UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

The neo-liberal restructuring of urban housing markets and the housing conditions oflow-income households: An international comparisonKadi, J.

Link to publication

Citation for published version (APA):Kadi, J. (2014). The neo-liberal restructuring of urban housing markets and the housing conditions of low-incomehouseholds: An international comparison

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, statingyour reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Askthe Library: http://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date: 24 Jun 2018

ADDENDUM    

SUMMARY

197

Summary

1. Introduction

Questions about the transformation of cities under conditions of accelerating neo-liberalization have become an important and recurring topic in academic and political discussions about urban development. The contemporary proliferation of free market ideals as a guiding principle of policy making at different scales is considered to be central to understanding the changing social, political, economic and spatial order of cities in the 21st century. As a field of research, studies on the neo-liberal city acknowledge the institutional embeddedness of urban development in wider political-economic structures. The regulatory changes from a Fordist to a Post-Fordist regime since the 1970s and the concomitant dominance of market principles in policy-making are assumed to be a decisive institutional shift in this respect. Within this broader frame, the present study aims to contribute specifically to a better understanding of the market-oriented transformation of urban housing markets. The starting point is the notion that housing markets in many cities, particularly in Western Europe, were shaped in important ways by the Fordist regulatory regime that dominated the period of the 1950s and 60s. Embedded within the shift towards Post-Fordism and the rising dominance of free market principles since the 1970s, however, also urban housing markets have become subject to restructuring.

The book consists of four separate studies that deal with the academic and political debate about the neo-liberal restructuring of urban housing markets. Bringing together literature on the neo-liberal city, comparative housing research and comparative urban studies the specific intention is twofold. First, to move forward the debate about the effects of neo-liberal restructuring on the housing conditions of low-income households. Second, to contribute insights into the role of welfare and housing regulation contexts in shaping neo-liberal restructuring and its effects.

Chapters 2 and 3 quantitatively analyze the effects of neo-liberal restructuring on low-income housing conditions in two cities in distinct welfare and housing system contexts since 1990, namely New York and

SUMMARY 198

Amsterdam, as examples of cities in a liberal and a social-democratic context. Chapter 4 takes a comparative perspective. It puts together New York and Amsterdam and adds Tokyo as an example of a developmentalist, East-Asian welfare context to analyze neo-liberal restructuring since 1990. Chapter 5, finally, takes on Vienna and examines the effects of neo-liberal reforms on the housing conditions of poor households in a city in a corporatist welfare and housing regulation context over the last two decades.

Methodologically, the book combines literature and document analysis and quantitative survey analysis. First, secondary literature and key policy documents are examined in order to identify relevant market-based regulatory changes at different governmental scales that impacted on the analyzed urban housing markets. Second, survey data is used to assess the impact of reforms on market structures and housing conditions. For New York, the study draws on the Housing and Vacancy Survey, a triennial survey that provides micro-data on the individual household level and includes relevant housing and tenant-related variables. For Amsterdam, the Wonen in Amsterdam survey (WiA) is used, a biennial survey that also provides individual micro-level data. The analysis of Vienna draws on a number of sources, including national census and EU-SILC data. Conceptually, for the analysis of housing conditions, the study is based on the concepts of housing affordability and accessibility.

2. The effects of neo-liberal restructuring on the housing conditions of low-income households in New York, Amsterdam and Vienna

The analysis of New York, Amsterdam and Vienna in Chapters 2,3 and 5, most centrally, suggests that there is a relationship between the neo-liberal restructuring of urban housing markets and deteriorating housing conditions for low-income households. It finds that in three cities in highly diverse welfare and housing regulation contexts, housing reforms at different scales have pressured the de-commodified housing stock since the beginning of the 1990s. This has translated into rising rents and the loss of inexpensive units that are easily accessible for households with limited financial resources. Income developments, meanwhile, have only

SUMMARY

199

been moderate for low-income households in the three cities, creating problems for these households to find affordable housing.

In New York, as shown in Chapter 2, already before the examined reforms, many poor households were suffering from quite severe housing problems. The analysis suggests, however, that with the reforms the problems have become more pressing. While New York’s housing market has always been dominated by private market provision, over the course of the 20th century, a number of programs have been implemented to curtail market influence. Since the 1990s, however, several of these programs have been reduced, relevant subsidies have been cut back and regulations have been relaxed. As shown, this has triggered a profound upward shift of the city’s rental market, with inexpensive units being subtracted from the market in large numbers, particularly since the house price boom in the early 2000s. In the context of moderate income developments for the poor, this, as shown, has contributed to a growing shortage of rental units that are affordable for the poor, translating into greater shares of households with severe affordability problems and a rise in actual affordability burdens, particularly for the poor.

The starting point for neo-liberal reforms in Amsterdam in the early 1990s was quite different, as discussed in Chapter 3. Embedded in the comprehensive Dutch welfare state, the city had developed a highly de-commmodified housing market in the post-war period, with a large social rental stock and a subordinate role for private market provision. As shown, since the 1990s, however, Amsterdam’s housing market has come under market pressure from national, local, and recently also the EU level. The reforms have led to a profound restructuring of the housing stock, with the homeownership sector tripling in size vis-à-vis a shrinking regulated rental stock, accompanied by rising house prices and rent levels. Despite only moderately increasing incomes for low-income households, this has not translated into deteriorating affordability, mainly thanks to the remaining social rental stock and an extensive allowance scheme, on which poor households can draw. However, access to the market for poor households has gotten increasingly difficult, with the growing homeownership sector being overly expensive and hence out of

SUMMARY 200

reach for many. Meanwhile, in the social rental stock mobility is low, blocking entrance for newcomers.

Chapter 5 demonstrates how also in Vienna, neo-liberal reforms have led to deteriorating housing conditions for poor households. While Vienna has also developed a highly de-commodified housing market over the course of the 20th century and the city’s policy model has in fact shown great stability since the 1980s, changes in the provision of social rental housing and the deregulation of the private rental market have put up pressure on the de-commodified housing stock in the city. In this context, access to social rental housing is increasingly coupled to the availability of a financial contribution of tenants, while in the regulated private rental market rents have soared, making access more difficult than in the past. Quite importantly, as the analysis shows, there are still many low-income households that possess an old rental contracts in the de-commodified stock and have hardly been affected by the implemented reforms. For low-income newcomers, however, finding affordable housing has become increasingly difficult. The analysis suggests that with the reforms the time of market entrance has become critical as regards available housing conditions and rights, with particularly newcomers facing a growing scarcity of inexpensive housing in the city.

