uticaji iz životne sredine i zdravlje čoveka (1)

Uticaji iz životne sredine i zdravlje čoveka

prof. dr Dragana Vujanović, vandr.prof.

Zdravlje i životna sredina

Uticaji iz životne sredine na zdravlje se odnose na sve fizičke, biološke i hemijske spoljašnje faktore koji utiču na individuu, na njeno zdravlje, ali i ponašanje. To obuhvata procenu i kontrolu svih faktora iz životne sredine koji potencijalno mogu uticati na zdravlje. Sve mere su usmerene u pravcu stvaranja uslova koji će podržavati zdravlje i prevenirati pojavu bolesti. (Ova definicija ne podrazumeva ponašanje koje je vezano za kulturne i socijalne uslove , kao i genetsko nasleđe) (WHO)

SadržajI Zdravlje u urbanim sredinama

II Zagađenje vazduha (spoljašnjeg i unutrašnjeg)III Hemijske supstance i zdravljeIV Klimatske promene i zdravlje

V UV zračenje, jonizaciono zračenje i elektromagnetna polja

VI Zdravlje deceVII Procena uticaja na zdravlje

Health Impact Assessment (HIA)Integrisana procena rizika,

Environmental health impact assessment and Quantifying environmental health impact

I Zdravlje u urbanim sredinama

-“WHO European Healthy Cities Network”Statistički podaci: pre 30 godina 4 od 10 ljudi je živelo u

gradovima, a 2050 će 7 od 10 ljudi živeti u gradovima; sada 2/3 stanovništva EU živi u velikim gradovima...

-nezdrava životna sredina: zagađenje vazduha i zemlje, gust saobraćaj, buka...

Posledice po zdravlje: povećanje nezaraznih bolesti (kardiovaskularne, plućne bolesti, kancer i dijabetes), povećanje povreda, i zavisnika od droge i alkohola;

planiranje gradova – krucijalni faktor zdravlja u 21 veku! -zagađenje i nezdravi stilovi života

Proračun – zagađen spoljašnji vazduh odgovoran za smrt oko 1,2 miliona ljudi u celom svetu

-nagli populacioni rast (u grupi od milijardu stanovnika) – 1 od 3 stanovnika gradova živi u neuslovima siromašnih četvrti (siromaštvo u najgorem obliku…) - koncentracija

siromaštva -

II Zagađenje vazduha (spoljašnjeg i unutrašnjeg)Zagađenje unutrašnjeg vazduha: više od ½ populacije na

zemlji koristi drvo, ugalj i drugo čvrsto gorivo za osnovne energetske potrebe (kuhanje i grejanje u pećima bez dimnjaka i otvorenim mestima za vatru – ognjištima, kao i neadekvatnim pećima…); -glavni faktor opterećenja zdravlja siromašnih domaćinstava – upotreba čvrstih goriva i zagađenje (zatvoreni krug siromaštva); - po podacima međunarodnih agencija, raste broj domaćinstava koje koriste neadekvatno, prljavo gorivo za osnovne potrebe domaćinstva – glavni fokus pomoći nerazvijenim

i istraživanja…

Poseldice: zagađenje vazduha u unutrašnjosti prostorija odnosi više od 1,6 miliona života godišnje u svetu (jedan smrtni ishod svakih 20 sekundi);

Uticaj na zdravlje: WHO je procenila da je ovaj problem doprineo stopi opterećenja bolestima i na 8. mestu je od svih faktora rizika (1,6 miliona smrti (pneumonie, respiratorne bolesti, kancer pluća…)

Ukupno opterećenje bolestima od zagađenja spoljašnjeg vazduha je 5 puta manje. (Disability adjusted life years DALYs)

II Zagađenje vazduha (spoljašnjeg i unutrašnjeg)

-zdravstveni problemi: plućne bolesti kod dece ispod 5 godina starosti ,

-kod odraslih preko 30 godina - hronične respiratorne bolesti i kancer pluća (ali i pneumonia i druge akutne respiratorne infekcije, hronične obstruktivne plućne bolesti,tuberkuloza, problemi sa trudnoćom…)

-povećan uticaj na decu i žene Zagađujuće supstance sa uticajem na zdravlje: čestice

(PM), kao i drugi zagađivači (ozon, kiseli gasovi...) mogu izazvati zapaljenske procese disajnih puteva, slabe imuni odgovor; CO - izraženo sistemsko delovanje

- čestično zagađenje (i do 100 puta više od preporučene vrednosti); ugroženi naročito deca i žene koje provode više vremena pored peći ;

Unutrašnji dim, najčešći ubica zdravlja, posle malnutricije, nedostatka bezbedne vode i ostalog…


Proračuni: zagađenje vazduha – glavni problem iz životne sredine koji utiče na zdravlje ljudi (2 miliona prevremenih smrti u svetu, svake godine);

-smanjujući sadržaj PM10 sa 70 na 20 μg/m3 smanjio bi se broj smrti koje su u vezi sa kvalitetom vazduha za 15% .

