ustanowienie wspÓlnoty koŚcioŁa wedŁug gerarda...

KS. ANDRZEJ NOWICKI

USTANOWIENIE WSPÓLNOTY KOŚCIOŁAWEDŁUG GERARDA PHILIPSA

Współczesne zainteresowanie Kościołem, a w szczególności teo-logią Kościoła, zawartą w Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lu-men gentium, stanowi rezultat trwającego przez wieki rozwoju kato-lickiej eklezjologii. Proces wewnętrznej odnowy Kościoła,zapoczątkowany myślą zwołania II Soboru Watykańskiego, miał nacelu pogłębienie i rozwinięcie dotychczasowego dorobku refleksjiteologicznej, a także zmierzał do prezentowania w miarę możliwościpełnego obrazu Kościoła i jego zbawczej misji. Ten obraz, idący w pa-rze z pogłębianiem świadomości jego członków, stale przybierał nowerysy, ale od samego początku zawierał istotne elementy, które eks-ponowano mniej lub bardziej, na miarę zapotrzebowania czasówi wciąż przecież zmieniających się okoliczności i jakości życia.

Historia rozwoju teologii dowodnie pokazuje, że nie można bynaj-mniej jednostronnie opisywać rzeczywistości Kościoła jako instytu-cji bądź tylko wewnętrznych więzi ożywiających wspólnotę ludu od-kupionego przez Jezusa Chrystusa. Kościół bowiem posiadaz ustanowienia samego Założyciela naturę bosko-ludzką, co ozna-cza, że służy zbawieniu człowieka przez to, iż posiada zbawczy celi go bez ograniczeń realizuje, urzeczywistniając w każdym miejscui czasie dzieło Jezusa Chrystusa, podjęte dla duchowego dobra ludz-kości i świata.

Problematyka ustanowienia Kościoła przez Jezusa Chrystusa,wciąż żywo dyskutowana, jest w katolickiej teologii fundamentalnejzagadnieniem centralnym. Odpowiada ono na stale ważkie przecieżpytanie, czy – a jeśli tak, to w jaki sposób, zamierzony, pośredni czybezpośredni, a także w jakich okolicznościach – Jezus powołał doistnienia Kościół jako religijną społeczność, pełnoprawną spadko-

472 KS. ANDRZEJ NOWICKI

bierczynię jego ziemskiej misji. Pozytywna odpowiedź na tego rodza-ju pytania stawia wobec kolejnych problemów dotyczących nadaniamu przez Założyciela określonej struktury. Sprawy te wiążą się wprostz samym sposobem rozumienia istoty i funkcjonowania tego szcze-gólnego bytu społecznego, który nie znajduje dla siebie analogii w żad-nej z organizacji życia ludzkiego.

Na postawione wyżej pytania udzielał między innymi odpowiedziG. Philips (1899-1972). Może być on nazwany współtwórcą soboro-wej Konstytucji Lumen gentium z racji roli, jaką odegrał na SoborzeWatykańskim II przy redagowaniu jej tekstu. Jest też komentato-rem zawartej w niej eklezjologii1. Warto więc podjąć próbę zrekon-struowania choćby w zarysie jego nauki o powstawaniu Kościoła.

EKLEZJOLOGIA U PROGU SOBORU WATYKAŃSKIEGO II

Teologia katolicka do wydania encykliki Piusa XII Mystici Corpo-ris (1943) była zasadniczo pod wpływem myśli Roberta Bellarminai podkreślała w Kościele jego charakter organizacyjny, hierarchicz-ny i widzialny. Był to czas, kiedy dominował w myśleniu eklezjolo-gicznym schemat hierarchiologiczny2. Chociaż eklezjologia wysuwałajuż liczne postulaty wynikające z trwającej odnowy biblistyki i stu-diów myśli patrystycznej, które znajdowały stopniowo prawo bytunawet w podręcznikach eklezjologii, to przecież nie były jeszcze w sta-nie zmienić całego schematu nauki o Kościele. Przesadne akcento-wanie strony organizacyjno-zewnętrznej Kościoła zadecydowałoo tym, że zapoznano w pewnej mierze jego charakter tajemnicy, którydopiero Sobór Watykański II przypomniał na nowo i postawił nanaczelnym miejscu w nauce o Kościele.

