TRNG I HC M THNH PH H CH MINHKHOA KINH T V LUT

TI:

VAI TR CA NGUYN TH QUC GIA TRONG NH NC T SN V NH NC X HI CH NGHA GVHD SVTH MSSV LP Th.S TRN C TUN MAI TH KIU NHI 0954062121 LK09A2

Tp.HCM ngy 14 thng 11 nm 2010

1

C

c mn khoa hc php l ni chung u nghin cu cc vn thuc lnh vc ca Nh nc v php lut nhng mi mn khoa hc li c i tng nghin cu cc vn v nh nc v php lut mt cch ton din v hon chnh. Lut Hin php Vit Nam l mt b mn khoa hc quan trng thuc lnh vc khoa hc php l l lun lch s c v tr quan trng trong h thng khoa hc php l ni chung. V rng i tng nghin cu ca n khng phi l mt kha cnh, mt gc no m l tng th v nh nc v php lut. Trong tt c cc ni dung quan trng ca Lut Hin php ni chung th ch nh v nguyn th quc gia l mt ch nh quan trng trong th ch chnh tr. Nhng mi nc nguyn th quc gia c tn gi, v tr, chc nng v vai tr khc nhau tu thuc vo th ch chnh tr v cch thc t chc nh nc, hay ni cch khc l ph thuc vo hnh thc chnh th ca nhng nh nc . Bi tiu lun ny s phn no gip cc bn hiu r hn na vai tr v quyn hn ca nguyn th quc gia mi nc. Mc d c gng ht sc trong vic tm kim t liu v trnh by bi, nhng vn cn nhiu thiu st v hn ch, rt mong thy v cc bn ng gp kin nhng bi tiu lun sau c hon chnh hn. Hy vng bi tiu lun ny s l ti liu hc tp, tham kho hu ch cho nhng bn nghin cu v th ch chnh tr v nguyn th quc gia. Xin chn thnh cm n./. Thng 11 nm 2010

MC LCLi gii thiu..........................................................................................................................22

Mc lc..................................................................................................................................3 M u...................................................................................................................................4 I. Khi qut v nguyn th quc gia trong nh nc t sn v nh nc x hi ch ngha......................................................................................................................................5 I.1 Nh nc t sn...........................................................................................................5 I.1.1 T chc b my nh nc t sn.......................................................................5 I.1.2 Hnh thc chnh th nh nc t sn..................................................................6 I.2.Nh nc x hi ch ngha..........................................................................................8 I.2.1 B my nh nc x hi ch ngha....................................................................8 I.1.2 Hnh thc chnh th nh nc x hi ch ngha.................................................9 II. Thm quyn ca nguyn th quc gia...........................................................................9 II.1 Thm quyn ca nguyn th quc gia trong nh nc t sn.....................................9 II.1.1 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc lp php.....................................10 II.1.2 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc hnh php..................................11 II.1.3 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc t php v cc lnh vc khc.....12 II.2 Thm quyn ca nguyn th quc gia trong nh nc x hi ch ngha..................13 II.2.1 Nhm cc nhim v, quyn hn lin quan n chc nng i din, thay mt nh nc v i ni, i ngoi.................................................................................13 II.2.2 Nhm cc nhim v v quyn hn lin quan n vic phi hp cc thit ch quyn lc nh nc trong cc lnh vc lp php, hnh php, t php .....................15 III. Vai tr ca nguyn th quc gia.................................................................................18 III.1 Vai tr ca nguyn th quc gia trong nh nc t sn.........................................18 III.1.1 Vai tr tch cc m nguyn th thc hin c.............................................18 III.1.2 Nhng tiu cc trong vai tr ca nguyn th quc gia..................................20 III.2 Vai tr ca ch tch nc trong nh nc x hi ch ngha....................................23 Ti liu tham kho................................................................................................................25

M UTrong h thng b my nh nc ca cc nc hin i hu nh u c mt thit ch c bit vi nhng tn gi khc nhau nh: vua, hong , tng thng, on ch tch, hi ng nh nc, ch tch nc. Nhng c cu ny c v tr khc nhau trong b my nh nc3

ca tng nc, cng c gi chung l nguyn th quc gia ngi ng u nh nc, i din cho nh nc v i ni, i ngoi. Nguyn th quc gia l mt ch nh thun tu ca b my Nh nc t sn. Khi cch mng t sn din ra v dnh thng li, giai cp t sn chin thng giai cp phong kin v lp ra b my cai tr mi. Trong b my c s xut hin ca mt th ch mi, l th ch nguyn th quc gia. Nh vy, v c bn thit ch nguyn th quc gia ca cc nc trn th gii hin nay u c xy dng da trn thit ch ca nh nc t sn. Nhn chung s hin din ca nguyn th quc gia cc nc t bn vi nhiu v khc nhau song cng ng mt vai tr nht nh trong vic t chc quyn lc nh nc. c bit l vai tr biu tng cho dn tc, lin kt phi hp cc nhnh quyn lc th hin quan im tha hip giai cp ti cc nc t bn. n nh nc x hi ch ngha, b my nh nc c t chc theo ch tp quyn, th v nguyn tc thit ch nguyn th quc gia ring l khng cn thit, nu khng mun ni l khng dung hp. Ti mt s nc x hi ch ngha khc do truyn thng lch s ca mnh, cn lu gi thit ch ch tch nc, th ch tch nc tuy c coi l nguyn th quc gia ng u nh nc, song pht sinh t c quan quyn lc nh nc cao nht v cng c quan ny thc hin cc chc nng nguyn th. S hin din cc biu hin nguyn th quc gia trong c ch nh nc x hi ch ngha phn nhiu l do thng l quc t - thun li trong vic thc hin mt s hot ng nh nc c tnh cht long trng, hnh thc v chng mc nht nh, phi hp hot ng ca cc c quan trong c ch nh nc. V tr th hai ny ca nguyn th quc gia x hi ch ngha kh khc nhau, ty thuc vo tng nc.

I.

