VAKIFLAR VE VAKIF KTSAD LETMELERNN VERG MEVZUATI AISINDAN NCELENMES VAKIFLAR VE VAKIF KTSAD LETMELERNN VERG MEVZUATI AISINDAN NCELENMES

Yazar: Gray REDK

E-Yaklam / Mays 2005 / Say: 22 (*)

1- VAKIFLAR HAKKINDA GENEL AIKLAMA Vakf, bir mal, hayrl bir hizmetin grlmesine tahsis edilmek amacyla ve bu hizmetin sonsuza kadar

devam niyetiyle, vakfeden kiinin mlkiyetinden ve zel mlkiyetten kartarak, zel bir mlkiyet

kategorisine aktarma ve o kategoride tutma anlamna gelmektedir. lkemizdeki vakflar esas itibariyle

Eski ve Yeni Vakflar olarak snflandrabiliriz. Eski Vakflar, Cumhuriyet ncesi kurulan vakflardr.

Yeni vakflar ise, Cumhuriyet sonras kurulan vakflar ifade eder. Cumhuriyet ncesi kurulan eski

vakflar, Mazbut, Mlhak ve Aznlk Vakflar olmak zere ksma ayrabiliriz: 1- Mazbut Vakflar

Kurucular ve mtevellileri lm, Vakflar Genel Mdrl tarafndan ynetilen vakflardr. 2- Mlhak Vakflar

Kurucularnn ocuklar ve mtevellileri tarafndan ynetilen fakat, Vakflar Genel Mdrl tarafndan

gzetilip ve denetimi yaplan vakflardr. 3- Aznlk Vakflar Her biri ayr tzel kiilie sahip, lkemizde yerleik gayrimslim vatandalar tarafndan seilen

yneticilerce idare ve temsil edilmekte olup, Vakflar Genel Mdrl ve ilgili kurumlar tarafndan

denetlenen vakflardr. Yeni Vakflar ise, Cumhuriyetin kurulmasndan sonra, ahslarn istei zerine, bamsz mahkemeler

tarafndan kurulup, Vakflar Genel Mdrl tarafndan kurulu senedine uygunluk ynnden

denetlenen vakflardr - lkemizde 1999 yl verilerine gre, 5.376 Mazbut, 322 Mlhak, 161 Aznlk Vakf olmak zere

toplam 5.859 eski vakf bulunmaktadr. Ayn ekilde yeni vakf says da 4545dir. Bunlardan 1941i

sosyal yardm amal, 1121i eitim amal, 625i kltr amal, 526s hayr amal, 260 salk

amal, 72si dier amalarla kurulmutur . lkemizdeki vakflarn yarsndan fazlas Cumhuriyet

ncesi kurulan vakflardr. Bu hali ile Cumhuriyet sonras Trkiye ekonomisinde, vakflarn arlnn

greli olarak azald sylenebilir. [1]

Vergi kanunlarnda vakflarla ilgili spesifik bir tanm yaplmam olmakla beraber, bu kurulular ve

iktisadi iletmeleri ile ilgili yasal dzenlenmelerin Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK), Gelir Vergisi Kanunu

(GVK), Katma Deer Vergisi Kanunu (KDVK) ve Vergi Usul Kanunu (VUK)nda yer ald

grlmektedir. Vakflarn kurulu ve ileyi esaslar Vakflar Kanunu ile bu kanunun atf yapt

Medeni Kanununda dzenlenmitir.

Bir maln belli bir amaca tahsis edilmek zere mal topluluu" eklinde kurulan vakflarn zaman

ierisinde ticari ilikilerde ara olarak kullanld, bu kurulularn faaliyetlerini srdrebilmeleri ve

amalarna ulaabilmeleri iin iktisadi iletmeler kurmak suretiyle bu iletmelerde mal teslimi ve hizmet

ifalarnda bulunduklar grlmektedir. Kazan paylama amac d kurulma zelliinden dolay

vakflara bata vergi yasalar ile tannan ayrcalklar neticesinde bu kurulularn saysnn giderek

artt ve bir ok ynleriyle ilgi oda olmaya devam ettikleri grlmektedir.