1 G. Philips, L’Église et son mystére au deuxiéme Concile du Vatican. Historire,texte et commentaire de la Constitution Lumen gentium, t. I, Paris 1967; t. II, Paris1968, w czasie trwania II Soboru Watykańskiego napisał Deux tendance dans lathéologie contemporaine, Nouvelle Revue Théologique 85 (1963) s. 225-238, poSoborze Les méthode théologiques du Vaticanum II, w: La service théologiques dansl’Église, Paris 1974, s. 11-37. O jego wkładzie pracy w myśl soborową informuje J.Grootaers, Le rôle de Mgr G. Philips à Vatican II Quelques réflexions pour contribuerà 1etude du dernier Concile, w: Ecclesia a Spiritu Sancto edocta. Lumen gentium 53,Mélanges théologiques hommage à mgr Gerard Philips. Gembloux 1970, s. 342-380; M. Kozak. Teolog Vaticanum II, w: Leksykon wielkich teologów XX/XXI wieku,red. J. Majewski, J. Makowski. Warszawa 2003, s. 248-258.

2 H. Bogacki, Misterium Kościoła pielgrzymującego, w: Kościół w świetle Sobo-ru, red. H. Bogacki, S. Moysa, Poznań 1968, s. 53-57.

473 USTANOWIENIE WSPÓLNOTY KOŚCIOŁA WEDŁUG GERARDA PHILIPSA

Aspektowe pojmowanie Kościoła miało również swoje konsekwen-cje dla ujmowania zagadnienia ustanowienia tej społeczności zorga-nizowanej na kształt państwa-instytucji. Ustanowienie Kościoła ro-zumiano więc jako prawne powołanie i zorganizowanie nowejinstytucji, której celem jest najwyższe dobro, możliwe do osiągnię-cia przez jej członków dzięki środkom, jakimi instytucja dysponujesocietas perfecta. Do zaistnienia instytucji potrzebny był i wystar-czał jeden akt prawny, jedna jurysdykcyjna decyzja. Ujmowano więcpoczątek i powstanie Kościoła zdecydowanie statycznie, sprowadza-jąc go do jakiegoś momentu czy jedynego aktu. Zdawano sobie jed-nak sprawę, że taki sposób pojmowania powstania Kościoła nie w peł-ni odpowiada temu, co zawiera się w źródłach biblijnych, a wiec niewskazuje także jego złożonej rzeczywistości. Encyklika Mystici Cor-poris usankcjonowała na dłuższy czas kategorię Mistycznego Ciała,ale niemal w tym samym okresie powstają pierwsze ważne pracezwracające uwagę na kategorię ludu Bożego, która będzie w najbliż-szej przyszłości podstawą zasadniczego przełomu w eklezjologii3. Jeślisię zważy, że ta kategoria, wśród wielu nowych elementów w rozu-mieniu Kościoła, wnosi bardzo ważną cechę historycznej łącznościobu Testamentów i zwraca uwagę na proces, któremu podlega Ko-ściół od czasów najdawniejszych do paruzji, stanie się rzeczą oczy-wistą, że nie można już traktować powstania Kościoła w sposób sta-tyczny i prawny, spowodowany jednym aktem, ale jako dzieło Bogamające określone etapy wyznaczone w historii i realizujące się w ce-lu nastania królestwa Bożego. Nie oznacza to wcale, że kategoriaLudu Bożego jest wyłączną i najlepiej nadającą się do wyrażaniatajemnicy Kościoła, a wielu współczesnych teologów, wśród nichtakże G. Philips, sądzi nawet, że Lud Boży przez Wcielenie Jezusaotrzymał taką strukturę, którą trzeba wyrażać w kategorii Mistycz-nego Ciała4, a zatem tych dwóch kategorii nie należy sobie przeciw-stawiać, lecz je rozumieć komplementarnie.

Zwraca uwagę jeszcze jeden fakt, który pojawił się w eklezjologiijako reakcja na jednostronne, prawniczo-organizacyjne pojmowa-

3 M.D. Koster, Ekklesiologie im Werben, Paderborn 1940; L. Cerfaux, La théolo-gie de 1’Église suivant saint Paul. Paris 1942.