KHI QUT V NGUYN TH QUC GIA TRONG NH NC T SN NH NC X HI CH NGHA. I.1 NH NC T SN I.1.1 T chc b my nh nc T Sn

4

B my Nh nc T sn c t chc theo nguyn tc tam quyn phn lp. Hc thuyt ny do S.Montesquieu (1689 1715) nh T tng v i ngi Php pht trin cc quan im ca J.Locke v nng n ln thnh mt hc thuyt. T tng t do chnh tr ca S. Montesquieu gn cht vi quyn t do cng dn. Theo ng, t do ch c th c c khi php lut c tun th nghim ngt. t c iu ny phi p dng ch phn quyn. Nu ton b quyn lc nm trong tay mt c nhn, hoc mt c quan nht nh th s ny sinh s c on chuyn quyn v c s lm dng quyn lc. Theo S.Montesquieu: quyn lc nh nc chia thnh 3 b phn: quyn lp php, quyn hnh php, quyn t php. Ba quyn ny i trng nhau, khng c mt c quan no ng trn 3 c quan . Hc thuyt tam quyn phn lp tr thnh nn tng cho nguyn tc t chc v hot ng ca b my nh nc t sn. Tuy nhin, vic p dng hc thuyt ny mi nc t sn cng khc nhau. Php khng c p dng trit , cn M th ngi ta li tun th hc thuyt ny mt cch cht ch. Hin php M nm 1787 l hin thn ca hc thuyt tam quyn phn lp. Quyn lp php thuc v Ngh vin; Quyn hnh php thuc v Chnh ph; Quyn t php thuc v To n. Xt v bn cht, nguyn th quc gia l mt ch nh thun tu ca b my nh nc t sn. Vi thng li ca cch mng t sn, xc lp ch i ngh th v nguyn tc, ngh vin l c quan nm quyn lc nh nc cng ng thi l ngi thay mt nh nc, ng u nh nc, tc nguyn th quc gia, th chn cho nh chuyn ch trc y trong nh nc phong kin. Tuy nhin, giai cp t sn do nhiu nguyn nhn, trong c vic mun s dng v th ca vua phc v cho mc ch chnh tr ca mnh, khng hon ton xo b ngai vng phong kin m vn vua tn ti tr v nhng khng cai tr. Nhng nc t bn c coi l tin b c hnh thc nh nc cng ho th li to lp ra mt c cu mi l tng thng, c v tr tng t nh vua vua hin nh. Vua, tng thng c coi l nguyn th quc gia song khng cn chuyn ch (nguyn th) theo ng ngha ca t ny. Lc ny chc nng ca nguyn th quc gia do ba c quan: Ngh vin, chnh ph v nguyn th5

quc gia cng thc hin. Nguyn th quc gia (vua, tng thng) ni chung c vai tr thc t khng ln trong c ch nh nc t sn. Mt s quc gia thit lp ch i ngh bo th ( cc nc gi l cng ho tng thng) th tng thng c quy nh c nhiu quyn hnh hn va ng u nh nc, va ng u quyn hnh php Song vn tun th theo nguyn tc trn, tc l cng vi ngh vin thc hin chc nng nguyn th quc gia. V tr ca cc nguyn th quc gia kiu ny ging nh vua trong ch qun ch nh nguyn tn ti giai on u ca ch nh nc t sn. Nhn chung s hin din ca nguyn th quc gia cc nc t bn vi nhiu v khc nhau song cng ng mt vai tr nht nh trong vic t chc quyn lc nh nc. c bit l vai tr biu tng cho dn tc, lin kt phi hp cc nhnh quyn lc th hin quan im tho hip giai cp cc nc t bn. I.1.2 Hnh thc chnh th nh nc t sn Nh nc t sn l mt th ch ht sc phc tp khng nhng v tnh a dng v hnh thc m cn v cu to bn trong ca n. Nh nc t sn a dng v hnh thc bi trnh pht trin kinh t, tng quan lc lng gia cc giai cp v mc mu thun gia chng khc nhau mi nc. Hnh thc chnh th ca nh nc t sn l cch thc v trnh t thnh lp cc c quan quyn lc ti cao v xc lp mi quan h gia chng. Hnh thc chnh th ca nh nc t sn bao gm Chnh th qun ch lp hin v chnh th cng ho. i vi chnh th qun ch lp hin, quyn lc ca nguyn th (quc vng, vua) c truyn li cho ngi k v. Hnh thc qun ch lp hin hin cn tn ti mt s nc t bn nh Anh, Nht, H Lan S tn ti ca chnh th qun ch lp hin mt s nh nc t sn c nguyn nhn lch s v chnh tr ca n. mt s nc bui u giai cp t sn khng th xo b ngay c ch phong kin nn nh tho hip v sau th quay ra s dng mt s th ch phong kin phc v li ch ca mnh. chnh th qun ch lp hin, chng ta thy c s hn ch nht nh i vi quyn lc ca nguyn th. N cng c nhng c trng ca mt nn hin php mc d cha tht s y v hon chnh theo ng ngha ca n. Cn c6

