usuluu salaasaa afaan oromo
DESCRIPTION
Usuulu Assalaasaa Maqaa Rabbii akkaan Mararfataa akkaan rahmata godhaa ta’eetiin. Gaafii:1, Wantoonni afur,kan baratuun nurraatti dirqamaa maali? Deebii;Tokkoffaan;Barumsa;Inniis Rabbi beekuu,diinii fi nabiyyi Isaa isaas(s.a.w) Lammaffaan;Wan beektetti hojjachuu dha. Sadaffaan;Gara Islaamummaa nama waamuudha. Afraffaan;Rakkina amantii keessatti sirra ga’e irratti obsuudha. Ragaan kanaa jecha Rabbii olta’eeti:“Maqaa Rabbii akkaan mararfataa,akkaan rahmata godhaa ta’eetiin. (1) Yeroon” kakadhe! “ (2) Dhugumatti ilmi namaa hoongoo keessa jira. (3)Isaan amananii,toltuu hojjatanii,dhugaa namaaf dhaamanii,obsaas waliif dhaaman malee.’’(suuratul Asri,1-3) Imaamu shaafi’iin-Rabbiin isaaf rahamata haa godhu!-akkanajedhe: ”Rabbii n odoo uumaa Isaa irratti boqonnaa wal Asrii malee ragaa biroo buusuu baateehuu isummaanuu isaaniif ni geessi ture.’’ Bukhaariiniis –Rabbi rahmata isaaf haa godhuu-akkana jedhe: ’’Boqonnaan kun :Barnootaatu jechuu fi hojjatuu duursa jedha. Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Yaa Ergamaa! Dhugaan gabbaramaan Rabi malee hin jiruu beekii, balleessaa kee araarama gaafadhu.’’ suuraa Muhammad(19). Rabbiin bakka kanatti jechaa fi hujii dura beekumsa duurse. Gaafii-2: Waan sadi dhiiraa fi dubara muslimaa irrattis baratanii itti hojjachuun dirqama;wantoonni sun maali? 1-Rabbiin nu uumeet,nu sooree, akkanatti nun dhiifnee,ergamaa nutti erge.Namni isa hordofe jannata seena namni isa dide immoo ibidda seena. Ragaan jecha Rabbiiti: ’’Nuti ergamaa isin irratti raga ta’e,akkuma gara Fir’ownaatti ergamaa erginetti,gara keessaniis ergine.Fir’owni ergamicha faallessinaan qabaa jabaa isa qane.’’ (Al Muzzammil 15-16). 2-Rabbiin ibaadaa Isaa keessatti wanni tokko Isatti ida’amuu hin jaallatu; Malaykaa Isatti dhiheeffamees ta’ee, nabiyyii ergamees ta’ee. Ragaan jecha Isa ol ta’eeti; ’’Gabbartiin hunduu Rabbumaafi, saniifuu Rabbii wajjiin waan tokko hin waammatinaa!’’ (Aljinni,18) 3-Nama ergamaa hordofee,Rabbi tokkichoomse,nama Rabbii fi ergamaa isaa faallesse tokko,odoo irra dhihoo fira isaa ta’ellee jaallachuun isaaf hin hayyamamu.Ragaan jecha Isa ol ta’eeti: “ummata Rabbii fi guyyaa boodaatti amanan, nama Rabbii fi Ergamaa Isaa fallesse isaanii jaalatan hin argitu; odoo abboota isaanii,yoo kaa ilmaan isaanii, yookaa obboleeyyan isaanii,Yookaa gosa isaanii tahanillee.Isaan san Rabbiin iimaana onnee isaanii keessatti barreesseeti,tumsa Isa biraa taheen gadi jabeesse. Oyruulee isii jala laggeen yaa’an,kan keessatti hafan godhee isaan seensisa. Rabbiin isaan irraa jaallate,isaaniis Isa irraa jaallatan. Isaan sun garee Rabbiif bulanii dha. Dhaga’aa! Gareen Rabbii,isaanumaatu milkaa’oo dha. (Aimujaadalah;22) suni maa Gaafii- 3:Karaan sirrii taate, karaan Ibraahiim sun maali? Deebii:- Ajaja Isaa godhutti Rabbi si haa qajeelchuu beeki; Isiin sirriin,karaan Ibraahim sun:Rabbuma qofaaf ibaadaa qulqulleessitee gabbaruu dha.Waan sanitti Rabbiin nama hunda ajaje,isumaaf isaan uumees. Akkuma Rabbiin olta’e jedhe:” Jinniis ta’ee, namaas akkuma Ana gabbaraniif malee hin uumne.” (Azzaariyaat:56) Gaafii -4: Hikkaan jecha:”Akkuma Ana gabbaraniif’ jedhu maali? Deebii:--Akkuma Ana tokkichoomsaniif jechuu dha. Gaafii-5- Wantoota Rabbiin itti ajaje keessaa irra guddaan maali? Deebii:-Irra Guddaan waan Rabbiin itti ajajee: Isa tokkichoomsuu dha. Gaafii-6: Towhiida jechuun maal jechuu dha? Deebii:-Towhiida jechuun :Rabbi tokkichoomsuu jechuu dha. Gaafii-7: Wantoota Rabbiin irraa dhorge keessaa irra guddaan maali? Deebii:-Wanta biraa Isa wajjiin gabbaruu dha. Gaafii-8: Shirkii jechuun maal jechuu dha? Deebii:-Waan biraa Isaa wajjiin gabbaruu dha. Gaafii-9: Irra guddaa ajajaatii fi irra guddaa dhoorgaa san irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Isa ol ta’eeti: ’’Rabbi gabbaraa;Isatti humaa hin ida’inaa.” (Annisaa’i:36) Gaafii-10- Bu’urri sadeen ilma namaa irratti beekuun dirqama ta’e sun maali? yo siin jedhame,akkana jedhiin: Deebii:-Gabrichi Gooftaa isaa, amantii isaa,fi nabiyyicha isaa Muhammad (s.a.w) beekuu dha. Gaafii-11- Gooftaan kee eenyu? yoo siin jedhame, akkana jedhiini: Deebii:-Gooftaan koo Allaaha,Isa ana guddise, kan aalamtoota hunda qananii isaatiin gudiseedha; Inni gabbaramaa kiyya.Isa malee gabbaramaan biraa naaf hin taane. Ragaan kanaa jecha Isa olta’eeti: ’’Faaruun hundi Rabbii, Gooftaa aalamaa ta’eefi.’’(Alfaatihaa-2) wanti Rabbi malee jiru hunduu Aalama; aniis aalama san irraa isa tokko. Gaafii-12-Gooftaa kee maaliin beekte? yoo siin jedhame, akkana jedhi: Deebii:-Mallattolee Isaatii fi uumama Isaatiiniin beeke.Mallattoolee Isaa irraayi: halkan,guyyaa,biiftuu, fi jiiniis. Uumama Isaa irraayi: Samiin turban,dachiileen turbaanii fi wantoonni isaan keessa jiraataniis. Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Halkan,guyyaan,aduufi jiiniis mallatoolee Rabbii irraayi.Biiftuufi ji’aaf hin sujuudiina, Rabbii isaan uumeef sujuudaa,yoo kan isuma qofa gabbartan taatan(Fussilat:37), Ammas jecha Rabbii ol ta’eeti: “Gooftaan keessan Allaaha,Isa samii torbaaniifi dachii guyyuma jahatti uumee,ergasii Arshii irratti ol ta’ee dha.Halkaan guyyatti hagooga;innis guyyaa saffiisaan barbaada,Biiftuu,ji’aa fi urjiis ajaja Isaatiin laaffifamtuu godhee kan uume.Dhagayaa! uumuu fi ajajuun hundi kan Isaati.Rabbiin,Gooftaan Aalama hundaa guddate.”(Al a’araaf:54) Rabbi jechuun Isaa gabbaramaa jechuu dha. Ragaan jecha Rabbii ol taheeti: “Yaa nama!Gooftaa keessan,Isa isiinii fi isaan isin duraatiis,akka Isaa sodattaniif uume gabbaraa.Isa dachii afata isiini godhee,samii immoo jaarmaya gubbaa isiini godhee,dumessa irraa rooba isinii buusee,bokkaa saniin midhaan adda addaa isin sooruuf kan isiniif magarse. Kanaafuu Rabbiif hiriyoota hin godhiinaa.isin ni beektanii.”(Al baqaraa:21,22) Ibnu Kasiir tafsiira isaa keessatti akkana jedhe:”Inni wantoota kana hunda uume,isumaatu gabbaramuu haqa godhata.” Gaafii:13 Gosootni ibaadaa Rabbiin itti ajajee maal faadhaa? Deebii:-Akka Islaamummaa,iimaana,ihsaanaati,ammaas wantoota san irraayi:kadhaa,sodaan,kajeellaan,hirkatuun,abdachuun,sodaatuun,naamusa godhatuun,sodaan cimaan,towbaan,gargaarsifatuun,tikfamuun,dirmachuu barbaaduun,qaluun,qodhaanii fi akaakulee ibaadaa irraa wantootni Rabbiin itti ajaje hundi. Gaafii 14:Akaakuuleen ibaadaa dubbatamanii fi kan hin dubbataminiis,Rabbuma tokkicha, hiriyaa hin qabneefi,waan kana irratti raga fidii yoo gaafatamte? Deebii:-Ragaan jechaa Rabbii ol ta’eeti: “Ibaadaan Rabbumaafi;kanaafuu,Rabbii wajjiiin waan tokkollee hin gabbarinaa.”(Aljinnii,18) Gaafii 15:Murtiin nama wantoota ibaadaa irra ta’e,wan Rabbi hin ta’iniif hojjatee,yookaan garagalchee maali? Deebii:-Namni wantoota san irraa,waanuma takka,waan Rabbi hin ta’iniif kenne,inni sun mushrika,kaafiraasi. Gaafii16:Waan san irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Namni rabbi waliin gabbaramaa biro,odoo raga isatti hin qabne,gabbare,qorannaan isaa Gooftaa isaa biratti.Dhugumatti kaafirtoonni hin milkaawan.