3. The main differences between the three cases

3.1. The differentiated impact on low-income households

While in New York, Amsterdam and Vienna constrained possibilities for low-income households to find affordable housing as a result from neo-liberal reforms are discernible, the analysis, and the comparison of the results across the three cities in Chapters 2,3 and 5, suggests that the degree to which poor households have been negatively affected by the reforms differs importantly between the cases. In New York, following from the reform-induced restructuring of the city’s rental market and concomitant rent increases, housing affordability deteriorated markedly, with rocketing rent-income ratios as well as increasing shares of households with affordability burdens above 25 and 50 percent. Chapter 3 revealed that this was, against expectations, not the case in Amsterdam.

SUMMARY

201

In fact, here, similar to New York, the rental market was restructured and rent levels increased markedly. Additionally, also in Amsterdam, income developments for poor household were only moderate since the mid-1990s. However, the affordability analysis suggests that, despite this, rent-income ratios have remained fairly stable and overall, poor households do not have to devote a greater share of their income to housing. This indicates that in Amsterdam, in contrast to New York, once low-income households got access to the housing system, they are still fairly well served.

In line with comparative literature on European and US cities, this finding suggests that in the European context processes of restructuring proceed more moderately and in such a way that low-income households stay comparatively better protected (Musterd & Ostendorf, 1998; Burgers & Musterd, 2002). Indeed, also in Amsterdam, poor households have been negatively affected and access to inexpensive housing has become more difficult. However, given the still high protection in terms of affordability, there is an important difference in degree between Amsterdam and New York as concerns negative reform effects.

The analysis of Vienna seems to support the thesis that reforms proceeded in a more moderate way in the European context. Indeed, as shown, there are still a number of highly protective de-commodifying programs in place, which play important parts in shielding insiders to the system from greater market influence and rising rents. The analysis, however, also reveals an interesting difference to Amsterdam. In Vienna, the time of market entrance seems to be more crucial as regards available housing conditions and rights for market insiders. While many older entrants can still rely on contracts with comparably low rents, newcomers have to face decisively higher costs.

If we were to rank the three cities, hence, according to how low-income market insiders are faring compared to prior the reforms, in New York, they have been most negatively affected, with affordability ratios rocketing. In Vienna, several protective programs are still in place and many low-income households benefit from relatively low housing costs, but market newcomers face growing difficulties to find inexpensive

SUMMARY 202

housing, compared to the past. In Amsterdam, finally, once poor households have gotten access, they are still fairly well protected from rising prices. Market outsiders, however, have increasing difficulties to enter this system.

Within the general trend that neo-liberal reforms negatively affect low-income households in their housing conditions, the study hence also finds evidence of differentiated reform impacts, suggesting more moderated impacts within the European context and differences in degree compared to the US city, in line with comparative literature on European cities. Moreover, the Vienna case also provides indicative results of further differentiation within Europe.

3.2. Different reform pathways

Next to differentiated reform impacts on low-income households, the analysis also provides evidence for differentiated pathways of neo-liberal restructuring and ‘variegation’ in the concrete progression of market-based reforms. Specifically, Chapter 4 compares New York, Amsterdam and Tokyo and highlights the role of welfare and housing system contexts in shaping reform pathways.

One striking result of this analysis is how key market-promoting policy changes strongly follow patterns of path-dependency. In New York, for instance, reforms since 1990 above all centered on the de-regulation of the private rental market, which had not only been the largest sector prior to the reforms, but also the sector where de-commodification programs had primarily been implemented in the past. In Amsterdam, by contrast, the social rental sector, which accounted for almost two-thirds of all units in the early 1990s, historically fulfilled the primary de-commodifying role. Re-commodification strategies have also revolved around the reduction of this sector, next to profound efforts to promote the growth of homeownership. Private rental housing, until very recently, has not been part of marketization strategies. Extending the comparison further to Vienna, based on the findings from Chapter 5, suggests further differences. Here, homeownership promotion has played a limited role

SUMMARY

203

and policies have retained a focus on rental housing provision. In Vienna, market-based restructuring has affected social rental and private rental sectors alike, with the termination of municipal housing construction and the de-regulation of the private rental market constituting key policy shifts.

Related to variegated policy shifts, Chapter 5 also reveals differentiated market and tenure transformations in New York and Amsterdam. While in New York, the tenure structure has remained largely stable, with, however, pronounced losses of regulated units within the private rental stock, Amsterdam has experienced large scale tenure shifts, with the social rental housing sector declining from 58.5 percent in 1995 to less than 48 percent in 2009 and the homeownership sector de-facto tripling in size. In Vienna, the tenure structure has overall remained stable, but private rental as well as the social rental stock have experienced upgrading processes since the early 1990s, with housing in these sectors becoming rapidly more expensive.

While neo-liberalization trends are hence discernible in all the analyzed cases, the study also highlights variegated pathways and differences in key policy shifts and market transformations. Next to differences in degree as regards reform impacts, the analysis also suggests important differences in kind between New York, Amsterdam and Vienna. The comparison points to the complexity and diversity of reforms. Quite clearly, what constitutes neo-liberal restructuring differs with the embeddedness in inherited institutional structures and policy regimes, reflecting patterns of path-dependency and institutional legacies. While dysfunctional effects of greater market influence on housing provision are, hence, discernible in the three cases, the findings also highlight how the underlying mechanisms differ strongly with welfare and housing systems and the embeddedness of cities within these institutional contexts.

SUMMARY 204

4. Overall conclusion

Combining literature on the neo-liberal city, comparative housing research and comparative urban studies, this study has contributed to knowledge on the effects of neo-liberal restructuring of urban housing markets on the housing conditions of low-income households. Taking on three cases in three diverse welfare and housing system contexts, it has shown, how, in the context of a shift from a Fordist to a Post-Fordist regulatory regime and the concomitant rise in neo-liberal principles in housing policies at different scales, urban housing markets have been restructured since 1990. On this basis it provided evidence how policy shifts and market transformation had detrimental effects on housing conditions for poor households in terms of affordability and accessibility. Indeed, the analysis suggests that the gradual dismantling of de-commodified housing sectors has been a key driver of growing housing problems for the poor in New York, Amsterdam and Vienna since 1990. In all three cases, low-income housing conditions have deteriorated alongside the progression of neo-liberal reforms and related market transformations. The study has also highlighted, however, context-specific differences in the three cities. Specifically, first, it pointed to differences in degree and more moderate reform impacts on poor households in the European context. Second, it highlighted differences in kind as regards reform pathways, particularly as regards key policy shifts and market transformations, following from a differentiated embeddedness of cities in welfare and housing system contexts.