vo tng quan gia vai tr ca vua v ngh vin, chng ta thy chnh th qun ch lp hin c hai bin dng l: chnh th qun ch nh hp v chnh th qun ch i ngh. chnh th qun ch nh hp, quyn lc ca nguyn th b hn ch trong lnh vc lp php, song li rt rng trong lnh vc hnh php. Hnh thc chnh th ny hu nh khng cn thy cc nc t bn pht trin. Nht Bn (theo Hin php 1889 tn ti n nm 1947), c (theo Hin php 1871) c t chc theo chnh th ny. Chnh th qun ch i ngh tn ti kh ph bin hin nay. chnh th ny, chng ta thy nguyn th quc gia khng c quyn hn trong lnh vc lp php v trong lnh vc hnh php cng b hn ch n mc ti a. Ngh vin thng qua lut v nguyn th khng c quyn ph quyt. Chnh th ny hin ang tn ti Nht Bn (theo Hin php 1947), Thu in (theo Hin php 1974), Anh v B Chnh th cng ho l hnh thc t chc chnh quyn nh nc ph bin nht hin nay cc nc t sn v n khc phc c nhng tn d ca nh nc phong kin. Lnin ch r: Quyn lc v hn ca s giu c trong ch cng ho dn ch s d tr thnh chn chn hn l v n khng l thuc vo mt s thiu st ca c cu chnh tr, vo ci v chnh tr xu xa ca ch ngha t bn. Ch cng ho dn ch l hnh thc chnh tr tt nht c th c c ca ch ngha t bn cho nn khi nm c hnh thc tt nht y th giai cp t sn nng n xy dng quyn lc ca mnh. Chnh th cng ho bin dng l cng ho tng thng v cng ho i ngh. Trong chnh th cng ho tng thng, vai tr ca nguyn th quc gia rt quan trng. Tng thng c nhn dn bu ra. Tng thng va l nguyn th quc gia, va ng u Chnh ph. Chnh ph khng do ngh vin thnh lp. Cc thnh vin Chnh ph do tng thng c v chu trch nhim trc tng thng. Quc hi khng c b phiu khng tn nhim Chnh ph. Hnh thc ny tn ti M v mt s nc chu M Latinh. Cng ho tng thng c mt s c trng ch yu l: tng thng c bu khng phi bi ngh vin; s phn nh ranh gii r rng gia quyn lc ca nguyn th ca ngh vin v ca Chnh ph; tng thng khng c gii tn ngh vin trc thi hn v ngh vin khng c gii tn Chnh ph.7

Cng ho i ngh c c trng bi vic ngh vin thnh lp ra chnh ph; bi vai tr khng ln ca tng thng do ngh vin bu ra. Tng thng chn thnh vin ca ni cc khng phi tu thch m phi chn t s i biu ca phe a s trong ngh vin. Hnh thc ny c p dng Ty c, o, Phn Lan, Italia Hin nay, ngoi chnh th cng ho tng thng v cng ho i ngh th cn mt hnh thc chnh th khc l hnh thc hn hp gia cng ho tng thng v cng ho i. Hnh thc ny ang c s dng Php. I.2 NH NC X HI CH NGHA I.2.1 B my nh nc x hi ch ngha Sau i chin th gii ln th II, nm 1945 hng lot nh nc theo hnh thc x hi ch ngha ra i, trong c Vit Nam. B my nh nc x hi ch ngha c nhng c im: mang tnh cht nhn dn su sc, t chc v hot ng trn c s s u nhim ca nhn dn; lun bo m quyn lc nh nc thng nht, c s phn cng, phi hp gia cc c quan nh nc trong vic thc hin quyn lp php, hnh php, t php (c s chuyn mn ho cao nhng vn thiu s ng b); cc c quan qun l kinh t pht trin hon thin thc hin qun l mi mt i sng x hi v cc c quan cng ch chuyn nghip ngy cng t chc thu hp li; m bo s lnh o ca ng cng sn. Cc b phn cu thnh: Nguyn th quc gia do Quc hi bu, ng u v thay mt nh nc v i ni v i ngoi; C quan quyn lc nh nc: Quc hi do nhn dn bu, hi ng nhn dn c quan quyn lc nh nc a phng, nhn dn a phng bu; C quan xt x: t chc theo n v lnh th; C quan kim st c thm quyn rng; C quan quc phng an ninh c t chc v c th ring. Nh nc x hi ch ngha c t chc v hot ng trn cc nguyn tc: m bo s lnh o ca ng cng sn; Nguyn tc m bo tnh thng nht ca quyn lc nh nc; Bo m s tham gia ca nhn dn vo t chc v hot ng ca b my nh8

nc x hi ch ngha; Nguyn tc tp trung dn ch; Nguyn tc php ch x hi ch ngha; Nguyn tc bnh ng, on kt gia cc dn tc. I.2.2 Hnh thc chnh th nh nc x hi ch ngha Nh nc x hi ch ngha theo hnh thc chnh th cng ho: Quc hi l c quan i biu cao nht, c quan quyn lc nh nc cao nht, do nhn dn trc tip bu ra mt cch dn ch, chu s gim st ca nhn dn. Thnh vin ca Quc hi c th b bi nhim hoc min nhim; khng c tnh trng Quc hi b gii tn trc thi hn; Quc hi thnh lp Chnh ph, Ch tch nc Nguyn th quc gia l mc xch, c ch phi hp hot ng cc c quan ti cao trong nh nc. Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc hi, thc hin chc nng hnh php, chu trch nhim trc Quc hi; khng c tnh trng tp th Chnh ph b gii tn. ng cng sn l chnh ng duy nht nm gi quyn lc nh nc.

II.

THM QUYN CA NGUYN TH QUC GIA.

II.1 THM QUYN CA NGUYN TH QUC GIA TRONG NH NC T SN. Thm quyn ca nguyn th quc gia cc nc ph thuc nhiu vo c ch chnh tr v hnh th chnh th. Ti cc nc Vaticng, Mnac, Sp v cc nc cng ho hn hp, nguyn th c quyn hnh rng ln v can thip ng k vo lnh vc lp php. Ngc li, ti cc nc i ngh c cng ho v qun ch, mc d Hin php cc nc ny quy nh nguyn th nm quyn hnh php v cng vi Ngh vin nm quyn lp php nhng trn thc t, nguyn th ch yu ng vai tr nghi l, quyn lc mang tnh tng trng. Tuy nhin trn thc t, quyn lc nguyn th ca mi nc khc nhau, ph thuc vo c ch chnh tr, quy nh c th Hin php mi quc gia Quyn lc ca nguyn th vi vai tr l ngi ng u nh nc, tri trn cc lnh vc lp php, hnh php v t php.9

