Uzasadnienie

I.Działalność mediów publicznych ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania

współczesnego państwa demokratycznego. Media te warunkują bowiem komunikowanie się społeczeństwa, podmiotów gospodarczych, podmiotów życia publicznego i instytucji państwa bez zakłóceń wynikających z dążenia prywatnych mediów do zysku. Zachowanie obustronnej komunikacji obywatel – władza polityczna wszystkich szczebli oraz animowanie wszechstronnej debaty publicznej chroni system demokratyczny przed zwyrodnieniem, władzę przed alienacją a tym samym przed utratą możliwości optymalnego działania na rzecz wspólnego dobra. . Media stanowić powinny również ważny instrument kontroli sprawowanej nad działalnością władz publicznych w imieniu i na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Tak rozumianą kontrolę władz mogą jednakże skutecznie sprawować jedynie takie media, które cieszą się odpowiednim stopniem autonomii i niezależności,

Obowiązujący w Polsce system prawny w zderzeniu z praktyką życia politycznego zaowocował ostrym konfliktem wokół i wewnątrz mediów publicznych obniżając ich rangę i ograniczając możliwości pozytywnego oddziaływania na bieg spraw publicznych. Zagrożone zostały podstawowe obowiązki mediów publicznych: obowiązek pełnego i wielokierunkowego przekazywania informacji, obowiązek dbania o istnienie i odpowiednią jakość debaty publicznej, obowiązek upowszechniania kultury polskiej bez żadnych ograniczeń.

Obserwujemy, niestety, postępujący proces podporządkowywania mediów publicznych interesom partii politycznych. Jest on szczególnie widoczny przy wyłanianiu organów zarządzających tymi mediami oraz próbach ingerowania różnych sił politycznych w treści prezentowane w programach informacyjnych oraz publicystycznych.

Programy mediów publicznych uwarunkowane interesami komercyjnymi, nacechowane polityczną perswazją, pomijające w walce o rynek problematykę trudną, pomijającą różne grupy społeczne czy zawodowe są dowodem na głęboki kryzys mediów publicznych. Zgoda na przedłużanie tego kryzysu byłaby równoznaczna ze zgodą na kryzys polskiej demokracji.

Przedkładany projekt ustawy medialnej jest wynikiem głębokiego przekonania jego projektodawców, że zachodzi obecnie pilna potrzeba dokonania istotnych zmian w statusie mediów publicznych. Zmiany te pozwoliłyby w szczególności na stworzenie znacznie poważniejszych, aniżeli ma to miejsce obecnie, gwarancji stabilności instytucjonalnej i finansowej mediów publicznych oraz ich niezależności od politycznych, pozaprawnych prób wpływania na ich bieżącą działalność.

Taka nowa regulacja była by także w pełni zgodna z zaleceniami Komitetu Ministrów Rady Europy (Counsil of Europe Comittee of Ministers CM/Rec/2007/3) dla państw członkowskich w sprawie misji mediów publicznych w społeczeństwie informacyjnym, zgodnie z którymi zaleca się m.in., aby rządy państw członkowskich :

- zagwarantowały fundamentalną rolę mediów publicznych w nowym środowisku cyfrowym, wyraźnie określiły ich zadania i umożliwiły im wykorzystywanie nowych środków technicznych, aby mogły lepiej pełnić swą misję i przystosować się do szybkich zmian zachodzących w pejzażu medialnym i technologicznym, jak również do zmieniających się zachowań widzów i słuchaczy oraz oczekiwań odbiorców;

- wprowadziły do swego ustawodawstwa/regulacji, tam gdzie nie zostało to dotychczas zrobione, przepisy dotyczące misji mediów publicznych, odnoszące się w szczególności do nowych usług komunikacyjnych, dla umożliwienia mediom publicznym pełnego wykorzystania ich potencjału, a zwłaszcza do promowania szerszego, uczestnictwa demokratycznego, społecznego i kulturalnego, między innymi poprzez, stosowanie nowych technologii interaktywnych;

- zagwarantowały mediom publicznym, poprzez zabezpieczenie odpowiedniego finansowania i ram instytucjonalnych, warunki niezbędne do pełnienia w sposób przejrzysty i odpowiedzialny, funkcji powierzonej im przez państwa członkowskie w nowym środowisku cyfrowym, - zapewniły mediom publicznym możliwość skutecznego reagowania na wyzwania społeczeństwa informacyjnego, przy równoczesnym respektowaniu dualnej, publiczno-prywatnej struktury europejskiego pejzażu elektronicznych mediów i uwzględnianiu spraw rynku i konkurencji;

- zapewniły powszechny dostęp do mediów publicznych wszystkim jednostkom i grupom społecznym, w tym mniejszościom i osobom niepełnosprawnym oraz upośledzonym, wykorzystując do tego różne środki techniczne.

Wśród warunków potrzebne dla pełnienia przez media misji publicznej w społeczeństwie informacyjnym wspomniane Zalecenia wymieniają m.in.;

1. Warunki prawne

Państwa członkowskie powinny tworzyć jasne ramy prawne dla rozwoju mediów publicznych i realizacji ich misji. Powinny one wprowadzić do ustawodawstwa przepisy, umożliwiające mediom publicznym wykonywanie, w możliwie najbardziej skuteczny sposób, ich szczególnych funkcji w społeczeństwie informacyjnym, a zwłaszcza pozwalające tym mediom na wprowadzanie nowych usług komunikacyjnych.

Państwa członkowskie powinny – w razie potrzeby z udziałem mediów publicznych - znaleźć odpowiednie rozwiązania zgodne z ich tradycjami prawnymi umożliwiające pogodzenie potrzeby jasnej definicji misji publicznej z potrzebą respektowania niezależności redakcyjnej i autonomii programowej, oraz szybkie i elastyczne przystosowaniu działalności służby publicznej do zachodzących zmian,

2. Warunki techniczne

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym środki techniczne, niezbędne dla realizacji ich zadań w społeczeństwie informacyjnym. Rozwijanie gamy nowych usług umożliwi mediom publicznym dotarcie do większej liczby gospodarstw domowych, większą produkcję zawartości o wysokiej jakości, spełnianie oczekiwań odbiorców i nadążanie za rozwojem środowiska cyfrowego. Media publiczne powinny odgrywać aktywną rolę w technologicznej innowacyjności elektronicznych mediów, jak również w procesie przechodzenia od technologii analogowych do cyfrowych.