4 L. Bouyer, Ou en est la théologie du Corps Mystique?, „Revue Sciences Religio-uses” Rel. 22 (1948) s. 313; R. Schnackenburg, Die Kirche in Neuen Testament,Freiburg 1961, s. 147; A. Nowicki, Elementy biblijne eklezjologii apologetycznej Ge-rarda Philipsa, CS 12 (1980), s. 231-248.


nie Kościoła. Z jednej strony po I wojnie światowej rodziła się nie-chęć do zinstytucjonalizowanych form życia i wzrastało zapotrzebo-wanie na gwarancję bezpiecznego życia i pełny rozwój człowieka.Z drugiej zaś strony badania biblijne i historyczne prowadziły downiosków, że ustrój hierarchiczny nie wyczerpuje obrazu Kościoła,a nawet nie stanowi jego zasadniczej cechy. W tej sytuacji zwróconosię do idei wspólnoty, która, zastosowana do Kościoła, dopełniaładotychczasowy obraz, przyczyniając się do wskazania właściwegomiejsca dla elementów dotąd przecenianych.

Obraz wspólnoty Kościoła wypływa w tej fazie eklezjologii z do-wartościowania zasadniczych powiązań i wzajemnych relacji, jakieistnieją pomiędzy członkami Kościoła z racji przyjęcia sakramentuchrztu. Stąd już tylko krok dzieli od przejścia w teologię, jaką zapro-ponowała soborowa konstytucja Lumen gentium w pierwszym roz-dziale, gdzie mówi o związku Kościoła z Trójcą Świętą, której wspól-nota Ludu Bożego zawdzięcza swoje powstanie, istnienie i trwałąwewnętrzną spoistość.

Trzeba w tym miejscu wyraźnie przyznać, że dla pojmowania za-gadnienia powstania Kościoła jest to moment wyjątkowo ważny,bowiem zwraca się teraz szczególną uwagę na postanowienie Boże,zmierzające do wyniesienia człowieka w krąg oddziaływania i party-cypowania w życiu samego Boga, a także podkreśla się, że nie doko-nało się to jednym aktem, lecz stopniowo realizuje się w całej histo-rii zbawienia. Uczestniczenie w życiu proponowanym przez Bogawymaga od ludzi przyjęcia nauki i środków zbawczych zdeponowa-nych w Kościele, a także wytworzenia szczególnych więzów między-ludzkich na gruncie związku z Bogiem, o których mówi kategoriamistycznego ciała.

W tym samym nurcie rozwijającej się eklezjologii mieści się rów-nież pojmowanie Kościoła jako sakramentu. Już na samym począt-ku Konstytucji dogmatycznej stwierdza się, że „Kościół jest w Chry-stusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziemwewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludz-kiego”5. Zastosowanie kategorii sakramentu do opisu Kościoła maswoje źródło i najgłębsze uzasadnienie racji bytu w teologicznej praw-

5 1; Por. E. Schillebeeckx, Chrystus, sakrament spotkania z Bogiem, Kraków1966; S. Nagy, Próba nowego spojrzenia na zagadnienie ustanowienia Kościoła,„Roczniki Teologiczno-kanoniczne” 12 (1965) z. 2, s. 24-27.


dzie mówiącej, że Chrystus jest sakramentem czyli znakiem, w któ-rym Wcielony Bóg w Osobie Jezusa Chrystusa wchodzi w bezpo-średni i zbawczy kontakt z człowiekiem. Nadto Kościół jest równieżrzeczywistością złożoną z dwóch elementów składowych, widzialne-go i niewidzialnego, stanowiących jedną organiczną całość. Jak w sa-kramencie pierwiastek widzialny pełni funkcję transparentu prze-znaczonego dla ukazania tajemnicy, tak analogicznie zastosowanateoria sakramentalności do Kościoła pozwala poprzez jego elementyzewnętrzne w sposób pełniejszy zwrócić uwagę na to, co nadprzy-rodzone i niewidzialne w społecznym organizmie Kościoła.

IDEA KRÓLESTWA BOŻEGO A KOŚCIÓŁ

Zainteresowanie problematyką Kościoła u G. Philipsa rozpoczy-na się już w początkowym okresie jego teologicznych badań. Poja-wia się bowiem w Lipsku niewielka książka A. Sarnacka Das Wesendes Christentums, która zdobyła od razu znaczny rozgłos, międzyinnymi dzięki także temu, że w klasyczny sposób odzwierciedlałapoglądy racjonalistów końca XIX wieku, usiłujących wyjaśnić faktKościoła metodą spekulacji czysto naturalnej6. Sprowokowany nie-jako racjonalistycznymi rozwiązaniami zagadnienia A. Harnacka czyM. Loisy’ego, G. Philips zwrócił się ku nauce o królestwie Bożym,w której jego zdaniem należy szukać właściwego rozwiązania zagad-nienia początków Kościoła w odpowiedzi na błędne tezy racjonali-stów.