(Al mu’uminuun:117) Gaafii 17:Kadhaan Rabbiif malee hin ta’uu irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Gooftaa keessan:Isiniifiin owwaadhaa,Ana yaammadhaa!warri kadhaa tiyyarraa boonan fuuldura salphatanii,jahannam seenuuf jiran,”jedha.(Ghaafir:60) Hadiisa keessattiis akkana jechuutu jira: “Kadhaan,dhuka ibaadaati” Gaafii 18:Sodaan ibaadaa ta’u irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan soda jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa!yoo mu’umintoota taatan anuma soda dhaa”(Aali Imraan:175) AHadiisa keessattiis akkana jechuutu jira: “Kadhaan,dhuka ibaadaati” Gaafii 18:Sodaan ibaadaa ta’u irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan soda jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa!yoo mu’umintoota taatan anuma soda dhaa”(Aali Imraan:175) Gaafii 19:Kajeellaan ibaadaaa ta’uu irratti raga maali? Deebii:-Ragaan kajeellaa jecha Rabbii ol ta’eetii: “Namni Rabbii isaa qunnamuu kajeela,hujii baeedaa haa hojjatuu,ibaadaa Gooftaa isaa keessatti waan tokkollee hin dabalin.”(Al khaf:110) Gaafii 20:Hirkatuun ibaadaa ta’u irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Rabbuma qofa irratti yoo mu’umintoota taatan hirkadhaa!” Boqonnaa Almaa’idaa:23,Ammaas jecha Rabbiiti: “Namni Rabbi irratti hirkate,innuu numa ga’aaf.”(Suuratuxxalaaq:3) Gaafii 21:Kajeellaa,sodaa fi naamusni ibaadaa ta’uu irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan isaa jecha Rabbi ol ta’eeti: “Isaan sun toltuu keessatti fuula duratti deemuu turan;kajeellaa fi sodaan nu waammatan,naamusa Nuuf qabaatuu turan.” Boqonnaa (Al anbiyaa:90) Gaafii22:Khashyaan ibaadaa ta’uu irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan khashyaa jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa anuma sodaadhaa.”(Boqonnaa ALbaqaraa:150) Gaafii23:Ragaan toowbaan ibaadaa ta’uudhaa maali? Deebii:-Ragaa isaa jecha Rabbiiti: “Gara Gooftaa keessanii deebi’aa,Isa jala butamaa.”(Suuraa Azzumar:54) Gaafii 24:Ragaan gargaarsa barbaachuu ibaadaa ta’uu dhaa maali? Deebii:-Ragaa isaa jecha Rabbi ol ta’eeti: “Suma qofa gabbara,suma qofa gargaarsifannaas.”(Suuraa Faatihaa:5) Ammas hadiisa keessatti akkana jechuutu jira: “Yeroo gargaarsa barbaaddae,Rabbumaan gargaarsifatuu barbaadi,”Ahmad,Tirmiizii Gaafii25:Tika barbaaduun ibaadaa ta’ui irrati ragaan maali? Deebii:-:Ragaan isaa jecha Rabbiiti: “Yaa Muhammad! “Gooftaa nama uumeeniin tikfama,”jedhi”(Suuratu Annas:1) Gaafii26:Ragaan dirmachuu barbaaduun ibaadaa ta’uu dhaa maali? Deebii:-Ragaan saani jecha Rabbiiti: “Yaa Ergamaa!yeroo Gooftaa keessan irra birmachuu barbaaddanii,isiniif owwaate san,’yaadadhu.”(Al anfaal:9) Gaafii 27:Qaluun ibaadaa ta’u irraati ragaan maali? Deebii:-Ragaan isaa jecha Rabbiiti: “Yaa Muhammad!Akkana jedhi:salaanni kiyya,qaluun kiyya,jiruun kiyyaa fi du’uu kiyyaas Rabbii,Gooftaa Aalamaa ta’eefi.shariikni Isaaf hin taane.Isa tokkichoomsuu sanittiin ajaajamee,muslimtoota ummata kanaa irraa ani jalqaba.” Hadiisa irraayiis: “Nama waan Rabbbii malee jiruuf qale,Rabbii rahmata Isaa irraa haa fageessu!”Muslim:(1978) Gaafii 28:Ragaan qodhaan ibaadaa ta’uu dhaa maali? Deebii:-Ragaan qodhaa jecha Rabbiiti “Isaan qodhaa ni guutan,ammaas guyyaa humtuun faca’aa ta’e saniis ni sodaatan,”(Suuratul-Insaan:7) Gaafii 29:Bu’urri lammaffaa maali? Deebii:-Bu’uurri lammaffaa:Gabrichi ammantii islaamaa ragootaan beekuu dha Gaafii 30;Diinal islaam hiika isaa ibsi? D;Rabbii tokkichoomsanii,itti of kennuu,ajaja isa jala butamuu,shirkiifi warra isii irraas qulqullaawuudha. Gaafii 31;Sadarkaaleen diinal-islaam meeqa? Deebii:-Inni sadarkaalee sadi qaba. Gaafii 32;Sadarkaaleen sadeen sun maali? Deebii:-Islaamummaa,Iimaanaafi Ihsaanaa dha.sadarkaaleen hundinuu rogoota mataa isaanii qabu Gaafii33 Sadarkaan tokkoffaa maali? Deebii:-Sadarkan tokkoffan islaamummaadha. Gaafii 34;Rogoonni islaamummaa maali? Deebii:-Rogooni islaamummaa shani. Gaafii 35;Rogooni sun maali? Deebii:-Dhugaan gabbaramaan Rabbii malee hin jiruu fi Muhammadiis ergamaa Rabbii ta’uu raga ba’uu, salaata sirritti sagaduu,zakaa kennu,ji’a Ramadaanaa soomanuu fi mana kaba jamaa ta’e san hamiluu dha(hajji godhuu dha). Gaafii 36;Ragaa shahaada himi? Deebii:-Ragaan isii jecha Rabbii olta’eet i; Dhugaan gabbaramaan Isa malee akka hin jirre Rabbiin raga bahe, Malaykotaa fi warri beekumsa qabaniis raga bahaniiru.Dhugaan dhaabbataa haala ta’een. Dhugaan gabbaramaan isa malee hin jiru,Inni injifataa ogeessa;(suuraa Ali Imraan;13) Gaafii 37;Hiikaan gabbaramaan dhuga Rabbi malee hin jiruu maali? Deebii:-Hiikaan isii; Inni dhugaan gabbaramu Rabbii malee hin jiruu Isii keessa dhabamsiisaa fi mirkaneessuutu jira; Daagaan dhabamsiisuu dhaa’’Dhugaann gabbaramaan hin jiru’’dha, wanta Rabbiin alatti gabbaramu hunda ni dhabamsiisa.’’Rabbi malee’’jechuun;Ibaadaa Rabbumaa qofaaf,mirkaneessu,Rabbiin akkuma mootammaa Isaa keessatti hiriyaa hin qabne,Ibaadaa Isaa keessattiis hiriyaa hin qabuu dha, Gaafii 38;Hiikaan shahaadaa,kan isii ibsu maali? Deebii:-Wanti isii ibsu jecha Rabbii ol ta’eeti;’’yaa Muhammad! Yeroo Ibraahiim abbaa isaatii fi ummata isaatii akkana jedhe san (dubbadhu);Ani waan isin gabbartan irraa qulqulluudha.Isa ana uume malee, Inni fuul dura ana qajeelcha.Isii tana jecha isa booda haftu godhe, akka deebi’aniif’’(Suuratul Zakhraf;26-28) Ammaas jecha Rabbii ol ta’eeti; yaa Muhammnad!akkana jedhi;yaa abbootii kitaabaa! Gara jecha nuufii isinittiis wal qixa ta’ee kootta.(Isiin sun)Rabbi malee gabbaruu dhabu,Isatti waan biraa qixxeessuu dhabu, gariin keenyaas garii Rabbii achitti gabbaramoota godhatuu dabuu dha.yoo garagalan,nuti muslimtoota ta’uu raga tahaa !jedhaan’’(Aali-Imraan;64) Gaafii 39;Ragaan Muhammad ergamaa Rabbii tauu dhaa maali? Deebii:-Ragaan inni ergamaa Rabbii ta’uudhaa, jecha Rabbii olta’eeti;Dhugumatti,ergamaan iinuma irra ta’e, isin rakkatuun kan itti cimu,qajeeluu keessan irratti bololaa(hawwaa)kan ta’e,mu’umintootaaf rifataa rahmata godhaa kan ta’e isinitti dhufeera.(suuratu attowbaa:128) Gaafii 40;Mahammad ergaamaa Rabbiiti jechuun maali? Deebii:-Hikkaan isaa;waan inni ajaje keessatti ajajaa isaa godhuu,waan inni hime keessatti isa dhugoomsitee, waan inni dhoorge irraa fagaatuu dha.Waan inni karaa godheen malee Rabbiin gabbaramuu dhabuu dha. Gaafii 41;Ragaan salaataa,Zakaa fi hiikkaan towhiidaas maali? Deebii:-Ragaan isaanii jecha Rabbii ol ta’eeti;’’Qajeeloo ta’anii, ibaadaa isaa qulqulleessanii Rabbi gabbarutti maalee salaata sirri tti sagadutti malee, zakeess kennaatutti malee hin ajajamne.saniitu amantiiti (suuratu bayyinaah;5) Gaafii 42: Ragaan Soomanaa maali? Deebii:-Ragaan Soomanaa jecha Rabbii ol ta’eeti:” Yaa warraamantan! Soomanni akka warra isiniin duraa irratti murteeffametti, isin irrattiis murteeffamee jira,akka Rabbi sodaattaniif.” (suuratul Baqaraa:183) Gaafii 43:Ragaan Hajjii maali? Deebii:-Ragaan hajji jecha Rabbii ti:”Namoota sinqii danda’e ka’abaa haja’uun dirqama Rabbiif isaan irratti jiru. Nama didees Rabbiin aalamtoota irraa dureessa.”