija kao cjelina, zatim se zadatak prenosi i na korisnike

informacionog sistema po funkcionalnim oblastima organizacije.

4. Uspostavljanje efikasne administracije podataka – odnosi se na konceptualne, organizacione i

upravljačke aspekte funkcije, što u suštini znači da se na bazi definisanih ciljeva organizacije

uspostavlja optimalno upravljanje i kontrola nad izvorima i tokovima podataka. U tehničkom

dijelu, uloga top menadžmenta organizacije ne bi trebala da prevazilazi nivo definisanja

koncepcije baze podataka, odnosno konceptualnih opredeljenja.

5. Podrška definisanju informacionih zahtjeva korisnika – pitanje izbora strategije identifikacije

informacionih zahtjeva je nadležnost upravnog odbora informacionog sistema. Top

menadžment definisanjem vlastitih informacionih potreba može da utiče na druge menadžere u

stvaranu pozitivne klime za realizaciju ovog zadatka.

6. Organizacija i budžet informacionog sistema - top menadžment organizacije odlučuje o

uspostavljanju organizacije funkcije informaciong sistema, pošto se toj organizacionoj jedinici

povjerava operativno upravljanje informacionim resursima. Što se tiče pitanja godišnjeg

budžete informacionog sistema, on zavisi od veličine, grane i djelatnosti same organizacije, kao

i niza drugih faktora.

7. Informatičko obrazovanje i razvoj informacione kulture – ovo je posebno aktuelno u dijelu

menadžmenta kadra na svim nivoima koji moraju imati barem minimum informatičke

pismenosti za adekvatno korištenje PS tehnologije. Ujedno, top menadžment je zadužen za

definisanje potrebe i stimulacije informatičkog obrazovanja korisnika.

8. Definisnje prioriteta faktora razvoja – top menadžment je nezaobilazan u ocjeni faktora razvoja

informacionog sistema i pri tome treba uzeti u obzir i ocjenu korisnika koji podrazumjeva

njihovo viđenje razlike sadašnjeg i željenog stanja informacionog sistema. Željeno stanje

informacionog sistema korisnik povezuje sa vlastitim informacionim potrebama, ciljevima i

zadacima.

9. Procjena rizika projekta informacionih sistema – top menadžment mora uzeti učešće u

odlučivanju o riziku koji se javlja u datim okolnostima. Naime, projekti informacionih sistema

su složeni i kompleksni, pa zahtjevaju znatno angažovanje informacionih resursa u širem

smislu. Prije nego se pristupi izradi ovih projekata, a potom i implementaciji, neophodno je

61


procjeniti rizik koji nose. Vrhovni menadžeri moraju uzeti u obzir i tzv. kumulativne rizike koji

se mogu pojaviti u odnosu na jedan projekt sa više aspekata i na više projekata kojima se

istovremeno pristupa i

10. Podrška razvoju viših klasa informacionih sistema – uloga top menadžmenta je nezaobilazna u

podršci razvoja DSS, ES, DW i drugih klasa informacionih sistema koji su u direktnoj funkciji

boljeg odlučivanja menadžere svih nivoa. Izgradnja ovakvih sistema zahtjeva angažovanje

znatnih informacionih, kadrovskih i finansijskih resursa , pa čak neke klase zahtjevaju i

nadgradnju postojećih znanja sa znanjima top menadžera konkretne organizacije, što

podrazumjeva visok stepen kooperativnosti na relaciji menadžmenta i informatičkih

specijalista.

Samo objedinjeno poznavanje informacionih sistema i razumjevanje organizacije može oblikovati

adekvatnu informacionu arhitekturu organizacije, jer bez nje nema ni efektivnog menadžmenta.

Na taktičkom nivou, upravljanje razvojem informacionog sistema podrazumjeva niz aktivnosti kojim se

optimizira korištenje informacionih resursa i obezbjeđuje realizacija strategije definisane od strane

upravnog odbora informacionog sistema. Ovdje se u prvom redu misli na odjeljenje za informacioni

sistem ( koji se još zove informacioni centar, centar za obradu podataka, računarski centar) i njihov

menadžment. Na čelu odjeljenja info-rmacionog sistema je glavni informacioni menadžer, odnosno

direktor koji je odgovoran za informacione aktivnosti u organizaciji. Posao glavnog informacionog

menadžera je veoma zahtjevan i odgovoran, pa je on na zapadu visoko rangiran i dobro plaćen. On

može biti veoma uticajan na svim područjima primjene informacione tehnologije, a naročito u

organizacijama u kojima se informaciona tehnologija smatra strateškim oružjem. Njegovi zadaci su da :

- aktivno učestvuje u planiranju i oživotvorenju strategije informacionog sistema kao dijela strategije

organizacije,

- brine o aspektima zaštite informacionog sistema i

- prati razvoj informacione tehnologije itd.