-više od ½ ljudi koji su pod zdravstvenim rizikom od zagađenja vazduha potiče iz nerazvijenih zemalja .

Stanje: u mnogim gradovima je sadržaj PM10 preko 70 μg/m3

.(Air Quality guidelines (2005.) sadržaj PM10 koji neće dovesti do bolesti - 20 μg/m3 i manje,). Preporučene granične vrednosti su smanjene za PM10, O3, NO2 i SO2.,


Zagađujuće supstance koje najviše utiču na zdravlje PM i O3 (urbana ekspozicija) ;

korelacije između nivoa zagađenja, ekspozicije) i bolesti (morbiditet i mortalitet)…čak i mali nivoi zagađenja vazduha mogu biti u vezi sa nastankom

bolesti ili problemima u zdravlju…PM sadržaji 10 – 50 puta viši od

preporučenih vrednosti;Rešenje: smanjenje emisije kod

najznačajnijih zagađivača …


Glavne zagađujuće supstance vazduhaPM10 - 20 μg/m3 srednja godišnja vrednost ;

70 μg/m3 - 24 h – srednja vrednost (za ove vrednosti nije zabeležena pojava oštećenja zdravlja);

PM utiču na zdravlje više od drugih zagađivača; glavne komponente su sulfati, nitrati, amonijum i NaCl, C, mineralni deo i voda; kompleksna smeša čvrstih i tečnih čestica, organskih i neorganskih supstanci koje su suspendovane u vazduhu ;

-od značaja PM10 i PM2,5, čestice koje mogu da uđu u periferne regije bronhiola i da budu deo razmene

gasova u plućima …


Zdravstveni poremećaji: (ljudi su izlođeni zagađenom vazduhu i u gradovima i na selu, i u razvijenim i u nerazvijenim zemljama) ;

hronična ekspozicija – kardiovaskularne i respiratorne bolesti, kao i kancer pluća ;

akutna ekspozicija (otvorena ložišta ili tradicionalne peći) – akutne respiratorne infekcije i povećana stopa mortaliteta kod male dece ;

Statistički podaci: mortalitet u gradovima sa visokim sadržajem zagađenja vazduha viši za 115 – 20% (u odnosu na gradove gde je vazduh značajno čistiji) ;

EU – srednja vrednost očekivane dužine života je manja za 8,6 meseci, imajući u vidu ekspoziciju čestičnim zagađenjem (PM2,5.)


O3: 100μg/m3 - preporučena 8 h vrednost (ranije 120, smanjeno na osnovu podataka o dnevnoj smrtnosti kod sadržaj manjih od 120 μg/m3 ) ;

Prizemni ozon – jedan od glavnih sastojaka fotohemijskog smoga (UV zračenja, NOx od automobilske i industrijske emisije i VOCs - isparljive organske supstance (u uslovima sunčanog vremena, bez vetra)

Zdravstveni efekti: problemi u disanju; pojava astme, plućne bolesti …

-EU studije: dnevna smrtnost se povećava za 0,3% i 0,4% kod ekspozicije ozonom koja je uvećana za 10 μg/m3


NO2: 40μg/m3 godišnja srednja vrednost, 200μg/m3 dozvoljena 1h srednja vrednost;

-vrednosti od 200 μg/m3 uzrokuju zapalenje disajnih puteva ;

NO2 – glavni izvor nitratnih aerosola koji formiraju važnu frakciju PM(suspendovanih čestica), kao i troposferskog O3 u prisustvu UV zraka;

Zdravstveni efekti: bronhijalna astma dece (povezana sa dugotrajnom ekspozicijom)


SO2: 20 μg/m3 -24 h; 500 μg/m3 – 10 minutna maksimalna srednja vrednost (studije su pokazale da preko ove vrednosti dolazi do napada astme i promena na plućima kod ekspozicije koja traje manje od 10 min), 24h vrednost – se smanjila sa 125 μg/m3 na 20 μg/m3 na osnovu sledećeg:

Zdravstveni poremećaji:javljaju pri mnogo nižim vrednostima, no što se mislilo; nejasne su uzročno – posledične veze između izloženosti SO2 i zdravstvenih efekata, ali se smanjenjem, smanjuje ekspozicija i drugim pratećim zagađivačima;

- problemi sa plućima (astma, hronični bronhitis, infekcije respiratornog trakta), iritacija očiju; povećan broj prijema pacijenata sa problemima u srčanom radu; stopa mortaliteta – povećava se u danima višeg sadržaj SO2 u vazduhu;

Izvori: sagorevanje fosilnih goriva…(domaćinstva, saobraćaj, termoelektrane i toplane)

-još uvek se radi na proceni ekspozicije, kao i praćenja uticaja zagađenja na zdravlje…

II Zagađenje vazduha (spoljašnjeg)

Kontrola zagađenja (standardni parametri koji se prate): SO2, NOx, CO, Pb, ukupne suspentovane materije, O3;

Razlika u kvalitetu vazduha (kumulativni indeks zagađenja predstavlja izmerenu vrednost/maksimalna dozvoljena vrednost, pa sabrano za svih 6 merenih parametara) u razvijenim i nerazvijenim zemljama...(London 6, New York 8, Los Angeles 12, Meksiko Sity 12, Cairo 18... China... India...)

Srbija i Beograd...

II Zagađenje vazduha – posledica po ljudsko zdravlje (“Indoor pollution”)

55% u Srbiji i 63% u Crnoj Gori zagrevanje sa pećima na čvrsto gorivo

Incidenca obolevanja: kaljeve peći na ugalj 36.7% i kaljeve peći na struju 8.7%; centralno grejanje 12.2%, a nafta peći 42.1%

III Hemijske supstance i zdravlje

Upotreba novih hemijskih supstanci se dramatično uvećava u poslednjih 100 godina (industrija, poljoprivreda i transport). Ekspozicija sa velikim brojem različitih hem. supstanci putem vazduha, vode i hrane, ali i prašine ;

-akutni (47 000 osoba umre svake godine zbog akutnog trovanja hemijskim supstancama), ali i hronični efekti - nervni, imuni, reproduktivni sistem i razvoj ;

-kontrola i upravljanje: teški metali, pesticidi, perzistentni organski zagađivači (POPs); naročita trenutna pažna: Pb, Hg, polihlorovani

bifenili, kao i pesticidi, ali i druge supstance…


Integrisana procena rizika:( http://www.who.int/ipcs/publications/new_issues/ira/en/index.html)

Ranije: odvojeno procena rizika po zdravlje ljudi i procena rizika po životnu sredinu; od jedne do druge hemijske supstance (jedan izvor, jedna sredina i jedan subjekt);WHO/UNEP/ILO i IPCF (International Programme on Chemical Safety) pripremili holistički pristup proceni rizika primenjen na realnu životnu situaciju u kome ima više hemijskih supstanci, više medija i puteva ekspozicije, kao i više vrsta

koje su izložene …Izvešaji, ali i primeri (POPs, UV radijacija, tri butil i tri fenil jedinjenja, organofosforni pesticidi)


-Objektivna procena rizika od ekspozicije hemikalijama - Ovo se objavljuje ili u formi izveštaja ili kao druga dokumenta, tako da vlade, internacionalne i nacionalne organizacije mogu uzeti kao osnovu za sve mere koje treba preduzeti da bi se preduhitrio bilo kakav uticaj na životnu sredinu i čoveka .

-Dokumenti su osnova za standarde i uputstva za upotrebu hemikalija, kao i standarda za pijaću vodu …

-internacionalni sporazumi kao što je: Global International System of Classification and Labelling of Chemicals (GSH)

-IPCS (International Programme of Chemical Safety) rade u dogovoru sa drugim internacionalnim agencijama (OECD – Organisation of Economic Cooperation and Development), pod pokroviteljstvom Inter-Organizational Programme for the Sound Management of Chemicals – tako se izbegava dupliranje i optimizuje korišćenje resursa

procne…

http://www.who.int/ipcs/assessment/en/

Assessment seriesConcise International Chemical Assessment Documents

Environmental Health CriteriaHealth and Safety Guides

International Chemical Safety CardsPesticide Safety Data Sheets

The WHO Recommended Classification of Pesticides by HazardRelated activities

Endocrine disruptorsReport of Consultation on aircraft disinsection [pdf 330kb]