(Aali Imraan:97) Gaafii 44: Sadarkaan lammaffaahoo maali? Deebii:- Sadarkaan lammaffaa: iimaana, inni dameelee torbaatamii fi wahi. Dameelee san irraa tan irraa olii; dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruu dha. Tan irraa gadii immoo waan nama rakkisu karaarraa kaasuu dha. Saalfatuuniis dame iimaanaa irraahi. Gaafii 45: Rogootni iimaanaa meeqa? Deebii:- Rogootni iimaanaa jaha. Gaafii 46: Rogootni sunniin maal faadha? Deebii:-Rabbitti amanuu,Malaykota Isaattiis amanuu,kitaabban Isaattiis amanuu,Ergamtoota Isaattiis amanuu,Guyyaa Aakhiraattiis, qadarattiis; hamtuu fi toltuu isaatti amanuu dha. Gaafii 47:Rogoota jahan kana irratti ragaan maali? Deebii:-Rogoota jahan kana irratti ragaan jecha Rabbiiti:”Fuula keessan kallattii bahaa fi lixaatti gara galchuun toltuu miti. Garuu toltuun (hujii) nama Rabbitti,guyyaa aakhiraatti,Malaykotatti, kitaabatti fi Nabiyyootatti amaneeti.”(Albaqaraa:177) Ragaan qadaraa immoo jecha Rabbiiti:”Nuti waan hunda qixa sirrii ta’een uumne.”( Al qamar:49) Gaafii 48: Sadarkaan sadaffaa maali? Deebii:-Sadarkaan sadaffaan:Ihsaana. Gaafii 49: Rogootni Ihsaanaa meeqa? Deebii:-Roga tokkoo dha. Inniis:”Akka waan agartuutti Rabbi gabbaruudha. Yoo ati arguu baattees Isaatu si argaa.” Gaafii 50: Roga kana irratti ragaan maali? Deebii:- Ragaan jecha Rabbiiti:”Rabbiin warra isa sodaatu wajjiin jira,warra toltuu hojjatanii waliin jira.”, Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbi injifataa, rahmata godhaa ta’e irratti irkadhu. Yeroo ati dhaabbattu kan si argu. Warra sujuudu wajjiin gara gaggaluu keetiis kan si argu. Inni isumaatu dhagayaa,beekaa dha.”(Ashu’araa’i:217:220) Ammaas jecha Rabbiiti:”Waan takkallee keessatti hin taatu; waan saniis Qur’aana irraa hin dubbiftu, hujii tokkollee hin hojjattan, yeroo isin keessa galtan ragaa isin irratti taanu malee hin taane.” (Yuunus:61) Gaafii 51: Sadarkaalee diin san irratti hadiisa irraa ragaa fidi? Deebii:-Hadiisa irraa ragaan hadiisa Jibriil beekkamaa sani. Umar Binul Khaxxaab(R.A) irraa gabaafamee, akkana jedhe: odoo nuti Nabiyyicha(SAW) waliin taa’aa jirruu gurbaan huccuun isaa adii, rifeensi isaa akkaan gurraachaa, kan mallattoon imaltuu isarraa hin mullanne,nurraa kani nam-tokkolleen isa hin beekne tokkoo nurratti mullatee, gara Nabiyyichaa(SAW) achi goree gad taa’e, Jilba isaa lamaan gara jilba lamaan Ergamaa(SAW) harkisee, sanacha isaa lamaan tafa isaa lamaan irra kaayyatee, Yaa Muhammad(SAW)! Islaamummaa irraa naaf himi, jedhee, gaafannaan, Nabiyyichi(SAW) akkana jedheen:”Dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruu raga bahuu,Muhammadiis Ergamaa Rabbii ta’uu raga bahuu dha, salaata sirritti dhaabuu dha, Zakaa kennuu dha,Ramadaan soomanuu dha, ka’abaa ziyaaruu dha,garas deemuu dha yoo dandeettii qabaatte. Dhugaa jette jedheen. Ifumaa gaafatee, dhugoomsaa,jennee dinqisiifanne . Ammaas, waa’ee iimaanaa irraa naaf himi,jedhee gaafannaan, akkana jedhan:”Rabbitti amanuu, malaykota Isaattiis, kitaabota Isaattiis,Ergamtoota Isaattiis,guyyaa boodaattiis amanuu dha. Toltuu fi hamtuu qadaraattiis amanuu dha”. Akkana jennaan, dhuguma dubbatte jedheenii,ammaas waa’ee ihsaanaa irraa naaf odeessi jedhee gaafannaan, akkana jedheen:”Akkuma waan agartuutti Rabbi gabbaruudha. Yoo ati Isa arguu baattees, Isaatu si argaa.” Ammaas qiyaamaa irraa naaf odeessi jedhee, gaafannaan,akkana jedhe:”Ani gaafatamaan si gaafataa irra beekaa miti. Eegasiifuu mallattoolee isiitirraa naaf himi jedhee gaafate. Ergamaan(SAW) akkana jedheen: Gabrittiin goftaa isii dhaluu,namoota kophee hin qabne,kan qaama irraa huccuu hin qabne, harka qalleeyyii tikistee re’ee kan ta’an isaanii jaarmaya keessatti wal dorgoman arguu dha.” Umar akkana jedhe: Gurbaan ni deeme, guyyoota muraasa ni turre, achii booda Ergamaan(SAW) akkana jedhe:”Yaa Umar! Gaafataa san nama inni ta’e ni beektaa?” jennaan, nutiis: Rabbumaa fi Ergamaa Isaatu beeka jennee deebifnaan, akkana jedhe:Inni sun Jibriili,waa’ee amantii keessanii isin barsiisuuf isinitti dhufe.” Muslimiitu gabaase(8) Gaafii 52: Hundeelee sadeen irraa hundeen sadaffaa, tan gabricha irratti isii beekuun dirqamaa sun maali? Deebii:-Hundeen sadaffaa: Nabiyyicha keessan Muhammad(SAW) beekuu dha. Inni Muhammad Abdallaah, Abdul Muxxalib, Haashim;Haashim Qureeshii irraayi,Qureeshiin Araboota irraa yoo taatu, Arabni immoo ilmaaan Ismaa’il Ibraahiim irraayi,nagayaa fi rahmanni isaa fi Nabiyyicha keenya irratti haa jiraatu! Gaafii 53: Umriin isaa hangam ture? Deebii:- Umrii isaa waggaa jahatamii fi sadi ture;isii irraa afurtama nabiyyummaan dura dabarse, digdamii sadi immoo nabiyyummaa keessatti dabarse. Suuraa Iqraa’iin nabiyyii godhame,suuraa Almuddassiriin ni ergame, biyti isaa makka. Gaafii 54: Nabi Muhaammad maaliin ergame? Deebii:-Shirkii irraa nama baqachiisee, gara toohidaatti yaamuudhaan ergame. Gaafii 55:Waan kana irratti ragaan maali? Deebii:- Ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa huccu mammarataa! Ka’ii namaaf dinniini. Rabbii kee guddisi. Uffata kee qulqulleeffadhu. Taabota gabbaruu irraa fagaadhu. Guddoo barbaaduuf xiqqoo hin arjoomin. Goftaa keetiif obsi.” Gaafii 56: Hiikkaan jecha “Qum fa anzir” jedhuu maali? Deebii:- Hiikkaan isaa shirkii irraa dinniini,gara tokkummaa Rabbiitti nama waami jechuu dha. Gaafii 57: Hiikkaan Rabbii kee guddisi jedhu maala jechuudha? Deebii:- Isa tokkichoomsuudhaan guddisi. Gaafii 58: Hiikkaan”huccuu kee qulqulleeffadhu” jedhu maali? Deebii:-Hujiilee kee shirkii irraa qulqulleessi jechuu dha. Gaafii 59: Hiikkaan “Taabota irraa fagaadhu” jedhu maali? Deebii:-Taabotaa fi namoota isa gabbaru irraa qulqullaa’uu dha. Gaafii 60: Gara Towhidaa yaamuu irra nabiyyichi hangam ture? Deebii:-Waggaa kudhan gara towhidaa yaamee, ergasii gara samii isaan ol bahamee, salaatni shaman isa irratti dirqama godhame. Gaafii 61: Makkatti Nabiyyichi (SAW) salaata hangam salaate? Deebii:-Makkatti waggaa sadi salaate, ergasii gara Madiinaa godaanutti ajajame. Gaafii 62: Hijiraa jechuun maal jechuu dha? Deebii:-Hijiraa jechuun biyya shirkii irraa gara biyya islaamaa deeemuu,godaanuu dha. Biyya shirkii irraa gara biyya islaamaa godaanuun ummata kana irratti dirqama. Isiin hanga qiyaamaan taatutti ni jiraatti. Gaafii 63: Ragaan waan kanaa maali? Deebii:- Ragaan jecha Rabbiiti:”warra biyya shirkii keessa jiraatuun lubbuu isaanii miidhanii,malaaykonni guyyaa Badrii isaan ajjeesan,maal keessa turtan isaaniin jedhan , biyya makkaa keessatti hacuucamnee turre, jedhanii yeroo isaan deebisaa godhan, akkana jedhaniin: Dachiin Rabbii balloo dha. Keessaa hin godaantanii? Isaan san galoon isaanii jahannami, bakka itti deemen ta’uuf waa hammaattee. Dhiira, dubartootaa fi ijoollee irraa warra lallaafoo,tooftaa baasuuf I karaatti warra hin qajeelle malee. Isaan san Rabbiin isaaniif irra darbuun ni kajeelama,Rabbii irra darbaa, araaramaa ta’e.” (Annisaa’i) Ammaas ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa gabroota kiyya kan amantan! Dachiin tiyya balloo dha, anuma gabbaraa!”