II.1.1 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc lp php: Ti hu ht cc quc gia quyn ny thuc v ngh vin nhng nguyn th cng c mt phn quyn trong lnh vc lp php l sng kin lp php v ph quyt lp php. Quyn sng kin lp php ca nguyn th ch c mt s nc chu u p dng. Tuy nhin, nguyn th vn c quyn tc ng n lp php thng qua vic gi cc thng ip n ngh vin, hay ch tr cng vic son tho d lut ca Chnh ph trnh ngh vinNguyn th nhiu nc cn c quyn cng b cc o lut v c quyn ph quyt lp php. Ti cc nc i ngh, nguyn th thc hin quyn ph quyt lut nhm hn ch kh nng lm quyn ca ngh vin, v c th l ca c Chnh ph. Ti cc nc c ch tng thng th tng thng c trao quyn ph quyt lp php nhm bo m th cn bng quyn lc gia hnh php v lp php. C ba cch ph quyt l ph quyt tuyt i, ph quyt tng i v ph quyt la chn. Ph quyt tuyt i l khi nguyn th ph quyt, d lut khng th tr thnh lut (Anh, B). Ph quyt tng i l d lut b nguyn th ph quyt vn c th tr thnh lut nu ngh vin thng qua ln th hai vi mt a s tng t hay cao hn l 2/3 hay 3/4 th d lut tr thnh lut. Ph quyt la chn l nguyn th c quyn nguyn th ph quyt mt s iu khon trong d lut hay ph quyt mt s iu khon trong d lut hay ph quyt ton vn d lut. Nguyn th nhiu nc i ngh cn c quyn b nhim mt s thng ngh s, c quyn triu tp cc kha hp ca ngh vin, khai mc k hp ngh vin. II.1.2 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc hnh php Quyn hn ca nguyn th th hin trc ht bng vic b nhim cc quan chc cp cao ca Chnh ph v iu hnh hot ng ca n. Ti cc nc qun ch chuyn ch, qun ch nh nguyn, cng ho tng thng hay cng ho hn hp, nguyn th t mnh la chn v b nhim cc thnh vin Chnh ph hay phi hp vi Ngh vin thc hin quyn ny. Ti M, Sp, Mnac nguyn th trc tip lnh o Chnh ph. Nguyn th cng c quyn cch chc cc thnh vin Chnh ph10

theo quy nh ca mi nc. Cc nc cng ho hn hp, tng thng cng c quyn lnh o Chnh ph cho d tng thng khng nm trong c cu ca Chnh ph. Ti cc nc i ngh, nguyn th c quyn la chn ngi gi chc Th tng ng ra thnh lp Chnh ph. Nguyn th thc hin quyn ny theo s t vn ca c quan gip vic, thng gm i din ca cc nhnh quyn lc hay theo s t vn ca th lnh cc ng c gh trong Ngh vin. Nguyn th khng trc tip nm quyn hnh php v cng khng ch o trc tip Chnh ph. Quyn hnh php ca nguyn th a s ch mang tnh tng trng v hu ht cc quyn quyt nh mang tnh hnh php, nguyn th ch thc hin da trn xut ca Chnh ph hay phi c Ngh vin ph chun. Vi t cch l ngi ng u nh nc, a s cc nguyn th u c quyn thng lnh cc lc lng v trang (c hiu thng thng gm qun i, an ninh v cnh st hay ch ring qun i) hay tng t lnh cc lc lng v trang. Ban b tnh trng khn cp hay thit qun lut trong mt a phng hay c nc, c quyn ban b tng ng vin cc b trong cc trng hp c n nh trong Hin php. Theo quy nh ca Hin php nhiu nc, nguyn th thc hin quyn ny phi c Ngh vin hay thng vin ph chun. Trong thi gian thit qun lut hay tnh trng khn cp, nguyn th c th ban hnh sc lnh c gi tr nh mt o lut thc hin quyn lc. Nguyn th mt s nc c quyn cng b quyt nh chin tranh v ho bnh, tuy nhin phi c Ngh vin tn thnh trc . C quyn phong hm cao cp trong lc lng v trang. Quyt nh phong hm ca nguyn th ti a s cc nc theo s xut ca Chnh ph. Trong lnh vc i ngoi, nguyn th cc nc u c quyn thay mt cho nh nc. Ti a s cc nc, quyn hn ca nguyn th trong lnh vc i ngoi l rt ln. Nguyn th c th m phn k kt cc hip c quc t song phng hay a phng theo s xut ca Chnh ph, ph chun cc hip c quc t c Chnh ph k kt. Nguyn th cn c quyn b nhim i s, i din ngoi giao (ti nhiu nc phi c thng vin hay ngh vin ph chun); triu hi cc i s; tip nhn u nhim th ca cc i din ngoi giao nc ngoi; quyt nh phong hm cp ngoi giao. Vai tr ca nguyn th ch ni bt khi11

t nc hay ch chnh tr ri vo khng hong hay t lit. Mc d nguyn th khng nm quyn hnh php trc tip nhng vn gi cng v trn m bo cc lc lng v trang thng nht v on kt, khng b cc lc lng chnh tr chi phi, lm vic tun theo Hin php v php lut. II.1.3 Thm quyn ca nguyn th trong lnh vc t php v cc lnh vc khc. Trong lnh vc t php, nguyn th c Hin php quy nh bo m cho t php c lp v nguyn th l ngi ng gia ba nhnh quyn lc hay ng trn ba nhnh quyn lc v nguyn th l phi chnh tr. Nguyn th c quyn b nhim thm phn cc cp hay to n cp cao, hay tng cng t, ngi ng u ngnh t php. Hu ht Hin php cc nc quy nh nguyn th c quyn n x hay c x. V tr c lp v phi Chnh ph ca nguyn th nhiu nc gip cho nguyn th thc hin quyn n x hay c x v t v khch quan. Nguyn th cc nc cn c quyn ban thng hun, huy chng, danh hiu vinh d nh nc. Ti cc nc i ngh v mt s nc khc, nh vua hay tng thng cn m nhim cc chc nng lin quan n cc vn o c, tn gio, an sinh x hi, chm lo gio dc, y t, mi trng, vic lm, thc hin chnh sch i vi ngi ngho, vi dn tc thiu s a ra kin ngh ti Chnh ph v ngh vin; l ngi bo tr hay bo m hot ng cho cc c quan, t chc lm vic mt cch c lp hay mang tnh cht phi Chnh ph, phi chnh tr lm chc nng x hi, bo v quyn con ngi v cc chc nng theo quan im nhiu nc i hi cn c s c lp khi thc hin nhim v. C quyn ngh sa i Hin php. gip nguyn th thc hin cc chc nng, nhim v ca mnh, nhiu nc thit lp mt c quan gip vic cho nguyn th, v d Hi ng nh nc ti H Lan, B o Nha, Ailen, Hi ng cng ho ti Hy Lp, Vn phng Tng thng ti Nga Vai tr ca c quan gip vic ny ti mi nc khng ging nhau. Ngoi ra cn c cc hi ng hay u ban lm nhim v c tnh cht chuyn mn, theo quy nh ca mi nc. Ti mt vi nc i ngh hay hn hp cng c chc v ph tng12