WHO Review of chemicals for aircraft disinsectionActivities relevant to Persistent Organic Pollutants (POPs)

Dioxin TEF ReviewRapid assessment for dioxins

Review of selected persistent organic pollutantspdf, 1.06Mb


Aktivnosti na proceni rizika u okviru “International Programme on Chemical Safety”, specijalno pri radu na “Concise International Chemical Assessment

Documents,” Ovaj rad se finansijski pomaže od strane: the Department

of Health and Department of Environment, Food and Rural Affairs, UK; Environmental Protection Agency, Food and Drug Administration and National Institute of Environmental Health Sciences, USA; European Commission; German Federal Ministry of Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety; Health Canada; Japanese Ministry of Health, Labour and Welfare and the Swiss Agency of

Environment, Forests and Landscape…


Generalni principi procene rizika su publikovani u Environmental Health Criteria .

IPCH radi na promociji i razvoju, harmonizaciji i upotrebi opšte prihvatljivih i naučno zasnovanih metodologija za procenu rizika po ljudsko zdravlje i životnu sredinu od izloženosti različitim hemijskim supstancama .

IPCS “Harmonisation Project” i nesigurnosti u proceni rizika, izazov za naučnu javnost, potreba za brzim rešenjima naročito u oblasti toksikogenomike (toksikologija i genom)


Hemikalije u hraniU okviru “International Programme on Chemical Safety” (IPCS)

podaci i za komponente hrane - prirodni sadržaji i kontaminanti, kao i aditivi i rezidue pesticida i veterinarskih lekova

Takođe - Joint Expert Committee on Food Additives (JECFA) i Joint Meeting of Pesticide Residues (JMPR)

(npr. zajednički rad na proceni rizika od prisustva akrilamida – posledica pripreme hrane i kuvanja)

-procena rizika od prisustva hemikalija u hrani, kao uopšte rizik od hemijksih supstanci zahteva zajednički, harmonizovan i transparetan rad svih međunarodnih organizacija, naučno zasnovan, uz internacionalno prihvaćene osnovne principe u

postupku procene…

-JECFA I JMPR su organizovane od strane Food and Agriculture Organisation (FAO) i World Health Organisation (WHO)

-Codex Alimentarius internacionalni standardi za hranu i internacionalni vodič za bezbednu hranu

III Hemijske supstance i zdravlje -akutna trovanja http://www.who.int/ipcs/poisons/en/

-hemijski akcidenti http://www.who.int/ipcs/emergencies/en-/ -izgradnja kapaciteta

-IPCS aktivnosti.

Chemicals assessment

Strategic Approach to International Chemicals Management (SAICM): Health Sector Focus

Implementation of the Globally Harmonized System for the Classification and Labelling of Chemicals

Implementing the Stockholm and Rotterdam Conventions

Poisons centres and emergency response

Pesticides safety

Training and guidance

IV Klimatske promene i zdravljeKlimatske promene – utiču na osnovne preduslove

zdravlje – čist vazduh, čista pijaća voda, dovoljno hrane i sigurna mesta stanovanja;

-poslednjih 50 godina ljudske aktivnosti (naročito sagorevanje fosilnih goriva) – emisija CO2 i drugih gasova staklene bašte zarobljavaju dodatnu toplotu u donjim slojevima atmosfere (za 100 godina povećanje temp za 0,75 °C, a u zadnjih 25 godina zagrevanje se pojačava, preko 0,18 °C za 10 godina)

-nivo mora raste, glečeri se tope, menja se ritam i količina padavina i svedoci smo ekstremnih vremenskih promena

IV Klimatske promene i zdravlje

-ekstremna toplota – faktor koji otežava i doprinosi povećanju smrtnih ishoda kod kardiovaskularnih i respiratornih obolenja (leto 2003. - 70 000 više smrtnih ishoda je zabeleženo u EU)

-visoke temperature vazduha: povećava se sadržaj O3 i drugih zagađivača koji pogoršavaju stanje kod kardiovaskularnih i respiratornih bolesti

-urbano zagađenje vazduha – 1,2 miliona smrtnih ishoda svake godine;

-polen i drugi alergeni u vazduhu – povećava im se nivo kod povećanja temperature; utiše na astmu – pogađa oko 300 miliona ljudi


Uticaj elektromagnetnih polja na zdravlje čoveka – “The International EMF Project”

(http://www.who.int/peh-emf/project/e) -električno polje- posledica razlike u voltaži -magnetno polje – posledica prolaske struje

-priorodno (promene u atmosferi i elektromagnetno polje Zemlje), ali mnogo više čovekova aktivnost


-razlika u mogućnosti uticaja na hemijsku vezu

VI Deca i zdrava životna sredina http://www.who.int/ceh/en)/

Svake godine – 3 miliona dece ispod pet godina umire zbog bolesti čiji je uzrok iz životne sredine.