(Al ankabuut:56) Baghawiin Rabbi rahmata isaaf haa godhuu! Akkana jedhe:”sababaan aayanni olii tun buuteef ,muslimtoota makka keessa turan, kan hin godaanin, Rabbiin maqaa iimaanaatiin isaan waame.” Gaafii 64: Hadiisa irraa godaanuu irratti ragaan maaltu jira? Deebii:-Hadiisa irraa godaanuu irratti ragaan, jecha Ergamaati(SAW):”Godaanuun hin dhaabbattu hanga towbaan dhaabbattutti. Towbaan hin dhaabbattu hanga biiftuun lixa isii irraan ol baatutti.” Ahmad,Abuu Daawud, Albaanii Gaafii 65: Eega Nabiyyichi(SAW ) Madiinatti galee shari’aa irraa waan itti guutame dubbadhu? Deebii:-Yeroo Madiinaa qubatu, shari’aa Islaamaa irraa waan hafetti ajajame;fakkeenyaaf: zakaa, sooma, hajji,azaana,, jihaada,toltutti ajajuu fi hamtuu irraa dhoorguu fi shari’aa irraa wantoota kana fakkaatanitti ajajame. Gaafii 66: Madiinatti Nabiyyichi (SAW) hangam takka amantii geggeessaa ture? Deebii:-Waan kana irra waggaa kudhan ture, Ergamaan (SAW) odoo diin isaa lafa irratti ummata jiddutti hafee jiruu du’e. kan nu keessa jiru kunuu diin isaati. Toltuu takkallee ummata isaa irratti qajeelchu malee, hamtuu takkallee irraa baqachiisu malee hin dhiifne. Gaafii 67: Irra guddaan kheeyrii Ergamaa(SAW) ummata itti ajajee maali? Deebii:-Toltuun inni ummata itti qajeelche: Towhidaa fi waan Rabbiin jaalatu hunda. Gaafii 68: Irra guddaan hamtuu Nabiyyichi(SAW) ummata irraa baqachiisee maali? Deebii:-Hamtuun inni irraa baqachiise, shirkii fi waan Rabbiin jibbu hunda. Gaaffii: 69: Ergamuun Nabiyyichaa(SAW) hanga muraasatti moo , ummata hundatti? Deebii:-Rabbiin isa gara nama hundaatti erge. Ajaja isaa godhuun warra dachii keessa jiraatan; jinni fi nama irrattiis dirqama godhe. Gaafii 70: Ergamuun Nabiyyichaa nama hundatti ta’uu raga fidi? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa Muhammad! Jedhi: Yaa nama! Ani gara isin hundaatiin ergame.”(Al a’araaf:158) Gaafii 71:Amantiin ergamuu Nabiyyichaatiin guutamtee? Deebii:-Rabbiin isaan amantii guute. Gaafii 72: Diin guutamee jiraatuu irraatti ragan maali? Deebii:-Ragaan jechaa Rabbiti:”har’a diin keessaan isini guutetiin jira, godhii tiyyaas isinii xumureera, amantiifis islaammumaan isiinif jaalla dhe.”(Almaa’idaa:3) Gaafii 73:Ergaaman Rabbi(S.A.W)du’uu irraatti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Ati ni duuta, isaanis ni du,u. Ergasii guyyaa qiyyaama Gooftaa keessan biratti wal mormuuf jirtu.”(Azzumar:30,3) Gaafii 74:Namni erga du’e booda garam deema? Deebii:-Namoonni yeroo du’an ni kaafamu. Gaafii 75:Kaafamu irraatti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Dachii irraa isin umnee, isii keessatti isin deebifna, yeroo biraas isuma irra isin baafna.”(Xaaha:55) Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbii irraa uuminsa isin uume, isii keessatti isiin deebifna ; ergaasi isi keessatti isin deebise, baasinsa isi keessa isin baasa.” Gaafii 76: Erga ka’anis maaltu argama? Deebii:-Erga ka’insaatii qoratamanii,hujii isaani galata galfamu. Gaafii 77: waaan sann irratti raga dubbadhu? Deebii:- ragaan jecha rabbiiti:”waan samii torbanii fi dachii keessaa rabbumaafi,warra balleesssan waan isaan hojjatan galata galchee fi warra toltuu hojjataniis gaarii akka galata galchuuf.”(annajm:31) Gaafii 78: murtiin nama kaafamuu kijibsiisee maali? Deebii:-namni kaafamuu sobsiise ni kafara. Gaafii 79: waan kana irratti ragaan maali? Deebii:-ragaan jecha rabbiiti:”isaan kafaran hin kaafamnuu yaadan. Lakkii, rabbitti kakadhe! Kaafamtaniiti,waan hojjattan galata galafamtu. Sun rabbi irratti laafaa dha.(attaghaabun:7) ” Gaafii 80: Rabbi maaliif ergamtoota erge? Deebii:- Rabbi ergamtoota hunda gammachiisoo fi sodaachisoo godhee, erge. Gaafii 81: Ragaa kanaa maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Ergamtoota, gammachiisoo fi sodaachisoo goonee, ergine. Ilma namaatiif eega ergamtoota itti Rabbi irratti wanni himatan akka hin taaneef ergine.”(Annisaa’i:165) Gaafii 82: Ergamaa jalqabaa eenyu; kan xumuraa hoo eenyu? Deebii:-Jalqabani ergamtootaa Nuuh yoo ta’u;xumurri isaanii immoo Muhammad (SAW) ta’a. Gaafii 83: Ragaan waan kana irratti maali? Deebii:-Nabi Nuuhjalqaba isaanii ta’uu irratti ragaan jecha Rabbiiti:” Nuti gara kee,akka gara Nuuhii fi nabiyyoota isaan boodaatti wahyii (beeksisa) goonetti gooneerra.”(Annisaa’i:163) Gaafii 84: Ummata hunda ergamaan itti ergamee jiraa? Deebii:-Ummata hunda Rabbiin ergamaa nuuh irraa kaasee hanga Muhammad(SAW) itti ergeera. Gaafii 85: Ergamaan sun maalitti ajaja? Deebii:-Rabbuma qofa gabbarutti isaan ajajeeti, taabota gabbaruu irraa isaan dhoorga. Gaafii 86:Ragaan waan sanaa maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Rabbiin kakadhe! Dhugumatti,ummata hunda keessa Rabbi gabbaraa, taabota gabbaruu irraa fagaadhaa jechuun ergamaa ergine.” (Annahli:36) Gaafii 87: Wanni Rabbiin gabroota hunda irratti dirqama godhe maali? Deebii:-Taabotatti kafaranii,Rabbitti amanuu dha. Gaafii 88: Xaaghuuta jechuun maali? Deebii:- Ibnul Qayyim Rabbi rahmata isaaf haa godhuu akkana jedhe: “Xaaghuutni: waanuma gabrichi daangaan dabre; gabbaramaa yooknaan hordofamaa yookaan ajaja godhamaa irraa kan taee dha.” Gaafii 89: Xaaghuutonni hangami? Deebii:-Xaaghuutonni baay’eedha; matootiin isaanii shani:Ibliis-abarsi Rabbii isa irratti haa bu’u, nama akka isa gabbaran jaalatuu dhaan gabbarame, nama isa gabbarutti nama waame, nama waan fagootiin beekaa himatee fi nama wanta Rabbiin buuseen alatti murtii kennee dha. Gaafii 90: waan san irratti ragaan maali? Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiti:”Amantii ISlaamaa keessa dirqiin nama naquun hin jiru, qajeelloon jallina irraa adda bahee jira. Namni taabotatti kafaree,Rabbitti amane dhugumaan fannoo jabduu, hin cinne qabate;Rabbiin dhagayaa, beekaa dha.”(Al-Baqaraah:256) Hiikaan dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruudhaa isuma kana. Ammaas hadiisa keessatti akka armaan gadii kanaatu jira: “Mataan diin Islaamummaa dha,utubaan isaas Salaata, fiixni dalluu (gooba) isaas karaa Rabbiif qabsaawuu dha.” Tirmizii (2616) bareedaa, qulqulluu dha jedhee gabaase. Rabbumaatu akkaan beekaa dha. Rabbiin rahmata Muhammad, maatii isaa fi sahaabota isaa irratti haa buusu, nagayaas.TRANSCRIPT
USUULU ASSALAASAA
Maqaa Rabbii akkaanMararfataa akkaan rahmatagodhaa ta’eetiin.
Gaafii:1, Wantoonni afur,kanbaratuun nurraatti dirqamaamaali?
Deebii;Tokkoffaan;Barumsa;Inniis Rabbi beekuu,diinii finabiyyi Isaa isaas(s.a.w)
Lammaffaan;Wan beektetti
hojjachuu dha.
Sadaffaan;GaraIslaamummaa namawaamuudha.