thng (Thu S, Bungari,) Cc nc chu u khng thit lp chc v ph tng thng khi duy tr ch Th tng, tr mt s nc nh Bungari. II.2 THM QUYN CA NGUYN TH TRONG NH NC X HI CH NGHA. Thm quyn ca Ch tch nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam c Hin php quy nh iu 103 (gm 12 vn ) v mt s iu khon khc c lin quan ( nh iu 135, iu 139). C th phn chia cc nhim v, quyn hn ca Ch tch nc thnh hai nhm: II.2.1 Nhm cc nhim v, quyn hn lin quan n chc nng i din, thay mt nh nc v i ni, i ngoi. Ch tch nc nc ta cng nh ht cc nguyn th quc gia u c quy nh quyn ny. l:-

C, triu hi i s c mnh ton quyn ca Vit Nam; tip nhn i s c mnh ton quyn ca nc ngoi.

- Tin hnh m phn, k kt iu c quc t nhn danh Nh nc cng ho x hi ch ngha Vit Nam vi ngi ng u Nh nc khc. - Trnh Quc hi ph chun iu c quc t trc tip k. - Quyt nh ph chun hoc gia nhp iu c quc t, tr trng hp cn trnh Quc hi quyt nh. y tu mc quan trng ca iu c hoc theo quy nh v iu c m quyt nh Ch tch nc hay Quc hi ph chun. - Quyt nh cho nhp, thi, hoc tc quc tch Vit Nam. - Thng lnh cc lc lng v trang nhn dn v gi chc v Ch tch Hi ng quc phng an ninh.13

- Cn c vo quyt nh ca Quc hi hoc ca U ban thng v Quc hi cng b hoc quyt nh tuyn b tnh trng chin tranh, ra lnh tng ng vin hoc ng vin cc b, cng b tnh trng khn cp trong c nc hoc tng a phng; trng hp U ban thng v Quc hi khng hp c th ban b tnh trng khn cp. - Quyt nh phong hm s quan cao cp trong cc lc lng v trang nhn dn, hm cp ngoi giao v nhng hm cp Nh nc khc. - Quyt nh tng thng hun, huy chng v cc danh hiu vinh d nh nc khc. - Cng quyt nh i x v ra quyt nh c x. i x l vic tha min truy t i vi mt s loi ti nhn mt dp long trng no . i x do Quc hi quyt nh, Ch tch nc cng b. Cn c x l vic Ch tch nc tha t hoc min hnh pht t cn li i vi nhng phm nhn c hon cnh c bit nh: m au nng, gi c, c cng lao hoc c hon cnh gia nh qu kh khn Vic c x ny thng c thc hin nhn dp l, tt hay kt hp vi vic tha t trc thi hn v gim n. II.2.2 Nhm cc nhim v v quyn hn lin quan n vic phi hp cc thit ch quyn lc Nh nc trong cc lnh vc lp php, hnh php, t php. Trong lnh vc lp php, Ch tch nc c quyn: - Trnh d n lut ra trc Quc hi, kin ngh v lut thng qua vic kin ngh ban hnh lut mi sa i, b sung lut hin hnh ( iu 62 Lut t chc Quc hi). - Cng b hin php, lut v php lnh. Vic cng b cc vn bn ny l mt qu trnh lp php. i vi Hin php, lut do Quc hi thng qua th Ch tch nc cng b thc hin. Thi hn cng b chm nht l 15 ngy k t ngy thng qua ( iu 50 Lut ban hnh vn bn quy phm php lut,14

iu 91 Lut t chc Quc hi sa i nm 2001). Vn bn c hiu lc k t khi cng b theo quy nh ti vn bn. i vi php lnh do U ban thng v Quc hi thng qua th Ch tch nc cng b trong thi hn 15 ngy k t ngy thng qua. Ch tch nc c quyn ngh U ban thng v Quc hi xem xt li php lnh trong thi hn 10 ngy. Nu php lnh vn c U ban thng v Quc hi biu quyt tn thnh m Ch tch nc vn khng nht tr th trnh Quc hi quyt nh ti k hp gn nht. Trong trng hp ny thi hn cng b chm nht l 10 ngy k t ngy c U ban thng v Quc hi xem xt li thng qua hoc t khi Quc hi quyt nh (iu 49 v iu 51 Lut ban hnh vn bn quy phm php lut). Vic quy nh cho Ch tch nc ngh U ban thng v Quc hi xem xt li php lnh c thng qua c nhiu ngi coi ging nh quyn ph quyt ca nguyn th quc gia mt s nc. Tuy nhin, v bn cht khng hn l nh vy. Quyn ph quyt thng ny sinh trong c ch nh nc c s kim ch v i tng (c ch phn quyn), cn nc ta gia Quc hi, U ban thng v Quc hi v Ch tch nc l thng nht khng c s i trng nn khng c vn ph quyt ln nhau y. Thc cht vn l ch, do Hin php quy nh cho U ban thng v Quc hi c ban hnh php lnh mt loi vn bn c tnh cht lut l ra phi do Quc hi ban hnh di hnh lut nn cn phi thn trng. S tham gia ca Ch tch nc nhm phi hp gii quyt cc vn quan trng mt cch chnh xc nht. Theo quy nh ca lut ban hnh vn bn quy phm php lut th Ch tch nc cn cng b ngh quyt ca Quc hi tng t nh i vi lut; cng b hoc ngh xem xt li ngh quyt ca U ban thng v Quc hi tng t nh i vi php lnh. Tt nhin, khng phi cng b tt c ngh quyt m ch i vi cc ngh quyt nht nh (thng l cc ngh quyt c tnh quy phm). Hin nay quyn ny ca Ch tch nc cha c a vo Hin php m ch c quy nh ti Lut ban