3. Warunki finansowe

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym odpowiednie środki finansowe, umożliwiające im wypełnianie ich zadań misyjnych w społeczeństwie informacyjnym. Tradycyjne modele finansowania, oparte na takich źródłach jak opłaty abonamentowe, dotacje z budżetu państwa i reklama, zachowują znaczenie w nowych warunkach.

Biorąc pod uwagę rozwój nowych technologii, państwa członkowskie mogą rozważać korzystanie przez media publiczne z dodatkowych źródeł finansowania, z uwzględnieniem wymogów rynku i ochrony konkurencji. W szczególności, w przypadku nowych, usług spersonalizowanych, państwa członkowskie mogą rozważać zezwolenie mediom publicznym na pobieranie opłat za te usługi. Państwa członkowskie mogą również wykorzystywać inicjatywy społeczne i środowiskowe na rzecz tworzenia i finansowania nowych form mediów publicznych. Rozwiązania te nie mogą jednak naruszać zasady uniwersalności mediów publicznych, ani prowadzić do dyskryminacji różnych grup społecznych. Wprowadzając nowe systemy finansowania, państwa członkowskie powinny zwracać należną uwagę na zapewnienie, by program i zawartość służyły interesowi publicznemu i interesowi wspólnemu.

4. Warunki organizacyjne

Państwa członkowskie powinny tworzyć dla mediów publicznych warunki organizacyjne, które stanowią najwłaściwsze zaplecze dla pełnienia misji publicznej w środowisku cyfrowym. Powinny przy tym zwracać właściwą uwagę na gwarancje niezależności redakcyjnej i autonomii instytucjonalnej mediów publicznych oraz na specyfikę krajowych systemów medialnych, jak również na zmiany organizacyjne, konieczne dla wykorzystywania nowych sposobów produkcji i dystrybucji w środowisku cyfrowym.

Państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym takie ramy organizacyjne i masę krytyczną, aby media te mogły skutecznie funkcjonować w nowym środowisku cyfrowym, realizować rozszerzone zadania misji publicznej i utrzymywać swą pozycję na wysoce skoncentrowanym rynku.

Przy organizacji dystrybucji usług misji publicznej, państwa członkowskie powinny zapewnić mediom publicznym możliwość współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi, takimi jak media komercyjne, właściciele praw, producenci zawartości audiowizualnej, operatorzy platform i dystrybutorzy zawartości audiowizualnej.

Uwzględniając powyższe, przedkładany projekt ustawy o mediach publicznych w pierwszej kolejności buduje stabilne fundamenty niezależności mediów publicznych, m.in. przez:

1) utworzenie niezależnych od instytucji politycznych organów społecznej kontroli mediów publicznych, których członkowie bezpośrednio lub pośrednio reprezentują społeczeństwo obywatelskie.

2) przyjęcie zasady, że kluczowe stanowiska w wspomnianych organach oraz w organach zarządzających jednostek mediów publicznych są obsadzane w procedurze otwartych konkursów, zdolnych wyłonić najlepszych kandydatów,

3) wprowadzenie klarownych oraz stabilnych zasad finansowania mediów publicznych, tak gdy chodzi o wskazanie źródła pochodzenia służących temu celowi środków

finansowych, tj, pobieranej od osób fizycznych oraz podatników podatku dochodowego od osób prawnych tzw. powszechnej opłaty audiowizualnej, jak i sposobu ich przydzielania poszczególnym jednostkom mediów publicznych.

Wspomniana powszechna opłata audiowizualna, zastąpiłaby obecnie funkcjonujący, niewydolny, a nadto kosztowny w zakresie poboru, system opłaty abonamentowej, należnej od posiadaczy odbiorników radiowych oraz telewizyjnych.

Istotą misji mediów publicznych jest wypełnianie przez nie zadań w zakresie medialnej służby publicznej. Dlatego w projekcie, w sposób jasny i wyczerpujący, uregulowano tak podstawowe, jak i szczegółowe zagadnienia związane z realizacją przez jednostki mediów publicznych medialnej służby publicznej, zgodnie ze standardami współczesnego państwa demokratycznego.

Mając na uwadze charakter zadań jednostek mediów publicznych oraz istniejące obecnie uwarunkowania ich realizacji w praktyce, w projekcie zakłada się radykalne zmiany w zakresie formy organizacyjnej tych jednostek. Proponuje się mianowicie całkowite odejście od formy spółki akcyjnej i zastosowanie w to miejsce powszechnie znanej konstrukcji państwowej osoby prawnej, działającej na podstawie ustawy oraz opartego na niej statutu. Tak więc istniejące obecnie spółki medialne, w szczególności Telewizja Polska – Spółka Akcyjna oraz Polskie Radio – Spółka Akcyjna, zostałyby zastąpione przez państwowe osoby prawne Telewizja Polska i Polskie Radio. , natomiast decyzje co do dalszej przyszłości tych podmiotów (wszystkich jednostek mediów publicznych w Polsce), znalazły by się w wyłącznej gestii organów społecznej kontroli mediów publicznych. System tych organów, m.in. ze względu na sposób ich kreowania oraz tryb i zasady działania oraz finansowania, stanowi gwarancję stabilnego funkcjonowania układu mediów publicznych w Polsce, w sposób wolny od wpływów i nacisków ze strony władz publicznych oraz partii politycznych.

Gwarancję autonomii i niezależności jednostek mediów publicznych stanowić będą nie tylko zasady i tryb ich tworzenia, ale również sposób zarządzania tymi jednostkami. W tym zakresie projekt również proponuje radykalne zmiany, tj. kadencyjność dyrektorów wszystkich jednostek mediów publicznych, którzy jako jednoosobowe organy kierują nimi i reprezentują je na zewnątrz. Stanowiska dyrektorów byłyby przy tym obsadzane wyłącznie w drodze konkursu, spośród kandydatów legitymujących się wysokimi kwalifikacjami, zapewniającymi prawidłowe sprawowanie funkcji monokratycznego organu zarządzającego jednostką mediów publicznych. Wprowadzenie jednoosobowych organów zarządzających stworzy także w pełni przejrzyste zasady odpowiedzialności za działalność danej jednostki.