Afraffaan;Rakkina amantiikeessatti sirra ga’e irrattiobsuudha.
Ragaan kanaa jecha Rabbiiolta’eeti:“Maqaa Rabbiiakkaan mararfataa,akkaanrahmata godhaa ta’eetiin.
(1) Yeroon” kakadhe! “ (2)
Dhugumatti ilmi namaahoongoo keessa jira.
(3)Isaan amananii,toltuuhojjatanii,dhugaa namaafdhaamanii,obsaas waliifdhaaman malee.’’(suuratulAsri,1-3)
Imaamu shaafi’iin-Rabbiinisaaf rahamata haagodhu!-akkanajedhe: ”Rabbii n odoo uumaa Isaairratti boqonnaa wal Asrii
malee ragaa biroo buusuubaateehuu isummaanuuisaaniif ni geessi ture.’’
Bukhaariiniis –Rabbirahmata isaaf haagodhuu-akkana jedhe:’’Boqonnaan kun:Barnootaatu jechuu fi
hojjatuu duursa jedha.
Ragaan jecha Rabbii olta’eeti: “Yaa Ergamaa!Dhugaan gabbaramaan Rabi
malee hin jiruu beekii,balleessaa kee araaramagaafadhu.’’ suuraaMuhammad(19).
Rabbiin bakka kanattijechaa fi hujii durabeekumsa duurse.
Gaafii-2: Waan sadi dhiiraafi dubara muslimaa irrattisbaratanii itti hojjachuundirqama;wantoonni sunmaali?
1-Rabbiin nu uumeet,nusooree, akkanatti nundhiifnee,ergamaa nuttierge.Namni isa hordofejannata seena namni isadide immoo ibidda seena.
Ragaan jecha Rabbiiti: ’’Nutiergamaa isin irratti ragata’e,akkuma garaFir’ownaatti ergamaaerginetti,gara keessaniisergine.Fir’owni ergamicha
faallessinaan qabaa jabaaisa qane.’’ (Al Muzzammil15-16).
2-Rabbiin ibaadaa Isaakeessatti wanni tokko Isattiida’amuu hin jaallatu;Malaykaa Isattidhiheeffamees ta’ee,nabiyyii ergamees ta’ee.Ragaan jecha Isa ol ta’eeti;’’Gabbartiin hunduu
Rabbumaafi, saniifuu Rabbii
wajjiin waan tokko hinwaammatinaa!’’ (Aljinni,18)
3-Nama ergamaahordofee,Rabbitokkichoomse,nama Rabbiifi ergamaa isaa faallessetokko,odoo irra dhihoo firaisaa ta’ellee jaallachuunisaaf hinhayyamamu.Ragaan jechaIsa ol ta’eeti: “ummataRabbii fi guyyaa boodaatti
amanan, nama Rabbii fiErgamaa Isaa fallesseisaanii jaalatan hin argitu;odoo abboota isaanii,yookaa ilmaan isaanii, yookaaobboleeyyan isaanii,Yookaagosa isaanii tahanillee.Isaansan Rabbiin iimaana onneeisaanii keessattibarreesseeti,tumsa Isa biraataheen gadi jabeesse.Oyruulee isii jala laggeen
yaa’an,kan keessatti hafangodhee isaan seensisa.Rabbiin isaan irraajaallate,isaaniis Isa irraajaallatan. Isaan sun gareeRabbiif bulanii dha.Dhaga’aa! GareenRabbii,isaanumaatumilkaa’oo dha.(Aimujaadalah;22) suni maa
Gaafii- 3:Karaan sirrii taate,karaan Ibraahiim sun maali?
Deebii:- Ajaja Isaa godhuttiRabbi si haa qajeelchuubeeki; Isiin sirriin,karaanIbraahim sun:Rabbumaqofaaf ibaadaaqulqulleessitee gabbaruudha.Waan sanitti Rabbiinnama hunda ajaje,isumaafisaan uumees.
Akkuma Rabbiin olta’ejedhe:” Jinniis ta’ee,namaas akkuma Ana
gabbaraniif malee hinuumne.” (Azzaariyaat:56)
Gaafii -4: Hikkaan jecha:”Akkuma Ana gabbaraniif’jedhu maali?
Deebii:--Akkuma Anatokkichoomsaniif jechuudha.
Gaafii-5- Wantoota Rabbiinitti ajaje keessaa irraguddaan maali?
Deebii:-Irra Guddaan waan
Rabbiin itti ajajee: Isatokkichoomsuu dha.
Gaafii-6: Towhiida jechuunmaal jechuu dha?
Deebii:-Towhiida jechuun:Rabbi tokkichoomsuu
jechuu dha.
Gaafii-7: Wantoota Rabbiinirraa dhorge keessaa irraguddaan maali?
Deebii:-Wanta biraa Isawajjiin gabbaruu dha.
Gaafii-8: Shirkii jechuunmaal jechuu dha?
Deebii:-Waan biraa Isaawajjiin gabbaruu dha.
Gaafii-9: Irra guddaaajajaatii fi irra guddaadhoorgaa san irratti ragaanmaali?
Deebii:-Ragaan jecha Isa olta’eeti: ’’Rabbigabbaraa;Isatti humaa hinida’inaa.” (Annisaa’i:36)
Gaafii-10- Bu’urri sadeenilma namaa irratti beekuundirqama ta’e sun maali? yosiin jedhame,akkana jedhiin:
Deebii:-Gabrichi Gooftaaisaa, amantii isaa,finabiyyicha isaa Muhammad(s.a.w) beekuu dha.
Gaafii-11- Gooftaan keeeenyu? yoo siin jedhame,akkana jedhiini:
Deebii:-Gooftaan koo
Allaaha,Isa ana guddise, kanaalamtoota hunda qananiiisaatiin gudiseedha; Innigabbaramaa kiyya.Isa maleegabbaramaan biraa naaf hintaane.
Ragaan kanaa jecha Isaolta’eeti: ’’Faaruun hundiRabbii, Gooftaa aalamaata’eefi.’’(Alfaatihaa-2) wantiRabbi malee jiru hunduuAalama; aniis aalama san
irraa isa tokko.
Gaafii-12-Gooftaa keemaaliin beekte? yoo siinjedhame, akkana jedhi:
Deebii:-Mallattolee Isaatii fiuumama Isaatiiniinbeeke.Mallattoolee Isaairraayi:
halkan,guyyaa,biiftuu, fijiiniis. Uumama Isaa irraayi:Samiin turban,dachiileenturbaanii fi wantoonni isaan
keessa jiraataniis. Ragaanjecha Rabbii ol ta’eeti:
“Halkan,guyyaan,aduufijiiniis mallatoolee Rabbiiirraayi.Biiftuufi ji’aaf hinsujuudiina, Rabbii isaanuumeef sujuudaa,yoo kanisuma qofa gabbartantaatan(Fussilat:37),
Ammas jecha Rabbii olta’eeti: “Gooftaan keessanAllaaha,Isa samii torbaaniifi
dachii guyyuma jahattiuumee,ergasii Arshii irrattiol ta’ee dha.Halkaanguyyatti hagooga;innisguyyaa saffiisaanbarbaada,Biiftuu,ji’aa fiurjiis ajaja Isaatiinlaaffifamtuu godhee kanuume.Dhagayaa! uumuu fiajajuun hundi kanIsaati.Rabbiin,GooftaanAalama hundaa guddate.”(Al
a’araaf:54)
Rabbi jechuun Isaagabbaramaa jechuu dha.
Ragaan jecha Rabbii oltaheeti: “Yaa nama!Gooftaakeessan,Isa isiinii fi isaanisin duraatiis,akka Isaasodattaniif uumegabbaraa.Isa dachii afataisiini godhee,samii immoojaarmaya gubbaa isiinigodhee,dumessa irraa rooba
isinii buusee,bokkaa saniinmidhaan adda addaa isinsooruuf kan isiniif magarse.Kanaafuu Rabbiif hiriyootahin godhiinaa.isin nibeektanii.”(Albaqaraa:21,22)
Ibnu Kasiir tafsiira isaakeessatti akkana jedhe:”Inniwantoota kana hundauume,isumaatu gabbaramuuhaqa godhata.”
Gaafii:13 Gosootni ibaadaaRabbiin itti ajajee maalfaadhaa?
Deebii:-AkkaIslaamummaa,iimaana,ihsaanaati,ammaas wantoota sanirraayi:kadhaa,sodaan,kajeellaan,hirkatuun,abdachuun,sodaatuun,naamusagodhatuun,sodaancimaan,towbaan,gargaarsifatuun,tikfamuun,dirmachuu
barbaaduun,qaluun,qodhaanii fi akaakulee ibaadaa irraawantootni Rabbiin itti ajajehundi.
Gaafii 14:Akaakuuleenibaadaa dubbatamanii fi kanhin dubbataminiis,Rabbumatokkicha, hiriyaa hinqabneefi,waan kana irrattiraga fidii yoo gaafatamte?
Deebii:-Ragaan jechaaRabbii ol ta’eeti: “Ibaadaan
Rabbumaafi;kanaafuu,Rabbiiwajjiiin waan tokkollee hingabbarinaa.”(Aljinnii,18)
Gaafii 15:Murtiin namawantoota ibaadaa irrata’e,wan Rabbi hin ta’iniifhojjatee,yookaangaragalchee maali?
Deebii:-Namni wantoota sanirraa,waanuma takka,waanRabbi hin ta’iniif kenne,innisun mushrika,kaafiraasi.
Gaafii16:Waan san irrattiragaan maali?
Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiol ta’eeti: “Namni rabbiwaliin gabbaramaabiro,odoo raga isatti hinqabne,gabbare,qorannaanisaa Gooftaa isaabiratti.Dhugumattikaafirtoonni hinmilkaawan.(Almu’uminuun:117)
Gaafii 17:Kadhaan Rabbiifmalee hin ta’uu irrattiragaan maali?
Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiol ta’eeti: “Gooftaakeessan:Isiniifiinowwaadhaa,Anayaammadhaa!warri kadhaatiyyarraa boonan fuuldurasalphatanii,jahannamseenuuf jiran,”jedha.(Ghaafir:60)
Hadiisa keessattiis akkanajechuutu jira:“Kadhaan,dhuka ibaadaati”
Gaafii 18:Sodaan ibaadaata’u irratti ragaan maali?
Deebii:-Ragaan soda jechaRabbii ol ta’eeti: “Isaan hinsodaatinaa!yoomu’umintoota taatan anumasoda dhaa”(Aali Imraan:175)
AHadiisa keessattiis akkanajechuutu jira:
“Kadhaan,dhuka ibaadaati”
Gaafii 18:Sodaan ibaadaata’u irratti ragaan maali?
Deebii:-Ragaan soda jechaRabbii ol ta’eeti: “Isaan hinsodaatinaa!yoomu’umintoota taatan anumasoda dhaa”(Aali Imraan:175)
Gaafii 19:Kajeellaanibaadaaa ta’uu irratti ragamaali?
Deebii:-Ragaan kajeellaa
jecha Rabbii ol ta’eetii:“Namni Rabbii isaaqunnamuu kajeela,hujiibaeedaa haahojjatuu,ibaadaa Gooftaaisaa keessatti waantokkollee hin dabalin.”(Alkhaf:110)
Gaafii 20:Hirkatuun ibaadaata’u irratti ragaan maali?
Deebii:-Ragaan jecha Rabbiiol ta’eeti: “Rabbuma qofa
irratti yoo mu’umintootataatan hirkadhaa!”BoqonnaaAlmaa’idaa:23,Ammaasjecha Rabbiiti: “Namni Rabbiirratti hirkate,innuu numaga’aaf.”(Suuratuxxalaaq:3)
Gaafii 21:Kajeellaa,sodaa finaamusni ibaadaa ta’uuirratti ragaan maali?
Deebii:-Ragaan isaa jechaRabbi ol ta’eeti: “Isaan sun
toltuu keessatti fuula durattideemuu turan;kajeellaa fisodaan nuwaammatan,naamusa Nuufqabaatuu turan.” Boqonnaa(Al anbiyaa:90)
Gaafii22:Khashyaan ibaadaata’uu irratti ragaan maali?
Deebii:-Ragaan khashyaajecha Rabbii ol ta’eeti:“Isaan hin sodaatinaaanuma sodaadhaa.”
(Boqonnaa ALbaqaraa:150)
Gaafii23:Ragaan toowbaanibaadaa ta’uudhaa maali?
Deebii:-Ragaa isaa jechaRabbiiti: “Gara Gooftaakeessanii deebi’aa,Isa jalabutamaa.”(SuuraaAzzumar:54)
Gaafii 24:Ragaan gargaarsabarbaachuu ibaadaa ta’uudhaa maali?
Deebii:-Ragaa isaa jecha
Rabbi ol ta’eeti: “Suma qofagabbara,suma qofagargaarsifannaas.”(SuuraaFaatihaa:5)
Ammas hadiisa keessattiakkana jechuutu jira: “Yeroogargaarsabarbaaddae,Rabbumaangargaarsifatuu barbaadi,”Ahmad,Tirmiizii
Gaafii25:Tika barbaaduunibaadaa ta’ui irrati ragaan
maali?
Deebii:-:Ragaan isaa jechaRabbiiti: “Yaa Muhammad!“Gooftaa nama uumeeniintikfama,”jedhi”(SuuratuAnnas:1)
Gaafii26:Ragaan dirmachuubarbaaduun ibaadaa ta’uudhaa maali?
Deebii:-Ragaan saani jechaRabbiiti: “YaaErgamaa!yeroo Gooftaa
keessan irra birmachuubarbaaddanii,isiniif owwaatesan,’yaadadhu.”(Al anfaal:9)
Gaafii 27:Qaluun ibaadaata’u irraati ragaan maali?
Deebii:-Ragaan isaa jechaRabbiiti: “YaaMuhammad!Akkanajedhi:salaanni kiyya,qaluunkiyya,jiruun kiyyaa fi du’uukiyyaas Rabbii,GooftaaAalamaa ta’eefi.shariikni
Isaaf hin taane.Isatokkichoomsuu sanittiinajaajamee,muslimtootaummata kanaa irraa anijalqaba.”
Hadiisa irraayiis: “Namawaan Rabbbii malee jiruufqale,Rabbii rahmata Isaairraa haa fageessu!”Muslim:(1978)
Gaafii 28:Ragaan qodhaanibaadaa ta’uu dhaa maali?
Deebii:-Ragaan qodhaajecha Rabbiiti “Isaan qodhaani guutan,ammaas guyyaahumtuun faca’aa ta’e saniisni sodaatan,”(Suuratul-Insaan:7)
Gaafii 29:Bu’urri lammaffaamaali?
Deebii:-Bu’uurrilammaffaa:Gabrichiammantii islaamaaragootaan beekuu dha
Gaafii 30;Diinal islaam hiikaisaa ibsi?
D;Rabbiitokkichoomsanii,itti ofkennuu,ajaja isa jalabutamuu,shirkiifi warra isiiirraas qulqullaawuudha.
Gaafii 31;Sadarkaaleendiinal-islaam meeqa?
Deebii:-Inni sadarkaaleesadi qaba.
Gaafii 32;Sadarkaaleen
sadeen sun maali?
Deebii:-Islaamummaa,Iimaanaafi Ihsaanaadha.sadarkaaleen hundinuurogoota mataa isaanii qabu
Gaafii33 Sadarkaantokkoffaa maali?
Deebii:-Sadarkan tokkoffanislaamummaadha.
Gaafii 34;Rogoonniislaamummaa maali?
Deebii:-Rogooni
islaamummaa shani.
Gaafii 35;Rogooni sunmaali?
Deebii:-Dhugaangabbaramaan Rabbii maleehin jiruu fi Muhammadiisergamaa Rabbii ta’uu ragaba’uu, salaata sirrittisagaduu,zakaa kennu,ji’aRamadaanaa soomanuu fimana kaba jamaa ta’e sanhamiluu dha(hajji godhuu
dha).
Gaafii 36;Ragaa shahaadahimi?
Deebii:-Ragaan isii jechaRabbii olta’eet i; Dhugaangabbaramaan Isa maleeakka hin jirre Rabbiin ragabahe, Malaykotaa fi warribeekumsa qabaniis ragabahaniiru.Dhugaandhaabbataa haala ta’een.Dhugaan gabbaramaan isa
malee hin jiru,Inni injifataaogeessa;(suuraa AliImraan;13)
Gaafii 37;Hiikaangabbaramaan dhuga Rabbimalee hin jiruu maali?
Deebii:-Hiikaan isii; Innidhugaan gabbaramu Rabbiimalee hin jiruu Isii keessadhabamsiisaa fimirkaneessuutu jira;Daagaan dhabamsiisuu
dhaa’’Dhugaanngabbaramaan hin jiru’’dha,wanta Rabbiin alattigabbaramu hunda nidhabamsiisa.’’Rabbimalee’’jechuun;IbaadaaRabbumaaqofaaf,mirkaneessu,Rabbiinakkuma mootammaa Isaakeessatti hiriyaa hinqabne,Ibaadaa Isaakeessattiis hiriyaa hin
qabuu dha,
Gaafii 38;Hiikaanshahaadaa,kan isii ibsumaali?
Deebii:-Wanti isii ibsu jechaRabbii ol ta’eeti;’’yaaMuhammad! Yeroo Ibraahiimabbaa isaatii fi ummataisaatii akkana jedhe san(dubbadhu);Ani waan isingabbartan irraaqulqulluudha.Isa ana uume
malee, Inni fuul dura anaqajeelcha.Isii tana jecha isabooda haftu godhe, akkadeebi’aniif’’(SuuratulZakhraf;26-28)
Ammaas jecha Rabbii olta’eeti; yaaMuhammnad!akkanajedhi;yaa abbootii kitaabaa!Gara jecha nuufii isinittiiswal qixa ta’ee kootta.(Isiinsun)Rabbi malee gabbaruu
dhabu,Isatti waan biraaqixxeessuu dhabu, gariinkeenyaas garii Rabbii achittigabbaramoota godhatuudabuu dha.yoogaragalan,nuti muslimtootata’uu raga tahaa!jedhaan’’(Aali-Imraan;64)
Gaafii 39;RagaanMuhammad ergamaa Rabbiitauu dhaa maali?
Deebii:-Ragaan inni
ergamaa Rabbii ta’uudhaa,jecha Rabbiiolta’eeti;Dhugumatti,ergamaan iinuma irra ta’e, isinrakkatuun kan itticimu,qajeeluu keessanirratti bololaa(hawwaa)kanta’e,mu’umintootaaf rifataarahmata godhaa kan ta’eisinitti dhufeera.(suuratuattowbaa:128)
Gaafii 40;Mahammad
ergaamaa Rabbiiti jechuunmaali?
Deebii:-Hikkaan isaa;waaninni ajaje keessatti ajajaaisaa godhuu,waan inni himekeessatti isa dhugoomsitee,waan inni dhoorge irraafagaatuu dha.Waan innikaraa godheen maleeRabbiin gabbaramuu dhabuudha.
Gaafii 41;Ragaan
salaataa,Zakaa fi hiikkaantowhiidaas maali?