Jego zdaniem Jezus przepowiada dobrą nowinę w formie zapo-wiedzi królestwa Bożego, które realizuje się już od stworzenia świa-ta, a oznacza przede wszystkim panowanie Boga w duszach ludz-kich. Ma ono dwa zasadnicze stadia, które tworzą jedną organicznącałość. Pierwsze realizuje się w warunkach ziemskich, doczesnych,które przemieni się w przyszłości w drugie, będące stadium królo-wania chwalebnego w czasach ostatecznych. W tym pierwszym sta-dium królestwo Boże obejmuje widzialną, obecnie istniejącą spo-łeczność ludzką, którą zorganizował Jezus Chrystus w celu odnowyduchowej człowieka, ze względu na jego pełne zjednoczenie z Bo-giem, które ma się dokonać jako cel ziemskiego pielgrzymowania.Królestwo to po prostu grupa ludzi rozwijająca się stopniowo i obej-

6 G. Philips, Le Royaume de Dieu et l’Église, Rev. Eccl. Liége 20 (1929-1930), s.294.


mująca swoim zasięgiem wszystkich, organizm społeczny in statufieri, który zastępuje Stare Przymierze zawarte między Jahwe i lu-dem wybranym7. Ostatecznym królestwem będzie wspólnota wszyst-kich zbawionych.

Nie można zatem utożsamiać Kościoła i królestwa Bożego. Anali-za nauczania Jezusa Chrystusa zawartego w przekazach biblijnychwskazuje bowiem, że terminem królestwo Boże określa się rzeczywi-stość zakresowe szerszą niż ta, jaką posiada pojęcie Kościoła. Z uwagina to, że Jezus Chrystus określił sposób swojego istnienia w Ko-ściele, a także nadał mu w związku z tym pewne strukturalne ele-menty, Kościół tworzy królestwo Boże na ziemi. Fakt, że Kościółposiada środki, które służą do uświęcania, a zatem prowadzą dozjednoczenia z Bogiem, decyduje o tym, że pełniąc swoją misję, Ko-ściół przyczynia się do postępu i rozwoju królestwa8, a także już tui teraz przygotowuje jego pełnię w czasach, które okażą się spełnie-niem obietnic samego Boga.

Nie może istnieć wśród teologów zgodność poglądów co do po-czątkowego momentu faktycznego zaistnienia Kościoła. Wachlarzopinii jest tak szeroki, iż nakazuje daleko idącą ostrożność, bowiemopinię eklezjologów wskazujących na momenty śmierci Jezusa nakrzyżu, zmartwychwstania i zesłania Duch Świętego, jako początekKościoła, dadzą się w poważnym stopniu uzasadnić. G. Philips wy-biera drogę wskazaną przez konstytucję Lumen gentium i podzie-laną szeroko przez eklezjologów. Uważa on, że ustanowienie Kościo-ła to długotrwały proces związany z fazami życia i działalności JezusaChrystusa realizującego z całą mocą misję zleconą do wykonaniaprzez Boga. W ramach tej misji Jezus przekazał Ducha ŚwiętegoKościołowi, który stanowi „zalążek oraz zaczątek tego królestwa naziemi”9. Tym Kościołem otrzymującym Ducha Świętego jest pierw-sza wspólnota zgromadzona w Wieczerniku (Dz 2, 23-34), która jed-nakże była kształtowana od momentu publicznego wystąpienia z orę-dziem zbawczym Jezusa Chrystusa. Przekazuje otrzymany darkolejnym pokoleniom, gdyż jest on mandatem i misją do spełnieniajako przedłużenie posłannictwa samego Jezusa Chrystusa.

7 G. Philips, La Sainte Église Catholique, Tournai – Paris 1947, s. 110.8 A. Nowicki, Kościół w horyzoncie Królestwa Bożego. Studium eklezjologiczno-bi-

blijne, Wrocław 1995, s. 132n; B.T. Viviano, Le Royaume de Dieu dans l’histoire,Paris 1992.