These findings have a number of analytical implications. First, they underline the importance of neo-liberalism and the proliferation of free market ideologies to understand the transformation of Western cities in the contemporary period. Indeed, the conclusion that we are currently witnessing in three highly diverse cities a restructuring of housing markets along the line of market principles that induces processes of housing cost problems and exclusion among poor households can be considered to support arguments about processes of convergence in current Western urban development. Within this broader argument, however, the analysis can also be considered as evidence for strong elements of divergence within broader neo-liberal urbanism and a claim

SUMMARY

205

that politics indeed matter (Musterd & Ostendorf, 1998; Fainstein, 2010). The reform experiences of New York, Amsterdam and Vienna clearly suggest that housing neo-liberalization is not an a-contextual process that plays out similarly across different cities (cf. Brenner et al. 2009). This may not come as a big surprise to many, but it seems to be an important correction to universal development assumptions that still play a dominant role in the literature on neo-liberal urbanism. Indeed, a central finding of this study is that disentangling the complexity of neo-liberal urbanism in concrete contexts requires careful empirical research. Welfare and housing system contexts, as the analysis suggests, should be a central focal point to understand processes of differentiation and divergence across cities.

Without a doubt, by moving from policy changes to market transformations and housing outcomes in three different cities in a comparative manner this study has attempted an ambitious research task. I would argue, nonetheless, that the most useful contribution of the research lies exactly within its relatively broad scope and the fact that, from it, we have been able to draw conclusions about the relationship of policy changes and housing conditions and to offer comparative insight into three different regulatory contexts. Clearly, given this, there are several ways in which the analysis, in its current form, could be refined and extended. I discuss the most important ones now below.

5. Open questions and suggestions for further research

Essentially, I suggest four fruitful routes for further research. First, there are conceptual and methodological aspects in which the analysis of reform effects in terms of housing conditions could be refined. On one side, as concerns conceptual aspects, the dimension of space could be given explicit consideration. The present analysis has been based on the concepts of affordability and access. It could be argued, however, that it does not only matter if and at what costs low-income households find housing in a city, but also where. As research on state-led gentrification

SUMMARY 206

suggests, neo-liberal restructuring may also induce processes of spatial exclusion through displacement (van Gent, 2013; Uitermark & Boskers, 2014). The dismissal of the spatial dimension in the analysis may, hence, have led to the underestimation of the degree of problems that neo-liberal restructuring has created for poor households in the three cities. Consideration of this dimension could be a useful conceptual refinement. On the other side, methodologically, it is clear that a qualitative perspective on housing conditions could enrich the analysis. Clearly, the quantitative assessment based on survey data yields insightful results, but also has limitations specifically as concerns a deeper understanding of the experiences and strategies of households with limited financial resources to deal with a scarcity of inexpensive housing in a city. This is a second way how the analysis of reform effects could be refined.

A second possible way to refine and extend the current analysis concerns the focus on low-income households. A strong case can be made that low-income households are in fact a highly differentiated group, including households at different stages in their life cycle, with varying structural choices and diverse preference structures at hand. Indeed, one can argue, as I have done here, that effectively, regardless of this diversity, the lack of financial resources makes all low-income households a group that is possibly affected by housing re-commodification processes, making it useful to look at them. Nonetheless, recent literature suggests that further differentiation may be illuminating in two ways. First, there has recently been growing attention specifically to young households in the context of housing neo-liberalization research, particularly in the UK context, but also beyond (Forrest & Hirayama, 2009). This is based on the notion of a growing inter-generational gap that makes the housing question pertinent specifically for poor young households. Second, there is growing attention to the rising share of poor migrant populations in globalizing Western cities like New York, Amsterdam and Vienna in recent years. In contrast to native households, many migrants have problems in accessing the formal housing sector, because they lack knowledge of the system, waiting time (often need to get high on waiting lists), proper language skills or official documents, or become subject to discrimination. In this

SUMMARY

207

respect, a focus on how poor migrant households fare on the housing market under conditions of accelerating neo-liberalization pressures could be another useful route for further research.

A third possibility for refinement regards the element of housing policies. Indeed, in this study, from the very start, policies and policy changes have been taken as a given and the analysis has been limited to describing relevant policy shifts at different scalar levels in the three cases. What remains open in such an approach is the question how policies actually come into being, turning from housing policies to housing politics. Indeed, such a critique of descriptiveness applies to a lot of policy research in the housing studies field. There have, however, been attempts recently in the literature to pay greater attention to policy formulation processes, also with the help of more qualitative methodologies (see Bengtsson, 2012). For the present study, such an analysis would dig into, and try to understand the power struggles that enabled the implementation of policies to give market forces greater purchase in housing provision in the three housing markets. Also this could yield interesting new insights.

Finally, a fourth research route concerns the sole focus on policy as a driving force to understand the transformation of urban housing markets in the context of a shift from Fordism to Post-Fordism. Indeed, one can argue that next to the analyzed political changes also economic changes have occurred since the 1970s that have been of relevance. Specifically, there has been growing attention recently to how housing markets are increasingly interrelated with financial markets and also how, in this process, urban housing markets are increasingly integrated into international market circuits (Aalbers, 2008). A focus on how the financialization of (urban) housing markets is impacting on the provision and type of housing that is available in cities could be a useful extension of the analytical framework, beyond neo-liberalization processes, in order to further the understanding why, and how, urban housing markets are currently changing.

SUMMARY 208

References

Aalbers, M.B., 2008. The Financialization of Home and the Mortgage Market Crisis. Competition & Change 12 (2), pp.148–66.

Bengtsson, B. 2012. Housing politics and political science. In D. Clapham, W. Clark, & K. Gibb (Eds.), The SAGE handbook of housing studies. (pp. 206-230). London: SAGE Publications Ltd. doi: http://dx.doi.org/10.4135/9781446247570.n12

Brenner, N., Peck, J. & Theodore, N., 2009. Variegated neoliberalization: geographies, modalities, pathways. Global Networks, 9999(9999).

Burgers, Jack, and Sako Musterd. 2002. “Understanding Urban Inequality: A Model Based on Existing Theories and an Empirical Illustration.” International Journal of Urban and Regional Research 26:403-413.

Fainstein, S., 2010. The Just City, Ithaca and London: Cornell University Press.