15

hnh vn bn quy phm php lut. Thit ngh, Hin php cn phi ghi r c im ny to s y v thng nht. Trong lnh vc hnh php, Ch tch nc tham gia thnh lp Chnh ph, gim st hot ng ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, cc b trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph, nghe bo co cng tc ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, min nhim, cch chc Ph Th tng, b trng v cc thnh vin khc ca Chnh ph (cn c vo ngh quyt ca Quc hi); Ban b tnh trng khn cp khi U ban thng v Quc hi khng th hp c; trong thi gian Quc hi khng hp, quyt nh tm nh ch cng tc ca Ph Th tng, b trng, th trng c quan ngang b theo (trnh) ca Th tng (iu 20 Lut t chc Chnh ph nm 2001). Trc y, Hin php quy nh cho Ch tch nc thm quyn ln i vi hai vn (thuc lnh vc hnh php) c Hin php quy nh cho U ban thng v Quc hi gii quyt trong thi gian Quc hi khng hp l: Ph chun ngh ca Th tng Chnh ph v b nhim, min nhim, cch chc Ph Th tng, b trng, cc thnh vin khc ca Chnh ph v quyt nh vic tuyn b chin tranh khi nh nc b xm lc th Ch tch nc c quyn ngh U ban thng v Quc hi xem xt li cc ngh quyt v vn (trong thi hn mi ngy); nu ngh quyt vn c U ban thng v Quc hi biu quyt tn thnh m Ch tch nc vn khng nht tr th Ch tch nc trnh Quc hi quyt nh ti k hp gn nht (khon7 iu 103 Hin Php). Nay ngh quyt sa i, b sung mt s iu ca Hin php nm 1992 (Quc hi thng qua thng 12/2001) b quyt nh ca U ban thng v Quc hi v ph chun ngh ca Th tng v vic b nhim, min nhim, cch chc Ph Th tng v cc thnh vin khc ca Chnh ph cng nh quyn quyt nh tuyn b tnh trng chin tranh khi Nh nc b xm lc (U ban thng v Quc hi ch thc hin quyn ny khi Quc hi khng th hp c v sau phi a ra Quc hi xem xt, quyt nh ti k hp gn nht), do Ch tch nc khng cn thc hin quyn ny na.

16

Trong lnh vc t php v gim st, Ch tch nc gii thiu Quc hi bu, min nhim, bi nhim Chnh n To n nhn ti cao, Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao; b nhim Ph Chnh n v thm phn To n nhn dn ti cao, Chnh n, Ph Chnh n, thm phn To n qun s trung ng, Ph vin trng v kim st vin Vin kim st nhn dn ti cao. Ch tch nc xem xt v quyt nh vic n x (gim n t hnh). Chnh n To n nhn dn ti cao v Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao chu trch nhim v bo co cng tc trc Quc hi; trong thi gian Quc hi khng hp th chu trch nhim v bo co cng tc trc U ban thng v Quc hi v Ch tch nc. bo m thc hin cc nhim v, quyn hn ca mnh Hin php quy nh Ch tch nc c quyn tham d cc phin hp ca U ban thng v Quc hi. Khi xt thy cn thit Ch tch nc c quyn tham d cc phin hp ca Chnh ph (iu 105 Hin php). Ch tch nc ban hnh php lnh, quyt nh thc hin nhim v, quyn hn ca mnh.

III.

VAI TR CA NGUYN TH QUC GIA Tuy thm quyn ca nguyn th mi quc gia c s khc nhau, nhng qua ta cng phn no hiu c vai tr ca nguyn th i vi t nc. Thc cht vai tr ca nguyn th ch trng n hai vn chnh l chnh sch i ni v i ngoi ca quc gia. Nguyn th chnh l b mt ca quc gia, nhn vo mt t nc th u tin mi ngi thng xem v nguyn th quc gia ny l ai, c v tr v nh hng nh th no i vi t nc. Nhng vn chnh trong chnh sch i ni v i ngoi. III.1 VAI TR CA NGUYN TH QUC GIA TRONG NH NC T SN. III.1.1 Vai tr tch cc m nguyn th thc hin c17

Trong h thng c quan nh nc t sn nguyn th c v tr v vai tr rt quan trng. nhng nc c chnh th cng ho tng thng, ni m nguyn th quc gia ng thi l ngi ng u Chnh ph th v tr ca c quan ny c th coi l trung tm ca quyn hnh php. Vic tr thnh hoc thi gi chc v nguyn th quc gia hon ton tu thuc vo hnh thc chnh th ca nh nc t sn. Trong cc nc theo ch cng ho, chc v ny do c tri bu ln (M) hoc do ngh vin bu ra (Italia, c). Quyn hn v vai tr ca nguyn th quc gia c quy nh khc nhau, tu theo hnh thc chnh th. cc nc cng ho tng thng, vai tr ca nguyn th rt ln. M, tng thng c v tr v vai tr rt ln, khng nhng nh hng n nn chnh tr ca nc M m cn c nh hng n th gii. Vai tr lp php theo iu khon I Hin php: Quyn lc u tin c Hin php Hoa K qui nh dnh cho tng thng l quyn ph quyt ca tng thng i vi cc qui trnh lp php ca Quc hi Hoa K. on 2 v 3, Phn 7, iu khon 1, Hin php Hoa K bt buc bt c o lut no m Quc hi Hoa K thng qua u phi c trnh ln tng thng trc khi tr thnh lut. Mt khi o lut c trnh ln th tng thng c ba s chn la: 1. 2. K vn bn lut v o lut s tr thnh lut. Ph quyt vn bn lut, tr v Quc hi km theo bt c l do v sao

mnh phn i. o lut s khng thnh lut tr khi c hai vin lp php ca Quc hi biu quyt vi t l 2/3 phiu thun gt b s ph quyt ca tng thng. 3. Khng hnh ng g. Trong trng hp ny, tng thng khng k v cng khng ph quyt vn bn lut. Sau 10 ngy, khng k ch nht, c hai trng hp c th xy ra:

Nu Quc hi vn cn nhm hp th o lut tr thnh lut.