9 LG 5, G. Philips, L’Église et son mystere..., t. I, s. 94-98.


W ramach realizującego się królestwa Bożego i zawiązującej sięnowej społeczności religijnej G. Philips wskazuje pewne wydarze-nia, które posiadały istotne znaczenie dla powstania Kościoła. Wiążąsię one jego zdaniem przede wszystkim z ustanowieniem tych, któ-rzy będą przewodzić, co było absolutną koniecznością dla powsta-nia Kościoła jako wspólnoty10. Takim momentem jest wybór Dwu-nastu (Łk 6,12), wyznaczenie Szymona na pierwszego spośród nich(Mt 10,2), przygotowywanie apostołów do pełnienia roli świadków(Mt 16,21; Mk 6,21), zlecenie im sprawy rólestwa (Łk 22,28-30; Mt19,28), skierowanie ich z misją najpierw do narodu izraelskiego (Mt10,6; Mk 6,7), a potem do wszystkich narodów (Mt 28,19; Mk 16,15).W budowaniu tej wspólnoty i w zlecaniu im do wykonania ściśleokreślonych zadań Jezus nie tylko identyfikuje się z pracą aposto-łów, ale także z ich osobami (Mt 10,40). Tak więc w ramach planuzbawienia przypada im w udziale, pod kierunkiem Piotra, obowią-zek współpracy dla rozwoju i wzrostu Kościoła.

BÓG ODPOWIADA CZŁOWIEKOWINA JEGO POTRZEBĘ WSPÓLNOTY

Z ideą królestwa Bożego wiąże G. Philips ideę zorganizowanejwspólnoty świadomej swoich celów. Naturalne tendencje ludzkie doprowadzenia zorganizowanego życia wykorzystał Jezus Chrystusi świadomie zmierzał do ustanowienia wspólnoty, która mogłaby za-gwarantować osiągnięcie przez wszystkich jej członków wyraźnieokreślonego celu11. W tym też kierunku idą dążenia Jezusa Chry-stusa podczas ziemskiej działalności, zmierzające do wybrania, przy-gotowania przywódców-depozytariuszy, którzy będą strzegli prze-kazanej im nauki i nieomylnie wyznaczali kierunek postępowaniacałej wspólnoty. Chodzi tutaj przede wszystkim o zorganizowanietego, co nazywa się w eklezjołogii instytucją apostolatu. Jej struk-turalne elementy składowe to przygotowanie Dwunastu apostołówi obdarowanie jednego z nich, Szymona Piotra, wyjątkowym przywi-lejem. Stanowili oni grupę ludzi powołanych przez samego Jezusa

10 G. Philips, La Sainte Église..., s. 122.11 Por. M. Kozak, Kościół jako communio według Gerarda Philipsa, Lublin 2003,

s. 26-41.


(Mk 3,13), otrzymali miano apostołów (posłańców) (Łk 6,13), byli zesobą ściśle zespoleni wewnętrznymi więzami wokół Jezusa (Mk 3,16).W zamyśle Jezusa, który ich kształtował, mieli być „wiernymi przy-jaciółmi, towarzyszami zmagań i braćmi”12. Organizowanie tej wspól-noty, jak świadczą przekazy biblijne, nie dokonało się jednym ak-tem, lecz trwało dłuższy czas, potrzebny do wdrożenia ich do ściśleokreślonych zadań, stopniowo zlecanych przez Mistrza. Ostateczniemieli zająć się głoszeniem orędzia, którego byli pierwszymi słucha-czami, a które później zostało nazwane „nauczaniem apostołów” (Dz2,42).

Celem dobrze zorganizowanej wspólnoty jest partycypowanie wewspólnym dobru, a także wzajemne ubogacanie się wszystkich jejczłonków. Nie wstępuje się bowiem do wspólnoty po to, aby zatracićswoją osobową indywidualność, właściwą każdemu człowiekowi, leczby ją rozwinąć dla pożytku innych ludzi. Stąd też istnieje międzyinnymi podział ról i obowiązków związanych z indywidualnymi umie-jętnościami czy talentami, niezbędnymi do życia zorganizowanejcałości. I w tym kierunku, jak powiada G. Philips, szła również dzia-łalność Jezusa (por. Ef 4,11), zmierzająca do zorganizowania Ko-ścioła i wyposażenia go w niezbędne do istnienia elementy. Jednymz takich kroków jest posłanie Ducha Świętego, nazywane narodzi-nami Kościoła13. Ten Duch udziela organizmowi życia i jest sprawcąświętości każdego, kto dąży do bycia jego pożytecznym członkiem.To On dokonuje zjednoczenia elementów tworzących jeden organizmz zachowaniem wszystkich cech indywidualnych osoby, która pozo-staje autonomiczną i jednocześnie podporządkowaną wspólnocie,którą stanowi.