Van Gent, W.P.C. 2013. Neoliberalization, Housing Institutions and Variegated Gentrification: How the “Third Wave” Broke in Amsterdam. International Journal of Urban and Regional Research, 37(2), pp.503–522.

Forrest, R. & Hirayama, Y., 2009. The Uneven Impact of Neoliberalism on Housing Opportunities. International Journal of Urban and Regional Research, 33(4), pp.998–1013.

Musterd, S. & Ostendorf, W., 1998. Urban Segregation and the Welfare State: Inequality and Exclusion in Western Cities, New York: Routledge.

Uitermark, J. & Bosker, T. 2014. Wither the “Undivided City”? An Assessment of State-Sponsored Gentrification in Amsterdam. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 105(2), pp. 221–230.

SAMENVATTING

209

Samenvatting

1. Introductie

In recente academische en politieke debatten over stedelijke ontwikkeling staat de invloed van het uitdijende neoliberalisme steeds meer centraal. Vrije markt idealen zijn vaker het leidend principe bij de hedendaagse beleidsvorming op verschillende niveaus. Inzicht in deze relatie is daarom cruciaal voor een goed begrip van de veranderende sociale, politieke, economische en ruimtelijke orde van steden in de 21e eeuw. Onderzoek naar de neoliberale stad dient de institutionele inbedding van stedelijke ontwikkeling in bredere dynamische politiek-economische structuren te onderkennen. De verandering in regelgeving die gepaard ging met de verschuiving van Fordistische naar post-Fordistische regimes sinds de jaren zeventig en de gelijktijdige groeiende dominantie van marktprincipes in beleidsvorming worden verondersteld een cruciale institutionele verschuiving te zijn.

Binnen dit bredere kader beoogt het onderhavige onderzoek bij te dragen aan een beter begrip van de marktgeoriënteerde transformatie van stedelijke woningmarkten. Het uitgangspunt is het idee dat de woningmarkt in veel steden - hier is de aandacht vooral op West Europa gericht - in belangrijke mate is vormgegeven door op Fordisme gestoelde regelgeving; deze was dominant in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Echter, met de verschuiving naar het post-Fordisme zijn de stedelijke woningmarkten vanaf de jaren zeventig geconfronteerd met een herstructurering van neoliberale signatuur en derhalve met een toenemende dominantie van vrije markt principes.

Dit boek bestaat uit vier afzonderlijke, maar aan elkaar gerelateerde, studies over het academische en politieke debat met betrekking tot de neoliberale herstructurering van de stedelijke woningmarkten. Het doel van het bijeenbrengen van literatuur over de neoliberale stad, van vergelijkend woononderzoek en van vergelijkend stedenonderzoek (urban studies) is tweeledig. Het eerste is bij te dragen aan het debat over de gevolgen van neoliberale herstructurering voor de woon en

SAMENVATTING 210

huisvestingsomstandigheden van huishoudens met lage inkomens. Het tweede doel is bij te dragen aan de kennis over de rol van de context van regelgeving op het gebied van welvaart, welzijn en huisvesting bij het vormgeven aan de neoliberale herstructurering en inzicht te bieden in de effecten ervan.

Hoofdstuk 2 en 3 zijn gebaseerd op kwantitatieve analyses van de effecten van neoliberale herstructurering op de woon en huisvestingsomstandigheden in twee verschillende verzorgingsstaat- en woningmarkt systemen. De focus is op ontwikkelingen vanaf de jaren negentig. New York en Amsterdam zijn als voorbeeld-cases gebruikt van steden in een liberale, respectievelijk sociaaldemocratische context. In hoofdstuk 4 staat het vergelijkend perspectief in de analyse van neoliberale herstructurering sinds 1990 centraal. New York en Amsterdam worden met elkaar vergeleken en tevens met Tokyo, een voorbeeld van een Oost Aziatische ontwikkelingscontext. Tenslotte wordt in hoofdstuk 5 de stad Wenen behandeld om inzicht te krijgen in de effecten van neoliberale hervorming op de woonomstandigheden van huishoudens met lage inkomens, specifiek in een corporatistische context.

In methodologisch opzicht worden in dit boek literatuur en documentanalyse gecombineerd met kwantitatieve analyses die gebaseerd zijn op enquêtemateriaal. Als eerste zijn secondaire literatuur en belangrijke beleidsdocumenten onderzocht en geanalyseerd om markt gebaseerde veranderingen in regelgeving met een impact op de stedelijke woningmarkt op verschillende beleidsniveaus te identificeren. Vervolgens zijn enquêtegegevens gebruikt om de invloed van de hervormingen op de marktstructuur en de woon en huisvestingsomstandigheden te beoordelen. Voor de situatie in New York is gebruik gemaakt van de Housing and Vacancy Survey (Huisvesting en Leegstand Enquête); dit betreft een driejaarlijkse enquête die micro-gegevens op het niveau van individuele huishoudens biedt en relevante woon en huurdersvariabelen bevat. Voor Amsterdam is de tweejaarlijkse Wonen in Amsterdam (WiA) enquête gebruikt; deze bevat eveneens individuele micro-data. De analyse van Wenen is onder andere gebaseerd op de nationale volkstelling en op gegevens van EU-SILC (European Union Statistics on Income and Living Conditions). Voor de analyse van

SAMENVATTING

211

de woon en huisvestingsomstandigheden zijn de concepten van betaalbaarheid en toegankelijkheid van het wonen, vooral voor huishoudens met lage inkomens, leidend geweest.

2. De effecten van neoliberale herstructurering op de woon en huisvestingsomstandigheden van huishoudens met lage inkomens in New York, Amsterdam en Wenen

De analyse van New York, Amsterdam en Wenen in de hoofdstukken 2, 3 en 5 laten zien dat er een relatie bestaat tussen neoliberale herstructurering van stedelijke woningmarkten en verslechterende woon en huisvestingsomstandigheden voor huishoudens met een laag inkomen. In de drie steden - met uiteenlopende verzorgings- en woningmarktregulering - hebben woningmarkthervormingen op verschillende beleidsniveaus druk gezet op de decommodificatie van de woningvoorraad. Dit heeft zich vertaald in hogere huurprijzen en het verlies van goedkope woningen die toegankelijk zijn voor huishoudens met beperkte financiële middelen. Ondertussen is de inkomensstijging voor huishoudens met lage inkomens in deze drie steden matig geweest, wat problemen creëert voor deze huishoudens wat betreft het vinden van betaalbare huisvesting.