18

Nu Quc hi khng nhm hp th vn bn lut khng th tr v Quc

hi c. Lc o lut khng thnh lut. Trng hp ny c bit n l "pocket veto" (tm dch l "ph quyt gin tip"). Nm 1996, Quc hi tm cch nng cao quyn ph quyt ca tng thng qua o lut ph quyt tng phn (Line Item Veto Act). D lut ny cho php tng thng k thnh lut bt c o lut chi tiu no trong khi c quyn ph quyt cc mc chi tiu no trong o lut ny, c bit l bt c khon chi tiu mi no, hay bt c tng s chi tiu no, hoc bt c li ch v thu c gii hn mi no. Mt khi tng thng ph quyt mt mc no trong o lut th Quc hi cng c th ti thng qua mc . Thng th cc nguyn th khng c s mng thc hin cc cuc thay i ln khi nhim chc, tr khi vo cc thi k c kinh t kh khn hay tnh trng khn trng v qun s. Tng thng cng khng ch tr cc bui hp ng b trong vin lp php n nh chin lc ca ng. Tng thng hot ng theo chu k bu c l 4 nm. C l iu quan trng nht trong s nhng quyn lc ca tng thng l quyn lc t lnh Qun i Hoa K trong vai tr tng t lnh. Trong lc quyn lc tuyn chin c hin php t nm trong tay Quc hi th tng thng l ngi nm quyn t lnh v iu khin trc tip qun i v c trch nhim lp k hoch chin lc qun s. Tng thng phi l tng t lnh lc qun v hi qun ca Hoa K. ... iu ny khng bao trm hn quyn t lnh ti cao v quyn iu khin cc lc lng hi qun v qun s ... trong khi quyn lc ny ca vua Anh bao trm c vic tuyn chin, tuyn m thnh lp qun i v t ra cc qui nh i vi cc hm i v lc qun. Tt c nhng quyn lc nh th... phi do quc hi m trch. Song song vic nm gi cc lc lng v trang, tng thng cng l ngi nm gi chnh sch ngoi giao ca Hoa K. Qua B Ngoi giao Hoa K v B Quc phng Hoa K, tng thng c trch nhim bo v ngi M hi ngoi v cng dn ngoi quc ti Hoa K. Tng thng c quyn quyt nh vic c nn cng nhn cc quc gia mi v chnh ph mi hay khng, v thng thuyt cc hip nh vi cc quc gia khc. Cc

19

hip nh ny c hiu lc khi c Thng vin Hoa K chp thun vi 2/3 s phiu tn thnh. Mc d khng c qui nh trong hin php nhng tng thng i khi cng c quyn thc hin nhng "tha c hnh php" trong quan h i ngoi. Thng thng, nhng tha c ny c lin quan n cc vn nm trong phm vi quyn lc hnh php; th d, tha c vi mt quc gia no m Hoa K c lc lng qun s hin din ti , cch no mt quc gia thi hnh cc hip nh v bn quyn, hay lm sao thc hin vic giao dch th t ngoi quc. Tuy nhin, th k 21 cho thy rng c mt s m rng rt ln v nhng tha hip hnh php nh th. Nhng ngi ch trch chng li vic ni rng vic s dng nhng tha c hnh php nh th v chng b qua cc qui trnh to ra hip nh v cng nh loi b s kim sot v cn bng quyn lc m hin php qui nh i vi ngnh hnh php trong quan h i ngoi. Nhng ngi ng h p tr li rng nhng tha c nh th to ra mt gii php mang tnh thi i khi nhu cu hnh ng nhanh chng, b mt v ng iu ngy cng gia tng. III.1.2 Nhng tiu cc trong vai tr nguyn th quc gia. Bn cnh nhng vai tr c nh gi l c nh hng ln th tng thng M cng khng trnh khi nhng s ch trch v phn i ca d lun:-

Tng thng qu quyn lc: v s nhng ngi ch trch ngy nay cho rng tng thng qu nhiu quyn lc, khng b kim sot v cn bng quyn lc v bn cht ging nh " vng". Nhng hc gi v hin php ch quyn lc qu mc ca tng thng v cho rng tng thng ging nh "nhng nh c ti lp hin" c "ng c tuyn b tnh trng khn cp" nhm nm ly quyn lc "gn ging nh c ti. Mt ngi ch trch khc vit rng quyn lc tng thng m rng l mi e da ln nht cha tng thy i vi s t do c nhn v lut php dn ch.

-

Hnh nh v quan h cng chng: Mt s ngi cho rng hnh nh ca tng thng c chiu hng b cc vin chc hnh php c trch quan h20

cng chng v chnh tng thng ngy to ln. Mt ngi ch trch din t tng thng ging nh "gii lnh o b tuyn truyn" m c mt "quyn lc m hoc quanh chc v ny"; mt ngi ch trch khc din t hin tng quanh chc v tng thng bng t "cult", c ngha l s sng bi. Nhng quan chc iu hnh v quan h cng chng ca chnh ph gin cnh mt cch mu mo nhng dp ghi hnh c tng thng ang ti ci vi m ng cng ang ti ci cho cc my quay thu hnh.-

Chi tiu thm thng: Trong sut 100 nm qua, t c v tng thng no tinh thng trong vic kim ch mc chi tiu nm trong gii hn. Cc tng thng ha hn kim sot chi tiu nhng trn thc t kh kim sot ni ngn sch. Sau s kin 11 thng 9, chi tiu thm thng tr li di thi Tng thng Bush v gi mc cao. Nm 2009, vn phng ngn sch c tnh tng s n lin bang s ln n $12 ngn t la, trong gm c $565 t la tin li phi tr, hay 4 phn trm GDP. Nm 2009, theo c tnh, Hoa K c th b bt buc mn n gn $9,3 ngn t trong vng 10 nm ti. Mt ngi ch trch ng thi cng l mt thng ngh s cnh bo rng iu ny "gn nh to ra mt kch bn m trong quc gia ny s lm vo tnh trng ph sn." Nm 2009, Tng thng Barack Obama tha k 1 ngn sch thm thng chong vng ln n 10% GDP.