Informacioni menadžeri moraju voditi računa o upravljanju informacionom tehnologijom od strane

zaposlenih u toku radnog vremena. Moraju provjeravati da li je korištenje kompijutera produktivno, da

li može biti produktivnije, da li postoji usko grlo, gdje se može dobiti profesionalna pomoć, kako se

mogu izmjeriti koristi od investicija u informacionu tehnologiju, kako krajnji korisnici mogu sami da

62


dođu do adekvatnih rješenja i sl. Posebnu pažnju informacioni menadžeri moraju posvetiti sledećim

činjenicama:

1. Rast strateškog značaja informacionih sistema – informacioni sistemi igraju stratešku ulogu u

opstanku i razvoju organizacije. Oni se odnose ne samo na sisteme koji podržavaju više nivoe

menadžmenta, već i na sisteme koji kreiraju nove proizvode i usluge, otvaraju nova tržišta itd.,

jednom rječju povećavaju konkurentsku prednost organizacije. U ranim fazama razvoja

informacioni sistema, kad su menadžeri bili usmjereni na mnoga operativno–tehnička pitanja,

brigu o njima mogli su prepustiti tehničkom osoblju. Međutim, savremeni informacioni sistemi

koji direktno utiču na način menadžment odlučivanja kao i na izbor proizvodnog programa i sl.

ne mogu se prepustiti samo tehničkom osoblju

2. Izmjenjen karakter aplikacija – izgradnja savremenih informacionih sistema ukljucuje znatno

veći dio organizacije, nego u prošlosti, pa iz toga proizilazi porast složenosti sistemskih

projekata i aplikacija. Tako gdje su se nekada gradili masivni sistemi za pružanje generičkih

informacija sada je poželjno graditi posebne

specijalizovane aplikacije koje pružaju blisku interakciju između tehnološkog osoblja i

menadžera kao korisnika sistema, uz podršku top menadžmenta i

3. Potreba planiranja informacione arhitekture – za savremene menadžere nije dovoljno da budu

samo informaciono pismeni. Oni moraju dobro da poznaju sisteme za obradu podataka,

telekomunikacije i kancelarijske tehnologije. Menadžeri mogu da budu ključni u oblikovanju

infornacione arhitekture ukoliko su dovoljno interdisciplinarno obrazovani.

63


Z A K LJ U Č A K

U vremenu smo brzih promjena i visoke tehnologije, kada znanje i informacije postaju ključniji resurs

za uspjeh poslovanja. Dinamičnost i promjenljivost zamjenjuju stabilnost i statičnost, zatvorenost

organizacija ustupa mjesto otvorenosti i organizacijama bez granica, rizik i nesigurnost zamjenjuju

sigurnost u poslovanjau. Informaciona tehnologija i razvoj telekomunikacija uklanjaju granice između

konkurentskih organizacija, regija, država i kontinenata, te na taj način dovode do globalizacije

poslovanja. U takvim novim izmijenjenim uslovima poslovanja,sve organizacije se nalaze pred

izazovom – kako se uklopiti u nove tokove?

Danas se organizacija kreće u pravcu decentralizovane, inovativne i fleksibilne organizacije. Veoma su

adaptibilne u odnosu na okruženje, uče i razvijaju se unapređujući svoje sposobnosti. Temelj njihove

uspješnosti u prilagođavanju novim uslovima je primena savremene informacione tehnologije, ali

istovremeno, uspješno implementaciju informacione tehnologije omogućavaju samo fleksibilne

organizacije.

Ovakvi trendovi utiču da organizacione strukture postaju pliće i niže, sa manjim brojem nivoa

menadžmenta, kao i sa sve prisutnijom decentralizacijom u odlučivanju. Menadžeri su sada u situaciji

da elektronskim putem komuniciraju i da budu u stalnom kontaktu sa znatno većim brojem saradnika.

S obzirom na intenzivan proces umrežavanja organizacija u novim poslovnim uslovima, organizacije se

orjentišu na svoj sržni (core ) program, a sve ostalo putem eksternalizacije aktivnosti (outsourcing)

nabavljaju od drugih članica mreže. Ideja outsourcing-a je da svaka članica mreže proizvodi ono u

čemu je bolja od konkurencije.

Konkurentnost na globalnom nivou zahtjeva približavanje zahtjevima potrošsča, kao i sposobnost da

se na njih odgovori kvalitetnim proizvodima i servisima u najkraćem mogućem roku. Uslov za to je

integracija svih procesa u organizaciji kao i optimizacija svih raspoloživih resursa. Da bi organizacija

postala visok stepen integracije i snhronizacije u svim procesima, neophodno je da raspolaže efikasnim

sistemom planiranja, upravljanja i kontrole.