Akutne respiratorne infekcije odnose živote oko 2 miliona dece mlađe od pet godina (60% akutnih respiratornih infekcija ima uzrok u životnoj sredini)2 miliona dece umire od bolesti crevnih infekcija (80 – 90% svih vrsta ovih infekcija se odnosi na uslove življenja – zagađena voda i neadekvatni sanitarni uslovi).

Skoro milion dece ispod pet godina života umre od malarije (do 90% malarija ima uzrok u faktorima sredine i uslovima življenja)

VI Deca i zdrava životna sredina

Na četvrtoj Ministarskoj konferenciji o životnoj sredini i zdravlju, usvojena su 4 osnovna prioriteta za Region Evrope, u okviru kojih pojedine države treba da odrede svoje nacionalne aktivnosti. Ova 4 prioriteta su:

Regionalni prioritet I – Voda i sanitacijeRegionalni prioritet II - Udesi, povrede i fizička aktivnost

Regionalni prioritet III - Kvalitet vazduhaRegionalni prioritet IV – Hemijski, fizički i biološki agensi i zdravlje na

radu

U okviru 4 navedena prioriteta planirani su dugoročni i srednjoročni ciljevi, a u okviru srednjoročnih ciljeva pojedine aktivnosti, jasno definisane. One imaju za cilj stvaranje uslova za primenu planiranih mera, da se unapredi sistem za praćenje kvaliteta životne sredine, ali i praćenja uticaja pojedinih štetnosti iz životne sredine na zdravlje dece (kroz izradu pojedinih studija, novih registara i izradu softverskih paketa i sistema za praćenje najvažnijih indikatora životne sredine i zdravlja (onako kako je predviđeno ENHIS Environmental National Health Information System – Nacionalnim sistemom za životnu sredinu i zdravlje)

ENHIS baza podataka je na snazi u zemljama EU, kao najkompletniji minimalni set indikatora za praćenje uticaja životne sredine na zdravlje dece

Vrednosti imisije (srednje mesečne i godišnje vrednosti) u poslednje 2 godine za Beograd - od 1-2.5 µg Pb/m3 vazduha, evropski gradovi od 0.15-0.5 µg Pb/m3. Saržaj Pb u benzinu EU 0.013-0.026gPb/l, a kod nas 0.32gPb/l-0.45gPb/l

Primer slučaja: Uticaj olova na zdravlje dece u Beogradu

Preporučene vrednosti za olovu u vazduhu komunalne sredine: Environmental Protection Agency (EPA USA) 1.5 µg/m3 . EU direktiva 82/884 granična vrednost za sadržaj olova u vazduhu komunalne sredine 2 µg/m3 , a preporučena vrednost je 0.5 µg/m3

Maksimalno dozvoljene koncentracije olova u vazduhu naseljenih i industrijskih mestaMDKnm=0.7 µg/m3 (srednja dnevna koncentracija)GVI = 1 µg/m3 (srednja godišnja vrednost)

Preporuka WHO je da je kritični nivo olova u krvi kod dece 100 µg/l.

Koji nivoi olova u krvi odgovaraju izmerenim vrednostima olova na prometnim raskrsnicama u Beogradu?

Ili, koliko procenata stanovnika (dece) ima sadržaj olova u krvi koji je veći ili jednak kritičnom nivou od 100 µg/l?

Kakve posledice po zdravlje možemo očekivati sa sadržajem olova u krvi od 100 µg/l i više? I koliko to košta jedno društvo?

Multicentrične studije – Evropa, USA, Australija...dečiji uzrast posebno osetljiv na uticaj olova. Poremećaji u kognitivnim i senzorno-motornim funkcijama kod dece se javljaju kod sadržaja olova u krvi od 100-150 µg/l. Srednje smanjenje IQ od 1-3 jedinice sa povećanjem sadržaja olova u krvi od 100 do 200 µg/l .Ovi podaci ukazuju na činjenicu da nivoi olova u krvi dece koji su i ispod 100 µg/l mogu biti uzrok različitih poremećaja CNS-a i ne postoji jasna granica kod kojih se počinju javljati poremećaji.