In New York hadden veel huishoudens met lage inkomens al vóór de onderzochte hervormingen te lijden onder ernstige woonproblemen, zoals is aangetoond in hoofdstuk 2. De analyse suggereert echter dat deze problemen nijpender zijn geworden met de hervormingen. Hoewel de woningmarkt in New York altijd gedomineerd is geweest door particuliere spelers, heeft een aantal programma’s in de twintigste eeuw getracht de marktinvloed te beperken. Sinds de jaren negentig is een aantal van de programma’s echter weer gekort, is er bezuinigd op relevante subsidies en zijn verordeningen en regels versoepeld. Deze studie toont aan dat dit tot een sterke verschuiving naar het hogere segment van de huurmarkt in de stad heeft geleid, waarbij goedkope woningen in grote getalen van de markt zijn afgehaald; deze herstructurering was vooral ingrijpend vanaf de vastgoedhausse in de eerste jaren van 2000. In de context van een matige inkomensstijging voor huishoudens met lage inkomens heeft dit geleid tot een groeiend

SAMENVATTING 212

tekort aan betaalbare huurwoningen voor deze groep; het aantal huishoudens met ernstige betaalbaarheidsproblemen nam daardoor toe, terwijl de daadwerkelijke woonlasten stegen, vooral voor deze huishoudens met lage inkomens.

Het beginpunt van de neoliberale hervormingen in Amsterdam in begin jaren negentig was heel anders, zoals besproken is in hoofdstuk 3. Door sterke inbedding in de uitgebreide Nederlandse verzorgingsstaat werd de naoorlogse gedecommodificeerde woningmarkt in Amsterdam gekenmerkt door een grote voorraad sociale huur woningen en een ondergeschikte rol van de particuliere markt. Echter, ook de Amsterdamse woningmarkt is vanaf de jaren negentig onder druk komen te staan van de markt via beleid op nationaal, lokaal en recentelijk ook EU niveau. De hervormingen hebben geleid tot een ingrijpende herstructurering van de woningvoorraad, waarbij de koopsector verdriedubbelde terwijl de huurvoorraad kromp. Dit ging vergezeld met stijgende huizenprijzen en huurniveaus. Opvallend is echter dat deze ontwikkelingen niet hebben geleid tot een verslechterde betaalbaarheid, zelfs ondanks de gematigde inkomensstijging van huishoudens met lage inkomens. Dit is voornamelijk te danken aan de overblijvende sociale huur voorraad en aan een uitgebreide uitkeringsregeling waar huishoudens met lage inkomens gebruik van kunnen maken. Echter, toegang tot de woningmarkt voor huishoudens met lage inkomens is steeds moeilijker geworden. De groeiende koopsector bestaat uit woningen die veel te duur zijn en daardoor onbereikbaar zijn voor huishoudens met lage inkomens. Tegelijkertijd is de mobiliteit in de sociale huurmarkt laag; ook dat bemoeilijkt de toegang voor nieuwkomers met een bescheiden inkomen.

Hoofdstuk 5 laat zien dat neoliberale hervormingen ook in Wenen hebben geleid tot verslechterde woonomstandigheden voor huishoudens met lage inkomens. Hoewel Wenen in de loop van de 20e eeuw ook een sterk gedecommodificeerde woningmarkt heeft ontwikkeld met een stabiel beleidsmodel sinds de jaren tachtig, hebben veranderingen in het aanbod van sociale huurwoningen en de deregulering van de particuliere markt druk gezet op de gedecommodificeerde woningvoorraad in de stad. In deze context is toegang tot de sociale huurmarkt steeds meer gekoppeld

SAMENVATTING

213

aan de beschikbaarheid van een financiële bijdrage van de huurders zelf, terwijl in de gereguleerde particuliere markt huurprijzen ook zijn gestegen. Dat maakt de toegang tot de markt moeilijker dan in het verleden. Een belangrijk aspect aan de situatie in Wenen is dat er nog steeds veel lage-inkomens huishoudens zijn die oude huurcontracten bezitten uit de gedecommodificeerde markt waardoor zij nauwelijks zijn beïnvloed door de geïmplementeerde hervormingen. Voor nieuwkomers met lage inkomens is het vinden van betaalbare huisvesting echter steeds moeilijker geworden. De analyse duidt erop dat met de hervormingen de timing van toetreden tot de woningmarkt een cruciale factor is geworden voor de kwaliteit van woonomstandigheden en woonrechten. Vooral nieuwkomers worden met een groeiende schaarste van goedkope woningen in de stad geconfronteerd.

3. De belangrijkste verschillen tussen de drie cases 3.1. De gedifferentieerde impact op lage-inkomens huishoudens

Hoewel zowel in New York, als in Amsterdam als in Wenen de mogelijkheden voor huishoudens met lage inkomens om betaalbare huisvesting te vinden onder invloed van neoliberale hervormingen beperkter zijn geworden, geven de analyses en de vergelijking van de resultaten tussen de drie steden in de hoofdstukken 2, 3 en 5 aan dat de mate waarin huishoudens met lage inkomens negatief worden getroffen door de hervormingen aanzienlijk verschilt tussen de cases. De betaalbaarheid van huisvesting in New York is aanzienlijk achteruit gegaan na de hervormingsgedreven herstructurering van de huurmarkt en gelijktijdige stijging van de huurprijzen. De huur-inkomen ratio’s stegen scherp en het aandeel huishoudens dat te maken heeft met betaalbaarheidsproblemen boven 25 en 50 procent eveneens sterk toe. Hoofdstuk 3 laat zien dat dit tegen de verwachting in niet het geval is in Amsterdam. Net als in New York is de huurmarkt in Amsterdam geherstructureerd en is er sprake van een aanzienlijke verhoging van de huurprijzen, terwijl de inkomensontwikkeling voor huishoudens met lage inkomens sinds midden jaren negentig slechts bescheiden is geweest.

SAMENVATTING 214

Ondanks deze overeenkomsten laat de analyse zien dat de huur-inkomen ratio’s redelijk stabiel zijn gebleven en dat huishoudens met lage inkomens niet gedwongen zijn een groter deel van hun inkomen aan huisvesting te besteden. Dit geeft aan dat wanneer huishoudens met lage inkomens in Amsterdam toegang krijgen tot de woningmarkt zij een redelijke positie hebben, in tegenstelling tot vergelijkbare huishoudens in New York.