Przedstawione powyżej rozwiązania o charakterze podstawowym, znalazły swoje potwierdzenie oraz rozwinięcie w szeregu szczegółowych rozwiązaniach projektu ustawy o mediach publicznych, omówionych poniżej w pkt. II. uzasadnienia.

II.Systematyka przepisów ustawy

Obszerna materia regulacji ustawowej została ujęta w IX Działów, w których, po przepisach wstępnych (Dział I), omówiona została kolejno problematyka organów społecznej kontroli jednostek mediów publicznych (Dział II-V) organizacja, zasady działania i finansowania jednostek mediów publicznych (Dział VI i VII) oraz zasady pobierania powszechnej opłaty audiowizualnej (Dział VIII). W ostatnim dziale ustawy (Dział IX) zamieszczone zostały zmiany w przepisach obowiązujących, będące konsekwencją rozwiązań proponowanych w ustawie, oraz niezbędne przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe.

Omówienie podstawowych rozwiązań ustawy (w kolejności legalnej).

Dział I. Przepisy wstępne - art. 1–2

W Dziale I określono najogólniej materię regulacji (art. 1) oraz zamieszczono (art. 2) słowniczek terminów i pojęć używanych w ustawie. Słowniczek ten w wielu punktach nawiązuje do terminów znanych i mających dość jasno zakreślony zakres znaczeniowy, jak np. „audycja” (art. 2 pkt 2), czy „program” (art. 2 pkt 13).

W ustawie posłużono się także pojęciami nowymi lub terminologią używaną już wprawdzie w specjalistycznym języku z dziedziny mediów, jednakże albo w ogóle dotychczas nie występującą w języku prawnym (tekstach ustaw) albo też o nie dość precyzyjnym zakresie znaczeniowym. W każdym z tych przypadków niezbędne było ich zdefiniowanie.

Przykładem pierwszej ze wspomnianych grup terminów, które wymagały zdefiniowania ich w słowniczku niejako od podstaw, jest fundamentalne dla całej ustawy pojęcie „medialnej służby publicznej” (art. 2 pkt 7), czy pojęcie „nowych mediów’ (art. 2 pkt 10). Przykładem drugiej grupy pojęć są m.in. pojęcia „mediów obywatelskich” (art. 2 pkt 8), „produkcji niezależnej” (art. 2 pkt 12) czy różnych rodzajów reklam (art. 2 pkt 19-22). Zdefiniowano także terminy o swoiście „technicznym” charakterze, jak np. „audiodeskrypcja” czy „treść” (art. 2 pkt 23).

Dział II. Organy społecznej kontroli jednostek mediów publicznych – art. 3-10

W Dziale II. ustawy, w pierwszej kolejności (Rozdział 1 art. 3) określono organy, których zadaniem będzie sprawowanie społecznej kontroli nad działalnością jednostek mediów publicznych. Są to organy nowe, nie mające w istocie, jak dotychczas, żadnego odpowiednika w obowiązującym systemie prawnym. Organami tymi są:

1) Obywatelski Komitet Mediów Publicznych w zakresie reprezentacji społeczeństwa obywatelskiego i jego interesów wobec mediów publicznych, zwany dalej „Komitetem”,

2) Rada Mediów Publicznych w zakresie wypełniania przez jednostki mediów publicznych zadań medialnej służby publicznej, zwana dalej „Radą”,

3) Fundusz Mediów Publicznych w zakresie wspierania produkcji programów i treści realizujących medialna służbę publiczną, zwany dalej „Funduszem Mediów”.

Szczegółowe zasady ich tworzenia, zakres zadań i kompetencji oraz tryb funkcjonowania uregulowano, w odniesieniu do każdego z tych organów w dalszej części projektu ustawy (w odrębnych Działach III-V). Natomiast w kolejnych rozdziałach omawianego Działu II ustawy uregulowano szereg zagadnień wspólnych dla wszystkich wspomnianych organów, a w szczególności konkursowy tryb obsady stanowisk i ściśle związane z tym kwestie wymagań kwalifikacyjnych osób uczestniczących w takich konkursach (Rozdział 2) oraz inne zagadnienia związane z członkostwem w tych organach.

W odniesieniu do ogólnych wymagań kwalifikacyjnych w art. 4 projektu przyjęto m.in. zasadę, że członkiem organów społecznej kontroli jednostek mediów publicznych mogą być jedynie osoby mogące w pełnym zakresie uczestniczyć w życiu publicznym (stad wymóg obywatelstwa polskiego, pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystania z pełni praw publicznych) niekarane oraz wyróżniające się autorytetem, wiedzą i doświadczeniem w dziedzinie mediów, kultury, edukacji lub w działalności na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, a w odniesieniu do stanowisk związanych z gospodarowaniem środkami publicznymi, kwalifikacjami i doświadczeniem zawodowym w tej dziedzinie.

W dążeniu do obsady stanowisk przez osoby o możliwie jak najwyższych kwalifikacjach i umiejętnościach oraz doświadczeniu zawodowym przydatnym dla pełnienia określonej funkcji, przewidziano także możliwość wprowadzenia, przez organ prowadzący konkurs, dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych wobec kandydatów, a w szczególności dotyczących wykształcenia, stażu pracy, osiągnięć i doświadczeń zawodowych, kompetencji i predyspozycji kierowniczych, znajomości języków obcych, jak również przygotowania przez kandydata prezentacji jego zamierzeń na stanowisku, o które kandydat się ubiega.

Przyjęto także, że utrata wymaganych kwalifikacji przez osobę pełniąca funkcję członka danego organu, skutkuje wygaśnięciem tego członkostwa (art. 9 ust. 1 pkt 3).

Omówione wymagania znajdą także zastosowanie m.in. do dyrektorów jednostek mediów publicznych i ich zastępców (art. 4 ust. 2).