Przywołanie znanej wizji Ezechiela (37,1-4) w sprawie wyjątko-wej roli Ducha Świętego w procesie dawania życia wnosi wiele waż-nych elementów do problematyki początku Kościoła. Jezus Chry-stus sam nie dokończył prowadzonego dzieła. Po wniebowstąpieniuzrealizował zapowiadaną obietnicę włączenia w kształtowanie no-wej społeczności Ducha Świętego, którego zadanie sprowadzało sięmiędzy innymi do uświęcenia Kościoła, a w związku z tym i ludzi,którzy już byli jego członkami. Od tego momentu apostołowie rozpo-czynają ewangelizację, chrzcząc i sprawując Eucharystię, a więc Ko-

12 G. Philips, La Sainte Eglise..., s. 124.13 Tamże, La Fête de la Nativité de L’Église, „ La Vie Liturgique” 12 (1935),

s. 37-42,.


ściół zaczyna żyć w całym tego słowa znaczeniu. Nie ma mowy jużo życiu statycznym i zachowawczym, moglibyśmy powiedzieć bojaź-liwym, jakie toczyło się przed Pięćdziesiątnicą, lecz rozpoczyna siędynamiczna ekspansja Kościoła i trwa wzrost świętości jego człon-ków. Tak więc „ustanowienie w ścisłym sensie Kościoła, podobniejak i jego objawienie, dopełniło się przez wylanie Ducha Świętego” –napisał G. Philips w komentarzu do Lumen gentium14.

On prowadzi Kościół w całej prawdzie, jednoczy wszystkich wewspólnocie i służbie, udziela darów hierarchicznych i charyzmatycz-nych, które mają służyć zorganizowanej wspólnocie ludzi świado-mych swojego zbawienia i posiadających środki umożliwiające jegorzeczywistą realizację w każdym indywidualnym przypadku. Kościółuczy prawdy i jednocześnie rozdziela Ducha Prawdy, który jest obokJezusa Chrystusa integralną częścią całej tajemnicy przeznaczonejdla wszystkich bez wyjątku ludzi15. On jest źródłem misji i gwaran-tem jej powodzenia aż po krańce świata.

Wskazanie doniosłej roli Ducha Świętego ma zasadnicze znacze-nie dla rozumienia powstania Kościoła, który z małej grupy obej-mującej apostołów i uczniów zainteresowanych programem religij-nym, przedkładanym przez Jezusa z Nazaretu, staje się wspólnotąpowszechną, także w kształcie Kościołów lokalnych Antiochii, Ko-ryntu, Tesaloniki i oczywiście Jerozolimy, mającą właściwy sobierys na wzór wspólnoty Osób Trójcy Świętej16. Jednocześnie ten faktwyraża moment zesłania Ducha Świętego jako czasowo ostatni waż-ny akt Jezusa Chrystusa, zaangażowanego w organizowanie spo-łeczności kościelnej do pełni samodzielnego życia.

W tym nurcie myślenia w eklezjologii fundamentalnej zwraca sięuwagę przede wszystkim na dwa momenty, różnej natury, ważnedla powstania Kościoła rozumianego jako wspólnota, która groma-dzi się z inicjatywy Jezusa wokół Jego Osoby. U początku stoi oczy-wiście głoszenie programowego orędzia królestwa Bożego, które sięzdecydowanie przybliżyło, wraz z wezwaniem do radykalnie pojmo-wanego nawrócenia (Mk l,14). Z drugiej strony podkreśla się mo-ment zesłania Ducha Świętego w jerozolimskim Wieczerniku, za-

14 Tenże, L’Église et son mystére..., t. I, s. 82; por. M. Kozak, Kościół jako commu-nio..., s. 85 n.

15 Tenże, Pour un christianisme adulte, Tournai 1962, s. 196.16 J.-M-R. Tillard, Église d’églises, Paris 1987, s. 18-19; Ch.-M. Guillet, L’Égli-

se. Communauté de témoins dans l’histoire, Paris 1988, s. 19-21.


sadniczym teatrze zbawczych zdarzeń, który zespolił wierzących w je-den społeczno-religijny organizm i sprawił, że wspólnota Kościołażyje pełnią duchowych wartości. Trzeba jednak powiedzieć, iż jest toswoistego rodzaju ograniczenie czasowe procesu budowania Kościoław jego pierwotnym kształcie, choćby z tego powodu, że nie uwzględ-nia się w tym przedziale czasowym historii zbawienia, która trwa odStarego Testamentu, Jezus Chrystus ziemską działalnością wpisu-je się w realizację odwiecznych zamiarów Boga, związanych ze zba-wieniem człowieka, ujawnianych ludzkości i realizowanych w histo-rii narodu wybranego, antycypacji Ludu Bożego Nowego Przymierza.