-

Quyn lc i vi lp php v ngn sch: Mt s ngi ch trch t co rng cc tng thng ln chim nhiu quyn lc quan trng thuc lp php v ngn sch m thng thng phi thuc v Quc hi Hoa K. Tng thng kim sot mt s lng ln cc c quan lin bang c trch vic to ra nhng qui nh lut l nhng ch c t s theo di ca quc hi. Mt ngi ch trch khc t co rng tng thng c th b nhim mt "i qun gm nhiu 'sa hong' o nhng ngi ny hon ton khng c trch nhim g vi Quc hi nhng c giao ph nhim v dn u nhng n lc v chnh sch ln ca Ta Bch c".21

-

Lm quyn: i khi cc tng thng dng n cc hot ng ngoi php ch v bt hp php, c bit l trong thi chin. Franklin D. Roosevelt s dng nhng nh iu tra lin bang nguyn cu h s ti chnh v thu ca nhng nh chnh tr i lp. Trong mt n lc nhm ngn nga khng b, George W. Bush cho php nghe ln trn h thng in thoi m khng cn lnh t ta n. Hnh ng ny cng nh vic tra trn v t chi quyn php l ca nhng ngi b giam gi b ta n lin bang phn quyt l vi hin. Richard Nixon phm v s lut l khi yu cu mt nhm ngi t nhp vn phng ca mt nh tm l hc thuc ng i lp cng nh vn phng ca y ban Quc gia ng Dn ch Hoa K ri tm cch che du s nhng tay ca Ta Bch c qua vic mua chuc nhng nhn chng trong mt s kin m sau tr thnh v tai ting Watergate.

-

Pht ng chin tranh m khng c s tuyn chin t Quc hi: Mt s ngi ch trch t co rng ngnh hnh php ln quyn tuyn chin, vn c Hin php Hoa K giao ph cho Quc hi. Nm 1993, mt ngi ch trch vit rng "Quyn tuyn chin ca Quc hi tr thnh iu khon b xem thng r rng nht trong Hin php Hoa K.

-

u th bu c ca ng kim tng thng: Cc ng kim tng thng tm cch ti c cho nhim k 2 u c li th hn i th ca mnh, v nhng ngi ch trch t co rng u ny l khng cng bng Cc ng kim tng thng ti tranh c lun c c li th m i th ca h khng c, trong phi k n quyn lc dn dt gii truyn thng a tin nhiu hn v gy nh hng vi nhng s kin cng nh s dng nhiu ngun ti tr ca chnh ph. Mt thng tn vin ghi nhn rng "gn nh tt c ng kim tng thng u gy qu nhiu hn i th ca mnh". iu ny mang li th hn cho nhng ng kim tng thng. Lm dng quyn n x: Cc tng thng b ch trch v lm dng quyn lc ny. Th d, Gerald Ford n x ngi tng chn mnh lm ph22

-

tng thng trc , Richard Nixon. Bill Clinton xut 140 lnh n x trong nhng ngy cui cng cn ti chc, n x cho nhng ngi o phm v nhng ngi ng gp qy vn ng tranh c ni ting. George W Bush gim n cho mt nhn vin vn phng b truy t v che du s dnh lu ca chnh ph trong v Valerie Plame Wilson. III.1 VAI TR CA CH TCH NC TRONG NH NC X HI CH NGHA. Trong b my nh nc x hi ch ngha, Ch tch nc x hi ch ngha, ch tch nc l mt trong nhng thnh t quan trng v trong Hin php thng c hn mt ch nh php lut v Ch tch nc. Tuy nhin, xut php t bn cht v mc ch ca b my nh nc x hi ch ngha, v tr, vai tr, quyn hn v nhim v ca Ch tch nc cng c nhiu im quy nh mi nhm pht huy cao uy tn v trch nhim ca c nhn Ch tch nc, ng thi pht huy vai tr ca cc h thng c quan nh nc v ca nhn dn trong qun l nh nc, qun l x hi. nc ta theo Hin php nm 1992, Ch tch nc l ngi ng u nh nc, thay mt nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam v i ni v i ngoi iu 101. Ch tch nc do Quc hi bu ra trong s cc i biu Quc hi, chu trch nhim bo co cng tc trc Quc hi. Ch tch nc c trao nhiu quyn hn rng ln trong ba lnh vc lp php, hnh php v t php, l ngi gi quyn thng lnh cc lc lng v trang nhn dn v gi chc v Ch tch Hi ng quc phng v an ninh. Tuy nhin, Ch tch nc khng phi l mt c quan thuc h thng c quan quyn lc nh nc hoc c quan qun l nh nc Ch tch nc xt trn nhiu phng din l c quan c v tr c bit v gi vai tr quan trng trong vic bo m s phi hp thng nht gia cc b phn ca b my nh nc x hi ch ngha. Nh vy, vai tr ca nguyn th quc gia ph thuc nhiu vo th ch chnh tr ca mi quc gia. S i mi trong cc chnh sch v cc quyt nh quan23

trng ca mt quc gia hu nh phi thng qua nguyn th. Nguyn th khng nhng c v tr v quyn lc cao m cn c vai tr ht sc quan trng i vi quc gia.

TI LIU THAM KHO

1. Gio trnh Lut Hin Php 2. Gio trnh L Lun Nh Nc V Php Lut 3. Sile bi ging Lut Hin Php 4. Th ch chnh tr cc nc chu u Nh xut bn chnh tr quc gia. 5. Cu hi v hng dn tr li Mn L Lun Chung V Nh Nc V Php lut Nh xut bn T php. 6. Trang web tham kho:

24

http://vi.wikipedia.org/wiki/T%E1%BB%95ng_th%E1%BB%91ng_Hoa_K %E1%BB%B3. http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%C3%AAn_th%E1%BB%A7_qu%E1%BB %91c_gia.

25