Wprowadzono jednocześnie (art. 4 ust. 4 i 5) generalnie ujęte zakazy łączenia członkostwa we władzach organów społecznej kontroli mediów publicznych z zatrudnieniem w jednostce mediów publicznych, administracji publicznej oraz z pełnieniem wyboru lub powołania funkcji publicznej w organach władzy publicznej, a ponadto z zatrudnieniem w instytucjach kultury oraz podmiotach wykonujących działalność gospodarczą w zakresie produkcji programów audiowizualnych. Zakazy te mają na celu zapewnienie niczym nieskrępowanego wykonywania mandatu w omawianych organach, wolnego od jakichkolwiek bezpośrednich wpływów władz publicznych. Wykluczone będzie tu także prowadzenie przez osoby pełniące funkcje we władzach organów społecznej kontroli mediów działalności gospodarcze w dziedzinie produkcji medialnej, a także bezpośrednie związki takich osób z podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w zakresie produkcji programów audiowizualnych. Sankcją za naruszenie wspomnianych zakazów będzie wykluczenie ze składu organu albo odwołanie z zajmowanego stanowiska (art. 9 ust. 1 pkt 4).

Zwrócić należy także uwagę na regulację zawartą w przepisie art. 9 ust. 1 pkt 4, zgodnie z którym wyłącza się lub odwołuje ze składu organu członka, który sprzeniewierzył

się zasadom bezstronności lub zasadom medialnej służby publicznej. Przepis tej treści ma na celu zapobieganie naruszaniu w praktyce działalności właściwych organów zasad sprawowania medialnej służby publicznej, przez sankcjonowanie takich zachowań pozbawieniem członkostwa w organie.

Konkursowy tryb obsady stanowisk przyjęto w projekcie w odniesieniu do

członkostwa w Radzie Mediów Publicznych, Dyrektora Biura Funduszu Mediów Publicznych oraz dyrektorów wszystkich jednostek mediów publicznych (art. 5 ust. 1).

Nie znaczy to, że pozostałe organy społecznej kontroli jednostek mediów publicznych, które nie podlegają obsadzie w drodze otwartego konkursu, są tworzone w sposób dowolny. Przeciwnie, projekt proponuje w tym zakresie szczególne rozwiązania, mające na celu m.in. swoiste „uspołecznienie” procesu kreacji składu osobowego tychże organów i zagwarantowanie ich społecznej i środowiskowej reprezentatywności (o czym niżej).

Projekt przewiduje otwarte, dostępne dla każdego, dwustopniowe konkursy, poprzedzone etapem preselekcji kandydatów (art. 7 ust. 1) na podstawie przedłożonych przez nich wniosków i załączonych dokumentów. W etapie pierwszym (art. 7 ust. 2) komisja konkursowa wybierała by nie więcej niż trzech kandydatów, a dopiero w etapie drugim (art. 7 ust. 3) komisja konkursowa, po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego z osobistym udziałem kandydatów, wybierałaby najlepszego kandydata.

Dział III. Komitet Mediów Publicznych – art. 11-16

W Dziale III, poświęconym w całości Komitetowi Mediów Publicznych, w kolejnych trzech rozdziałach uregulowano jego zadania oraz zasady i tryb utworzenia oraz działania.

Podstawowym zadaniem Komitetu Mediów Publicznych jest reprezentowanie społeczeństwa obywatelskiego i jego interesów wobec mediów publicznych. Spośród szczegółowych zadań Komitetu wymienionych w art. 11, zwracają uwagę m.in. kompetencje w zakresie:- wyboru Rady Mediów Publicznych oraz na zasadach i w trybie określonych w ustawie,

członków Rady Funduszu Mediów Publicznych oraz Dyrektora Biura Funduszu Mediów Publicznych,

- zatwierdzania rocznych planów finansowych, rocznych planów działalności oraz rocznych sprawozdań finansowych i rocznych sprawozdań z działalności Rady Mediów Publicznych oraz Funduszu Mediów Publicznych.

Wymienione wyżej, jak i pozostałe uprawnienia Komitetu Mediów Publicznych wskazane w art. 11 ustawy, mają tak bezpośrednio, jak i pośrednio, tj. przez kreowanie składu innych organów właściwych w dziedzinie społecznej kontroli mediów publicznych, zupełnie podstawowe znaczenie dla funkcjonowania jednostek mediów publicznych. Dlatego zagadnieniem o fundamentalnym znaczeniu jest właściwe ukształtowanie składu tego organu, tj. aby z jednej strony wyłączyć wpływ partii politycznych na skład tego organu, a drugiej zagwarantować jego społeczną i środowiskową reprezentatywność.

Osiągnięcie wymienionych wyżej celów, niełatwych do osiągnięcia w ogólności, jak i w aktualnym stadium kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego w Polsce i poszczególnych reprezentatywnych jego środowisk, zapewnić ma przyjęta w art. 12 projektu ustawy specyficzna, wielostopniowa konstrukcja wyłaniania reprezentantów owych

środowisk, którzy utworzą 250-cio osobowe Kolegium Elektorów, z którego składu wylosowanych zostanie 50-ciu członków Komitetu Mediów Publicznych.

W pierwszej kolejności selekcji kandydatów dokonają:

a) organizacje pozarządowe,b) ogólnopolskie stowarzyszenia twórcze filmowe, literackie, muzyczne, sztuk

wizualnych i teatralne,c) ogólnopolskie stowarzyszenia dziennikarzy, d) Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskiche) Konferencję Rektorów Zawodowych Szkół Polskich f) strona samorządowa w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego,

spośród osób zajmujących się kulturą, edukacją lub społeczeństwem obywatelskim.

Podmioty te wskażą osoby, w liczbie określonej w art. 12 ust. 2, łącznie 250 osób, które stanowić będą wspomniane wyżej Kolegium Elektorów. Szczegółowe zasady i tryb wskazywania osób do Kolegium przez podmioty, o których mowa w art. 12 ust. 2, określi regulamin opracowany przez członków Rady Działalności Pożytku Publicznego (o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) w porozumieniu z ogólnopolską reprezentacją organizacji pozarządowych. Z kolei szczegółowe zasady i tryb przeprowadzenia losowania, o którym mowa w art. 12 ust. 1, określi regulamin uchwalony przez Kolegium zwykłą większością głosów. Prawidłowość wyboru członków Komitetu stwierdzi postanowieniem Sąd Okręgowy w Warszawie, w ciągu 30 dni od dnia złożenia przez Przewodniczącego Komitetu wniosku w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.