Danas se razvijaju sistemi transakcione obrade podataka (OnLine Transaction Procsing - OLTP), koji

mogu imati stratešku ulogu u povećanju konkurentskih prednosti organizacije. Mnoge organizacije se

elektronski povezuju sa svojim kupcima i dobavljačima posredstvom Interneta i ekstraneta u realnom

vremenu i kroz online transakciono procesiranje. Transakcioni procesni sistemi, koji vrše skladištenje i

64


procesiranje transakcija, omogućavaju organizacijama da svojim kupcima i ostalim partnerima pruže

bolje i kvalitetnije usluge. Istovremeno, ovi sistemi formiraju bogat fond podataka od kojih se grade

integralna spremišta podataka, Data Warehous, te na taj način stiče neophodne uslove za realizaciju

savremenih koncepata u strateškom upravljanju organizacijom.

Data Warehous (DW) je novi koncept i nova filozofija u razvoju DSS, koji je skoncentrisan na podršku

strateškog menadžmenta. DW mijenja informatički trend i pruža organizacijama, koje ga koriste,

značajnu stratešku prednost u analizi modela poslovanja, alternativa, trendova preoblikovanja

poslovnih procesa .

Suštinska filozofija DW i DSS za strateški menadžment se zasniva na konceptu sticanja prednodti, koje

proističe iz integracije podataka. DW kao integrisani skup podataka neke organizacije služi kao

infrastrukturna osnova na kojoj se grade softverske aplikacije organizacije, tj. ono je okruženje koje

odvaja svijet operativne obrade od svijeta aplikacija za podršku odlučivanju.

Sistemi poslovne inteligencije (MIS, EIS, DSS, KBS)omogućavaju analizu podataka, izvještavanje,

postavljanje upita, odnosno analitičku obradu podataka kao i "rudarenje" podataka (Data Mining), na

bazi kojih menadžeri iz ogromne količine podataka sintetizuju vrijedne informacije, u cilju dobijanja

odgovora na značajna pitanja i otkrivanja skrivenih trendova u velikim zbirkama podataka. Na osnovu

dobijenih informacija moguće je donsiti adekvatne poslovne odluke

Sistemi poslovne inteligencije imaju za cilj da identifikuju i anticipiraju prednosti i nedostatke iz

okruženja organizacije, što je naročito aktuelizirano evolucijom sistema poslovne inteligencije ka Web

aplikacijama, koji omogućavaju istraživanja posredstvom Interneta, kao i rad sa udaljenih lokacijama.

Neophodno je naglasiti da sistem poslovne inteligencije iako pomaže i olakšava poslovanja u

organizaciji, nije u stanju da zamjeni inteligentno poslovanje.

Informacione tehnologije u svim organizacijama iamaju izuzetno značajnu ulogu na svim nivoima

menadžmenta, a naročito u strateškom menadžmentu. One pomažu u efikasnom izvršavanju procesa,

poslova i zadataka, na taj način što omogućavaju generisanje, sakupljanje, proces i skladištenje

podataka. Sistemi transakcione obrade podataka, Data Warehouse, ekspertni sistemi, metode, tehnike i

sredstva poslovne inteligencije, sistemi za podršku odlučivanju, Data Mining, Internet itd. danas čine

dominantne informacione tehnologije koje su našle svoju primjenu u poslovanju i strateškom

upravljanju organizacijama. Danas se ove tehnologije smatraju osnovnim "vodičem" strategije

organizacije i poslovnog reinžinjeringa. Savremeno poslovanje sve više zavisi o informacionoj

tehnologiji, ali menadžeri u organizacijama posmartaju kakvi su rezultati u odnosu na uložena sredstva.

65


Zato je neophodno periodično vršiti procjenjivanje kvaliteta i uspješnosti informacionog sistema

organizacije.

Svrha ocjenjivanja informacionog sistema jeste njegovo usavršavanje i podizanje kvaliteta, kako bi se

moglo što uspješnije podržati poslovanje organizacije i savremeni menadžment.

Da li će organizacije biti spremne da inoviraju svoje informacione sisteme u skladu sa napretkom

informacione tehnologije, zavisi od menadžmenta organizacije. Sa aspekta daljeg razvoja

menadžmenta, u uslovima kompjuterizacije i globalizacije granica organizacije, samo objedinjeno,

multidisciplinarno poznavanje i razumijevanje organizacije, menadžmenta i informacionih sistema će

omogućiti osposobljavanje za rad u uslovima globalne ekonomije, razvijanje integrativnih sposobnosti,

interdisciplinarno razmišljanje, sticanje sposobnosti motivisanja i sticanje sposobnosti prihvatanja i

sprovođenja novih pristupa i strategija.

66


67

upravljacki informacioni sistemi

Documents