Deebii:-Ragaan isaanii jechaRabbii ol ta’eeti;’’Qajeeloota’anii, ibaadaa isaaqulqulleessanii Rabbigabbarutti maalee salaatasirri tti sagadutti malee,zakeess kennaatutti maleehin ajajamne.saniituamantiiti (suuratubayyinaah;5)
Gaafii 42: Ragaan Soomanaamaali?
Deebii:-Ragaan Soomanaajecha Rabbii ol ta’eeti:” Yaawarraamantan! Soomanniakka warra isiniin duraairratti murteeffametti, isinirrattiis murteeffameejira,akka Rabbi sodaattaniif.”(suuratul Baqaraa:183)
Gaafii 43:Ragaan Hajjiimaali?
Deebii:-Ragaan hajji jechaRabbii ti:”Namoota sinqiidanda’e ka’abaa haja’uundirqama Rabbiif isaan irrattijiru. Nama didees Rabbiinaalamtoota irraa dureessa.”(Aali Imraan:97)
Gaafii 44: Sadarkaanlammaffaahoo maali?
Deebii:- Sadarkaanlammaffaa: iimaana, innidameelee torbaatamii fi
wahi. Dameelee san irraatan irraa olii; dhugaangabbaramaan Rabbi maleehin jiruu dha. Tan irraa gadiiimmoo waan nama rakkisukaraarraa kaasuu dha.Saalfatuuniis dameiimaanaa irraahi.
Gaafii 45: Rogootniiimaanaa meeqa?
Deebii:- Rogootni iimaanaajaha.
Gaafii 46: Rogootnisunniin maal faadha?
Deebii:-Rabbittiamanuu,Malaykota Isaattiisamanuu,kitaabban Isaattiisamanuu,Ergamtoota Isaattiisamanuu,GuyyaaAakhiraattiis, qadarattiis;hamtuu fi toltuu isaattiamanuu dha.
Gaafii 47:Rogoota jahankana irratti ragaan maali?
Deebii:-Rogoota jahan kanairratti ragaan jecha Rabbiiti:”Fuula keessan kallattiibahaa fi lixaatti garagalchuun toltuu miti. Garuutoltuun (hujii) namaRabbitti,guyyaaaakhiraatti,Malaykotatti,kitaabatti fi Nabiyyootattiamaneeti.”(Albaqaraa:177)
Ragaan qadaraa immoojecha Rabbiiti:”Nuti waan
hunda qixa sirrii ta’eenuumne.”( Al qamar:49)
Gaafii 48: Sadarkaansadaffaa maali?
Deebii:-Sadarkaansadaffaan:Ihsaana.
Gaafii 49: Rogootni Ihsaanaameeqa?
Deebii:-Roga tokkoo dha.Inniis:”Akka waan agartuuttiRabbi gabbaruudha. Yoo atiarguu baattees Isaatu si
argaa.”
Gaafii 50: Roga kana irrattiragaan maali?
Deebii:- Ragaan jechaRabbiiti:”Rabbiin warra isasodaatu wajjiin jira,warratoltuu hojjatanii waliin jira.”,Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbi injifataa, rahmatagodhaa ta’e irratti irkadhu.Yeroo ati dhaabbattu kan siargu. Warra sujuudu wajjiin
gara gaggaluu keetiis kan siargu. Inni isumaatudhagayaa,beekaa dha.”(Ashu’araa’i:217:220)
Ammaas jecha Rabbiiti:”Waan takkallee keessatti hintaatu; waan saniis Qur’aanairraa hin dubbiftu, hujiitokkollee hin hojjattan,yeroo isin keessa galtanragaa isin irratti taanumalee hin taane.”
(Yuunus:61)
Gaafii 51: Sadarkaalee diinsan irratti hadiisa irraaragaa fidi?
Deebii:-Hadiisa irraa ragaanhadiisa Jibriil beekkamaasani. Umar BinulKhaxxaab(R.A) irraagabaafamee, akkana jedhe:odoo nuti Nabiyyicha(SAW)waliin taa’aa jirruu gurbaanhuccuun isaa adii, rifeensi
isaa akkaan gurraachaa, kanmallattoon imaltuu isarraahin mullanne,nurraa kaninam-tokkolleen isa hinbeekne tokkoo nurrattimullatee, garaNabiyyichaa(SAW) achigoree gad taa’e, Jilba isaalamaan gara jilba lamaanErgamaa(SAW) harkisee,sanacha isaa lamaan tafaisaa lamaan irra kaayyatee,
Yaa Muhammad(SAW)!Islaamummaa irraa naafhimi, jedhee, gaafannaan,Nabiyyichi(SAW) akkanajedheen:”Dhugaangabbaramaan Rabbi maleehin jiruu ragabahuu,MuhammadiisErgamaa Rabbii ta’uu ragabahuu dha, salaata sirrittidhaabuu dha, Zakaa kennuudha,Ramadaan soomanuu
dha, ka’abaa ziyaaruudha,garas deemuu dha yoodandeettii qabaatte. Dhugaajette jedheen. Ifumaagaafatee,dhugoomsaa,jenneedinqisiifanne . Ammaas,waa’ee iimaanaa irraa naafhimi,jedhee gaafannaan,akkana jedhan:”Rabbittiamanuu, malaykota Isaattiis,kitaabota
Isaattiis,ErgamtootaIsaattiis,guyyaa boodaattiisamanuu dha. Toltuu fihamtuu qadaraattiis amanuudha”. Akkana jennaan,dhuguma dubbattejedheenii,ammaas waa’eeihsaanaa irraa naaf odeessijedhee gaafannaan, akkanajedheen:”Akkuma waanagartuutti Rabbigabbaruudha. Yoo ati Isa
arguu baattees, Isaatu siargaa.” Ammaas qiyaamaairraa naaf odeessi jedhee,gaafannaan,akkana jedhe:”Ani gaafatamaan si gaafataairra beekaa miti. Eegasiifuumallattoolee isiitirraa naafhimi jedhee gaafate.Ergamaan(SAW) akkanajedheen: Gabrittiin goftaaisii dhaluu,namoota kopheehin qabne,kan qaama irraa
huccuu hin qabne, harkaqalleeyyii tikistee re’ee kanta’an isaanii jaarmayakeessatti wal dorgomanarguu dha.” Umar akkanajedhe: Gurbaan ni deeme,guyyoota muraasa ni turre,achii booda Ergamaan(SAW)akkana jedhe:”Yaa Umar!Gaafataa san nama inni ta’eni beektaa?” jennaan,nutiis: Rabbumaa fi Ergamaa
Isaatu beeka jenneedeebifnaan, akkanajedhe:Inni sun Jibriili,waa’eeamantii keessanii isinbarsiisuuf isinitti dhufe.”Muslimiitu gabaase(8)
Gaafii 52: Hundeelee sadeenirraa hundeen sadaffaa, tangabricha irratti isii beekuundirqamaa sun maali?
Deebii:-Hundeen sadaffaa:Nabiyyicha keessan
Muhammad(SAW) beekuudha. Inni MuhammadAbdallaah, Abdul Muxxalib,Haashim;Haashim Qureeshiiirraayi,Qureeshiin Arabootairraa yoo taatu, Arabniimmoo ilmaaan Ismaa’ilIbraahiim irraayi,nagayaa firahmanni isaa fi Nabiyyichakeenya irratti haa jiraatu!
Gaafii 53: Umriin isaahangam ture?
Deebii:- Umrii isaa waggaajahatamii fi sadi ture;isiiirraa afurtamanabiyyummaan duradabarse, digdamii sadiimmoo nabiyyummaakeessatti dabarse. SuuraaIqraa’iin nabiyyiigodhame,suuraaAlmuddassiriin ni ergame,biyti isaa makka.
Gaafii 54: Nabi Muhaammad
maaliin ergame?
Deebii:-Shirkii irraa namabaqachiisee, garatoohidaatti yaamuudhaanergame.
Gaafii 55:Waan kana irrattiragaan maali?
Deebii:- Ragaan jechaRabbiiti:”Yaa huccumammarataa! Ka’ii namaafdinniini. Rabbii kee guddisi.Uffata kee qulqulleeffadhu.
Taabota gabbaruu irraafagaadhu. Guddoobarbaaduuf xiqqoo hinarjoomin. Goftaa keetiifobsi.”
Gaafii 56: Hiikkaan jecha“Qum fa anzir” jedhuumaali?
Deebii:- Hiikkaan isaashirkii irraa dinniini,garatokkummaa Rabbiitti namawaami jechuu dha.
Gaafii 57: Hiikkaan Rabbiikee guddisi jedhu maalajechuudha?
Deebii:- Isatokkichoomsuudhaanguddisi.
Gaafii 58: Hiikkaan”huccuukee qulqulleeffadhu” jedhumaali?
Deebii:-Hujiilee kee shirkiiirraa qulqulleessi jechuudha.
Gaafii 59: Hiikkaan “Taabotairraa fagaadhu” jedhumaali?
Deebii:-Taabotaa fi namootaisa gabbaru irraaqulqullaa’uu dha.
Gaafii 60: Gara Towhidaayaamuu irra nabiyyichihangam ture?
Deebii:-Waggaa kudhan garatowhidaa yaamee, ergasiigara samii isaan ol
bahamee, salaatni shamanisa irratti dirqama godhame.
Gaafii 61: MakkattiNabiyyichi (SAW) salaatahangam salaate?
Deebii:-Makkatti waggaasadi salaate, ergasii garaMadiinaa godaanuttiajajame.
Gaafii 62: Hijiraa jechuunmaal jechuu dha?