W projekcie (art. 15 i 16) określono podstawowe zasady i tryb działania Komitetu, zapewniające zachowanie powszechnie wymaganych standardów funkcjonowania wieloosobowych organów kolegialnych, a w pozostałym zakresie odesłano do regulaminu uchwalanego przez sam Komitet (art. 16 ust. 5).

Dodać należy, że członkowie Kolegium Elektorów, jak i wylosowanego z jego składu Obywatelskiego Komitetu Mediów Publicznych, pełnić będą swoje funkcje społecznie, nie pobierając z tego tytułu żadnego wynagrodzenia (art. 8 ust. 1).

Dział IV. Rada Mediów Publicznych- art. 17-22

W Dziale IV projektu ustawy uregulowano kolejno zadania Rady Mediów Publicznych, członkostwo w Radzie oraz zasady i tryb jej działania.

Do podstawowych zadań Rady należy sprawowanie kontroli wypełniania przez jednostki mediów publicznych zadań medialnej służby publicznej, planowanie, organizowanie oraz nadzór pod względem merytorycznym a także analiza badań nad jakością i oglądalnością programów i audycji nadawanych przez jednostki mediów publicznych. Tak ogólnie ujęte wyżej zadania, zostały szczegółowo wymienione w art. 17 i 18 ustawy. Należą do nich m.in. takie podstawowe uprawnienia Rady, jak:

1) podział środków finansowych pomiędzy jednostki mediów publicznych oraz nadzór nad ich wykorzystaniem przez te jednostki,

2) powoływanie i odwoływanie dyrektorów jednostek mediów publicznych w trybie i na zasadach określonych w ustawie oraz ustalanie ich wynagrodzenie, a także ocena ich pracę,

3) zatwierdzanie ramowych planów programowych i planów finansowych jednostek mediów publicznych oraz sprawowanie nadzoru nad ich działalnością,

4) tworzenie, łączenie i likwidowanie jednostki mediów publicznych w trybie i na zasadach określonych w ustawie.

Uwzględniając istotę i znaczenie wymienionych wyżej zadań i kompetencji Rady Mediów Publicznych dla funkcjonowania mediów publicznych w Polsce, za najwłaściwszy uznany został w projekcie konkursowy tryb wyłonienia jej członków (art. 19 ust. 1). Kwalifikacje i inne wymagania szczegółowe postawione kandydatom do Rady oraz konkursowy tryb obsady stanowisk w Radzie, stanowić ma, w samym założeniu, gwarancję wyłonienia najlepszych kandydatów, dysponujących kwalifikacjami i doświadczeniem pozwalającym sprostać stojącym przez członkami Rady zadaniom.

Rada jest organem kadencyjnym (art. 19 ust. 1 i 4), jednakże zgodnie z art. 20 ust. 1, Komitet może, większością 3/5 ustawowej liczby jego członków, podjąć uchwałę o odwołaniu wszystkich członków Rady, w przypadku odrzucenia jej sprawozdania po raz drugi w trakcie kadencji Rady. Członek Rady może także zostać odwołany ze składu Rady, jeżeli sprzeniewierzył się zasadom bezstronności lub zasadom medialnej służby publicznej (art. 9 ust. 1 pkt 4).

Rada, jako organ kolegialny, podejmuje uchwały na posiedzeniach, a jej szczegółową organizację i tryb pracy określa regulamin uchwalony przez Radę i zatwierdzony przez Komitet (art. 21 ust. 5).Rada wykonuje swoje działania przy pomocy Biura Rady.Biuro Rady zapewnia administracyjną obsługę prac Kolegium Elektorskiego, Komitetu oraz Instytutu Mediów Publicznych. (art.23) Ze względu na skład Rady oraz i charakter wypełnianych przez nią funkcji, Członkostwo w Radzie uprawnia jej członków do pobierania z tego tytułu uposażenia, a okres członkostwa w Radzie traktuje się za równoważny zatrudnieniu w ramach stosunku pracy (art. 22).

Dział V. Fundusz Mediów Publicznych – art. - 40- 60Istotna rola w zakresie społecznej kontroli mediów publicznych przypada Funduszowi Mediów Publicznych (art. 40 ), który tworzą:

1) Dyrektor Funduszu2) Rada Funduszu Mediów Publicznych, zwana dalej „Radą Funduszu”,

Fundusz sprawuje kontrolę finansowania programów i utworów realizujących medialną służbę publiczną.

Dyrektor Funduszu kieruje pracami Funduszu i reprezentuje go na zewnątrz, a także jest obowiązany do kontroli rozliczenia przychodów i kosztów dofinansowanych przedsięwzięć. Kontroli podlega również przebieg i sposób realizacji przedsięwzięcia oraz prawidłowość wykorzystania otrzymanego dofinansowania. (art..42, art. 60).

Do zadań Dyrektora Funduszu należy w szczególności:1) opracowywanie rocznego planu działalności oraz rocznego planu finansowego

Funduszu, ze szczególnym uwzględnieniem określenia minimalnego udziału procentowego środków funduszu mediów publicznych przeznaczonych na produkcje realizowane poza województwem mazowieckim;

2) sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności oraz rocznego sprawozdania finansowego Funduszu;

3) dofinansowywanie przedsięwzięć z zakresu produkcji audycji, treści realizujących medialną służbę publiczną, po zasięgnięciu opinii ekspertów wskazanych wspólnie przez Radę;

4) sprawowanie zarządu majątkiem Funduszu;5) prowadzenie gospodarki finansowej Funduszu. (art. 42)

Na stanowisko Dyrektora Funduszu Komitet powołuje osobę wyłonioną w drodze konkursu. Dyrektorem Funduszu może zostać osoba, która spełnia wymagania określone w art. 4 ust. 1 oraz posiada co najmniej trzyletni staż pracy na stanowiskach kierowniczych, z zastrzeżeniem art. 4 ust. 3. (art. 44)

W uzasadnionych przypadkach, przewidziano natomiast możliwość odwołania Dyrektora przez Komitet przed upływem kadencji (art. 45).