ANALIZA RIZIKA (PROCENA EKSPOZICIJE I PROCENA TOKSIČNOSTI)

Pregled srednjih desetogodišnjih vrednosti olova

(mmol/m3) na raskrsnicama u Beogradu od 1980.-1990.

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.51 2 3 4 5 6 7 8 9 10

mm

ol/m

3

Pb)mmol/m3(MDK

L

Pregled srednjih godišnjih vrednosti olova (mmol/m3) (rasksnica London)

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

mm

ol/m

3

Pregled srednjih godišnjih vrednosti olova (mmol/m3) (rasksnica Tunel)

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

mm

ol/m

3

Šta predstavlja zdravstvenu procenu rizika kod ekspozicije olovom?EPA nije definisala RfD (referentnu dozu) za olovo zbog toga što sve činjenice ukazuju na to da olovo nema jasan prag dejstva.Umesto toga EPA je razvila »Integrated Uptake Biokinetic Model« biokinetički model koji prikazuje koji deo npr. dečije populacije od 0.5 do 7 godina, na osnovu ulaznih parametara, ima kritičan sadržaj olova u krvi (veći od 100 µg/l). Model određuje koliki je doprinos pojedinih izvora ekspozicije (hrana, voda, prašina i zemlja, vazduh...) u ukupnom sadržaju olova u krvi.

Karakterizacija rizika - zaključciUzimajući u obzir samo okvirne vrednosti sadržaja olova u vazduhu koje udišu deca u zoni od jednog kilometra oko raskrsnica na kojima je vršeno merenje tokom 2004. godine, može se aproksimativno navesti da je prosečan procenat dece sa sadržajem olova iznad ili jednako 100 µg/l krvi bio od 29.1% (Vukov spomenik, Skupština, London, Tunel), 15.9 % (Zemun, Slavija, Novi Beograd, Lion), do 9.8% (Karaburma). Ovaj procenat se odnosi na ekspoziciju olovom gde se uzima u obzir i unos olova putem prašine i zemlje, što je mnogo verovatniji scenario. Prosečni procenat dece sa sadržajem olova u krvi iznad ili jednako 100 µg/l , za reone od 1 km oko 10 mernih mesta (raskrsnica) u Beogradu bi iznoso: 21.3% od ukupne populacije dece koje se kreću i žive u ovom regionu.

VII Procena uticaja na zdravlje Health Impact Assessment (HIA)

HIA je praktični pristup procene potencijalnih efekata na zdravlje populacije, posebno osetljivih i ugroženih grupa, a služi za procenu uticaja potencijalnih efekata određenih “pretnji” na zdravlje .

Preporuke su namenjene donosiocima odluka i drugim zainteresovanim stranama, sa ciljem stvaranja uslova za pozitivne ishode i minimiziranja negativnih efekata po zdravlje ljudi.

Kvantifikovanje uticaja iz životne sredine na zdravlje ljudi

Introduction and methods: Assessing the environmental burden of disease at national and local levels

Environmental burden of disease series No. 1By A Prüss-Üstün, C Mathers, C Corvalán, A Woodward

ISBN 92 4 154620 4© World Health Organization 2003To order a copy e-mail to [email protected]

Studije uticaja faktora iz životne sredine (nacionalni i populacioni nivo)

EBD – (environmental burden of deseases) -bolesti i smrtni ishodi

-tačnost procena zavisi od ulaznih podataka (njihove validnosti)

Assessing the environmental burden of disease at national and local levels (http://www.who.int/quantifying_ehimpacts/publications/en/9241546204.pdf)

Risk factors covered in the guidesaAmbient air

Indoor air Lead

Water, sanitation and hygiene Climate change

Occupational factors: injuries

noise carcinogens

dusts ergonomic stressors

sharps injuries in health-careworkers

Nutrition UV radiation

Recreational water-quality Fluoride in drinking-water

Arsenic in drinking-water Nitrates in drinking-water

Community noise Poverty

Main issuesThe rational development of a health policy

uses inputs from EBDstudies in the following ways:

EBD studies help to identify priority actions in health and the

environment, as well as the effectiveness, cost-effectiveness, and

social and ethical implications of an intervention;

EBD studies allow policy actions or interventions to be based on

estimated health gains, rather than on “safe environmental levels” of

the risk factor alone; EBD studies help to assess the performance

of a country; EBD studies can identify high-risk

populations; EBD studies allow research to be prioritized.