Conform de literatuur over Europese en Amerikaanse steden stelt ook deze studie dat in de Europese context de herstructureringsprocessen gematigder verlopen (Musterd & Ostendorf, 1998; Burgers & Musterd, 2002); meer specifiek op een wijze waarbij huishoudens met lage inkomens relatief beter beschermd blijven. Feitelijk worden ook in Amsterdam huishoudens met lage inkomens negatief beïnvloed en is de toegang tot goedkope huisvesting moeilijker geworden. Echter, gezien de blijvende bescherming in termen van betaalbaarheid, is er een belangrijk verschil in de mate waarin de hervormingen negatieve effecten teweeg brengen tussen Amsterdam en New York.

De analyse van Wenen lijkt de stelling dat hervormingen in Europese context op een gematigder manier vorm krijgen te bevestigen. Deze studie laat zien dat er nog steeds een aantal sterk beschermende decommodificeringsprogramma’s bestaat; dat speelt een belangrijke rol bij het beschermen van huishoudens tegen de toenemende invloed van de markt en stijgende huur. De analyse laat echter ook een interessant verschil met Amsterdam zien. In Wenen is het moment van toetreden tot de markt voor het ervaren van goede woonomstandigheden en rechten belangrijker dan in Amsterdam. Veel oudere Weense huurders kunnen vertrouwen op hun contracten met relatief lage huurprijzen. Nieuwkomers hebben echter te maken met aanzienlijk hogere kosten.

Als de drie steden worden gerangschikt naar hoe het de insiders met lage inkomens (degenen die toegang hebben weten te krijgen tot de woningmarkt) vergaat na de hervormingen, in vergelijking tot de situatie voor de hervormingen, wordt duidelijk dat de groep in New York het meest is getroffen; daar zien we betaalbaarheidsratio’s die naar boven schieten. Wenen kent nog steeds enkele beschermende programma’s en

SAMENVATTING

215

veel lage-inkomens huishoudens profiteren daardoor nog altijd van relatief lage huisvestingskosten. Nieuwkomers in de markt ervaren echter steeds meer moeilijkheden bij het vinden van goedkope huisvesting. In Amsterdam, tenslotte, worden huishoudens met lage inkomens redelijk goed beschermd tegen stijgende prijzen wanneer zij eenmaal toegang hebben tot de markt. Er zijn echter toenemende moeilijkheden voor nieuwkomers om toegang tot de woningmarkt te krijgen.

Binnen de algemene trend die aangeeft dat neoliberale hervormingen de woonomstandigheden voor huishoudens met lage inkomens negatief beïnvloedt, levert deze studie derhalve bewijs van gedifferentieerde impacts van hervormingen, met meer gematigde impact in de Europese context in vergelijking tot de Amerikaanse casus. De vergelijking tussen Amsterdam en Wenen geeft bovendien een indicatie van het bestaan van verdere differentiatie binnen Europa.

3.2 Verschillende hervormingspaden

Naast de gedifferentieerde impacts op huishoudens met lage inkomens als gevolg van de hervormingen, levert de analyse ook inzicht in de gedifferentieerde paden van neoliberale herstructurering en verscheidenheid in de concrete ontwikkeling van marktgeoriënteerde hervormingen. In hoofdstuk 4 zijn New York, Amsterdam en Tokyo met elkaar vergeleken en is de rol die sociale zekerheidssystemen en woningmarktsystemen spelen in het vormgeven aan deze paden benadrukt.

Een opvallend resultaat van deze analyse is dat belangrijke beleidsveranderingen die gericht zijn op het promoten van de markt zich ontwikkelen via sterk padafhankelijke patronen. Zo zijn in New York hervormingen sinds de jaren negentig vooral gefocust op de deregulering van de particuliere huurmarkt, wat niet alleen de grootste sector was voor de hervormingen maar ook de sector waar decommodificatieprogramma’s in het verleden vooral werden geïmplementeerd. Dit staat in contrast met Amsterdam, waar de sociale huursector – begin jaren negentig goed voor

SAMENVATTING 216

bijna twee derde van de woningvoorraad - historisch gezien de voornaamste decommodificatie rol speelde. Re-commodificatie strategieën hebben zich gericht op het doen krimpen van deze sector en op de promotie van de koopsector. De particuliere huurmarkt was tot voor kort geen onderdeel van de strategieën tot vermarkting. Wanneer de vergelijking wordt uitgebreid met de bevindingen betreffende Wenen (hoofdstuk 5), dan kunnen nog meer verschillen worden gevonden. In Wenen heeft eigen woning bezit een beperkte rol gespeeld en is beleid voornamelijk gericht gebleven op het aanbod van huurwoningen. Markt gebaseerde herstructurering heeft effect gehad op zowel de sociale huursector als de particuliere huursector, waarbij het beëindigen van de gemeentelijke bouw van woningen en de deregulering van de particuliere huurmarkt belangrijke beleidsveranderingen zijn geweest.

Gerelateerd aan verschillende beleidsveranderingen laat hoofdstuk 5 ook zien dat zich in New York en Amsterdam gedifferentieerde veranderingen hebben voorgedaan in de markt en eigendomsverhoudingen. Hoewel in New York de eigendomsverhoudingen grotendeels stabiel zijn gebleven - met echter ook een opvallende daling van het aantal gereguleerde wooneenheden in de particuliere huurvoorraad - laat Amsterdam een grote verandering zien in de structuur van eigendomsverhoudingen. De sociale huursector kromp van 58,5% in 1995 naar minder dan 48% in 2009, terwijl het woningeigendom verdriedubbelde. In Wenen is de eigendomsstructuur grotendeels gelijk gebleven. Wel hebben zowel de particuliere huur als de sociale huurvoorraad een verbeteringsproces doorgemaakt sinds de vroege jaren negentig; daarbij is het wonen in deze sectoren snel duurder geworden.

Hoewel neoliberale trends dus waarneembaar zijn in elk van de geanalyseerde cases, benadrukt deze studie ook de verscheidenheid van de ontwikkelingspaden en de verschillen in belangrijke beleidsveranderingen en markt transformaties. Behalve verschillen in de mate van impacts als gevolg van de hervormingen (difference in degree), suggereert de analyse dat er ook belangrijke verschillen zijn in soorten impacts (difference in kind) tussen New York, Amsterdam en Wenen. De vergelijking benadrukt de complexiteit en diversiteit van de

SAMENVATTING

217

hervormingen. Wat duidelijk wordt is dat de samenstelling van de specifieke neoliberale herstructurering verschilt al naar gelang de geërfde institutionele structuren en beleidsregimes, en derhalve patronen van padsafhankelijkheid en institutionele nalatenschap laat zien. Hoewel disfunctionele effecten van de toegenomen invloed van de markt op het wonen waarneembaar zijn in de drie cases, laten de bevindingen ook de verschillen zien in de onderliggende mechanismen, die vormkrijgen door het verzorgingsregime en het woningmarktsysteem van de steden in de beschouwde institutionele contexten.