Rada Funduszu, poza wytyczaniem kierunków działania Funduszu, pełni funkcje opiniodawcze (art. 47), stąd 11-osobowy skład Rady Funduszu jest kształtowany w drodze powołania przez Komitet spośród kandydatów zgłoszonych przez reprezentatywne podmioty wymienione w art. 48, a członkowie Rady funduszu pełnią swoje funkcje społecznie, nie pobierając z tego tytułu wynagrodzenia (art. 8 ust. 1).

Fundusz ma za zadanie wspierać produkcję audycji i treści realizujących medialną służbę publiczną przez ich dofinansowywanie. Fundusz udziela dofinansowania przedsięwzięć medialnych, a zwłaszcza audycji lub treści realizujących medialną służbę publiczną rozpowszechnianych za pomocą telewizji, radia, Internetu, prasy, mediów obywatelskich oraz nowych mediów, kierując się potrzebą:

1) wspierania edukacji, społeczeństwa obywatelskiego, tworzenia kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, społeczeństwa kreatywnego;

1) dokumentowania osiągnięć kultury;2) zapewnienia dostępu obywateli do rzetelnej informacji i serwisów

informacyjnych;3) sprawowania medialnej kontroli organów władzy publicznej.

(art.55)

Działalność Funduszu jest nadzorowana przez Komitet, w szczególności w zakresie wskazanym w art. 51. Komitet nadaje także Funduszowi statut (art. 51 ust. 5). Struktura wewnętrzna Funduszu, określona w jego statucie, powinna nie tylko zapewniać właściwe warunki organizacyjne dla prawidłowej realizacji zadań przez Fundusz, ale i przewidywać organizację wewnetrzną Funduszu.

W dalszej części Działu V. (art. 52 i n.) uregulowane zostały w sposób szczegółowy zasady gospodarki finansowej Funduszu .

Przyjęto, że Przychodami Funduszu są:1) 25% przychodów, o których mowa w art. 25 ust. 1 pkt 1, przekazanych przez Radę;

2) dotacje z budżetu państwa;3) wpływy z kar, o których mowa w art. 53 i 54 ustawy o radiofonii i telewizji.

W kolejnych przepisach projektu szczegółowo uregulowano zasady dofinansowania jednostki mediów publicznych, przy wykorzystaniu konstrukcji umów cywilnoprawnych (art. 57 i n.).

W innej części projektu (art. 91) uregulowano zawieranie przez Radę, na wniosek dyrektora jednostki mediów publicznych i organu samorządu terytorialnego, trójstronnego kontraktu samorządowego, który określa zadania jednostki mediów publicznych na rzecz danego regionu i zakres finansowania tego działania przez właściwą jednostkę samorządu terytorialnego.

Dział VI. Organizacja i zasady działania jednostek mediów publicznych - art. 61-97

W najobszerniejszym, Dziale VI ustawy uregulowano ogół zagadnień związanych Organizacja i zasady działania jednostek mediów publicznych.

Jednostki mediów publicznych, jako podmioty wypełniające medialną służbę publiczną, finansowane ze środków publicznych, obowiązane są realizować zadania mediów publicznych w państwie demokratycznym, zaspokajając potrzeby społeczeństwa obywatelskiego oraz odbiorców indywidualnych, szczegółowo wymienione i opisane w art. 61 i 62 projektu. Programy jednostek mediów publicznych powinny natomiast odpowiadać bardziej szczegółowym kryteriom sformułowanym w art. 63 ustawy.

Jednym z zagadnień kluczowych dla funkcjonowania i wypełniania zdań mediów publicznych jest ich organizacja. Nie ulega bowiem wątpliwości, że forma organizacyjna tych jednostek oraz inne elementy strukturalne w tym zakresie, jak np. sposób wyłaniania władz jednostek mediów publicznych, stanowić mogą w praktyce istotny czynnik determinujący stopień realizacji przez owe jednostki medialnej służby publicznej. Kierując się zasadami omówionymi szerzej w pkt I. uzasadnienia, w projekcie przyjęto, jako fundamentalne rozwiązanie organizacyjne w tym zakresie, że wszystkie jednostki mediów publicznych będą państwowymi osobami prawnymi, działającymi na podstawie przepisów ustawy i postanowień opartego na niej statutu (art. 66).

Konsekwencją wyboru takiego właśnie rozwiązania co do formy organizacyjnej jednostek mediów publicznych, musiała być likwidacja podmiotów działających obecnie w formie spółek (o czym szczegółowo w dalsze części uzasadnienia dotyczącej przepisów Działu IX ustawy). Przemawiają za tym m.in. wielokrotnie podnoszone w dyskusji publicznej i ogólnie znane argumenty nawiązujące do szeregu negatywnych doświadczeń obecnej praktyki funkcjonowania mediów publicznych w tej formie. Wiele wzajemnie ze sobą powiązanych i pozostających w interakcji elementów o charakterze przyczyn i skutków, doprowadziło tu, najogólniej rzecz ujmując, do braku wymaganego i oczekiwanego w państwie demokratycznym stopnia niezależności i bezstronności mediów publicznych, z wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami w zakresie utrzymania właściwego standardu mediów publicznych, we wszystkich aspektach ich działalności w dotychczasowej formie spółek.

Uwzględniając powyższe, w projekcie przyjęto, że jednostkami mediów publicznych, będącymi państwowymi osobami prawnymi, są jednostki telewizji publicznej i jednostki radiofonii publicznej (ogólnopolskie lub regionalne) oraz Portal Mediów Publicznych. (art.

64). Jednostki te tworzy, łączy lub likwiduje Rada, za zgodą Komitetu, kierując się interesem publicznym, w tym zaspokajaniem potrzeb regionalnych, a także zmianami technologicznymi w mediach (art. 65). Rada nadaje również jednostce mediów publicznych statut (art. 66 ust. 2).