W NURCIE SOBOROWEGO MYŚLENIA

Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium wielokrotnieprzypomina prawdę o powszechnej zbawczej woli Boga, który już odpoczątku świata postanowił przeznaczyć ludzi i wynieść ich do god-ności swoich synów na podobieństwo Wcielonego Słowa. WedługPawłowej koncepcji Jezus jest „obrazem Boga niewidzialnego. Pier-worodnym wobec każdego stworzenia” (Kol 1,15). Jezus Chrystusstaje się wiec kluczem tajemnicy, a wierzących w Niego Bóg posta-nowił upodobnić do swojego Syna, „który miał być pierworodnymmiędzy wielu braćmi” (Rz 8,29). W takim kontekście Sobór pisze, iżBóg „wierzących w Chrystusa postanowił zgromadzić w Kościeleświętym, który już od początku świata ukazywany przez typy, cu-downie przygotowany w historii narodu izraelskiego i w Starym Przy-mierzu, ustanowiony w czasach ostatecznych, objawiony został przezwylanie Ducha, a w końcu wieków osiągnie swe chwalebne dopeł-nienie”17. G. Philips w związku z tą wypowiedzią uważa, że procesgromadzenia wszystkich ludzi, którzy przez otrzymaną łaskę stająsię na nowo synami Bożymi, dzięki wierze w Chrystusa, realizujesię w czterech fazach historii ludzkości: u początków świata, w dzie-jach Izraela, w erze Ducha Świętego i na końcu czasów18.

Łatwo zauważyć, że dotychczasowa eklezjologia apologetycznazajmowała się trzecim z wymienionych okresów, a więc fazą funk-

17 LG 2. Por. J. Rigal, Le mystére de 1’Église. Fondements theologiques et per-spectives pastorals, Paris 1992, s. 79-81.

18 G. Philips wymienione fazy nazywa kolejno: la préfiguration, la préparation,l’institution, la consommation, LÉglise et son mystére..., t. I, s. 80.


cjonowania bosko-ludzkiej instytucji; eschatologii przypadało ba-danie okresu czwartego. Tymczasem tak szerokie potraktowaniedziejów powstawania Kościoła poszerza znacznie samo jego pojmo-wanie i rozumienie, a jednocześnie wyznacza szersze perspektywyeklezjologii, której pozwala znacznie głębiej opisywać jego tajemnicę.

Stosunkowo najmniej uwagi poświęca G. Philips pierwszej fazieprefiguracji. Odwołuje się do myśli patrystycznej, gdzie opisywanopreegzystencję Kościoła w łonie Boskości jako wewnętrzną wspól-notę Stwórcy i pierwszych ludzi. Wyrazem tych tendencji jest przy-pomniane stwierdzenie, że „świat został stworzony ze względu naKościół”19.

Przygotowanie Kościoła w sensie właściwym rozpoczęło się powo-łaniem narodu wybranego i realizowało się w jego historii. Religijnarefleksja proroków pozwoliła kształtować w narodzie właściwe zna-czenie dokonujących się w jego dziejach wydarzeń, które mają prze-cież bezpośredni związek z objawianiem Bożych planów zbawieniacałej ludzkości20. Naród wybrany, posłuszny Bogu, społeczno-reli-gijnie zorganizowany, nie jest jeszcze w sensie właściwym Kościo-łem, gdyż jego zadaniem jest przygotowanie przyjścia Mesjasza, któ-ry dokona ostatecznego odkupienia i pojednania ludzi z Bogiem.A zatem Kościół może narodzić się i zaistnieć dopiero wtedy, gdyzrealizują się obietnice związane z Wcieleniem i działalnością Jezu-sa Chrystusa.

Jednakże zachodzą już pewne procesy właściwe dla Kościoła, doktórych bez wątpienia należy zaliczyć usprawiedliwienie ze względuna przyszłe zasługi Odkupiciela. W ten sposób można między inny-mi wyjaśnić sprawę zbawienia łudzi przed Wcieleniem Chrystusai faktycznym zaistnieniem instytucji Kościoła, o którym wiemy, żesięga poza granice czasowe i przestrzenne. O tej fazie powstawaniaKościoła może wiec G. Philips powiedzieć, że początek tworzy jużpewną realizację instytucji kościelnej, która jest przeznaczonaw pierwszym rzędzie dla zbawienia człowieka, wpływa na zbawienieprzed całkowitym i definitywnym powstaniem całości21.