Vakflar, gerek veya tzel kiilerin yeterli mal ve haklar belirli ve srekli bir amaca zglemeleriyle

oluan tzel kiilie sahip mal topluluklardr. Gemii ilk alara kadar ve ncelikle dinsel amalarla

faaliyet gsteren vakflarn sonraki alarda deien yaam koullarna uygun olarak eitim, bilim,

sanat, kltr vb. alanlarnda nemli roller stlendii grlmektedir. Bir malvarlnn btn veya

http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/2005056554.htmhttp://mazars.com.tr/index.php?contentId=96#_ftn1

gereklemi yada gerekleecei anlalan her trl geliri veya ekonomik deeri olan haklar

vakfedilebilir. Vakflarda yelik olmaz. Cumhuriyetin Anayasa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasann

temel ilkelerine, hukuka, ahlka, milli birlie ve mill menfaatlere aykr veya belli bir rk yada cemaat

mensuplarn desteklemek amacyla vakf kurulamaz.

Vakf Trk Medeni Kanununun 73. maddesinde; Bal bana mevcudiyeti haiz olmak zere, bir

maln belli bir gayeye tahsisidir." eklinde tanmlanmtr. Daha geni bir tanm ile vakf; bir mal

veya hakkn geliri ile birlikte bal bana bir varla sahip olmak zere, kiinin kendi iradesi ile zel

mlkiyetinden kartlarak bir daha geri alnmamak kaydyla resmi senetle belirlenmi bir amacn

gerekletirilmesi iin tahsis edilmesidir. Vakf kurma ilemi tek tarafl irade beyanna dayanr. Hukukumuzda da vakflar, vakf kurma serbestisi

prensibinden hareketle dzenlenmitir. Medeni Kanunun 102. maddesinde ngrlm olan ekil

artlarna uymak suretiyle herkes, hem vakf kurma hem de kuraca vakfn amacn seme

serbestisine sahiptir. Medeni Kanunun 102. maddesine gre; vakf kurma iradesi, resm senetle veya lme bal tasarrufla

aklanr. Vakf, yerleim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tzel kiilik kazanr. Resmi senetle vakf kurma ileminin temsilci araclyla yaplmas, temsil yetkisinin noterlike

dzenlenmi bir belgeyle verilmi olmasna ve bu belgede vakfn amac ile zglenecek mal ve

haklarn belirlenmi bulunmasna baldr [2] 2- VAKIF KTSAD LETMELER HAKKINDA GENEL AIKLAMA

Vakflar, Medeni Hukuk tzel kiisi statleri ve belli bir maln belirlenen bir amaca tahsisi eklinde

gelien fonksiyonlar gerei, genel olarak birer hayr kurumu niteliindedirler. Bu yaplarndan dolay

da bizatihi vakf tzel kiilii olarak ticari bir faaliyetin ierisinde bulunmalar mmkn

bulunmamaktadr. Zaten bu gereke ile de kanun koyucu vakf tzel kiisini kurumlar vergisi

mkellefleri iine dahil etmemitir. Bununlar beraber, vakflar, ngrlen gayelerini gerekletirebilmek iin bir takm gelir kaynaklarna

sahip olmalar gerektii gereinden hareketle, ticari bir faaliyetten de gelir elde ederek, elde edilecek

bu gelirleri gayelerine kanalize etmek gibi bir yntem ierisinde olabileceklerdir. Vakflar, ticari kazan elde etmek ve elde edilecek bu kazanc gayelerine sarf etmek veya tahsis etmek

amacyla iki trl yaplanma ierisinde olabilirler:

a) Trk Ticaret Kanunu erevesinde gerekli artlar ve ykmllkler yerine getirilerek bir

sermaye irketi kurmak veya kurulu olan bir sermaye irketine ortak olmak. Bu durumda itirak

edilen sermaye irketinin ayr bir tzel kiilii olmas nedeniyle, kazancn paylalmas ve

vergilendirilmesi ile ortaklk ile vakf arasndaki idari ve mali iliki asndan uygulamada

benzer ticari ilikilerden farkl bir boyutu bulunmamaktadr.