Jak z powyższego wynika, organem posiadającym kompetencję w zakresie tworzenia, łączenia lub likwidacji jednostek mediów publicznych jest Rada, działająca za zgodą Komitetu. Omówione przepisy należy jednakże odczytywać łącznie z przepisami art. 144 ust. 1 ustawy, z których wynika, że następcami prawnymi podlegających likwidacji spółek Telewizja Polska i Polskie Radio, zgodnie z art.143 w zakresie ogółu praw i obowiązków majątkowych (z pewnymi wyłączeniami) stają się z mocy prawa jednostki mediów publicznych:

1) Telewizji Polskiej-Spółka Akcyjna - państwowa osoba prawna Telewizja Polska,2) Radia Polskiego-Spółka Akcyjna - państwowa osoba prawna Polskie Radio,3) spółki radiofonii regionalnej - państwowe osoby prawne, regionalne jednostki

radiofonii.

Innymi słowy, w przepisach dostosowujących projektu ustawy, a zatem mających z ich istoty jednorazowe zastosowanie, utworzone zostały wymienione wyżej w pkt 1-3 państwowe osoby prawne, ale taki stan rzeczy, założony na dzień wejścia w życie ustawy, nie jest bynajmniej traktowany jako spetryfikowany. Rada, za zgodą Komitetu, może bowiem, korzystając z przysługujących jej na mocy art. 65 ust. 2 ustawy uprawnień, dokonać zmian w organizacji wskazanych wyżej w pkt. 1-3 jednostek mediów publicznych, co w praktyce może polegać zwłaszcza na połączeniu takich jednostek albo nawet na swoistej ich konsolidacji, tj. połączeniu w jedną jednostki radiofonii i jednostki telewizji. Rada ma bowiem w tym zakresie znaczną swobodę co do wyboru organizacyjnego kształtu wskazanych jednostek mediów publicznych.

Rada nie będzie natomiast dysponować ową swobodą w odniesieniu do tworzenia i rozpowszechniania ogólnopolskich programów telewizyjnych i radiowych. W art. 72-74 projektu zakłada się bowiem swoistą ustawową petryfikację co do następujących programów:

1. TVP1, TVP2 i TVP3, przy czym program TVP3 jest ogólnokrajowym programem, w którym co najmniej 4 godziny programu stanowią regionalne programy telewizyjne, nie nadaje on reklam ogólnokrajowych, a program wspólny TVP3, realizować ma w szczególności potrzeby edukacyjne, kulturowe oraz dzieci i młodzieży.

2. Programów radiowych I, II, III i IV, przy czym Program II realizować ma w szczególności potrzeby kulturowe, a Program IV w szczególności potrzeby młodzieży.

Ustawa zawiera także dalsze, szczegółowe przepisy co do funkcjonowania jednostek mediów publicznych, w szczególności co do ich obowiązków programowych (art. 79-90), w tym kwestii nadawania reklam i ich rodzaju oraz ich obowiązków wobec organów państwa i innych podmiotów (art. 92-97 ).

Nową jednostką przewidzianą w projekcie ustawy jest Portal Mediów Publicznych (art. 76 i n.), utworzony w celu udostępniania audycji i treści wytworzonych przy udziale środków publicznych oraz audycji archiwalnych jednostek mediów publicznych, z umiejscowionym w jego strukturze Archiwum Mediów Publicznych. Portal tworzyć będzie strony internetowe i wyodrębnione zasoby niezbędne dla realizacji zadań kulturowych, edukacyjnych i informacyjnych społeczeństwa obywatelskiego, a wśród innych jego zadań znajduje się m.in. archiwizacja, digitalizacja, remastering i renowacja zasobów archiwalnych. Działalność tego Portalu może w znaczący sposób ułatwić każdemu zainteresowanemu bezpłatny dostęp do wszystkich bieżących oraz archiwalnych zasobów medialnych, przy czym zgodnie z art. 144 ust. 3 ustawy, Portalowi zostaną przekazane materiały archiwalne tworzące zasób obecnych spółek Telewizja Polska i Polskie Radio oraz archiwum byłego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji "Polskie Radio i Telewizja".

Istotne znaczenie dla funkcjonowania mediów publicznych, ma kwestia obsady organów zarządzających. Dlatego też w projekcie, na co wskazano już wyżej przy omawianiu wymagań kwalifikacyjnych oraz konkursowego trybu obsady stanowisk, przyjęto, że stanowiska dyrektorów jednostek mediów publicznych, którzy kierują nimi i reprezentują je na zewnątrz, obsadzane będą w drodze konkursu, spośród kandydatów spełniających wymagania kwalifikacyjne odpowiednie do zajmowanego stanowiska (art. 69 ust. 1 i 2). Względną niezależność tak wyłonionych dyrektorów w sprawowaniu powierzonych im funkcji, gwarantować ma ich kadencyjność (4-letnia kadencja, art. 69 ust. 3) oraz ograniczenie do niezbędnego minimum przypadków ich odwołania.Jednocześnie wskazać należy, iż w stosunku do obecnej organizacji mediów publicznych nastąpi znaczne ograniczenie stanowisk kierowniczych (rady nadzorcze, zarządy).

Dział VII. Zasady finansowania jednostek mediów publicznych – art. 98- 105

W dziale VII. projektu uregulowano zasady finansowania jednostek mediów publicznych, w tym przychody i fundusze jednostek mediów publicznych (art. 98-100 ) oraz ich plany i sprawozdania finansowe (art. 101-105 ). Przepisy te zapewniają jawność i przejrzystość finansowania mediów publicznych, czemu służy także obowiązek publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej (art. 105 ).

Dział VIII. Powszechna opłata audiowizualna – art. 106-114

Projekt zakłada, że gros środków służących finansowaniu mediów publicznych pochodzić będzie z powszechnej opłaty audiowizualnej, która zastąpić ma opłaty abonamentowe, pobierane obecnie na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych.

Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że powszechna opłata audiowizualna obejmuje nie tylko prawo do korzystania z radia i telewizji tak jak obecnie, ale też prawo dostępu do zasobów audiowizualnych zarówno tych archiwalnych jak i nowotworzonych. W zamyśle projektodawców, będą one powszechnie, nieodpłatnie dostępne za pośrednictwem Portalu Mediów Publicznych, co zarazem wiąże się z koniecznością archiwizowania tych zasobów, konserwacją, renowacją i digitalizacją.

Materia ta wymagała zatem szczegółowego uregulowania w odrębnym Dziale VIII ustawy, gdzie w kolejnych trzech rozdziałach unormowano kwestie podmiotów zobowiązanych oraz płatników (art. 106-108 ), odliczenia od podatku oraz zwolnienia z opłaty (art. 109 ) oraz wysokość oraz pobór opłaty (art. 110-114 ).

Co do zakresu podmiotowego powszechnej opłaty audiowizualnej, to podlegają jej uzyskujące przychody osoby pełnoletnie, mające miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym przedsiębiorcy oraz podmioty uzyskujące dochody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych (art. 106 ust. 2).

Powszechna opłata audiowizualna podlegałaby odliczeniu od podstawy opodatkowania podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dochodowego od osób prawnych, podmiotów wskazanych w art. 109 ust. 2 projektu, natomiast zwolnione byłyby w całości z obowiązku uiszczania opłaty osoby wymienione w art. 109 ust. 3.

1) Jeżeli chodzi o wysokość opłaty audiowizualnej, to od osób fizycznych przewiduje się ją w wysokości 8 zł miesięcznie, a od osób podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, byłaby ona uzależniona od liczby telewizorów.

Płatnikami opłaty byłyby podmioty wskazane w art. 108 ustawy, tj. w odniesieniu do osób fizycznych ich pracodawcy oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub inne organy właściwe organy emerytalne, a w odniesieniu do podmiotów opłacający podatek od osób prawnych, te podmioty lub płatnicy tego podatku. Zakłada się, że wpływy z tytułu opłaty osiągną kwotę szacunkową w granicach 1,5 mld zł.

Dział IX. Przepisy zmieniające, dostosowawcze, przejściowe i końcowe - art. 115 – 152

Ze względy na złożoną materię regulacji ustawy o mediach publicznych, rozbudowany jest Dział IX ustawy, zawierający zmiany w przepisach 18. obowiązujących ustaw (art. 115 - 133 oraz liczne przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe (art. 133 – 152 ).

Zróżnicowanie daty wejścia w życie poszczególnych przepisów ustawy jest uzasadnione z następujących przyczyn.

14- dniowy termin wejścia w życie art. 143 i art. 145-147 ustawy jest podyktowany potrzebą postawienia w stan likwidacji spółek Telewizja Polska i Polskie Radio odpowiednio wcześniej przed utworzeniem następców prawnych tych spółek, tj. państwowych osób prawnych Telewizja Polska oraz Polskie Radio oraz zapewnienia tym ostatnim podmiotom niezbędnych częstotliwości. Z tym samym dniem powinni podjąć także czynności powołani w tym celu likwidatorzy tych spółek.

Niezbędne było także odpowiednio wczesne wejście wżycie przepisu art. 146 ustawy, regulującego status pracowników likwidowanych spółek.

Wejście w życie z dniem ogłoszenia przepisów wymienionych w art. 152 pkt 1, jest uzasadnione ze względu na regulowaną nimi materię.

I tak wejście w życie z dniem ogłoszenia art. 4-8, art. 11 pkt 3, 4 i 8, art. 12-16, art. 18 pkt 5, art. 19 ust. 1-3, art. 21-23, art. 34, art. 36-38, art. 40, art. 44, art. 46 ust. 2 i 3, art. 48, art. 50, art. 51 ust. 5, art. 69 ust 1 i 2, art. 137-141, art. 148 i art. 149,, jest uzasadnione potrzebą niezwłocznego przystąpienia do wyłaniania przewidzianych w projekcie organów społecznej kontroli jednostek mediów publicznych oraz organizacji konkursów na stanowiska obsadzane w tym trybie, wskazane w art. 5 ust.1 ustawy, jak również wyłonienie kandydatów do objęcia tych stanowisk. Podobnie wejście w życie z dniem ogłoszenia art. 69 ust. 1 i 2, pozwoli niezwłocznie przystąpić do procedury konkursowego wyłaniania kandydatów na dyrektorów utworzonych ustawą jednostek mediów publicznych.

Z kolei wejście w życie w tym terminie art. 51 ust. 2 umożliwi niezwłocznie opracowanie i nadanie statutu Funduszowi, co jest sprawą istotną z punktu widzenia zapewnienia obsługi nowo utworzonych ustawą organów.

Niezwłocznie należy także powołać pełnomocników do spraw organizacji jednostek

mediów publicznych oraz Biura Mediów Publicznych, co uzasadnia wejście w życie z dniem ogłoszenia ustawy przepisów art. 148.

Wejście w życie z dniem 1 stycznia 2011 r. art. 106-114 i art. 151 , tj. przepisów o powszechnej opłacie abonamentowej oraz utracie z tym dniem mocy obowiązującej przez ustawę z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych, jest podyktowane względami czysto praktycznymi. W ten bowiem sposób unika się sytuacji, w której w tym samym roku kalendarzowym obowiązują dwa odmienne systemy opłat w tej samej dziedzinie. Dzięki temu unika się także nie tylko tworzenia w tym zakresie rozbudowanej regulacji przejściowej, ale także możliwych praktycznych kłopotów z rozliczeniem nadpłat pojawiających się zawsze w przypadku opłat dokonanych „z góry” za cały rok kalendarzowy.

* * *

Projektodawcy deklarują, że projekt ustawy jest w pełni zgodny z prawem Unii Europejskiej oraz per saldo nie powoduje żadnych ujemnych skutków finansowych dla budżetu państwa. Wprawdzie zwolnienia podatkowe przy powszechnej opłacie audiowizualnej spowodują uszczuplenie budżetu o około 400 – 600 mln zł rocznie, ale równocześnie działalność mediów publicznych wykreuje ruch gospodarczy, który przyniesie budżetowi państwa znacznie wyższe dochody.