4. Algehele conclusive

Door een combinatie van literatuurstudie over de neoliberale stad, vergelijkend woononderzoek en vergelijkend stedenonderzoek (urban studies), beoogt deze studie bij te dragen aan de kennis over de effecten van neoliberale herstructurering van stedelijke woningmarkten op de woon en huisvestingsomstandigheden van huishoudens met lage inkomens. Met de drie cases in drie diverse contexten van verzorgingsregimes en woningmarktsystemen heeft deze studie laten zien hoe, sinds de jaren negentig, de stedelijke woningmarkt is geherstructureerd in de context van een verschuivend regelgeveingsregime. De overgang van een Fordistisch naar post-Fordistisch regime wordt weerspiegeld in een toename van de toepassing van neoliberale beginselen in woon en huisvestingsbeleid, en wel op verschillende ruimtelijke niveaus. Deze studie laat zien dat de beleidsverschuivingen en de markttransformatie nadelige effecten heeft gehad voor de woon en huisvestingsomstandigheden van huishoudens met lage inkomens in termen van betaalbaarheid en beschikbaarheid. De analyse toont dat de geleidelijke ontmanteling van de gedecommodificeerde woningmarkt een belangrijke verklaring biedt voor het groeiende woon en huisvestingsprobleem voor huishoudens met lage inkomens in New York, Amsterdam en Wenen. In alle drie de cases zijn de woonomstandigheden voor huishoudens met lage inkomens achteruit gegaan terwijl de neoliberale hervormingen en gerelateerde markttransformaties vorderden. De studie wijst echter ook op belangrijke context-specifieke verschillen tussen de drie steden. Meer specifiek benadrukt deze studie ten eerste verschillen in mate van impact

SAMENVATTING 218

(difference in degree) en wijst op de meer gematigde impact die de hervormingen hebben teweeg gebracht bij huishoudens met lage inkomens in de Europese context. Ten tweede benadrukt de studie een verschil in soort (difference in kind) met betrekking tot de hervormingspaden. Er zijn belangrijke verschillen in de aars van de beleidsverschuivingen en markttransformaties als gevolg van een gedifferentieerde inbedding van steden in sociale verzorgingsregimes en woningmarktsystemen.

De bevindingen hebben een aantal analytische implicaties. Ten eerste onderstrepen ze het belang van het neoliberale gedachtegoed en de snelle verspreiding van de vrije markt ideologie voor een goed begrip van de huidige transformatie van Westerse steden. De conclusie dat we in drie verschillende steden een herstructurering van de woningmarkt zien die gebaseerd is op markt principes en die problemen met huisvestingskosten en uitsluiting van huishoudens met lage inkomens veroorzaakt, kan worden beschouwd als ondersteuning voor betogen over convergentieprocessen in hedendaagse stedelijke ontwikkeling in het Westen. De analyse kan echter ook worden gezien als bewijs voor het bestaan van sterke elementen van divergentie in neoliberale stadsontwikkeling en ondersteunt de claim dat politiek er zeker toe doet (Musterd & Ostendorf, 1998; Fainstein, 2010). De ervaringen met hervormingen in New York, Amsterdam en Wenen maken duidelijk dat neo-liberalisering van huisvesting niet een a-contextueel proces is dat op een gelijke wijze verloopt in verschillende steden (zie Brenner et al., 2009). Dit zal voor velen niet als verrassing komen, maar is een belangrijke correctie op aannames over universele ontwikkeling die nog steeds een dominante rol spelen in de literatuur over neoliberale stadsontwikkeling. Een belangrijke bevinding van deze studie is dat het ontwarren van de complexiteit van neoliberale stadsontwikkeling vraagt om zorgvuldig empirisch onderzoek. De analyse onderstreept dat sociale verzorgingsregimes en woningmarktsystemen cruciale aandacht moeten krijgen om de processen van differentiatie en divergentie tussen steden te begrijpen.

Deze studie heeft getracht het inzicht in de relatie tussen beleidsveranderingen en markttransformaties en de woon en

SAMENVATTING

219

huisvestingsgevolgen in drie verschillende stedelijke contexten te vergroten. Gekozen is voor een brede benadering die naar mijn mening het beste past bij de bestudeerde thematiek. Dat neemt echter niet weg dat in een vervolgstudie de analyses verfijnd en uitgebreid zouden kunnen worden. Hierna worden enkele suggesties gepresenteerd langs welke lijnen dat zou kunnen.

5. Open vragen en suggesties voor verder onderzoek

Er zijn ten minste vier productieve routes voor verder onderzoek. Ten eerste zijn er conceptuele en methodologische aspecten in de analyse van de effecten van de hervormingen op de woon en huisvestingsomstandigheden die kunnen worden verfijnd. Enerzijds, daar waar het gaat om conceptuele aspecten, zou de dimensie van ruimte (space) meer expliciet in de beschouwing kunnen worden genomen. De huidige analyse is gebaseerd op de concepten betaalbaarheid en toegang, maar men zou kunnen argumenteren dat het niet alleen uitmaakt of en tegen welke kosten huishoudens met lage inkomens huisvesting in een stad kunnen vinden, maar ook waar. Onderzoek naar door de staat geïnduceerde gentrification suggereert dat neoliberale herstructurering ook processen van ruimtelijke uitsluiting door verplaatsing kan veroorzaken (van Gent, 2013; Uitermark & Boskers, 2014). De uitsluiting van de ruimtelijke dimensie in de analyse kan daardoor hebben geleid tot een onderschatting van de mate waarin neoliberale herstructurering problemen heeft veroorzaakt voor huishoudens met lage inkomens in de drie steden. Een beschouwing van deze dimensie zou een bruikbare conceptuele verfijning zijn. Anderzijds, methodologische gezien zou een kwalitatieve analyse een duidelijke verrijking opleveren van de analyse. De kwantitatieve beschouwing gebaseerd op enquêtegegevens levert veel inzichten, maar heeft ook beperkingen waar het een dieper begrip betreft van de ervaringen en strategieën van huishoudens met beperkte financiële middelen in het omgaan met een tekort aan goedkope huisvesting in de stad.