b) Vakflarn giriecei ticari faaliyetleri iin vakfa bal bir iktisadi iletme kurmalar ise belirtilen

hususlar asndan zelikle arz etmektedir. Zira vakfa bal olarak kurulacak iktisadi iletmenin

ayr bir tzel kiilii bulunmamaktadr. Bu erevede vakflarn hangi hallerde iktisadi iletme kurmak durumunda olacaklar, iktisadi

iletmelerin kuruluu ve iktisadi iletmenin konumunun aklanmas nem arz etmektedir. Zira

uygulamada baz vakflarn iktisadi bir iletme teekkl ettirmeksizin bizatihi vakf tzel kiilii altnda

ticari faaliyetlerde bulunduklar ve bu yndeki tatbikat sonucunda vakf tzel kiiliinin ticari bir

kurulumu gibi nitelendirildii bilinmektedir. [3]

http://mazars.com.tr/index.php?contentId=96#_ftn2http://mazars.com.tr/index.php?contentId=96#_ftn3

3- VAKIFLARIN VE VAKIF KTSAD LETMELERNN VERG KANUNLARI KARISINDAK

DURUMLARI 3.1-KURUMLAR VERGS KANUNU Vakf tzel kiilii kurumlar vergisine tabi deildir. Ancak vakfa bal vakf iktisadi iletmesi Kurumlar

Vergisi Kanunu 1 (D) bendi gerei kurumlar vergisine tabidir. Vakf iktisadi iletmeleri dier kurumlar

vergisi mkellefleri gibi kurum kazanc zerinden kurumlar vergisi hesaplayacaktr. Ancak, iktisadi

iletmelerden tzel kiilikleri bulunmayanlarn elde ettikleri kazancn vergilenmesinde, KVKnun

27/2. maddesine gre bu iktisadi iletmeler tarafndan elde edilen kazancn vergisi, iktisadi iletmenin

bal bulunduu vakftan aranacaktr. Yani tarhiyatn muhatab vakf tzel kiilii olacaktr. [4]

Kurumlar Vergisi Kanununun genel gerekesinde dernek ve vakflarn iktisadi iletmelerinin

vergilendirilmesinin nedeni aadaki ekilde aklanmtr. Cemiyet ve tesislere (vakflara) ait iktisadi iletmelerin vergiye tabi tutulmalar, kendiliinden

anlalaca zere bir prensip icabdr. Mtekamil vergi sistemlerinde deil yalnz cemiyet ve tesislere

bal olan iktisadi iletmeler, hatta dorudan doruya cemiyet ve tesislerin kendileri de vergiye tabi

bulunurlar. Bizde verginin dorudan doruya cemiyet ve tesislere kadar temili imdilik muvafk

grlmese de; bunlara bal iktisadi iletmelerin teklifinde tereddt edilemeyecei aikardr. Dorudan

doruya devlet messeseleri vergiye tabi tutulurken, cemiyetlere ait iletmelerin vergi d braklmalar

elbette mmkn olamaz. ktisadi amme teekkllerinin vergilendirilmesini icabettiren sebepler,

bahusus hesap tutma ve hesap verme sebepleri, aynen ve hatta fazlasyla cemiyet ve tesislerin

iletmeleri hakknda da varittir."

Grld zere, dernek ve vakflarn iktisadi iletmelerinin vergilendirilmesinin nedeni gerekede

akland zere ekonomideki rekabet eitliini salamak" eklinde zetlenebilir.[5] 3.1.1- KTSAD LETME KAVRAMININ VERG MEVZUATI VE TTK AISINDAN NCELENMES 3.1.1.1- VERG MEVZUATINDA

Vakflar tzel kiilii itibariyle kurumlar vergisinin konusu dndadr. Bunlara ait iktisadi iletmeler

kurumlar vergisi mkellefidir. Kurumlar Vergisi Kanununun 5. maddesinde vakflara ait iktisadi

iletmelerin tanm yaplmtr. Buna gre, vakflara ait veya bal;

- Sermaye irketi ve kooperatif dnda kalan iletmeler,

- Faaliyeti devaml bulunan,

- Ticari, snai ve zirai iletmeler,

iktisadi iletme saylr. Bunlarn kazan gayesi gtmemi olmalar, faaliyetin kanunla tevdi edilmi

grevler arasnda bulunmas, tzel kiiliklerinin olmamas, mstakil muhasebeleri ve kendi lehlerine

tahsis edilmi sermaye veya iyerlerinin bulunmamas yada yabanc meneli i