Słuszne jest więc przekonanie, że Stary Testament jest prafigurą,Nowy natomiast realizuje figurę w konkretnej postaci. Przejście z jed-

19 Tamże, s. 81.20 P.F. Fransen, Kościół jako Lud Boży, w: Nowy obraz Kościoła, red. B. Lambert,

Warszawa 1968, s. 76-81.21 G. Philips, L’Église et son mystére..., t. I, s. 81.


nego stanu w drugi odbywa się z chwilą Wcielenia, kiedy to JezusChrystus przystępuje do ostatecznej realizacji zamiarów Boga. G. Phi-lips korzysta w tym względzie z bogatej tradycji Kościoła, wyrażanejjuż przez teologów pierwszych wieków, którzy starali się wykazaćistniejącą ciągłość obu Testamentów. Zwracali oni uwagę, że StarePrawo i Przymierze nie przestało istnieć i obowiązywać, lecz byłoprzygotowaniem Kościoła, który opiera się na odmienionym Prawiei pogłębionym Przymierzu. Jedno i drugie dokonało się w ziemskiejdziałalności Jezusa. Ponieważ wypełniły się czasy, a Jezus zrealizo-wał obietnice, powstaje Kościół w sensie ścisłym dzięki zesłaniuDucha Świętego, stąd ta era nazywa się erą Ducha Świętego.

Wskazane przesłanki pozwalają dostrzegać Kościół jako rzeczy-wistość historyczną i ponadhistoryczną zarazem, zgromadzenie LuduBożego, które służy sprawie uświęcania i zbawienia swoich człon-ków. Jest on skierowany do wszystkich narodów i nie zatraca nigdyswojego wymiaru wertykalnego dzięki Duchowi Świętemu, który gopodtrzymuje w istnieniu i dążeniu do pełnego zjednoczenia zeStwórcą. Ta rzeczywistość może być nazwana za Cyprianem z Kar-taginy „sakramentem nierozerwalnej jedności”22. Dopiero takiestwierdzenie oddaje we właściwy sposób najgłębszą naturę Kościo-ła, podkreślając harmonię elementu zewnętrznego i wewnętrznego.Natomiast w sprawie problemu powstawania Kościoła pozwala zwró-cić się do tych momentów w jego historii, które miały przede wszyst-kim kościelnotwórczy, sakramentalny charakter.

UWAGI KOŃCOWE

Należy przede wszystkim jeszcze raz stwierdzić, że według G.Philipsa problematyka budowania Kościoła i jego struktury społecz-no-religijnej związana jest w ścisły sposób z powszechnym planemzbawienia ludzkości. Jak realizacja tego zamiaru odbywa się w dłu-gim procesie historii narodu wybranego, który został przeobrażonyw Nowy Lud Boży obejmujący wszystkich ludzi, tak samo budowa-nie Kościoła jako środowiska realizującego to zbawienie dokonałosię etapami, które wyznaczały najpierw wielkie dzieła Boże w Sta-rym Testamencie, a następnie przygotowały ich spełnienie w życiu idziałalności Jezusa, który wraz z Duchem Świętym ostatecznie do-

22 Cyprian, O jedności 7. Por. G. Philips, L’Église et son mystére, t. I, s. 137.


konał zorganizowania instytucji Kościoła wyposażonego w środkinadprzyrodzone.

Profesor lowański szczególną rolę w procesie tworzenia Kościołaprzypisuje działalności Jezusa Chrystusa związanej z przygotowa-niem swoich następców, którym zleca odpowiedzialność za kształti przyszły rozwój zorganizowanego przez siebie Kościoła. Dla niegofakt Kościoła, traktowany w rozległej płaszczyźnie dziejowej, to sta-le istniejący fenomen, ale też przejawiający się przede wszystkimjako zorganizowana zbawcza instytucja w warunkach ziemskich,a więc wykraczająca także poza te granice.

W jego bagatej i wielowątkowej eklezjologii problematyka ustana-wiania Kościoła jawi się jako poszukiwanie przez Boga w JezusieChrystusie i w Duchu Świętym adekwatnej odpowiedzi na wrodzonączłowiekowi, a więc daną mu przez samego Stwórcę. potrzebę doj-rzewania do pełni człowieczeństwa we wspólnocie. Tę potrzebę speł-nienia ludzkiego powołania zaspokaja nadprzyrodzona wspólnotaKościoła.

ustanowienie wspÓlnoty koŚcioŁa wedŁug gerarda...

Documents