SAMENVATTING 220

Een tweede mogelijke manier waarop de huidige analyse kan worden verfijnd en uitgebreid betreft de focus op huishoudens met lage inkomens. Men kan bepleiten dat huishoudens met lage inkomens in feite een sterk gedifferentieerde groep is. Deze omvat huishoudens in verschillende levensfasen, met verschillende structurele keuzemogelijkheden en diverse voorkeuren. Iemand kan stellen, zoals ik hier heb gedaan, dat ondanks deze diversiteit het zinnig is te kijken naar de huishoudens met lage inkomens als groep doordat hun gebrek aan financiële middelen hen een groep maakt die mogelijk geraakt wordt door het proces van recommodificatie van de woningmarkt. Desalniettemin lijkt recente literatuur aan te geven dat verdere differentiatie verhelderend kan zijn, en wel op twee manieren. Ten eerste is er recentelijk meer aandacht geweest voor specifiek jonge huishoudens in de context van onderzoek over de neo-liberalizering van huisvesting, voornamelijk in het Verenigd Koninkrijk maar ook elders (Forrest & Hirayama, 2009). Dit onderzoek is gebaseerd op een notie van een groeiende intergenerationele kloof waardoor de huisvestingskwestie vooral van toepassing zou zijn voor jonge huishoudens met lage inkomens. Ten tweede is er groeiende aandacht voor het toenemende aandeel dat gevormd wordt door relatief arme migrantenpopulaties in globaliserende Westerse steden als New York, Amsterdam en Wenen. In tegenstelling tot autochtone of lokale huishoudens hebben veel migranten problemen met het verkrijgen van toegang tot de formele woningmarkt, omdat zij niet beschikken over kennis over het systeem, of omdat ze gehinderd worden door een lage positie op wachtlijsten (vaak is er een behoefte aan een hoge plek op wachtlijsten), door gebrek aan passende taalvaardigheid of toegang tot officiële documenten, of doordat zij worden blootgesteld aan discriminatie. Een focus op de wijze waarop migranten huishoudens zich begeven op de woningmarkt onder omstandigheden van toenemende neo-liberalisering kan een andere vruchtbare route zijn voor vervolgonderzoek.

Een derde mogelijkheid voor verfijning betreft het onderdeel over huisvestingsbeleid. In deze studie zijn beleid en beleidsverandering als gegeven beschouwd vanaf het begin en is de analyse beperkt geweest tot het beschrijven van relevante beleidsveranderingen op verschillende

SAMENVATTING

221

schaalniveaus in de drie cases. Wat buiten beschouwing blijft in zo’n benadering is de vraag hoe beleid wordt gevormd, de vraag van huisvestingspolitiek in plaats van huisvestingsbeleid. Een dergelijke kritiek is op veel onderzoek op het gebied van huisvestingsstudies van toepassing. In recente literatuur zijn er echter pogingen geweest om meer aandacht te geven aan het proces van beleidsformulering, in combinatie met steun voor meer kwalitatieve methoden (Bengtsson, 2012). Voor deze studie zou een dergelijke analyse zich kunnen verdiepen in de machtsstrijd die zich afspeelt bij de implementatie van beleid gericht op het toepassen van meer marktwerking in de woningsector in de drie steden.

Tenslotte, een vierde route betreft de bepering van een focus op uitsluitend beleid als drijfveer achter de transformatie van stedelijke woningmarkten in de context van een verschuiving van Fordisme naar post-Fordisme. Er kan beargumenteerd worden dat niet enkel de beleidsveranderingen maar ook economische veranderingen die hebben plaatsgevonden sinds de jaren zeventig relevant zijn geweest. Meer specifiek is er recentelijk aandacht geweest voor de manier waarop woningmarkten in toenemende mate onderling verbonden zijn met financiële markten en hoe, in dit proces, stedelijke woningmarkten geïntegreerd raken met internationale marktcircuits (Aalbers, 2008). Een focus op hoe de financialisering van de (stedelijke) woningmarkten impact heeft op het aanbod en type van huisvesting dat beschikbaar is in steden zou, bovenop het neo-liberaliseringsproces, een zinvolle toevoeging zijn voor het analytisch raamwerk om het begrip over waarom en hoe stedelijke woningmarkten veranderen te bevorderen.

Referenties

Aalbers, M.B., 2008. The Financialization of Home and the Mortgage Market Crisis. Competition & Change 12 (2), pp.148–66.

Bengtsson, B. 2012. Housing politics and political science. In D. Clapham, W. Clark, & K. Gibb (Eds.), The SAGE handbook of housing studies. (pp. 206-230). London: SAGE Publications Ltd.

Brenner, N., Peck, J. & Theodore, N., 2009. Variegated neoliberalization:

SAMENVATTING 222

geographies, modalities, pathways. Global Networks, 9999(9999).

Burgers, Jack, and Sako Musterd. 2002. “Understanding Urban Inequality: A Model Based on Existing Theories and an Empirical Illustration.” International Journal of Urban and Regional Research 26:403-413.

Fainstein, S., 2010. The Just City, Ithaca and London: Cornell University Press.

Van Gent, W.P.C. 2013. Neoliberalization, Housing Institutions and Variegated Gentrification: How the “Third Wave” Broke in Amsterdam. International Journal of Urban and Regional Research, 37(2), pp.503–522.

Forrest, R. & Hirayama, Y., 2009. The Uneven Impact of Neoliberalism on Housing Opportunities. International Journal of Urban and Regional Research, 33(4), pp.998–1013.

Musterd, S. & Ostendorf, W., 1998. Urban Segregation and the Welfare State: Inequality and Exclusion in Western Cities, New York: Routledge.

Uitermark, J. & Bosker, T. 2014. Wither the “Undivided City”? An Assessment of State-Sponsored Gentrification in Amsterdam. Tijdschrift voor economische en sociale geografie, 105(2), pp. 221–230.

CURRICULUM VITAE

223

Curriculum Vitae

Justin Kadi (1985) was born in Vienna, Austria. He obtained a Bachelor’s degree in Urban and Regional Planning (cum laude) from Vienna University of Technology and a Master’s degree in Metropolitan Studies (cum laude) from the University of Amsterdam. During his Master’s studies he spent one semester as visiting student at New York University. He carried out his doctoral research in urban studies at the University of Amsterdam. His research interests include housing policy, welfare states, urban political economy, urban inequalities and gentrification.