Deebii:-Hijiraa jechuun
biyya shirkii irraa gara biyyaislaamaadeeemuu,godaanuu dha.Biyya shirkii irraa gara biyyaislaamaa godaanuunummata kana irrattidirqama. Isiin hangaqiyaamaan taatutti nijiraatti.
Gaafii 63: Ragaan waankanaa maali?
Deebii:- Ragaan jecha
Rabbiiti:”warra biyya shirkiikeessa jiraatuun lubbuuisaaniimiidhanii,malaaykonniguyyaa Badrii isaanajjeesan,maal keessa turtanisaaniin jedhan , biyyamakkaa keessattihacuucamnee turre, jedhaniiyeroo isaan deebisaagodhan, akkana jedhaniin:Dachiin Rabbii balloo dha.
Keessaa hin godaantanii?Isaan san galoon isaaniijahannami, bakka ittideemen ta’uuf waahammaattee. Dhiira,dubartootaa fi ijoollee irraawarra lallaafoo,tooftaabaasuuf I karaatti warra hinqajeelle malee. Isaan sanRabbiin isaaniif irra darbuunni kajeelama,Rabbii irradarbaa, araaramaa ta’e.”
(Annisaa’i)
Ammaas ragaan jechaRabbiiti:”Yaa gabroota kiyyakan amantan! Dachiin tiyyaballoo dha, anuma gabbaraa!”(Al ankabuut:56)
Baghawiin Rabbi rahmataisaaf haa godhuu! Akkanajedhe:”sababaan aayanniolii tun buuteef,muslimtoota makka
keessa turan, kan hin
godaanin, Rabbiin maqaaiimaanaatiin isaan waame.”
Gaafii 64: Hadiisa irraagodaanuu irratti ragaanmaaltu jira?
Deebii:-Hadiisa irraagodaanuu irratti ragaan,jecha Ergamaati(SAW):”Godaanuun hin dhaabbattuhanga towbaandhaabbattutti. Towbaan hindhaabbattu hanga biiftuun
lixa isii irraan ol baatutti.”Ahmad,Abuu Daawud,Albaanii
Gaafii 65: EegaNabiyyichi(SAW ) Madiinattigalee shari’aa irraa waan ittiguutame dubbadhu?
Deebii:-Yeroo Madiinaaqubatu, shari’aa Islaamaairraa waan hafettiajajame;fakkeenyaaf: zakaa,sooma, hajji,azaana,,
jihaada,toltutti ajajuu fihamtuu irraa dhoorguu fishari’aa irraa wantoota kanafakkaatanitti ajajame.
Gaafii 66: MadiinattiNabiyyichi (SAW) hangamtakka amantii geggeessaature?
Deebii:-Waan kana irrawaggaa kudhan ture,Ergamaan (SAW) odoo diinisaa lafa irratti ummata
jiddutti hafee jiruu du’e. kannu keessa jiru kunuu diinisaati. Toltuu takkalleeummata isaa irrattiqajeelchu malee, hamtuutakkallee irraa baqachiisumalee hin dhiifne.
Gaafii 67: Irra guddaankheeyrii Ergamaa(SAW)ummata itti ajajee maali?
Deebii:-Toltuun inni ummataitti qajeelche: Towhidaa fi
waan Rabbiin jaalatu hunda.
Gaafii 68: Irra guddaanhamtuu Nabiyyichi(SAW)ummata irraa baqachiiseemaali?
Deebii:-Hamtuun inni irraabaqachiise, shirkii fi waanRabbiin jibbu hunda.
Gaaffii: 69: ErgamuunNabiyyichaa(SAW) hangamuraasatti moo , ummatahundatti?
Deebii:-Rabbiin isa garanama hundaatti erge. Ajajaisaa godhuun warra dachiikeessa jiraatan; jinni finama irrattiis dirqamagodhe.
Gaafii 70: ErgamuunNabiyyichaa nama hundattita’uu raga fidi?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Yaa Muhammad!Jedhi: Yaa nama! Ani gara
isin hundaatiin ergame.”(Ala’araaf:158)
Gaafii 71:Amantiinergamuu Nabiyyichaatiinguutamtee?
Deebii:-Rabbiin isaanamantii guute.
Gaafii 72: Diin guutameejiraatuu irraatti ragan maali?
Deebii:-Ragaan jechaaRabbiti:”har’a diin keessaanisini guutetiin jira, godhii
tiyyaas isinii xumureera,amantiifis islaammumaanisiinif jaalla dhe.”(Almaa’idaa:3)
Gaafii 73:ErgaamanRabbi(S.A.W)du’uu irraattiragaan maali?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Ati ni duuta,isaanis ni du,u. Ergasiiguyyaa qiyyaama Gooftaakeessan biratti wal mormuuf
jirtu.”(Azzumar:30,3)
Gaafii 74:Namni erga du’ebooda garam deema?
Deebii:-Namoonni yeroodu’an ni kaafamu.
Gaafii 75:Kaafamu irraattiragaan maali?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Dachii irraa isinumnee, isii keessatti isindeebifna, yeroo biraasisuma irra isin baafna.”
(Xaaha:55)
Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbii irraa uuminsa isinuume, isii keessatti isiindeebifna ; ergaasi isikeessatti isin deebise,baasinsa isi keessa isinbaasa.”
Gaafii 76: Erga ka’anismaaltu argama?
Deebii:-Erga ka’insaatiiqoratamanii,hujii isaani
galata galfamu.
Gaafii 77: waaan sann irrattiraga dubbadhu?
Deebii:- ragaan jecharabbiiti:”waan samii torbaniifi dachii keessaarabbumaafi,warraballeesssan waan isaanhojjatan galata galchee fiwarra toltuu hojjataniisgaarii akka galata galchuuf.”(annajm:31)
Gaafii 78: murtiin namakaafamuu kijibsiisee maali?
Deebii:-namni kaafamuusobsiise ni kafara.
Gaafii 79: waan kana irrattiragaan maali?
Deebii:-ragaan jecharabbiiti:”isaan kafaran hinkaafamnuu yaadan. Lakkii,rabbitti kakadhe!Kaafamtaniiti,waan hojjattangalata galafamtu. Sun rabbi
irratti laafaadha.(attaghaabun:7)
”
Gaafii 80: Rabbi maaliifergamtoota erge?
Deebii:- Rabbi ergamtootahunda gammachiisoo fisodaachisoo godhee, erge.
Gaafii 81: Ragaa kanaamaali?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Ergamtoota,
gammachiisoo fisodaachisoo goonee,ergine. Ilma namaatiif eegaergamtoota itti Rabbi irrattiwanni himatan akka hintaaneef ergine.”(Annisaa’i:165)
Gaafii 82: Ergamaa jalqabaaeenyu; kan xumuraa hooeenyu?
Deebii:-Jalqabaniergamtootaa Nuuh yoo
ta’u;xumurri isaanii immooMuhammad (SAW) ta’a.
Gaafii 83: Ragaan waan kanairratti maali?
Deebii:-Nabi Nuuhjalqabaisaanii ta’uu irratti ragaanjecha Rabbiiti:” Nuti garakee,akka gara Nuuhii finabiyyoota isaan boodaattiwahyii (beeksisa) goonettigooneerra.”(Annisaa’i:163)
Gaafii 84: Ummata hunda
ergamaan itti ergamee jiraa?
Deebii:-Ummata hundaRabbiin ergamaa nuuh irraakaasee hangaMuhammad(SAW) ittiergeera.
Gaafii 85: Ergamaan sunmaalitti ajaja?
Deebii:-Rabbuma qofagabbarutti isaan ajajeeti,taabota gabbaruu irraa isaandhoorga.
Gaafii 86:Ragaan waansanaa maali?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Rabbiin kakadhe!Dhugumatti,ummata hundakeessa Rabbi gabbaraa,taabota gabbaruu irraafagaadhaa jechuun ergamaaergine.” (Annahli:36)
Gaafii 87: Wanni Rabbiingabroota hunda irrattidirqama godhe maali?
Deebii:-Taabotattikafaranii,Rabbitti amanuudha.
Gaafii 88: Xaaghuutajechuun maali?
Deebii:- Ibnul Qayyim Rabbirahmata isaaf haa godhuuakkana jedhe: “Xaaghuutni:waanuma gabrichi daangaandabre; gabbaramaayooknaan hordofamaayookaan ajaja godhamaa
irraa kan taee dha.”
Gaafii 89: Xaaghuutonnihangami?
Deebii:-Xaaghuutonnibaay’eedha; matootiinisaanii shani:Ibliis-abarsiRabbii isa irratti haa bu’u,nama akka isa gabbaranjaalatuu dhaan gabbarame,nama isa gabbarutti namawaame, nama waanfagootiin beekaa himatee fi
nama wanta Rabbiinbuuseen alatti murtii kenneedha.
Gaafii 90: waan san irrattiragaan maali?
Deebii:-Ragaan jechaRabbiiti:”Amantii ISlaamaakeessa dirqiin nama naquunhin jiru, qajeelloon jallinairraa adda bahee jira. Namnitaabotatti kafaree,Rabbittiamane dhugumaan fannoo
jabduu, hin cinneqabate;Rabbiin dhagayaa,beekaa dha.”(Al-Baqaraah:256)
Hiikaan dhugaangabbaramaan Rabbi maleehin jiruudhaa isuma kana.
Ammaas hadiisa keessattiakka armaan gadii kanaatujira:
“Mataan diin Islaamummaadha,utubaan isaas Salaata,
fiixni dalluu (gooba) isaaskaraa Rabbiif qabsaawuudha.” Tirmizii (2616)bareedaa, qulqulluu dhajedhee gabaase.
Rabbumaatu akkaan beekaadha. Rabbiin rahmataMuhammad, maatii isaa fisahaabota isaa irratti haabuusu, nagayaas.